Дарога праз Курапаты

ВЯЧОРКА: Сёньня — традыцыйная праца, якую трэба рабіць рэгулярна. Гэта выкарчоўваньне кустоў і зрэзваньне буйной травы і тых жа самых кустоў. Гэтую працу трэба рабіць безупынна, каб выпадковыя наведнікі ўсё ж бачылі й магільныя яміны, і крыжы, каб яны разумелі, што гэта ня проста звыклы лес.

Сяргей Мацкевіч прыйшоў на талаку разам з жонкай Тамарай. Дзеда Сяргея Сільвэстра Мацкевіча расстрэльвалі ў Курапатах, але той цудам застаўся жывы.

МАЦКЕВІЧ: Перад самай вайной дзеда з Драгічынскага раёну забралі сюды. Яго тут стралялі, але так здарылася, што ён стаяў у другім шэрагу, і яго недастралілі, і разам зь нейкім палякам яны выбраліся ўначы з-пад трупаў і пайшлі ў бок хаты. Пакуль дайшлі дахаты, пачалася вайна. І недзе ў 1943 годзе ён, бачачы, што савецкія войскі наступаюць, і яго ізноў будуць страляць, пайшоў у бок захаду

— у Польшчу, Нямеччыну, а ў 1949 годзе трапіў у Амэрыку. І пра гэта калісьці распавёў на Радыё Свабода. І толькі тады сваякі даведаліся, што ён жывы. Лёс склаўся так, што ў 1986 годзе ён памёр, так ніводнага разу й ня ўбачыўшы сваіх родных.

Сёньня ўрочышча наведаў вядомы літоўскі пісьменьнік й былы дысыдэнт Томас Венцлава. Ён зазначыў, што Курапаты можна паставіць у адзін шэраг з такімі месцамі як Асьвенцім і Майданэк. Спадар Венцлава нагадаў пра літоўскі досьвед у справе ўшанаваньня бязьвінных ахвяраў сталінскага рэжыму, пра тое, як літоўцы вывозілі парэшткі сваіх грамадзянаў з Сыбіру і Поўначы, як ставілі помнікі ахвярам рэпрэсіяў.

ВЕНЦЛАВА: У Вільні існуе музэй КГБ у будынку былога КГБ. Я магу толькі пажадаць, каб у Беларусі ў будынку КГБ, які, я спадзяюся, стане будынкам былога КГБ, быў створаны падобны музэй.

2 чэрвеня 2002

ВАЛАНЦЁРЫ РЫХТУЮЦЦА ДА СПЫНЕНЬНЯ ВАРТЫ

Яны хвалююцца за лёс мэмарыялу пасьля зьняцьця кругласутачнай варты.

Галіна Абакунчык:

Сёньня днём у Курапатах заставаліся тры валанцёры, але мінулую ноч тут дзяжурылі 12 чалавек. Ноч прайшла спакойна, калі ня ўлічваць, што ў Курапацкім лесе праз дарогу ад лягеру начную пагулянку з музыкай і песьнямі наладзіла група моладзі. Да валанцёраў яны не чапляліся, а пасьля сябе пакінулі гару бруду і пустых пляшак. Затое цалкам сплянаванай акцыяй, скіраванай на запалохваньне валанцёраў, яны лічаць спробы невядомых людзей штоночы выкопваць крыжы, усталяваныя вакол урочышча. Гавораць маладафронтаўцы Вераніка Лаеўская й Сяржук Мацкойць.

ЛАЕЎСКАЯ: Крыжы вакол Курапатаў выкопваюць ноччу. Некаторыя пакідаюць так, а некаторыя з сабой забіраюць. Гэта наўмысна робіцца. Напэўна, хочуць запалохаць, каб мы хутчэй адсюль сышлі. А калі мы адсюль сыдзем, то невядома што тут будзе.

МАЦКОЙЦЬ: Мы пераходзім на патруляваньне. Будзем тут прыбіраць сьмецьце і ганяць так званых шашлычнікаў, і наогул сачыць за парадкам, бо гэтае месца без нагляду пакідаць нельга.

Вандалы й невядомыя шкоднікі ў Курапатах актывізаваліся толькі з надыходам цяпла. Затое людзі, чые сваякі былі тут расстраляныя альбо закатаваныя падчас рэпрэсіяў далёка ад Беларусі, прыходзяць і прыяжджаюць з самага пачатку варты. Сёньня тут былі спадарыня Ала й Ніна Касінюк.

