GƏNCƏ FOLKLORU ANTOLOGİYASI 1-Cİ KİTAB. GƏNCƏ FOLKLORU - читать бесплатно онлайн полную версию книги автора Ruziy ə Quliyeva (ч. 3)

Növbə gəncəliyə yetişəndə başladı hönkür-hönkür

ağlamağa:

- Heç bilirsiniz bu gecə mənim başıma nə iş gəlib?

Gəncəli ucadan hönkürür. Amma ha hönkürürsə,

gözündən bircə damla yaş çıxmır. İranlılar təşvişə

düşürlər:

- Qardaşcan, danış görək nə olub?

Gəncəli sözünə davam edir:

- Sizin əziz canınız üçün, qardaşlar, elə təzəcə

yuxuya getmişdim ki, bir də gördüm dəhşətli bir hənirti

gəlir. Oyandım gördüm qoca, əli qılınclı bir kişi durub

sizin başınızın üstündə. Kişini görəndə əlim-ayağım

göməşdi. Soruşdum ki, a kişi, kimsən, nəçisən, hardan

peyda oldun sən belə? Nə desə yaxşıdır? Dedi ki, sus,

heyvan oğlu heyvan. Sonra da əlindəki qılıncı qaldırıb

dedi:

- Mən Həzrət Abbasam. Gəlmişəm ki, bu iki

iranlının başını kəsib qurda-quşa atım. Çünki onlar Allah

yanında çox günah işlədiblər.

257

Bunu eşidən kimi, başladım fəda olduğum Həzrət

Abbasa yalvarmağa ki, onlara dəymə, yazıqdırlar. Onlar

Allahın kasıb bəndələridir. Həzrət Abbas mənə acıqlanıb

dedi:

- Ey Allahın məzlum bəndəsi, görürəm sən düz

adama oxşayırsan, mənim işimə qarışma ha… And olsun

Allaha, yoxsa bir qılınc da sənin başına endirərəm. Mən

bunları öldürüb, tikə-tikə doğrayıb qanlarını içəcəm.

Özlərini də cəhənnəm odunda yandıracam. Yenə başladım

yalvarmağa. Düşdüm əl-ayağıına ki, fəda olum, dəymə bu

yazıqlara, bir çətən külfətləri var. Çevir onları balalarının

başına. Bunu deyəndə kişi bir az rəhmə gəldi. Dedi ki,

onda onların cəzasını bir az yüngül eləyəcəm. Onları bir-

iki gün ac saxlayacam, qoy ağılları başlarına gəlsin. Sonra

da qılıncını mənə tərəf qaldırıb dedi ki, dur onların

hazırladığı halvanı ye, qoy onlar ac qalsınlar. Dedim ki,

fəda olum sənə, günahları nədir ki, bunları belə ac

saxlayırsan? Yazıqdırlar, bir qırıq halva qayırıblar, qoy

yesinlər, uzaq yol gedəcəklər. Bir də ki, mən halva yeyən

deyiləm. Kişi iki ayağını bir başmağa dirəyib durdu. Ha

yalvarıb yaxardım, mümkün olmadı. Dedi ki, yeyəcəksən,

vəssalam. Yoxsa bu saat səni də, iranlı yoldaşlarını da bu

qılıncla cəhənnəmə vasil edərəm. Gördüm ki, başqa əlac

yoxdu. Çar-naçar durub birtəhər halvanı yedim. Hərçənd

mən halva yeyən deyiləm. Neyləyim, o kişi qılınc gücünə

yedirtdi bu boyda halvanın hamısını mənə.

İranlılar gəncəlinin sözünə inandılar və ona bu

«yaxşılığı» üçün bəlkə min dəfə «çox sağ ol» dedilər.

TACİR VƏ HAMBAL

258

Bir tacir bir yeşik şüşə alır. Bir hambal cağırır ki,

şüşəni evə aparsın. Hambalnan üç manata razılaşırlar. Bir

az getməmiş tacir öz-özünə düşünür ki, mən bir tacir

babayam, necə ola ki, öz əlimlə bu hambala üç manat

verəm. Üzünü hambala tutub deyir:

- Hambal, sən məndən üç manat alacaqsan. De

görüm, bu üç manata neyləyəcəksən?

Hambal deyir:

- Tacir qağa, necə neyləyəcəm? Çorəyə verib

yeyəcəyəm.

Tacir deyir:

- Hambal, bu üç manatı sən neçə gün çörəyə verb

yeyəcəksən?

Hambal deyir:

- Tacir qağa, baxır vəziyyətə. Qonaq olsa, bir günə,

olmasa iki günə.

Tacir deyir:

- Hambal, sən bu üç manatı cəmisi iki günə yeyib

qurtaracaqsan. Əlində isə heç nə qalmayacaq. Gəl sənə bir

manata bir söz öyrədim, gərəyin olar.

Hambal bir xeyli fikirləşir. Deyir ki, balam, tacir

qağa düz deyir, bu üç manatı mən iki günə yeyib

qurtaracağam, əlimdə də bir şey qalmayacaq. Amma söz

həmişə qalır. Bəlkə bu tacir elə yaxşı sözlər bildiyi üçün

tacir olub? Üç manatdansa, üç kəlmə söz alsam yaxşıdı.

Gərəyim olar. Deyir:

- Tacir qağa mən razı, sözünü de.

Tacir deyir:

- Tərpən gedək, yolda deyərəm.

Hambal daha bir söz demir, başlayır yol getməyə.

Bir az gedəndən sonra hambal çiynindəki yeşiyi yerə

qoyub deyir:

- Tacir qağa, buradan o yana getmərəm, sözünü de.

Tacir deyir:

259

- Hambal, sözümün biri budur ki, desələr, dəli

ağıllıdan yaxşıdı, eşit, inanma.

Hambal deyir:

- Tacir qağa, burda nə var ki, elə bunu mən özüm də

bilirdim.

Tacir deyir:

- Hambal, yola düzəl gedək, ikincisi bundan da

yaxşıdı.

Hambal bir söz demir, yeşiyi dalına alıb yola

düzəlir. Bir az getməmiş yenə də yeşiyi çiynindən salıb

deyir:

- Tacir qağa, buyur, ikinci sözünü de. Amma bu o

birindən yaxşı olmalıdır.

Tacir deyir:

- Hambal, desələr, yalan söz doğru sözdən yaxşıdı,

eşit, inanma.

Hambal dedi:

- Tacir qağa, qırx ildi palan belimdə hamballıq

edirəm, hər gün də belə sözlər eşidirəm. Sən təzə bir şey

demədin.

Tacir dedi:

- Hambal, götür yeşiyi, yolçu yolda gərək. Bu

sözlərin mənasını sonra bilərsən. Üçüncüsü bundan da

yaxşıdı. Tələsmə.

Hambal bildi ki, manatın biri də havayı yerə getdi.

Daha bir söz demədi. Ləhliyə-ləhliyə yeşiyi dalına alıb

yola düzəldi. Gəlib tacirin evinə çatdılar. Tacirin evi

ikimərtəbəli idi. Hambala buyurdu ki, yeşiyi ikinci

mərtəbəyə qaldırsın. Elə ki, ikinci mərtəbəyə qalxdılar,

hambal dedi:

- Tacir qağa, di sözünün üçüncüsünü de.

Tacir dedi:

- Hambal, yeşiyi düşür, bir nəfəsini dər, üçüncüsünü

də deyim.

260

Hambal dedi:

- Tacir qağa, elə şey yoxdu. Yeşiyi belimdən

düşürən deyiləm. Sözünü de, sonra düşürüm.

Tacir gördü hambal dediyini deyəcək, əlacsız qalıb

dilləndi:

- Hambal, desələr pis arvad yaxşı kişidən yaxşıdı,

eşit inanma.

Söz bura çatanda, hambal başa düşdü ki, tacir ona

kələk gəlir. Nədi-nədi üç manatı verməsin. Ona görə də

dedi:

- Tacir qardaş, dediyin sözlərin tayı-bərabəri

yoxdur. Amma mən də bir söz bilirəm. Onu sənə

deyəcəyəm. Əgər mənim bir sözüm sənin üç sözündən də

yaxşı olsa, üç manatı alacağam, yox yaxşı olmasa üç

manat halalındı.

Tacir düşündü ki, bu hambalın nə sözü ola bilər.

Yenə bir şey quraşdırıb başını yozaram. Hambal tez

çiynindəki şüşə dolu yeşiyi ikinci mərtəbədən yerə

tullayıb dedi:

- Tacir qağa, desələr, bu yeşiyin içində bir dənə

salamat şüşə qalıb, eşit, inanma.

Hambal bunu deyib ikinci mərtəbədən aşağı endi.

Darvazadan çıxıb yola düzəldi.

Tacir də qaldı yana-yana.

ŞAH ABBASIN OĞLU

Deyir bir gün Şah Abbas yolnan keçirmiş. Görür bir

oğlan uşağı küllükdə yatıb. Götürüb buna bir kağız yazır:

«Dünyanı nə üzlü tutsan, o üzlü gedəcək». Kağızı qoyur

oğlanın qoynuna, çıxıb gedir. Bu çıxıb getməkdə olsun.

Görək oğlan neyləyir? Oğlan yuxudan ayılır. Görür

261

qoynunda bir kağız var. Kağıza baxır, baxır, bir şey

anlamır. Oğlan oxuyub-yazmaq bilmirdi. Yüyürür qazının

yanına. Kağızı oxutdurur.

Oğlan kağızı da götürüb gedir Şah Abbasın qılıncı

işləməyən uzaq vilayətlərdən birinə. Bir kənddə qonaq

qalası olur. Ev yiyəsinə deyir ki, bəs mən Şah Abbasın

oğluyam. Bunlar da çox şad olurlar.

