Крокі па старых лесвіцах

СКІФЫ

Нявечна ўсё:

аблічча, і душа,—

I падлягае тлу.

А мы — рагочам,

А грэшнікі грашылі і грашаць

І прызнаваць смяротнасці не хочуць.

Таму у прорву голас наш ляціць,

I мовы нашай высыхае мора,

Таму і выміраем пры жыцці,

Ці то ад глупства,

ці то ад пакоры.

Як назаве сябе нашчадак наш?

Ці і тады, у мітусні бясконцай,

Нікога не ўсхвалюе ні труна,

Ні рана, пачарнелая на сонцы?

Забытых

смерць збірае ў свой прыпол.

А хто забыў —

сябе хаваюць самі.

Нявечна ўсё,

пакуль нявечны боль.

Нявечна ўсё,

пакуль нявечна памяць.

* * *

Сівою травой парастаюць каменні.

Не ўспомніцца,

што тут калісьці было...

Пакрыўджаных болей,

чым проста сумленных,

Таму аддаецца былое на злом.

І нельга сказаць, што яго не ратуюць —

На тым ратаванні ўзмацнеў

не адзін...

Але асабіста

каго ж тут рабуюць?

У хату не лезуць.

Маўчым — ды глядзім.

Руйнуецца тое,

што шчэ не спазнана.

Дамы пахаваны з гісторыяй іх,

Ратуюць адзін —

дзесяць не ўратавана.

Мясцін старажыл не пазнае сваіх.

I мне падабаюцца новыя гмахі,

Іх позіркі светлыя,

чыстае шкло...

А горад мінулага

дрэвы ўздымае,

Бы твар захінае рукамі:

«За што?!»

ЧОРНАЯ БЫЛЬ

Ёсць чорнае сонца.

Малыя ўсе меры,

Каб мераць бясконцы пагрозлівы цень.

Хаця не дае мне ў пагрозу паверыць

Кахання зямнога зіхоткі прамень.

Ёсць цень—

і яго перавага у свеце.

Яго адкідалі паважна зубры,

А цень — перамог,

і прапылены зецер

Іх цені ганяе ў гатычным бары.

Цень — пан!

I дубы гэты цень адкідаюць,

І вежы...

I постаці смелых людзей...

I цені ўсё новыя цені ганяюць,

I меней у свеце высокіх надзей.

I цень паглынае ўжо нават каменні

I светлую памяць...

I гасіць усход.

І яснага сонца ўсё меней і меней,

А чорнага сонца ўсё болей штогод.

Мой бедны праменьчык!

Святла нам хапае

Пакуль што... Пакуль што...

Ды наша любоў

Зайздросны карычнезы цень адкідае.

I чорнае сонца

ўпаўзае у кроў.

«СУМЛЕННАЯ» ПАЗІЦЫЯ

У час Змяі, калі ва ўсім старанна

Вышукваецца закалоту ніць —

Маўчы!

Ты — бог, пакуль ты — не спазнаны

Свет не даруе прагі гаварыць.

У час Вароны, што падобным робіць

Да каркання і спевы, і выццё,

Маўчы!

Іначай высахнуць, бы кроплі,

Твае надзеі, а пасля — жыццё.

I ў час Сабакі, дзе слаўней — гарласты

I дзе адзін не чуе аднаго,

Маўчы!

Не ўдасца галаву пакласці,

Хіба што гаспадар штурхне нагой.

Быць па-над часам — дадзена адзінкам.

Як толькі ўчуюць між сабой звяры

Жывога чалавека — ён загіне,

Але другому крыкне: «Гавары!»

Ім, Людзям, можна гаварыць заўсёды,

А нас сціскае час у днях сваіх...

Якія з нас утворыць ён істоты,

З інтэлігентных,

грэблівых, нямых?

Цураліся бяздомнай п'янай дрэні,

Маўчалі мужна, быццам селядцы...

Час Чалавека

мы, відаць, сустрэнем

У поўсці, чорных пер'ях і лусцы.

МАЛАДОСЦЬ

Я не лепей за іншых.

Мне толькі страшней,

Калі горад высмоктвае сокі

Са сваіх ачмурэлых ад тлуму дзяцей

Ці калі праганяе прарокаў.

Я не лепей за іншых,

душою калек,

Можа, толькі задумлівей крышку

Свае дзверы зачыніць за мной чалавек,

Як свяшчэннік — паганскую кніжку.

