Нясвіжская крыза

Уладзіслаў АХРОМЕНКА

НЯСВІЖСКАЯ КРЫЗА

За пару дзён да таго, як Слава раптоўна сышоў з гэтага свету, ён мне ў "Мінкульт" даслаў няскончаны раман, сказаў узяць любую частку, якая спадабаецца для публікацыі. У выніку я размясціў яго кнігу ў трох нумарах часопіса. Гэта была яго апошняя вялікая публікацыя.

Сяргей Календа

Пралог

Жарынкі порхалі, бы курвы, а голыя курвы скокалі праз купальскае вогнішча.

Пунсовы штопар укручваўся ў фіялетавыя нябёсы. Па-над стылымі водамі слаўся хмельны, бы пяршак, дымок. Бяздонная цемрадзь праціналася бутэлечным блямканнем, аргазмічнымі стогнамі і народнымі спевамі.

Старэча з крамянёвым вядзьмарскім тварам відавочна не ўпісвалася ў свята фальклорнай разбэсты. Седзячы каля вогнішча, яна засяроджана варажыла над вялізнай чорнай патэльняй, што стаяла на дзвюх цаглінах. Перакідала нажом залацістыя дранікі, плёхала на распалены чыгун цеста і, здавалася, не зважала ані на прывідныя цені, якія гойсалі праз агонь, ані на барвовыя трасеры, што хаатычна шпокалі наўкол.

Бультыхнула. Пырскі густа накрылі пунсовае вуголле, зашкварчэлі на патэльні. Старая страсянула кроплі з плюшавай душагрэйкі і з дакорам прымружылася на немаладога лысаватага дзядзьку з акуратнымі, нібы ў калгаснага бухгалтара, вусікамі. Стоячы ў вадзе, ён пажадліва абдымаў дзвюх маладзіц, па выглядзе – перадавых прадавачак «Сельпо». Дзявулі, фасоністая бяляўка і вытанчаная чарняўка, выглядалі няўлоўна падобнымі, нібы родныя сёстры. Лагодныя хвалі песцілі іх пругкія цыцкі, а вусаты зачаравана і бессаромна пераводзіў позірк налева-направа.

– Ну, Стасю, ты і жа-а-ба!.. – агучыла дакор старэча. – Хіба не бачыш, што тут людзі балююць?..

Юрлівец схамянуўся, адляпіў позірк ад цыцак і выбачальна прыклаў далонь да грудзей.

– То бяры сястрычак – і гайда дранікі есці, пакуль гарачыя!.. – палагаднела вядзьмарка, крыху павагалася і выцягнула з-пад крыса душагрэйкі біклажку з самагонам. – Дый выпіць не зашкодзіць, каб нячысцікаў адагнаць!

Стась паслухмяна выбраўся на бераг, працягнуў руку сёстрам. Але пакаштаваць вядзьмарчыных гасцінцаў не паспеў: ад вогнішча наляцелі, падхапілі і занурылі ў карагод.

З густой цемры маркотна заскуголіла скрыпка, вухнуў бубен, пругка і згодна загудзелі дудары. Залатыя дровы з шоргатам рассыпаліся сляпучымі згусткамі, вясёлыя жарынкі пырскалі ў нябёсы. Гіганцкія цені кружлялі вакол агню ў шалёным вакханальным рытме. Паветра набрыняла аскомістым водарам разбэсты.

Старэча сарамліва пасміхнулася, нібы прыгадала маладое і брыдкае. Прыклалася да біклажкі, уцерла бяззубы рот і падчапіла відэльцам свежаспечаны дранік.

Шчыльнае металёвае ракатанне спакваля ўвайшло ў слых і дазволіла сябе ўсвядоміць. Неўзабаве яно ўзмацнілася да роўнага механічнага грукату і імгненна засланіла сабою навакольныя гукі. З-пад нізкіх аблокаў міргнуў чырвоны агеньчык, і над галовамі праявілася бліскучае яйка з доўгім страказіным хвастом. Густую цемру рассекла касое лязо пражэктара. Яно дбайна абмацала чарналакавыя воды, карункавую папараць, вогнішча і аголеныя спатнелыя целы.

Верталёт завіс па-над галовамі, акуратна знізіўся і ўпэўнена зафіксаваўся палазамі на паляне. Шугануў вецер з вадзяным пылам, прысутныя інстынктыўна прыкрылі твары.

Лопасці абвіслі. Трап апусціўся. Усярэдзіне верталёта азначыўся няпэўны рух.

– Джон Фіцджэральд Кенэдзі, прэзідэнт Злучаных Штатаў Амерыкі, – абвесціў нехта нябачны.

Большасць прысутных не адразу ўцяміла пачутае: дэсінхранізацыя карцінкі і гуку была навідавоку. Адэкватна адрэагавалі толькі Стась і ягоныя дзеўкі. Першы паспеў нацягнуць белыя кальсонныя нагавіцы, папляваць на пальцы і прыгладзіць вусы. Чарняўка з бяляўкай незаўважна для ўсіх слізганулі ў трэйлер, што хаваўся ў цёмным гушчары.

З верталёта высыпалі аднолькавыя каржакаватыя хлопцы ў аднолькавых чорных акулярах і аднолькава някідкіх шэрых стройчыках. Яны прафесійнымі позіркамі ацанілі нудыстаў на прадмет зброі і разгрупаваліся на паляне.

Джон Фіцджэральд Кенэдзі абсалютна не адпавядаў свайму тэлевізійнаму вобразу, распрацаванаму іміджмейкерамі яшчэ за часамі перадвыбарчай кампаніі: гэткі гібрыд прагрэсіўнага ўніверсітэцкага выкладчыка і акцёра з рэкламнага роліка зубной пасты. Трыццаць пяты прэзідэнт Злучаных Штатаў выглядаў самотным і засяроджаным; знешнепалітычная сітуацыя не спрыяла братэрскай любові. Ён нервова падцягнуў вузел гальштука, прамакнуў лоб насоўкай і немалым намаганнем волі зацвердзіў добразычліва-афіцыйны позірк.

Гэтым позіркам Кенэдзі агледзеў пярэдні план і спыніўся на вытанчанай чарняўцы; за колькі хвілінаў, праведзеных у трэйлеры, тая паспела надзець сціплую сукню, укласці фрызуру і нават падправіць касметыку.

– Жаклін, я заўсёды цаніў тваю вынаходлівасць, у тым ліку і ў сексе, – адбудаваў прэзідэнт тактоўную прэлюдыю спіча. – Але…

– Джэкі, гэта ўсяго толькі перформанс, – з дазаванай крыўдай патлумачыла першая лэдзі ЗША. – Постмадэрнічны тэатр, эстэтычны мінімалізм, дэканструкцыя вобразнай парадыгмы. Карацей, увасабленне прынцыпаў Усеагульнай Дэкларацыі правоў чалавека нетрадыцыйнымі пастановачнымі сродкамі. Усе аголеныя і таму ўсе роўныя. Ты ж не ханжа і не супраць сучаснага мастацтва?

Фасоністая бяляўка, якая выйшла з-за спіны Жаклін Кенэдзі, узялася вытлумачваць групавуху з іншага боку.

– І перформанс гэты называецца Купалле. Дзень летняга сонцастаяння, свята плоднасці, народнага чарадзейства і перамогі дабра над ліхам, – з інтанацыямі прафесара этнаграфіі патлумачыла Лі Радзівіл. – Мы з сястрой акурат і зладзілі купальскае свята ў гонар твайго найлепшага сябра і майго мужа, князя Станіслава Альбрэхта. Гэты дзень і пагэтуль адзначаюць на гістарычнай радзіме продкаў Стэсі, у горадзе Нясвіжы.

– Нясвіж – гэта дзесьці ў Манголіі? – недаверліва ўдакладніў Джэкі.

– У Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы, – далікатна ўкруціўся ў размову Стэсі. – БССР – гэта адзін са штатаў Савецкага Саюза. Самы заходні. Халодная вайна, жалезная заслона, балістычныя ракеты, КГБ, гарэлка, калгасы і містар Хрушчоў з чаравікам на трыбуне ААН…

Тлумачэнне князя Радзівіла не выклікалі ў прэзідэнта Кенэдзі ані цікаўнасці, ані здзіўлення. Ён з агідай аглядаў спатнелую ад любошчаў і алкаголю публіку, і на донцах прэзідэнцкіх вачэй, нібы на фотапаперы, праяўляліся здзеклівыя загалоўкі заўтрашніх газет.

– Значыцца, Стэсі, у тваім БССР сексуальная рэвалюцыя адбылася яшчэ раней за Злучаныя Штаты, – падсумаваў Кенэдзі. – Ухваляю. Але ж перформанс у фармаце свінгер-вечарынкі, калі пра яго дазнаюцца…

– Выключаецца цалкам, – супакоіла Жаклін. – Масоўка – акторкі-пачаткоўкі з Брадвею разам са сваімі бой-фрэндамі, дармаедамі-бітнікамі. Купальскае кантры – музыкі з найлепшай габрэйскай рэстарацыі Брукліна. Дэкарацыі мы выпісалі з Галівуду. Усім заплацілі па найвышэйшым рахунку і паабяцалі яшчэ больш у наступныя разы. Так што ім цяпер прасцей маўчаць, чым гаварыць. Да таго ж, дарагі Джэкі, ані рэпарцёраў, ані залішніх вачэй тут быць не можа. Нагадаю, што мы на даху аднаго з самых высокіх хмарачосаў Нью-Ёрка, а значыцца, і ўсяго свету.

У пацвярджэнне словаў сястры Лі Радзівіл эфектна рассунула гіганцкія лісты папараці, выштукаваныя з пап’е-машэ.

З вышыні пяцісот футаў адкрывалася панарама Нью-Ёрка, бяздушная і матэрыялістычная. Сляпучая галактыка Манхэтэна бязжальна выпальвала вочы. У залітых электрычнасцю цяснінах стрытаў і авеню праплывалі злітныя аўтамабільныя стужкі. Шалела неонавая рэклама, прапаноўваючы ў крэдыт усе існыя радасці жыцця.

Знянацку ад верталётнай кабіны пачуўся траскучы радыёшоргат, на які наклалася трывожнае піканне. Збоку-ззаду Кенэдзі далікатна матэрыялізаваўся ахоўнік і схіліўся да прэзідэнцкага вуха.

Джэкі прабыў у салоне нядоўга, а калі вярнуўся, выглядаў дэпрэсіўным і нібыта замарожаным – рыхтык як тры месяцы таму, калі яму даклалі пра няўдалую высадку «контрас» на Кубе.

– Змушаны з вамі развітацца, – Кенэдзі замкнуў твар у дзяржаўна-заклапочаным выразе. – Справы неадкладнай пільнасці.

Ён ужо збіраўся сесці ў верталёт, але ў апошні момант зачапіўся позіркам за старую відавочна нетутэйшага экстэр’еру. Старэча па-гаспадарску ўпэўнена несла да Джэкі вялікі спод ружовых круглякоў з карункавымі закрайкамі, ад якіх сыходзіў надзіва апетытны водар. У вачах бабкі чыталася настойлівае патрабаванне неадкладна пакаштаваць і выпіць.

– Пачакай, сыначка, – загадала старая. – Калі ты пра той страшны пажар, то я згашу яго проста зараз.

Кенэдзі таргануўся, нібы ад удару электратокам. Крытычна агледзеў цяжкую чорную спадніцу, зашмальцаваную душагрэйку ў прапалінах, вузлаватыя рукі з сінімі вяровачнымі пражылкамі і непранікальны, нібы вытачаны з каменя, твар. Усё гэта падсвядома асацыявалася ў яго з СССР, гарэлкай, калгасамі і ўвогуле з пеклам.

– Гераіня Хэлоўіну? – нервова запытаўся прэзідэнт у Жаклін.

– Рэжысёрка-пастаноўшчыца нашага купальскага перформансу, – патлумачыла першая лэдзі. – Між іншым, родам з-пад Нясвіжа, таго самага. Аўтэнтычная вядзьмарка… куды там расфарбаваным акторкам з брадвейскага «Макбета»! Бароніць традыцыі, адкрывае мінулае, прадказвае будучыню і сурочыць ворагаў.

Джэкі не адразу засвоіў пачутае.

– Мэм, пра які пажар вы гаворыце? – з напругай удакладніў ён у бабкі.

– Пра той самы, якім ты, сынок, так пераймаешся. Дзе гарыць, не скажу дакладна. Адно ведаю, што надта адсюль далёка. Ужо трэці дзень, і ніхто не можа згасіць. Давай паспрабую.

– Адкуль вы ўсё ведаеце?!..

Вядзьмарка мёртва ўчарэпілася ў прэзідэнта, драпежна вышчарылася і пацягнула яго ў цёмны гушчар. Той нават не рыпнуўся, бо адразу адчуў сябе ў цісках чужой волі. Каржакаватыя хлопцы ў някідкіх шэрых строях, якія пільнавалі кожны прэзідэнцкі рух, скамянелі ўмомант, нібы пад позіркам Медузы-Гаргоны, і гэтая акалічнасць канчаткова прыўнесла ў сітуацыю элемент невытлумачальнай містыкі.

Тое, што адбылося далей, нагадала Джэкі Кенэдзі дакументальны фільм пра шаманаў індзейскага племені тэтан-дакота. У руках варажбіткі невядома адкуль узялася пяць пашарпаных алюмініевых конавак. Старэча акуратна паставіла іх радком на борцік басейна, донцамі дагары, тройчы перажагналася і глуха зашаптала засяроджанай скарагаворкай, паўтараючы да бясконцасці:

– Йшла Божая Маці сінімі марамі, зялёнымі мастамі, залатою чашкай брала воду, агонь засланіла, зямлю збараніла…

З кожным паўторам мантры вядзьмарка прыгаршчай чэрпала з басейна і плёхала на конаўкі. На кашчавым пальцы цьмяна блішчэў пярсцёнак цяжкага старажытнага срэбра з нечытэльнымі таямнічымі пісьмёнамі.

У галаве Кенэдзі недарэчна завярцелася слова «ерась», падзабытае з часоў заканчэння каталіцкай школы. Ён ужо збіраўся збегчы ад небяспечнай вар’яткі, але знянацку ад донцаў конавак паваліла густая шэрая пара, у горле зашкрэбла, рыхтык ад нашатыру, у галаве нешта набрыняла і шпокнула з ільдзістым блакітным дзвонам.

– Згаснуў твой пажар, – абвясціла старая паяснелым голасам.

Прэзідэнт ніякавата глянуў на чараўніцу і без развітання пасунуўся да верталёта. Па вачах аховы ён зразумеў, што за час яго адсутнасці нешта змянілася.

– Містар прэзідэнт, толькі што на сувязі быў губернатар Тэхаса, – паведаміў пілот. – Ён прасіў сказаць, што…

– Звяжыце мяне з ім!..

Пачварны пажар, які трэці дзень выпальваў найвялікшы нафтавы тэрмінал Тэхаса, ад самага пачатку стаў некіраваным і пагражаў перакінуцца на бліжэйшы горад. Тэрмінал давялося ачапіць, але чуткі пра катастрофу ўсё ж прасочваліся ў бізнесовыя колы. Пажар азначаў не толькі банкруцтва нафтавых кампаній, у чые акцыі сям’я Кенэдзі ўклала немалыя грошы, але і непазбежны абвал нью-ёркскай фондавай біржы. Апошняе, згодна з эфектам даміно, цягнула за сабою процьму наступстваў розных ступеняў паскуднасці, якія засланялі сабою нават экалагічную катастрофу і чалавечыя ахвяры.

