Дыялогі з Богам

ПРЫПАВЕСЦЬ

Чалавек доўга блукаў па свеце, а як прыстаў да берага айчыны, дык адразу спатыкнуўся аб свой цень.

— Хіба цябе не было са мной? — здзівіўся чалавек.

— Я тут чакаў.

— Можа, таму я і вярнуўся?

— Пайшлі, — адказаў цень.

Яны паволі падняліся на пясчаную выспу, адкуль пабачылі мястэчка, дзе гэты чалавек нарадзіўся і асталеў.

Чалавек балюча пасміхнуўся і шморгнуў носам. Потым прамармытаў нешта з агідай да самога сябе, і яны рушылі далей. Цень бег паперадзе, як сабака.

— А мо ўжо позна? — засумняваўся чалавек. — Можа, не трэба было вяртацца? Колькі тут засталося жыць!

— Жыць ніколі не позна, — запэўніў цень.

Там, дзе сцежка напрасткі скіравала да мястэчка, цень аббёг чалавека і стаў ззаду.

— Цяпер ідзі сам, — сказаў. І чалавек пайшоў.

Ён не запальваў святла. Сядзеў на зэдліку ля печы, марнаваў тытунь, цвіркаў слінай на вуголле і, падахвочваючы агонь трэскамі, думаў, што гады ў дарозе, як трэскі: зырка гараць, але хутка згараюць.

— Ты шкадуеш аб гэтым? — спытаў агонь.

— Чаго там шкадаваць, — сказаў чалавек і кавалкам сталёвага прэнта паварушыў прысак.

Гаючае святло пляснула ў сырыя куты хаты, загудзеў комін.

— Што згарэла, тое не згніло, — суцешыў агонь.

Чалавек нічога не адказаў, перакуліўся ў мінулае, спрабуючы ахапіць яго цалкам, але разбэрсаныя па свеце гады не збіраліся ў жыццё. Вусны чалавека пакутліва перасмыкнуліся, і ён зноў сплюнуў на вуглі.

— Я ўмею варыць бульбу і смажыць сала, — раптам нагадаў агонь.

— Што з таго, калі я на ўсё забыўся, — роспачна прамармытаў чалавек.

— Але ты навучыўся нечаму іншаму, — лагодна азваўся агонь.

— Я навучыўся швэндацца па свеце і не заўважаць, як ацярушваецца пад ногі жыццё...

На гэты раз прамаўчаў агонь.

Трохі пазней чалавек акрыяў і як бы запытаўся:

— Хіба крама яшчэ не зачынена? Можна было б купіць торбу бульбы і кавалак сала.

— Крама ўжо зачыненая, але побач спагадлівая суседка, — падказаў агонь.

Чалавек не пайшоў да суседкі, ён перастрэў яе на другі дзень ля студні. Клубы жанчыны калыхаліся, як вёдры, і ён запытаўся:

— Ці можна ў вас напіцца?

— Толькі трэба зайсці ў хату, я падам кубак.

— У вас прыгожыя фіранкі на вокнах, — пахваліў ён, трымаючы яе на ходніку.

— Напэўна, вы бачылі прыгажэйшыя.

— Увесь ранак яны чамусь калыхаліся.

— Гэта скразняк.

— Трэба шчыльней зачыняць дзверы.

— Я не баюся скразнякоў.

— У вас не знойдзецца голкі з ніткай? Я добратакі абнасіўся ў дарозе.

— Чаму ж не. Я шыю і людзям, і анёлам.

— Я ўпраўлюся сам, мне б толькі начынне...

— Мы наглядалі за вашай хатай, але думалі, што яна абтрусіцца, пакуль вы вернецеся. Хата без гаспадара, як сабака, хутка дзічэе.

— Чалавек без хаты — таксама.

— Яе можна яшчэ паправіць.

— Хату паправіць можна...

— То хадзем, я дам напіцца.

— Дзякуй, я трохі пазней зайду.

— А вам не расхочацца?

— Піць, можа, і расхочацца, але голка з ніткай усё роўна будуць патрэбнымі.

Хлеў ад самых дзвярэй быў завалены ламаччам. Ён перакінуў сёе-тое з кута ў кут і вызваліў з-пад рыззя варштат.

— Чаго я сюды прыйшоў? — запытаўся чалавек.

— Я сам хацеў пра гэта запытацца,— сказаў варштат.

— Ну, то пытайся.