Oğlan bir müddət burda qalır. Bu burda qalmaqda

olsun. Sizə kimdən deyim, kimdən xəbər verim ev

yiyəsinin arvadından. Bu sirr arvadın dəndiyini deşir.

Dözə bilmir. Koxanın arvadına deyir:

- Deməzsənmi bugün-sabah sənin ərini koxanlıqdan

çıxardacaqlar. Yerinə də bizim kişini qoyacaqlar. Odey

Şah Abbasın oğlu neçə gündü bizdə qalır.

Koxanın arvadı başıalovlu qaçır ərinin üstünə. Hal–

qəziyyəni söyləyir. Koxa tələm-tələsik gəlir oğlan qalan

evə. Deyir:

- Verin mənim qonağımı! Kəndin koxası mənəmsə,

qonaq da mənim evimdə qalmalıdı.

Gətirir qonağı öz evinə. Başlayır əzizləməyə.

Günlərin birində deyir:

- Şah Abbasın oğluna mənim canım da qurbandı,

var-dövlətim də. Hələ üstəlik gözümün ağı-qarası bircə

qızım da. Ay oğul, əgər razılıq versən, elə qızım da sənə

peşgəşdi.

Oğlan sevindiyindən bilmir neyləsin. Amma özünü

tox tutur. Deyir:

- Nə deyirəm, razıyam.

Koxa deyir:

- Yox, bala, biz gərək sənin atanın da razılığını alaq.

Atana bir məktub göndər, qoy gəlsin. Toya razılıq versin,

səni evləndirək.

Oğlan yerini-yurdunu bir kağızda yazdırıb yollayır

şaha.

262

Şah Abbas məktubu alanda qalır mat-məhəttəl.

Çağırır vəziri. Soruşur:

- Vəzir, məni bu sirdən agah elə, görüm bu oğlan

kimdir?

Vəzir şaha təzim edib deyir:

- Şah sağ olsun, bu oğlan hər kimdisə, biz gərək

onnan görüşək.

Şah vəzir-vəkili də götürür. Kəcavələr bəzənir.

Gəlib çatırlar oğlan olan məmləkətə. Hamı şahın gəldiyini

görüb pişvaza çıxır. Oğlan şaha baş əyir, ədəb salamı

verir. Şah Abbas oğlanı tanımır, adamlardan soruşur:

- Hanı mənim oğlum?

Deyirlər:

- Şah sağ olsun, elə bu gördüyün sənin oğlun

deyilmi?

Şah bir də təfərincnən oğlana baxır. Görür ayə, bu

hər kimdisə ona tanış gəlir. Oğlanı yanına çağırır. Qalan

adamlara əmr eləyir ki, onları tək buraxsınlar. Şah deyir:

- Bala, indi bir sənsən bir mən. Düzünü de görüm,

sən kimsən? Özün də mənə tanış gəlirsən.

Oğlan tez qoynundakı kağızı çıxardır. Verir şaha.

Şah məsələdən halı olur. Ta işi açıb-ağartmır. Oğlana öz

övladı kimi toy eləyir. Həmin vilayətin bəyliyini də ona

verir.

BÖYRƏK KABABI

Deyir Şah oğlu Şah Abbas ildə iki dəfə təğyiri-libas

olub öz vəziriynən məmləkəti gəzib-dolaşarmış. Belə

günlərin birində çöldə qoyun otaran bir oğlana ürcah olur.

Deyir:

- Vəzir, axşam bu oğlana qonağıq.

Vəzir deyir:

263

- Padşah sağ olsun, nə çox ev. Gəlsənə başqa yerdə

gecələyək? Kasıb komada narahat olarsan.

Padşah dediyinin üstündə durdu:

- Yox, elə bu kasıb gədənin evində qalmalıyıq.

Padşah oğlanın yanına gəlib soruşur:

- Bala, bu gecəliyə bizi qonaq saxlayarsanmı?

Oğlan deyir:

- Niyə saxlamıram, ay əmi. Qonaq Allah qonağıdı.

Allaha da qurban olum, qonağına da.

Bunlar oğlana qoşulub, gəldilər onun olacağına.

Gördülər bunun evi elə bircə gözlü daxmadı. Yarısını

kəsib özləri olurlar, yarısına da elə bu beş baş heyvanı

salırlar. Oğlanın anası xoş-beş elədi. Qonaqlara gətirib

yastıq qoydu, dirsəklənsinlər. Arvad yavaşca oğlunun

qulağına pıçıldadı:

- A bala, gör qonaqların könlü nə istəyir? Bişirim.

Oğlan qonaqlardan sual eləyir. Şah fikirləşir ki,

onsuz da kasıb adamlardı. Bunları bir para xərcə salmaq

gunahdı. Yaxşısı budur elə şey istəyim, tapa bilməsinlər.

Dedi:

- Bizim yediyimiz təkcə böyrək kababıdı.

Oğlan qonaqları evdə qoyub çıxdı eşiyə. Az keçdi,

çox keçdi, bir də gördülər ortalığa yekə bir sinidə böyrək

kababı gəldi. Qonaqlar da ev yiyələri də yeyib doydu.

Yeyib doyandan sonra padşah soruşdu:

- Oğul, de görüm bu qədər böyrəyi hardan tapdın?

Oğlan dedi:

- Əmi, o gördüyün beş baş heyvanın beşini də

kəsdim. Çox sağ olun ki, məni əziyyətdən qurtardınız.

Şah qaldı məhəttəl. Dedi:

- Nə əziyyət?

Oğlan dedi:

264

- Bax, qabaqda qarlı qış gəlirdi. Mənim də

heyvanlarımın bir çəngə otu yoxuydu. Fikir məni

aparmışdı.

Şah oğlu Şah Abbas heç nə demədi. Oğlanın

səxavətinə heyran qaldı.

GÖLƏ QƏLƏM SANCAN

Peyğəmbər yolnan gedirdi. Gedəndə gördü bir

göldü, uşaqlar göldə çimir. Bir mayıf uşaq da qıraqda

durub bunlara tamaşa eləyir. Peyğəmbərin uşağa yazığı

gəldi. Üz tutdu Allaha, dedi:

- Ya Allah, nola bu uşağa qədəm ver, yazıqdı.

Allahdan səda gəldi:

- Ya Peyğəmbərim! Qədəm verdim. Amma

qıraqdan bax gör o uşaq nələr eləyəcək?

Uşağın qədəmi açıldı. Getdi gölün qırağındaki

qamışlığa. Qamışları kəsdi, qələm qayırdı. Sancdı suyun

üzünə. Uşaqlar gölə atıldıqca qələm qarnına batdı. Gölün

üzü qızıl al qana boyandı. Peyğəmbər tutduğu işə peşman

oldu. Üzünü yenə Allaha tutdu:

- Ya Allah, keç gunahımdan! Sənin işinə əl apardım.

Özün bilən məsləhətdir.

Oğlanın qədəmləri yenə tutuldu. Peyğəmbər bir də

Allahtaalanın işinə qarışmadı.

SƏN OL HAQQINAN

Deyir bir dərviş oxuya-oxuya gedirdi:

-Sən ol haqqınan,

Haqq olu səninən.

265

Olma nahaqınan,

Nahaq olu səninən.

Padşahın bu sözdən xoşu gəldi. Çağırdı dərvişi

yanına. Dedi:

- Dərviş, hər gün sarayıma gəlib bu sözləri oxuya

bilərsənmi?

Dərviş dedi:

- Şah sağ olsun, niyə oxumuram? Elə oxuyaram?

Hələ o yana da keçərəm.

Dərviş hər gün gəldi saraya. Bu sözləri oxudu.

Padşah da öz dilinin üstünə bir qızıl qoydu. Dərviş

dilinnən həmin qızılı götürdü, getdi. Bir gün belə, beş

gün belə, vəzirin buna paxıllığı tutdu. Öz-özünə dedi:

«Mən vəzir ola-ola padşah mənə gündə bir qızıl vermir.

Bir-iki sözə görə dərvişə hər gün bir qızıl? Bu olan iş

deyil.»

Dərviş gəldi. Şahın yanına keçmək istəyəndə vəzir

qabağını kəsdi. Dedi:

- Gəl gedək sənə bir xəngəl bişirtdirim.

Gətirdi dərvişi. Tünd sarımsaqdan tökdü, buna bir

xəngəl yedirtdi. Əvvəlcədən də padşaha demişdi ki, dərviş

deyir mən padşahın ağzından iyrənirəm. Əlacım yoxdu, o

qızılı götürürəm.

Dərviş gəldi padşahın hüzuruna. Sarımsağın iyi

vurmasın deyə aralıda dayandı. Padşah barmağını dişlədi.

Elə vəzir düz deyirmiş. Götürdü bir kağız yazdı qəssaba

ki, bu adam yanına çatanda sallaqxanaya sal, bunun başını

kəs. Dərviş sözünü oxudu, kağızı da götürüb getdi. Vəzir

gördü dərviş sevincəkdi. Yüyürdü qabağına. Dedi:

- Nə oldu?

Dərviş dedi:

- Padşah bu kağızı verdi ki, qəssabın yanına get.

Vəzir tez kağızı aldı. Dedi:

266

- Sən dərviş adamsan. Əti neynirsən? Qoy oğlumu

göndərim gedib alsın. Biz bir çətən külfətik.

Vəzir oğlunu göndərdi qəssabın yanına. Qəssab

gördü şahın fərmanıdı. Yazır ki, kağızı gətirənin başını

kəs. Vəzirin oğlunu salır sallaqxanaya kəsir başını. Vəzir

ha gözləyir oğlu gəlib çıxmır.