Спыніць пажар не маглі ўсе пажарныя штата. І вось, як паведамляў тамтэйшы губернатар, літаральна хвіліну таму невядома адкуль наляцелі хмары і шалёная залева згасіла агонь, хаця неба над усім штатам яшчэ гадзіну таму было яснае.

– Гэта проста нейкі цуд, містар прэзідэнт, я ніколі такога не бачыў, – падсумаваў губернатар дрыготкім ад пабожнасці голасам. – Нібы сам Гасподзь адначасова скіраваў усе брандспойты Злучаных Штатаў на тыя пяць рэзервуараў…

Кенэдзі механічна адзначыў, што конавак на борціку басейна таксама было пяць.

Шаманскія маніпуляцыі з паліваннем посуду і раптоўная залева ў паўтары тысячы міляў адсюль відавочна мелі нейкую прычынна-выніковую сувязь. Прырода гэтай сувязі не вытлумачвалася рацыянальна, але сувязь гэтая, бясспрэчна, існавала, прытым асабліва цешыў канчатковы вынік.

Перамовы з Тэхасам натхнялі да асцярожнага аптымізму. Кенэдзі выбраўся з салона і ласкава агледзеў курваў з бойфрэндамі, якія, атабарыўшыся каля вогнішча, апетытна прыкладаліся да пляшак. Прыняў перад патэнцыйным электаратам найвыгоднейшую паставу, прыўзняў руку і злавіў сябе на думцы, што цяпер шчыра шкадуе пра адсутнасць рэпарцёраў.

– Маю зрабіць важную для ўсіх нас заяву, – прамовіў Джэкі голасам, якім з Белага Дома звычайна віншуюць з Днём Падзякі. – Жахлівы пажар у Тэхасе, пра які мы пакуль не хацелі распавядаць і пра які ўся нацыя дазнаецца толькі на раніцу, нарэшце зліквідаваны нашымі агульнымі намаганнямі. Злучаныя Штаты – вялікая дзяржава, мы здатныя супрацьстаяць і не такім выклікам!

Прашаргацелі воплескі. Кенэдзі фотагенічна пасміхнуўся і, адаслаўшы ахову, скіраваўся да вядзьмаркі. Тая, знясіленая сеансам выклікання дажджу, нерухома сядзела пад пластмасавай сасной.

– Мэм, як гэта ў вас атрымалася? – пацікавіўся Джэкі з інтанацыямі школьніка, якому маці замест абяцанага ровару нечакана купіла «кадылак».

Вядзьмарка стомлена глянула на прэзідэнта і прамовіла надзіва роўна:

– Іншаму б не сказала, а табе скажу… Тваёй краіне не варта баяцца Саветаў, яны разваляцца. Да развалу СССР прыкладзе руку адзін мой зямляк на імя Станіслаў. Запомні гэтае імя. Але ты гэтага ўжо не заспееш, бо цябе застрэляць. А смерць твая, сыначка, акурат і прыйдзе з Беларусі, з Мінска. Заб’е цябе вайсковец, які скончыў адмысловую школу, дзе й навучаюць забіваць. Так што не хвалюйся, ты памрэш хутка і без пакутаў…

…Ранішні ветрык з Гудзона варушыў шызы попел вогнішча, пад якім пяшчотна ружавела вуголле. На глянцавай вадзе басейна гайдаўся самотны купальскі вяночак. Галівудскія дэкаратары дзелавіта скручвалі ў рулоны штучны мох. І ніхто не зважаў ані на старую, якая па-ранейшаму сядзела, прыхінуўшыся спінай да шурпатага пластыка, ані на вялізны спод састылых дранікаў перад ёй.

Паветра басавіта завібравала, нібы мост пад таварным саставам. Энергічны шоргат крылаў успароў вільготную шэрань. На борцік басейна важка апусціўся гіганцкі гуталінава-чорны крумкач інфернальнага выгляду. Ён скасавурыў вясёлкавае вока на біклажку з самагонам і пранізліва каркнуў.

– Ну, выпі, выпі, калі так хочацца, – з нечаканай пяшчотай дазволіла старая. – Толькі дранікам заясі, каб па-людску было…

Варажбітка падчапіла відэльцам самы тоўсты дранік, і срэбны пярсцёнак на яе пальцы бліснуў, нібы апошняя зорка на золку.

* * *

Наступствамі купальскага перформансу ў 1961 годзе сталіся дзевяць цяжарнасцяў, сем абортаў, пяць разводаў і два самагубствы. Натуральна, уплывовыя бульварныя газеты пра гэта не напісалі; Жаклін і Лі ведалі, як правільна сябраваць з медыямагнатамі.

Жаклін неўзабаве паляцела ў Парыж, на прымерку чарговай ружовай сукні ад Шанэль. Лі захапілася творчасцю Трумэна Капотэ, моднага пісьменніка-гомасексуала, і гэта стала прычынай мадэрнісцкіх чутак пра раптоўную змену эстэтычнай і сексуальнай парадыгмы ўсіх ейных каханкаў. Стэсі Радзівіл, уладальнік транснацыянальнай рыэлтарскай агенцыі, з галавою занурыўся ў канвертацыю нерухомасці ў грошы і наадварот. А Джон Фіцджэральд Кенэдзі, нібы той штурман, жорстка пракладаў на глобусе знешнепалітычны курс ЗША, з пераменлівым поспехам пазбягаючы рыфаў, водмеляў, бураў і штыляў.

Неўзабаве і пра Купалле, і пра падзеі, звязаныя з тым перформансам, забыліся амаль усе…

Акрамя Алена Далеса, усемагутнага дырэктара ЦРУ. Містар Далес, ласкавы стары з халоднымі вачыма патолагаанатама, пільна адсочваў абсалютна ўсё, што тычылася Джона Кенэдзі і яго атачэння. Свята разбэзсты на даху хмарачоса асабліва не зацікавіла звыклага да ўсяго спецслужбоўцу; яго картатэка і так была заваленая кампраметарнымі матэрыяламі на ўсіх больш-менш уплывовых людзей Злучаных Штатаў.

А вось першабытныя камланні экзатычнай шаманкі і яе глабалісцкія прадказанні раптоўна адрадзілі ў Алане Далесе веру ў надзвычайнае. Пасля залевы ў Тэхасе, якую, без сумневу, выклікала паліванне конавак у НьюЁрку, не даваць веры прароцтвам Сівілы з невядомай для ўсіх Беларусі было не толькі немагчыма, але і злачынна.

Ужо на другі пасля Купалля дзень старэчу затрымалі спецагенты і даставілі ў пентхаўс аднаго з манхэтэнскіх хмарачосаў, дзе месцілася сакрэтная лабараторыя ЦРУ. Падвопытнай вядзьмаркай заняліся самыя прасунутыя псіхааналітыкі, гіпнатызёры, тэлепаты, тэолагі і следчыя, але ніякага плёну іх даследаванні пакуль не давалі.

І толькі інфернальна-чорны крумкач, якога бачылі ў кампаніі варажбіткі як мінімум трое.

Глава 1

Пеўні прагарлалі новы дзень. У вільготных пасля ночы травах зашаргацела, застракатала і засноўдалася. Сонца пераможна ўздымалася над вясковымі дахамі. Ясная ліпеньская раніца выкладала на грунтоўцы рытмічныя сінія цені, залаціла бляшаны рэпрадуктар на калгасным кароўніку.

Рэпрадуктар адкашляўся, напружыўся і праз радыёшоргат выплюнуў у празрысты блакіт:

– У эфіры – перадача «Раніца маёй рэспублікі». Ідучы насустрач гістарычным рашэнням студзеньскага пленума ЦК КПСС, працоўныя калгаса «Чырвоны шлях» Нясвіжскага раёна Мінскай вобласці ўзялі на сябе падвышаныя сацыялістычныя абавязацельствы па пашырэнні пасеваў кукурузы…

– Выключыце вы гэту херню, Міроныч, – чарнявы маладзён дбайна абцёр рукі аб доўгі скураны фартух, напялены паверх медычнага халата.

Мажны свінавокі мужчына ў цёмным, не па надвор’і, бастонавым строі глянуў на суразмоўцу з начальніцкай перасцярогай.

– Па-першае, Генік, я табе не Міроныч, а таварыш Ананій Міронавіч Басота, – адказаў ён у густым селядцова-цыбульным сіпенні. – Герой Сацыялістычнай працы і старшыня самага перадавога калгаса Нясвіжскага раёна. Па-другое, не выключу, бо тут акурат мой калгас і прапагандуюць. А па-трэцяе – піздзіш замнога. Чапаева ідзі рэж, а то з раёна ў кожны момант могуць прыехаць.

Генік не стаў пярэчыць. Падхапіў сакваяжык з аблушчаным чырвоным крыжам і пасунуўся за кароўнік. У цяньку, на шырокім брызенце, грувасцілася туша прыўкраснага чорнага бугая. Тлустая зялёная муха поўзала на пукатым, у кравяністых пражылках, бычыным воку.

– Я ж чалавечы патолагаанатам, а не жывёльны, – Генік нетаропка абышоў тушу, прыкідаючы, з чаго пачынаць. – Тут рэзнік патрэбны, са спецыяльным рыштункам. Ці ветэрынар…

– Так, без дэмагогіі, – жорстка асадзіў Ананій Міронавіч. – Мне загадалі арганізаваць анатамаванне бычынага трупа, і каб пад пратакол. Не зробіш як мае быць – гэта будзе не апошні пратакол у тваім жыцці!..

Сонца прыпякала. Генік анатамаваў. У бязветранае паветра падымаўся моташліва-салодкі пах крыві. Калгасны старшыня сядзеў на лавачцы пад бярозай і штохвіліны выціраў бліскучы лоб.

– Агне-ешка!.. – крыкнуў ён у бок кароўніка. – Прынясі што-небудзь папіць!..

З дзвярэй кароўніка вызірнула немаладая спалоханая скотніца і па хуткім часе прыбегла са жбанам.

– Вось, паночак, халоднае…

– Колькі разоў табе гаварыць, што ў нас у Савецкім Саюзе ўсе роўныя і ніякіх паноў тут няма, – Ананій Міронавіч прагна прыклаўся да жбана, і малако пацякло з куткоў яго рота. – Ці ніяк сваю белапанскую Польшчу забыць не можаш?.. Ат, яшчэ гадоў дзесяць таму цябе за адно б толькі слова «паночак» ведаеш куды б выправілі?..

– Ведаю, паночак, ведаю… – уздыхнула старая.

Калгасны старшыня зняў заплямлены малаком пінжак, кінуў на рукі скотніцы і пасунуўся да кароўніка. На цаглянай сцяне пагойдвалася шырокая прасціна ў бурых падсохлых плямах. Басота асцярожна адагнуў край, зазірнуў пад тканіну і адразу адскочыў, нібыта апёк вочы.

– Генік, гэта ты завесіў?

– Угу, – засяроджана азваўся патолагаанатам, адганяючы мух, якія манатонна гулі над разваленай бычынай грудзінай.

– Ну, хоць нешта зрабіў правільна. А то ў нас тут яшчэ шмат несвядомых!..

Скотніца асцярожна наблізілася да тушы, схілілася над скрываўленай пысай і сантыментальна яе абняла. Тым часам Генік аберуч выдраў з чапаеўскай грудзіны маціцова-барвовае сэрца і пераможным жэстам Данка прыўзняў яго над галавою.

– Гля, якая прыгажосць! Проста цукерачка, а не фіброзна-мускульны орган!..

Ананій Міронавіч слізгануў вачыма па органе, перавёў позірк на прасёлак і здранцвеў тварам.

Па дарозе, у даўжэзным шлейфе пылу, нетаропка каціла шэрая «волга» з доўгім прутком антэны спецсувязі. Старшыня калгаса выпрастаўся, нібы насаджаны на кол. Уцягнуў па магчымасці жывот, выцер аб штаніны імгненна спатнелыя далоні і вернападданым поглядам прывітаў госця, які выйшаў з машыны адразу, як тая спынілася.

– Добрай вам раніцы, таварыш Пяткевіч, – прапхнуў Басота праз шурпатую гартань і няўпэўнена працягнуў руку.

Таварыш Пяткевіч, прыязны падцягнуты дзядзька з аптымістычнай посмешкай на ідэалагічна вытрыманым твары, адказаў энергічным поціскам.

– Не такое яно ўжо і добрае, Ананій Міронавіч…

– І не кажыце, таварыш маёр: паўсюдна ворагі…

Таварыш маёр глянуў на старшыню з таварыскім дакорам.

– Вы, таварыш Басота, не зусім правільна разумееце палітыку партыі. Апошняю прамову таварыша Хрушчова канспектавалі? У Савецкім Саюзе агулам і ў Савецкай Беларусі ў прыватнасці больш не існуе сацыяльных перадумоваў для масавай антысавецкай дзейнасці. Але асобныя негатыўныя праявы яшчэ здараюцца. Напрыклад – былыя фашысцкія памагатыя з беларускіх буржуазных нацыяналістаў, якія паскудзяць сацыялістычнаму будаўніцтву на грошы заакіянскіх гаспадароў…

Нібыта ў пацвярджэнне гэтых словаў рэпрадуктар на слупе, які быў заціх, загрукатаў сакавітым барытонам:

– …абурэнне ўсіх сумленных савецкіх грамадзянаў. «Ганьба нацыяналістычным недабіткам!» – гнеўна заяўляюць рабочыя слуцкай макароннай фабрыкі, і гэтыя словы гучаць годным адлупам ястрабам Пентагона і ЦРУ, якія з дапамогай жменькі запраданцаў імкнуцца аднавіць у БССР уладу паноў і капіталістаў! Пракурор патрабуе для падсудных здраднікаў, паліцаяў і шпігуноў…

Пяткевіч выслухаў паведамленне з казённай павагай, агледзеўся і спыніў позірк на разваленай бычынай тушы.

– Ну, што ў вас? Прычыну смерці назваць можаце?

Патолагаанатам выцер скрываўленыя рукі анучкай, памуляўся і далікатна схіліўся да вуха госця.

– Таварыш патолагаанатам, мы тут усе савецкія людзі… спадзяюся. Можаце гаварыць уголас, – дазволіў Пяткевіч.

– Прычынай смерці племяннога быка-чэмпіёна па мянушцы Чапаеў стала яго зверскае згвалтаванне ў заднепраходную адтуліну, – афіцыйна абвесціў Генік, крыху павагаўся, але ж не ўтрымаўся ад перакладу на размоўную: – Карацей, нашага бычару да смерці забаралі… Што таго ворага народа!

У таварыша маёра хапіла тактоўнасці не акцэнтаваць увагу на апошніх славах.

– Патлумачце, калі ласка, падрабязней, – мякка ўдакладніў ён.

– У бычыным анусе выяўлена каля трох літраў спермы.

– Чыёй? – прафесійна хутка ўкруцілася пытанне.

– Ээээ… Не ведаю. Але ніводны савецкі чалавек на такое не здольны. Сперму на экспертызу трэба аддаць, а гэта толькі ў Мінску…

Скотніца, якая пагэтуль моўчкі слухала дыялог, знянацку загаласіла танютка і перарывіста:

– А-ёй, мой Чапаенька!.. Ды хто ж цябе так?.. І што ж ты перад смерцю ад таго ірада нацярпеўся!.. Я ж цябе гадавала, ночы не спала, усіх кароў закінула, адным толькі табою і займалася!.. На пашу ад рана выводзіла, цёлачку-прыгажуньку табе прыглядала!..

Ананій Міронавіч наступіў старой на нагу – тая злякана змоўкла. Кашлянуў у кулак, неўпрыкмет страсянуў салёную кроплю з носа.

