Мова

ЧАСТКА ПЕРШАЯ

БАРЫГА¹

— Разумееш, гэта ўсё твар. Выраз, вочы, лоб. Вось глядзі, — я абапёрся на стойку і падаўся наперад, штурхануўшы куфаль, з якога долу пырснула піва, але падхапіў, не даў кульнуцца, не такі ўжо п’яны. — Дык вось. Зазірні ў мае блакітныя вочкі. Ці ты можаш дапусціць, што чалавек з такімі сумленнымі вачыма гандлюе наркотыкамі?

Бармен пасміхнуўся і паўтарыў за мной:

— На-лы-ко-ты-ка-мі. — Цяжкавата яму даецца гук «р». Мабыць, прыцеляпаў з кантонскага поўдня Кітая.

Я не ведаю, ці ён разумеў, што я балбачу. З кітайцамі наогул складана. Ніколі не ўцяміш, калі яны разумеюць, а калі толькі ўдаюць, што разумеюць. І пагатоў ніколі не прачухаеш, калі яны цябе не разумеюць, а калі толькі ўдаюць, што не разумеюць. Гэты выглядаў так, як і павінны выглядаць бармен у кітайскім бары пасярод Чайна-таўна Варшавы ў блаславёны наш год чатыры тысячы сямсот сорак першы (год Свінні). А выглядаў ён цалкам абыякавым. Апрануты быў у джынсы «Big Star» і пола «Le Coq», хаця тып ягонай асобы болей адпавядаў «Zara China». Верхні гузік на пола зашпілены. Дарэчы, ужо гэта мусіла мяне насцярожыць. Сцеражыцеся людзей з пола, зашпіленымі на ўсе гузікі.

Пайсці ў бар і насвінячыцца там півам — дакладна не тое, што варта рабіць адразу пасля таго, як закупіў прыблізна сто дозаў агульным коштам да сямі тысяч новых юаняў. І ўжо пагатоў гэта не тое, што варта рабіць перад тым, як скочыць у цягнічок дадому, дзе праз гадзіну — мытня, сабакі, «сабакі», сканеры і Дзяржнаркакантроль. Але ў мяне свае прыёмчыкі.

Да таго ж — традыцыя. Кожнага разу пасля паспяховага закупу я іду ўглыб Чайна-таўна і выпіваю два пераможныя куфлі піва. Гэтым разам куфляў, каб іх чорт узяў, выйшла крышачку болей за два. Вось і растрашчаўся.

— Як цябе зваць? — чацвёрты раз запытаўся я ў бармена.

— Іван. Ваня я! — Ён ветліва пасміхнуўся. Яны заўсёды кажуць, што яны — Вані, калі бачаць перад сабой рускага.

— А якое тваё сапраўднае імя?

Ён сказаў нешта, але я, як заўсёды, не змог нават паўтарыць, не тое што запомніць. Ды і навошта мне яго імя?

— Давай яшчэ адзін, цёмнага, — папрасіў я. Папярэдні куфаль неяк скончыўся — я нават і заўважыць не паспеў. Не, я кажу, не быў я п’яны! Раней пасля паспяховага закупу я ішоў да туркаў і паліў кальян з добрым ганджубасам. Варшава стала значна прывабнейшай пасля таго, як траву ў ёй дазволілі, а кебабы — забаранілі. Але кальяны тыя, кажуць, шкодныя для здароўя. Дык займеў, бачыце, звычку адзначаць півасікам.

Вы можаце спытацца ў мяне: ці я хоць каштаваў калі тое, чым гандлюю? Няма дурных! Дый Дзяржнаркакантроль пазнае наркота адразу ж. Гэта накладае адбітак. Калі вы ў тэме, зразумееце. Калі не — з вамі і размаўляць няма пра што.

— Твар, ён жа… — працягнуў я размову з барменам, якой той, здаецца, са мной не вёў. — Ён жа ўбірае ў сябе ўсё, што робіш. Вось, бачыш ты, я тут піва насмактаўся. Добры фізіягнаміст адразу схільнасць да піва па маім мардаглядзе пабачыць. А там жа такія фізіягнамісты! — я з павагай пахітаў галавой.

Кітаец настолькі страціў цікавасць да маіх разваг, што павярнуўся да Net-візара, па якім ішло ці то ток-шоу, ці то прагноз надвор’я — гэта ў кітайскім вяшчанні заўсёды складана зразумець. Я крытычна агледзеў сябе ў люстры, што месцілася за стойкай кнайпы. Тып асобы — «Marks&Spenсer» з лёгкім дотыкам рамантыкі «Tommy Hilfiger». Сталёвыя вочы. Па-юначы ружовыя шчокі. Ці то студэнт апошніх курсаў, ці то малады выкладчык. Магчыма — пастар-пачатковец у храме «Boss Hugo Boss». А можа — гандляр у буціку. Карацей, шэраг асацыяцый складаецца выключна з пазітыўных, прывабных прафесій, карысных для грамадства. Галоўнае не пасміхацца. Усмешачка ў мяне, кажуць, як у занадта разумнага чалавека. А гэта да блакітных вочак і ружовых шчочак не пасуе.

— Вось што. Тварам я падобны да выдатніка! Я гэта ведаю. Яны гэта ведаюць. На мытні яны пабачаць твар добрага, чыстага чалавека, які праз нясхільнасць да алкаголю добра нажлукціўся ў ваўскай піварні — ну што ж, можна зразумець. У іхнім свеце так робяць. А хто насамрэч знаходзіцца перад імі — застанецца між мной і табой. Разумееш, Ванечка, твар — мой асноўны актыў у жыцці! Бо, калі што, на першым жа кардоне загрымлю! А ты кажаш… «Ванечка» працягваў мяне ігнараваць, і мне захацелася прыцягнуць ягоную ўвагу.

— За ўсё жыццё, Ваня! Ні разу не трапіў! А езджу праз кожныя тры-чатыры месяцы апошнія пяць гадоў. Ні разу! — тут я раптам зразумеў, што зараз абасцуся. Чорт бы яго пабраў, тое піва, яно заўсёды паведамляе пра тое, што варта ісці ў прыбіральню, тады, калі ў прыбіральню ўжо трэба не проста ісці, а бегчы. І я пабег, пакінуўшы — першы раз за ўвесь дзень! — заплечнік са ста дозамі агульным коштам да сямі тысяч юаняў без дагляду.

«Я хуценька, — сказаў я сам сабе, калі ўжо зачыніў дзверы ў прыбіральню. — Дый каму тут, у Варшаве, патрэбныя тыя сто дозаў? Тут яны не каштуюць нічога. Нічога — гэта значыць ну зусім нічога. Меней за 50 еўра за ўсё. А там, на радзіме, у Мінску, у кітайскай Расіі, я за іх атрымаю праз дробны гандаль — шэсць, не, не меней за сем тысяч юаняў, пры тым, што за адзін новы юаньчык, як вы ведаеце, даюць 1,36 еўра, віншую цябе, дружа, добра падняліся за сёння!

Тут вы, вядома, спытаецеся, дзе набываў. І думаеце, што я вам нічога не раскажу. Але я раскажу, падрабязна. Хадзіце, набывайце! Спрабуйце ўвезці! У Брэсце вас прымуць, пратрымаюць дваццаць дзён да суда ў каталажцы, побач з завашыўленымі заходнееўрапейскімі мігрантамі, што сунуцца на тэрыторыю Паднябеснай у надзеі зарабіць якіх тысячу еўра на булёны «галіна бланка», каб было што есці на старасці. Пасля гэтага суд ці прызнае вас дылерам, якім, як разумееце, я і ёсць, і прысудзіць вам заслужанае смяротнае пакаранне, ці палічыць, што набывалі для сябе, і вызначыць меру пакарання ад шасці да дзесяці гадоў «страгача». Таму запісвайце, запісвайце!

У Ваве выходзіце з сутарэнняў вакзала, бачыце хмарачос Палаца культуры і навукі, пераўтвораны ў храмы-буцікі (я заўсёды набываю нешта з паўночнага ўваходу, у каплічцы «Hermes»: іх апошні ролік «Temptation is salvation», натуральна, прымусіў мяне плакаць: такія жарсці, такое пачуццё даравання ўсіх грахоў у канцы! Гэта святасць як такая! Гэтыя шчырыя людзі сапраўды вартыя тых грошай, якія просяць за набліжэнне тваёй бледнай асобы да іх іконаў! Як вы разумеце, грошыкаў, каб уратаваць сябе закупкай поўнага гарнітура «Hermes», на няшчасных мінскіх наркотах я пакуль не зарабіў, дык набываю дараванне па дробязі: гузікі, асадку, ёсць нават гальштук, які, што праўда, няма з чым апрануць. Я веру, што гэта добра для кармы. Што добра апрануты чалавек сапраўды, як кажуць у рэкламе «Reserved», абавязкова трапіць у рай. Шопінг-уратаванне — супер-рэлігія, дарма што ў нашай Паднябеснай не распаўсюджаная).

Але вы мяне не слухаеце.

Дык вось, праходзім паўз храмы, ідзём да ранча «McDonald’s», дзе пасвяцца соевыя быкі і ўсіх пужае рэклама «Падумай, як ты будзеш выглядаць пасля смерці», дзе ў труне ляжыць свежанькі, не раўнуючы сінтэтычная гародніна і вечная бульба-фры, нябожчык. Файная ідэя — прывабліваць спажыўцоў, якія дбаюць адно пра свой выгляд, думкай, што праз макдональдсаўскія кансерванты іх цела ніколі не сапсуецца. Але і страшна, брр!

Недзе тут канчаюцца «добрыя кварталы» і пачынаецца Турэччына. Смажаць мяса, прадаюць на вагу джынсы «Mavi», глытаюць агонь, піхаюць сувеніры з Парыжа і Памукале. «Зніжка! Зніжка!» — крычаць наўздагон, выкрываючы тую простую праўду, што гандлююць яны не таварам, а таннасцю, магчымасцю за шэлег набыць тое, што нікому не трэба. У кожнага свой мерчандайзінг. Кажуць, тут жывуць не толькі туркі з турчанкамі, але і мараканцы, эфіёпы ды пакістанцы. Адно што я іх не адрозніваю: для мяне ёсць рускія і ёсць кітайцы. Усе астатнія — на адзін твар. Тут гэтых твараў мільён. І ўвесь мільён усміхаецца. Праз паўгадзіны — галава кругам. Адно слова — мультыкультуралізм. У нас — сіналогія, у іх — мультыкультуралізм.

Тут трэба спыніцца, бо інакш канчаткова згубіцеся, прымеце іслам і не заўважыце, як пачняце гандляваць сувенірамі з Памукале. Запытайцеся, як прайсці да ракі, і пры гэтым пастарайцеся нічога не набываць. І не дайце зацягнуць сябе ў «Дом знаёмстваў»: сэкс будзе самы звычайны, з якой-небудзь задрыпанай францужанкай, якая з усіх сілаў будзе выдаваць сябе за экзатычную іранку або афганку.

Паміж турэцкім кварталам і ракой знойдзеце вялікі чырвоны іерогліф «Народ», якім адкрываецца ўваход у жоўтае гета. Варшаўскі Чайна-таўн выглядае амаль так, як і мінскі: быццам бы вялікі азіяцкі рынак пусціў карані і ператварыўся ў вёску. Адно што ў Ваве «чайнік» плоскі, усяго на адзін паверх.

Я не буду вам рэкамендаваць набываць стаф² у нейкага канкрэтнага кітайца: па-першае, вы ўсё роўна яго не знойдзеце, бо арыентавацца тут немагчыма, нават маючы дакладныя GPS-каардынаты. Па-другое, стаф усюды аднолькавы. Так, як і кошты.

Спачатку ў вас запросяць адзін еўра за скрутак. Вам трэба скрывіцца і пайсці да выхаду. Тады вам прапануюць за 75 цэнтаў. Дарэчы, 75 цэнтаў за адну дозу ў Варшаве — добры кошт. Але паслухайце мяне: тут трэба рэзка абярнуцца і сказаць: бяру 100 за 50 еўра. А перад тым найперш запэўніць сябе, што гэта — добры кошт. І што калі гэты кошт не прымуць, то вы адсюль пойдзеце. Толькі тады спрацуе. Інакш давядзецца браць усё ж за 75. Ці сыходзіць. Што таксама варыянт. Бо вы ж ведаеце: гэтыя 100 за 50 — для мяне. Для майго твару выдатніка і маіх блакітных вочак. Калі хочаце даведацца, які кошт будзе для вас добры, — сыдзіце з дзесяці кітайскіх крамаў. У адзінаццатай вы зразумееце, якая сума — для вас.

Гэтым разам, дарэчы, абышлося без звычайнага цырку з гандляваннем і збіваннем кошту да палавіны. Што таксама мусіла мяне насцярожыць.

Я знайшоў стандартны кітайскі стаф-трэйд: у крамах, дзе прадаюць тое, на чым я спецыялізуюся, звычайна да гары гандлююць таксама каляндарыкамі, кніжачкамі з прадказаннем лёсу, папяровымі робатамі, старадаўнімі радыёпрымачамі, з дапамогай якіх, калі доўга шукаць, можна пачуць голас продкаў, каторыя скажуць табе, чым трэба гандляваць, каб хутка зрабіцца мільянерам; кілімчыкамі для медытацыі, кімано з драконамі, люлькамі для опіуму, цытатамі з Маа і Лаа-Цзы, цудадзейнымі партрэтамі нейкіх старых — трэба быць кітайцам, каб прачухаць, што гэта за старыя і якая ў іх там цудадзейнасць. За шыбамі вітрын, калі ў іх наогул ёсць шыбы і вітрыны, выкладзены пукі сухіх зёлак, карані жэньшэню, вязанкі фазан-травы, счарнелыя яшчаркі. Я, дарэчы, так і пазнаю сваё месца, па гэтых яшчарках і травінках.

Тут на ўваходзе стаяла «латарэя ўдачы» — барабан, кінуўшы ў які 2-еўравую манету, можна атрымаць паперчыну з надпісам «beter livin», «beter hels», каторыя нібыта самі сабою гарантуюць «лепшае жыццё» ці магічнае «паляпшэнне здароўя». Ага, шукайце дурня! У мяне і так няма крыўды ні на жыццё, ні на здароўе! А каб і была — не праз кітайскую латарэю шукаць збаўлення. А праз высокадухоўны храмбуцік «Hermes», калі вы мяне разумееце.

Стары гандляр сядзеў за прылаўкам і практыкаваўся ў пісанні іерогліфаў. Чарніла, маленькі кавалак шэра-жоўценькай акварэльнай паперы памерам з дзіцячую далонь. Накрэмзае іерогліф і адразу паперчыну — у смецце, бярэ новую.

У памяшканні панавала такая цішыня, якая можа панаваць толькі ў маленькай кітайскай крамцы, каторая гандлюе такой лухтой, што гандаль той не мае ніякай камерцыйнай выгады. Каля старога стаяў сапраўдны механічны гадзіннік — ён цікаў, як у рэкламе «Breitling», вы можаце ў гэта паверыць? Механічны гадзіннічак у наш асветны 4741 год!

Я павітаўся і запытаўся, ці ёсць у яго «чарніла дахоўка»? Але ён майго гумару не зацаніў і працягваў моўчкі вадзіць пэндзлем па паперцы. Тады я запытаў без хітрыкаў: ці ёсць стаф? Той падняў галаву і сказаў, на добрай польскай:

— Ведаеш, чаму я практыкуюся маляваць іерогліфы на маленькай паперцы?

Я гарэзліва ўсміхнуўся і адказаў:

— Вядома ведаю, дзеду! Бо папера дарагая як трасца, а ты абыходзішся з ёй неэканомна! Ты б хоць з другога боку маляваў! А то што такое? Адзін іерогліф на аркушык — і ў сметніцу!

Ён рассмяяўся і намаляваў: «лаавай»³. Працягнуў мне і растлумачыў:

— Калі ў цябе маленькая паперка, маляваць значна цяжэй. Бо пэндзаль упіраецца ў краі, рука не можа набыць сілу і хуткасць. У маляванні іерогліфаў галоўнае — хуткасць рысы. Менавіта яна забяспечвае дынаміку і пругкасць.

Я хмыкнуў, як той механізатар у раённым мастацкім музеі, якому расказваюць, чаму рэпрадукцыі з Джакондай нельга прымалёўваць вусы.

Той на мой прыхаваны сарказм не звярнуў увагі.

— Наша жыццё — менавіта такая спроба ўціснуць мастацкую прыгажосць у межы маленькай паперчыны. — Ён падняў галаву. — Мне ўжо 80 гадоў.

Мне падалося, што апошні сказ ніяк не стасаваўся з папярэднімі.

— Каліграф — заўсёды воін, — працягнуў ён. — А воін бачыць, хто перад ім: селянін ці вялікі майстар ляза, бо праз такое разуменне воін, сустрэўшы сур’ёзнага суперніка, застанецца жывы. — Ён пільна агледзеў мяне. — Але я не каліграф і не воін. Я проста гандляр, які найлепшыя гады змарнаваў на продаж барахла ў халоднай краіне, сярод неадукаваных варвараў, якія не адрозняць тэракотавы імбрык ад глінянага. Паперка, на якой я маляваў уласнае жыццё, амаль скончылася, а жаданне пакінуць па сабе прыгажосць засталося.

Я трохі замардаваўся яго слухаць і ўсё спрабаваў зразумець, на які час разлічаная гэтая «лекцыя». Старыя кітайцы, як сядуць на твае вушы, могуць балбатаць гадзінамі. А ў мяне цягнік. І перад тым яшчэ трэба налізацца півам.

Ён узняўся, падышоў да вялікай драўлянай шафы, пакрытай чорным лакам, і пацягнуў да сябе адну з яе шуфлядаў. Там — на ўсю даўжыню — былі выкладзеныя скарбы, на якія ў Мінску можна было б набыць палову горада. Стаф быў не скручаны, паперкі розных памераў, большасць пісанак выведзеныя чарнілам і пэндзлем, не выключаю — тым самым дзедам.

Выходзіць, ён сам быў вытворцам: звычайна дылеры гандлююць тым, што зроблена на спецыяльных фабрыках, дзе сотні кітайцаў, у антысанітарных умовах, — ну вы сацыяльную рэкламу Дзяржнаркакантролю па Net-візары бачылі, працяг ведаеце. Літаркі былі роўнымі і разборлівымі, бо часам ні слова не зразумець, кліенты жаляцца. А тут радкі — як пад лінейку. Я разабраў некалькі слоў і таропка адвёў позірк.

Кажу ж, я не ўжываю, мне нельга.

— А таму давай так, — ягоныя рукі церабілі паперкі, мацалі іх, праводзілі пальцамі па радках. — Выбірай сабе тавар, кошт называй сам.

Ён хвілінку падумаў і дадаў:

— Дзіўная ў вас краіна, што вось гэта лічыцца наркотыкам.

— Краіна дзіўная не «ў вас», а ў нас, дзеду! — падхапіў я. — Бо мы ж у адной краіне жывём.

Я хуценька, гледзячы паўзверх паперак, каб не зачапіцца вокам — бо яшчэ раптам торкне і павалачэ, — адлічыў сто дозаў, склаў іх у стосік ды паднёс дзеду. Той пачаў быў іх скатваць у стандартныя скруткі, якія прасцей перадаваць кліенту з далоні ў далонь пры пушынгу, але мне ў галаву прыйшла нечаканая ідэя. Я вырашыў выпрабаваць лёс і яшчэ раз пераканацца ў сваіх звышздольнасцях на мяжы. Ці не, можа, я проста не мог чакаць, пакуль ён складзе кожную з іх. Бо ўвесь гэты час давялося б слухаць ягоныя натацыі. Пра краіну і іерогліфы. Я мудрасць люблю, але толькі ў межах ток-шоу па Net-візары. Тут я мудрасці не замаўляў.

— Не трэба круціць, — сказаў я яму. — Так павязу. Мяне ніколі не правяраюць.