— Твой бацька збудаваў жытло, выкапаў студню, змайстраваў варштат. А што зрабіў ты?

— Я бавіўся жыццём, як цацкай, пакуль не апрыкла. А цяпер вось думаю, якога яшчэ ражна мне трэба. Ты не ведаеш?

— Чалавеку нічога не трэба, абы было што рабіць. А работа ёсць заўсёды. Таму чалавеку нічога не трэба.

— Хіба чалавек — усяго толькі прылада?

— Чалавека выпраўляюць сюды не на пагулянку. Так лічыў твой бацька. І той, хто не лянуецца, будзе мець пасля ласку на тым свеце, а лайдака зноў вернуць, каб рабіў тут самую брудную работу.

— Мне хапіла аднаго разу, болей я не хачу.

— Тады бярыся за справу. Можа, яшчэ паспееш...

— Каб жа я ведаў, за што мне брацца...

— А чаму цябе навучылі?

— Хадзіць па дарогах і без дарог.

— Хада — гэта не работа, хада — гэта шлях да работы. А калі ты прыходзіў, дык што там рабіў?

— Калі я прыходзіў, то ішоў далей.

— Дык ты пасвіў вецер, — здагадаўся варштат.

На падворку суседа бязладна скакала сякера. Ён падумаў, што яму не абысціся без сякеры, і пайшоў праз дарогу да суседа.

Пасярод занядбанага двара стаяў маленькі вазок з брызентавымі крыламі. Дробны, як згублены грошык, гаспадар кінуў абчэсваць бярозавы калок і з ахвотай патлумачыў:

— Раней я хацеў змайстраваць драбіну на неба, але пасля ўзважыў: ну, усцягнуся туды, і што? Буду сядзець на драбіне, як жаба на карчы.

— Калі паляціш, накінь кажух. На небе халадней, чым на зямлі.

— Я сена нацерушу і посцілкай падаткнуся.

— А куды табе трэба?

— Абы ад зямлі адарвацца. Каб ты адно ведаў, як яна мне апрыкла.

— Ці вернешся?

— Не ведаю. Дзяцей у мяне не было, а жонка памерла. Цяпер куды закарціць, туды і палячу. Ніхто за крысо не трымае.

— Сякеру з сабой возьмеш?

— На халеру яна здалася? Яшчэ зваліцца каму на галаву.

— Ну, тады ляці.

— Можа, дзе жонку сустрэну...

— Жанчыны на неба рэдка трапляюць.

— Хто ведае? Людзі чаго толькі не чаўпуць, а як яно на самай справе бывае, хто ведае?

Сонца было лагодным, а далеч — празрыстай. У накірунку выраю шуганула ладная сціжма ластавак і зноў запанаваў спакой.

«Каб восень была заўсёды, паміраць было б лёгка», — думаў ён, напрасткі прамінаючы пожню.

Ад хутара дзеда засталіся толькі састарэлая дзічка і мураваны склеп. Падчас вайны ў ім хаваліся людзі з суседніх вёсак, а ў мірную пару на доўгіх паліцах берагліся да вясны антонаўкі і каштэлі.

— Бомбы — гэта яшчэ не самае горшае,— сказаў склеп.

— Ці бывае што горшае за вайну?

Не дачакаўшыся адказу, ён па ацалелых сходах сышоў у нетры. У даўкай цемры пахла не яблыкамі, а невараццю.

Ён запаліў сярнічку, каб агледзецца і прайсці аж да тыльнай сцяны, дзе звычайна клаліся каштэлі. Падшыванцам ён заўсёды чакаў зручнага моманту, каб крадком праслізнуць туды і з пахкай цемры выхапіць салодкі, як грэх, яблык.

— Не хадзі туды, — сказаў склеп.

І ён паслухаўся, ды і сярнічка ўжо згасла.

На сонцы ціха назвоньвала цішыню срэбра павуты. Удзірванелая зямля была спрэс усланая драбнюткімі грушамі. Ён падумаў перапытацца пра вайну яшчэ ў дрэва, але адразу расхацеў. Калі восенню на гарышча не ссыпаюць дзічкі, а ў склеп яблыкі — дык што там у каго пытацца. Ён толькі назбіраў поўную торбу дзічак і пайшоў. Але ўжо не напрасткі праз пожню, а па ледзь прыкметнай сцежцы да гасцінца.