АЛА: Мы часта тут бываем. У мяне тут расстраляныя дзядзька і цётка. Лічу, што Курапаты — сымбаль нашых пакутаў.

НІНА: У мяне родныя ня тут, а ў Краснаярскім краі, але ж туды ня дойдзеш. Дык я сюды прыходжу, бо тут людзі гэткія ж, як і мае родныя.

Сёньня валанцёры працягвалі прыбіраць тэрыторыю вакол лягеру, каб заўтра быць гатовымі да закрыцьця начной варты. Яны вельмі шкадуюць, што давядзецца здымаць з флагштоку бел-чырвона-белы сьцяг. Слухаем Вераніку Лаеўскую й Сержука Мацкойця.

ЛАЕЎСКАЯ: Калі сьцяг пакінуць, то яго адразу здымуць. Шкада, бо гэтае месца сьвятое і сьцяг тут павінен быць. Ня ведаем, што рабіць.

МАЦКОЙЦЬ: Сьцяг тут трымаўся ўвесь час. Нават у самыя цяжкія дні, калі было зьбіцьцё, калі згарэў намёт, калі арыштоўвалі людзей. Урочышча заставалася бязь сьцяга літаральна некалькі гадзінаў. І таму гэты сьцяг увасабляе веру моладзі ў лепшую будучыню.

3 чэрвеня 2002

«КУРАПАТЫ СТАЛІ ЗНАКАМ ГЕНАЦЫДУ»

Зянон Пазьняк заклікае моладзь надалей дапамагаць у справе стварэньня народнага мэмарыялу ў Курапатах.

ПАЗЬНЯК: Курапаты сталі відочным і зразумелым знакам генацыду. Уся ранейшая інфармацыя мела для народу абстрактны характар. А вось калі зьявіліся зьвесткі пра Курапаты, калі людзі маглі ўбачыць і памацаць гэтыя чарапы, гэтыя адтуліны, калі яны зразумелі, што расстрэльвалі простых людзей, а ня ўсякіх там Бухарыных ды Яжовых, то для людзей гэта стала відочным знакам, і таму сёньняшняя ўлада, якая ажыцьцяўляецца КГБ, і ў Беларусі, і ў Расеі, не зацікаўленая, каб існаваў такі помнік, як Курапаты, і таму адбываецца фактычна яго зьнішчэньне. Вось чаму я лічу, што галоўная задача моладзі – дапамагаць тым людзям, якія ствараюць народны мэмарыял у Курапатах. Гэты народны мэмарыял пачала ствараць Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя і Беларускі Народны Фронт 2000 году. Там зараз ставяцца крыжы ўсімі людзьмі. У каго хто загінуў, людзі нясуць гэтыя крыжы і ставяць. І тое, што моладзь была ў Курапатах цягам амаль цэлага году, што яна прысутнічала там днём і ноччу, гэта вельмі добра. Яны зрабілі вялікую справу, яны зрабілі добры выбар.

3 чэрвеня 2002

У КУРАПАТАХ АДБЫЛОСЯ ЗАКРЫЦЬЦЁ ВАХТЫ

З самай раніцы валанцёры парадкавалі тэрыторыю ўрочышча – зьнімалі намёты, палілі сьмецьце ў вогнішчы, прыбіралі свае асабістыя рэчы.

Ганна Соусь:

Многія шчыра шкадавалі аб заканчэньні вахты, якая доўжылася 250 дзён, празь якую прайшлі некалькі соцень валанцёраў. Луналі бел-чырвона-белыя сьцягі й штандары Маладога Фронту і Беларускай Партыі Свабоды. А другой гадзіне дня ля Крыжа Пакутаў сабралося каля васьмідзесяці чалавек. За цырымоніяй назіралі прадстаўнікі КНГ АБСЭ й амбасады Злучаных Штатаў Амэрыкі. Мітынг распачала Валянціна Трэмбіцкая, жыхарка мікрараёну Зялёны Луг.

ТРЭМБІЦКАЯ: Дарагія мае дзеці i ўнукі! Я вельмі ганаруся вамі. Вы зрабілі вялікую справу. Вы ўвайшлі ў гісторыю Беларусі, гэткай маленькай кропелькай, але ўвайшлі. Яшчэ летась я думала пра вас. Хто вы? Сьвятыя ці рамантыкі, ці дон-кіхоты, ці вы людзі сьвядомыя, якія маюць свае ідэалы, якія любяць свой народ, сваю Радзіму. За гэта вялікі вам дзякуй!