Ён паглядзеў на мяне здзіўлена, мабыць, за ўсё жыццё такога дзівака не бачыў. Я ж хутка пераклаў стаф у дзве столкі і такім вось пякельным стосікам паклаў у заплечнік — від быў цудоўны, як з моста праз Віслу: наркотыкі займалі большую частку месца ўнутры. Тут не трэба было шукаць. Трэба было толькі расшпіліць. Дзевяноста працэнтаў пасажыраў чуюць патрабаванне расшпіліць валізы на мяжы. І адкуль жа, ну скажы, адкуль у мяне была ўпэўненасць, што я апынуся ў ліку 10 працэнтаў тых, да каго не прычэпяцца нашыя кітайскія мытнікі?

— Вось табе 50 еўра, дзед, — ганарліва сказаў я і працягнуў яму вясёлкавую купюру.

Мне здаецца, пра мяне як чалавека шмат кажа той факт, што, пачуўшы прапанову назваць кошт самому, я даў гандляру дастатковую суму. Прынамсі, мне прыемна так думаць — што гэта многа пра мяне можа сказаць. Кажу ж: я берагу выраз выдатніка на сваім твары. Крыўдзіць дзядоў, што вырабляюць адзін з самых моцных у свеце наркотыкаў, — значыць псаваць гэты твар выразам празмежнай карыслівасці і прагі да грошай. Вы кажаце, што дзіўна такое чуць ад пушара і кантрабандыста? Ну, у кожнага свае заганы. Калі адчую пляму на сумленні, зраблю набытак-ахвяраванне ў капліцы «Hermes».

І вось што я думаю цяпер, разбіраючы, як усё дзіўна закруцілася. Ці не гэты дзядок мяне здаў? Ці выпадкова я апынуўся ў тым бары, дзе насмактаўся піва, як кажан крыві? Ці не трэба было лепей маўчаць пра свае звышздольнасці? Бо не здарылася б усёй той гісторыі!

Ці, можа, наадварот, варта было? Як ён казаў? Маленькая паперчына, руцэ складана набыць хуткасць і моц, каб намаляваць пругкую прыгажосць? Ну, чакайце. Неўзабаве і пругкасці, і прыгажосці тут стане столькі, што ажно горлам пойдзе.

Пакуль жа я, ну не такі ўжо п’яны (хацеў бы гэта падкрэсліць!), трохі хістаючыся, але ўсё ж такі самастойна стоячы на нагах, вяртаўся з прыбіральні ў кнайпу. І бармен у пола «Le Coq», зашпіленым на ўсе гузікі, глядзеў ці то ток-шоу, ці то прагноз надвор’я, сценкі ванітна калыхаліся, на стойцы стаяў недапіты куфаль з цёмным «Лехам», а на доле ляжаў заплечнік са скарбамі. І вось я расплаціўся за піва, паспрабаваў растлумачыць, што ў нашым расійскім Кітаі з тых, хто носіць «Le Coq», вельмі смяюцца, бо «кок» — гэта ж «певень», а «певень» — гэта «петух», а «петух» — гэта… але тут я страціў думку, яшчэ раз расплаціўся за піва (бармен быў бы не супраць, каб я расплаціўся і тройчы), закінуў на спіну заплечнік, здзівіўся таму, што ён выявіўся досыць цяжкім, увесь мой вес-ты-булярны апарат разгайдаў, сабака, і я, нахіліўшыся трохі наперад, каб не кульнуцца назад, зрабіў крок, і з першага разу трапіў у дзверы…

Я выйшаў прэч, у кастрычніцкую, празрыстую, крыштальную Варшаву. Горад, у якім шмат неба і няшмат аблокаў, дзе ў мастоў — шырокія плечы, а ў будынках адлюстроўваецца болей сонца, чым ёсць на небе. Дзе столькі прасторы, што сэрцу робіцца цесна, а нагам хочацца ісці ва ўсе бакі адразу; і асабліва пранізлівую асалоду прыносіць думка, што твой заплечнік бітма забіты паперчынамі з якаснай, адборнай, мацнейшай за ЛСД, мовай.

ДЖАНКІ⁴

Як я ўпершыню бабахнуўся мовай? Вядома, помню. Першага пацалунку не помню, а вось тую ноч помню добра. Гэта — як першы сэкс, першая бойка, першы прачытаны тэкст Платона.

Толькі стоп, стоп, стоп! Давайце адразу дамовімся, mеs amis: ніякай пагарды. І ніякай спагады. Мне не трэба вашага саплівага спачування. Я — не наркаман. Чаму?

1. Мова не выклікае прывыкання. Медыцынскі факт. Паразмаўляйце з любым доктарам па-за межамі ягонага ўтульнага кабінеціка, дзе кожнае ягонае слова запісваецца Меднаглядам, і ён вам усё па-сяброўску растлумачыць. Мова ўздзейнічае адразу на псіхіку, абмінаючы цела, таму ніякай інтаксікацыі ў прынцыпе немагчыма. Няма інтаксікацыі — няма і абстыненцыі, як казаў адзін мой сябраджанк з дыпломам медвучэльні, пакуль яго не ўзялі за дупу. А раз няма абстыненцыі, то я — ніякі не торч. Dixi et animam meam levavi⁵! Ці, можа, нават — et animam meam salvavi⁶!

2. Я ў кожны момант магу кінуць. У маім жыцці былі некалькі тыдняў, калі я стала не ўжываў. І не цягнула. Адзіная прычына, з якой я зноў вяртаўся да мовы, — тое, што жыццё без яе — нудная халера. Паглядзіце навокал. Калі вас усё задавальняе, вывучыце тры мовы, прачытайце падручнік па гісторыі філасофіі і зноў паглядзіце навокал. Рана ці позна вы будзеце побач са мной, I swear⁷!

3. Акрамя момантаў, калі я пад уздзеяннем, я цалкам адэкватны. Тое, што я з вялікай перыядычнасцю ўжываю, не сапсавала маіх інтэлектуальных здольнасцяў. Я б нават сказаў, палепшыла іх.

4. Так званы «моўны псіхоз» — дурка, якую прыдумаў Дзяржнаркакантроль, каб вы тырчэлі на тых драгах⁸, якія прадае дзяржава: бухле, канабісе і медычных апіятах.

Дык вось, той вечар. Не, ну як? Вядома ж, я чуў пра мову да гэтага. У тым сэнсе, што «ніколі-ніколі не спрабуй, бо адразу захварэеш на СНІД і паралельна зробішся підарасам». Але паколькі галава ёсць, то цягнула. Як у Марка Твэна тых хлапцоў цягнула папаліць люльку. Бо гэта ж прыкмета дарослай сапсаванасці. У маладосці нам усім хочацца быць сапсаванымі, а калі мы сталеем і сапраўды псуемся, то цягне да той наіўнай цноты, якой адзначана маладосць.

Мая гісторыя падобная да большасці такіх гісторый. Так, начны клуб. Так, гучная музыка. Але — і дзяўчына.

Тады папулярным месцам быў «CocoInn» на Камсамольскай, раён — той яшчэ, самая мяжа з Чайна-таўнам: літаральна квартал наперад — і пачынаецца мурашнік мінскага «Шанхая», куды, як я лічыў тады, беламу чалавеку пасля шостай вечара заходзіць небяспечна, бо пусцяць на чоўмень⁹. А тут — апошні бастыён буржуазнага дэкадансу: жывы старасвецкі джаз, можна пабачыць чалавека з гітарай і сапраўдным саксафонам. Інтэр’ер — чорнае з золатам, крышталь, агонь, топлес-афіцыянткі ў венецыянскіх масках, на ўваходзе — абавязковы сэк’юрыці ў строгім «бандыцкім» гарнітуры з галавой белага труса — такі прывецік са свету старажытных ЛСД-прыходаў, калі Еўразія, перш чым закінуцца псіхадэламі, яшчэ чытала Люіса Кэрала (цяпер тыя часы даўно мінулі, хто такі Кэрал — ніхто з чандалаў¹⁰ не памятае, але белыя трусы ў нашай вёсцы ў трэндзе, ды толькі што яны значаць — хер хто растлумачыць). На сценах — дрэнна намаляваны Обры Бэрдслей, bar-стэнд стылізаваны пад art nouveau — карацей, безгустоўшчына і аграгламур з прэтэнзіяй. У Токіа такія клубы былі 30 гадоў таму, у Пекіне — 20, да Новасібірска ды Сярэдняга Кітая дабраліся гадоў 10 назад, а цяпер па інерцыі дакаціліся і да ўскрайкаў імперыі — да нас, да Масквы, да таго балотнага Піцера, дзе, як кажуць, ніхто без памылак па-кітайску не размаўляе.

Я прыцягнуўся ў той клубэшнік у выпадковай кампаніі, якая, здаецца, сабралася толькі таму, што на чацвярых таксоўку ўначы браць танней: праз паўгадзіны ўсе, выпіўшы па кактэйлю, разышліся па розных кутках клуба, а яшчэ праз гадзіну людзей стала столькі, што вольных куткоў не засталося, усіх прыціснула адно да аднога, танчылі шчыльна, плячук да плечука. Граў Майкл Джэксан finalized by FJ Lee — сівая мінуўшчына, накладзеная на кітайскі data-псіхоз. І вось тут мне робіцца неяк складана апісваць, бо магію, вы ведаеце, неяк цяжка пераўтвараць у словы.

Карацей, уявіце: цямрэча, бліскавіцы страбаскопаў і digital fires, музыка, якая залазіць пад скуру. Якраз тая самая пара, калі не трэба нічога дадаваць, каб быць тут і цяпер; кайф як такі, запоўненасць і асэнсаванасць быцця. Прасвятленне. Недзе паміж поўначчу і другой раніцы заўсёды ёсць такі кароткі момант, калі з’яўляецца адчуванне, што ўсе навокал — браты і сёстры, што ты — не самотная, адрыгнутая Сусветам істота (як ёсць насамрэч), але — патрэбны некаму жывы чалавек.

І вось у момант гэтага сэнсуальнага зацямнення побач намалявалася такая спрытная сучачка: доўгія ногі, пажадлівыя вусны, кароткая прычоска, узрушаны бляск вачэй. Чарнявая. І — божухна — як яна рухалася! Я раптам адчуў, нібыта мы з ёй ведаем адно аднаго мільён гадоў, так глыбока, як не могуць ведаць такія недасканалыя істоты, як людзі, век якіх — хуткабежны, што ў матыля. Вось цяпер мне падумалася: нам дастаткова было кароткай размовы, каб ілюзія развеялася. Размовы хаця б пра Бэрдслея. Ці пра такійскія клубы, у якіх дурніца, вядома ж, не была. Але размовы словамі не адбылося. Мы размаўлялі целамі, позіркамі, рытмам рухаў. А потым яна ўзяла мяне за руку, нахілілася і юрліва выдыхнула: «Хадзем».

Менавіта так: не «ідём», а «хадзем»! Гэта ўжо само сабою цікава, пагадзіцеся. З вамі такое бывала? З вамі хоць раз хто пачынаў гаварыць на мове?

Сказала і павалакла за руку да прыбіральні. Я тады думаў, што мяне чакае звычайны coldsex — гэта было б зразумела, прыстойна і нават рэспектабельна. У прыбіральню была чарга, нейкі час мы ў ёй танцавалі — гэта была звычайная п’яная чарга ў начным клубе, дзе палова наведнікаў настолькі ўхезаныя рэчывамі, што ў той момант, калі падыходзіць чарга заходзіць у кабінку, яны забываюцца, па што стаялі.

Дык вось, мы танцавалі, у мяне ўстаў, я думаў, як лепей ёй авалодаць. Потым мы ўціснуліся ў прыбіральню — тут усё было аздоблена з той правінцыйнай раскошай, якую так любяць нашыя дробныя гандляры, што мрояць сябе фінансавай элітай Паднябеснай: велізарная ракавіна памерамі амаль што з ванну, срэбная палічка для раскаткі какаінавых дарожак, дарэчы, унітаза не было наогул, прынамсі ў гэтым пакоі, а ці былі там яшчэ пакоі, я так і не дазнаўся: уладальнікі выдатна разумелі, што ў клубны туалет сучасныя людзі ходзяць наваляцца ды патрахацца, а калі каму прыпрэ, ён можа выйсці з клуба і пасцаць на вуліцы, як сапраўдны вясковы мача.

Карацей, я пачаў расшпільваць джынсы, але яна спыніла мяне хуткім мяккім рухам перасычанай драпежніцы, абвіла мяне нагамі, палезла ў станік і дастала адтуль паперку, якая была складзеная a-la enveloppe¹¹, скрутачак памерам з пазногаць. Паглядзела мне ў вочы і запыталася, шэптам, на самае вуха:

— Паляціш са мной у вырай?

Мне зрабілася страшна, бо я ніколі да гэтага не каштаваў, а яна неяк адчула гэта — мабыць, была ўсё ж такі паміж намі нейкая эмацыйная сувязь… Я б так сказаў: калі паміж незнаёмымі людзьмі ў прынцыпе можа быць эмацыйная сувязь, яна паміж намі была. Яна, гэтая безыменная дзяўчына, адчыніла мне дзверы ў той свет, з якога я не сышоў дагэтуль (бо мне тут добра). Дык вось, яна адчула, што я — novice, і зноўку спыталася, шэптам, з нейкай незразумелай мне пяшчотай:

— Ты што, першы раз? Я кіўнуў, моўчкі.

Яна засмяялася:

— Кажуць, гэта на вялікую ўдачу, — праспявала яна, гледзячы мне ў вочы. — Мова гэта любіць — калі ты некага ўдзяўбеш першы раз. Але табе яно можа не ўставіць. Першы раз шмат каму не ўстаўляе.

Чаму яна рызыкавала, дзелячы сваю дозу са мной? Я дагэтуль таго не ведаю. Кажуць, што калі шыраешся ўдваіх, эфект значна мацнейшы. Але я гэтага пацвердзіць не магу — ніколі не спрабаваў ні да, ні пасля таго. Бо занадта небяспечна. Я мог лёгка накатаць на яе скаргу ў Дзяржнаркакантроль за «садзейнічанне першаму ўжыванню наркотыкаў» і атрымаць за гэта свае чатыры тысячы новых юаняў. Але яна мне даверылася — так, як ніколі і нікому не даверыўся я з той пары. Што я там казаў пра эмацыйную сувязь?

Дык вось, яна хуценька раскатала паперку на далоні, там — дробны тэкст, трэба было схіліцца блізенька, дакрануўшыся галовамі, і гэта было прыемна. Тэкст быў напісаны ад рукі друкаванымі літарамі розных памераў, з перабіўкамі кшталту тых, што бачым у спам-кантрольках на паштовых сэрвісах: цяпер я ведаю, што гэта робіцца, каб падмануць кішэнныя сканеры, а тады не ведаў і дзівіўся. Тэкст быў рыфмаваны і дужа прыгожы. Я прачытаў яго першы раз, і не зразумеў прыкладна траціны слоў, пачаў чытаць другі раз — і тут мяне накрыла прыходам. Як гэта часта бывае з ужываннем мовы, ён застаўся ў галаве назаўсёды, буду паміраць — не забуду.

Выглядае, што гэта быў фрагмент з нямецкага femen-рамантызму канца дзевятнаццатага стагоддзя, перакладзены на наркатычны лінгвістычны код: пра гэта сведчыць згадка пра каня, пра нейкі «плуг» (мабыць, архаічны аўтамабіль у Нямеччыне, бо тут удакладняецца, што яго трэба менавіта «накіроўваць»), пра меч — улюбёны атрыбут позніх рамантыкаў. Вось, што прачыталі мы з ёй. Падрыхтуйцеся, бо торкне:

Калі цябе, мілы, Краіна пакліча

за родны змагацца парог,

то суму не будзе ў мяне на абліччы,

ні страху не будзе ў грудзёх.

Дзявочае сэрца ў хвіліне так важнай

ніколі тады не здрыгне,

а буду не менш за цябе я адважнай,

каб сілы дадаці табе.

Бо сэрца дзяўчыны пад кужалем тонкім,

як і сэрца найлепшых сыноў,

гарыць то ж каханнем для роднай старонкі

і спадчыны нашых дзядоў.

Ты пойдзеш у бой, а я плуг пакірую,

каня накармлю, напаю, —

і так абаронім, засеем, збудуем

Беларусь дарагую сваю.

Бо гэтак, як стрэльбы і кулі як звонкай,

як сіняе сталі мяча,

заўсёды патрэба для нашай старонкі

адважных хлапцоў і дзяўчат¹².

Яе забрала хутчэй, літаральна праз секунду цела неяк механістычна выгнулася і яна хрыпотка засмяялася. Я ўсё спрабаваў учытацца ў няўцямныя словы кшталту «спадчына», калі пачуў, што стук майго сэрца робіцца гучнейшым, скарэйшым, заглушае клубную музыку і пераўтвараецца ў постук капытоў каня, які нясецца праз поле. І перш чым канчаткова адключыцца, я паспеў пабачыць, як шуганула сінім электронным полымем стужка з тэкстам — яна была з самазнішчальнай паперы: шуганула і знікла, пакінуўшы ў паветры блакітную малекулярную завісь, а мяне ўжо валакло — рэальнасць зацямнілася хуткім калейдаскопам з побытавых сцэнаў з нейкай іншай планеты: вось я стаю ля нейкай урослай у глебу зямлянкі, складзенай з вялікіх ствалоў дрэў, натуральна — бярвення, у яе ёсць нават ліштвы на вокнах, пафарбаваныя ў блакітны колер. Вось я разумею, што ў гэтым склепе нехта жыве, потым разумею, што жыву там я, потым разумею, што жыву там — oh shit! — шчасліва. Потым бачу, як пад вялікім дубам нам з чарнявай дзяўчынай, твар якой мне падаецца знаёмым, вяжуць рукі белымі палотнамі, чую страшныя харавыя спевы бабуль на нейкім незразумелым language, потым зноў шэраг хуткіх сполахаў з рэальнасці, якой ніколі не існавала і існаваць не магло: вось я набіваю на дубовы слуп нейкія жэрдкі, і я ведаю аднекуль, што гэта завецца плотам, вось я валакуся па полі за канём, трымаючы ў руках нешта вельмі цяжкае, і чутно толькі маё збітае дыханне, вось — нейкае абарыгенскае свята, дзе ўсе скачуць праз вогнішча, і зноў гэтая чарнявая дзяўчына, з якой я кружуся, узяўшыся за рукі, і раптам разумею, што музыка, якая гучыць — нейкае піліканне на прымітыўным струнным, — вельмі прыгожая, і пад яе добра скакаць па роснай траве пад зорным небам, і тут — мяне ўжо ціскаюць за плячо, ляпаюць па шчацэ: прыход сапраўды быў вельмі кароткім і не вельмі глыбокім.

Перада мной стаялі два апранутыя з выклікам кітайскія юнакі, адзін з іх працягваў мне купюру ў пяць юаняў.

— Мы васапорзаварісь туаретома, — тлумачыў адзін з іх, і я зразумеў, што «васпользавалісь» яны ім (не хочацца нават думаць, як яны ім «карысталіся»), непасрэдна пакуль я стаяў тут, у адключцы.

— Вазаміце прату, — ён мне ўсё працягваў грошы.

Ну ясна: яны зайшлі ў кабінку, пабачылі нейкага дзівака, які з адсутным выглядам стаіць у куце, вырашылі, што я — ці то ахоўнік, ці то клінер, карацей — той, каму трэба плаціць, каб скарыстацца WC, зрабілі сваю цёмную справу і вось цяпер, як законапаслухмяныя буржуа, працягвалі грошы. Я неяк хутка знайшоўся:

— Для кітайцаў бясплатна, — і тут толькі заўважыў, што штаны на мне расшпіленыя, кашуля вылезла, а рэмень знік зусім.

Што да чарнявай дзяўчыны, маёй правадніцы ў свет мовы, нідзе навокал яе не было, больш за тое: я яе ўжо ніколі не бачыў. Яна знікла, пакінуўшы ў якасці развітальнага падарунка лёгкую форму gonorrhoia, вы ўжо прабачце мне маю грэцкую. Гэтую хваробу я вылечыў антыбіётыкамі за тры дні. Чаго нельга сказаць пра нуду, што вымушае мяне шукаць адсутны сэнс жыцця ў кайфе.