– Мы сапраўды рыхтавалі Чапаева для паездкі на Усесаюзную выставу дасягненняў народнай гаспадаркі ў сталіцы нашай Радзімы, горадзе Маскве. Ён бы адтуль залаты медаль прывёз… калі б не антысавецкі акт скаталожніцтва!..

Сонца стаяла ў зеніце. Дзень плавіўся і плыў. Цені на сценах кароўніка калыхаліся, ссоўваліся і размываліся, нібы ў міражы. Маёр Пяткевіч крытычна агледзеў прасціну ў разляпістых бурых плямах і без ваганняў садраў яе, дэманструючы, што часы цяпер сапраўды ліберальныя і што ў савецкае ўлады няма таямніц ад сумленных грамадзянаў.

На пабеленай цэгле брутальна чырванеў надпіс:

СЛАВА САВЕЦКІМ ЧЭКІСТАМ!

Надпіс быў зроблены крыва і няўпэўнена – нібы яго аўтар толькі нядаўна вывучыў алфавіт. Пяткевіч адышоў ад сцяны на колькі метраў і ацаніў пісьмёны вокам спрактыкаванага аматара жывапісу.

– Мяркую, што цынічны надпіс на сцяне савецкага кароўніка зроблены крывёю Чапаева, – агучыў ён вынік агляду. – Ці ў вас, таварышы, ёсць нейкія іншыя меркаванні?

– Экспертыза пакажа, – знізаў плячыма патолагаанатам.

Таварыш маёр пасунуўся да «волгі».

– Як будуць вынікі – неадкладна паведаміце. Таварыш Басота Ананій Міронавіч, таварыш Пазнякевіч Яўген Аляксандравіч і таварыш Крукоўская Агнеса Войцэхаўна, – абвесціў ён у танальнасці павесткі па месцы жыхарства. – Праз пятнаццаць хвілін тут будзе апергрупа. Нашы супрацоўнікі правядуць комплекс чэкісцкіх мерапрыемстваў, пасля чаго вас усіх павязуць у райаддзел для допытаў…

Старшыня калгаса хапануў ротам паветра і раздзьмуўся, бы мангальф’ер, пры гэтым гузік з яго пінжака адшпокнуў у траву.

Патолагаанатам упусціў у тушу трэпан. І толькі скотніца ўспрыняла пачутае з пакорлівай абыякавасцю, і ў пацвілых вачах яе адразу высвеціўся спіс неабходных пры арышце рэчаў.

– …у якасці сведкаў, каб запратакалаваць усё па закону. Назад таксама даставяць, – дадаў Пяткевіч і ледзь заўважна пасміхнуўся папулярнаму сярод людзей яго прафесіі жарту. – Добрага вам дня, дарагія таварышы!..

Ананій Міронавіч праводзіў «волгу» вільготнымі ад ласкавасці вачыма, плюхнуўся на лаву і выцягнуў валідол. Агнеса незаўважна перажагналася і патупала да кароўніка. Генік сцягнуў праз голаў скураны фартух і сплюнуў.

– Нарэшце зваліў… баец нябачнага фронту, – без усялякай павагі вымавіў ён і, перахапіўшы абураны погляд калгаснага старшыні, дадаў з прыхаваным выклікам: – Што зыркаеце, Міроныч? Вам жа сам таварыш маёр сказаў, што палітыку партыі разумееце няправільна. Не засталося ў нас у БССР масавых ворагаў!..

* * *

Начальнік нясвіжскага райаддзела КГБ Вікенцій Дамінікавіч Пяткевіч уважліва разглядаў гіганцкую кучу лайна. Куча была ва ўсіх падрабязнасцях зафіксаваная на аператыўным фотаздымку. Пра надзвычайны аб’ём экскрэментаў сведчыў маштабны метр з рыскамі, што стаяў побач. У пратаколе дэталёва пазначаліся форма, колер, кансістэнцыя і памеры: шчыльны конус аднароднага цёмна-карычневага колеру, блізка 53 см у дыяметры і каля 37 см у вышыню.

Фекаліі былі выяўленыя чэкістамі перад параднымі дзвярыма нясвіжскага райаддзела КГБ толькі а дзявятай раніцы і, мяркуючы па ўсім, праляжалі там з ночы. Характэрна, што ніводны чалавек, які праходзіў міма, не кінуўся з заявай у «органы»; пэўна, лайно перад Дзяржбяспекай успрымалася савецкімі грамадзянамі як элемент натуральнай рэпрэсіўнай атрыбутыкі. Але гіганцкая куча, безумоўна, з’яўлялася слядамі жыццядзейнасці таго самага злачынцы, які пакінуў у анусе бугая Чапаева тры літры спермы.

Асоба злачынцы выклікала ў Пяткевіча пачуцці, блізкія да антынавуковага рэакцыйнага ідэалізму. Савецкі грамадзянін, нават пры самым пажыўным рацыёне, наваляць так багата не мог. Дый нашто сумленнаму грамадзяніну спраўляць патрэбу на прыступках КГБ? На падобнае быў здольны адно нейкі антысавецкі монстр…

Фотаздымак лайна ляжаў на барвовай саф’янавай папцы з залачонымі шчытом і мячом. Нацюрморт падступна схіляў камітэтчыка да алюзій і нават абагульненняў, але ён адразу адагнаў ад сябе думкі з відавочна антысавецкім душком.

– А ты, Фелікс Эдмундавіч, яшчэ нешта пра чыстыя рукі гаварыў! – па-свойску падміргнуў Пяткевіч партрэту, адсунуў фотаздымак і раскрыў папку са стосам шыфраграм, запытаў, даносаў і дакладных, якія прыйшлі яшчэ з раніцы.

Большасць папераў выглядала руцінна, рыхтык любошчы абрыдлых адно аднаму сужэнцаў. Патрабаванні дэталёва аналізаваць аператыўную сітуацыю, адказна ставіцца да агентурна-вышуковых мерапрыемстваў і рэгулярна ўзмацняць палітыка-выхаваўчую працу…

А вось вялізная капэрта, расквечаная рознакалібернымі фіялетавымі штампамі, адразу прывабіла ўвагу зваротным адрасам: Масква, плошча Дзяржынскага, 2, КГБ СССР. Падобныя капэрты прыходзілі ў нясвіжскі райаддзел вельмі рэдка. Пяткевіч нецярпліва чыкнуў нажніцамі. На стол выслізнула папка аператыўна-вышуковай справы, з тузін глянцавых фотаздымкаў і суправаджальны ліст за генеральскім подпісам.

Перш-наперш Вікенцій Дамінікавіч азнаёміўся з фотаздымкамі. Яны былі зробленыя ў нейкіх першабытных джунглях: непраходныя зарасці папараці, шалёных памераў хвашчы… Але гэта былі не джунглі братэрскага В’етнама, а менавіта капіталістычныя джунглі; пра апошняе сведчыў верталёт з надпісам «Marine One» і выявай амерыканскага сцяга.

На наступных здымках маёр Пяткевіч беспамылкова пазнаў Джона Фіцджэральда Кенэдзі. Галоўнакамандуючы арміі патэнцыйнага ворага прыязна размаўляў з дзвюма маладзіцамі, па выглядзе – перадавымі прадавачкамі «Сельпо». З-за спінаў прадавачак напружана вызіраў немалады вусаты дзядзька з акуратнымі вусікамі калгаснага гуманітарыя. На заднім плане цынічна вытанцоўвалі цалкам аголеныя дзеўкі і дзецюкі, няйнакш як пад бездухоўны рок-н-рол. Напэўна, гэта быў нейкі фестываль капіталістычнай парнаграфіі.

– Але ж як добра таварышы з выведкі працуюць!.. – з пачуццём карпаратыўнага гонару зазначыў Вікенцій Дамінікавіч, разглядаючы фатаграфіі.

З апошняга здымка, зробленага ў найлепшай якасці, таварышу маёру пасміхалася ссушаная старая ў зашмальцаванай душагрэйцы. Крамянёвыя зморшчыны яе твару навявалі асацыяцыі з фальклорнымі жахалкамі пра варажбітак, пярэваратняў ды іншых нячысцікаў. На руцэ вядзьмаркі цьмяна зіхацеў старажытны пярсцёнак з неразборлівымі знакамі.

Суправаджальны ліст і аператыўна-вышуковая справа сведчылі, што Рымша Ганна Францаўна, 1863 года нараджэння, яшчэ ў 1940 годзе праходзіла па дакументах аператыўнага ўліку на падпольную арганізацыю беларускіх нацыяналістаў, у якой нібыта была штатным містыкам. Паводле нешматлікіх агентурных паведамленняў, Ганна Францаўна жыла на хутары пад Нясвіжам у таварыстве гіганцкіх крумкачоў, якіх гадавала сырым мясам супрацоўнікаў НКВД. Але ўсе спробы арыштаваць яе сталіся марнымі – апергрупы, якія выпраўляліся на хутар вядзьмаркі, ужо ніколі не павярталіся назад.

7 лістапада 1951 годзе грамадзянка Рымша Г. Ф. прыехала ў Мінск і падступна пракралася ў Палац культуры МГБ БССР імя Дзяржынскага, на закрытыя чэкісцкія ўрачыстасці з нагоды Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі. Там вядзьмарка прылюдна пракляла тагачаснага міністра Дзяржаўнай бяспекі таварыша Лаўрэнція Фаміча Цанаву, паабяцаўшы, што той неўзабаве падохне ў турме, як сабака. Старую арыштавалі і этапавалі на Лубянку. Назаўтра арыштантка загадкава знікла проста з камеры, прытым разам з ёй нібы выпарылася і яе крымінальная справа, якая захоўвалася ў зачыненым сейфе следчага кабінета. Уся турэмная змена, а таксама следчы, з падачы азвярэлага Лаўрэнція Фаміча, былі асуджаныя на самыя доўгія тэрміны ў самых далёкіх лагерах. Аднак неўзабаве і самога таварыша Цанаву выкрылі як шпега шматлікіх замежных выведак, а таксама фашыста, шкодніка і варожага дыверсанта. Пасля энергічных допытаў гэты подлы вораг народа сапраўды падох у турме, як сабака.

Колькі ні шукалі органы Дзяржбяспекі тую Рымшу, усё было дарэмна. І толькі ў ноч з 23 на 24 чэрвеня 1961 года савецкі выведнік, легендаваны дэкадэнтам-бітнікам, зафіксаваў на даху нью-ёркскага хмарачоса асобу, вельмі падобную да ўцякачкі. Старая доўга размаўляла з прадстаўнікамі рэакцыйна-імперыялістычных колаў ЗША, а потым – сам-насам з самім прэзідэнтам Кенэдзі. Пасля чаго зноў знікла ў невядомым кірунку.

Таварышу Пяткевічу належала высветліць, ці сапраўды на нью-ёркскім здымку зафіксаваная менавіта тая Ганна Францаўна Рымша, якая да вайны жыла пад Нясвіжам? Ці былі ў яе нейкія паслядоўнікі альбо вучні ў тэрарыстычна-вядзьмарскай дзейнасці?

Няўлоўная чараўніца выглядала фігуранткай нават больш фантастычнай, чым загадкавы гвалтаўнік калгаснага Чапаева. Але ж зачэпкі меліся, і Вікенцій Дамінікавіч ужо ведаў, з чаго пачынаць. Пераглянуўшы агентурную картатэку, ён спыніўся на аператыўных крыніцах, найбольш вартых даверу. Прызначыў сустрэчы і ўжо праз дзве гадзіны збольшага валодаў сітуацыяй.

Агент з аператыўнай мянушкай «Вафлёныш» паведаміў, што па працы ён рэгулярна ездзіць па ўсім Нясвіжскім раёне, што пра вядзьмарку неаднаразова чуў і нават ведае, дзе стаяў яе хутар. Але Ганны Францаўны там даўно ніхто не бачыў. Хутар яе разбураны ўшчэнт, і падмуркі зараслі бадыллём.

Агент «Гліст» засведчыў, што на працы ён штодня пераглядае сотні твараў і даўно ўжо навучыўся распазнаваць адных і тых жа людзей у маленстве, у школе, на будоўлях сацыялізму, у турме і ў труне. А таму гатовы паклясціся хоць на камсамольскім білеце, хоць на Крымінальным кодэксе: старэча на нью-ёркскім фотаздымку і вядзьмарка з хутара з-пад Нясвіжа, якую ён колькі разоў бачыў у дзяцінстве, – адна і тая ж асоба.

Найбольш вычарпальную інфармацыю даў агент «Правакатар». Ён прачытаў таварышу маёру грунтоўную лекцыю пра тутэйшых варажбітак і запэўніў, што ў фальклорных чараўніц ніколі не бывае вучняў, а найгалоўную таямніцу жыцця яны перадаюць адзінай абранай асобе перад смерцю.

Бо калі такога не здарыцца – вядзьмарка будзе паміраць доўга і пакутліва.

Глава 2

Вядзьмарка памірала доўга і пакутліва.

У пацвілыя вочы старэчы спачувальна глядзела поўня, што пераспелым гарбузом завісла над шкляной пірамідай сакрэтнай лабараторыі ЦРУ. Адсюль, з карказломнай вышыні пентхаўса, было відно адно гніласна-электрычнае неба Нью-Ёрка, па якім раз-пораз прапаўзалі светлячкі самалётных агеньчыкаў.

Варажбітка ляжала ў высокім артапедычным ложку, і яе засівераны твар нерухомеў векавечным валуном. Бяззубы рот сціскаўся ў вузкую, лязо не прасунуць, шчыліну.

Пад прасцінай пругка тырчэлі смочкі датчыкаў, ад якіх цягнуліся спляценні рознакаляровых дратоў. Магнітафон на стале мерна круціў бабіны, але стужка вось ужо трэці дзень фіксавала адно цішу.

Ані самыя дасведчаныя агенты ЦРУ, ані нанятыя імі тэолагі, экстрасэнсы і гіпнатызёры па-ранейшаму не змаглі дамагчыся ад старой нічога ўцямнага. Цудадзейную залеву ў Тэхасе вядзьмарка растлумачыла навукай дзеда-нябожчыка, а прадказанне забойства Джона Кенэдзі – тым, што пра ўдалы замах ёй нібыта нашаптаў іншы дзед-нябожчык, таксама вельмі дасведчаны вядзьмак.

Такія адказы абсалютна не задавальнялі схільнага да канкрэтыкі Алена Далеса. Час падціскаў; дырэктар ЦРУ разумеў, што старой заставалася зусім мала. У лабараторыі з’явіўся дэтэктар хлусні – найноўшая тэхналагічна-шпігунская распрацоўка, нібыта здольная чытаць чалавечыя думкі.

Аператар дэтэктара, малады мужчына без асаблівых прыкметаў, напружана ўглядаўся ў перуновыя маланкі на зеленкаватым экране.

– Яна не маніць, нават калі нешта сніць, – патлумачыў ён дэтэктыву, такому ж класічна беспрыкметнаму спецслужбоўцу. – Прынамсі так сведчаць прыборы.

Дэтэктыў вылаяўся бязгучна; прамовіць адпаведныя сітуацыі словы яму не дазвалялі мікрафоны, уключаныя на запіс і развешаныя па ўсёй лабараторыі.

– Дэтэктар хоць спраўны?

– На сабе правяраў.

Позірк дэтэктыва спыніўся на экране аднаго з асцылографаў; светлавая кропка шалёна крэсліла мудрагелістыя вузельчыкі і петлі.

– І гэты спраўны?

– Гэты наладжаны выключна на фізіялагічныя паказчыкі. На канчатковыя вынікі амаль не ўплывае, але… – аператар слізгануў пальцамі па сінім дроціку і адкінуў край прасціны, якой была прыкрытая вядзьмарка.