Sabahısı gün dərviş yenə gəldi. Getdi padşahın

yanına. Padşah dərvişi görəndə məhəttəl qaldı. Soruşdu:

- Dərviş, verdiyim kağızı neylədin?

Dərviş dedi:

- Padşah sağ olsun, vəzir əlimdən aldı. Dedi qoy

mənim oğlum aparsın.

Padşah vəziri çağırtdırdı. Dedi:

- Hanı oğlun?

İşin üstü açıldı. Vəzir bir başına döydü, bir dizinə.

Padşah vəziri vəzirlikdən qovdu. Dərvişi özünə

vəzir təyin elədi.

267

268

269

DASTANLAR

NƏCƏF

Sizə ərz eləyim kimdən, Əhməd bəziryanla

Məhəmməd bəziryandan. Əhməd bəziryan İstambullu,

Məhəmməd bəziryan İsfahandandır. Bunların arası altı

aylıq yoldu. Günlərin bir günündə Əhməd bəziryan

İstambuldan aldan-qumaşdan, ağdan-bezdən alıb İsfahana

aparırdı. Məhəmməd bəziryan da İsfahandan otuz doqquz

yoldaşnan aldan-qumaşdan, zərbafdan götürüb, İstambula

yol başladı. İstambuldan İsfahana üç aylıq yolda Alxa

çiməni deyilən gözəl yurd vardı. Burada Çeşmə bulağı

adında gözəl bir bulaq vardı. Bəziryanlar burada düşüb

dincəlirdilər.

Bir gün Əhməd bəziryan Məhəmməd bəziryandan

qabaq Alxa çiməndə düşdü. Yoldaşlarına əmr elədi qəflə-

qatırı düşürtsünlər, çay-çörək tədarükü eləsinlər. Bir az

sonra Məhəmməd bəziryan da Alxa çimənə gəlib çıxdı.

Bir az aralı düşüb istirahət eləməyə başladı. Bunlar çay-

çörək tədarükü eləyəndə Məhəmməd bəziryan dedi ki,

gedim tacirdən soruşum görüm xırıdımız necədi?

Hər iki bəziryanın sonu yoxuydu. Məhəmməd

bəziryan qədəm basdı Əhməd bəziryanın yanına.

Salamməleyk elədi, Əhməd bəziryan gördü bu bir

mərifətli adamdı, yer göstərdi. Bunlar söhbətə başladılar.

Elə şirin gəldi söhbətləri bir-birinə, hər ikisi əl tutub siğə

qardaş oldular. Bunlar yenə söhbətə başladılar.

Məhəmməd bəziryan Əhməd bəziryandan düşüncəli

adamıydı. Bu dedi:

- Qardaş, Allahın yazısı, biz qardaş olduq. İndi gəl

dərdimizi bir-birimizə söyləyək.

Əhməd bəziryanın dərdi açıldı:

270

- Qardaş, Xudavəndi-aləm yanında hər bir cəhətdən

Allah məni yada salıb. Bir şeydə yox. Mən öldüm,

yarağan uçdu, toz qopdu. Bir keçi başı tutan yoxdu

yurdumda sahaflıq eləsin.

Bu belə deyəndə Məhəmməd bəziryan qayıtdı:

- Vallah qardaş, dədələrin goruna qurban olum.

Yaxşı deyiblər: taylı tayını tapmasa, günü ah-vaynan

keçər. Mən də sən günlüyəm. Allahın məsləhətinə şükür,

iki dərdlini bir-biri ilə tapışdırdı.

Bunların ahı-zarı Ərşi-əlaya bülənd oldu. Gördülər

qiblə tərfdən bir dərviş qəsidə oxuya-oxuya əlində hasa,

başında əmmamə gəlir. Dərviş bunların yanına çatdı.

Başda dərvişə yer göstərdilər. Dərviş baba mübarək əlləri

ilə qoynundan bir üzü süddən ağ, bir üzü laladan qırmızı

alma çıxardıb bu iki tacirin qabağına qoydu. Məhəmməd

bəziryan Əhməd bəziryandan ağıllı idi. Göz elədi ki, bu

nurlu dərvişə çıxardıb qızıl verək. Məhəmməd bəziryan

əlini cibinə atanda dərviş dedi:

- Mən pay alan dərvişlərdən deyiləm, pay verən

dərviş-lərdənəm. Bu almanı limşaqqaya bölün. Nə

qırmızıdan ağa, nə ağdan qırmızıya getsin. Əlimin

huğuvatına görə hərənizin bir züryəti olacaq. Burda ya

ilqar, ya iman eləyirəm. Sənin qızın bunun oğlunundu.

Burada kəbinini kəsirəm.

Bunlar söyüncək almanı ipək dəsmalın üstünə

qoydular. Hər ikisi əl uzatdı qırmızı almanı götürməyə.

Məhəmməd bəziryan dedi:

- Qardaş, gəlsənə sağ-sağ özümüzü cəhənnləmlik

eləməyək. İlahi çöp buyurub. Gəl çöp ataq.

Çöp atdılar. Qırmızı alma Əhməd bəziryana, ağ

alma Məhəmməd bəziryana düşdü. Hər ikisi almanı

büküb dəsmala, qoydu qoynuna. Burda biri xırıdını ona, o

biri xırıdını buna verdi. Malları dəyişdilər, hərə qayıtdı öz

şəhərinə.

271

Aşıq dili yüyrək olar. Tez bitirər, tez yetirər. Hər

kəs öz vətəninə daxil olanda hərəsi öz ailəsinə muştuluq

xəbəri verdi:

- İlahi bizə tütyə göndərib. Bir yaxşı xörək hazırla.

Bunlar bir yaxşı, istəkli xörək bişirdilər. Hər ikisi öz

yerində oturub almanı çıxartdılar. Hərə almanı öz ailəsi

ilə yedi.

İlahinin verməyinnən hər ikisinin arvadının

boynuna uşaq düşdü. Doqquz ay, doqquz gün, doqquz

saat, doqquz dəqiqədən sonra arvadlar Əhməd bəziryanın

bir qızı oldu. Məhəmməd bəziryanın arvadı ekiz gətdi: bir

oğlu, bir qızı oldu. Nəzir-niyaz paylandı, qurbanlar

kəsildi.

Əhməd bəziryan belə söhbət buraxdı ki, mənim

qızıma elə bir ad qoyulmalıdır, bu şəhərdə belə ad

olmasın. Hamı yığıldı: buna nə ad qoyaq. Molla, axund,

ağsaqqal, qarasaqqal hamısı dedi vallah elə ad uydura

bilmərik. Bir yaxşı qarı çağıraq.

Çağırdılar. Qarılar gəldi. Qarı var iman-Quran, qarı

var hərcayı, qarı var pərcayı. Qarının birisi dedi: «Adını

qoyuram Sicimqulu, ömru sicim kimi uzun olsun». Qızlar

qarını kötəklədilər, getdi. Qarının biri dedi: «Adını

Örkənqulu qoyuram, ömrü örkən kimi uzun olsun». Bunu

da o biri qarının dalınca yolladılar.

İman-Quran qarı irəli durub əlində Yusifi-təsbeh

deyir:

- Mən bu qızın adını qoyuram Pərizad xanım.

Hamı bəyəndi. Qarıya çoxlu xələt verdilər. Qarı bir

şələ götürdü. Qalanı mollalara qaldı. Yemək-içmək

həddən aşdı.

Məhəmməd bəziryanın bir oğlu oldu, bir qızı.

Məhəmməd bəziryan da qızının adını Səlbi xanım qoydu.

Oğlunun adını Nəcəf xan.

272

Uşaqlar iki yaşdan on beş yaşa çatdı. Əhməd

bəziryan gördü qızı yetirib, vaxtıdır. Özü də düşkünlüyüb,

qocalıb.

Məhəmməd bəziryan uşaqlar böyüyəndə Allah

rəhmətinə getdi. Günlərin bir günündə Nəcəf xan yetirdi.

Anasına dedi.

- Ana, dəvə qumundan yeyən kimi atamın malını

yeyirəm. Bəlkə qurtardı, deginən. Atamın sənətini

iştətməliyəm. Atam bu mal-dövlətin hansı sənətiynən

qazanıb?

Anası dedi:

- Oğul, bəziryan idi atan.

Nəcəf xan başına İsfahandan otuz doqquz yoldaş

yığır. Bir də özü olur qırx. Yoldaşlarına deyir:

- Gəlin tacirliyə gedək.

Yoldaşlarının heç birinin pulu olmur. Nəcəf xan

bunların hamısının əvəzinə pul qoyur. Mal yığıb

İsfahandan İstambula yola düşürlər.

Sizə kimdən xəbər verim, Əhməd bəziryandan.

Əhməd bəziryan görür qız böyüyür. On beş-on altı yaşına

çatıb. Yadına dərvişin sözləri düşür. Deyir İstambulu

gəzim, bəlkə İsfahandan bir adam tapa bildim. Gəzdi, tapa

bilmədi. Bir belə fikri-qərara gəldi ki, ayə çıxım şəhərdən

kənara. Əhməd bəziryan belə elədi, o yola, bu yola

yüyürdü. Gözünə dəyən olmadı. Günorta gördü budur ha

bəziryan karvanı gəlir. Gəldi yol qırağında oturdu.

Karvan bunun yanına çatdı. Gördülər bir qoca yol

qırağında oturub. Salam verdilər. Əhməd bəziryan sual

elədi.

- Oğul bu hara karvanıdır?

Dedilər:

- İsfahan.

İsfahan sözünü eşidəndə Əhməd bəziryan ürəkləndi,

soruşdu:

273

- Oğul, bir adam desəm tanıyarsınızmı? İsfahanda

Məhəmməd bəziryan var idi. Bəlkə onun adamı ola

içinizdə?

