KETS Yulduzi

V. FAZODA YASHASHGA NOMZOD

Tonya olomon orasiga o‘zini urib, hammadan, qora soqolli kishini ko‘rmadinglarmi, deya so‘rab-surishtira ketdi.

Odamlar bir-birlariga qarashib, eslay boshlashdi. Nihoyat, ogshoq temir qalpoq va oq charm kostyum kiygan bir kishi:

— Yevgenyev bo‘lsa kerak, — dedi.

— Albatta, Yevgenyev-da. Bugun bu yerda undan boshqa qora soqolli kishi yo‘q edi, — dedi boshqasi.

— Qani u? — deb so‘radi Tonya hovliqib.

Haligi kishi qo‘lini yuqoriga ko‘tardi.

— Anovi yoqda. Stratosferani kesib, Kets Yulduzi tomon boryapti.

Tonyaning rangi oqarib ketdi. Men uni qo‘ltig‘idan suyab, takksiga olib bordim.

— Mehmonxonaga boramiz, — dedim men.

Tonyadan yo‘l bo‘yi sado chiqmadi. Itoatkorlik bilan bilagimga suyanib, zinapoyadan yuqoriga ko‘tarildi. Uni o‘z xonasiga olib kirib, kresloga o‘tqazib qo‘ydim. U boshiii kreslo suyaichig‘iga tashlagancha ko‘zlarini yumib o‘tirardi. Bechora Tonya! Ishi o‘ngidan kelmaganiga qanchalik iztirob chekyapti. Lekin endi hammasi tugadi. Qora soqolli kishi sayyoralararo sayehatdan qaytguncha Kets shahrida kutib o‘tirmaymiz-ku, axir.

Asta-sekin Tonyaning yuziga qon yugurdi. Ko‘zlarini ochmas dan negadir kulimsiradi.

— Qorasoqol Kets Yulduziga uchib ketdi. Nachora, orqasidan biz ham uchamiz!

Bu gapni eshitib, kreslodan ag‘darilib tushayozdim.

— Raketada-ya! Zim-ziyo osmonga-ya!..

Bu so‘zlarni shunday qo‘rquv, shunday ayanch bilan aytdimki, Tonya qah-qahlab kulib yubordi. —

— Men sizni ancha dovyurak va qat’iy odam deb uilagan edim, — dedi u endi butunlay jiddiy va hatto bir oz ma’yus ohangda. — Darvoqe, menga hamroh bo‘lishni istamasangiz, Leningradgami, Armanistongami — xohlagan tomoningizga ketaverishingiz mumkin. Endi qora soqolli kishining familiyasini bilib oldim, sizning keragingiz ham yo‘q. Hozir esa xonangizga chiqib, karavotga cho‘ziling. Ko‘rinishingiz chatoq. Baland tog‘ va yulduzlar olami sizga to‘g‘ri kelmas ekan.

Ha, rostdan ham o‘zimni juda yomon his qilayotgan edim, binobarin, Tonyaning buyrug‘ini jon deb bajarishim mumkin edi. Lekin hozir sal izzat-nafsimga tegilgandi. Shu tobda men hamma narsadan ham Yerda qolishni istar va ayni vaqtda Tonyadan ajralib qolishdan qo‘rqardim. Qaysi biri ustun chiqadi? Men o‘ylab bo‘lguncha, tilim sayrab ketdi:

— Antonina Ivanovna! Tonya! — dedim men. — Qora soqolli kishini qidirish uchun sizga keragim qolmagan paytda meni o‘zingizga hamroh qilmoqchi bo‘lganingizdan ayniqsa baxtiyerman. Siz bilan birga uchaman!

U xiyol jilmayib, menga qo‘lini uzatdi.

— Rahmat, Leonid Vasilyevich. Endi sizga hamma gapni aitishim kerak. Men shunchalik qat’iyat bilan qidirayotgan Paley sizni qancha iztirobga solganini ko‘rdim-ku, axir. Iqror bo‘lavering, ko‘nglingizga, Paley bu qizni tashlab qochgan-u, endi qaysar ma’shuqa sevgisini qaytarish umidida uning orqasidan quvib yuribdi, degan o‘y ham ko‘p marta kelgan.

Ikki yuzim beixtiyor lovillab ketdi.