Дроцік злучаўся з кончыкам пальца, на якім брутальна блішчэў чорны, падобны да адгадаванага прусака, датчык. Вышэй на фаланзе таямніча зіхацеў старадаўні срэбны пярсцёнак з нечытэльнымі пісьмёнамі.

– Можа, срэбра якую індукцыю наводзіць? – аператар паспрабаваў быў сцягнуць ювелірную аздобу.

Аднак пярсцёнак сядзеў на вузлаватым пальцы варажбіткі нязрушна, нібыта замацаваны скразным штыфтам праз косць. Старая нервова зварухнулася і прымружылася на цээрушніка драпежнымі круглымі вачыма.

– Толькі з пальцам, – папярэдзіла яна нядобрым шэптам.

Аператар скасавурыўся на чарупіну ўмывальніка.

– Мыла шукаеш?.. – бяззубы рот расцягнуўся ў жорсткай посмешцы, варажбітка сціснула пальцы так моцна, што ў маладога мужчыны хрумснулі суглобы. – Калі не адчэпішся, то проста тут і ўсерышся, абяцаю, – старэча рэзка адпусціла здабычу.

У памяшканні пачулася цяжкое спакутаванае сапенне. Лапкі самапісцаў шалёна заторгаліся.

– Спінацца не раю, – сур’ёзна параіў дэтэктыў. – А сварыцца – і пагатоў. Як скажа, то й здзяйсняецца. Будзе не раўнуючы як з ім…

У фатэлі, што стаяў у закутку, дробным студнем калаціўся штатны цээрушны гіпнатызёр. Вейкі трывожна паторгваліся ў неспакойным сне.

– Пішчом да яе лез, усё пнуўся ў транс увесці. Чараўніца і параіла яму той гіпноз сабе ў сраку заткнуць. Ужо другія суткі да цямы прыйсці не можа. Невядома, калі ачомаецца і ці ачомаецца ўвогуле.

Старэча закрахтала, заварочалася і зноў знерухомела, утаропіўшыся позіркам у шкляную піраміду над галавой. Аператар асцярожна зашархацеў папяровай стужкай з хаатычнымі лініямі самапісцаў.

– Ты ж глядзі – праўду кажа…

– А я пра што!..

Папераджальна блямкнуў нябачны званочак. Дзверы сакрэтнага ліфта, замаскаваныя пад сценную панэль, бязгучна ссунуліся ўбок, вочы на кароткі момант асляпілі люстэркі і нікель кабіны. Немалады лысаваты мужчына з халоднымі вачыма патолагаанатама паправіў танюткія залатыя акуляры, па чарзе працягнуў руку аператару, дэтэктыву і ахоўніку.

– Містар Далес, пакуль што ніякіх…

Дырэктар ЦРУ спыніў даклад згодным жэстам – маўляў, і так усё ведаю.

– Я хацеў бы перагаварыць з пацыенткай сам-насам, – папрасіў ён падкрэслена добразычліва.

Аператар і дэтэктыў паслухмяна зніклі за дзвярыма службовага пакоя. Ахоўнік спрытна выкаціў фатэль з кантужаным гіпнатызёрам. Ален Далес выключыў магнітафон, сеў каля вядзьмарчынага ложка.

– Добры вечар, мэм, – з казённай ветлівасцю прамовіў дырэктар ЦРУ. – Урад Злучаных Штатаў і я асабіста робім усё мажлівае, каб падтрымаць вашае здароўе і ваш надзвычайны дар…

– Не дуры бабінай сракі, – старая зірнула на госця безуважна, як глядзяць на агонь ці ваду. – Дай хоць памерці спакойна.

Цээрушнік зрабіў выгляд, нібы не пачуў.

– …аднак змушаны звярнуць увагу, што гаворка цяпер вядзецца не толькі пра вашае здароўе, але і пра нацыянальную бяспеку Злучаных Штатаў. І гэта цалкам апраўдвае вашае цяперашняе месцазнаходжанне… – Ален Далес распусціў вузел гальштука, выцягнуў ногі ў нямодных дыхтоўных штыблетах і на якую хвіліну змоўк, нібы наладжваўся на частату ўспрыняцця суразмоўніцы. – Мэм, давайце без хітрыкаў. Я прачытаў усе кнігі па народнай містыцы, якія толькі ёсць у бібліятэцы Кангрэса ЗША, і тое-сёе засвоіў. Вам дзевяноста восем гадоў. Не ўпэўнены, што…

– Хочаш, каб я табе перадала сваю моц перад смерцю? – варажбітка чытала чужыя думкі не горш найноўшай шпігунскай апаратуры. – Ат, у цябе дакладна не атрымаецца стаць абраным!.. Нават калі я гэтага захачу. Ведаеш чаму?...

Поўня абсыпала вядзьмарчын твар мярцвяным срабрыстым пылам. Сілуэт госця адкідаў на сцяну фатаграфічна выразны цень. Зеленкаватыя кропкі на экране порхалі спалоханымі мятлікамі.

– Я магу перадаць сваю моц толькі каму з землякоў, – засведчыла старая роўным голасам.

– А калі я знайду вам такога земляка… Што хочаце наўзамен?

– Лёгкай смерці хачу, – цяжка выдыхнула вядзьмарка.

– Капсула з цыянідам? Смяротная ін’екцыя? Перадазіроўка гераіну? – падхапіў дырэктар ЦРУ, і яго залатыя празектарскія акуляры заблішчэлі натхнёна. – Вы толькі самі скажыце, мэм! У маіх супрацоўнікаў найбагацейшы выбар… не кажучы ўжо пра досвед!..

– Туябень ты, хаця і дырэктар ЦРУ, – прахрыпела варажбітка. – Акуляры начапіў, кніжкі разумныя чытаеш… Ды не дачытаў, відаць. Дах нада мною трэба разабраць, каб душа адсюль упрочкі змагла пайсці. А на таго земляка я яшчэ пагляджу, ці гадзяшчы…

Не даслухаўшы варажбітку, Ален Далес кінуўся да тэлефона ў пакой аховы, накруціў нумар, схапіў слухаўку:

– …на Багамах? Тэрмінова звяжыце з ім… Тэр-мі-но-ва!!!... Высылайце гідраплан проста зараз! Сустрэну асабіста проста на пірсе… Гэта адзіны наш шанец!..

* * *

Нябёсы Нью-Ёрка крэслілі імгненныя люмінесцэнтныя зігзагі. Перуны пераможна каціліся па прыціхлых стрытах і авеню. У празрыстую піраміду пентхаўса лупіла шалёная залева; густыя струмяні звіваліся і разбягаліся па таўшчэзным шкле.

Цішу сакрэтнай лабараторыі ўспарола роўнае наждачнае шкрабанне – відавочна, згары. Ахоўнік з насцярогай узняў голаў. За размытым вадою шклом няпэўна азначыліся мужчынскія сілуэты ў памаранчавых будаўнічых камбінезонах. Зазвінелі развадныя ключы, іржава віскнула зліплая гайка.

Старэча расплюшчыла вочы.

– Нарэшце, – мовіла яна ясна і роўна.

Цяжкая шкляная пліта, падхопленая гумовымі прысоскамі, ссунулася на бок. У пакой шуганула кіслароднай свежасцю, дождж шалёным шротам сыпануў па падлозе. Варажбітка звесіла ногі з ложка, падставіла твар пад ледзяныя пырскі і з асалодай прымружылася.

Нябёсы рассыпаліся грымотамі. У вядзьмарчыных вачах дваіста адбіўся пошуг маланкі. Срэбны пярсцёнак на пальцы бліснуў інфернальнай жарынкай.

– Сыначка, – папрасіла старая ахоўніка, фармуючы словы непаслухмянымі, нібыта змерзлымі вуснамі. – Прынясі бабе вадзічкі. Той самай, што сам п’еш, з бурбалкамі.

Хлопец паслухмяна пасунуўся ў суседні пакой. Але ледзь толькі засіпеў сіфон, у лабараторыю ўварваўся шалёны павеў.

За спінай цээрушніка матлянуліся і бразнулі шкляныя дзверы, вінтовачным затворам адшчоўкнуў электрычны замок. Ахоўнік сутаргава патузаў ручку, але марна.

Ён разумеў, што за матавым шклом адбываецца нешта невытлумачальнае. Паветра скалынулася пругкай вібрацыяй, пранізліва ценькнула шыба, і на падлогу каля вядзьмарчынага ложка паклаўся цяжкі рухомы цень.

Спецслужбовец злякана адскочыў, выцягнуў быў пісталет, каб адстрэліць замок, але ў гэты момант з-за дзвярэй данеслася засяроджанае:

– У лесе наверсе стаіць дуб, на тым дубе сем какатоў, у тых какатах сем калубнёў, у тых калубнях лялькі і маткі. Няньчыцеся, мамчыцеся, вотначай не пускайце, ні сцыклівых, ні дрысклівых, ні крыклівых…

Пранізлівы дзвон закруціўся шалёным штопарам, працяў мозг ахоўніка ільдзяной голкай і імгненна прыбіў непрытомнага да падлогі.

* * *

Станіслаў Альбрэхт Радзівіл прыбыў у сакрэтную лабараторыю толькі на світанку. Пазаду застаўся пералёт над штармавым акіянам, шалёная паездка з мігалкамі па залітаму дажджом Нью-Ёрку і кароткая, але вычарпальная інструкцыя Алена Далеса, якую той даў непасрэдна перад візітам Стэсі ў пентхаўс.

«Вы, містар Радзівіл, – нашчадак славутых літвінскіх феадалаў, – дырэктар ЦРУ засаджваў у Стэсі тэзісы, бы набоі ў абойму. – Вашыя далёкія продкі акурат паходзяць з Нясвіжа, адкуль родам вялікая чараўніца Ганна Рымша. І вы як зямляк тае вядзьмаркі маеце ўсе падставы пераняць ейныя надзвычайныя здольнасці. Калі гэта здарыцца – мы разам з вамі не толькі прадухілім забойства прэзідэнта Кенэдзі, але і ўшчэнт развалім СССР, як тая варажбітка і прадказвала чалавеку на імя Станіслаў, то-бок вам. А ўжо пад такі праект у Кангрэса можна патрабаваць дзясяткі… нават сотні мільёнаў даляраў!..»

Сакрэтная лабараторыя ЦРУ выглядала рыхтык пасля варожага нашэсця: перакуленыя столікі, разбітая апаратура з ашмёткамі рознакаляровых дратоў, густыя чорныя пісягі на сценах… Прамакутная дзірка ў шкляным пірамідальным даху міжволі наводзіла на думкі пра артабстрэл. Падлога блішчэла ртутнымі калюжынамі. Халодны ветрык шаргацеў раскіслымі аркушамі з грыфамі CIA.

Варажбітка камянела ў артапедычным ложку, і шкляныя вочы яе глядзелі ўгару спакойна і шчасліва.

Станіслаў Радзівіл перажыў лёгкае сэрцабіццё. Кашлянуў, памуляўся, зноў кашлянуў і асцярожна памацаў вільготныя пальцы старой.

– Мэм, вы абяцалі распавесці мне пра дранікі… – нечакана для сябе прамовіў нашчадак літвінскіх феадалаў.

Старэча не адрэагавала. Стэсі адпусціў скарлючаную халодную руку і міжволі адзначыў, што на вядзьмарчыным пальцы няма старажытнага срэбнага пярсцёнка, які ён запрыкмеціў падчас святкавання Купалля.

За спінай князя пранізліва віскнула падлога. Ален Далес падышоў да ложка, памацаў пульс варажбіткі і прашаптаў засяроджана:

– Памерла… Памерла, старая сука!

– Супакой Пан Езус яе душу!.. – перажагнаўся Стэсі.

Дырэктар ЦРУ хутка-хутка пашукаў вачыма, прысеў, агледзеўся пад ложкам, пашаркаў рукою і выцягнуў даўжэзнае гуталінава-чорнае пяро.

– Перад смерцю яна напэўна перадала камусьці сваю моц, – канстатаваў спецслужбовец відавочнае. – Але каму?!..

Глава 3

Над Нясвіжам распаўзалася бясконцая шызая хмара. Вадзяная завісь шчыльна запаўняла прастору між зямлёю і небам, фарбавала ў шэрань апусцелыя вуліцы. Сыры вецер лапатаў кумачовай расцяжкай «Дагонім і перагонім Амерыку!», нацягнутай між дамамі на Ленінскай.

Маладжавы дзядзька з абліччам местачковага настаўніка пільна аглядаў фасад двухпавярховіка, размытага дажджом. У вуглавым верхнім акне цьмяна зелянеў фікус, якога яшчэ паўгадзіны таму не было.

– Сцёпа на месцы. Бач, сігналізуе, што ўжо можна ў госці, – абвесціў ён вынікі агляду спадарожніку, што стаяў за спінай.

Спадарожнік прыўзняўся на дыбачкі, прыгладзіў вузкай інфантыльнай далонькай мокрыя кудлы і нервова пачухаў кволую, бы ў маладога папа, бародку.

– Мінулым разам Сцяпан самавар у акно выстаўляў, – прыгадаў ён прыдушаным фальцэтам. – А цяпер чамусь вечназялёную расліну. Нешта тут, Іосіф, не тое!

– Усё слушна, хлопча. Умоўныя знакі трэба мяняць. Закон канспірацыі. І ўвогуле, Фіма, перастань называць мяне Іосіфам, як людарэза Сталіна! Звяртайся да мяне па-наску, па-беларуску: дзядзька Язэп.

– То і ты не называй мяне больш Фімам! – паказальна абурыўся суразмоўца. – У мяне ёсць прыгожае рускае імя Епіфаній. А Фімамі, Хаімамі і Абрашамі хай розныя пархатыя называюцца!

Дождж злітна шчоўкаў у бліскучых лістах. Глянцавы асфальт дыміўся вадзяным пылам. Язэп з Епіфаніем шпарка праскокалі праз калюжыны да пад’езда, затупацелі па сходах, страсанулі кроплі перад камунальнымі дзвярыма.

Суха пракруціўся ключ, бразнуў ланцужок. У дзвярным праёме намалявалася ссушаная карга з круглымі вочкамі істэрычкі і з ордэнам Леніна на зашмальцаваным халаце. Яна аблапала незнаёмцаў бессаромным ліпучым поглядам і канстатавала нядобра:

– А вось і сябручкі нашага дармаеда Сцёпкі… Што – зноў свае антысавецкія бугі-вугі слухаць будзеце?..

Епіфаній збянтэжана адступіў і завібраваў, бы стрэлка компаса ў анамальнай зоне. Язэп нетаропка расшпіліў плашч, дэманструючы медаль «Партызану Айчынай вайны» на штрыфелі пінжака.

– У нас мерапрыемства, – добразычліва-афіцыйным голасам патлумачыў ён.

– Якое такое мерапрыемства? – не зразумела старая.

– Якое, якое… Партызанскае!

За спінаю каргі прашаркалі тапкі. Хлопец з інтэлігентным тварам і высокай набрыялінінай чупрынай далікатна адсунуў бабку, прапусціў гасцей у цёмны калідор, завешаны анучнымі вузламі, драбінамі і тазамі.

– Гэта мае фрэнды. А вы да сябе лепш ідзіце, пакуль я добры.

– Ведаю я тваіх хрэндоў! – вышчарылася камунальная суседка, назіраючы, як з дажджавікоў гасцей нацякаюць густыя калюжыны. – Ідэалагічныя дыверсанты, якія пад савецкіх людзей маскуюцца… як і ты сам!.. Ат, заяўлю на вас у адно месца – будзеце ведаць!..