Dedilər:

- Əmi, budu oğlu.

Əhməd bəziryan oğlanı bağrına basdı, o üzündən,

bu üzündən öpdü. Düzsuz qoyun duz yalayan kimi yaladı.

Dedi:

- Bala, vallah gəldiyinizi bilsəydim, atınıza ot

biçərdim. Gedək bu gündən hamınız mənim

qonağımsınız.

Cavanlar çox sevindilər. Əhməd bəziryan dedi bəlkə

qızın oğlana könlü olmadı. Yaxşısı budu göstərim.

Pərizad xanımın evi bir az aralı idi. Əhməd bəziryan

qəsdən karvanı evin qabağından apardı.

Pərizad xanım külafirəngidən baxırdı. Gördü vallahi

bir oğlan gəlir, yemə-içmə xəttü-xalına, gül camalına

tamaşa elə. Pərizad xanım ürəyində Allaha yalvardı: «Ey

Xudaya, mənim yazımı yazmayıbsansa, bu oğlana yaz».

Pərizad xanım bir könüldən min könülə oğlana vuruldu.

Əhməd bəziryan qonaqları gətirir evinə. Xoş-beş, on

beş, süfrə açılır. Yemək-içməkdən sonra, istirahət

eləyirlər. Nəcəf xan yoldaşları ilə bir otaqda qalırdı. Gecə

hamı yatandan sonra başlayır haqq-hesab çəkməyə.

İndi görək Pərizad xanım neylədi? Pərizad xanımın

otuz doqquz qarabaşı varıydı. Əmr elədi qarabaşlara:

- Yeddi rəngdən özünüzə zinət verib ayağımı

qoyduğum yerə getməlisiniz!

Qızlar əmrə hazır oldular. Pərizad xanım geyindi-

kecindi. Nəcəf xanın otağına yaxın getdilər. Nəcəf xan

oyaq idi. Gördü otağın bir tərəfi az qalır uça. Bir küncə

qısıldı. Onlar bir tərəfə yüyürəndə qapı bir tayı açıldı.

Pərizad xanım çiynini bir də vuranda qapı uçub töküldü.

274

Qızlar içəri girdilər. Pərizad xanım qapının çərçivəsinin

bir yanını götürüb sinəsinə basdı:

Başına döndüyüm xan əmim oğlu,

Gəl gedək, gəl gedək qal bizim xanda.

Lalə tək bağrımı eyləmə dağlı,

Alma bizim xanda, nar bizim xanda.

Nəcəf xan baxdı Pərizad xanım bunu özünə dos-

doğma əmioğlu çıxdı. Bu da çərçivənin o biri yanını

söküb basdı sineyi-sandığına görək nə dedi:

Başına döndüyüm xan əmim qızı,

Gəl gedək, gəl gedək qal İsfahanda.

Lalə tək bağrımı eyləmə dağlı,

Alma İsfahanda, nar İsfahanda.

Qarabaşların böyüyü Abdulla xanın qızı Ağ qarabaş

baxdı ki, Pərizad xanım Nəcəf xanın ayağına yıxılacaq.

Dedi:

- Gedib atana deyəcəyəm.

Ağ qarabaş belə deyəndə Pərizad xanım aldı görək

nə dedi.

Pərizad xanım:

Ağamın əlindən içmişəm camı,

Mən kimi gözəldən alginan kamı,

Gəzdim İsfahanı, Urumu, Şamı,

Heç oğlan görmədim yar sən nişanda.

Nəcəf:

Ağzın dürdü, dişin inci sədəfi,

İndi bildim ürəyində muradı.

Gəzdim İsfahanı, Urumu, Şamı

Gəl gedək mətləbin al İsfahanda.

275

Pərizad xanım:

Eşqin xəncərini minib çaparsan,

Bənna olub sınıq könlün yaparsan.

Gedər olsan mən Pərizadı aparsan

İndi ki, qalmadın yar bizim Xanda.

Nəcəf :

Şamama bəslərlər torpaq içində,

Qızılgül bəslərlər yarpaq içində.

Aynabəndli büllur otaq içində,

Qol-boyun olaydıq, yar, İsfahanda.

Bunlar sözünü tamama yetirdi. Düşməninizin ömrü

tamama yetsin. Pərizad xanım evə qayıdıb, Nəcəf xan

istirahət etməkdə olsun. Al xəbəri Pərizaddan.

Pərizad xanım evə qayıtdı, nə qayıtdı. İlan vuran

yatdı, Pərizad xanım yatmadı. Dəli qoyun duzdağı

hərlənən kimi elə hərlənir, otaq yerindən oynayır. Bu səsə

Əhməd bəzirgan oyanır. Belə hesab eləyir ki, qonaqların

atları açılıb bir-birini qırıb. Arvadı oyadır ki, görək bu nə

səsdir? Arvad gördü ki, atlar-zad açılmayıb. Gurultu

Pərizad xanımın otağından gəlir. Qız vaxt eləyir özünü

aynadan atsın. Anası özünü yetirib soruşur:

- Qızım, sən ki, gün-günortaya qədər yatardın. Bu

nə səs-küydü, yoxsa dəli olmusan?

Pərizad xanım bu sözün cavabında dedi:

- Ana, mən dəli-zad olmamışam. Bax, deyirəm:

atam məni versə də o bəziryana gedəcəm, verməsə də.

Arvad gəlib bunu Əhməd bəziryana xəbər verdi.

Əhməd bəziryan dedi:

- Get deginən onu elə günü sabah Nəcəf xana

verəcəm. Heç fikir eləməsin.

276

Pərizad xanım qərəl tapıb istirahət etməkdə olur.

Əhməd bəziryan özünü verdi bazara. Azdan verdi, çoxdan

aldı, çoxdan verdi, azdan aldı. Yeddi gün yemək-içmək.

Yaxşı bir toy eləyib Pərizad xanımı verdilər Nəcəf xana.

Bunlara ayrıca bir imarət də bağışladılar. Bir gün Nəcəf

xan dedi:

- Pərizad xanım, mən İsfahana qayıtmalıyam.

Gedərsən, aparıram. Getməzsən, öz işindi. Atana da de.

Qız bu xəbəri çatdırdı Əhməd bəziryana. Əhməd

bəziryan onların yol tədarükünü gördü. Sonra öz-özünə

dedi: «Ey dili-qafil, bəlkə Nəcəf qızı aparıb yarı yolda

qoydu, dedi səni aparmıram. Yerini-yurdunu da

tanımıram».

Qoşunlar hazır-yarax atlanıb əmrə müntəzir

dayandı. Əhməd bəziryan dedi neyləyim ki, İsfahana kimi

Nəcəfin əli Pərizada dəyməsin. Bir molla çağırıb dərdini

söylədi. Molla dizini qatlayıb bir cadu duası yazır ki, bunu

ver Pərizad xanıma boynundan assın, özü də İsfahana

kimi Nəcəf xanı yanına qoymasın.

Əhməd bəziryan duanı verdi Pərizad xanıma.

Pərizad xanım da duanı boynundan asdı. Yol başladılar.

Pərizad xanım gördü ki, İstambul qalır, qarabaşları,

dostları qalır, bulud kimi doldu. Bunu görən anası dedi ki,

gedək Pərizad xanımın bacılığı Ağ qarabaşı atasından

alaq, qərib-qürbət eldə həyan olsun. Ağ qarabaş da

qoşuldu bunlara. Qoşun tərpənəndə Pərizad xanımın

ürəyinin başına od düşdü. Əmr elədi ki, iki xanə sözüm

var, dayanın onu deyim, sonra gedək. Aldı görək nə dedi:

Qürbət ölkələrə mən gedər oldum,

Allah belə yazıb yazımı mənim.

Atam yox, anam yox, qürbət ölkədə

Bəs kimlər çəkəcək nazımı mənim?

277

Mən Pərzadam, necə düşdüm bu dərdə,

Heç kəsləri düşməsin mən düşən dərdə,

Xan Nəcəfnən olmayaydım şərvəndə,

Daha görməzsiniz üzümü mənim.

Qoşun əhli bütün hamısı dəstə-tufaq bunları

apardılar. Bir neçə mənzil getdi. Əhməd bəziryanın

qoşunu qayıtdı.

Nəcəf xan otuz doqquz yoldaşı, özü, Pərizad

xanımnan Ağ qarabaş-qırx iki nəfər getdi. Az gedilər, çox

getdilər. Alxa çəməninə gedib çıxdılar. Gəcavələr əylənib

istirahatdıx eləməyə məşğul oldular. Bunlar burda

istirahatdıx eləmkdə oldular, Nəcəf fikir elədi ki, sən

İstambuldan İsfahana ailə aparırsan. Bir bax gör, bəlkə

korun-keçəlin birini bəzəyiblər bu Pərizad xanımdı. Dedi:

yox, yoldaşlarını yuxuya ver, get Pərizad xanımın

gəcavasına. Pərdəni aç, gör Pərizad xanımdı, ya başqası.

Yoldaşları yatdı. Nəcəf xan getdi Pərizad xanımın

gecavasına. Getdi ki, Allah-Allah Pərizad xanım belə

yatıb, belə yatıb, aya deyir sən doğma, mən doğmuşam.

Günə deyir sən doğma, mən doğmuşam. İstədi Pərizad

xanımın yanına paltarlı uzansın. Dedi yox, paltarı soyun,

gir əmin qızının qoynuna. Paltarını soyundu, bağladı.