Яна карміла курэй, ён стаяў пад яблыняй і спадылба пазіраў на нізкае сонца. Неўзабаве сонца асела ў гушчар старых могілак, а куры разбрыліся па завуголлі. Трэба было развітвацца, аднак яны марудзілі. Жанчына азірнулася і знайшла сабе зграбаць бацвінне, а ён глядзеў на яе і думаў, што іхнія хаты амаль кранаюць адна адну стрэхамі і гэта, напэўна ж, не выпадкова.

— Вам трэба паставіць плот, — сказала яна. — Неабгароджаная хата — як голая дзеўка...

— Тады давядзецца хадзіць да вас праз вуліцу.

— Можна зрабіць брамку.

— Брамка будзе рыпець.

— У дбайнага гаспадара брамка не рыпіць. Раптам зашумела неба, і над імі прыпыніўся вазок. Сусед схіліўся долу і радасна паведаміў:

— Цяпер я ведаю, чым ёсць вецер. Гэта такія дробненькія вусякі, можа ў сто разоў драбнейшыя за вош. Яны збіраюцца натоўпамі і лётаюць абыкуды, а мы кажам, што гэта дзьме вецер. Раней я ўсё дзівіўся, як можа дзьмуць тое, чаго няма, бо калі вецер не дзьме, дык яго няма...

— Ты часам не бачыў там двух анёлкаў? — перапыніла яго жанчына. — Такія ружовенькія, з маркотнымі вачыма...

— Там шмат хто сноўдаецца, хіба ўсіх згадаеш? — сцепануў плячыма сусед і пакіраваў на свой падворак.

Над імі зноў расхінулася настылае шэрае неба, і яны доўга ўглядаліся ў гэтую шэрань, спрабуючы разгледзець прыкметы тамтэйшага жыцця. Але адсюль нічога не было відаць. Яны ўнурыліся кожны ў сваё і моўчкі разбрыліся па хатах.

Каторы дзень таўсматыя хмары наплывалі на мястэчка, каб тут апрастацца ад сцюдзёнага друзу. Гурбы снегу падымаліся на вачах і ў нейкі момант перапынілі ўсялякі рух. Нават трактары кінулі грукатаць, каб не захлынуцца снегам. Свет знерухомеў, і што ні рэч, што ні істота — усё апынулася сам-насам, як быццам ужо выспела вечнасць. Быццё страціла свой пакрыёмы змест, які раней трымаўся на повязях усяго з усім, і прысутнасць кожнага цяпер высвятлялася адно яго ўласным сэнсам. «А калі ўва мне ніякага сэнсу няма, — сам у сябе запытаўся чалавек, — а яго напэўна няма, дык што можа акрэсліць мой змест? Хіба толькі вось гэтыя дзверы, гэтая лава, гэтая столь над галавой. Ці не таму чалавек выгароджвае сабе месца ў прасторы плотам, сценамі, фіранкай, што без хоць якой агароджы ён адно рухомая цень на пялёстках быцця?»

Чалавек глядзеў на засмечаную снегам шыбу і слухаў, як запавольваюць хаду ходзікі. Неўзабаве яны зусім спыніліся. У хаце запанавала цішыня. Сэрца таксама ўтаймавалася. Гэтай хвіліны ён чакаў шмат гадоў, на яе прышласць абапіраўся, прымаючы будучыню. І вось яна настала. Свет белы ад снегу, і ён у сваёй хаце лашчыцца спінай да выпаленай печы.

Вецер вымеў з нябёсаў увесь ледзяны хлуд, і жанчына з мужчынам зноў перастрэліся ля студні.

— Вы яшчэ тут? — як бы здзівілася яна.

— Можа і няблага, што я вярнуўся на зіму. Пакуль растане снег і высахнуць дарогі, можа, абвыкнуся. Зімой хочацца быць там, дзе ты ёсць, а ўлетку — там, дзе цябе няма.

— У нас тут добра.

— Адзін чалавек раіў: ніколі не вяртайся туды, дзе табе некалі было добра. Цябе там сустрэне нуда.

— Я гэта таксама ведаю, бо змушаная хадзіць па сцежках маладосці. Але гэта калі ідзеш без клопату.

— Дзе прыдбаць такі клопат, ад якога чэзне нуда?

— Клопат прыдбаць лёгка. Спачатку трэба ўзяць сабаку, потым знайсці жанчыну, а па вясне пасадзіць бульбу і купіць парася. Але найперш вам след павесіць фіранкі на вокнах. Хто ні ідзе па ходніку, зазірае ў хату. Гэта як жыць на шашы.