— Lekin siz shu qadar odob saqladingizki, bu xususda menga birorta ham savol bermadingiz. Endi aytay: Paley — mening do‘stim, universitetda birga o‘qiganmiz. U g‘oyat talantli yosh olim, ixtirochi. Har narsaga qiziquvchan, beqarorroq odam. Biz u bilan universitetning oxirgi kursida o‘qib yurgan vaqtimizdayoq elektromexanikada burilish yasash ehtimoli bo‘lgan bir ilmiy ish boshlagan edik. Xuddi bir nuqtada uchrashish uchun, ikki tomondan tonnel qazishga kirishgan ishchilarday, ilmii ishni ikkiga bo‘lib, ikkovimiz ham bir maqsadga intildik. Ish pirovardiga yetib qolgan edi. Hamma yozuvlarni Paley o‘z yon daftarchasiga qayd etib borardi. Kutilmaganda uni Sverdlovskka komandirovkaga jo‘natishdi. Komandirovka shu qadar shoshilinch bo‘ldiki, u yon daftarchani qoldirishni ham unutibdi. O‘ziyam doim parishonxotir yuradi. Sverdlovskka xat yozdim, lekin javob kelmadi. Shundan beri dom-daraksiz. Sverdlovskda menga uning Vladivostokka ko‘chirilganini a: ytishdi, lekin u srdan ham izini topolmadim. Shundan keyin ishni o‘zim mustaqil davom ettirishga urinib ko‘rdim. Lekin menga Paley gomonidan ishlangan talay formula va hisoblar yetishmasdi. Vaqti kelib bu ish haqida batafsil gapirib beraman. Xullas, u meni shu qadar band etgan ediki, yursam ham, tursam ham xayolimdan nari ketmasdi. Bu narsa mening boshqa ish bilan shug‘ullanishimga ham xalaqit berardi. Shunday kelajagi porloq masalani yarim yo‘lda qoldirib ketish — Paleyning bu ongiltakligini haliyam tushunmayman. U haqdagi xabar meni nima uchun bu qadar hayajonlantirganini endi anglagandirsiz. Bor gap shu… Rostdan ham juda betob ko‘rinasiz. Borib dam oling.

— Siz-chi?

— Men ham bir oz cho‘zilaman.

Ammo Tonya yotmadi. Kets bosh boshqarmasining kadrlar bo‘limiga borib, Kets Yulduziga faqat o‘sha yerda ishlash uchun shartnoma tuzish sharti bilangina uchish mumkinligini bilib keldi. Fiziklar bilan biologlar ayniqsa zarur ekan. Tonya ko‘p o‘ylab o‘tirmay, o‘zi uchun ham, men uchun ham bir yil muddat bilan shartnoma tuzibdi.

U xonamga quvonib kirib keldi va zavq bilan o‘z sarguzashtlarini gapira ketdi, Keyin binafsharang charm portfelidan qogoz, avtoruchka chiqarib, menga uzatdi.

— Mana sizning arizangiz. Qo‘l qo‘ying.

— Xo‘p, lekin… bir yil… qanaqa bo‘larkin…

— Tashvishlanmang. Men so‘radim, boshqarma bu shartnomaga unchalik qattiq amal qilmas ekan. Sharoitning favquloddaligi, hayot tarzi, iqlim — hammasi e’tiborga olingan. Kimki o‘zini yomon his etsa…

— Iqlim? U yerda qanaqa bo‘lishi mumkin?

— Men Ketsdagi turar-joylarni nazarda tutyapman.

U yerda istalgan harorat va havo namligiga ega bo‘lgan iqlim yaratish mumkin.

— Demak, Ketsda ham atmosfera bu yerdagi, Pomirdagiday siyrak ekan-da.

— Ha, taxminan shunday, — dedi Tonya bir oz ishonchsizlik bilan va shoshib qo‘shib qo‘ydi: — Balki siyrakrok hamdir. Siz uchun eng katta to‘siq shu. Yulduzda yashashga nomzodlar jiddiy jismoniy ko‘rikdan o‘tadilar. Tog‘ kasaliga tez chalinadiganlar yaroqsiz deb topiladi.

Rostini aytsam, bu safardan faxrli ravishda qutulib qolish uchun hali imkoniyatim borligidan juda sevindim. Ammo Tonya shu zahotiyoq menga tasalli bergan bo‘ldi:

— Lekin biz bir yo‘lini qilamiz! Eshitishimcha, u yerda oddiy bosimdagi atmosferali xona bor emish. Bosim asta-sekin kamaytirib borilarkan va, binobarin, yerdan chiqqanlar unga tezda ko‘nikib ketishi mumkin ekan. Men siz haqingizda doktor bilan gaplashib ko‘raman.

Men gangib qoldim va jon-jahdim bilan so‘nggi dalilimni ishga soldim:

— Yerdagi ish nima bo‘ladi?

Tonyaning javobi tayyor edi:

— Bundan osoni yo‘q! Kets — juda obro‘li tashkilot. Ketsda ishlash uchun shartnoma tuzganligingizni ishxonangizga bir og‘iz aytsangiz — kifoya, darrov ruxsat berishadi. Faqat sog‘ligingiz imkon bersa bo‘lgani. O‘zingizni qanday sezyapsiz? — Shunday deb, u tomirimning urishini tekshirish uchun qo‘limdan ushladi.

— Shunday doktor qo‘lingni ushlagandan keyin: «Mixday!» — deb javob berishdan boshqa ilojing qoladimi!

— Unday bo‘lsa, yana yaxshi. Tezroq mana bunga qo‘l qo‘ying, men doktorga uchrashib kelaman.