Əlini qızın döşünə uzadanda əli duaya dəydi. Dua

göyərçinə döndü: «Əmioğlu, mən getdim, sən də gəl», -

elədi, uçdu. Nəcəf xan məhəttəl qaldı. Nə geyinə bildi, nə

bir şey elədi. Göyərçinin dalına düşüb getdi. Göyərçin

getdi qayanın başına qondu. Nəcəf xan istədi göyərçini

tutsun. Əl uzadanda daşa dönüb qaldı.

Pərizad xanım yuxuda gördü ki, Nəcəf xan bir qanlı

dəryaya düşüb axır. Yuxudan ayıldı. Əlini yanına atdı,

Nəcəf xanın paltarını gördü. Əlini döşünə atdı, duanı

görmədi. Pərizad xanıma demişdilər bu tilsimdi, qoyma

Nəcəf xan əlini vursun. Pərizad xanım qaldı naçar. Öz-

278

özünə dedi: «Ata, evini Allah yıxsın, indi bəs mən

neyləyim?» Axırda belə qərara gəlir ki, gey Nəcəf xanın

paltarını, yoldaşlarına da de ki, bəs haramı gəlib Pərizad

xanımı aparıb.

Pərizad xanım Nəcəfin paltarını geydi. On yeddi

para hörüyünü buxara papağının altına yığdı. Yoldaşlarına

xəbər verdi ki, haramı Pərizad xanımı aparıb. Yoldaşları

ata minib, ata əli çatmayan qılçasına minib, kimi dərə

aşağı, kimi dərə yuxarı qaçdılar. Yorulanan sonra dedilər:

- Ə, biz niyə özümüzü öldürürük? Odu biri gedib,

biri yanındadı. Qurbanı quruda ha döy…

Yoldaşdarı dedilər ki, Nəcəf xan, hər yanı axtardıq,

Pərizad xanımı heç yanda tapa bilmədik. Pərizad xanım

gedib, Ağcaqız ki, yerindədi. Bunlar bir az Nəcəf xana

toxtaqlıq verib yatdılar. İlan vuran yatdı, Pərizad xanım

yatmadı. Axırda belə qərara gəldi ki, arvad xaylağı zehinli

olar. Get Ağcaqızın gecavasına. Ağcaqız tanıdı, qoşun

əhli də tanıyacaq, tanımadı, tanımayacaq.

Pərizad xanım gecavasını açdı. Ağca qız onu

tanımadı. Dedi nə olar, Pərizad xanım gedib, mən ki,

yerindəyəm. Özüm də ondan heç əksik deyiləm. Pərizad

xanım dedi:

- Dur axtaraq, bəlkə tapa bildik.

Sabah açıldı. Yoldaşları yeyib-içdi. Gəcavalar

tərpəndi. Pərizad xanım bir kağız yazdı, dedi, əmioğlu,

Allah işinə fərac versə, mən İsfahandayam, məni axtarsan

orda gəz. Kağızı yazdı, bir daşın altına qoydu.

Yoldaşlarına dedi:

- Bir az dayanın, sinəmdə üçcə xana söz var, deyim

gedək.

Pərizad xanım aldı görək nə dedi:

Dad eylərəm qara baxtın əlindən,

Yar üzünə həsrət qalan mən oldum.

279

Əyyub kimi canda yara bəslədim,

Pərvanə tək şamda yanan mən oldum.

Nə yarım varıydı, nə yar-həmdəmim,

Günü-gündən artır möhnətim, qəmim,

Nuh kimi dəryaya qərq oldu gəmim,

Qəvvasam, dəryaya dalan mən oldum.

Nəcəfəm, oturdum qəm otağında,

Bülübül əl götürməz gül budağından.

Üzündən, gözündən tər buxağından

Tərsa sevmiş kimi Sənan mən oldum.

Söz tamama yetdi. Gəcavalar tərpəndi. Az getdilər,

çox getdilər, Pərizad xanım bir də baxdı ki, göydə bulud

karvanı İsfahan tərəfdən gəlib İstambul tərəfə gedir.

Yoldaşlarına dedi ki, gəcavaları əyləndirin. İndi görək

Pərizad xanım bulud karvanına üzünü tutub nə dedi:

Göydən gedən para-para buludlar,

Bulud, heç xəbərin varmı yarımdan?

Ciyər oldu hazar para, buludlar,

Bulud, heç xəbərin varmı yarımdan?

Bulud gedir ölkəsinə, elinə,

Qoymam xoryat əli dəyə gülümə,

Xətrim üçün bir Allahın yoluna,

Bulud, heç xəbərin varmı yarımdan?

Mən Pərzadam, öz canımdan bezaram,

Kağız olsa dərdi-dilim yazaram,

Yeddi gündü buralarda gəzərəm,

Bulud, heç xəbərin varmı yarımdan?

280

Az getdilər, çox getdilər. İynə yarım yol getdilər.

İsfahana çatmağa az qaldı. Yoldaşları deyir ki, Alağaca

çatmışıq. İsfahana bircə günlük yol qalıb. Pərizad xanım

fikirləşdi ki, adımı qoymuşam Nəcəf, yaxşı getdim çıxdım

Nəcəf xanın torpağına. Mən ki, onun ata-anasını

tanımıram, bacısını tanımıram. Dedi yaxşısı budur gəl

üzünü zəfəranla, özünü xəstəliyə qoy.

Nəcəf xanın gülər üzü gülməz oldu. Saraldı sapa

döndü. Yoldaşları gördü ki, Nəcəf xanın halı birdən-birə

qarışdı. Dedilər bir şey olar, Banı xanım nəfəsimizi kəsər.

Bunlardan ikisi gedib Nəcəf xanın anası Banı xanıma,

bacısı Səlmi xanıma, dayısı Salah bəyə, əmisi Pənah bəyə,

qohum-qələvəsinə dedi:

- Nəcəf xan gəlib Alağacda naxoşlayıb.

Nolasıdı, xəbər çatandan sonra hamısı tökülüb getdi.

Alağacda karvanı tapdılar. Nəcəf xanın gecavasının

başına yığıldılar. Anası dedi:

- Məni tanımırsanmı, oğul?

Nəcəf xan dedi:

- Yox.

Anası ürək-dirək verdi:

- Fikir eləmə, oğul, nə olar, sağalarsan.

Nəcəf xan dayısı Salah bəyi, əmisi Pənah bəyi də

onun kimi tanıya bilmədi. Hamıdan sonra bacısı Səlmi

xanım yetirdi özünü. O saat gördü gecavadakı qardaşı

deyil. Anasına dedi:

- Ana, bu qardaşım deyil. Görmürsənmi?

Anası acıqlandı, gecavanın bir taxtasını çıxardıb qızı

döydü, özünə də təpindi:

- Ağlın azıbdı, nədi? İrəli yeri, qardaşının üzündən

öp!

Qız yenə sözünün üstündə durdu:

- Ana, ələ, kəpəyində duyarsan bu mənim qardaşım

deyil.

281

Anası qızın sözünə inanmadı. Gecavalar tərpəndi,

gedib İsfahana çatdılar. İsfahana çatan kimi Nəcəf xan

Şah oğlu Şah Abbasa üç qiymətli xonça apardı.

Şah oğlu Şah Abbasla arvadı belə qərara gəldi ki,

xonçanın əvəzinə qızları Gülgəz Pərini versinlər Nəcəf

xana.

Gülgəz Pərini verirlər Nəcəf xana. Toy olur, toy

dağılır, toydan üç-dörd gecə keçir, Nəcəf xan qızın

otağına ayaq basmır. Qızın əlacı kəsilib Nəcəf xana

məktub göndərir ki, gəl söhbət eləyək. Nəcəf xan Gülgəz

xanımın yanına gəlib dedi:

- Gülgəz xanım, bilirsənmi, niyə gəlmirəm sənin

yanına? Atam vəsiyyət eləyib: toy olandan qırx gün sonra

əhya namazı qıl, sonra qıznan əl-ələ ver.

Gülgəz xanım gördü qırx gün keçdi, Nəcəf xan

gəlmədi. İki qırx, üç qırx gün keçir, yenə gəlmir. Götürüb

bir hərceyi kağız yazır ki, gəl məni atam evinə apar.

Nəcəf xanın atasının güllü bağçası var idi. Gedir

bağdan qırx çubuq qırır. Birdən Nəcəf xanın eşqi yadına

düşür: «Çubuğu dəstə bir eləyim, yavaşca vurum, andım

sınsın». Çubuqnan qızın dizdən aşağısına vurdu. Dedi:

- Bu yara sağalanacan biri sənə tapılar, biri də mənə.

Gülgəz Pəri bunu görüb xəlvətcə namə yazıb

göndərir Şah Abbasa.

Bunlar burda qalmaqda olsun, sizə kimdən ərz

eyləyim Nəcəf xandan. Axı Nəcəf xan daş kəsib. Nəcəf

xan gecənin bir aləmi yuxusunda gördü ki, Ağası gəlib

başının üstünü kəsib deyir:

- Nəcəf xan, nə müddətdi Ağanı yad-bud eləmirsən,

sidqinən Ağan dadına çatar, inşallah.

Sabah açıldı, sabah üzünüzə xeyirliknən açılsın.

Noolasıdı, ağac-daş yox, saz yox, Nəcəf xan daşın birini

basıb sinəsinə görək Ağasını necə yad-bud edir? Ağası

dadına çatar inşallah:

282

Sidqinən çağırram, ey Şahlar Şahı,

Haray məni bu cadudan qurtarın.

Əmbiyalar, övmiyalar, ərənlər,

Haray məni bu cadudan qurtarın.

Şahi-Mərdan, ərənlərin sərvəri,

Kərəm eylə, qiblə səmtdən dön bəri,

Yerin, göyün, ərşin-gürşün ləngəri,

Haray məni bu cadudan qurtarın.