Гаспадар вырачыў вочы і з дэманстратыўным тупатам насунуўся на старэчу – тая зляканым пацучком шмыгнула ў свой пакой. Бразнулі металёвыя дзверы, з кулямётнай хуткасцю зашчоўкалі засаўкі.

– Ну забіце, забіце мяне, вычварэнцы!.. Чуеце?.. Забіце!.. – беспакарана завішчэла яна.

– А ну ціха, старая курва, а то зараз санітараў выклічу, – лянотна адрэагаваў Сцяпан і адчыніў дзверы свайго пакоя. – Пліз, май фрэнд!..

– Я табе, смаркач малалетні, не курва, а ветэран Вялікай Айчыннай і ўдарнік сацыялістычнай працы! – інтанаваны істэрыкай фальцэт працінаў нават з-за жалезных дзвярэй.

Цёмны пакойчык лашчыў вока свойскай утульнасцю. Каля чэхаславацкай канапы цёплым золатам праменіўся модны таршэр. Са здымкаў на сценах паглядалі Элвіс Прэслі, Мэрылін Манро і Эрнэст Хэмінгуэй. Фікуса на падваконні ўжо не было – у акне шарэла нацягнутая коўдра.

– А святламаскіроўка нашто? – Епіфаній з сарамлівай пажадлівасцю ўтаропіўся ў эратычную паставу галівудскай зоркі. – Гэта, напэўна, нейкая прадажная дзеўка імперыялізму?

– Вокны пры нашых сустрэчах лепш завешваць. Тут жа паўсюль КГБ, самі павінны разумець! – сур’ёзна патлумачыў гаспадар. – А на здымку – так, самая клёвая гёрл ін зэ Юнайтэд Стэйтс. Ат, я б ёй засадзіў па самыя памідоры!..

– Ды ў яе, Сцяпан, тыпова семіцкі твар, – Епіфаній высілкам волі адвёў вочы ад вуснаў галівудскай акторкі. – Гэта яна наўмысна ў бяляўку пафарбавалася і прозвішча змяніла, каб нас, славянаў, у зман звесці!..

– А я вось чуў, што яе сапраўднае прозвішча – Марыя Манарэвіч і што бацька гэтай дзявулі з нашых ваколіц, які ў Амерыку да рэвалюцыі эміграваў, – паведаміў Язэп з кансператыўна-патрыятычнымі інтанацыямі. – Мне неяк адзін дзядок з калгасу «Чырвоны шлях» расказваў. І валасы ў Мэрылін Манро льняныя, і вочы блакітныя, як у нашых беларускіх дзяўчатак, найпрыгажэйшых у свеце... Сур’ёзна, Сцёпа: наша яна, тутэйшая!

– Ага – як я кітаец. Вы ўжо дасталі, чувакі: аднаму яўрэі паўсюдна мрояцца, другому – беларусы… І ўвогуле – сто разоў прасіў: не называйце мяне Сцяпанам. Для сваіх я – Сціў, гэтае імя мне пасуе куды больш... Ну што, бізнэс крыху пазней, а пакуль павячэраем?..

Язэп цыркавым рухам расшпіліў пінжак з дзяржаўнай узнагародай. З-за пояса выторкваліся тры вялізныя вінныя пляшкі, бы ў матроса, які збіраецца кінуцца пад фашысцкі танк. Епіфаній сарамліва выцягнуў з кішэні загорнутае ў газету колца каўбасы. Сціў выставіў на стол шырачэзную чыгуновую патэльню, ссунуў накрыўку,і ў столь шугануў чароўны водар дранікаў з зашкваранымі салам і цыбуляй.

– Камон эўрыбадзі! – гаспадар адкаркаваў пляшку і гасцінна схіліў рыльца над гранчакамі. – Ну што, дзіар фрэндс… За перамогу амерыканскага імперыялізму!..

Тост змусіў Епіфанія ўцягнуць голаў у плечы і злякана азірнуцца. Язэп спакойна ўзважыў шклянку ў руцэ, з асалодай выпіў і пацэліў відэльцам у найпрыгажэйшы дранік. Сціў скептычна пасмакаваў віно, адставіў шклянку, выдыхнуў са скрухай:

– І чаму я ў гэтай краіне нарадзіўся? У Амерыцы апошні негрытос ці беспрацоўны такі дрынк нават і нюхаць не стаў бы!

– А мне калісь дзядуля-дваранін расказваў, што ў царскай Расеі за рупь-цэлковы можна было цэлы месяц сыта-п’яна жыць, – паведаміў Епіфаній і прысмактаўся да гранчака, бы немаўля да цыцкі Мадонны.

– А я вось у адной кніжцы чытаў, што раней нашыя нясвіжскія хлопцы-літвіны медавуху пілі, а потым тваіх маскальскіх дваранаў шаблямі шматавалі, бы тых свінняў! – Язэп вачыма паказаў гаспадару, каб той наліваў па новай.

Сціў набулькаў па гранчаках, уключыў радыёлу. Зялёнае вока індыкатара па-канспіратарску падміргнула, чароўным ліхтаром успыхнула шкляная панэль, і на ёй знакамі іншасвету праявіліся словы «Стакгольм», «Франфуркт», «Нью-Ёрк»… Гаспадар засяроджана круціў колца наладкі. Чырвоны слупок пад шклом сунуўся між гарадамі з хуткасцю слімачка. Радыёшоргаты і эфірныя перашкоды праслойваліся мілітарнымі маршамі, касмічным гольчатымі посвістамі і абрыўкамі рэплік на незразумелых мовах. Слупок паволі прапоўз надпіс «Стамбул» і спыніўся за які міліметр ад «Лондана». Радыёла зарохкала сытым парсючком, і па пакойчыку паплыла саксафонная мелодыя Чарлі Паркера – салодкая і шчыльная, бы пасціла.

– Йес, «Голас Амерыкі»! – Сціў пераможна ўскінуў кулак. – Хай жыве рэакцыйная заходняя культура!..

У калідоры пранізліва віскнула маснічына. Маладзён прыклаў палец да вуснаў і на дыбачках пасунуўся да дзвярэй. Прыціснуўся вухам да драўлянай паверхні, пасміхнуўся прасветлена і помсліва.

– Трымай!.. – Сціў з усяе мацы штурхануў дзверы вонкі.

З калідора кантужана заенчыла, загаласіла і залаялася, але гукі гэтыя адразу перакрыліся гудкімі грымотамі ночваў, якія зляцелі са сцяны. Гаспадар вызірнуў з пакоя і тутака ж вярнуўся са стэтаскопам, якім камунальная шпегунка падслухоўвала размовы.

– …заўтра ж, заўтра ж заяўлю на цябе, куды трэба! – заходзілася ветэранша з-пад бляшаных ночваў. – На Калыму пойдзеш!.. Без права ліставання!..

– Заявіце… Калі вам у вар’ятні паперу і асадку дадуць, – спакойна парыраваў Сціў. – Нас тут трое: два камсамольцы і ветэран партызанскага руху, настаўнік моладзі. І ўсе падпішамся, што вы псіхапатка. Ну што, май літл бэйба… падабаюцца перспектывы?

Старая папярхнулася, усхліпнула і загаласіла з інтанацыяй жабрака ў прыгараднай электрычцы:

– Медычны інвентар хоць аддай, падла антысавецкая!.. Я без яго ціск не змагу памераць!..

Гаспадар прыадчыніў дзверы, гідліва выкінуў трафей у калідор.

– Каб вас на ім удавілі!..

…Залаты саксафон салодка спяваў пра капіталістычнае замежжа – далёкае і ірэальнае, бы планета Альфа Цэнтаўра. Вадасцёкавая труба за акном ракатала нябеснай вільгаццю. Гаспадар выцягнуў з-пад канапы куфэрак, правярнуў ключ, выклаў пакет з англамоўным надпісам.

– Ну што, фрэнды, цяпер – бізнэс. У Мінску заўчора быў. Новыя фільмы для падвышэння культурнага ўзроўню працоўных Нясвіжскага раёна атрымаў. З пасланцамі вольнага свету пабачыўся. Вось табе, Епіфаній, «Жыція святых», прынтэд ін Мюнхен. А вось часопіс з голымі бабамі, мэйд ін Амерыка. Усё, як ты і замаўляў, – Сціў урачыста выклаў перад госцем папяровую цагліну з бляклымі стараславянскімі пісьмёнамі на вокладцы і прыкрыў яе глянцавым часопісам з напаўаголенымі прыгажунямі.

Епіфаній пажадліва таргануў папоўскай бародкай, крыху павагаўся і пацягнуўся да часопіса.

– Гэта, вядома ж, справа не мая, а кліента, – свецкім тонам заўважыў Сціў. – Але спалучэнне, пагадзіся, даволі дзіўнае: праваслаўныя святыя і аголеныя барухі.

– Сам вялікі падзвіжнік Іаан Кранштацкі вучыў, што чалавека трэба любіць і ў граху, – Епіфаній са здранцвелым ад напругі тварам шаргацеў старонкамі. – А таму спярша трэба дазнацца, што ёсць грахом…

– Ледзь не забыўся: з цябе яшчэ дзесяць рублёў. Натуральна – новымі грашыма, – дадаў фарцоўшчык.

– За што? Я ж з табою мінулым разам наперад разлічыўся!

– За рызыку, май дзіар фрэнд. Гэта, як ты не ў курсе, – адразу два артыкулы крымінальнага кодэкса. Калі знойдуць – са мною пракурор наперад разлічыцца!.. Гадкоў гэтак мінімум на восем …

Шчымлівы блюз Чарлі Паркера змяніўся завадным «You can’t catch me» Чака Бэры. Сціў разняволена пасміхнуўся, пляснуў у далоні і заторгаўся пад рок-н-рольны рытм.

– Цяпер ты, Язэп. Твой старажытны кінжал я прадаў супервыгадна. Сорак даляраў, з якіх мае дзесяць – камісійныя, – гаспадар працягнуў госцю тры купюры з партрэтам прэзідэнта Гамільтана. – Імперыялісты пытаюцца, ці ёсць яшчэ што падобнае?

– Пакуль няма, – Язэп з цікаўнасцю разглядаў экзатычныя купюры, якія адным сваім выглядам сімвалізавалі капіталістычную эксплуатацыю прыгнечанага пралетарыяту. – Але па хуткім часе штось абавязкова з’явіцца. Хлопцы каля замка ўвесь час нешта выкопваюць – і да мяне, у школьны музей Баявой славы…

– Амерыканскія грошы схавай куды падалей, гэта гатовы артыкул па валютных махінацыях, – папярэдзіў Сціў. – Між іншым, таксама зразумець не магу: а нашто табе ў Нясвіжы тыя даля…

Апошнія словы гаспадара патанулі ў жахлівым металёвым грукаце – нібы на дах зваліўся стратэгічны бамбавоз.

Чака Бэры ў радыёле зрэзала, як не было. Сціў злякана скамянеў у мудрагелістым рок-н-рольным па. Язэп хутка-хутка сунуў даляры пад абрус і паклаў рукі на стол, бы на допыце. Епіфаній збляднеў, абхапіў голаў ружовымі далонькамі і палез пад стол.

Згары хаатычна бразгацела, рыпела і валтузілася, аднак неўзабаве пачварныя вібрацыі аформіліся ва ўпэўненыя мерныя крокі. Важка спружыніў бляшаны дах, гатовы праваліцца ў кожны момант. На тварах прысутных з’явіўся выраз, які бывае ў навабранцаў пры масаваным артабстрэле. Раптам злавесныя гукі сцішыліся, але, калі Сціў і ягоныя госці ўсё ж наважыліся набраць ратамі паветра, з-за акна ржава і пагрозліва заскрыгатала, танютка ценькнула шыба, і пранізлівы жаночы лямант з-за сцяны пугаю сцегануў па вушах.

Ці не хвіліну з пакою ветэраншы нібы раўла сірэна супрацьпаветранай абароны, і на гэты немы гук, бы на шампур, нанізваліся рыканне, хрумсценне, скавытанне і мяўканне. Гарматным ядром гахнулі металёвыя дзверы, па калідоры панічна прачвякалі старэчыя падэшвы, гудка адшчоўкнуў замок…

І ўсё сцішылася.

Першым прыйшоў да цямы Епіфаній. Ён вылез з-пад стала, ніякавата агледзеў цёмную пляму ў прамежнасці ўласных нагавіцаў і сутаргава прапхнуў праз спаралізаваную гартань:

– Гэта быў КГБ!..

* * *

Начальнік Нясвіжскага райаддзела КГБ Вікенцій Дамінікавіч Пяткевіч дапытваў пацярпелую мо з паўгадзіны. Пацыентку даставілі ў райбальніцу амаль аголенай – калі не лічыць ашмётка кумачовай расцяжкі з надпісам «…гонім Амерыку!», якой яна была абгорнутая. Са слоў ветэраншы, яна падабрала тканіну на вуліцы Ленінскай, калі ўцякала ад амерыканскага гвалтаўніка-дыверсанта, які амаральна распрануў небараку ў камунальным пакоі.

– Дык ён вас згвалціў? Ці хаця б спрабаваў? – спагадліва запытаў таварыш маёр мо ў пяты раз. – Факт злачынства меў месца? Вы толькі не хвалюйцеся – гэта застанецца выключна між намі. Слова чэкіста і камуніста!..

– …я ж вам кажу: разбіў шыбу – і да мяне!.. – шкляным ад слязлівасці голасам енчыла ветэранша. – Без букета, без пацалункаў, без пяшчотаў… хіба не хабёл?!.. Нават слова добрага не прамовіў, усё гырчэў і гырчэў, бы той сабака. А калі ордэн Леніна садраў разам з халатам – я не вытрымала і ўцякла!

– Пра Леніна мы ўжо чулі, – з падкрэсленай павагай нагадаў камітэтчык. – Давайце яшчэ раз: як той амерыканскі дыверсант выглядаў? Толькі з усімі падрабязнасцямі!..

– Чорны, бы той Поль Робсан. І такі ж палкі. Бачыце? – старэча з сарамлівым гонарам прадэманстравала доўгую гематому ўпоперак шыі. – Стэтаскопам хацеў мяне задушыць… жыўчык гэтакі! Маім уласным стэтаскопам, якім я штовечар ціск вымяраю! Вы хоць ведаеце, як у мяне ўвечары пульс скокае?

– Ведаю, разумею і вельмі вам спачуваю, – з анёльскай вытрымкай засведчыў Вікенцій Дамінікавіч. – Новы стэтаскоп магу асабіста падарыць вам хоць зараз. То давайце яшчэ раз прыгадаем прыкметы злачынцы: рост, прыблізная вага, тып твару, форма носа, разрэз вачэй, сацыяльнае паходжанне…

Колькі ні спрабаваў Пяткевіч высветліць дадзеныя нападніка для будучай «Анкеты арыштаванага», пацярпелая напалягала выключна на нястачы ў яго галантнасці, а таксама – на антысавецкім зборышчы, якое адбывалася ў суседнім пакоі акурат падчас здарэння.

Зборышча дысідэнтаў цікавіла Вікенція Дамінікавіча менш за ўсё; ён ужо азнаёміўся з агентурнымі паведамленнямі і не знайшоў там нічога вартага ўвагі. Блытаніна з імёнамі ў справаздачах даносчыкаў вынікала з найгалоўнейшай нацыянальнай рысы беларусаў – падсвядомага жадання існаваць у чужынскім абліччы. Таварыш маёр выдатна разумеў гэтую рысу; ён і сам быў тутэйшым…

Малады аграном Яфім Шыла, агентурная мянушка «Вафлёныш», інфармаваў, што падчас выканання аператыўнага задання стаў сведкам злосных антысавецкіх выпадаў грамадзян Сцяпана Грыба і Іосіфа Мамонькі. Пры гэтым грамадзянін Іосіф Мамонька вельмі спагадліва выказваўся пра беларускіх нацыяналістычных недабіткаў на службе польска-літоўскіх феадалаў, Пілсудскага, Гітлера і ЦРУ, а таксама заклікаў забіваць шаблямі прадстаўнікоў вялікага расійскага народа, за што і атрымаў ад грамадзяніна Сцяпана Грыба тысячу даляраў.