БАРЫГА

Мне падабаецца, як выглядае Вялікі кітайскі мур з боку Тэрэспаля: шэры бетонны маналіт да самых нябёсаў, як быццам сама зямля стала на дыбкі. Удзень ён падобны да вала гідраэлектрастанцыі, што перакрывае нейкую бясконцую ваду, можа, якое мора. Уначы ён падсвечаны праз кожныя пяцьдзясят метраў і болей нагадвае стандартную дваццаціпалосную шашу, якая раптам узнялася і стала на рабро.

Кажуць, некалі мур быў пасярод Берліна, але гэта відавочнае глупства: дзе Кітай і дзе Берлін! Але хто яго ведае, я не вельмі цікаўлюся гісторыяй, праўда, чуў, што прыкладна ў той час Еўропу захапіла татарскае іга. Татары — гэта прыкладна тыя ж кітайцы, такія ж вузкавокія. Дык, можа, і пабудавалі сцяну, каб спакою Паднябеснай не парушалі заходнія варвары.

Галоўнае, што мяне ўражвае, — адчуванне падзелу, разлому ў рэальнасцях. Па гэты, польскі бок — збяднелая мультыкультурная Еўропа, па той бок — заможны, годны, монаэтнічны рускі Кітай. Тут, збольшага, можна ўсё. Там, збольшага, амаль нічога нельга. Але мне ўсё роўна болей падабаецца там — сярод пасохлых лугоў, прамерзлай глебы, статуй Маа і людзей у форме. Можа, таму, што я там нарадзіўся?

Польскія памежнікі ніколі не трасуць. Ім наогул, здаецца, усё пофіг. Асабліва калі ад’язджаеш з Еўропы. Бо што з яе можна вывезці каштоўнага?

Цягнік, як заўсёды, прыпыніўся ля самага ўзножжа мура, на апошніх метрах еўрапейскай зямлі. Я выйшаў падыхаць паветрам, бо пасля піва дужа калашмаціла. Галава была цяжкая, як быццам у яе накідалі бітага шкла з-пад піўных бутэлек. Цела скаланалі пахмельныя дрыжыкі. Тут ужо было сцюдзёна: кастрычнік, як-ніяк; я хуценька нацягнуў швэдар і накруціў на шыю шалік.

— Шіто тут стаіш? Шіто, не знаіш, шіто нільзя тут стаяць? — звярнуўся да мяне памежнік-мытнік у форме, з арафаткай на шыі. Турак? Егіпцянін? Еўрапеец! — Нільзя выходзіць з цягыніка падычас дагыляды. Вось афытрафую сычас!

— Салям алейкум! — адказаў я яму з шырокай усмешкай. Фіг ты аштрафуеш чалавека, які з табой здароўкаецца: бо гэта — харам¹³.

— Алейкум асалям, — хмурна адгукнуўся той і зрабіў жэст рукой: маўляў, ідзі давай, не злуй Алаха!

Я пайшоў за ім у вагон, дзе ён спрытненька ляпнуў мне штамп «Тэрэспаль». Увесь дагляд на польскім баку доўжыўся хіба хвілін 15: мабыць, памежнікі спяшаліся на начны намаз Іша. Цягнік уздыхнуў, працягла ляскнуў жалезам і павалокся проста ў мур, імкліва набіраючы хуткасць. Чалавеку, які ніколі не пераязджаў мяжу ў Тэрэспалі, магло б падацца, што зараз лакаматыў учавіцца ў бетон. Але, калі да змрочнага жалезабетоннага маналіту заставалася некалькі метраў, паказаўся вузенькі тунэль, у які мы нырнулі, каб імчацца ўнутры самога мура, пад паўкруглымі скляпеннямі, падсвечанымі панылымі жоўтымі ліхтарамі. Па баках цягніка пабег калючы дрот з аб’явамі па-руску і па-кітайску. Здароў, Радзіма!

Глыбока ў муры (які ж ён таўшчэзны!) цягнік працягла завішчаў тормазам і пачаў збаўляць хуткасць. Халера яго ведае, чаму яны заўсёды ляцяць на такой хуткасці — мабыць, для таго, каб ніякі нелегальны мігрант з якой галотнай Швейцарыі ці Францыі не прабраўся на тэрыторыю нашай радзімы, скочыўшы з вагона. Бо выйдзе, што народ толькі бясплённа марнаваў свае сілы, будуючы гэтую сценку!

І тут мне ў галаву прыйшла думка. У прынцыпе, кітайцы — людзі не зласлівыя і падляну кідаць не будуць, калі ў іх, натуральна, няма ў тым персанальнай зацікаўленасці. Але нашто я спяваў салаўём пра тое, што мяне ніколі не могуць злавіць? Навошта гуляў у гусара яго вялікасці імператара Цынь Шы-Хуандзі? У тым сэнсе, што любы з маіх выпадковых суразмоўцаў… А колькі ж іх было? Два? Каму яшчэ я плёў пра ўласную няўлоўнасць? Кіроўцу таксі? Ці яму — не? Дык вось, любы можа патэлефанаваць на нумар тэлефона даверу і расказаць пра лаавая, які шчэміцца ў Паднябесную са ста дозамі: гэта, бадай, месячная норма адлову наркатрафікёраў на пераходзе ў Тэрэспалі. Здаецца, за такі званок прадугледжана ўзнагарода. Ці не? Калі ўзнагарода ёсць — мне гамон, бо кітайцы выгады не выпусцяць.

Не, ну зразумела — перабраў я з півам. Яно вельмі добра развязвае язык. Але тут — не жартачкі. Сто дозаў! Ніводны суд не паверыць, што гэта — для ўласнага ўжытку. Хуценька прабег праваднік, раздаў усім чырвоныя паперачкі, дзе на шасці мовах суха паведамлялася:

«Саюзная дзяржава Кітая і Расіі папярэджвае аб смяротным пакаранні, якое прадугледжана за ўвоз і захоўванне аб’ектаў, пералічаных у арт. 264 Крымінальнага кодэкса Паўночна-Заходніх тэрыторый».

У мяне «аб’ектамі, пералічанымі ў артыкуле 264» забіты ўвесь заплечнік. Ну добра, кажуць, апошнім часам трафікёраў і дылераў не страляюць. Але ў лепшым выпадку — 10 гадоў турмы. Бля, чым я думаў? Чаму не дазволіў дзеду іх хаця б спакаваць? Навошта гэты гераізм? Каму я што хацеў даказаць? Таму старому? Дык дзед пра маю смерць нават не даведаецца!

Па падлозе вагона загрукалі каваныя боты памежнікаў. Як заўсёды, іх набегла не меней за два ўзводы: адразу відаць, што я прыехаў да сур’ёзных людзей, не тое што тая Еўропа.

Зараз запішчаць сканеры. Звычайна, калі пішчыць сканер, трасуць усіх, акрамя мяне. Бо ў мяне вочкі блакітныя і тып асобы — «Marks&Spenсer» з лёгкім дотыкам «Hilfiger». Бо ў мяне твар выдатніка. Але цяпер мой твар выдатніка перакручаны страхам, а па лбе паўзе халодны струменьчык поту. Дарэчы, сканеры не пішчаць, чаму б гэта? А, зразумела чаму! Яны распазнаюць, калі напісана друкаванымі літарамі, нават калі тыя — розных памераў, дзядуля ж маляваў пэндзлем, гэта, мабыць, мяне і беражэ.

Дзверы купэ з ляскатам адчыніліся — афіцэр, тыпаж «Absolut Vodka», хутка агледзеў публіку — двух в’етнамцаў, аднаго падазронага немца і, пахаладзелага ад поту, мяне.

— Ты і ты — з цягніка з рэчамі на дагляд, — тыкнуў ён пальцам у немца і ў мяне, і нябёсы ўпалі на мае плечы.

Цяпер — усё. Цяпер — ужо не мінуць. Афіцэр-кантралёр зазірне ў мой заплечнік, выцягне правай рукой кітайскі «Кольт», а левай націсне на кнопку рацыі і паведаміць: «Увага! Дылер!» Пасля гэтага завішчыць сірэна, усіх у вагоне пакладуць тварам на зямлю і будуць шманаць, распускаючы швы на адзенні і разбіваючы гузікі, каб упэўніцца ў тым, што я нічога нікому не паспеў перадаць. Такое я ўжо бачыў, як і вырачаныя вочы на твары таго, каго так затрымлівалі. Пасля — адстойнік мытнага пункту, тыдзень-два ў СІЗА да суда, пасля — пастанова і турма. Ці нешта значна горшае.

Так, стоп, ёсць яшчэ адзін варыянт. Хабар. Я закінуў заплечнік на спіну, дастаў з кішэні партманэ і пералічыў: пяцьсот еўра, тысяча юаняў. Здаецца, прэмія мытніку за адлоў буйнога дылера — разоў у пяць вышэйшая. Мне хана. На ватных нагах я саскочыў з вагона. Тут стаяла вялікая чарга. Уключылася дадатковае святло — пражэктарамі проста ў твары, каб быў відаць кожны рух. Побач з кожным вагонам стаяў стол, за ім — афіцэр-кантралёр, які будзе даглядаць. З рэпрадуктараў палілася аб’ява на ўсіх афіцыйных мовах Паднябеснай. Інтанацыя ў дыктаркі была жалобна-ўрачыстай, як на хаўтурах:

— Паважаныя пасажыры! Памежны камітэт і Дзяржнаркакантроль Паўночна-Заходніх тэрыторый вітаюць вас у Саюзнай дзяржаве Кітая і Расіі. Калі ласка, станьце ў шарэнгу і падыходзьце да афіцэра кантролю па адным. Будзьце ўважлівыя, захоўвайце парадак і чысціню!

Што ж так, думаў я? Што ж так? Колькі гадоў вазіў, ні разу не тое каб не злавілі — нават не западозрылі! Іншыя барыгі што толькі ні выдумлялі! І супазіторыі са стафам у задні праход засоўвалі. І капсулы са скруткамі глыталі. І ўшывалі ў адзенне. Але ўсё роўна: аднаго за адным знайшлі, адсачылі і пабралі, усе сядзяць. Бо як ты ні выкручвайся, куды ні пхай атруту, у цябе будзе твар кантрабандыста… Чарга рухалася шпарка: побач з даглядчыкам ляжаў сканер, ды й ён сам, здаецца, пільней углядаўся ў вочы пасажыраў, чым у іх валізы. Раптам перада мной ушчаміўся той падазроны віхлясты немец. Спяшаўся некуды дзядзька, няйнакш. Тып асобы — «Doppel Herz», твідавы пінжак у клетачку, штроксавыя штаны. Кажу ж, немец. Вось ён ужо каля даглядчыка. Той кажа:

— Расшпіліце сумку.

Немец, вядома, ні бум-бум. Стаіць, трохі спужана пасміхаецца. Сумку («Picard» з чырвонай скуры) трымае ў руцэ. А яе, між іншым, на стол трэба пакласці. Афіцэр-кантралёр паўтарае:

— Мужчына, расшпіліце сумку!

Нуль рэакцыі! Кантралёр разумее, што перад ім — звычайны безгаловы заходні турыст, спрабуе растлумачыць, але паколькі мовам іх не вучаць (што гэта за афіцэр, які замежныя мовы ведае?), то адзіным шляхам, як растлумачыць, ён бачыць паўтараць гучней і павольней.

— СУМ-КУ! РАС-ШПІ-ЛІ-ЦЕ!

Немец, мабыць, канчаткова заблытаўся, ён паварочваецца да мяне па дапамогу. Мабыць, з боку гэта выглядае так, быццам мы адзін аднаго ведаем. І нават працуем разам. Я спрабую прыгадаць хоць якую замежную мову, у галаву прыходзіць слова са школьнай ангельскай:

— Опэн! Опэн давай! — тут кантралёр пранізвае мяне імклівым позіркам. Здаецца, ён за долю секунды паспявае мяне ацаніць і па-свойму зразумець ды ўбачыць.

— А! Опэн май бэг? — здзіўляецца немец. Гэта ж так складана здагадацца, што на пункце дагляду сумак у яго просяць даць даглядзець сумку. — Данке! — кажа ён мне.

— Аўф фідарзэйн! — кажу я яму ў адказ адзіны выраз з нямецкай, які памятаю. Здаецца, гэта азначае «няма за што».

Бюргерчык спрытненька бяжыць да цягніка, а я раблю крок у бок афіцэра і нават не паспяваю спужацца таго, што вось яно: той самы момант. Неяк забыўся я праз гэтага немца, што мяне зараз вязаць будуць. І вось тут, за секунду да чаканага арышту, я адчуваю абсалютны спакой — як быццам кіно гляджу. Мяне няма. Я глядач. А афіцэр мне мармыча:

— Давай, давай, праходзь, хлопча, да сваёй немчуры! Знайшоў жа работу, небарака, — немцу перакладаць! — І махае рукой: — Давай ідзі адсюль, ідзі!

Я разяўляю рот, каб сказаць, што мяне накіравалі на індывідуальны дагляд, і нават паспяваю нешта прамычаць, але ён кідае, ужо ўзлавана:

— Не затрымлівай давай! У мяне, бачыш, чарга! Валі давай!

І я — праходжу, спачатку няўпэўнена, а потым — шпарчэй, разумеючы, што вось ён — цуд! Ізноў пранесла!

Я вярнуўся ў вагон, сеў на падрапаны дэрмацін сядушкі, шчоўкнуў тумблерам лямпы і пасміхнуўся, гледзячы перад сабой. Аднойчы мяне возьмуць. Але не сёння. І ўжо гэта — абсалютная нагода для кароткага шчасця. Вусны зноў расплыліся ў шчырай усмешцы. Немец, які зіркаў на мяне са свайго месца, мабыць, падумаў, што я пасміхаюся, бо мне прыемна было яму дапамагчы. Дурань! Здаецца, той тып шчасця, які адчуваў я цяпер, зусім не вядомы прадстаўнікам ягонай цывілізацыі. Для іх немагчыма жыць і ведаць, што заўтра цябе возьмуць. А калі не заўтра — дык паслязаўтра. Але мы з гэтым жывём. Усе мы. Мы з гэтым шчаслівыя. Шчаслівыя на адзін момант, бо ўжо праз хвіліну шчасце азмрочыцца ад цёмных думак ці няпэўных чаканняў. Ды ў тым і ёсць цуд шчасця, што яно заўсёды — на секунду. Міргнуў — і яго няма. А таму трэба не міргаць як мага даўжэй.

ДЖАНКІ

Як вы ўжо здагадаліся, я — інтэлектуал.

Па-першае, у адрозненне ад большасці маіх сучаснікаў-бобікаў, якія нічым, акрамя шоу «Вясёлыя каты» і «Поўны Пясец» з Сяргеем Пясецкім у Net-візары, не заклапочаныя, я шмат дзе вучыўся. І амаль усё, дзе вучыўся, скончыў, if you know what I mean. Маю навуковую ступень у гуманітарных навуках, атрыманую ў прэстыжным універсітэце Сярэдняга Кітая.

Па-другое, я не маю ілюзій наконт той сракі, у якой жыву. Па-трэцяе, я стала заняты інтэлектуальнай дзейнасцю. Гэта значыць — я часова беспрацоўны. Быдла ходзіць на працу з дзевяці да пяці, а я шмат вучыўся дзеля таго, каб быць уладаром самому сабе. Я іду ў офіс, асляпляю ўсіх там:

— манерамі,

— дыпломам,

— валоданнем мовамі;

раблю рывок, за некалькі месяцаў зарабляю сабе на харч на бліжэйшыя два гады і сыходжу на дно, займацца інтэлектуальнай дзейнасцю. Калі грошы на харч (і торч) канчаюцца, я зноў іду ў офіс. Pour fair confession¹⁴, апошняй маёй працай быў распаўсюд улётак касметычнага малачка «L’Etoile» для паголеных ног, якія я раздаваў перад уваходам у гіпермаркет «Еўразія», — але гэта выключна таму, што я не хацеў абцяжарваць сябе доўгатэрміновым паўгадавым кантрактам з якім-небудзь офісам. Я стаяў, паліла сонца, мяне чаплялі мінакі, якім было смешна, што такі сталы дзядзька займаецца працай для студэнтаў, а я думаў: «Дыяген мной ганарыўся б».

На жаль, у мяне хутка скончыўся запал філасафічнасці: улёткі пайшлі ў сметніцу, я — дахаты, а канчатковага разліку ад гэтых бараноў атрымаць так і не ўдалося. Ды гэта неістотна: мой залаты запас без праблем забяспечыць аўтаномнае існаванне дзяржавы майго духу на працягу яшчэ колькіх гадоў нават ва ўмовах крытычна адмоўнага сальда знешнегандлёвага балансу. Ідэя з касметычным малачком ад самага пачатку была ўтапічнай: немагчыма кпіць з быдла і абслугоўваць яго адначасова. Ці скажам так: не з маімі нервамі.

Ну так, нервамі. Бо перад тым, як улёткі пайшлі ў сметніцу, а я — дахаты, мне давялося заехаць у вуха аднаму найбольш дасціпнаму падлетку. Ён нешта сказаў, што — не памятаю, а мо і памятаю, ды не хачу пераказваць глупства. Яны ж думаюць, што калі чалавек у фірмовым адзенні «L’Etoile», то яго як бы няма, бо ён — раб карпарацыі. І з яго можна здзекавацца, колькі іх янгстарская душа пажадае.

А я неяк адразу заехаў яму ў галаву, асабліва не гледзячы, куды б’ю. Удар збіў яго з ног, палілася юшка, я як яе ўбачыў — неяк вось замуціўся трохі. Уссеў на яго зверху і пачаў з усёй сілы прабіваць яму грудзіну: су-ка, па-жар-туй тут яш-чэ з мя-не! Прыбегла ахова, міліцыя, затрымалі, у кайданкі, у пастарунак. Там — усё з кішэняў і як жа добра было, што з сабой — ані скрутачка, ані паперчыны! А вось каб яны дахаты з ператрусам завіталі — вось была б ім радасць! Там у той момант была наркаманская Royal Treasury!

Карацей, суд вырашыў, што падлетак мяне справакаваў, улічыў адсутнасць у мяне судзімасцяў і — о цуд! — вырашыў абысціся без звычайнай у такіх выпадках псіха-неўралагічнай экспертызы на прадмет ужывання з’яў, пералічаных у артыкуле 264 Крымінальнага кодэкса Паўночна-Заходніх тэрыторый. Так я зайшоў на 15 сутак адміністратыўкі і добра прасумаваўся па мове, пакуль спаў на драўляным насціле побач з бамжамі.

Ну вось, цяпер гісторыя маіх узаемадачыненняў з працадаўцамі выглядае больш поўнай. І зноў: не трэба мяне шкадаваць, сябе шкадуйце! Разумееце, ёсць людзі, кожнае дзеянне якіх мае як мінімум некалькі ўзроўняў магчымага разумення. Вось вам падказачка. Увага! Інтэртэкст!

«Яшчэ ў юнацтве даведаўшыся пра тое, што Мігель дэ Сэрвантэс, які так праславіў Іспанію сваім бессмяротным “Дон Кіхотам”, сам памёр у галечы, а Хрыстафор Калумб, які адкрыў Новы Свет, памёр не толькі ў галечы, але і ў турме, — дык вось, даведаўшыся пра тое яшчэ ў юнацтве, я настойліва парэкамендаваў сабе заўчасна паклапаціцца пра дзве рэчы. Першае — пастарацца як мага раней адсядзець у турме. Гэта было своечасова выканана. Другое — знайсці шлях без асаблівых праблем здабываць грошы. Гэта таксама было выканана. Самы просты шлях пазбегнуць кампрамісаў вакол золата — гэта мець яго самому. Калі ёсць грошы, любая “служба” губляе ўсялякі сэнс. Герой нідзе не служыць! Ён — поўная супрацьлегласць слузе. Як заўважыў каталонскі філосаф Пухольс: “Найвялікшая мара чалавека ў сацыяльным плане ёсць свяшчэнная свабода жыць, не маючы неабходнасці працаваць”».