— Мне звыкла жыць у дарозе.

— Я вам пашыю фіранкі.

— Дзякуй. Сёння чырвонае сонца, і падвячоркам мароз асядзе на вокнах. Вось і будзе мне заслона ад чужога вока.

— Маразы ў нас доўга не трымаюцца.

— А што на свеце доўга трымаецца?

— Вашая праўда. Але якраз таму і патрэбныя фіранкі. Яны, як запруда на рэчцы, затрымліваюць струменьчык часу, і тады яго збіраецца даволі, каб нарадзіць дзяцей і дачакацца ўнукаў.

Як быццам іх шпурлянулі, пападалі на сцежку вераб’і.

Ён стаяў на ганку, і ганку было прыемна, што на яго абапіраецца гаспадар.

— Пастой ля дзвярэй, — схітраваў ганак. — Дзверы любяць быць зачыненымі.

— Мы любім, каб нас зачынялі. А гэта зусім іншае.

З розных куткоў зімы вярталіся на ноч людзі і машыны. Ён глядзеў на людзей і машыны, слухаў галашэнне варон, якія чорным кропам засмецілі барву неба, і казаў ці то ганку, ці то дзвярам:

— Добра бярэцца на мароз. Не адзін верабей акалее да ранку, калі не ўваб’ецца ў застрэшша.

— Халера іх не возьме. Такая шкодная птушка, дзе крок зробіць, там і нагадзіць, — сварліва заўважыў ганак.

— Не ўсё адно, хто па табе топчацца, чалавек ці птушка? А дзверы — толькі для чалавека.

— Ды хопіць вам сварыцца, разумнікі, — памяркоўна сказаў чалавек, аббіў боты ад снегу і ўвайшоў у хату.

У сенях зняў ватоўку, скінуў на цвік шапку і пасунуў твар да люстэрка.

— Здымі бараду, — параіла люстэрка. — Жанчыны любяць маладых.

— Жанчыны любяць тых, хто іх любіць, — запярэчыў ён і нахіліўся распаліць пліту.

— Ну, як табе сёння на бацькаўшчыне? — адно ўсчаўшыся, запытаўся агонь.

Ён нічога не адказаў і прычыніў засланку.

Як толькі ў вакне суседкі гасла святло, ён падсоўваў да ложка табурэтку, ставіў на яе попельніцу, кубак з моцнай гарбатай і залазіў пад коўдру.

Ён муляў бакі, паліў цыгарэты, зрэдку глытаў гарбату і думаў усё пра адно. Ён вярнуўся на бацькаўшчыну жыць ці паміраць? Калі жыць, дык трэба павесіць фіранкі на вокнах і шукаць нейкую сталую працу.

Аднак жыць не вельмі хацелася. Ён ужо раней перабраў усё, што ў жыцця было загатавана для чалавека, а паўтарацца, пэўна ж, не мела сэнсу.

Жыць не вельмі хацелася, паміраць таксама. Як ні круці, выходзіла зноў праставаць у дарогу. Там хутчэй стаптаць рэшткі гадоў.

Але, перш чым звягнуць брамкай, трэба было ўспомніць, чаму ён вярнуўся дахаты.

Можа, ён проста стаміўся шукаць прытулак на ноч?

Дарога — гэта пошук прытулку на ноч. Вось і ўся яе немудрагелістая праўда. І нічога іншага ў дарогі няма. Як толькі знайшоў прытулак, дзень прамінуў. А назаўтра будзе ранейшы клопат. І гэтак да скону, які аднойчы выхапіць цябе з плыні часу і тым самым назаўжды прыбярэ ўсе твае турботы.

Ён раз-пораз перагортваў ацалелыя старонкі ўспамінаў, пакуль не зразумеў, што ўсё гэта дарма. Бо мінулае і будучае ходзяць рознымі сцежкамі. Таму няма сэнсу ні азірацца за спіну, ні пільнаваць далягляд. Без дай прычыны вярнуўся і гэтаксама пойдзе адсюль. Нішто нідзе не трымае чалавека, калі ўвесь ягоны набытак — адзінота.