Кінамеханік Сцяпан Грыб, агентурная мянушка «Гліст», даносіў, што падчас выканання аператыўнага задання наўмысна справакаваў грамадзяніна Яфіма Шылу набыць антысавецкую літаратуру рэлігійнага-парнаграфічнага характару, прытым грамадзянін Яфім Шыла такую літаратуру набыў. Таксама паведамлялася, што грамадзянін Іосіф Мамонька раскрадае фонды самадзейнага музея пры школе, прадае іх за валюту на Захад і дапускае правакацыйныя выказванні, якія зневажаюць ленінскую нацыянальную палітыку.

Найбольш грунтоўнае паведамленне, як і зазвычай, паступіла ад школьнага настаўніка Іосіфа Мамонькі, агентурная мянушка «Правакатар». У ім фігуравалі вялікадзяржаўны шавінізм і рэакцыйны клерыкалізм грамадзяніна Яфіма Шылы, прапаганда заходняга ладу жыцця грамадзянінам Сцяпанам Грыбам, а таксама сувязі апошняга з прадстаўнікамі рэакцыйных колаў Злучаных Штатаў, імаверна – рэзідэнтамі ЦРУ.

Пры гэтым сведчанні пра напад на камунальную суседку грамадзяніна Грыба ва ўсіх траіх былі практычна аднолькавымі: крокі па даху, разбітая шыба і – шалёнае скавытанне, ад якога хацелася імгненна памерці.

Падначаленыя Пяткевіча паспрабавалі было адшукаць якія сляды жахлівага монстра, але залева змыла ўсё магчымае. Зрэшты, можна было абысціся і без слядоў. Жудасная пачвара, безумоўна, жыла недзе ў самім Нясвіжы; ніякіх трывожных сігналаў з суседніх вёсак і хутароў не паступала, не кажучы ўжо пра Гарадзею, Клецк, Капыль і Баранавічы. Заставалася супаставіць прыблізную хуткасць, з якой тая істота імаверна перасоўвалася, з найбліжэйшым месцам, прыдатным для схованкі.

Што і было зроблена таварышам маёрам пры дапамозе мапы Нясвіжскага раёна, цыркуля, хранометра і ніткі.

Найбольш прыдатным месцам, як то не дзіўна, быў санаторый, які месціўся ў былым замку былых князёўРадзівілаў. Дакладней, нават не сам санаторый, а адзін таямнічы замкавы закуток, дзе начальнік Нясвіжскага райаддзела КГБ ні разу не быў і трапляць куды не меў аніякага жадання.

Глава 4

Прамень кінапраектара прасек у антрацытным чарноцці залы жоўты празрысты конус. У будцы механіка застракатала, на экране засноўдаліся размытыя цені. Джон Кенэдзі паклаў нагу на нагу, намацаў у скрыначцы цыгару, прыпаліў ад паслужліва працягнутай запальнічкі Алена Далеса.

Цені на экране гусцелі, акрэсліваліся ў чалавечыя контуры і неўзабаве аформіліся ў даўжэзную вайсковую калону. Па дарозе крочылі салдаты ў шэрых шынялях, з шэрымі тварамі пад шэрымі пілоткамі. Цывільны натоўп паабапал дарогі бязрадасна вітаў чарговых чужынцаў. Па-над галовамі месцічаў хаатычна вытыркаліся плакаты з партрэтамі суворых дзядзькаў у вайсковых фрэнчах і з надпісамі ератычнай кірыліцай.

Прэзідэнт Злучаных Штатаў некамфортна закруціўся ў фатэлі. Барбарская вайсковая форма муляла вочы, вушы рашпілем шкрабала шамаценне кінастужкі, якое падсвядома ўспрымалася як шорганне салдацкіх падэшваў. Джэкі пытальна глянуў на дырэктара ЦРУ.

– Савецкая хроніка, верасень1939 года, – патлумачыў Ален Далес. – Акупацыя Саветамі ўсходняй Польшчы, канкрэтна – горада Нясвіжа. Глядзіце, зараз будзе самае цікавае…

Аператар на колькі секунд выхапіў буйны план: гіганцкі плакат са Сталіным і невысокі мужчына пад ім. Цень правадырскага партрэта гіганцкім чорным брылём накрывала пукаты лоб. Валявое падбароддзе з гранёнай, бы ад цвіка, ямінкай, акуратна падстрыжаныя валасы на каменным чэрапе… Хітраваты сялянскі твар відавочна маскаваў небяспечную і разумную жорсткасць. Мужчына прывітаў чырвонаармейцаў і стрымана пасміхнуўся.

Савецкая хроніка змянілася нацысцкай: напаўразбураны бамбёжкамі горад, высокая каробчатая пабудова з чорнымі пісягамі пажараў і чорны п’едэстал без помніка. Перад п’едэсталам маршыраваў доўгі шыхт маладзёнаў з наіўна-патрыятычнымі тварамі. Па-над шыхтам лунаў незнаёмы сцяг – бялюткі, з падоўжнай цёмнай паласою. Паабапал плошчы пагрозліва блішчэлі каскі Вермахта. За імі, на тле свастык і партрэтаў Гітлера, пасміхаліся нацысцкія афіцэры, прытым сярод нардычных фізіяномій мільгаў хітраваты сялянскі твар з харызматычным падбароддзем – той самы.

– Нямецкая хроніка, люты 1944 года, – пракаментаваў Ален Далес. – Акупацыя немцамі савецкай Беларусі, канкрэтна – горада Мінска.

Тытунёвы дым звіваўся ў сляпучым конусе кінапраектара. Залатыя акуляры спецслужбоўцы напружана блішчэлі ў паўцемры. Прэзідэнт нервова ўпячатаў цыгару ў попельніцу.

– Нашто мне ўсё гэта?

– Спадзяюся, вы пазналі персанажа на абедзвюх стужках? – голас Алена Далеса прагучаў злавесна і роўна, бы палёт кажана. – Заўважце, містар Кенэдзі: амаль усе людзі, якіх вы толькі што бачылі, даўно ўжо згнілі дзе-небудзь пад Сталінградам, у Нармандыі ці ў лагерах для вайсковапалонных. А гэты хітры і трывушчы чалавек перажыў іх усіх. Нашы дэтэктывы пераглянулі дзясяткі кіламетраў кінастужак, пакуль яго адшукалі. Па ўсіх прыкметах, гэта і ёсць ваш найбольш верагодны забойца… Той самы, пра якога прадказвала чараўніца з БССР на даху хмарачоса. Памятаеце яе словы? Смерць прыйдзе з Беларусі, з Мінска, ад чалавека, які скончыў адмысловую школу, дзе навучаюць забіваць…

– Хто ён такі? – млява зацікавіўся прэзідэнт.

– Сапраўдны вервольф, здольны існаваць толькі ў чужым абліччы, – жорстка засведчыў дырэктар ЦРУ. – Служыў у савецкай паліцыі. Служыў у нямецкай паліцыі. Скончыў нацысцкую дыверсійна-выведвальную школу, дэсантаваўся ў БССР. Там яго нібыта зліквідавалі, прытым – нават тройчы. Пасля доўгіх ліхтугаў перабраўся ў Нямеччыну, потым у ЗША, атрымаў грамадзянства. Некаторы час супрацоўнічаў з нашай контрвыведкай, але потым адышоў ад спраў. Дзевяць гадоў як жыве ў Паўночнай Флорыдзе, на ўласнай ферме непадалёк Джэксанвіля. З беларускай дыяспарай кантактаў не падтрымлівае. Паводле дадзеных ФБР, займаецца сельскай гаспадаркай, але насамрэч ягоная ферма – толькі прыкрыццё для працоўнага лагера з нялюдскімі ўмовамі, кшталту Бухенвальда ці Калымы.

Стужка нарэшце скончылася. У зале запалілася святло. Прэзідэнт, стомлены сузіраннем чорна-белых сусветаў, скептычна касавурыўся на дырэктара ЦРУ, які голасам абвінаваўцы Нюрнбергскага трыбуналу пералічваў усе правіны героя кінахронікі – былыя, цяперашнія і будучыя.

Кенэдзі цярпліва выслухаў, пацёр пальцамі скроні.

– Дапусцім, усе фармальныя прыкметы супадаюць: БССР, Мінск, супраца з камуністамі і нацыстамі, сакрэтная дыверсійна-выведвальная школа, – амаль пагадзіўся ён. – Але нашто яму мяне забіваць?

– Пра матывы мы можам адно толькі здагадвацца. Але гэта не азначае, што іх няма.

– У мяне ёсць ахова, якой я цалкам давяраю. Гэты ваш фермер-дыверсант з Флорыды… ён што – Супермэн? Капітан Амерыка?

– Значна горш: нацыяналіст-прагматык, далёкі ад рамантычных слінаў, сопляў і лозунгаў. А таму здольны падпарадкаваць сваёй волі каго заўгодна. Паглядзіце самі, – у руках цээрушніка бліснуў глянцавы здымак. – Ферма-канцлагер у Флорыдзе, пра якую я гаварыў.

На пляцы перад сядзібай дысцыплінавана шнуравалася з тузін маладзёнаў і дзявуль, апранутых у ватоўкі гулагаўскага тыпу, з віламі, рыдлёўкамі і шуфлямі. На флагштоку нахабна і ўрачыста лунаў сцяг памерам з чвэрць футбольнага поля, такі ж самы, як і над шыхтом у Мінску: бялюткі, з падоўжнай цёмнай паласою. Маладзёны ў ватоўках натхнёна пазіралі на сцяг і прыкладалі да грудзей рукі – напэўна, спявалі нейкі гімн. Амерыканскі прэзідэнт нават пазнаў аднаго са зняволеных: гэта быў унучаты пляменнік Джона Ракфелера, надзвычай шалапутны юнак, які тры месяцы таму бясследна знік са свецкага жыцця Нью-Ёрка.

Далас задаволена перахапіў здзіўлены погляд Кенэдзі.

– Ад Ракфелераў ніякіх заяў пра знікненне юнака не было, хаця яны выдатна ведаюць, дзе ён цяпер. І Ракфелеры – далёка не адзіная сям’я, чые дзеткі задарма працуюць на гэтага вылюдка. Калі камуністычна-нацысцкі пярэварацень з Беларусі здолеў падпарадкаваць сваёй волі самых уплывовых людзей Злучаных Штатаў, то зрабіць тое ж самае з вашымі ахоўнікамі ён зможа і пагатоў!

Аргумент прагучаў пераканаўча. Паветра ў кіназале набрыняла пагрозай, рыхтык нябёсы перад навальніцай. Прэзідэнт заклапочана падціснуў вусны.

– І што вы прапануеце?

– Аўтамабільная катастрофа. Падзенне ў шахту ліфта. Няспраўны электрапрыбор. Раптоўнае самагубства, у рэшце рэшт, – дырэктар ЦРУ, як заўсёды, быў рашучым, жорсткім і энергічным.

Кенэдзі выпрастаўся, адкашляўся і прамовіў з інтанацыямі старшыні Вярхоўнага суда:

– Містар Далес, мушу нагадаць вам, што Злучаныя Штаты Амерыкі – дэмакратычная краіна. І мы не дазволім ужываць падобныя метады да нашых грамадзян!

Спецслужбоўца глянуў на прэзідэнта, бы на дзіцёнка, які затрымаўся ў развіцці, але прамаўчаў. Прымружыўся на белы прамакутнік экрана, нібы маляваў на ім нейкі мудрагелісты план.

– Вельмі шкада… Тады ёсць яшчэ адзін варыянт, як ад яго пазбавіцца, – мовіў ён задуменна. – І гэты варыянт цалкам легітымны. Толькі каштаваць ён будзе значна даражэй.

Маўчанне прэзідэнта было ацэненае Аленам Далесам як згода.

– Цяпер пераходзім да галоўнага: высадка нашых вайскоўцаў на Кубе. Аналітыкі Пентагона прапануюць неадкла…

– А як завуць гэтага хлопца? – нечакана перабіў Джэкі.

– У яго вельмі багата імёнаў і прозвішчаў, і нават мы не ведаем, якое з іх сапраўднае. Па нашай картатэцы ён праходзіць як Агент Z, і нам гэтага дастаткова.

* * *

Франтаваты «крайслер-дэсота» прашаргацеў праз ранішні лясок і спыніўся перад мураваным мастком. Кіроўца, не стары яшчэ дзядзька з вострым пацучыным профілем і дбайна зачасанай лысінкай, выклаў на стырно мапу, спраўдзіў месца, куды прыехаў, і, задаволіўшыся вынікам, выйшаў з машыны.

За мастком узвышалася фундаментальная брама з жалезнымі дзвярыма, якія нявольна асацыяваліся з ядзернымі сховішчамі і панамскімі шлюзамі. Па-над брамай бялела акуратная шыльда з апакаліпсічным надпісам: «Новая Зямля». Праваруч-леваруч брамы цягнуўся бясконцы бетонны плот не менш чым у пятнаццаць футаў вышынёю, з металёвымі дзідамі і спіралямі Бруна. Для канчатковага падабенства з класічным канцлагерам бракавала хіба што вышак з пражэктарамі і кулямётамі.

Візіцёр глянуў у бакавое люстэрка, прыгладзіў лысінку – белую і роўную, як дзірка ў шкарпэтцы. І, рэпетуючы ў галаве дэбют размовы з гаспадаром фермы-канцлагера, пакрочыў да брамы.

Пад мастком важка плёхнула. Госць націснуў кнопку званка, паправіў гальштук, змахнуў з пінжачнага штрыфеля драбінкі перхаці і расцягнуў вусны ў службова-прыязнай посмешцы. Знізу плёхнула зноў, і на бултыханне наклалася доўгае ліпучае шаргаценне, нібы па граверы цягнулі мех з сырым мясам. Мужчына павярнуўся на гук і – скамянеў.

Проста на яго сунулася даўжэзнае бервяно. Масіўнае, у чорна-зялёнай пласціністай броні і з драпежным цмокавым хвастом, яно паўзло з бяздушным аўтаматызмам, бы штурмавы танк на пясочніцу.

Візіцёр злякана войкнуў і ўліп у жалезныя дзверы на манер барэльефа. Тым часам пачвара спынілася ў якім ярдзе і крыважэрна расчарэпіла вільготную пашчу з дужымі жоўтымі ікламі.

На твары госця з’явіўся выраз, які бывае ў лабараторных пацучкоў перад прэпарацыяй нажыва. Ён зноўкі націснуў кнопку і, не дачакаўшыся з’яўлення гаспадара, панічна скочыў у роў.

Вынырнуў, чмыхнуў бросняй і бязладна закалашмаціў рукамі па паверхні. Вырачаныя ў жаху вочы фіксавалі каламутнае зяленіва, цьмяна падфарбаванае сонцам. Неўзабаве сусвет праясніўся і запульсаваў у хваравітай стэрэаметрыі: рухомыя колы на вадзе, цёмнае падбрушша моста і памост з высокімі ботамі, начышчанымі да люстранога бляску.