Гэта — з «Таемнага жыцця Сальвадора Далі, напісанага ім самім». Кожны раз, як задумаеце мяне шкадаваць, згадайце гэтую цытату. Хай яна будзе той Пірсавай інтэрпрэтантай, якая дапаможа вам мяне зразумець.

БАРЫГА

Па шкляным гмаху «Мінска-Цэнтральнага» гулялі скразнякі і лёталі тлустыя вакзальныя галубы. Радзіма сустрэла мяне мутным прывідам вежаў «брамы горада», якія праз вакзальныя шыбы выглядалі так, нібыта я глядзеў на іх знутры даўно не мытай гранёнай шклянкі. Гэты старажытны вакзал, які ўжо пачаў крышыцца і трэскацца, быў пабудаваны яшчэ да Вялікага Уз’яднання. Ён падобны ці то да крыштальнай вазы, ці то да піўнога куфля, у якіх праз нейкую вялікую недарэчнасць пасяліліся людзі.

На выхадзе з цягніка хлопчык-жабрак за адзін юань уручыў мне прадказанне лёсу — я разгарнуў паперку хутчэй, чым уцяміў, што я ў кітайскія забабоны не веру — мне болей падабаецца асветная еўрапейская шопінг-духоўнасць. На паперцы было напісана — па-руску, але відаць, што кітайцам: «Чакайце нечаканага».

Пасля бяссоннай ночы па спіне прабягалі нервовыя дрыжыкі, а жывот падводзіла з галадухі. Я грукнуўся ў рэстаран «Сузор’е», але той быў зачынены — ён заўсёды зачынены. У гэтым крыле будынка месціўся туалет, таму ў паветры лунаў пах мачы і хлоркі. Менавіта гэтае амбрэ, а не рамантычны «водар лясоў і азёр» з рэкламы, ёсць нашай візітоўкай. Ці мне аднаму здаецца, што, калі казаць пра падмурак быцця, дык тут ніколі нічога не мяняецца? І час быццам стаіць на месцы?

Я прытарнаваўся да чаргі ў кіёск, што гандляваў усякім гастранамічным хламам: лянівая бледная жанчына, быццам вылепленая з туалетнага паху, з агідай працягвала кліентам ежу і напоі. У вітрыне, за якой яна варушылася, відаць была брацкая магіла сасісак у цесце (яны выглядалі настолькі дрэнна, што, здавалася, зараз ператворацца ў зомбі, уздымуцца і будуць самнамбулічна маршыраваць па вітрыне, натыкаючыся на златкі, халодныя катлеты, бутэлькі з вадой «Трайпл» і спатыкаючыся аб беляшы). Тут былі таксама чабурэкі, шашлык і яечная локшына з сінтэтычным мясам і кетчупам. Я набыў чабурэк: цеста не псуецца, а начынку можна не есці. Укусіў колькі разоў ды так і не здолеў праглынуць: чабурэк быў зроблены з гумы, няйнакш. Хоць гэта і не тое «нечаканае», чаго я не мог бы прадказаць.

Я дастаў слухаўку і набраў нумар Іркі. Яна адказала, заспана і абыякава:

— О, прывет.

— Прывітанне! — падхапіў я бадзёра. — Я прыехаў! У Мінску ўжо!

— А ты хіба некуды ад’язджаў? — бесклапотна здзівілася Ірка.

— Ну так! Памятаеш, я на мінулым тыдні, як мы сустракаліся, казаў, што еду! У Варшаву!

Ірка падумала некалькі секундаў.

— А ты набыў мне што-небудзь?

Чорт, чаму я павінны набываць нешта чалавеку, які нават не памятае, што я некуды з’язджаў?

— Дык ты ж не прасіла! А што табе трэба набыць?

— Ну, шалік, — мяркуючы па гуку, Ірка пацягнулася. — Ці шапачку.

— Ірка, я табе тут шалік набуду!

— Не, — Ірка ўздыхнула. — Тут я і сама сабе магу шалік набыць.

— Ірка, слухай, сёння аўторак!

— Ну, — пагадзілася Ірка. — Аўторак.

— А мы ж у аўторак сустракаемся! Ты памятаеш?

— Так. Памятаю. Сустракаемся.

Яна замаўчала. Магчыма — заснула. Восем раніцы — вельмі рана для Іркі.

— Дык ты прыедзеш да мяне?

— Не ведаю, — яна пазяхнула. — Можа, я працую сёння. Ірка працавала прадавачкай ва ўнівермагу «Беларусь», а вечарам давучвалася на вячэрнім. У Іркі былі вялікія кар’ерныя планы: яна марыла стаць адміністратаркай, а адукацыі (гандлёвы тэхнікум) бракавала. Часам у мяне было адчуванне, што насамрэч яна марыць зусім пра іншае: удала выйсці замуж ды з’ехаць у нафтавыя раёны Сярэдняга Кітая, туды, дзе жыццё, культура і цывілізацыя. Але такія думкі завітвалі да мяне, толькі калі я быў прыгнечаны ці нявыспаны. Ну, як цяпер.

— Ірка! Мы ж таму і сустракаемся ў аўторак, што ў цябе выходны.

— Так? — яна задумалася. — Ну ясна.

Яшчэ хвіліна, і яна запытаецца, як мяне завуць. Галоўнае, у мяне абсалютна няма, чаго ёй прапанаваць. Я — не той заможны жаніх, які можа вывезці яе ў Кітай. А шаліка я не набыў. І чаго ёй са мной сустракацца? Толькі дзеля таго, што я «прыкольны», як яна сказала ў наш першы вечар?

— Добра. Я прыеду.

— Дзякуй, Ірка!

На душы стала лепей. Хоць не. Не стала. Аднаго дня пасля такой жа размовы яна лянотна працягне: «Ведаеш… Не… Я сёння занятая… Я іду на ёгу… Давай у наступны аўторак». А ў наступны аўторак — проста не возьме слухаўку. Так ужо было. І гэта — нармальна. Проста я — занадта сентыментальны.

Я выйшаў з вакзала, мяне абдало ледзяным ветрам: здавалася б, колькі да той Варшавы, але клімат тут прынцыпова іншы: кастрычнік сонечны, але ледзяны: жоўтае лісце з шапаценнем ляціць уздоўж ходнікаў, а высока ў небе, з такой жа хуткасцю, імкліва нясуцца ў вырай апошнія летнія хмаркі. Я жыву ў гістарычным цэнтры ў Зялёным Лузе. Але пешшу з вакзала туды не дачухаць,трэба браць маршрутную таксоўку з Кастрычніцкай. Дрыжучы ад калатуна, я нацягнуў усе тыя нешматлікія цёплыя рэчы, якія ў мяне былі, накінуў абедзве шлейкі заплечніка — ён наогул дужа карысная рэч у сцюжу, бо зберагае цяпло спіны, працуе як дадатковая вопратка. Заплечнік у мяне добры, фірмовы, «North Pole». На ніжняй шлейцы — дадатковы замочак, для лепшага прылягання. Я зашпіліў яго, адчуваючы, як ноша ёмка лягла па спіне — зараз пайду і сагрэюся.

Я ўклаў у вушы плэер з «Random Access Memories» старажытнай групы «Daft Punk» — я звычайна слухаю іх трэкі, калі мне самотна. Яны рабілі сваю музыку ў іншую пару, пра іх цалкам забыліся б, каб не FJ Beijing, які вельмі ўдала фіналізаваў іх летась у стылістыцы «Chinese Dance Sensation». Гукі Мінска зніклі, а з імі знікла і самотная частка мяне: я выйшаў на Кірава і пачухаў уздоўж праезнай часткі, побач з плынню аўто і матацыклаў. І вось мне цікава: як бы яны ўсё зрабілі, каб я ішоў насустрач транспарту? Што б яны прыдумалі?

Далей апішу сам момант здарэння: я абмінуў поўнага рускага ў макінтошы, чарапахавых акулярах і кацялку (піжон быў з ляскай!), прайшоў літаральна метр, і тут нешта няслаба шарахнула мне па спіне. Нейкая надзвычайная сіла амаль прыўзняла мяне над тратуарам, а потым у спіну моцна штурхнула наперад, так што я дзюбануўся зубамі аб зямлю і праехаўся некалькі метраў на жываце. Паралельна нешта з усіх сілаў лупанула мяне па вушах, выклікаўшы нясцерпны боль: я хутка зразумеў, што па вушах якраз мяне ніхто не біў, што гэта ад моцнага штуршка ў мяне бязлітасна, па-жывому, выдрала навушнікі. Музыка знікла, вярнуліся гукі наваколля, і першым быў грукат, як быццам нехта дзёр напільнікам па жалезе. Я падняў галаву і пабачыў таго заможнага русака, які ўзбуджана тыцкаў сваёй ляскай у асфальт і крычаў мне:

— Ну глядзі што робяць! Глядзі ты!

Ён узняў кіёк (чорнае дрэва, слановая костка, срэбныя элементы) і тыцнуў ім у нейкі шламамбер, які ўтварыўся на дарозе. Я ўстаў на ногі і зразумеў, што спарадзіла той металічны стукат: бачком на асфальце ляжаў матацыкл «Honda Shark», за ім быў шлейф з падранай пластмасы і сарваных ад сутыкнення з зямлёй дробных частак. А вакол ужо мітусіліся два кітайчыкі, абодва мелі тып асобы «Adidas Basics», але ўбраныя былі ў чорныя гарнітуры. Вось адзін з іх завёў матацыкл, другі ўскочыў яму за спіну, матацыкл ірвануў з месца і літаральна ў апошнюю долю секунды пасажыр падхапіў з зямлі (мабыць, каб не пакідаць доказаў) нешта доўгае, нейкую ці то палку, ці то… Аёй! Гэта ж вуда для рыбы! Падняўшы яе, ён скіраваў яе ўгору, каб не замінаць руху, і пачаў хутка складаць ейныя каленцы. Нумароў на матацыкле, вядома ж, не было.

— Не, ну ты прыкінь, ну! Я такое толькі па візары бачыў! — крычаў рускі. — Вудзільны грабеж!

Я тым часам пачынаў разумець, што адбылося. Расшпіліў замочак (каб не ён, злачынцы дакладна ехалі б цяпер з маёй ношай у сябе на вудзе!), зняў шлейкі заплечніка і заўважыў на ім вялізарны рыбалоўны кручок-трайнік — ён глыбока засеў у тканіне. На кожным з ягоных канцоў была пласціначка, якая не дазваляла ўжо нанізанаму сарвацца. На кручку быў бачны моцны і складаны вузел — лёска абарвалася ля самага цаўя, побач з правушынай.

— Ты глядзі, які крук здаравенны. На акулу хіба што! — дзіваваўся рускі.

— Не, такія можна і ў Мінску набыць! Яны на сама ці вялікага шчупака, — падышоў паглядзець на дзіва нейкі аматар рыбалкі.

Рускі з сумневам паглядзеў на сакваяж «Salvatore Ferragamo» са скуры алігатара, які трымаў у руках.

— А дзіўна, што яны на цябе напалі, — сказаў ён.

Я паморшчыўся — ад болю ў вушах, каленях і лбе, — але рускі падумаў, што абразіў мяне ўласнымі пантамі.

— Не, не, я ў тым сэнсе, што ў цябе заплечнік. А побач быў лапухасты я з сумачкай у руках. Каб выхапілі — я б і войкнуць не паспеў!

Вось жа далікатны чалавек! Ён такім чынам галантна абмінуў той факт, што адна ягоная «сумачка» выглядала даражэй за ўсяго мяне, нават калі мяне прадаваць на органы.

— Моцна выцяўся? Можа, хуткую выклікаць?

— Не, усё добра, дзякуй.

Ага, хуткую! Ты яшчэ міліцыю выкліч, каб яна заплечнік мне расшпіліла, бо так зручней кручок даставаць.

«Рыбак» тым часам пільна ўглядаўся ў прыладу.

— Дзіўна. Вузел не па-нашаму навязаны. Звычайна проста пяцельку робіш і паўз яе лёску пускаеш — гэтаму любы тутэйшы рыбак цябе навучыць. А тут — нешта чужынскае. Хіба што марское.

— Зноў кітайцы сваволяць, — вынес прысуд рускі.

Рыбак адным простым рухам зняў кручок з заплечніка і зачаравана трымаў яго ў руках.

— Пакіньце сабе, — прапанаваў я. — Можа, разблытаеце вузел і ён выявіцца больш надзейным за наш. Хоць нейкая карысць са здарэння.

Мы развіталіся і разышліся кожны па сваіх справах: «аматар рыбалкі» — вучыцца вязаць вузлы ў кітайцаў, рускі — апавядаць сябрам, як ён ледзь не стаў ахвярай рабавання, я — чакаць Ірку, якой нават пра гэтае здарэнне не раскажаш, бо ёй будзе нецікава. Хоць гэтая сітуацыя, калі б я здолеў захапіць ёй Ірчыну ўвагу болей як на дзве хвіліны, падалася б ёй добрай ілюстрацыяй да сучаснай мадэлі міжлюдскіх дачыненняў, мадэлі, у якую яна верыць і якую лічыць нармальнай. Мы стасуемся толькі тады, калі нас нешта звязвае. Як толькі здзіўленне ад здарэння прайшло, а кручок з заплечніка дастаны — мы ідзём кожны сваёй дарогай. І гэта — нармальна. Проста я — занадта сентыментальны.

ДЖАНКІ

Зараз пагаворым пра галоўнае. Дзе набыць?

Варыянт для дэбілаў — цыганы на Ангарскай. Кропку на Ангарскай ведаюць усе. Трэба падысці да вялікай цаглянай агароджы і націснуць пімпачку відэадамафона. Некалькі хвілін адказу не будзе, але не калупайцеся ў носе: яны вас усёй сям’ёй разглядаюць на маніторы і вырашаюць, заслугоўваеце вы іх высокага барыжнага даверу ці не. Калі прага нажывы пераможа параною, адтуль спытаюцца мужчынскім басам:

— Табе чыво нада?

Не надумайце тут шапнуць «мовы». Яны не толькі не адчыняць, але і выклічуць міліцыю, якая ў гэтым раёне ў значнай ступені працуе на іх. Трэба з упэўненым выглядам сказаць: «Я па аб’яве, па стары ўнітаз». Хто гэты «ўнітаз» прыдумаў — не ведаю, большага глупства і падазронасці спарадзіць было нельга. Бо калі чалавек грукаецца ў дом «па ўнітаз», а выходзіць з дому без унітаза, дык натуральна ўзнікне жаданне даведацца, што ж ён набыў у цыганоў замест унітаза? Вам адчыніць падлетак, які ўжо тут, за плотам, запытаецца: «Колькі?»

Я не рэкамендую набываць болей за тры скруткі. Я наогул не рэкамендую набываць у цыганоў. Памятайце пра тое, што пачынаючы з дзесяці дозаў на вас пашыраюцца «асабліва буйныя памеры», вы ператвараецеся ў «дылера» і тэарэтычна падпадаеце пад смяротнае пакаранне. Дык вось, вы скажаце: «Тры скруткі». Ён павернецца да акна і пакажа тры пальцы.

Праз хвіліну на парозе з’явіцца поўная жанчына ў доўгай чорнай сукенцы. Мужчынскі бас належаў ёй.

Яна вам няшчыра ўсміхнецца (а хто наогул будзе шчыра ўсміхацца наркаману?) і працягне хлапцу ў сціснутай далоні тое, што вам трэба. Пачнецца гандаль.

Цыганам уласцівыя тры рэчы:

Першае: яны бязбожна задзіраюць кошт.

Другое: яны з асалодай піхаюць fake.

Трэцяе, калі яны ўсё ж такі прадаюць сапраўдны стаф, ягоная якасць — ніжэйшая за плінтус.

Памятайце: мова бывае трох відаў.

А) Ручныя выпіскі са старых кніжак, паперчыны, невялічкія паводле памеру і псіхадэлічнага зараду. Фрагменцік з чатырохрадкоўем, адзін абзац прозы, некалькі сказаў, якія невядома адкуль узятыя і невядома пра што паведамляюць. Чым болей незнаёмых слоў, тым мацнейшы эфект, чаму так — ніхто не ведае. Як вы разумееце, навуковых доследаў уплыву мовы на падсвядомасць ніхто не рабіў, бо інтэлектуалаў сярод ужыватараў няшмат, я нават падазраю, што інтэлектуалаў такіх — адзін толькі я. А офісным тупарам — абы толькі торкнуцца. Ніякіх запісаў яны не вядуць, бо гэта небяспечна, а быдла не рызыкуе без профіту для сябе. Такія запісы (уключна з гэтым маім дзённікам) могуць быць прамым доказам дачынення да забароненых субстанцый. У меру ўжывання незнарок вывучваеш значную частку слоў, якія сустракаюцца часцей за іншыя. Такім чынам, торкнуцца робіцца значна складаней: патрэбныя большыя дозы ці больш выкшталцоныя фрагменты, з адмысловай лексікай. І не, вядома ж, не! Чалавек НЕ МОЖА напісаць моўны фрагмент сам і сам жа з яго пратырчацца. Але ёсць легенда, што недзе, хіба за мяжой, існуе секта, якая цяпер, у сучаснасці, стварае новыя тэксты для торчу. Толькі я ў гэта не веру. Гэта — такія ж дурныя байкі, як казка пра Цётку — загадкавую кабету, якая нібыта кантралюе ўвесь наркагандаль мовай з глыбінь мінскага Чайна-таўна. Яе ніхто не бачыў, не бачыў нават тых, хто яе бачыў. Але ідыёты вераць.

Дык вось, праўдзівы кошт гэтых караценькіх і просценькіх выпісак — ад 50 да 100 юаняў. Такія трымаюць ад дзвюх да шасці гадзін. Так, асобныя гандляры нават гэты basic піхаюць па дзвесце, але на тое і досвед, каб не спараджаць дурнога попыту.

В) Другі від — ручныя выпіскі, большыя як памерам, так і эфектам. Як вы разумееце, мова — не пральны парашок «Tide», а вашая падсвядомасць — не бялізна. Тут падыход «чым болей субстанцыі, тым болей пены» не спрацоўвае. Ёсць асобная катэгорыя моўных фрагментаў, якія забіраюць глыбей, бо словы там пастаўлены ў нейкім асабліва ўдалым парадку. Ну вось, аднойчы, калі я працаваў у рэкламнай агенцыі і грошай было, што пральнага парашку, я набыў за пяцьсот юаняў гэты карацюткі шэдэўр, відавочна — пераклад з кітайскай сярэднявечнай паэзіі:

Помню — хлопчыкам маленькім падабаў я зелень ніў

І на пожні, каля рэчкі матылёў лавіць любіў.

Так у гульнях і забавах дзень за дзень міналі ўслед,

А у ночку на Купалле ў лес шукаць бег агняквет.

А цяпер, калі шукаю праўды, шчасця для людцоў,

Ці не тое ж дзіцяня я, што лавіла матылёў?¹⁵

Я быў тады ў сэнсе ўжывання мовы вельмі зялёнай істотай: сустрэўся з барыгам і пабег у найбліжэйшы парк, на Бангалор, каб хутчэй спажыць. Бо вельмі баяўся наркакантролю. Я сеў на лаву, разгарнуў паперку, прачытаў фрагмент і не паспеў нават схаваць стужку са словамі, як пасля фразы «ці не тое дзіцяня я…» — парк, лава, дарога, бачная праз дрэвы, самі дрэвы — усё гэта рассыпалася, пераўтварылася ў матылёў, што сыпанулі ўбакі, як быццам рэальнасць нехта спудзіў!