У сінім прадонні неба самотна кружляў вазок, а на выстылай зямлі некуды беглі хуткія сані. Ад чырвонага сонца і белага снегу жыццё здавалася прыгожым і завершаным, як велікоднае яйка. Ён ішоў з крамы і нёс у торбе віно, а ў кішэнях цыгарэты. Насустрач трапляліся местачкоўцы, але яны яго не цікавілі. У адрозненне ад дрэваў, снегу, гурта сініц на бэзавым кустоўі, людзі былі выпадковымі ў гэтай чырвона-белай стыні...

Абмінаючы могілкі, ён пачуў, як за каменным мурам дзяўбуць грунт сталёвыя ламы.

— Зайдзі, — сказаў цень.

Жалезная брама была расчыненая, і ён збочыў з ходніка.

— Бог у помач.

— Дзякуй на добрым слове.

— Птушка птушку не хавае, звер — таксама. Адно чалавек баіцца сябе мёртвага і засыпае зямлёй, — сказаў ён, абы сказаць.

— Калі летам, дык яшчэ нічога, — заўважылі яму.

— Па вялікіх гарадах зямлю не трэба дзяўбсці, бо там нябожчыкаў у печах паляць.

— Замест дроў?!

Ад такой навіны ўсе кінулі грукатаць.

— У вялікіх гарадах столькі народу, што калі кожнаму нябожчыку аддаць па кавалку зямлі, дык не будзе дзе жыць, адно як на могілках, — растлумачыў ён.

— Скуль столькі людзей развялося? Можа, іх аднекуль прысылаюць, дзе няма месца хаваць? — загаварылі іншыя.

Але доўга гаманіць не выпадала.

— Неўзабаве нябожчыка прывязуць, — патлумачылі яму на развітанне.

На могілках зноў усчаўся грукат. Вароны адразу пападалі ў неба, а на гурбы снегу асыпалася дробнае вецце. І туды асыпалася, дзе пад зямлёй і снегам ляжалі яго бацька ды маці...

Цяпер у той бок нават сцежкі не было.

Апошнім часам людзі яго мала цікавілі, але жанчыны яшчэ вабілі, бо ў чэраве не скончылася хэнць. Таму аднойчы ён не вытрываў і пагрукаў у дзверы суседкі.

— Я не ведаю, чаго прыйшоў, — паспавядаўся ён.

— Суседзі ходзяць адзін да аднаго таму, што яны суседзі.

— Дзе вашыя дзеці? — запытаўся ён потым.

— Яны служаць анёламі.

— А гаспадар?

— Парукаўся з д’яблам.

— Я ніколі не бачыў яго на падворку.

— Нячысцікі не любяць прыходзіць туды, дзе бываюць анёлы.

Яна сядзела за швейнай машынкай, ён прыхаваўся ў засені фіранак і глядзеў, як яе рукі лашчаць ядваб.

Рукі рабілі сваю справу, а сэрца клапацілася аб нечым іншым, бо на вуснах трымцела ледзь прыкметная ўсмешка — і яму гэта падабалася. Але ўвесь час узірацца ў яе твар было няёмка, і ён агледзеўся па хаце.

— Адкуль у вас столькі цацак?

Цацкі былі на паліцах, ложку, падлозе... Не кожная крама мела столькі.

— Часам да мяне прылятаюць анёлы, — сказала яна, абсмактаўшы з вуснаў усмешку. — Два такія ружовенькія анёльчыкі. Яны яшчэ зусім дзеці і таму любяць бавіцца. Я ім не толькі цацкі купляю, але і адзенне шыю. Яны ж зусім голенькія.

Яна расхінула абедзве палавінкі шафы і стала перабіраць дзіцячыя сукенкі, спадніцы, кашулі, гарнітурчыкі...

Ён пахваліў яе ўмельства і сказаў:

— Ну, то я пайду, бо раптам яны прыляцяць. Яна паглядзела на яго з дакорам у вачах і, апусціўшы галаву, сцішана вымавіла:

— Куды вам спяшацца? Яны пачакаюць, пакуль я застануся адна.

— Лепей вы да мяне заходзьце, — пашкадаваў ён яе і ўжо на ганку патлумачыў:

— Нячысцікам няма чаго рабіць там, дзе бываюць анёлы.

Неўзабаве маразы аціхлі і пачалася адліга. У голыя вокны хаты зноў пацяклі аблокі, машыны і людзі. Ён як быццам вярнуўся на дарогу, і нейкі час яго гэта цешыла... Але вечарам, калі запаліў святло, яму сталася ніякавата, і ён засланіў акно ад дарогі пажухлымі газетамі.