Я — не лепей за іншых.

І я гавару

Дабрадзеям «спасибо»—

не «дзякуй».

Я адсюль не ўцяку,

ад ганьбы — не згару,

Толькі вечна на могілкі цягне.

Я не лепей за іншых.

А вы — за мяне.

Мы ў адным замацованы радзе,

Як цвікі, што мацуюць на бляклай сцяне

Мармуровую мёртвую памяць.

АМАТАРАМ ЗАЙМАЛЬНАЙ ЛІТАРАТУРЫ

А хвалі мутнеюць жыццёвае плыні.

За шэрай смугою

не ўбачыш світання.

I вось найстрашнейшае ў свеце нахлыне

расчараванне.

Расчараванне.

Адсталі старонкі прыгожага друку,

Што клінам ляцелі — і шлях задавалі.

І мы іх чыталі!

І тую навуку

Штандарам панеслі

у брудныя хвалі.

Чыталі, чыталі...

Згушчалі паветра.

Імкнуліся ў вырай паветраных замкаў.

Як ветразь напнуты,

парвалася вера,

I болей нічога мяне не трымае.

І зараз загразлі ў падмане,

бы ў глеі,—

Нас неслі ў туман папяровыя крыллі.

А ветразь для тых непадробна бялее,

Каго самі людзі

людскому вучылі.

СТАРЫ АРГАН

У лёхі аргана ўрываецца чыстае неба,

I сонца світае над кожнай працятай душой.

Мы тут выпадкова —

сюды ж не ідуць без патрэбы.

Праз месяц які — і ніколі не прыйдуць ужо.

Як мокрае зрэб'е, глядзіш, распаўзуцца цагліны,

Старэнькі музыка растане у небе сваім,

I дрэвы сагнуць над падмуркам шурпатыя спіны,

Разбураць крыло,

на якім мы у Вечнасць ляцім.

Пакуль жа магчыма яшчэ дакрануцца да неба,

Да голасу тых, што стваралі ступені Туды —

Чаго мы чакаем?

Апошняй і марнай патрэбы?

Чаго мы чакаем?

Дазволу даследваць сляды?

Арган уздыхае.

Старэнькі музыка смяецца:

«Ну што, маладыя, не чулі такога раней?»

...Скразняк варушыў на падлозе вільготнае смецце,

I сумныя фрэскі

Ахвярна глядзелі са сцен.

НЕМАТА

Той не паспеў свае даспеліць песні,

А гэты, што збіраўся сеяць іх,

Быў пакараны смерцю напрадвесні.

Свет страціў слова, як музыка —

слых.

Зямля дарма нам піша камянямі

I зморшчынамі хворых ручаін

Святую песню, страчаную намі,

Наш лічыць свет —

разумны ён адзін.

Яму здаецца — ён аброс, як поўсцю,

Мелодыямі ўсіх масцей і моў.

Але змаўкаюць птушкі.

Суха ў роце

Старога млына.

Млын апошні змоўк.

Мы забіваем нематой прыроду.

Званы здымаем. Робім штучны мёд.

I не спяваем — пішам

Песні — робім.

І траціць слых сумленне з году ў год.

Пасля і голас згубіць непрыкметна,

I пад абцас —

апошнюю пчалу...

I стане чутна —

коціцца планета

Адцятай

галавою

у імглу.

БЕЛАРУСАМ, ПАМЕРЛЫМ НА ЧУЖЫНЕ

Наш гарадскі нямоцны корань

Ледзь чуе смак сырой зямлі.

I кожны лісцік непакорна

Ірвецца з матчыных галін.

Злятае ліст, каб зведаць вецер,

Не згнісці дзесьці за мяжой.

Так чалавек не верыць смерці,

Хай і рыхтуецца душой.

Як да чужых галін прыўкрасных

Не прырасці сухім лістам —

Чужыя велічныя храмы

Наш попел не заменяць нам.

...I чалавек ідзе ў чужыну

Не для таго, каб згінуць там...

...Зямлі ўсё роўна, чый мярцвяк...

Ў яе на ўсіх адзіны смак.

НОВЫ РАЁН

У новым раёне, яшчэ негасцінным,

І храмаў няма, і няма магазінаў,

I ціснецца лес абкарнаны да неба,

I храмаў няма...

Бо, гавораць, не трэба.

У новым раёне — з выгодамі хаты.

Знутры— хто там бачыў,

ды звонку — палаты.