Дрэвы здаваліся вялікай колькасцю зялёных матылёў, неба — блакітнымі матылямі, і вось — тыя вераб’і пры набліжэнні коткі быццам зняліся са сваіх месцаў і пачалі кружыцца перад маімі вачыма. Гэта быў ліхаманкавы танец атамаў, з якіх складаецца Сусвет. Гэта была прыгажосць, якой не дадзена бачыць тым, хто не ўжывае. Натанцаваўшыся перада мной, матылі накіраваліся некуды ўгору, а я застаўся — у нічым, у рэальнасці, пазбаўленай матэрыі. Бо матэрыя — я тады вельмі выразна гэта адчуў — ёсць матылі.

І трэба толькі міргнуць, каб яны ўзняліся і зніклі (ці не такое мірганне — смерць?). Карацей, я апрытомнеў на той самай лаўцы, заўважыўшы, што мой плашч зусім волкі — пры тым, што на небе свяціла сонца. Я перавёў позірк на камунікатар і заўважыў, што прасядзеў так, сузіраючы першаасновы быцця, болей за суткі. І што, мабыць, ноччу быў дождж, які прамачыў мяне да рубчыка. І — самае галоўнае — сядзеў я ўвесь гэты час у той самай позе, як мяне торкнула, не варушыўся, толькі, відаць, міргаў. І ў маёй правай руцэ ўвесь гэты час тырчэла паперка з мовай, якую маглі пабачыць мінакі.

Як жа я тады пералякаўся! Кінуў паперку ў сметніцу і пабег праз парк. Мне здавалася, што за мной нехта гоніцца. Прамінуўшы парк, я падумаў, што на наркотыку засталіся адбіткі пальцаў, хуценька вярнуўся да сметніцы і тую паперчыну спаліў.

Я зрабіўся містыкам — прынамсі, на некалькі месяцаў. І гэты досвед, гэтае абуджэнне са сну ілюзорнай рэальнасці, безумоўна, было вартае 500 юаняў!

Даражэй звычайна каштуюць большыя памерам тэксты. Пры паўторным чытанні аднаго і таго ж мова, вядома ж, ужо не чапляе. Але так часам здараецца, што, калі ты набыў урывак памерам з дзве старонкі, ён пачынае дзейнічаць яшчэ да таго, як скончыш чытаць. Тады назаўтра можна «пахмяліцца», спажыўшы тое, што засталося. Агульнае правіла тут такое: чым даўжэй чытаеш, тым вастрэйшым будзе эфект.

С) Трэці, самы дарагі від мовы. Як кажуць гандляры фальшывымі італьянскімі канапамі на рынку ў «Ждановічах» — «super exclusive». Забава для мільянераў, спадчынных прынцаў і кітайскіх алігархаў, калі б мова ў прынцыпе дзейнічала на кітайцаў.

Так-так, ні на кітайцаў, ні на рускіх, ні на в’етнамцаў яна эфекту не мае. Мова «торкае» толькі тутэйшых. Толькі тых, хто ці нарадзіўся тут, у нашых мясцінах, на Паўночна-Заходніх тэрыторыях, ці мае тутака этнічныя карані. Чаму так — зноў жа, ніхто не ведае. Інстытута вывучэння мовы няма. А калі і ёсць нейкая даследчая лабараторыя пры Дзяржнаркакантролі, дык вынікі яе даследчай працы строга засакрэчаныя.

Яшчэ адметнасць: ад мовы кілбасіць выключна пры спажыванні тэкстаў. Калі паспрабаваць размаўляць (пры ўмове, што вы наогул знойдзеце чалавека, здольнага да размовы на мове і дастаткова смелага для такой размовы!), то мозг не вынесе. Я спрабаваў.

Дык вось, трэцяя коштавая катэгорыя мовы — друкаванкі. Гэта такі рарытэт і такая раскоша, што ніхто з маіх патаемных знаёмых імі ніколі не кілбасіўся. Гэта тыя самыя кніжкі, якія некалі даўным-даўна, задоўга да Забароны, былі выдадзеныя непасрэдна на мове. Відавочна, што тут такіх кніжак не засталося. А тое, што захавалася за мяжой, — настолькі каштоўнае, што ўвозіцца па палове старонкі, па фрагменціку. Сур’ёзныя барыгі прапануюць сваім асабліва сталым кліентам (не меней чым праз паўгода стасункаў) пакаштаваць друкаванку коштам тысячу юаняў за адзін абзац. І, паводле легенды, яно таго вартае. Бо друкаванка забірае адразу на трое сутак і характар прыходу такі, што ўсе мае метафізічныя прыгоды з тымі матылямі пададуцца першай дзіцячай спробай пакаштаваць алкаголь, калі родныя напіліся на Новы год. Аднойчы ў «Dozari» адзін рытэйлер хваліўся мне, што за дзесяць тысяч юаняў набыў дзве неразарваныя старонкі з нейкай кнігі, запоўненыя тэкстам з кожнага боку.

Мне было цікава яго паслухаць, я пачаставаў яго B-52, потым яшчэ адным, ён запіў усё гэта махіта і пачаў плесці пра тое, што набыў ужо ажно пяць старонак — за 20 тысяч юаняў. Карацей, звычайны клубны блазен. Я наогул не веру, што недзе засталіся дзве не раздзеленыя на фрагменты старонкі друкаванкі.

Вернемся да нашых цыганоў. Ніколі не плаціце ім болей як сто юаняў за скрутак. І яшчэ: заўсёды правярайце рэшту, якую яны даюць вам з буйных купюраў.

Калі проста запытацца ў падлетка, што суне ў вашую далонь скруткі, ці бяспечна мець з імі стасункі, ці не возьмуць на зваротным шляху дадому, — ён павернецца да акна і тройчы плясне ў далоні. Выйдзе хмурны няголены цыган, які падыдзе да цябе, прыабдыме (абавязкова потым праверце кішэні і партманэ) і ціха скажа хуткай гаворкай, зазіраючы сваімі баклажанавымі вачыма вам у самую душу і намагаючыся там, у душы, разбіць свой табар:

— Слухай, друг, слухай! Ты не кіпішы, не кіпішы! Ты, галоўнае, не ўжывай, галоўнае, не ўжывай ля галоўнага ўвахода ў Дзяржнаркакантроль. І тады ўсё будзе добра, будзе добра! — Тут ён зробіць паўзу і скажа, вельмі важна: — У нас усе пытанні вырашаныя! З усімі. І на ўсіх узроўнях.

І калі ты малады і наіўны, то ў цябе ўзнікне адчуванне, што гэты грузны чалавек, які так дзіўна гаворыць, сапраўды падкупіў усё і ўсіх. Але заўсёды майце на ўвазе: Дзяржнаркакантроль, у адрозненне ад міліцыі, хабараў не бярэ. А таму гандлююць тут наркотыкамі толькі таму, што так трэба Дзяржнаркакантролю. Можа, яны такім чынам вылічваюць колькасць наркаманаў. Можа, яшчэ што вывучаюць. Але ў кожны момант — у кожны, пасля таго, як ты з’явішся на кропцы на Ангарскай — да цябе могуць прыйсці. І ты не зразумееш, хто цябе здаў, бо цябе, уласна, ніхто і не здасць.

А таму, калі ты не l’imbecile, трэба ісці ў «Шанхай» — мінскі Чайна-таўн. І так, лепей рабіць гэта ўначы. Забудзьцеся на ўсе гэтыя страхі — пра тое, што людзей тут крадуць на органы, што кітайскія чараўнікі пераўтвараюць тутэйшых, якія выпадкова зайшлі ў квартал уначы, у зомбі. Гэтыя плёткі распаўсюджвае Дзяржнаркакантроль, бо Чайна-таўн — адзіная тэрыторыя ў горадзе, якую ім кантраляваць вельмі цяжка. Мільён кітайцаў, якія жывуць на плошчы адзін квадратны кіламетр. Агромністы мурашнік, дзе не тое што спецаперацыю складана правесці — нават проста рухацца наперад немагчыма. Да таго ж «Шанхай» кантралюецца трыядамі.

Але нам з вамі варта баяцца не трыядаў. Нам з вамі варта баяцца Дзяржнаркакантролю. Таму Чайна-таўн — амаль цалкам бяспечнае месца для джанкі ў пошуку.

Як знайсці дылера? Пільна глядзіце па баках. Ведайце, што і барыга ў гэты час шукае вас, у ягонай кішэні — стос паперак, ад якіх ён прагне пазбавіцца. А таму — углядайцеся ў твары людзей. Праз колькі гадзінаў шпацыру, калі «мясцовыя» вас вывучаць і перастануць асцерагацца, вам можа пашчасціць. Малады кітаец, які сядзіць ля крамы, злавіўшы ваш позірк, кіўне вам і прыязна ўсміхнецца. Гэта — сігнал.

Хоць не, не так! Сігнал у такім выпадку — проста гэты пільны позірк, які ёсць як бы залюстэркавым адбіткам вашага, такога ж пільнага і шукальнага позірку. Гэта як інь і ян: вашая прага набыць і ягонае жаданне збыць. Разам яны спараджаюць гармонію. Падыдзіце, пачуйце кошт, распалавіньце яго і бяжыце кайфаваць.

Але часцяком бывае так, што гадзіны эксплорынгу ў «Шанхаі» не прыносяць ніякага выніку. Бо — зноў-такі — шукаць трэба ўначы, а людзям ноччу ўласціва спаць. І ваш дылер можа не дачакацца вас і пайсці на выдрых. Ці ісці за вамі след у след і сумнявацца: ці вы не агент? Тады ёсць адзін hint ці нават lifehack.

Ля месцаў, дзе жывуць, збіраюцца ці проста стала пасвяцца барыгі, вы знойдзеце два іерогліфы.

Першы іерогліф — «атрамант» ці, як яшчэ кажуць, «чарніла»: 墨. На кітайскай мове ён гучыць як «МО». Другі — 瓦, азначае «плітку» ці «кафлю», якой пакрываюць дахі ў дамах. Карацей, па-нашаму будзе «дахоўка» ці «чарапіца». Па-кітайску ён чытаецца як «ВА». «Атрамант Дахоўка», ці «Чарніла Чарапіца» на кітайскай гучыць дакладнай фанетычнай копіяй двухскладовага слова «мова». Таму спалучэнне двух гэтых іерогліфаў указвае на месца, дзе можна яе набыць.

Час ад часу 墨瓦 наносяць на сцены графітысты з балончыка. Але часцей за ўсё налепліваюць звычайную папяровую афішку, якіх сотні і тысячы расклееныя па дамах. Калі ты зусім не ведаеш кітайскай, ты ніколі не звернеш увагі на такую дробязь, як чарговая паперчына. Але ж калі ты — джанкі ў пошуках торчу, ты будзеш літаральна сканаваць сцены ў празе знайсці гэтыя сімвалы кайфу.

Натыкнуўшыся на ўлётку з 墨瓦 — проста стойце побач: да вас падыдуць. Калі яна налепленая на нечыя дзверы ці сценку прыватнага жытла — гаспадар высунецца і скажа, што рабіць і дзе шукаць. Галоўнае, словы «墨» «瓦», у адрозненне ад слова «мова», не знаходзяцца пад заканадаўчай забаронай. А назаўтра (ці нават ужо праз некалькі гадзін!) папяровай афішкі тут ужо не будзе — яна перамесціцца на іншую сценку, слуп або тумбу. Як бачыце, кітайцы ведаюць, як захоўваць нашыя скарбы, значна лепей за нас.

Я, пакуль яшчэ не знайшоў свайго сталага барыгі і закупаўся ў выпадковых кітайцаў, звычайна заходзіў у «Шанхай» з боку Нямігі. Бо я жыву недалёка, можна пешшу перайсці праз Свіслач…

Вам цікава даведацца пра маё жытло, мае няісныя чытачы? Ну што ж, раскажу!

Мая кватэра выглядае не так, як большасць сучасных «раскошных» апартаментаў з «высотак» у стылістыцы агра-luxury. Там вы ўбачыце акно на ўсю сцяну — прыкмету выключнага шыку, панараму горада з завоблачнай вышыні, якая мусіць сімвалізаваць стратасферныя поспехі ў кар’еры ўладальніка. Побач з акном і «галавакружнай» панарамай — ложак, ля ўзножжа ложка — Net-візар; праваруч — game controller, леваруч — keyboard. Шэрыя шпалеры, чорная кафля ў душы. Усёй раскошы — 40 квадратных метраў, бо нябёсы ў Мінску — не гумовыя, if you see my point¹⁶.

Я ж жыву ў малапавярховым бабуліным доме ля старажытнага абеліска, перад якім некалі (я памятаю гэта з дзяцінства!) гарэў «вечны агонь». «Вечнасць» агню выявілася вельмі адноснай, як наогул любая «вечнасць», створаная чалавекам. На даху майго дома счарнелыя ад часу метровыя літары заяўляюць на ўвесь горад даволі-такі наркаманскае: «ДВИГ НАРОДА». Фраза падхопліваецца на суседнім доме яшчэ дзіўнейшым словазлучэннем: «БЕС МЕРТЕН».

Калі прыйшлі кітайцы, яны адразу адчулі сакральны характар круглага пляца, але зразумелі яго — як яны заўсёды ўсё разумеюць — дужа па-свойму. Яны зрабілі тут «плошчу Мёртвых». Дзякуючы нашым пантэістычным братам, кошты на нерухомасць у квартале катастрафічна і назаўжды абрынуліся. А я ж памятаю, бабуля апавядала, што некалі раён быў нават прэстыжным, а барэльефікі з галубамі на суседнім доме сімвалізавалі тое, што ў ім месціліся рэзідэнцыі дыпламатаў (у тыя сівыя часы прафесія дыпламата лічылася пачэснай — як прафесія прадстаўніка Дзяржнаркакантролю цяпер).

Кватэра ў мяне — семдзесят метраў. Яна мае два асобныя пакоі, бо ў старажытныя часы «бацькі» жылі тут жа, побач з «дзецьмі». Яшчэ ў мяне ёсць такая цікавая штучка, як «кухня», — там у тым самым сярэднявеччы «жонка» гатавала ежу для ўсёй «сям’і» (танных wok-снэкаў тады, мабыць, яшчэ не прыдумалі). У мяне падлога з сапраўднага дрэва і высокая столь, з якой крышыцца антыкварная тынкоўка. Апартаменты выглядаюць як закінуты імператарскі палац у Хюэ — сляды былой раскошы, якія, праз змену эпох і эстэтыкі, болей ужо не асацыююцца з раскошай, а хутчэй з інтэр’ерным дзівацтвам.

Вокны пакоя, у якім я сплю, выходзяць на той шэра-чорны абеліск. Уначы добра відаць, як маркотныя фігуры кладуць на месца, дзе некалі гарэў «вечны агонь», папяровыя «мерседэсы», як раскідваюць па плошчы «эзатэрычныя даляры», набытыя ў «крамах мёртвых»¹⁷. Як запальваюць пукі духмяных палачак на стыхійных алтарах продкаў, якімі, як магіламі, застаўленая цяпер уся пляцоўка вакол абеліска. Звычайна гэта адбываецца ў поўнай цішыні; кітайцы, якія даглядаюць алтары ці варожаць над «рэчамі мёртвых», не вітаюцца з іншымі, што прыйшлі з той жа патрэбы. Час ад часу сюды прывозяць адзетых у чырвоныя балахоны шаманаў, якія доўга бубняць над паднашэннямі ці варожаць на кубіках ды вузельчыках. Пераход пад плошчай увесь час застаўлены свечкамі, ягоныя сцены заклееныя фоткамі памерлых кітайцаў з тагасветнымі ўсмешкамі. Зіхоткае полымя свечак гуляе на тварах людзей, якіх ужо няма, і трэба мець жалезныя нервы, каб спускацца туды. Цяпер гэты пераход (ды і ўся плошча) болей нагадваюць храм мёртвых, чым манумент нейкай «перамогі», пра якую ўсе даўно забылі.

Бывае, назіраючы за тым, як па-сучаснаму прыбраная дзяўчына самнамбулічна соўгаецца па плошчы, расстаўляючы ў «правільных месцах» свае перадачы памерлым сваякам, я ўсміхаюся. Ці не смешна гэта? Такія практычныя ў гандлі, кітайцы робяцца наіўнымі, як толькі справа даходзіць да пытанняў быцця і небыцця.

Яны вераць, што ў памерлых можа быць «здароўе» і «дабрабыт». Яны цешаць сябе надзеяй, што пасля смерці душа працягвае ездзіць на «мерседэсах» і жэрці качку па-пекінску. І што ёй, памерлай душы, ёсць вялікая справа да таго, як шануюць ейную памяць тыя, хто застаўся ў свеце жывых. Хоць відавочна, што ніякага жыцця пасля смерці няма, як няма ні Нябёсаў, ні Пекла. Нікчэмнае існаванне нашай душы канчаецца разам са смерцю фізічнага цела.

А час ад часу — яшчэ і да таго. Хоць хто б мне растлумачыў, чаму, выглядваючы ў акно ці праходзячы праз «плошчу Мёртвых», я маю адчуванне, што над ёю лунаюць сонмы нябачных, але пры гэтым не меней прысутных душаў?

БАРЫГА

Праз тое, што гандаль у мяне невялічкі, я не магу дазволіць сабе жытло ў раскошных апартаментах сучасных дамоў-хмарачосаў з вокнамі ва ўсю сцяну, з агромністымі Net-візарамі і панарамнымі відамі на наш прыгожы горад. Я тулюся ў сціпленькай старой кватэрцы, якая засталася мне ад бацькоў. Кватэра — у прыземістым дамку ў гістарычным цэнтры Мінска, у межах першай кальцавой дарогі. Побач — крама «Детский Миръ» і вуліца Коласа, названая ў гонар хлебаробаў Паўночна-Заходніх тэрыторый, што збіраюць каласы, з якіх вырабляецца хлеб.

Дом мой збудаваны паводле старажытнай тэхналогіі, з вялікіх бетонных панэляў. Ён вельмі надзейны, у адрозненне ад шмат якіх навамодных дамоў. Толькі ў некалькіх месцах панэлі патрэскаліся і абсыпаліся. А так — стаіць і, як мне здаецца, будзе стаяць яшчэ тысячагоддзі: арміраваны бетон, што з ім зробіцца? У мяне аднапакаёўка, у ёй, акрамя архаічнай чыгуннай ванны, ёсць яшчэ кухня, у якой на сапраўднай газавай пліце я час ад часу сам гатую сабе ролтан, бо мне вельмі падабаецца кухарыць.

Такія дамы называюцца «хрушчоўкамі»: яны ўсе невялікага памеру, усяго на 4–5 паверхаў, і з навакольных дрэваў на іх балконы ў траўні–чэрвені злятаецца шмат хрушчоў. З дакладна такіх панэляў зробленыя таксама дзевяціпавярховыя дамы, толькі глыбей, у Зялёным Лузе, але яны «хрушчоўкамі» не называюцца, бо хрушчы да дзявятага паверха даляцець не здольныя.

На пляцоўцы між другім і трэцім мяне сустракае мой «сусед праз сценку», Сан Саныч, ён жа — дзядзя Саша. Ён паліць тытунёвую цыгарэту ў кветніку, які зладзіў на пляцоўцы. Тут вісіць рэпрадукцыя карціны Шышкіна «Раніца ў сасновым лесе», стаяць два старыя крэслы, на якіх Сан Саныч уласнаруч змяніў абіўку, стол, на стале попельніца, куды Сан Саныч збівае попел, а таксама процьма розных раслінаў, якія трэба ў час паліваць. Пабачыўшы мяне, дзядзька пасміхаецца, пажоўклыя ад тытуню вусы, якія выклікаюць складаную асацыяцыю з ужо згаданымі каласамі, едуць уверх, у іх патанае кірпаты нос Сан Саныча.

— О! Сусед! — басіць ён і гучна чухае грудзі пад злінялай цяльняшкай.