Вынікі вахты падсумоўвае лідэр Партыі БНФ Вінцук Вячорка:

— Дзеля таго, каб ніколі больш не было Курапатаў, вы, хлопцы й дзяўчаты, выстаялі ў гэтай беспрэцэдэнтнай вахце, у гэтым геройскім чыне. Я думаю, што вам было б ня сорамна перад тымі, хто тут нізашто пагінуў. За апошнія паўгода зробленая вялізарная справа – слова Курапаты зноў загучала.

Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец быў адным з тых, хто ўвечары 24 верасьня з крыжам у руках стаў перад бульдозэрамі. З таго моманту й распачалася доўгатэрміновая варта. Сёньня ў часе свайго выступу Павал выказаў падзяку ўсім, хто спрычыніўся да абароны нацыянальнага нэкропалю.

СЕВЯРЫНЕЦ: Абавязкова трэба сказаць, што супольна з маладафронтаўцамі, зь Беларускай Партыяй Свабоды, якія ўзялі на сябе асноўны цяжар вядзеньня гэтай акцыі, у самой акцыі брала ўдзел шмат актывістаў розных арганізацыяў, маладзёвых аб’яднаньняў, КХП БНФ, Беларускага Народнага Фронту, ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты». Мы вельмі ўдзячныя тым журналістам, якія штодня езьдзілі сюды, асабліва Радыё Свабода. Гэта сапраўды надала Курапатам такое гучаньне, якое вымусіла ўлады адступіць. Многія прыходзілі сюды проста, каб паўдзельнічаць, каб падтрымаць, але да глыбіні душы гэта праймала менавіта падчас вартаў. З тымі, хто быў ля вогнішча, хто быў у намётах за 250 дзён, я зараз абсалютна гатовы ісьці ня толькі ў выведку. Гэта сапраўды было гарніла, дзе гуртаваўся нацыянальны рух, дзе гуртаваліся маладыя людзі да будучых перамогаў.

Зянон Пазьняк сёньня зьвярнуўся да валанцёраў зь лістом, які зачытаў намесьнік старшыні Маладога Фронту Яўген Скочка:

«Гэтае месца ёсьць скрыжаваньнем беларускага лёсу. Яно кажа пра выбар шляху. Вы зрабілі свой выбар, і ён добры. Нягледзячы на цяжкасьці й няпростасьць задачы, вы сталі на бок тых, хто бароніць магілы закатаваных продкаў. Вы зрабілі мужны ўчынак, які паспрыяў захаваньню сьвятога месца. Аддаючы належнае добрай справе і ахове Курапатаў, якую вы ажыцьцяўлялі, мушу сказаць, што ахова неабходная й надалей, і асабліва – уначы. Могілкі, якія маюць вялікае грамадзкае і нацыянальнае значэньне, ахоўваюцца ва ўсім сьвеце. Нельга пакідаць народны мэмарыял без нагляду. Добра было б, каб днём і ноччу Курапаты былі пад аховай. Пакуль улада на Беларусі ў чужых руках, яна ня будзе спрыяць нічому добраму, сьвятому й беларускаму. Таму шмат што залежыць ад супольнага рашэньня і магчымасьцяў саміх беларусаў. Ахова Курапатаў – адна з канкрэтных грамадзкіх задач».

Абарона Курапатаў не прыпыняецца, ужо заўтра ва ўрочышча на дзённае дзяжурства прыйдуць добраахвотнікі. У часе мітынгу выступілі Людміла Гразнова, Уладзімер Кішкурна ды іншыя, хто спрычыніліся да абароны Курапатаў А вось меркаваньне валанцёра Зьмітра Захарэвіча, прадстаўніка Беларускай Партыі Свабоды:

— За гэтыя амаль пятнаццаць гадоў было шмат перамогаў, але, на жаль, яшчэ больш было паразаў. Гэты курапацкі чын 2001—2002 гадоў, спадзяюся, зноўку зрабіўся тым паказьнікам беларускай волі, і менавіта ён даў надзею пасьля апатыі, якая здарылася зь людзьмі пасьля паразы на прэзыдэнцкіх выбарах. Ён зноў даў надзею на тое, што мы пераможам.