І тут згары ратавальна працягнулася далонь, за якую тапелец сутагава ўхапіўся…

Рэптылія сядзела на тым жа самым месцы, дзе і хвіліну назад. Бугрыстая зялёна-чорная спіна адлівала мярзотным глянцам. Шкляныя бурштынавыя вочкі паглядалі з халоднай агрэсіяй.

– Бобік, у копанку, – скамандаваў мужчына ў люстраных ботах.

Кракадзіл пакрыўджана зварухнуў грэбністым хвастом, але паслухмяна развярнуўся і з наждачным шоргатам папоўз да рова.

– Прабачце, не прадставіўся… – агаломшаны візіцёр прыклаў далоньку да мокрага пінжака.

– Я і так зразумеў, адкуль вы.

– У якім сэнсе? – сумеўся госць.

Гаспадар «Новай Зямлі» змерыў суразмоўцу ўчэпістым кравецкім поглядам. Глянуў на гадзіннік, прымружыўся на аўтамабіль.

– Ваш «дэсота», мяркуючы па нумарах, узяты напракат у аэрапорце Джэксанвіля, – мовіў ён роўным голасам, нібы адкусваў пасаціжамі сталёвы дрот. – Вымаўленне ў вас нью-ёркскае. Самалёт з Нью-Ёрка прызямліўся дзве з паловай гадзіны таму. Гэтым рэйсам звычайна лётаюць каміваяжоры і ўрадавыя службоўцы. Да каміваяжора вы не падобны. З урадавых службоўцаў такія твары бываюць толькі ў дэтэктываў і спецагентаў. Людзі з ФБР былі ў мяне тыдзень таму. Паліцыю штата я не цікаўлю. Застаецца…

Цээрушнік выцягнуў з кішэні насоўку, выкруціў, нервова змахнуў з залысіны бросню і скасавурыў пацучыныя вочкі на суразмоўцу.

Агент Z амаль не змяніўся з тых часоў, калі яго зафіксаваў нацысцкі аператар у Мінску. Хіба што каменны чэрап падаваўся масіўнейшым, гранёная ямінка на валявым падбароддзі – глыбейшай, дый воўчая бязжальнасць цяпер амаль што не праступала праз хітраватыя зморшчыны. Вочы хаваліся за моднымі чорнымі акулярамі «авіятар». Так мог выглядаць і паспяховы бізнэсоўца, і былы марскі пехацінец, і нават адстаўны шэрыф.

Спецслужбоўца панура глядзеў, як з вопраткі сцякае брудная вільгаць. Дбайна адрэпетаваны дэбют размовы быў сітуацыйна скамечаны, і госць паспрабаваў быў забраць ініцыятыву праз напружаны камплімент:

– А вы не падобны да чалавека…

– …які меў справы з камуністамі і нацыстамі? Гэта я толькі маскуюся. Праходзьце, не саромцеся, – гаспадар прыадчыніў фортку ў жалезных варотах.

«Новая Зямля» выглядала з сярэдзіны куды больш прывабна, чым звонку. Паабапал асфальтаванай дарогі зелянелі дзялкі; ідэальна нарэзаныя прамакутнікі з ідэальна дагледжанай гароднінай. Леваруч кучаравіўся дымчасты сад, з купчавымі кронамі і дбайна пабеленымі камлямі. Праваруч цягнуліся прысадзістыя цагляныя стадолы. Перспектыву замыкала мураваная сядзіба сіметрычных формаў.

Суворая геаметрыя і стэрыльныя чысціня ўваскрашалі ў памяці шматзначнае нямецкае слова «орднунг».

За садам адкрылася нечаканае: этнаграфічнага выгляду студня і высачэзны жораў з прывязаным дагары нагамі юнаком. Двое засяроджаных маладзёнаў у шэрых ватоўках рытмічна апускалі ахвяру галавою ў бярвенчаты зруб. З глыбіні даносіўся істэрычны ёкат, які перакрывалі гулкае рэха і сарамлівае булькаценне.

– Дваюродны пляменнік Генры Форда-малодшага, – пракаментаваў Агент Z даверліва-свойскім тонам. – Васямнаццацігадовы абібок, хабёл і хранічны п’янтос, схільны да бессэнсоўнай агрэсіі. Ад яго адмовіліся дактары, педагогі, царква, «Таварыства ананімных алкаголікаў» і нават амаль уся сям’я. Метода лекавання правераная: водныя працэдуры ў спалучэнні з цяжкай аграрнай працай. Што характэрна – перавыхоўваюць маладога містара Форда былыя алкаголікі, лайдакі і хабёлы, якія менавіта ў такі спосаб і вылюднелі.

Калодзежны жораў з падвешаным за ногі юнаком выглядаў рыхтык сярэднявечны катаўнічы рыштунак. Ахвяру мачалі ў падземныя воды з рытмічнасцю помпы, і рукі маладога містара Форда падчас кожнага пад’ёму калаціліся сутаргавымі дрыжыкамі шыбеніка.

Агаломшаны пабачаным цээрушнік механічна прасачыў за маятнікавым рухам папярэчыны.

– Дык гэта ж… зверства!.. – прасіпеў ён.

– Безумоўна, – пагадзіўся гаспадар. – Але ж не летальнае. Летальнай версіі мяне навучыў адзін знаёмы энкавэдэшнік у Нясвіжы ў трыццаць дзявятым годзе. Менавіта так ён закатаваў аднаго варшаўскага асадніка, рэдкую гніду, якую мне зусім не было шкада.

Сад катаванняў разгортваўся квяцістым дантаўскім веерам. Перад самою сядзібай узвышалася пальма з прывязанай да яе хударлявай дзявуляй. Твар яе выглядаў знясіленым, рукі блішчэлі чымсьці густым і ліпучым – няйнакш як мёдам. У нагах ахвяры пагрозліва пульсаваў мурашнік.

– Пазашлюбная дачка Фрэнка Сінатры, паталагічная клептаманка, – патлумачыў Агент Z з інтанацыямі экскурсавода ў музеі крыміналістыкі. – Выносіла з хаты ўсё: ад пяціцэнтавых цацак пляменніка і да дыямантавых калье маці. Дазаваная тэрапія мурашынай кіслатой напэўна адверне яе рукі ад чужога майна. Між іншым, гэтаму катаванню, толькі са смяротным вынікам, мяне навучыў знаёмы гестапавец у Мінску, якому я і перадаў знаёмага энкавэдэшніка – таго самага.

– А што было потым з тым гестапаўцам? – спецслужбоўца скругленымі вачыма глядзеў, як на руках дзеўкі варушыцца мурашыны вэлюм.

– Калі гэты садыст у розныя спосабы закатаваў усіх палонных чэкістаў і камуністаў, якія былі ў яго ў наяўнасці, я з радасцю здаў гестапаўца савецкім партызанам. Ад каторых, між іншым, дазнаўся пра яшчэ адзін вытанчаны спосаб катавання, – надзіва спакойна паведаміў гаспадар. – Прашу ў дом.

Госць замуліўся. Прымаць запрашэнне не надта й хацелася; у доме гэтага нелюдзя яго маглі чакаць цыркулярныя пілы, распаленыя абцугі і чаны з сернай кіслатою. Былы паліцай, імігрант і мізантроп, атупелы ад самотнага жыцця на ферме, бавіць час у сяброўстве з алігатарамі і ў мудрагелістых катаваннях дзетак.

Тыповы фашыст.

У сядзібе, аднак, цээрушніка чакалі сухая вопратка, гарачая гарбата, плед і старасвецкі фатэль ля распаленага каміна.

– Мая ферма – выхаваўчы цэнтр для маладых і несвядомых неадэкватаў, ад якіх адмовіліся абсалютна ўсе, – Агент Z выглядаў прагматычным, нібы асфальтавы каток. – Пасля першасных, вельмі брутальных сеансаў карэкцыі свядомасці неадэкваты нарэшце ўсведамляюць факт уласнага існавання. Ці хаця б факт наяўнасці ў іх болевых рэцэптараў. Так выпрацоўваюцца правільныя рэфлексы на няправільныя паводзіны. Правільныя рэфлексы замацоўваюцца доўгімі і інтэнсіўнымі курсамі працатэрапіі: пацыенты ад рана да позна стаяць рачкі на бульбяных дзялках…

Гаспадар падышоў да акна, адшморгнуў фіранку. Па палетках сноўдаліся паўпразрыстыя, падобныя за замагільных ценяў, сілуэты: разбівалі граблямі камякі, раскідалі гной, палолі бадыллё. Пры гэтым наглядчыкаў, якія асацыятыўна чакаліся побач, чамусьці не назіралася.

– …так што пасля цяжкай працы ў іх проста не застаецца часу на паганыя думкі… не кажучы ўжо пра іх рэалізацыю. З раніцы – урачысты пад’ём нацыянальнага сцяга маёй Радзімы і выкананне нацыянальнага гімна маёй Радзімы… каб потым ведалі, каму дзякаваць за тое, што сталі свядомымі. Пасля працы – вячэра, добрая кніжка і здаровы сон.

– Значыцца, вы не садыст, а псіхатэрапеўт? – вызначыў госць з палёгкай.

– Людзі баяцца гэтага слова. Лепш казаць – «менеджар па сувязях з рэчаіснасцю». Метода наладжвання такіх сувязяў сертыфікаваная. Кліенты лекуюцца на ферме выключна са згоды бацькоў. Сенатары, банкіры, галівудскія зоркі і босы мафіі запісваюцца ў чаргу, каб аддаць сюды сваіх ёлупняў.

– У гэтае пе-екла?.. – не паверыў спецслужбоўца.

– «Новая Зямля» – усяго толькі чысцец, – абвергнуў выхавацель. – Але з якога аблудныя душы абавязкова павяртаюцца дахаты.

На языку цээрушніка завярцелася слова «таталітарызм». Але гаспадар відавочна прачытаў ход яго думак.

– Я ніколі не караю бязвінных, – мовіў Агент Z сур’ёзна і ціха. – Не раблю пацыентам болю больш, чым здольны вытрываць сам. Не знаходжу радасці ў чужых пакутах. І не трэба глядзець на мяне як на нелюдзя. Большасць сучасных нелюдзяў частуе з далоні вавёрачак у парку і чытае на ноч сантыментальныя раманы.

– Няўжо ніхто не спрабаваў падняць паўстанне ці хаця б уцячы? – не паверыў цээрушнік. – Кракадзіла баяцца?

Уладальнік фермы адчыніў дзверы ў суседні пакой, зрабіў запрашальны жэст. У паўцёмнай зале грувасцілася з тузін клетак, падвешаных да столі. За металёвымі прутамі брутальна чарнелі гіганцкія кублы пёркаў на чорных лапах, з вострымі чорнымі дзюбамі.

– Усяслаў Чарадзей, – прадставіў Агент Z старога раскудлачанага крумкача, які горбіўся на жардзіне, схіліўшы голаў. – Мізантроп з містычным светапоглядам, схільны да доўгіх медытацый і падступнага чараўніцтва. Але калі яго раззлаваць – пашматуе каго заўгодна.

Госць нават і не здзівіўся – пасля вартавога алігатара ў брамы «Новай Зямлі» ён быў гатовы да ўсяго.

– А вось Тадэвуш Касцюшка… – гаспадар па-сяброўску пасміхнуўся элегантнаму мазгаклюю антрацытнага колеру і шляхотнага экстэр’еру. – Дыпламатычны і гжэчны інтэлектуал. Вось Кастусь Каліноўскі, спецыяліст па партызанскай вайне. Вось Януш Радзівіл, сібарыт і мача, але пры гэтым адважны ваяр. А вось шалёны лятун Станіслаў Булак-Балаховіч, наш самы хіжы і бязлітасны забойца. Шчыра кажучы, я яго сам іншым разам баюся.

Цээрушнік паглядаў на арніталагічную фантасмагорыю скругленымі ад жаху вачыма і нечакана злавіў сябе на думцы, што яму вельмі хочацца прыняць пігулку ад шызафрэніі. Гаспадар завесіў клеткі цёмнай тканінай і пытальна глянуў на візіцёра: маўляў, я сумленна адпрацаваў свой нумар, так што цяпер твая чарга…

Вочы спецслужбоўцы заззялі баявым бляскам прафесіянала. Да перамоў яго рыхтавалі два тыдні. Асобу Агента Z аналізаваў доктар псіхалогіі, прамову складалі найдасведчаныя спецыялісты па допытах, а рэдагаваў яе гісторык з беларускіх эмігрантаў.

У каміннай зале цээрушнік прыняў памяркоўна-пафасную паставу і са спагадай выказаўся пра шматпакутны народ Беларусі: вялікая мінуўшчына, імперскія суседзі, крывавыя войны і знішчэнне нацыянальнай культуры. Згадаў Вялікае Княства, Вітаўта Вялікага і Мураўёва-вешальніка. Не забыўся пра памяркоўнасць і талерантнасць.

– Вы чулі пра апошняе зверства Саветаў? – спецагент вёў сваю партыю пранікнёна, бы оперная прымадонна. – Яны наўмысна абмежавалі пасевы бульбы, вашага сакральнага карняплода, і замест яе насаджаюць чужынскую кукурузу!

Гаспадар слухаў без усялякай цікаўнасці.

– Вы забыліся пра кагэбэшныя рэпрэсіі супраць іншадумцаў, – лянотна ўкруціў ён рэмарку.

– Не, не забыўся! – цээрушнік перайшоў у жорсткі наступ. – Гэта, відаць, вы на іх забыліся!..

– Я таксама рэпрэсую на сваёй ферме іншадумцаў, – спакойна парыраваў Агент Z. – Вы што, прапануеце мне кінуць гэты карысны занятак і нелегальна выправіцца на Радзіму?

– Менавіта! – пацвердзіў прамоўца і з падтэкстам пра мажлівае месіянства суразмоўцы дадаў: – Шматпакутная Беларусь чакае свайго змагара!..

– Прапанова амаральная.

– Значыцца, добра аплачваемая. А… чаму вы лічыце маю прапанову амаральнай?

Гаспадар паварушыў у каміне дровы, і на ягоны твар паклаліся густыя барвовыя плямы.

– Усё, што мне трэба для жыцця, цяпер тут. «Новая Зямля» і ёсць здабытая мною Радзіма… ці прыдуманая ў эміграцыі – без розніцы. А Беларусь, якая засталася ў маёй памяці, – то страчаны рай. І згадкі пра гэты рай занадта інтымныя, каб я іх разбураў.

Усе аргументы госця разбіваліся аб волю суразмоўцы, бы хвалі аб гранітны мол. Заставаўся апошні козыр.

Візіцёр дастаў з партманэткі невялікі фотаздымак, выклаў перад Агентам Z. З фатаграфіі глядзела жанчына з маркотным, бы ў Божай Маці Вастрабрамскай, тварам. Аматарскі здымак быў зроблены ў Нясвіжы, побач з касцёлам Божага Цела і, відавочна, суадносна нядаўна: пра гэта сведчыў вулічны плакат з выявай Мікіты Хрушчова і надпісам «Рашэнні ХХІ з’езду КПСС – у жыццё!».

– Вось ёй вы патрэбны напэўна!.. – прамовіў спецслужбоўца, нібы ўкалаціў абухом цвік.

Агент Z зняў акуляры і з хвіліну разглядаў здымак; госцю нават падалося, што вочы гаспадара на колькі секунд змянілі колер са сталёвых на пяшчотна-блакітныя…

– А цяпер слухайце мяне вельмі ўважліва, – спецагент ЦРУ канчаткова захапіў ініцыятыву і цяпер лупцаваў тэзісамі, рыхтык пугаю. – У Беларусі вас пагэтуль памятаюць. Шмат для каго там вы ўжо не чалавек, а міф, які кожны напаўняе тым, што хоча ў ім бачыць.