Калі паспрабаваць апісаць Сан Саныча сучаснай мовай, то папросту нічога не выйдзе. Бо ў свеце брэндаў, Net-візара і рэкламных тыпаў не засталося такіх жывых персанажаў, як ён. Сан Саныч тоўсты, але не той камерцыйна прывабнай таўсматасцю, якой тоўстыя героі ролікаў з пяльмешкамі «Равіёлікі» ці варэнікамі «Сібірскі цуд». Ён кампанейскі, але не той кампанейшчынай, якую мы бачым ў прамоўшне гарэлкі «Рускі стандарт». Ён добры, але, зноў жа, ягоная дабрыня — не роўня дабрыні піва «Арсенальнае». Ён любіць патрындзець, але ягоны трындзёж не падобны да трындзяжу фірмовага «дзядзькі-суседа» з рэкламы «Вэлкам» «Няхай гавораць».

Я спрабую зрабіць крок па лесвіцы, да свайго трэцяга паверха, але ён, вядома ж, спыняе мяне:

— А вось яшчэ выпадак быў, — пачынае Сан Саныч казаць мне проста ў спіну, ведаючы, што я спынюся, каб паслухаць. І я сапраўды прыпыняюся. — Споўнілася мне тады шаснаццаць гадоў, атрымаў я пашпарт, і пайшлі мы з сябрам гэта адзначыць. Набылі пляшку гарэлкі і скіраваліся на Мінскае мора. Там узялі лодку напракат на дзве гадзіны, адплылі трохі ад станцыі, гарэлку выпілі і давай рыбу вудзіць. А тут — на табе! — сапраўдная ліпеньская навальніца! Дождж! Град! Вецер! Нас аднесла ад берага, мы вяслуем, а нас вецер адносіць. Гадзіну, другую. Спачатку ён, потым я! Потым зноў ён! Ну скажу так — гадзіны чатыры веславалі, не меней! Рукі ўсе ў кроў пасціралі! А лодка — не варушыцца! Як зачараваная стаіць! Цьху ты! Я ўжо не рады быў ні той гарэлцы, ні таму пашпарту, ні той даросласці. А ты кажаш!

Дзядзя Саша замоўк. Ці то гісторыя скончылася, ці то задумаўся пра нешта сваё, згадаўшы другую гісторыю.

— І чым усё скончылася?

— Вядома чым. З Галінай ажаніўся, — сказаў ён мудра.

— А з лодкай?

— З лодкай? — перапытаў ён і сёрбнуў піва з куфля, які хаваў пад крэслам. — Мы з хвалямі біліся-біліся і здаліся. Скіравалі лодку па ветры, да другога берага. Прысталі, саскочылі проста ў ваду і, што тыя бурлакі, пацягнулі за канат яе, па мелкаводдзі. Цягнулі ўвесь вечар і паўночы. Прыйшлі, лодачніка пабудзілі. Ён нам пашпарты вярнуў, і за перабор часу грошай не ўзяў. Добры быў чалавек. З разуменнем. Паглядзеў на нашыя раздзёртыя фізіі і сказаў: «Не, хлопцы, я з вас грошай за перабор часу не вазьму. Хоць вы тую лодку толькі на дзве гадзіны арандавалі». А тут якраз здарылася раніца. Мы — у электрычку і дахаты. І вось я такі стомлены быў, што потым, ужо ў тралейбусе, проста выключыўся. Мяне будзяць, а мне здаецца, што сёння выходны, а маці мяне чагось у школу падымае, трасе. Я кажу: не трэба, сёння ж выходны! Гляджу: а гэта не маці, а мужык, і сам я — не ў ложку, а ў тралейбусе на падлозе! А ты кажаш!

Ён зноўку замоўк.

— Цікавая гісторыя, дзядзя Саша! А ў мяне сёння таксама здарэнне — у мяне вудай спрабавалі заплечнік сарваць.

— Ды ты што! — здзівіўся дзядзя Саша. — І як гэта было? Тут дзверы ягонай кватэры адчыніліся і паказалася сухенькая постаць цёці Галіны.

— Коцік, ідзі есці! — запрасіла яна мужа. — Бо пастыне ўсё! Ты ж ведаеш, чаго я болей за ўсё не люблю — калі ежа стыне, а муж галодны на лесвіцы паліць. Добры дзень, Сярожа! — паздароўкалася яна са мной.

Мой сусед, фыркаючы, як цюлень, узняўся з крэсла і патэпаў у кватэру. Куфаль ён, падобна, дап’е, калі яшчэ раз выйдзе папаліць. Калі ён заходзіў, жонка хуценька чмокнула яго ў шчаку. Сан Саныч і Галіна — апошняя сям’я, якую я ведаю. Не нейкая там апошняя «шчаслівая сям’я», а проста — апошнія людзі з маіх знаёмых, якія бачаць сэнс у тым, каб жыць па гэтай схеме — муж, жонка, сумесны сон, сумесны побыт.

Мая Ірка злуецца на гэтых дваіх. Яна кажа, што праз такіх, як яны, састарэлых калхазанаў, мы і прасралі ў свой час будучыню, сучаснасць і наогул усё. Але калі я гляджу на тое, як яны цалуюцца: ён — увесь сівы і пузаты, і яна — сухенькая і старэнькая, то адчуваю нешта накшталт зайздрасці.

ДЖАНКІ

Сям’я як схема адносінаў між людзьмі загнулася не дзесяць і не дваццаць гадоў назад. Насамрэч сям’ю забілі «Бітлз», сэксуальная рэвалюцыя, Вудстак, 1960-я, 1970-я і — па-ба-ба-бам! — самае галоўнае: кантрацэпцыя. У дваццатым стагоддзі людзі проста не зразумелі, што яны вынайшлі, калі вынайшлі кандомы і гарманальныя кантрацэптывы. Першай небяспеку адчула каталіцкая царква — перад тым, як канчаткова сканаць, прыціснутая новымі гламурнымі вераваннямі, яна спрабавала забараніць засцерагацца — дурная спроба ў век СНІДу і татальнай полавай разбэшчанасці.

У канцы дваццатага стагоддзя людзі настолькі захапіліся новымі магчымасцямі, якія абяцаў свету сэкс без сацыяльных наступстваў, што проста перасталі нараджаць дзяцей. Малыя пачалі ўспрымацца прыблізна так, як раней успрымаліся венерычныя захворванні: як следства празмернай юрлівасці. Як вынік уласнай няздольнасці хоць мінімальна кантраляваць цялесную прагу і заўсёды траціць трыццаць секундаў на тое, каб нацягнуць кандом. Нарадзілі дзіця? Ну што ж — цяпер марнуйце найлепшыя гады, каб яго накарміць, адзець і выгадаваць — прыкладна такі быў выраз у людзей, калі яны бачылі сям’ю з немаўляткам.

Але ў пачатку нашай эры ўсё зноў кардынальна змянілася — мабыць, спрацавалі нейкія прыхаваныя цывілізацыйныя механізмы, якія зберагаюць людскі род як такі ад індывідуалісцкага глупства, ляноты і прагі камфортнага жыцця. І людзі зноў пачалі нараджаць дзяцей. Прычым адразу як трусы: па тры-чатыры малых на сям’ю! Яны раптам зразумелі, што гадаваць малога — вялікае шчасце. Што пры гэтым цалкам адмерла — гэта класічная схема «тата + мама + дзіцё». Выявілася, што для таго, каб даць жыццё, патрэбныя толькі сперма, яйцаклетка, а такасама дастатковая сацыяльная дапамога (варыянт — аліменты).

Так сталася, што ўвесь тысячагадовы праект «заходняй сям’і» базаваўся выключна на немагчымасці кантраляваць зачацце. І як толькі людзі прыдумалі кантрацэпцыю (а з другога боку — вынайшлі штучнае апладненне, ЭКА і кланаванне), яны пачалі трахацца з аднымі людзьмі (для чыстай асалоды), нараджаць дзяцей — з другімі людзьмі (болей здаровымі носьбітамі геннага будаўнічага матэрыялу), а жыць — з трэцімі людзьмі (болей заможнымі, прыдатнымі для забеспячэння высокага ўзроўню побытавага камфорту).

Уся пачуццёвая сістэма «Дваццатага стагоддзя мінус» (г. зн. — тых тысячагоддзяў, якія папярэднічалі вынаходніцтву кантрацэпцыі) была прызнаная маральна састарэлай і адмененая. Саплівым «пачуццям», «каханню», «пяшчоце», усяму гэтаму галубінаму буркаванню і таннай рамантыцы «пад Месяцам» прыйшоў на змену прагматычны cold sex¹⁸. Які, дарэчы, вынайшлі не мы, яго прыдумалі сацыёлагі дваццатага стагоддзя, якія ўжо тады зразумелі тое, чаго некаторыя не разумеюць нават цяпер, калі Armageddon is completed successfully¹⁹.

Што да мяне, дык так: недзе па гэтым горадзе ходзіць жанчына, якая гадуе маленькага капрызнага жываглота, што мае мой генетычны матэрыял. Час ад часу мы сустракаемся на дзве гадзіны і я вяду яго ў «МакДональдс», дзе ён есць гамбургер, а я выціраю яму соплі і кетчуп з падбароддзя. Ніякіх пачуццяў ні да жанчыны, ні да малога я не маю, бо яна называе яго «бэйбікам» і глядзіць шоў «Вясёлыя каты» па Net-візары. І пры гэтым яны разам рагочуць.

Пагадзіцеся, мы з ёй — істоты розных біялагічных відаў. Так бывае, што асобныя даволі далёкія віды ў заалогіі здольныя злучацца. І нават даваць мяшаны прыплод (мулы). Але гэта не значыць, што яны «створаныя адно для аднаго» і павінныя псаваць уласнае жыццё сталым знаходжаннем бок у бок. Калі ў мяне ёсць грошы, якія я не пускаю на наркотыкі, я дасылаю ёй некалькі соцень, яна адказвае якім-небудзь вульгарным «буська табе за гэта»!

Але самае страшнае пры гэтым тое, што часам я адчуваю сябе апошнім прадстаўніком свайго біялагічнага віду. Пару якому анталагічна падабраць немагчыма, а таму я асуджаны на адзіноту. З другога боку, хто сказаў, што гэта — страшна? Можа, наадварот?

БАРЫГА

— Ірка, скажы. А навошта я табе патрэбны? — мы ляжалі побач, і мая Ірка падводзіла фарбу на вочках, бо толькі што мы вельмі неахайна сабе паводзілі (прычым двойчы запар), і фарба на яе твары размазалася.

— Ты? Мне? — перапытала Ірка і задумалася.

Думала яна даўжэй, чым гэта, як на мяне, дапушчальна з гледзішча ветлівасці і цеплыні адносінаў між людзьмі. Я ж яе не пра сэнс жыцця спытаўся.

— Ты. Мне, — яшчэ раз паўтарыла Ірка, распушваючы шчотачкай вейкі.

Яна з асалодай углядалася ў свой твар — сапраўды: ні зморшчынкі, ні прышчыка, ніводнай дробненькай заганы. Твар з вокладкі. Прыгожая яна ў мяне!

— Ты. Мне. Навошта. Мне патрэбны, — зноў паўтарыла яна нараспеў, і да мяне дайшло, што насамрэч яна не шукае ліхаманкава адказ на важнае для мяне пытанне, як мне падалося спачатку. Яна наогул пра гэта не думае, цалкам аддаўшыся макіяжу.

— Дык Ірка! Ну! — не хацеў я адчапіцца.

— Слухай! Ну што ты ўеўся! — яна лягутка ляснула мяне нагой па галёнцы. — Ну патрэбны, так! Ты мне патрэбны!

— Але ж Ірка! Я пытаўся, не ці я табе патрэбны, а навошта патрэбны?

Тут яна паклала люстэрка на ложак і сапраўды задумалася. Потым пырснула:

— А што, у цябе ніякіх варыянтаў няма? — ейная ўсмешка была дураслівай і распуснай.

— Ну а ўсё ж?

Яна па-царску паляпала мяне па майтках, якія я ўжо паспеў надзець.

— Адказ трэба шукаць недзе тут, — яна зноў пырснула і вярнулася да люстэрка.

— І што, справа толькі ў гэтым? — настойваў я. — Толькі ў сэксе?

Ірка пачала раздражняцца.

— Слухай, а ў чым яшчэ можа быць адказ? У тым, што ты мне ўвесь час ежу спрабуеш прыгатаваць, як тая крэйзі бабуля з другога паверха для свайго тоўстага кабанчыка?

— Ну, не ведаю, — я зразумеў, што зноў абразіў Ірку сваімі дурнымі пытаннямі. — Прабач, я сапраўды думаю не пра тое.

Але настрой у яе ўжо сапсаваўся. Яна хутка паднялася і нацягнула сукенку.

— Эй, ты хіба ўжо едзеш?

— Ну так, мне трэба.

Я ведаў, што ёй — трэба. Надыходзіў вечар — камерцыйна болей прывабны час для стасункаў паміж мужчынам і жанчынай. І чаго б ёй марнаваць такі вечар на мяне? Але таксама я ведаў, што яна магла б пабыць са мной яшчэ нейкі час — і збіралася пабыць, калі б я не пачаў бянтэжыць яе сваімі «сур’ёзнымі» пытаннямі. А зараз яна заедзе некуды ў кавярню і прабавіць гэты час, мой час, пацягваючы латэ і гартаючы часопісы. Можа, нават фліртуючы з новым кавалерам.

— Слухай. Я хачу жыць, — ушчувала яна мяне. — Жыць, а не заганяцца. А ў цябе ўвесь час — выключна загоны нейкія. Нейкія, тваю маць, «пачуцці»! — яна грэбліва скрывіла вусны. — Толькі яны! Зашпілі давай!

Мая Ірка села да мяне на ложак, павярнулася спінай. Я пацягнуў наверх «маланку» на сукенцы. Белая сукенка «Prada» была з сапраўднага ядвабу, лёгкага, бы крылы матыля. На мяне раптоўна накаціла, і я ўціснуўся ў яе спіну носам, абвіўшы рукамі, абняўшы за плечы. Вось гэтую «маланку», якую я толькі што зашпіліў, праз пару гадзінаў будзе расшпільваць другі мужчына. Які пасля стане драпежна спажываць Ірчыну прыгажосць і маладосць, а яна не стане нікуды ад яго спяшацца. І гэта цалкам нармальна. Проста я — занадта сентыментальны.

Ірка пакорліва замерла, даючы мне надыхацца яе целам. Яна сядзела вось так, з выпрастанай спінай, і, мабыць, атрымлівала асалоду ад уласнай паставы, ад таго, як гэта наогул прыгожа — калі ты ў добрай ядвабнай сукенцы сядзіш, а цябе так жадаюць, так цягнуцца, так прагна абдымаюць. Бо калі цябе прагнуць, гэта значыць: ты — супер. Потым яна скурай адчула вільгаць з маіх вачэй і гідліва здрыганулася. Рэзка ўзняўшыся, яна падышла да насценнага люстра і ўгледзелася ў адбіткі маіх слёз на ядвабе.

— Ты што робіш? — спыталася яна. — Ты ўвогуле ведаеш, колькі гэта каштуе?

Я ведаў. Гэта каштуе 5–6 тысяч юаняў. Я за такія грошы магу жыць паўгода.

— Паглядзі, плямаў не будзе? — сказала яна халодна. Паміж намі пралегла сцяна маіх нястрыманых паводзін.

— Не, не будзе! Гэта ж вада. Слёзы — гэта вада, — прамовіў я.

— Ведаеш, час ад часу я забываюся, які ты… — здаецца, тут яна хацела па-сяброўску мацюкнуцца, але стрымалася. — Які ты дзівак.

— Прабач, — сказаў я спакойна. — Ты да яго едзеш?

— Так, да Сцяпана Вікенцевіча.

Ірка хадзіла па пакоі, зіркаючы ў насценнае люстра — ці то яе турбавала магчымае з’яўленне плямаў на белым ядвабе, ці то яна проста кайфавала ад таго, як на ёй сядзіць новая сукенка.

— І вы з ім будзеце займацца халодным сэксам? — я проста правяраў ступень уласнай халоднасці. Мне ўдалося амаль нічога не адчуць: я прызвычаіўся.

— Ой, слухай! — фыркнула яна. — Я ж табе казала ўжо ўсё! Я з ім не канчаю!

Тут у ёй, мабыць, нешта зварухнулася, бо яна зноў спікіравала на ложак і вымавіла, даверлівай інтанацыяй:

— Паслухай. Мне з табой добра, — яна нават паклала палец мне на далонь, такі паказчык надзвычайнай блізкасці — кранаць партнёра пасля таго, як фізічная частка адносін на сёння ўжо скончаная. — Мне з табой добра, а з ім — проста. Але, ты ж разумееш. Сцяпан Вікенцевіч шмат працуе. Болей, чым ты, калі займаешся… Чым, ты казаў, займаешся па жыцці?

Я, вядома, не казаў, чым займаюся па жыцці, ды ёй гэта і не цікава. Я махнуў рукой, маўляў, працягвай, не зважай на дробязі.

— Таму як ён шмат працуе, мы з ім наогул не размаўляем. Толькі робім гэта, і ўсё. І я не канчаю. Я, наогул, толькі з табой канчаю, я ж казала. А з усімі астатнімі — вырашаю пытанні. Вось скажы, вось ты б мне мог такую сукенку набыць? А? Мог бы?

Не, відавочна, што са сваіх маленькіх барыжных ходак, з уласнага маленькага наркатрафіку я не мог набываць ёй «Prada». Прыбытковасць гандлю мовай моцна перабольшаная. Вось каб займаўся, як той Сцяпан Вікенцевіч, збытам рэштак расійскай нафты — была б іншая размова. Радзімай гандляваць заўсёды пачэсна.

— Вось бачыш! Мы з табой — на роўных, а з ім у мяне — shopping-sex. Мы пасля заўсёды едзем у маркет і ён аддзячвае мне, набываючы шмат чаго. Бо я ж павінна добра адзявацца, каб ты мяне жадаў, вось як цяпер.

Гэтую балалайку, якую яна толькі што ўключыла, я ўжо чуў і добра ведаў кожнае адценне гуку. Таму проста ўстаў, дапамог ёй сабрацца, спусціўся ў двор (куфля з півам пад крэслам дзядзі Сашы ўжо не было: хоць да некага сёння прыйшло простае і нічым не азмрочанае шчасце) і стаяў, чакаў з Іркай побач, пакуль прыедзе таксі.

— Бывай, мая… — я хацеў сказаць «каханая», але яна прасіла не называць яе «каханай». Бо лічыць «каханне» маральна састарэлай з’явай, якой ужо ў прынцыпе не сустракаецца. Бо, як яна кажа, «змяніўся свет, змяніліся людзі». Таму я скончыў так. — Бывай, мая Ірачка!

— Я не твая! — бадзёранька ўдакладніла яна і, перш чым ускочыць у машыну, адным спрытным сяброўскім рухам ускудлаціла мне валасы.

У шчаку на развітанне пацалаваць сябе не дазволіла — папсую макіяж. Я вярнуўся дадому, сеў перад Net-візарам, уключыў «Вясёлых катоў» і плакаў, плакаў, плакаў. Каб які-небудзь кітайскі медыцынскі цэнтр праводзіў аперацыі па ампутацыі залішняй чуллівасці, я б з радасцю заплаціў за гэта ўсё, што цяпер маю. То бок — прыкладны кошт адной сукенкі «Prada».

ДЖАНКІ

Раптам падумалася, што хваравітая цяга нашай цывілізацыі да рэчываў і нематэрыяльных наркотыкаў ёсць не чым іншым, як спробай пераадолець эмацыйны шок, звязаны з новым тыпам дачыненняў, якія прапануе сучаснасць. З тым, што ўсё, што лічылася прыстойным, добрым, проста людскім, — цяпер з пагардай адрынута ўбок. І субстанцыі пачынаюць граць ролю, якую некалі Баўман²⁰ бачыў у шопінгу — ролю moral painkiller²¹. Але потым я звярнуўся да свайго багатага ўнутранага свету і сам сябе абверг: я не адчуваю ніякага траблу ў тым, што козы перасталі прасіць з імі ажаніцца, перад тым як даць. А даўблюся я проста таму, што аднаго жыцця і адной рэальнасці чалавеку, які пабачыў іншую рэальнасць, ужо мала.