Nəcəf də çağırar ya Şahlar Şahı,

Dadına yetişsin o qibləgahı,

Xorasanda qızıl bərgə sahabı,

Haray məni bu cadudan qurtarın.

Sözləri tamama yetirdi.

İndi sizə hardan ərz edim, bu dağın dalında bir şəhər

vardı. Burada bir Qəvvas Əhməd vardı. Qəvvas Əhməd

belə Qəvvas Əhməd idi ki, bütün xanlıq, xaqanlıq bundan

qorxardı, nədən ki, çox cadügün adamıydı. Kimə acığı

tutsa, daş qayırıb divara qoyardı. Qəvvas Əhməd gecə

yuxusunda gördü ki, bu dağdan ona qiymətli ənəət

(qənimət) çatacaq. Qəvvas Əhməd həm üzgüçü, həm də

ovçu idi. Oxunu götürüb dağın danamını getməyə başladı.

Gethaget, dağın davanına çatdı. Gördü bir çoban bir sürü

qoyunu otara-otara, dağdan gətirir. Yaxınlaşıb dedi:

- Ay çoban, bu dağdan-daşdan bir səs eşidibsənmi?

Çoban dedi:

- Bu dağın dalından qulağına bir zarıltı səsi, bir

inilti gəlir, qorxumuzdan heç birimiz qoyunu ora apara

bilmirik, elə yazdan nə bitib üstündədir.

Ovçu Əhməd irəli yeridi, getdi ki, bir cavan oğlan

tilsimə düşüb qalıb. Oğlana canı yandı. İrəli yeridi ki,

283

bunu çəksin çıxartsın, əl uzadanda bu da daş kəsib burada

qaldı. Ovçu Əhməd Quranını çıxardıb baxdı ki, onu

tilsimə salan qabağındaki göyərçindi.

Ovçu Əhməd Nəcəf xana dedi:

- Özün ağ günlü idinmi məni də ağ günə çıxartdın?

O göyərçinə bir ox atıram, onu tutub başını üzə bilsən,

tilsim açılacaq.

Ovçu Əhməd oxu atır, göyərçin hərlənir başının

üstündən. Nəcəf xan göyərçini tutub başını üzür, qanı

tökülür üstünə, hər ikisi dardan qurtarırlar.

Ovçu Əhmədin bir qızı var idi. Adı Xanı xanım idi.

Bunu heç kəs qorxusundan ala bilmirdi. At çapmaqda, ox

atmaqda tayı-bərabəri yox idi. Ovçu Əhməd ürəyində dedi

ki, elə yaxşı oldu, qızımı verərəm bu oğlana. Apardı

Nəcəf xanı aşpaz yanına. Aşpazı çağırıb tapşırdı ki, bu

oğlana, nə istəsə verərsən. Aşpaz Nəcəf xanı yedirib-

içirtdi. Ovçu Əhməd Nəcəf xana bir dəst bəylərə layiq

paltar verdi. Bir müddət keçəndən sonra Ovçu Əhməd öz-

özünə dedi: «Ayə, qarabağlı əmliyi kimi bunu

bəsdiyirsən, çağır gör qızını alır-almır? Bəlkə heç almadı.

Bir fikrini öyrənim».

Ovçu Əhməd Nəcəf xana dedi:

- Oğul, bilirsənmi səni niyə çağırmışam? Mənim

sineyi-pərdəmin dalında bircə qızım var: həm oğlum, həm

qızım Xanı xanım. İstəyirəm onu sənə verim. Olarsan

oğlum.

Nəcəf xan qaldı məəttəl, bilmədi nə cavab versin.

Əlacı kəsildi, dedi:

- İndi ki, sən verirsən, mən də alıram.

Ovçu Əhməd Nəcəf xanın toyunu tutub, Xanı

Xanımı verdi Nəcəf xana. Xanı xanım da gözlədi Nəcəf

xan onun dediyini demədi. Axırda Xanı xanım dilə gəldi.

Nəcəf xana dedi:

284

- Sən məni quş kimi qəfəsə salmısan. Heç yerə

getmirəm, könlüm açıla.

Xanı Xanım şəhərin istəkli cavanlarını çağırdı

Nəcəf xanın yanına. Nəcəf xan başının dəstəsi ilə gəzə-

gəzə gedib çıxdı Alxa çəmənə. Dedi:

- Ay uşaqlar, bura nə gözəl yurddur, gəlin bir az

əyləşək.

Cavanlar çeşmə bulağının üstündə oturdular. Nəcəf

xan yurd yerini dolandı. Pərizad xanımın naməsini tapıb

oxudu. Başını qaldıranda gördü bir atlı çapar İsfahandan

kağız gətirib, İstanbula aparır. Nəcəf xan dedi:

- Ay qardaş, ala bu kağızı İsfahana apar, bu da sənin

qızılın.

Aldı görək nə dedi:

Əgər gedər olsa şəhr İsfahana,

Söylə salamımı yara, bəzirgan.

Tut vay xəbərimi göndər yarıma,

Qoy yazsın ağ üstdən qara, bəzirgan.

Ağzı dürdü, dişi inci sədəfi,

Sinəmdən çəkərəm dəmbədəm ahı,

Desələr gördünmü sən də Nəcəfi,

Deynən həsrət bir cüt nara, bəzirgan.

Çapar tələsirdi. Atına bir qamçı da artıq vurdu, çatdı

İsfahana. Axtardı evi tapdı. Gördü Alxa çəmənində

qoyduğu oğlan qabağına çıxdı. Çapar dedi:

- Ayə, özün məndən qabaq gəlirdin, bəs kağızı

neyləyirdin?

Pərizad xanım barmağını dişlədi: «Şükür Xudaya,

Nəcəf xan sağdı». Pərizad xanım məktuba cavab yazdı:

Göz yaşımnan namə yazdım o yara,

285

Naməm yetişcəyin, canan, durma, gəl.

Gözləri yolunda bu intizara

Vədə verdin bu ilqara, durma gəl.

Aşiq bilər məşuqunun halını,

Mən sevmişəm ağ üzündə xalını.

Gözləməkdən sən namərdin yolunu,

Qalmadı gözündə qara, durma, gəl.

Pərzad deyər: düşmən biz güldürər,

Süsəndilər, sünbüldülər, güldülər,

Qiyamətdir, qızı qıza verdilər,

Çox da keçir günüm qara, durma, gəl.

Söz tamama yetdi. Pərizad xanım kağızı verdi

çapara. Çapar sürüb həmən kağızı Alxa çimənində verdi

Nəcəf xana. Nəcəf xan kağızı verdi Xanı xanıma. Xanı

xanım kağızı oxuyub mətləbdən hali oldu. Sonra dedi:

- İndi ki, belədi, gedək İsfahana. İki könlü yıxıb, bir

könlü şad eləmək də heç insafdan deyil.

Gəldilər Ovçu Əhmədin yanına. Ovçu Əhməd

bunların hərəsinə bir at verib ləl-cəvahiratla yola saldı.

Bunlar şəhərdən çıxmaqda olsunlar. Az getdilər, çox

getdilər, İsfahan torpağına yaxınlaşdılar. Nəcəf xanın

güllü bağçasına çatanda Xanı xanım dedi:

- Nəcəf xan, ta burdan o yana gedən deyiləm. Məni

gözəllərin ayağına aparırsan.

Nəcəf xan Xanı xanımın könlünü aldı:

- Heç fikir eləmə. Elə eləyərəm, gözəllər sənin

ayağına gələr.

Nəcəf xanla Xanı xanım gəlib güllü bağa çıxdı.

Xanı xanım atdan düşüb atları otarmaqda olsun. Nəcəf

xan cəld yola düşdü. Yolda fikir elədi ki, indi mən necə

286

eləyim, İsfahanda məni tanımasınlar. Uzaqdan bir qaraltı

gördü. Yanına çatanda baxdı ki, ayə, bu bir sayıldı. Bir

cırıx tuman geyib, başına da bir cındır papaq qoyub, bir

dağarcıq da çiynində budu ha gəlir. Nəcəf xan dilənçiyə

dedi:

- Qardaş, hardan gəlib haraya gedirsən?

Dilənçinin bu sözə acığı tutdu:

- Sənə nə?

Nəcəf xan dedi:

- Qardaş, niyə acıqlanırsan? Əgər razısansa, gəl

paltarımızı dəyişək. Hələ üstündə qızıl da verərəm.

Dilənçi inanmadı:

- Düz deyirsən?

Nəcəf xan and içib-aman elədi:

- Qardaş, vallah düz sözümdü. O dalındakı çörək

haqqı düz deyirəm.

Dilənçi sevincək Nəcəf xanın paltarını geyindi,

qızıllarını da götürüb dərə aşağı yüyürdü.

Nəcəf xan da sayılın paltarını geyindi, dağarcığını

çiyninə atdı. Birbaşa gəldi anasının çörək öyünə. Gördü

anası çörək bişirir. Bacısı Səlmi xanım da ev süpürür. Qız

dilənçini görən kimi cumdu, üz-gözündən öpdü. Anası

qızına bir şillə çəkdi ki, bu sayılın nəyini qucaqlayırsan?

İşi belə görəndə Səlmi xanım anasına dedi:

Ana, məni niyə döyün,

Həmi döydün, həmi söydün,

Bənövşə tək boynun əydin,

Ana, bax oğlun gəlibdi.

Anası da zəndlə baxıb oğlunu tanıdı. Elə bu dəm

Səlmi xanım Pərizad xanıma muştuluğa qaçdı. Pərizad

xanım toy paltarını soyundu. Yenə qız paltarı geyindi. Bu

da qaçdı Gülgəz xanıma muştuluq xəbəri verməyə.