Shunday qilib, hash-pash deguncha men fazoda yashashga yollanib qoldim…

— Darmonsizlik sezilmaydimi? Badaningizda ko‘karish hollari bo‘lmaganmi? Boshingiz aylanmaydimi? Ko‘nglingiz behuzur bo‘lmaydimi? — so‘rardi doktor mendan. — Qusmaganmisiz?

— Yo‘q, faqat avtomobilning orqasidan yugurganimizda ko‘nglim qattiq aynigan edi.

Doktor bir oz o‘ylanib, keyin ma’nodor qilib dedi:

— Kasalingiz unchalik og‘ir emas.

— Demak, uchish mumkii ekan-da, doktor?

— Ha. Menimcha, mumkin. To‘g‘ri, raketada odatdagi atmosfera u yerda atmosferadagi kabi beshdan to‘rt qismi azot bo‘lgan kisloroddan emas, balki toza kisloroddan nafas olasiz. Shuning o‘zi yetarli. Kets Yulduzida esa odatdagi bosimga ega bo‘lgan ichki kameralar bor. Demak, faqat uchish vaqtida bir oz bardosh berishga to‘g‘ri keladi. Yulduz atigi ming kilometr balandlikda joylashgan.

— Uchish qaicha kunga cho‘ziladi? — so‘radim men.

Doktor menga masxaraomuz ko‘z qirini tashladi.

— Sayyoralararo sayohatdan xabaringiz kamroqqa o‘xshaydi. Raketa Yulduzga sakkiz-o‘n minut uchadi, azizim. Lekin ichida ko‘nikmagan odamlar bo‘lgani uchun uchish bir oz cho‘ziladi. Markazdan qochirma kuchdan foydalanish maqsadida snaryad Yerning aylanishi bo‘ylab ufqqa tomon yigirma besh gradus qiyalik bilan uchadi. Dastlabki o‘n daqiqa orasida tezlik sekundiga besh yuz metrga yetadi va faqat atmosfera orasidan uchib o‘tish vaqtidagina sal pasayadi, keyin esa, atmosfera siyraklasha boshlagach, tezlik yana oshadi.

— Atmosfera orasidan o‘tish paytida tezlik nima uchun pasayadi? Tormozlanish bo‘ladimi?

— Gap tormozlanishda emas. Atmosferadan katta tezlik oilan o‘tilganda ishqalanish kuchayib, raketaning qobig‘i juda qizib ketadi, bundan tashqari, tezlik oshgan sayin og‘irlik qam orta boradi. O‘z tanangni o‘n baravar vazmin his qilish x-a ko‘pam yoqimli emas.

— Qobiq atmosferaga ishqalangan paytda kuyib ketmaymizmi? — so‘radim hadiksirab.

— Yo‘q. Sal-pal terlashingiz mumkin. Shu xolos. Axir, raketa qobig‘i uch qatlamdan iborat-ku. Ichki qatlam — pishiq metalldan yasalgan, oddiy shisha pardasi bilan qoplangan kvars oynali, eshiklari havo kirmaydigan darajada zich yopiladi. Ikkinchi qatlam — qiyin eriydigan, issiqlikni deyarli o‘tkazmaydigan materialdan yasalgan. Uchinchi — tashqi qatlam esa, garchi nisbatan yupqa bo‘lsa ham, lekin issiqlikka juda chidamli metalldan iborat. Ustki qatlam cho‘g‘ bo‘lib ketganda ham o‘rtadagisi issiqlikni raketa ichiga o‘tkazmaydi, buning ustiga, ajoyib sovutgichlar bor. Qatlamlar orasida sovutgich gaz to‘xtovsiz aylanib turadi.

— Haqyqiy injener ekansiz, doktor, — dedim men.

— Iloj qancha. Organizmni odatdan tashqari sharoitga ko‘niktirishga qaraganda raketani odam organizmiga moslashtirish osonroq. Shuning uchun ham texniklar men bilan hamkorlikda ishlashadi. Birinchi tajribalarimizni ko‘rganingizda pdi. Qancha muvaffaqiyatsizliklar, qancha qurbonlar!

— Odamlar ham qurbon bo‘lganmi?

— Ha, odamlar ham.

Badanim chumoli o‘rmalayotganday jimirlab ketdi. Lekin chekinish uchun vaqt o‘tgandi.

Mehmonxonaga qaytib kelganimda Tonya, xuddi suyunchi bering deganday, shu xabarni aytdi:

— Men surishtirib bildim — hammasi joyida. Ertaga tush maytida uchamiz. O‘zingiz bilan hech narsa olmang. Ertalab, uchishdan oldin vannaga tushib, dizenfeksion kameradan o‘tamiz. Sterilizatsiya qilingan ichki kiyim bilan kostyum berishadi. Doktor sizning sog‘lig‘ingizni juda yaxshi dedi.

Tonyaning so‘zlarini xuddi tushdagiday eshitdim. Yuragimniahshat bosdi. Yerdagi so‘nggi kechani qanday o‘tkazganimni va nima xayollarga borganimni aytib o‘tirishning hojati yo‘q…