Культура і мяса — у цэнтры, бясспрэчна.

Там храмы апошнія гаснуць, як свечкі.

Там брук — пад асфальтам

і косці—пад брукам,

Там — ціша стагоддзяў, сучаснасці —

грукат.

Там — памяці храм, што па цёмных законах

Не запланаваны ў сучасных раёнах

I, цалкам падобна, руйнуецца ў цэнтры.

...Бы кроў на пяску —

пашчапаная цэгла

У новым раёне, дзе светлыя вокны,

Дзе моляцца сонцу

старыя з балконаў,

Дзе сонца за лес апускаецца чорны,

Бы падае купал царквы залачоны.

КАЛЬВАРЫЯ

Заблудзіцца на могілках —

ёсць асалода такая.

Дзе каменні, як рэшткі чаўноў,

усыпаюць зямлю.

I збуцвелае лісце імёны шчыльней пакрывае,

Як пакрыла бяспамяцтва душы —

тваю і маю.

Чуеш, мастак?

Маляваў ты суровых герояў.

Мы іх не помнім.

Ты чуеш, забыты паэт,

Вечнасці любы?

Прастуе жыццё маладое

Праз надмагілле тваё —

і рагочуць вароны услед.

А раней я сюды забрыдала паплакаць,

падумаць...

Так лісцё прыпадае

да горкіх карэнняў жыцця...

Цалавацца на могілках дзеці сучасныя любяць.

I бяззорнае неба глядзіць,

як апошні суддзя.

НАЧНЫ ГОРАД

Мы жывём у каралеўстве страху,

Ва ўладанні падазроных воч,

Тут, дзе пад паветра дымным дахам

Скрадзенай нявестай стогне ноч,

Ліхтары блішчаць радзей, чым шчасце.

А яно на сто кватэр — адно...

Брэх сабакі... Ціхі плач дзіцяці...

Зоркаю разбітае акно...

Постаці прыпозненых прахожых

Ціснуцца да купінак святла,

I баіцца кожнага і кожны,

I свайго пільнуецца жытла.

Дзесьці ўскрыкне безнадзейна гора,

Дзесьці загарлае смелы кат,

I шчыльней зачыніць дзверы горад,

I часцей заблішча зарапад.

Занач даламае хтось альтанку

У двары ля завадской трубы,

І сівы ад сполаху світанак

Пакладзе на столь прамень слабы.

Больш ніхто не просіць дапамогі.

Страх карону зняў на светлы час.

Мы прачнёмся з думкай: «Дзякуй богу!

Цемра зноў не зачапіла нас!»

* * *

Яшчэ ў жыцці я столькі не пабачыла —

Зубра жывога,

ды каб не за кратамі,

Млына сапраўднага, які 6 муку малоў,

Нязмушанага свята — без сцэнарыя.

Хай чучалы ў музеях заалогіі,

I лаўкі сувенірныя ў старых млынах,

I святы, дзе ў фальклорных строях «цюгаўцы»

Працуюць перад гледачамі рэдкімі,—

Хай гэта ўсё я шмат разоў пабачыла,

Яно мне не бліжэй за кветкі штучныя,

З якіх душа — матыль апошні верасня —

Не вып'е ані кропелькі святочнасці.

Але пакуль зубры блукаюць між ялін,

I недзе на сямі вятрах рыпіць вятрак,

I недзе водзяць па дварах казу і Смех,

Не скончыцца мая жывая Беларусь,

I, пачуваю, здоўжыцца мой шлях зямны,

Пакуль не наталюся

спраўджаным жыццём.

СТАРЫМ СЯБРАМ

Мой пакой затапіла ізноў

Цішыня — глыбіня залатая.

Са старых вырастаю сяброў,

Як з адзення дзіця вырастае.

Так балюча і страшна, відаць,

Толькі дрэвам, губляючым лісце.

Лозам памяці не утрымаць

Гронкі прозвішч, любімых калісьці.

Цішыня...

Цішыня...

Цішыня

У душы заварушыцца востра.

Ўсіх прыбіла да берага...

Я —

Ўсё шукаю свой ззяючы востраў.

Са старых вырастаю сяброў

Так жахліва —

і так непазбежна...

Мой пакой затапіла ізноў

Цішыні залатое бязмежжа.

* * *

Перарасцём мы ўсе свае няшчасці,

Як некалі—дзіцячыя хваробы:

Спазнаюцца маланкавыя страсці

I гордай адзіноты цяжкі вопыт.