— Нарэшце, — з’едліва заўважыла акно. — Не хата, а гасцінец нейкі.

— Ты не любіш гасцей?

— Сапраўдныя госці ў хаце здымаюць шапку...

— І выціраюць ногі, — дадаў за сцяной ганак.

— А потым дастаюць з кішэні пляшку і сядаюць за стол. Ці не так? — усміхнуўся ён і паабяцаў: — Тады будзем чакаць сапраўдных гасцей.

Прыбраў стол, падмёў падлогу, змяніў на чыстую бялізну ды пераслаў ложак. Затым расклаў у пліце агонь і сеў абіраць бульбу.

Не паспела бульба зварыцца, як дзверы гукнулі:

— Ідзі адчыняць.

Жанчына выцерла ногі аб дыванок і ў сенях ссунула хустку на шыю.

— Я прынесла вам фіранкі,— сказала яна.

— А ў мяне ёсць сёе-тое да бульбы...

— Спачатку трэба павесіць фіранкі, — падказала яна.

Фіранкі былі квятастымі, як сонечны поплаў. Ад падваконня адразу пацягнула водарам кветак, і ў падпеччы прачнуўся цвіркун.

— Ці не занадта рана пачалася вясна? — спытала яна потым. — Каб не пабілі яе замаразкі.

Ён пабраўся яе словамі, але змаўчаў у адказ.

Утульная ноч — адзінае багацце змардаванага жыццём чалавека.

Стынуць на холадзе дрэвы, патрэскваюць апошнія вугельчыкі ў печы, а жанчына яшчэ захінае цябе коўдрай і пытаецца:

— Ты бачыў мора?

— Я бачыў мора.

Агорнутыя цішынёй і жалем, яны маўчаць да наступнага пытання:

— Ты забіваў людзей?

— Я не ратаваў людзей.

Ёй карціць дазнацца пра ягоных жанчын, але яна стрымлівае сябе і адно сумна ўздыхае:

— Калісь я таксама была вабнай. Ён запальвае цыгарэту і кажа:

— Для дваіх даволі адной хаты.

Яна радасна палохаецца і зноў пытае пра мінулае і далёкую старану.

— Усюды адно і тое самае, — распавядае ён. —

І ў пустыні, і ў снягах. Ранкам узыходзіць сонца, ноччу мільгацяць зоры, днём людзі завіхаюцца, вечарам кладуцца адпачываць, і звер не лішне розніцца ад чалавека, а чалавек — ад прывіду. Аднойчы я зразумеў, што як той, так і гэты свет недзе страцілі свой сэнс, альбо яшчэ не набылі яго... І таму ніхто не мае іншай мэты, акрамя як агораць свой лапік жытва і потым назаўжды знікнуць у невараці.

— Удвох прамінаць жыццё хутчэй, а калі ёсць дзеці, дык яго нават не хапае, каб перарабіць усе справы, — кажа яна.

— Можа, яно і так, — пагаджаецца ён і высоўваецца з-пад коўдры, каб адхінуць фіранку ды зазірнуць у вочы халоднай беспрытульнасці.

Аднойчы ён адшукаў рыдлёўку і спыніўся ля гурбы ламачча, скіданай на падворку з кавалкаў дошак, шыферу, бітай цэглы і ўсялякага такога іншага...

Недзе тут была студня, якую ў сваю пару выкапаў яго бацька.

Вясна толькі пачыналася, і са споду друз быў прыхоплены лёдам.

«Затое ў мяне будзе свая вада, і сюды будзе хадзіць за вадой жанчына», — суцешыў сябе чалавек, каб не шкадаваць поту.

Выслабаніўшы ад непатрэбшчыны верхнюю кадку, ён апрастаў святлу шлях і зазірнуў у тхло прадоння.

Дно студні было забруджанае розным смеццем, паўзверх якога выцягнуўся мёртвы шчур.

— Ну, як ты там?—запытаўся чалавек у студні.

— Гібею! — рэхам, даўжынёй у пятнаццаць кадак, адгукнулася студня.

— Пачакай трохі, пацяплее, і я выкіну бруд.

— А ты не забудзешся?

— Калі запынюся тут, дык не забудуся.

— На халеру табе кудысьці цягнуцца. Хіба дзе знойдзеш саладзейшую ваду?

Ён нічога не адказаў. Усцягнуў дубовую накрыўку на кадку, але і праз накрыўку пачуў:

— Глядзі, ты абяцаўся.