287

Pərizad xanım gördü Gülgəz xanımın ayağının biri

sayalanıb, biri yox. Üzünü Gülgəz xanıma tutub aldı

görək nə dedi:

Dur ayağa, geyin alı qırmızı,

Sənə çox vermişəm cəbrilən cəza,

Qırx günlük namazı mən qıldım qəza,

Mənim butam, sənin yarın gəlibdi.

Qırmızı, qırmızı, alı al yanaq,

Əmmək üçün ləzzət verir bal dodaq,

Bundan belə dərdi-qəmi unudaq,

Mənim butam, sənin yarın gəlibdi.

Gecə deyil, gündüz bizə zülmatdı,

Bilməm fələk nəyimizə nə qatdı.

O Nəcəfdi, mənim adım Pərzaddı,

Hər iki gözəlin yarı gəlibdi.

Gülgəz xanım bəzənib axsaya-axsaya Nəcəf xanın

qulluğuna gedir. Bunların hamısı gedir Xanı xanmı

gətirməyə.

İndi sizə hardan xəbər verim, Şah Abbasdan.

Gülgəz xanımın ərizəsi çatır şaha. Çatan kimi atası cəlladı

gətirir, əmr eləyir:

- Get Nəcəf xanı gətir dar ağacının yanına!

Elə bu halatda Gülgəz xanım Xanı xanımı gətirdi.

Xanı xanım gördü yox, bu xına o xınadan deyil. Nəcəf

xan ölüm ayağındadır. Ürəyində deyir: «Mərdana

libasında bir Koroğlu havasıynan atanın adını isnad ver,

bəlkə Nəcəf xanı qurtara bildin». Xanı xanım Nəcəf xanın

paltarını geyib, qığılcını görürdü. Atını mindi girdi

meydana. Gördü Nəcəf xanı çəkirlər meydana. Mərdana

libasında, Koroğlu havasıynan Xanı xanım görək nə dedi:

288

Allahı çağırram girrəm meydana,

Şah olğluna deynən meydana gəlsin!

Meydanı bularam zəröyşan qana,

Şah oğluna deynən meydana gəlsin!

Ovçu Əhməd qızı Xanlar xanıyam,

Bu meydanda qənimimi tanıyam,

Yəqin bil Nəcəfin qoç qurbanıyam,

Şah oğluna deynən meydana gəlsin!

Söz tamama yetdi. Dar ağacının dibində olanlar Şah

Abbasa dedilər:

- Biz bu qana şərik deyilik. İstəyirsən get Ovçu

Əhmədə özün cavab ver.

Şah Abbas Ovçu Əhmədin adını eşidəndə deyir.

- Ay camaat, mən də Nəcəf xanı sizə bağışlayıram.

Xanı xanım Nəcəf xanı qoltuğuna basıb gətirdi.

Nəcəf xan bu qızların üçünü də aldı, onlarla xoş güzaran

keçirdi.

MƏMMƏD VƏ GÜLƏNDAM

Sizə hardan söyləyim, Üsgüdar şəhərindən. Üsgüdar

şəhərində Salah sövdəgar adında bir kişi var idi. Bu

kişinin var-dövləti başından aşırdı, amma zürriyyət üzünə

həsrət idi. Salah sövdəgar avam adam idi. Oxuyub-

yazmaq bilmirdi. Ona görə də qırxlotular qumarda onun

pulunu udardılar, sövdəgarın hesabına dolanardılar.

Günlərin birində qumarbaz lotular başqa ölkəyə keçirlər.

Salah sövdəgar yenə tacirliknən məşğul olmağındaydı. O,

hərdən Alfatun və Şəbiyi şəhərlərinə alverə gedib –

gələrdi. Salah sövdəgarın həmin şəhərlə gedib-gəlməyi üç

ay çəkərmiş.

289

Sövdəgar səfərdən qayıdanda Van şəhərinin

yaxınlığındakı bir meşənin qırağında axşamladı. Burdan

bir çay axırdı. Çayın üstündə də bir körpü var idi. Salah

sövdəgar qula əmr verdi ki, get bulaqdan su gətir. Qul su

gətirmək üçün bulağa tərəf gedəndə gördü ki, ayə

körpünün üstündə köynəkcək, zülfü dağılmış bir gözəl

durub, elə bil təzə doğmuş aydı, hər tərəfə işıq saçır. Bu

tez tacirin yanına xəbərə qaçdı.

Tacir gəlməkdə olsun, indi sizə xəbər verim qızdan.

Qız kim olsa yaxşıdı, Alı xanın arvadı Pəri xanım. Pəri

xanım başına gələnləri bir məktuba yazdı qoydu körpünün

üstünə. Özünü verdi meşənin içinə. Salah sövdəgar gəlib

gördü qız nə gəzir? Məktubda da yazıb ki, Qara vəzir

mənim bir cüt oğlumu öldürdü. Salah sövdəgar nə qədər

axtardısa qızı tapa bilmədi. Sövdəgarın qıza bərk yazığı

gəldi. Odur ki, üzünü haqqa çevirib dedi: «Mən bu

məktubu sahibinə çatdıracağam. Ey bizi yaradan Allah,

sən bu savabın əvəzində mənə bir övlad ver.»

Sövdəgar məktubu sahibinə çatdırdı, ordan da

qayıtdı Üsgüdar şəhərinə. Aradan heç bir il keçməmiş

Salah sövdəgarın bir oğlu oldu. Adını da Məmməd

qoydular.

Məmmədin altı yaşı tamam olanda atası rəhmətə

getdi. Qırxlotular da eşitdilər ki, Salah sövdəgar rəhmətə

gedib, tez sayıl paltarı geyib özlərini yetirdilər Üsgüdar

şəhərinə. Gündüz əl altından Salah sövdəgarın var-

dövlətinin yerini öyrəndilər, gecə hamısını oğurlayıb

apardılar. Sövdəgarın arvadı Şəhrəbanı səhər yuxudan

oyananda gördü ki, evdə gecə yatdıqları yorğan-döşəkdən

savayı heç nə qalmayıb. Arvad bərk fikrə getdi. Başına

gələn bu işi uzun müddət unuda bilmədi.

Ay ötdü, il dolandı, Məmməd böyüyüb həddi-

buluğa çatdı.

290

İndi sizə kimdən danışım, Salah sövdəgarın tacir

dostlarından. Günlərin bir günü tacirlərin yolu

Üsgüdardan düşdü. Tacirlər deyirlər ki, bir gedək Salah

sövdəgara baş çəkək. Gələndə görürlər ki, sövdəgar

rəhmətə gedib, ancaq evdə bir cavan oğlan var, elə bil

Salah sövdəgarın özüdü ki, durub. Tacirlər soruşdular ki,

bu oğlan kimdi? Şəhrəbanı dedi ki, Salah sövdəgarın

oğludu, siz gedəndən sonra olub. Bunlar məsləhət

gördülər ki, qarı nənə, qoy oğlun biznən getsin tacirlik

öyrənsin. Şəhrəbanı tacirlərdən soruşdu:

- A bala, bir mənə deyin görüm gedib-gəlməyiniz nə

qədər çəkər?

Tacirlər dedilər:

- Üç ay getməyimiz çəkər, üç ay da gəlməyimiz.

Allah qoysa, altı ayın tamamında burdayıq.

Qarı razılığını bildirdi. Tacirlər soruşdular ki, qarı

nənə, heç pulun-zadın varmı? Qarı gətirib oğluna üç yüz

tümən pul verdi.

Tacirlər Məmmədi də götürüb yola düşdülər. Yolda

Məmmədə tapşırdılar ki, bizə dədənin pulunu xərcləmə.

Bunlar üç ay yol gedəndən sonra bir karvansaraya

çatdılar. Tacirlər dəvələrlə nökərləri Məmmədə tapşırıb

şəhərə dağıldılar. Məmməd başladı darıxmağa, yollara

baxmağa. Bir də gördü ki, uzaqdan duman kimi buğanaq

gəlir. Yaxınlaşanda görür cəllad bir nökəri əlibağlı atın

döşündə gətirir. Məmmədin nökərə yazığı gəldi. Qılıncını

əlinə alıb qəzəbli-qəzəbli cəlladın qabağını kəsir.

Məmməd cəlladdan soruşdu:

- Cəllad, bu adamın günahı nədir, niyə bunu belə

edirsən?

Cəllad cavabında dedi:

- Bu adam beş ildi ki məndən sələminə yüz tümən

borc pul alıb. İndi beş yüz tümən pul edir. Borcunu

qaytara bilmir deyin indi mənim ixtiyarımdadır.

291

Məmməd cəllada dedi:

- Mənim üç yüz tümən pulum var, onu verim sənə,

bu yazığı burax.

Cəllad bu sövdaya razı oldu. Borclunu azad etdi.

Məmməd bu adamı da götürüb karvansaraya qayıtdı.

Tacirin biri gəlib Məmmədə dedi:

- Bala, indi pulumu ver, bir az da sənə mal alaq.

Məmməd dedi:

- Pulum yoxdu, pulu verdim, bu nökəri azad elədim.

Tacirlər heç nə demədilər. Öz aralarında himləşdilər

ki, Məmmədi yaxın şəhərlərin birində azıdıb getsinlər.

Məmməd məsələdən duyuq düşüb, yoldaşlarına

yalvarmağa başlayır:

Başına döndüyüm bəzirganbaşı,

Bu kağızı mənim anama yetir.

Ayağına dəyməsin yolların daşı,

Bu kağızı mənim anama yetir.

Axşam olcaq qaş qaralar, düzülər,

Xumarlanıb ala gözlər süzülər,

Sizin də əliniz eldən üzülər,

Bu kağızı mənim anama yetir.