БАРЫГА

І тут мне ў дзверы пазванілі. Я шмат чаго паспеў перадумаць, перш чым адчыніў, у тым ліку, што, можа, Ірка вярнулася, вырашыла не ехаць да гэтага гламурнага старога казла. Але на парозе стаяў яшчэ адзін сусед па «хрушчоўцы», зэк Віця з першага паверха. Зэк Віця любіць усім расказваць, што з пяцідзесяці гадоў свайго жыцця адсядзеў дваццаць пяць за падвойнае забойства, хоць напраўду адсядзеў двойчы па чатыры гады за кватэрныя крадзяжы. Прычым абодва разы яго выпускалі за выдатныя паводзіны, што ўжо само сабою цікава. Тып асобы — рэклама «BMW» для Расіі з лёгкім дотыкам «Шансон-ТВ».

Калі дазваляе надвор’е, зэк Віця ходзіць без кашулі, каб былі бачныя наколкі. На Віцю шчодра накрэмзана кітайскіх драконаў, іх на ім — як мошак пад ліхтаром чэрвеньскай ноччу. Ён кажа, што драконаў набівалі кітайцы, з якімі ён разам «чаліўся» ў калоніі на «страгачы». Але пры пільнейшым поглядзе відаць, што мордамі драконы хутчэй падобныя да Змеяў Гарынычаў, а набілі гэтых рэптылій Віцю звычайныя мазурыкі на аршанскай зоне, дзе ён сядзеў з такімі ж дробнымі махлярамі ды зладзеямі, як сам. Драконамі ён сябе распісаў выключна дзеля таго, каб мянты думалі, што ён — з трыядаў і сядзеў за «кітайскую братву». А таму па дробязях да яго стараліся не дакалёбвацца, бо сур’ёзныя кітайскія хлопцы з Чайна-таўна маглі б пазапіхваць ім зорачкі з пагонаў у задні праход.

Але ў Віці ёсць адна істотная асаблівасць. Віця хворы на параною. Увесь вольны час — а пасля «адкіду» з другой «ходкі» ў яго ўвесь час вольны — Віця сядзіць перад акном і назірае. Нясе варту. Часам дзеліцца. Вось і цяпер прыйшоў ці то падзяліцца, ці то пазычыць грошай, што таксама бывае. Пабачыўшы маю заплаканую пысу, ён нахмурыўся:

— Ты чо? — Віця заўсёды быў майстрам лаканічнасці.

З шэрагу прычынаў тлумачыць чалавеку, які правёў на зоне восем гадоў, а ўсім кажа, што ўсіх дваццаць пяць, што прычына вільгаці на шчоках — залішне моцныя пачуцці да дзяўчыны, не выпадае. Таму я схлусіў:

— Алергія. Глядзеў «Вясёлых катоў» па скрыні, у мяне на поўсць алергія. — Тут я думаў засмяяцца, але твар у Віці застаўся сур’ёзным. Ён, здаецца, наогул ніколі не смяецца.

— Ну, бывае. Хадзі што пакажу.

Я спусціўся за ім у ягоны бярлог, адмовіўся ад шклянкі чарніла, пачакаў, пакуль замахне ён. Далей, ступаючы вельмі асцярожна, Віця падвёў мяне да акна і трохі адхіліў фіранку.

— Не, гэтым разам нас дакладна пасуць! — падзяліўся ён. — У цябе моцных «пад’ёмаў» не было? Можа, мільён у латарэю выйграў, а? Бо сур’ёзная братва пасе. Мабыць, выглядаюць, калі на хаце не будзе, каб хату «паставіць», разумееш?

Тут ён паказаў на постаць, якая нерухома стаяла побач з камлём дрэва ў двары. Цёмны цывільны гарнітур «з адлівам» «Komintern», шэрая кашуля ад «Dzerzhinskaya Shveinaya Fabrika». Мяне было кранула страхам, бо прыкладна так (у маім разуменні) выглядаюць аператыўнікі з Дзяржнаркакантролю. Але я хутка супакоіўся: калі б мяне хацелі ўзяць — то ўзялі і не цацкаліся б. Навошта ім ганаровую варту пад вокнамі ставіць?

— Бачыш, увесь вечар стаіць, — прашаптаў Віця. — Як ты сваю малую да таксоўкі давёў, той нешта заварушыўся, перадаваў у рукаў, у яго там мікрафон (ага, у галаве ў цябе, Віця, мікрафон! — падумаў я). А потым зноў пад дрэвам стаў.

— І вы думаеце, што…

— Я не думаю, ёб тваю! Я ведаю! Сам жа бачыш! Вось так стаіць, пасе! А як ты пойдзеш, то гэты перадасць у рукаў сваім — і яны хату бамбануць! Толькі вось каго ён пасе? У цябе дакладна ніякіх каштоўнасцяў у хаце?

Складана шчыра адказваць на такое пытанне чалавеку, які адсядзеў двойчы па чатыры гады менавіта за «бамбёж» кватэр. Але мне амаль не было чаго ад яго хаваць.

— Не, у мяне дакладна галяк.

— Ну, то, значыць, Сашу пасуць. Ён казаў, на гараж збірае. Хаця пачакай, у яго вокны на другі бок выходзяць. Дык каго ж яны выглядаюць?

Віця пахіснуўся, і я заўважыў, што ён даволі добра нагрузіўся гэтым сваім чарнілам. Я звычайна не спрабаваў пераконваць яго ў тым, што ён не мае рацыі, але тут на мяне найшоў нейкі імпэт.

— Паслухайце, Віктар. Вось падумайце. Вы бачыце, як гэты мужчына адзеты?

— Ну, бачу.

— Вы хоць калі бачылі, каб зладзеі, якія ідуць на справу, адзявалі гарнітур?

— Не, не бачыў. Можа, цяпер мода такая?

— Віктар. Вось глядзіце. Вы ўсё сваё жыццё (тут я хацеў сказаць «хаты бамбілі», але своечасова прыгадаў, што ён кажа ўсім, што ён — забойца, а не злодзей) былі блізкія да крымінальнага свету. Таму, калі бачыце нейкую незнаёмую вам з’яву, вы яе спрашчаеце да тых рэчаў, якія ўжо ёсць у вас у галаве. Калі чалавек стаіць у двары, дык гэта значыць, што ён рыхтуецца да кватэрнага крадзяжу. А гэты, у гарнітуры з адлівам, можа быць, каханую выглядвае (тут Віктар зноў набычыўся, бо ў тым свеце, які ён прадстаўляў, «каханне» ў сваёй сумнеўнасці стаяла недзе побач з «аднаполымі шлюбамі»). Ці, можа, ён паветрам дыхае, ці фазу Месяца назірае, бо цікавіцца астраноміяй.

— А чаго ён сваёй астраноміяй у маім двары цікавіцца? — зноў рыкнуў Віця.

— Двор — гэта агульная тэрыторыя. Агароджы ў нас няма! Паслухайце, мы з вамі жывём не ў самым прэстыжным раёне горада. Вы вось паспрабуйце ўспомніць, калі апошні раз тут абкрадалі хату? А не чалавек, тут прапісаны, абкрадаў хату ў Грынвічы ці Славянскім квартале?

Гэты довад зэка Віцю супакоіў. Сапраўды, за апошнія дваццаць гадоў крымінагенная сітуацыя ў Зялёным Лузе значна палепшылася, бо жыхары Зялёнага Лугу самі былі невычэрпнай крыніцай крымінагеннай сітуацыі.

— Ну дзякуй. Супакоіў, — пасміхнуўся ён. — Калі на рыбалку паедзем?

Фраза «калі на рыбалку паедзем?» для зэка Віці — своеасаблівае развітанне. Адказваць на яе нічога не трэба. Проста кіўнуць і ісці да сябе.

ДЖАНКІ

Дзяржнаркакантроль любіць гучныя эфекты. Калі некага бяруць, дык «маскі-шоу» ў броніках і з аўтаматамі з усіх вокнаў адразу, адначасова вышыбаюць уваходныя дзверы гідраўлікай. Секунду назад ты ціхамірна тупаў па хаце пад эфектам ад спажытага тэксту мовы. А тут — р-р-раз, і ў памяшканні дванаццаць чалавек, дзвярэй няма, усё шкло ў кватэры перабітае, падлога папаленая дымавой шашкай, яшчэ, не выключаю, чарга з аўтамата ў столь, для драматызму. Бедны ўдолбыш і так да рэчаіснасці меў вельмі ўскоснае дачыненне, а тут — такі прыход. Таму і сцуцца, а што ж вы думалі! А вы пытаецеся, чаму я лічу за лепшае не нахерачвацца ў хаце.

Мне адно не зразумела: вось навошта такое шоу? Бо ясна, што барыгі ў сваёй большасці — рахітычныя здыхлікі, джанкі — бездапаможныя коцікі, якіх па медычных паказніках у войска не ўзялі. За ўсю гісторыю змагання з мовай ні разу, здаецца, не было такога, каб хтосьці паспрабаваў аказаць супраціў. Бо ў Чайна-таўн жа яны не сунуцца. Вось там бы адгрэблі з кітайскіх хуткастрэльных «Пітонаў» па поўнай! Але не сунуцца, бо каму ахвота з дзіравым пузам боршч сёрбаць?

У выніку вымяшчаюць на слабых. А можа, яны такім чынам ствараюць карцінку для Net-візара? Каб іх аперацыі выглядалі па-геройску, а не так, як яны выглядаюць насамрэч — расправай хлопчыка над жуком-пажарнікам? Як мусіць быць арганізаваны ідэальны арышт наркамана ці гандляра? У кватэру заходзяць два чалавекі. Спакойна прад’яўляюць ордэр на вобшук і арышт. Усё!

БАРЫГА

Кітайцы кажуць: калі сумуеш — лічы грошы. Ці то так толькі кажуць, што кітайцы так кажуць? Я кітайскай мовы не ведаю, таму ні ў чым не магу быць упэўнены. Асаблівых грошай для таго, каб лічыць і тым самым здымаць стрэс, у мяне ў кватэры ніколі не затрымлівалася, таму я вырашыў пералічыць паперкі з мовай, якія набыў у Польшчы, а заадно прыхаваць іх. Звычайна я распіхваў скруткі паміж старонкамі часопісаў, што былі шчодра параскіданыя па хаце. Калі б у мяне арганізавалі прафілактычны ператрус… — ды што там! — калі б проста прайшліся па пад’ездзе са сканерам, яны б умомант знайшлі ўсе мае скарбы! Але блакітныя вочкі і твар выдатніка — мая найлепшая абарона. Ніхто ніколі не дапускаў, што такі пазітыўны чалавек, як я, можа захоўваць у сябе забароненыя з’явы.

З самазадаволенай усмешачкай я ўзняў заплечнік, яшчэ раз пільна агледзеў дзірку ад кручка (трэба будзе зашыць, бо рэч фірмовая і нятанная), раскрыў яго і палез углыб, каб выняць лісткі. Пальцы, якія дасканала ведаюць усе вантробы майго вернага спадарожніка, раптам натыкнуліся на нешта цвёрдае, з вострымі вугламі. Здаецца, такой рэчы я туды не клаў. Што гэта? Схапіў — даволі цяжкае, пацягнуў на свет, усё больш упэўніваючыся ў тым, што гэта не маё, ані па вазе, ані па тактыльных адчуваннях, — я такое першы раз у жыцці кранаю! І — дастаў абцягнутую чорным дэрмацінам кніжку ў цвёрдай вокладцы. На ёй была намаляваная нейкая старажытная піктаграма: сонца і месяц, сплеценыя ў адзін лагатып. Ужо па гэтым абразку можна было зразумець… Адчуць… Але галава адмаўлялася верыць, гэтага ж проста не можа быць…

На вокладцы залатым цісненнем было нанесена… з тым самым, забароненым кірылічным «і»… што цалкам выключала, што гэтая кніга выдрукавана па-руску… што магло азначаць толькі… гэтая друкаванка — сапраўды на мове… там было напісана:

Уільям Шэкспір. Санеты.

Я хутка прагартаў старонкі, не ўчытваючыся, каб раптам не ўставіла, бо я ж не ўжываў ніколі… Але і так адтуль палезлі ўсе гэтыя наркатычныя спалучэнні — «шч», «чэ», «дз», кінулася ў вочы літара «ў», якая знаходзіцца ў ідэнтыфікацыйных модулях большасці сканераў, бо яна дазваляе адразу выявіць стаф і адрозніць яго ад звычайных тэкстаў, выкананых без дапамогі мовы. І ўсё гэта было зроблена ў друкарні: жоўтая папера, афсетны друк, так, што на месцы кожнай кропкі — лёгкі адбітак, ямачка, якую можна намацаць падушачкай пальца.

А яшчэ — яно дзіўна пахла. У нашым сучасным свеце няма рэчаў, з якімі можна параўнаць той пах. Адно што, ведаеце… Так пахне ў кастрычніцкім парку. Які запоўнены жоўтым шапаткім лісцем. Гэта пах кляновага лісця, якое шамаціць пад нагамі. У галаве замуцілася. Я сеў.

Заплюшчыў вочы. Расплюшчыў іх. Кніжка па-ранейшаму ляжала на маіх далонях.

Як і большасць людзей з індустрыі, я лічыў, што друкаванкі — гарадская легенда. Што іх не існуе. Бо іх не магло існаваць. Бо калі яны некалі існавалі, то гэта значыць, што тое, чым я гандлюю пад страхам смяротнага пакарання, некалі было не забаронена. Што мова сапраўды, як кажуць асобныя гарадскія вар’яты, была сродкам штодзённай камунікацыі паміж людзьмі. Звычайнымі людзьмі, а не кончанымі джанкі. Стоп, гэта трызненне! Не трэба рабіць высноў. З высновамі ў мяне заўсёды было складана, бо я ад прыроды не вельмі разумны. Давайце казаць пра тое, што ёсць тут. А тут ёсць друкаванка. Я адгарнуў апошнюю старонку, там значылася лічба «204». Такім чынам, у мяне ў руках рэч, якая ўтрымлівае 204 старонкі тэксту, кожная коштам прыблізна пяць тысяч юаняў. Калі проста механічна памножыць адно на другое, атрымаем адзін мільён дваццаць тысяч новых юаняў.

Але пра друкаванкі кажуць…

Ну, то бок тыя дурні, якія ў прынцыпе нешта кажуць пра друкаванкі, дык вось — яны кажуць, што іх кошт на чорным рынку вылічваецца па прынцыпе прагрэсіі. Адна старонка — пяць тысяч. Дзве — дзесяць. Бо эфект ад друкаванкі робіцца кумулятыўным, неяк так накладваецца адно на другое, што… Але чакайце! Тры — дваццаць тысяч. Чатыры — сорак тысяч. Лічым далей: пяць — восемдзесят тысяч. За восемдзесят тон можна набыць неблагую аднапакаёўку ў Славянскім. А за шэсць старонак, гэта значыць вось зараз я адлічу: адзін, два, тры аркушы… Дык вось, за гэтыя шэсць старонак можна прыдбаць кватэру-студыю ў Грынвіч-віліджы, з кансьержам, аховай і, магчыма, асобным ліфтам.

Я прысеў да клавіятуры і паспрабаваў падлічыць хоць прыблізны кошт гэтай кніжачкі, але ўжо на дваццатай старонцы лічба вылезла па-за межы доўгага акенца калькулятара. Побач са мной ляжала рэч, цану якой вызначыць проста арыфметычна не ўдавалася. Я быў абсалютна перакананы ў тым, што я — адзіны ўладальнік друкаванкі на ўсіх нашых Паўночна-Заходніх тэрыторыях Кітая, з іх ста мільёнамі жыхароў. Можа, я сплю? Я паглядзеў на сваю далонь. Кітайцы кажуць, што калі не ўпэўнены, ці ты не спіш, — паглядзі на адкрытую далонь, бо ў сне звычайны чалавек такога з простага жадання не зробіць, калі ён, вядома, не шаман. Ці так толькі кажуць, што кітайцы такое кажуць? Я бачу далонь. Ці значыць гэта, што я не сплю? Ніколі ў жыцці дагэтуль у мяне не было сітуацыі, у якой трэба было спраўджваць рэальнасць і высвятляць, ці яна не сон.

Я задумаўся. Дык калі гэта не сон — адкуль узялася кніжка? У Варшаве гэтым разам я сапраўды шмат звінеў пра тое, што мяне ніколі не трасуць. Магчыма, я гэтаксама звінеў і мінулы раз. І пазамінулы. І да мяне прыгледзеліся сур’ёзныя пацаны з ліку тых, што жывуць у тамтэйшым Чайна-таўне. З ліку тых, якіх ніколі не бачна і на чыёй скуры драконы, не падобныя да Змеяў Гарынычаў, наколатыя добрымі майстрамі. Я пачухаў патыліцу. Цела памятала адно паўпразрыстае адчуванне… Адчуванне таго, што ноша на спіне раптам зрабілася крыху цяжэйшай… Але дзе ж гэта было? І — ці гэтым разам?

І тут раптам да мяне дайшло. Дайшло тое, што дагэтуль трымалася недзе ў прыцемках свядомасці. Рэч, пра якую я мусіў падумаць перадусім, яшчэ да спробаў вылічыць кошт гэтай кніжачкі. Думка, ад якой я кінуў усе марныя спробы адказаць на пытанне, скуль узялася друкаванка ў маім заплечніку. Яна фармулявалася проста і страшна: Дзяржнаркакантроль. І зноў прыгадалася маўклівая постаць у айчынным гарнітуры, такая каструбавата-нехлямяжая, што адразу неяк ікалася пра спецслужбы. Але не, не, калі б хацелі ўзяць, ужо б узялі. Не пра тое трэба думаць. Не пераймацца і не параноіцца наконт сумнеўна, але пагрозліва апранутых постацяў. Бо Віцева параноя — вельмі заразная хвароба…

Не, тут трэба тэрмінова вырашыць — куды яе схаваць. Бо Дзяржнаркакантроль можа не заўважыць дробнай партыі ў сто паперчын. Але ж ён таму і ёсць магутным Дзяржнаркакантролем, што з дапамогай выведкі ды сваіх агентаў у трыядах мусіць адсочваць перамяшчэнні партый, кошты якіх перавышаюць бюджэт Мінска, калі не ўсіх нашых абласцей разам узятых! Гэта значыць, што цяпер яны адпрацоўваюць усіх, хто неяк падазраваўся ў трафікёрстве, а праз некалькі гадзін складуць спісы ўсіх, хто пераходзіў мяжу за апошнія суткі, і пачнуць планамерна па гэтых спісах ісці. А можа, нават ужо ідуць. А за друкаванку… Гэта не тое што смяротнае пакаранне — яны маімі вантробамі літару «у нескладовае» выкладуць, прычым прасочаць, каб я быў яшчэ жывы на той момант. Кніжку трэба было тэрмінова схаваць. Але куды ты яе схаваеш, калі нават проста на вуліцы з ёй паказацца страшна — можна трапіць пад нейкі выпадковы патруль, і на гэтым усё скончыцца.

А можа, яе спаліць? Вось зараз? Я падумаў пра кватэрустудыю ў Грынвіч-віліджы. Не, паліць друкаванку мы пакуль не будзем. Паліць паперу наогул — справа хуткая. Спяшацца няма куды. У роспачы я набраў нумар Іркі. А каму яшчэ я мог патэлефанаваць?

Доўгі час у слухаўцы чуліся гудкі, што суправаджаліся барытонам кітайскага Элвіса Прэслі, — яна любіла песню «Лав мі, Тэндар»²², але кпіла са слова «лав». Відавочна, Ірка злавалася на мяне і вырашала, ці варта адказваць. Урэшце я пачуў яе ўцвелены голас.

— Я ж ка-за-ла, што я на су-стрэ-чы! — вымавіла яна па складах.