«Абяцанкі-цацанкі, а дурню радасць», — раптам са злосцю падумаў ён і адкінуў рыдлёўку.

У дарозе ён прызвычаіўся быць нікому не патрэбным і пакрысе навучыўся жыць, каб і яму ніхто не быў патрэбны. А тут на яго кідаліся з усіх бакоў, як сабакі на голую лытку. І яму зайздросна ўспомнілася воля, зорная адзінота і яшчэ нешта, што не мела зграбнага слова, але было самым істотным у таямнічым пакліканні шляху. Той, хто збірае пыл дарог, ведае, што гэта такое.

Дарогі падсохлі, і аднойчы на золку ў адтуліну замка знаёмым посвістам паклікаў вецер. Чалавек ухапіўся за голае плячо жанчыны.

Тады вецер нахабна паляпаў у шыбу.

— Сціхні, прыблуда. Людзей пабудзіш, — злосна цыкнула акно.

Але хіба слова ўтаймуе вецер?

— Фіранкі хай застануцца, — папрасіў ён жанчыну, апрануўся і выйшаў на падворак.

— Вецер свішча, камні маўчаць. Хто з табой будзе размаўляць?—запытаўся ганак.

— Ты абяцаўся, — папракнула студня. Ён зайшоў у хлеў.

— Пайду, — сказаў варштату.

— Хада — гэта не работа, — паўтарыўся варштат. На кухні, куды ён вярнуўся, каб прысесці на дарогу, жанчына сказала:

— Вецер умее задзіраць спадніцы дзяўчатам, але ці атуліць ён цябе на ноч?

— Навошта табе глытаць пыл? — ужо на вуліцы запытаўся сусед. — Сядай у вазок і паляцім разам. А на вячэру вернемся дахаты.

— Сапраўды, — падахвоціла жанчына. — Я нараблю галушак.

Мужчына даслухаў і выйшаў за брамку. Аднак далей ногі пачалі блытацца. Ён азірнуўся і ўбачыў, як цень ушчаперыўся ў штыкеціну.

— А табе якая справа?! — гыркнуў ён і пайшоў шпарчэй.

Цень выцягнуўся ляйчынай і яшчэ нейкі час марудзіў хаду, але потым у сярэдзіне пэнкнуў — і чалавек зваліўся тварам у першы веснавы пыл.

Ён хварэў нейкі час на беспрытомнасць, і жанчына даглядала яго, як скінутае бурай птушаня. Яна брала ў рукі шытво і днямі сядзела каля ложка. І анёлкі былі тут. Спачатку яны палохаліся чужога жытла і туліліся да яе ног, але потым абвыкліся і часам ладзілі такі вэрхал, што жанчыне даводзілася кідаць працу, каб супакоіць неслухаў.

Праз нейкі тыдзень ён акрыяў, адшукаў рыдлёўку і пайшоў у сад. Следам пацягнулася валацужная зграя схуднелых за зіму катоў.

Бралася на ноч. Чорны шацёр неба ў адным месцы працёрся, і вецер зацыраваў дзірку поўняй.

Не было аніякага спеху, і ён мог адкласці справу, але яму гэтак закарцела. Той, каго абрала адзінота, шануе свае парыванні.

Пад каштэляй ён спыніўся і ўтыркнуў рыдлёўку ў дзірван.

Каты паўскоквалі на рэшткі гнілога плота і пакрыўджана завуркаталі. Як толькі ён перарушыў акопваць суседняе дрэва, яны адштурхнуліся ад плота і паляцелі некуды ў бок поўні... А насустрач ім кіраваў вазок.

— Я знайшоў яе, — крыкнуў сусед і святочна азірнуўся на жонку. Нябожчыца паняй сядзела за яго спіной і сарамліва торгала рагі чорнай хусткі. — Хай трохі пабудзе, а потым назад вярну.

Сусед, акрэсліўшы круг над вуліцай, прыстаў на свой падворак, а ён яшчэ доўга туліўся пад дрэвам, стомлена абапіраючыся на рыдлёўку. Затым прысланіў яе да галамня і натруджана пасунуўся ў бок хаты.

Над комінам хістаўся бялёсы дым, у вокнах гарэла святло, і на фіранках адбіваўся цень жанчыны, якая чакала яго вячэраць.

Зрэшты, падумаў ён, куды б ні ішоў адзінокі чалавек, ён заўсёды ідзе да самога сябе.