Перажывём смерць блізкіх і далёкіх.

Мяжа пакут не перарэжа сэрца...

Што ж застаецца ў нас, няверных богу,

Каб выжыць?

Жах прад смерцю застаецца.

I на зямлі той жах ніхто не ўладны

Ні высушыць, ні выпіць дзікім мёдам...

Жаданнем жыць ваўкі лякуюць раны.

Жаданнем жыць лякуем мы самоту.

I дай мне, божа, у апошнім крыку

Спасцігнуць сэнс зямной кароткай драмы:

Хаця жаданне смерці — грэх вялікі,

Але баяцца смерці — грэх таксама,

I хай не боязь да пары загінуць,

Не жах адплыць на невядомы бераг,

А свет святла, куды калісь я знікну,

Дасць мужнасць мне

і прабачаць, і верыць...

* * *

Дождж зязюляй шэрай прыляцеў,

У раку упаў бездапаможна.

Наплыла самота па вадзе—

А ваду ніхто не пераможа —

Змые ўсё.

I толькі берагі

Лазняком самоту зачаплялі,

I пярсцёнак месяца з рукі

Маладой лазы

упаў у хвалі...

Абміналі хвалі астравок,

Дзе будан я з кветак майстравала...

А калі мой востраў, як вянок,

Патануў —

зязюля закувала.

ДАНАЯ

Дождж залаты твайго кахання

Працяў сухія камяні.

Я двойчы бачыла світанне

У тым бясконцым,

палкім дні.

Любой сцяной

схавай жанчыну,

У мармур апрані яе —

Яна адчуе пах крушыны

I попел зор у пальше.

Ёй дадзена самой прыродай

Трапяткасць

і чуццё бяды...

Жанчына не спытае:

«Хто ты?»

А вечна моліцца:

«Дзе ты?»

ЗАЛАТЫЯ БЕРАГІ

Гайдаецца сонца, як звон безгалосы,

I пырскі па скуры вядуць пісягі.

Плыву у чаўне хуткаплыннага лёсу.

А дзе ж залатыя мае берагі?

Пакуль што навокал — адхоны крутыя,

Каменні, як чорныя локці, тырчаць.

Даўно пахавала пяскі залатыя

Наноснае смецце, што хвалі імчаць.

Наперадзе бачу чысцюткае сяйва.

За мною, як птушка, ляціць вышыня.

А ў рэчку збягаюць іржавыя травы,

А рэчку паскудзяць бензінам штодня.

Звужаецца русла у зморшчыну жалю,

А ззяючы бераг далей і далей...

I скуру апошнімі промнямі джаліць

Маленькае сонца

маленькіх людзей.

КНЯЗЁВАЯ ГАРА

На Князёвай гары, за ваколіцай,—

ліпа і бусел.

Але ўсё ж памірае курган

з апусцелым сялом.

Пахаваны там князь—радавіты і велічны,

мусіць.

(Трэба ж велічным быць,

каб важдаліся людзі з пяском.)

На Князёвай гары асядае зямля пад нагамі.

(Тут хавалі калгаснікі

з фермы суседняй свіней.)

Вёска продкаў маіх

перад смерцю паслала за намі

I, як добрая маці,

няўдзячных дзяцей не кляне.

Хутка ўстане ўладар,

з доўгай чугі зямлю абцярусіць,

Лёгкі месячны човен

сплыве на высокі палын...

На Князёвай гары, за ваколіцай,—

ліпа і бусел...

Я апошняе страчу,

як страчу пра гэта ўспамін.

ВЫБАР

На скрыжаванні дзвюх дзедаўскіх моў

Я слова не маю для плачу.

I столькі за мною згарэла шляхоў —

Дарогі за дымам не бачу.

Падвойнае неба сузор'і дваіць.

I справа, і злева — званіцы.

А слова патрэбна,

якое баліць,

I мова, якою маліцца.

А справа і злева спакойна плывуць

Бяздумныя, шэрыя хмары...

Удары званоў —

бы каменні ваду —

Хвалююць іх цьмяныя твары.

Мяне перакрэсліў адбітак крыжа.

Дзве мовы —

як моцныя рукі —

Расцягваюць душы.

А ў спратах душа

Хавае памерлыя гукі.

А хмары за ветрам плывуць і плывуць,

I дым асядае бяссілы.

і крыж пахінуўся...

і ўладна завуць

Забытыя мною магілы.