— Прывітанне, Ірачка! — я вырашыў кампенсаваць брак ветлівасці ў нашай камунікацыі. — Прабач! Прабач (тут у старажытных фільмах, якія дэманструюць па Net-візары, звычайна дадавалі зварот «любая» — і гэта дапамагала камунікацыі, але ў сучасным свеце такое не спрацоўвае). У мяне здарылася бяда! Проста рэальны трындзец! — я зрабіў паўзу, каб яна зразумела, што я не жартую. — Мне вельмі патрэбная дапамога! Мне болей няма да каго звярнуцца. Ірка, калі ласка, давай сустрэнемся!

— Я на сустрэчы, — паўтарыла яна ледзяным голасам.

— Ты ўжо на сустрэчы, Ірка? Ці толькі едзеш туды? Ці яшчэ дапіваеш каву? — удакладніў я.

— Ну так, — яна растала. — Толькі еду. Каву піла, каб супакоіцца ад гэтых тваіх псіхованых выбрыкаў.

— Дык ці можна сустрэцца? Мне літаральна пяць хвілін трэба!

— Сукенку мне сапсаваў, — дадала яна плаксівым тонам, і я зразумеў, што яна ўжо не злуецца, толькі капрызіць.

— Ірка, ну калі ласка! Усё роўна гэты твой вызваліцца толькі праз гадзіну! — мая Ірка любіла расказваць пра старога казла, пра ягоную шчодрасць і добры густ, таму я добра ведаў усе акалічнасці іх дачыненняў. Ведаў значна лепей, чым мне б таго хацелася.

— Ну добра. Пад’язджай праз дзесяць хвілін у «Айсберг». Я тут непадалёк.

Як я і падазраваў, яна піла каву ў «Васільках». Я ўявіў, як зараз з небяспечнай ношай пасунуся ў метро, як натыкнуся на сканер, што кантралюе людскую плынь ля турнікетаў, і ніякія блакітныя вочкі мяне не ўратуюць. Бо тут зараве сірэна трывогі па горадзе, усе цягнікі блакуюць на агульны шмон. А на аўтобусе ці таксоўцы я за дзесяць хвілінаў праз заторы не паспею. Ды й не падабалася мне ідэя выходзіць з дому з «друкаванкай». Мая звычайная ўпэўненасць ва ўласнай недатыкальнасці распляскалася афсетным друкам.

— Ірка, Ірачка, я ведаю, як гэта гучыць! Але затык у мяне тут, у кватэры. Калі ласачка, вазьмі таксовачку і пад’едзь да мяне! Я буду вінны табе да канца жыцця!

— Слухай, табе трэба — ты і едзь! — зноў пачала злавацца яна.

— Разумееш, не магу з хаты выйсці! Я заплачу за тваю таксоўку, ты толькі прыедзь!

— Буду стаяць па корках, — непрыязна азвалася яна.

— Ну калі ласка!

— Глядзі, калі зноў нейкую дурасць задумаў — болей ніколі мяне не ўбачыш! Зразумеў?

— Дзякуй! Я ведаў, што ты дапаможаш!

Пакуль я чакаў яе, раздумваў: можа, загарнуць друкаванку ў паперу ці фольгу і не казаць ёй, што там унутры? Ірка, вядома, на метро ніколі не ездзіць і са сваім гламурным ладам жыцця пад сканер трапіць наўрад ці. Але ж, калі яна возьме такі пакунак, яна мне даверыцца. А я, выходзіць, скарыстаюся гэтым сляпым даверам у нядобрых мэтах. Не, лепей выкласці ўсё як ёсць, без сакрэтаў.

А вось і Ірка! Зразумела, што калі яна ўвайшла, то настроеная была, скажам так, не вельмі рахмана.

— Грошы на таксоўку! — запатрабавала яна адразу, упёршы рукі ў бокі. Не тое, каб ёй патрэбныя былі мае грошы, проста дэманстравала характар.

Я паслухмяна паднёс ёй дзесяць юаняў і яшчэ трошкі пакланіўся, бы служка ў японскім рэстаране.

— Ну, што ў цябе? — запыталася яна адрывіста. — Як ты разумееш, я ўжо спяшаюся.

— Ірка. Калі ласка. Вазьмі на часовае захаванне адну рэч, — папрасіў я, гледзячы ёй у вочы. — Хутчэй за ўсё, яе ўжо шукаюць. Неўзабаве, магчыма, будуць шукаць і ў мяне.

Тут яна недаверліва пасміхнулася: маўляў, што там за каштоўная і небяспечная рэч можа быць у такога несамавітага біболы, як я? І з такой усмешкай яна прайшла за мной у пакой, дзе на стале, урачыста, нібы ў музеі, ляжала чорная друкаванка з надпісам «Шэкспір. Санеты».

— Што гэта? — спытала яна нечакана надломленым голасам.

— Кніжка, — растлумачыў я. — Бачыш, Шэкспір нейкі. Я пра такога не чуў, мабыць, рускі пісьменнік. Бо прозвішча да кітайскага не падобнае. Старажытны рускі, бо цяпер такіх імёнаў няма — «Уільям».

— Што гэта? — паўтарыла яна гучней. Галоўнае, каб не пачала крычаць: на крык суседзі могуць выклікаць міліцыю, а чым тое скончыцца, прагназаваць цяжка.

— Ну, можа, рускі пісьменнік габрэйскага паходжання, — працягваў бубніць я. У мяне ад страху перад Іркай пачаўся нейкі ступар, мне здавалася важным здагадацца, хто такі гэты «Шэкспір». — У габрэяў заўсёды імёны дзіўныя. Я вось, напрыклад, у школе вучыўся з габрэем, дык у яго, у хлопца, імя было — Ізя. А Уільям у параўнанні з Ізем — не так ужо дзіўна гучыць.

Ірка схапілася за галаву.

— Я ў цябе, дубак ты глісцяны, пытаюся, што, тваю маць, гэта вось, гэтая рэч — я яе нават кранаць не хачу — значыць? — гэтую тыраду Ірка выдала цішэй, мабыць, сама зразумела небяспеку крыку.

— Ну, гэта друкаванка. На мове, — агучыў я відавочнае.

— Ты што, наркотыкамі ўвесь гэты час гандляваў, так? Ты, сука, — барыга, так? Я з табой спала, а ты — барыга?

— Ну так, у мяне такі бізнес, невялічкі даволі, — я паціснуў плячыма. — Трэба ж нечым грошы зарабляць.

Ірка бязгучна засмяялася.

— А чаму ты, гадзіна, мне не сказаў? А? Я ж з табой увесь гэты час, як спала, жыццём рызыкавала!

— Ну, ты не спыталася. Але ж так яно і было!

— А калі б нас накрылі, наркаманіна ты кончаная!

Тут я хацеў запярэчыць, што я сам не ўжываю, што гандаль, трафікёрства і ўжыванне — рэчы, каб на іх ліха, несумяшчальныя, але гэтую сваю рэпліку я ўставіць не паспеў.

— А я, дурніца, думала, ты ў школе дзяцей вучыш. Ці студэнт які, — яна пацвердзіла мае ўяўленні пра маё аблічча і пра ўражанне, якое яно пакідае. — Ну так, не пыталася пра заняткі твае, а што пра іх пытацца, і так усё відаць: ездзіш на метро, афіцыянтам на чай пакідаеш менш за юань. Носіш «New Yorker» ды «Bershka». Дык што з табой пра твае справы размаўляць? Няма пра што размаўляць, разумееш? А ты вось, значыць, як…

— Ірка, так. Вінаваты, — я паспрабаваў узяць яе за руку, але тут яна зноў пачала галасіць, не кантралюючы сябе.

— Не смей мяне кранаць! Вось гэтымі рукамі, якімі ты наркотыкі кранаеш! Не смей! — яна дрыжала ад лютасці.

— Ірачка, прабач, калі ласка. Прабач, што не папярэдзіў. Ну вось так здарылася. Бывае ў жыцці. Але мне цяпер вельмі патрэбная дапамога. Ты — па-за падазрэннямі, жывеш у прэстыжным квартале, без сканераў, туды Дзяржнаркакантроль ніколі не заходзіць. Дык ці можаш мне, калі ласка, дапамагчы — узяць кніжачку? На нейкі час, пакуль я не знайду пакупніка?

— Ты што? — яна зрабіла крок да мяне. Мне падалося, што яна зараз мяне ўдарыць. — Ты што, ашалеў? Я буду сваё жыццё ставіць пад пагрозу, каб ты сабе на метро мог зарабіць?

— Ірка, ну калі ласка! Тут размова ўжо не пра заробак. Тут размова пра жыццё.

— Чаму ты наогул вырашыў, што я табе буду дапамагаць наркотыкі хаваць? А? Я што, як тупіца выглядаю? А? — яна трэсла рукамі перад маім тварам, і вочы ў яе былі дурныя.

— Таму, Ірка, што мы — блізкія людзі. У мяне няма нікога бліжэйшага за цябе. Хіба тое, што паміж намі дзве гадзіны назад здарылася, не дае мне права думаць, што…

Тут яна зрабіла вось што. Яна, мабыць, хацела мяне ўдарыць. Нават замахнулася. І яе далонь ужо паляцела да маёй шчакі, але перад мэтай спынілася. Падобна, Ірка сама сабе сказала: я — паспяховая дзяўчына ў «Prada», майму статусу не пасуе рукапрыкладства. Яна схапіла ў кулак жмут маіх валасоў і скубанула іх, як быццам хацела адарваць. Мне зрабілася балюча, але я стрываў, толькі вінавата ўсміхаўся.

— У, смяецца яшчэ! — рыкнула яна і ўсчала хадзіць па пакоі. У люстра яна не глядзелася, а значыць, яна сябе не зусім кантралявала. Урэшце Ірка спынілася, села і сказала спакойным, роўным голасам, амаль прадыктавала: — Ты мяне, дружа, моцна падставіў, бо, як ты ведаеш, я зараз павінна пайсці і далажыць, што даведалася пра факты захоўвання буйной партыі наркотыкаў. Калі я гэтага не зраблю, мне за саўдзельніцтва тэарэтычна пагражае да пяці гадоў. Ты мяне падставіў і тым, што сустракаўся са мной у кватэры, дзе, як разумею, у лядоўні, туалетным бачку і вентыляцыі распіхана процьма дазнякоў кайфу. Цяпер да мяне дайшло, нашто ты ўвесь гэты час у Варшаву ездзіў… Але я не пра тое… Дык вось, ты мяне падставіў. Ты мяне, мудзіла, пад турму падвёў. Але мы зараз з табой заключым міравое пагадненне. Ты мяне слухаеш?

Я кіўнуў. Я слухаў яе вельмі ўважліва. Скура пад валасамі, за якія яна мяне дзеранула, свярбела.

— Дык вось, пагадненне. Я зараз ад цябе пайду, зачыню дзверы. І забудуся, што ты ёсць на свеце. Ты пры гэтым да канца свайго сабачага жыцця не будзеш мне пра сябе нагадваць. Мяне болей няма, усё! Гэтай нашай размовы таксама ніколі не было, я пра твае цёмныя справы не ведала, дрэні вось гэтай, — яна кіўнула на Шэкспіра, — ніколі ў вочы не бачыла. Пытанні?

— Дык… гэта… усё? — удакладніў я. — Канец стасункаў?

— Тяк! Гетя ўсё-ё-ё! — перадражніла яна мяне. — Кянець! Стясюнкяў!

Яе твар рабіўся не такім прыгожым, калі яна гэтак крыўлялася.

— Можа, — я зрабіў паўзу і ўздыхнуў, бо мне трохі не ставала паветра. — Можа, дамо (яшчэ ўдых)… нашым стасункам… ячшэ адзін шанец?

Ірка зласліва засмяялася:

— Які шанец? Якім стасункам, моўнаркот ты грэбаны! Ідзі гусей трахай! Мне больш не звані! Вось рэальна, абяцаю: адзін званок мне — і я іду ў Наркакантроль, пішу на цябе заяву! Зразумеў, дрышч?

— А што мне рабіць? — спытаў я ў роспачы. Прычым пытанне было ў першую чаргу пра нашыя дачыненні і толькі ў другую — пра Шэкспіра.

— Кніжку гэтую спалі! Стафам больш не гандлюй! Наркотыкі не ўжывай! Калі ўжо сеў на мову — ідзі ў рэабілітацыйны цэнтр МУС, там табе дапамогуць! Усё! Бывай, любы! Бывай, с-сука, каханы! Дзякуй табе вялікі! Цяпер век цябе не забуду!

Ірка ляснула дзвярыма. Я заўважыў, што яна выкарыстала словы «любы» і «каханы» як лаянку.

ДЖАНКІ

Раней, у сівую мінуўшчыну, людзі «тырчалі» з дапамогай прэпаратаў ці рэчываў. Бухло, тытунь, грыбочкі-псілацыбы, ганджубас-мурава, апіяты, морфій, герыч. Яны «хадзілі па вене» і «нюхалі». Яны палілі люльку і глыталі таблетачкі. Усё гэта ўзаемадзейнічала з мозгам, сасудамі, нервовай сістэмай, сэрцам, прыгнятала, узбуджала, правакавала нейкія там гармоны.

Галоўнае: наркотыкі можна было памацаць. Марачкі-ЛСД, эфедрынчык, спіды. Цудадзейныя дарожкі і шышачкі, празрыстыя пакецікі з канабіноідамі, сінтэтычны спайс у папяровых канверціках з паэтычнымі назвамі. Нават клей «Мамент» быў для іх брамай у «Дзіўны новы свет», які таму самаму Олдасу Хакслі (а таксама ордам джанкі, якія спарадзіла пісаніна Хакслі) быў добра знаёмы. Чалавек прагна аглядаў наваколле ў пошуку торча. У маках ён бачыў опій, у чырвоных мухаморах — псілацыбін, у каноплях — канабіноіды, у Erythroxylon coca — коку. Ён жор, калоўся, удыхаў і губіў сваё цела, свой мозг, сваю нервовую сістэму. Тыя цёмныя часы мінулі.

Не, людзі працягваюць даўбіцца ўсім гэтым змрочным шкодным антыкварыятам! Яны з асалодай жлукцяць нават смярдзючую бражку, назва якой — піва!

Але артыкул 264 Крымінальнага кодэкса Паўночна-Заходніх тэрыторый адкрыў новую старонку ў дачыненнях чалавека з кайфам. Спачатку быў дэкрэт «Аб нематэрыяльных відах наркотыкаў і прэкурсораў», які ўпершыню ўвёў у юрыспрудэнцыю паняцце «несубстанцыйных псіхатропаў».

Вы ж заўважце, яны дагэтуль блытаюцца, як вызначыць мову. Гэты наркотык ёсць не што іншае, як тэкст. А тэкст — гэта не «рэчыва», не «прэпарат», не «выцяжка з млечнага соку макавай каробачкі»! Адна сацыяльная рэклама на вуліцы нагадвае нам пра смяротнае пакаранне для трафікёраў «аб’ектаў, пералічаных у артыкуле 264», другая называе мову «псіхатропным кодам» (добры код! — да дзесяці гадоў за захоўванне!), трэцяя спрабуе вызначыць мову цьмяным паняццем «з’ява» («з’ява, прадугледжаная артыкулам 264»)! Але ўсё гэта — тэрміналагічная блытаніна! Тэкст можа быць напісаны на сцяне, на рачным пяску, на небе, фарсажным следам ад самалёта. Ці ёсць ён пры гэтым аб’ектам?

Не!

Бо аб’ектам ёсць сцяна, пясок, плынь гарачага паветра з рэактыўнага рухавіка самалёта. Ці ўставіць моўны тэкст, напісаны такім чынам? Уставіць і будзе трымаць! Яны дагэтуль не ведаюць, як назваць тую з’яву, з якой спрабуюць змагацца!

Як заўсёды, барацьба тут вялася ў некалькі этапаў. Спачатку яны заканадаўча зраўнавалі адказнасць за захоўванне марыхуаны і мовы (некалі за грам марыхуаны можна было зайсці на 6 гадоў, ці вы ў гэта сёння паверыце?). Потым адказнасць за марыхуану, спайс і іншую лёгкую дурноту адмянілі наогул. А адказнасць за мову павялічылі да дзесяці гадоў. Потым увялі смяротнае пакаранне для барыг.

Што рабілася ў гэтыя часы ў краіне? Мне вельмі цікава было б на гэта паглядзець! Бо ніякіх дакументальных сведчанняў, як вы разумееце, не засталося. Магу дапусціць, што спачатку ўсе, у каго былі друкаваныя кнігі на мове, заціхарыліся. Потым, калі зрабілася зразумела, што дзяржава не жартуе, — масава панеслі здаваць. Кажуць, была кампанія, кшталту: здаў самастойна — пазбавіўся ад адказнасці. Але кампанія цягнулася некалькі месяцаў. Што было пасля гэтага? Цалкам зразумелая з’ява! Усе тыя, хто не здаў, акуратненька знішчылі ўсё, што мелі на руках. Спалілі і развеялі попел. Раздзерлі і скармілі мышам.

Упэўнены: раз на паўгода Дзяржнаркакантроль ладзіў паказальную справу — гэта цалкам у ягонай стылістыцы! Каго-небудзь публічна каралі смерцю, паралельна нагнятаючы па Net-візары гістэрыю пра «кінутых наркаманамі дзяцей» (як быццам добрыя грамадзяне дзяцей цяпер не кідаюць!), абрабаваных, забітых і скалечаных «у пошуку грошай на дозу» мінакоў.

І вось праз даволі кароткі час адбыўся цуд: у краіне, дзе некалі кніг былі мільёны, не засталося ніводнай «друкаванкі». Усё было знішчана, прычым не дзяржавай — тут яе магчымасцяў пошуку і кантролю проста не хапіла б! А простымі людзьмі. Іх страхам трапіць у турму ў межах «паказальнай справы». Іх паранояй. Іх асцярогамі. Калі вы думаеце, што адбылося нешта неверагоднае, пачытайце ў Net-візары пра тое, як хутка і дашчэнту знішчылі каноплі ў краі, дзе некалі тыя каноплі вырошчваліся ў прамысловых маштабах.

Кнігі на мове ў вялікіх колькасцях засталіся за мяжой, але за першыя пяць гадоў іх выкупілі за бясцэнак і спажылі. А спажыўшы — знішчылі, бо пры паўторным чытанні мова ўжо не ўстаўляе. А зберагаць рэч, за якую можна атрымаць смяротны прысуд, ні ў кога жадання няма. Потым кошты пачалі падвышацца. Спачатку тысячу каштавала друкаваная кніжка. Потым — сто старонак такой кніжкі. Потым — адна старонка. Гэтым зацікавіліся трыяды — яны заўсёды там, дзе круцяцца буйныя грошы. На Паўночна-Заходніх тэрыторыях гандаль мовай стаўся больш выгадным бізнесам, чым гандаль цяжкімі субстанцыйнымі наркотыкамі.

Цяпер не раздзеленых на старонкі і не прададзеных па паперцы «друкаванак» ці не засталося наогул, ці засталіся лічаныя асобнікі. Нават у буйных бібліятэках свету, кшталту Бібліятэкі Кангрэсу ЗША, усё, што ўтрымлівалася на мове, разрабавана ці выкрадзена па-ціхаму (у першыя гады пасля Забароны замежныя ўлады яшчэ не разумелі, што экзэмпляры на мове трэба трымаць пад узмоцненай аховай). А трыяды наладзілі перапіс моўных фрагментаў з тых кніг, якія яшчэ не знішчаныя. Перапісчыкі працуюць за мяжой — у Варшаве і Вільні, з іх працы корміцца цэлая армія барыг і кантрабандыстаў. А з гэтай арміі корміцца вялікі і магутны Дзяржнаркакантроль. Бо калі б усіх джанкі заўтра пасадзілі, а ўсіх дылераў пакаралі смерцю, дык навошта краіне быў бы патрэбны Дзяржнаркакантроль? Таму яны і трымаюць індустрыю ў паўпрыдушаным стане, не знішчаючы дашчэнту.

Кажуць, мова — не адзіны несубстанцыйны наркотык, які існуе ў свеце. Але гэта адзіны нематэрыяльны наркотык, які ўздзейнічае на тутэйшых людзей.