Desələr ki, Məmməd harada qaldı,

Deynən fələk onu qürbətə saldı.

Üç yüz tümən verib, bir nökər aldı,

Bu kağızı mənim ana yetir.

Tacirlər məktubu götürüb, yola düşdülər.

Məmmədnən nökər axşama kimi karvansarada qaldılar.

Nökər dedi:

- Məmməd, gəl gedək sizin evinizə.

Məmməd dedi:

- Mən qəribəm. Buradan savayı heç bir yeri

tanımıram.

292

Nökər dedi:

- Onda mənim arxamca gəl.

Məmmədnən nökər bir xeyli yol gedib şahın

sarayına çatdılar, elçi daşının üstündə əyləşdilər. Şah

bunları hüzuruna çağırtdırdı, üzünü nökərə tutub soruşdu:

- Hə, indi deyin görək nə mətləbə gəlmisiniz,

şikayətininiz nədi?

Nökər böyük bir dağı göstərib dedi:

- Şah sağ olsun, mən gəlmişəm bax o dağın qızıl

mədənini işə salım.

Şah nökərin sözünə inandı, işə başlamaq üçün tez

əmr verdi. Qoşun dağa yeridi, az bir vaxtda qızıl mədənini

işə saldılar.

Nökərin göstərişi ilə qızıl mədəni işə düşdüyünə

görə şah Məmmədnən nökərə on dörd gözlü bir saray

bağışladı. Nökər Məmmədlə şərt kəsdi ki, axşam olanda

icazəsiz bir-birimizin qapısını açmayaq.

Nə təhər oldusa bir gün səhər tezdən Məmməd

beyqafıl nökərin otağının qapısını açdı. Baxdı ki, otaqda

bir qənirsiz gözəl yatıbdı. Bu qızın on səkkiz-on doqquz

yaşı ola-olmaya. Qızın gözəlliyi Məmmədin ağlını

başından aldı. Məmməd özünü saxlaya bilmədi, istədi

qızın üzündən bir öpüş alsın. Qız bunun hənirtisinə

yuxudan ayıldı, oğlan qorxusundan otaqdan çıxmaq istədi,

amma qız qabağını kəsdi. Qız Məmmədə tapşırdı ki, bir

də mən olan otağa gəlmə.

Aradan bir müddət keçdi, Məmməd qızın

gözəlliyini heç cür unuda bilmədi. Bir gün sübh çağı

Məmməd yenə xəlvətcə qızın otağına getdi. İçəri girəndə

gördü ki, yorğan qızın üzündən sürüşüb yerə düşüb, qızın

üzü ay kimi işıq saçır. Məmməd bu dəfə də istədi qızın

üzündən öpsün, qız səksənib oyandı, köynəkcək oğlanın

qabağını kəsdi. Qılıncın dəstəyini əlinə alıb Məmmədə

dedi:

293

- Bu saat kəlmeyi-şəhadətini de! Boynunu vururam.

Oğlan dedi:

- Xanım, bağışla, bizlərdə kəlmeyi-şəhadəti belə

deyərlər:

Dilimdə car etdim la ilahə illəllah

Bağışla Allaha, öldürmə məni.

Məhəmməd həbibi xətmi-ənbiya

O kanı-vəfaya bağışla məni.

Qəza məni qürbət elə salıbdı,

Gül irəngim saralıbdı, solubdu,

Gözü yaşlı mənim anam qalıbdı,

Bağışla Allaha, öldürmə məni.

Səhər olub, dan qapısı sökülüb,

Bülbüllər çığrışıb bağa çəkilib,

Gözəl zülfün dal gərdənə tökülüb,

Tökülən zülfünə bağışla məni.

Dərin-dərin dəryalara dalmışam,

Şirin canı eşq oduna salmışam,

Mən ki, səni o cəlladdan almışam,

Həmin o insafa bağışla məni.

Dərd əlindən düyünlüyəm, dağlıyam,

Qürbət eldə dərdim kimə ağlıyam,

Məmmədəm, Salah sövdəgar oğluyam,

Ədalət hakimə bağışla məni.

Söz tamam oldu. Oğlanın məhəbbəti qızın da

ürəyinə yol tapdı. Məlum oldu ki, qızın adı Güləndam

xanımdı, özü də Alfatun şahının qızıdı. Güləndam xanım

oğlana məsləhət elədi ki, ikimizdən birimiz gedək

Üsgüdar şəhərinə. Orada bir dükan, bir hamam tikdirək,

294

ancaq divarın kərpicinin bir üzü qızıldan olsun, bir üzü

gümüşdən. Hamamın da qapısına bir elan yazaq vuraq ki,

bu hamam üç ay pulsuz işləyir, kim istəsə, gəlib

hamamlansın. Məmməd dedi:

- Mən o işi bacarmaram.

Qız dedi:

- Yaxşı, indi ki, belə oldu, mən özüm gedərəm.

Güləndam yenə nökər paltarı geyindi, dəvələri

yükləyib yola düşdü. Gəlib çatdı Üsgüdar şəhərinə. Tez

bir vaxtda bütün işlərini qurtardı.

Bu xəbər gedib şaha çatdı. Şah bilirdi ki, bu işləri

görən bir cavan qızdı. Öz vəzirini qıza elçi göndərdi. Qız

cavabında dedi ki, şah başının dəstəsi ilə bazar günü mənə

qonaqdı. Güləndam xanım tez bazar gününə tədarük

görür, şaha layiq süfrə açır. Süfrənin üstünə yemək-

içməknən bərabər dörd ləl daşı,bir dənə də qılınc qoyur.

Şah bunları görüb vəzirdən soruşur:

- Vəzir, bir məni agah elə görüm, bu şeyləri süfrəyə

qoymaqla qız mənə nə demək istəyir?

Vəzir dedi:

- Şah sağ olsun, qız deyir ki, mən sənə nə qılınc

gücünə gedərəm, nə də qızıl gücünə.

Qız şahnan vəzirin danışığını eşidirdi. Güləndam

xanım üzünü şaha tutub dedi:

Başına döndüyüm ədalət şahım,

Ədalətsən, bu sirlərə var indi.

Ya qanginən, ya buradan dur, çəkil,

Tezliyinən paytaxtına var indi.

Vəkil bu işlərdə oldu bilici,

Yazıq vəzir oldu ellər gülüncü.

Görürsənmi bu qan tökən qılıncı,

Onu vuran əl də məndə var indi.

295

Güləndamam qızılgüldən ayrıyam,

Həm gülüyəm, həm dibinin xarıyam,

Haqq bilir ki, mən Məmmədin yarıyam,

Məndən olmaz çal xoryada yar indi.

Şah Güləndamın bu sözlərinə qəzəbləndi, qoşununu

da çəkib öz taxt-tacına qayıtdı. Qırmızı geyinib taxta

çıxdı, hökm etdi ki, Vayısa qarı gəlsin. Qarı gəldi, şaha

baş endirib dedi:

- Şah sağ olsun, mənə görə nə qulluq?

Şah dedi:

- Məmmədə anasının dili ilə elə bir məktub yaz ki,

həmin məktub çatan kimi Məmməd evinə qayıdıb

Güləndam xanımı öldürsün.

Qarı dedi:

- Baş üstə. Mənim əlimdə bu iş su içmək kimi şeydi.

Vayısa qarı məktubu yola saldı.

İndi sizə kimdən xəbər verim Məmməddən.

Məmməd neçə vaxt idi ki, qızıl mədənlərini

işlədirdi.Üsgüdardan bir xəbər tuta bilmirdi. Günlərin bir

günü Vayısa qarının göndərdiyi məktub Məmmədə

yetişdi. Məmməd məktubu oxudu, əhvalatdan halı oldu.

Ata minib Üsgüdara tərəf yol başladı. Gecəyarı gəlib

Üsgüdara çatdı. Birbaş evlərinə gəldi. Evin pilləkanında

Güləndamnan qabaqlaşdı. Qəfildən xəncəri çıxarıb qızın

ürəyinin başına sancdı. Sonra da evə keçib, əhvalatı

anasına danışdı. Anası da Güləndamın başına gələnləri

oğluna söylədi. Arvad sözünü tamam eləyib, eşiyə çıxdı.

Gördü ki, yerə çoxlu qan tökülüb, amma qız yoxdu.

Məmmədin anası işdən halı olan kimi üzünü göylərə tutub

yanıqlı bir nalə çəkdi:

Zalım fələk, nə iş açdın başıma,

Bu dərdin oduna ha yanım indi.

296

Çox zülmünən zəhər qatdın aşıma,

Düşüm səhraları dolanım indi.

Qolların qurusun, ay oğul Məmməd,

Cəmi dərdlərimdən oldu bedahat.

Gecə vaxtı kimə qılım şikayət,

Hicran atəşinə qalanım indi.

Şəhrəbanı qarıyam, gövhər kanıyam,

Əvvəldən qiymətli dürr məkanıyam,

Ağlamaqdan daha qəm tüğyanıyam,

Bu dərdli hicrandan nə qanım indi?

Məmməd də anasına qoşuldu, ha axtardılarsa,

Güləndamı gördüm deyən olmadı. Odur ki, Məmməd

ayağına dəmir çarıx geyindi, əlinə dəmir əsa götürüb

Üsgüdardan çıxdı. Qarı qalır evdə tək.

Məmməd yol getməkdə, Gülndamı axtarmaqda

olsun, sizə kimdən deyim Güləndamdan. Güləndam

xanımı yeddi loğman aparıb öz evində gizlətmişdi. Qırx

günlük müalicədən sonra qız ayıldı. Güləndam aldı görək

halına münasib nə dedi:

Əzrayıl zülmünən aldı canımı,