Думку Зьмітра Захарэвіча працягвае Сяржук Высоцкі:

— Так, Курапаты не паспрыялі аб’яднаньню ўсяго беларускага народу, на жаль, Курапаты на сёньняшні час не аб’ядналі ўсю беларускую апазыцыю, але Курапаты аб’ядналі тысячы людзей вакол праўды. Вакол справядлівасьці, людзей у Беларусі й па-за яе межамі. У гэты дзень хочацца падзякаваць усім, хто быў далучаны да курапацкай справы. Так атрымалася, што Беларусь чакала герояў, і мы гэтых герояў Беларусі далі.

Сяржук Высоцкі заклікаў валанцёраў ісьці шэсьцем да Савету Міністраў, каб уручыць зварот ураду з патрабаваньнем мэмарыялізацыі Курапатаў. Валанцёры й іншыя ўдзельнікі мітынгу сышлі з Курапатаў, а ва ўрочышчы над папялішчам вайсковага намёту застаўся лунаць бел-чырвона-белы сьцяг.

3 чэрвеня 2002

АБАРОНЦЫ ПРЫЙШЛІ НА ПЛЯЦ НЕЗАЛЕЖНАСЬЦІ

Работнікі канцылярыі прынялі пэтыцыю, паабяцаўшы перадаць кіраўніцтву ўраду.

Галіна Абакунчык:

Каля двух дзясяткаў абаронцаў пад бел-чырвона-белымі сьцягамі сёньня прыйшлі на пляц Незалежнасьці, каб перадаць ураду ліст з патрабаваньнем мэмарыялізацыі ўрочышча. Каб не сустрэцца зь міліцэйскімі кардонамі і дайсьці да Дому ўраду, валанцёры вырашылі дабрацца да цэнтру гораду на грамадзкім транспарце. Ад Нямігі яны пехатою прайшлі на праспэкт Францішка Скарыны й толькі каля гатэлю «Менск» разгарнулі сьцягі, зь якімі й дайшлі да Дому ўраду. Тут іх сустрэлі дзяжурныя міліцыянты й прапанавалі зайсьці ў будынак толькі некалькім чалавекам. Гэта зрабілі Сяржук Высоцкі й Яўген Скочка. Работнікі канцылярыі прынялі ліст, паабяцаўшы перадаць яго вышэйшым асобам і зарэгістраваць. Увесь гэты час валанцёры стаялі на пляцы Незалежнасьці з разгорнутымі бел-чырвона-белымі й бел-чырвона-чорнымі сьцягамі, чаго ўжо даўно не было. Сваіх лідэраў яны сустракалі воплескамі, а тыя сёньняшнюю падзею назвалі перамогай абаронцаў Курапатаў Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Гэта першы выпадак за апошнія чатыры гады, калі тут, на гэтай плошчы зьявіўся бел-чырвона-белы сьцяг. Гэта перамога абаронцаў Курапатаў, зь якой я вас усіх віншую.

У лісьце на адрас ураду краіны абаронцы ўрочышча нагадалі, што ў Курапатах пахаваныя дзясяткі тысячаў закатаваных карнікамі НКВД грамадзянаў Беларусі і што неўшанаваньне гэтага месца кіраўніцтвам краіны ёсьць пасiўнай формай вандалізму. Яны патрабуюць, каб дзяржава ўзяла на сябе адказнасьць у справе мэмарыялізацыі Курапатаў, пачынаючы з усталяваньня агароджы й аховы. Валанцёры будуць дамагацца выкананьня сваіх патрабаваньняў. Гаворыць Яўген Скочка:

— Мы пачакаем, пакуль яны зарэгіструюць гэтую заяву, а потым пабачым і рэакцыю ўладаў. Магчыма, давядзецца зноўку аднавіць вахту. Але я веру, што яны ўрэшце зразумеюць, што нас не перамагчы й Курапаты ня зьнішчыць.

Сёньня ўвечары ў Курапатах будзе зьняты бел-чырвона-белы сьцяг, які сымбалізаваў валанцёрскую прысутнасьць ва ўрочышчы, і ўпершыню ад верасьня ноччу тут нікога не застанецца. Але й надалей будзе працягнутае штодзённае патруляваньне.

Журнал абаронцаў

Апошнi дзень кругласутачнай вахты 3 чэрвеня 2002 году. Ганна Соусь, Сяржук Высоцкi, Марат Гаравы, Павал Севярынец, Уладзiмер Кармiлкiн.