Вам проста трэба гэты міф падтрымаць, але – у выгодным для нацыянальна-вызвольнага руху ракурсе.

Пасля вышкалу вас разам з невялікай групай дыверсантаў дэсантуюць у раёне Нясвіжа. Зброя, грошы, сувязь, кансператыўныя яўкі… усё, як мае быць. Зладзіце колькі гучных антысавецкіх дыверсій. Парахуецеся з усімі, хто вам вінен, адпомсціце ўсім, хто таго варты. А мы зарганізуем вашу эвакуацыю праз мяжу… і яе таксама. І жывіце потым удваіх на сваёй «Новай Зямлі» хоць да ста гадоў!..

…Драбнюткія кроплі сарамліва зіхцелі на кустках картоплі. Маладзёны ў ватоўках з тупаватай паслухмянасцю палолі грады. Вялізны сцяг лунаў на флагштоку ў цэнтры плаца, і цыклапічны рухомы цень амаль цалкам накрываў сядзібу.

Мужчыны прайшліся да брамы і спыніліся для развітання.

– Фотаздымак можаце пакінуць, – дазволіў візіцёр. – Дык што мне перадаць кіраўніцтву?

* * *

Па-над «Новай Зямлёю» кругліўся мядовы рагалік месяца. Цёплыя ветрыкі сыпалі на паснулыя грады зорным пылком, калыхалі райскія яблычкі пад шурпатым лісцем. Гаспадар фермы чвякнуў у зямлю рыдлёўкай, адступіў, пільным вокам агледзеў малады дубок, які пасадзіў за садам. Апусціўся на траву, выцягнуў з кішэні здымак жанчыны з маркотнымі, бы ў Вастрабрамскай Мадонны, вачыма.

З нябёсаў тужліва заценькала нябачная птушка. Крышталёвы голас натхнёна выводзіў пра роднае і невымоўнае, пра каханне і спакусу, пра юнацкія шаленствы і прагу да сапраўднага.

Пераліўчатыя трэлі гусцелі, цвярдзелі, набіраліся бомамі, скрыгатамі і стогнамі. І пульсавала блакітная жылка на скроні дзіцёнка, і чадзелі крэматорыі, і ляцелі долу пялёсткі ссечаных садоў, і хрумсцелі чарапы пад падэшвамі імперый. Але тлумы тыя сцішыў пранізлівы шэпт анёла, які паабяцаў суцяшэнне ўсім знявераным, уратаванне ўсіх пакутнікаў і здзяйснення самага патаемнага, нязбытнага і грэшнага…

Перадсвітальны ветрык роўна шаргацеў у сухіх травах. Чарноцце на ўсходзе сарамліва распаўзалася барваю. Чарговая ноч памірала.

Мужчына рыпнуў начышчаным ботам – птушынае ценьканне зрэзалася.

– Не давярай мне, каханая, не давярай, – ледзь чутна прашаптаў ён. – Душа мая сцерлася, бы старая падэшва, і ступаць двойчы ў наш стары рай з маёю душой – загуба для нас дваіх… Але як мы з табой калі-небудзь перастрэнемся – не давярай мне ніколі.

Глава 5

Аблокі над вечаровай Піцундай спаборнічалі ўсімі адценнямі чырвані. Сонца пераспелым мандарынам хілілася ў дрымотнае мора. Камяні ўрадавай рэзідэнцыі патыхалі гарачынёю, у парку луналі дурманлівыя водары кветак, і дзяжурны ахоўнік, які патруляваў між магнолій і архідэй, раз-пораз спыняўся, каб злавіць тварам ветрык з мора.

Ад будынка, дзе адпачываў Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў, даносіўся жыццярадасны рогат, праслоены сакавітымі мацюгамі на адрэсу партыйных кіраўнікоў, маршалаў, даярак, ткачых і нават касманаўтаў. Камітэтчык ніяк не рэагаваў на пачутае; гэта ў першыя гады службы ў ахове яму хацелася застрэліцца ад крамлёўскіх нораваў, але потым ён навучыўся глушыць ванітныя рэфлексы вадзярай. Афіцэр нетаропка прайшоўся да бетоннага плота, выцер вільготны твар вільготнай насоўкай, на імгненне ўявіў заінелую, з лядоўні, пляшку піва, аднак імгненна ж адагнаў недарэчную на службе карцінку…

Раптам вечаровае сутонне працяла доўгая хрыпатая нота тэнар-саксафона, прытым ідэалагічна шкодны гук відавочна сыходзіў з боку ўрадавай рэзідэнцыі. Ахоўнік схамянуўся, але адразу супакоіўся думкай, што гэта, безумоўна, галюцынацыя. Прачысціў пальцам вуха, працёр вочы… Аднак праз якую секунду на картавы саксафонны голас наклаўся пругкі завадны рытм электрагітары, гудка рассыпаўся барабанны пошчак, і па-над паркам загарлала нахабнаэнергічнае:

Well іt’s one for the money,

two for the show

Three to get ready

Now go cat go!..

Гэта быў рок-н-рол «Blue suede shoes» у выкананні Элвіса Прэслі.

Вочы чэкіста раскаардынавана заблукалі, бы ў немаўляці. Думкі імгненна саскочылі з ідэалагічных рэек і лагернымі ваганеткамі загрукаталі праз непраходную тайгу. Першай думкай была паразка ў Трэцяй Сусветнай і імгненны захоп урадавай рэзідэнцыі амерыканскімі марпехамі, другой – а што яму асабіста цяпер рабіць: застрэліцца ці перакінуцца да імперыялістаў?

Далонь інстынктыўна ссунулася пад паху да кабуры, але вочы, якія аўтаномна блукалі ў пошуках ідэалагічнай апоры, нарэшце ўтаропіліся ў ліловыя контуры савецкіх эсмінцаў на даляглядзе і чырвоны сцяг на флагштоку перад рэжымным аб’ектам.

– Гэта піздзец… – разгублена выдыхнуў камітэтчык, крыху памуліўся, але крадком пасунуўся да ўрадавага лецішча.

За столікам у ценю пальмы па-барску разваліўся Першы сакратар ЦК КПСС Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў. Вечаровае сонца блікавала ў ільснянай лысіне. На сподзе чорнай і краснай смальтай блішчэлі канапкі з ікрой паюснай і ікрою зярністай, у графінчыку дробна калацілася гарэлка. А перад самым столікам зухавата вытанцоўвалі рок-н-рол двое таварышаў у афіцыйных цэкашных стройчыках.

Лысаваты мужчына з гладкім тварам адстаўнога камсамольскага правадыра, фрывольна адставіўшы дупу, рытмічна вымахваў рукамі вакол сівога астэнічнага дзядзькі ў рагавых акулярах, пад якімі хіжа блішчэлі бляклыя вочкі старога бальшавіка.

Бальшавік таксама даваў жару: імпэтна віхляў каленямі, удаваў, што грае на электрагітары і нават эратычна скуголіў на манер прадажнай дзеўкі імперыялізму.

Знянацку ён ухапіў маладзейшага партнёра за руку і з нечаканым для свайго ўзросту спрытам перакінуў яго праз сябе, нібы дэманструючы прыём самба.

Сівым танцорам быў таварыш Міхаіл Андрэевіч Суслаў – член Палітбюро ЦК КПСС і галоўны ідэолаг Савецкага Саюза, а лысаваты экс-камсамольскі правадыр – таварышам Аляксандрам Мікалаевічам Шэлепіным, старшынём Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі.

Ахоўнік паспрабаваў быў сабраць аскепкі сусвету ў цэласную карцінку, але знянацку адчуў, што ягоны апорна-рухальны апарат несвядома і па-здрадніцку торкаецца ў такт варожым гітарам і саксафонам. З разяўленага рота выцягнулася бліскучая нітка сліны. Камітэтчык неверагодным высілкам волі зафіксаваў цела ў статутнай паставе, шчоўкнуў пашчэнкай і знерухомеў.

Рок-н-рол зрэзаўся раптоўна. Па сцежках пракацілася кароткае рэха гітарнага дысанансу. Старшыня КГБ прафесійна пільным позіркам зафіксаваў падначаленага і тым жа позіркам паслаў яго на хер.

Таварыш Хрушчоў зварухнуўся, важка засіпеў. Яго твар патомнага курскага свінапаса слаіста набрыняў чырванню і ўпадабнеў кавалку сала ў пяшчотных мясных пражылках.

– Підарра-асы... – хрыпата ацаніў ён пабачанае, смачна сплюнуў пад стол і пацягнуўся да графіна.

Таварыш Суслаў выцягнуў з кішэні насоўку колеру крамлёўскай дывановай дарожкі, дбайна працёр акуляры, апусціўся за столік і цяжка аддыхаўся.

– Я б сказаў горш: фашысты!.. – прамовіў ён ціхім і ясным голасам дасведчанага партапаратчыка.

– Правільная і вельмі своечасовая заўвага, Мікіта Сяргеевіч і Міхаіл Андрэевіч, – гатоўна засведчыў таварыш Шэлепін.

– То нашто тады вы мне тую буржуазную разбэсту вытанцоўвалі?..

Урадавую рэзідэнцыю размываў раскошны субтрапічны вечар. Бухмаціліся зоркі, стракаталі цыкады, прахалодны ветрык з мора пяшчоціў твары. Старшыня КГБ незаўважна перазірнуўся з галоўным ідэолагам, накаціў для смеласці сто грамаў і разгарнуў знешнепалітычную дыспазіцыю.

Амерыканская ваеншчына раскручвае гонку ўзбраенняў. Ленінскае Палітбюро змушанае адказваць фінансаваннем вытворчасці ўсё магутнейшых балістычных ракет і вадародных бомбаў. А гэтыя грошы можна было б вытраціць на падвышэнне дабрабыту савецкага народа. Аднак ёсць іншы спосаб перамагчы амерыканскі імперыялізм: трэба ідэалагічна раскласці ворага з сярэдзіны.

– Таму, Мікіта Сяргеевіч, мы з таварышам Суславым і развучылі буржуазны танец рок-н-рол, – на шырокі камсамольска-адкрыты твар Шэлепіна паклаўся цень эстэтычнай агіды. – Каб вы на ўласныя вочы пераканаліся, якой страшнай і разбуральнай моцы гэтая ідэалагічная зброя. Ці зможа распальнік вайны з Белага Дома планаваць чарговую высадку контррэвалюцыянераў на Кубу, калі замест агрэсіўных планаў будзе думаць пра буржуазную парнаграфію?!.. Ці здолее галаварэз з Пентагона трапна пацэліць у абаронцу народнай дэмакратыі, калі ён перад гэтым паўгадзіны танчыў рок-н-рол, бы педэрастычная макака?!..

Хрушчоў выслухаў галоўнага камітэтчыка з напругай уваччу і падазрона скасавурыўся на галоўнага ідэолага, які чуйна драмаў у плеценым фатэльчыку пад пальмай.

– А педэрастычную парнаграфію, таварыш Шэлепін, вы мне тут самі прадэманструеце, ці таксама з дапамогай таварыша Суслава?

Таварыш Суслаў схамянуўся і аддана глянуў на Мікіту Сяргеевіча.

– Калі партыя загадае…

– Загадаю, калі спатрэбіцца. Ну і што вы ад мяне хочаце? – Хрушчоў утаропіўся ў старшыню КГБ нядобрым куркульскім поглядам, на тлустай складкаватай патыліцы выступілі празрыстыя кроплі. – Ат, я ведаю што!.. Грошай на сваю распусту вы хочаце – правільна? Таварышу Усцінаву на абаронку – дай! Таварышу Фурцавай на культурку – дай! А мне кукурузу трэба высаджваць і камунізм будаваць, прытым – ва ўсім свеце!.. Вы што, сапраўды думаеце, Мікіта Сяргеевіч тыя грошы друкуе?.. Ды вы, блядзі, хоць разумееце, што дзяржаву весці – гэта не яйцамі трэсці?!..

Хрушчоў распаляўся. Суслаў ад нястачы мужнасці бляяў і мычэў. Шэлепін спакойна перачакаў начальніцкі гнеў і трапна ўвайшоў у паўзу, зробленую Мікітам Сяргеевічам для чарговага мацюга:

– Амерыканскія балістычныя ракеты ўжо на паўднёвых рубяжах СССР, у Турэччыне, – перасцярэгнуў ён суворым афіцыйным тонам. – Пентагон рыхтуе чарговую высадку на Кубе, прытым куды больш маштабную, чым нядаўна ў Затоцы Свінняў. ЦРУ плануе ўсё новыя і новыя правакацыі. Калі мы не зробім рашучых прэвентыўных захадаў у адказ, то паставім пад пагрозу не толькі перамогу камунізму ў сусветным маштабе, але і мірныя кукурузныя палеткі ў нашай краіне… А такой прэвентыўнай мерай можа стаць толькі маральная разбэста ворага, якой пасля адпаведных кансультацый з таварышам Суславым і будзе займацца нашая замежная рэзідэнтура. «Сэкс, наркотыкі, рок-н-рол!» – вось найактуальнейшы дэвіз Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі!..

– І колькі вы пад сваю парнаграфію грошай хочаце? – амаль здаўся Першы сакратар ЦК КПСС.

Шэлепін назваў лічбу, і яна не падалася Хрушчову крытычнай для савецкай эканомікі.

– Тым больш у той жа Амерыцы даўно ўжо ёсць і рок-н-рол, і наркотыкі, і нават сэкс, – нагадаў павесялелы старшыня КГБ. – Проста трэба пашыраць і паглыбляць гэтыя ганебныя з’явы. Прытым пажадана падсадзіць на тую заразу ўсё найвышэйшае кіраўніцтва ЗША: ястрабаў Пентагона, пярэваратняў Лэнглі, акул Уол-стрыта і нават самога прэзідэнта Кенэдзі!..

– А калі ўся гэтая зараза і да нас дакаціцца? – пачухаў патыліцу Мікіта Сяргеевіч. – У нас жа і стылягі, і абстракцыяністы, і яўрэі, і іншыя антысаветчыкі…

– Савецкі чалавек, узброены самым прагрэсіўным у свеце светапоглядам, ніколі не скаціцца ў багну буржуазнага рок-н-рола, – ідэалагічна роўным тэнарком засведчыў Суслаў. – А тым больш – калі такі савецкі чалавек выхаваны на лепшых узорах вялікай расійскай музыкі, – ідэолаг зазірнуў у паперку, – Глінка, Мусаргскі, Чайкоўскі…

– Калі павялічыць фінансаванне КГБ – ніякая зараза да нас не дакаціцца, – дадаў Шэлепін і назваў новую лічбу.

– Трэба таксама ўзмацніць фінансаванне ідэалагічнай працы сярод насельніцтва і асабліва – прапаганды вялікай расійскай культуры ў нацыянальных рэспубліках, дзе яшчэ сустракаюцца асобныя негатыўныя буржуазна-нацыяналістычныя праявы, – падсумаваў Суслаў і агучыў чарговую лічбу.

Нябачныя кажаны з ціхім свістам крэслілі атрамантавае сутонне. Па-над дэкаратыўнай лямпай хаатычна шалела чамяра.

Падавальшчык у бялюткім фартуху незаўважна змяніў пусты графін на паўнюткі.

– Добра, дам вам на ўсё гэта грошай, уламалі старога, – Мікіта Сяргеевіч уласнаруч набулькаў па гранчаках, прымружыўся на Шэлепіна. – Дарэчы, Шурык, я там тваю справаздачу чытаў пра беларускіх буржуазных нацыяналістаў. Самалёт цээрушны, парашутысты з фашысцкімі кулямётамі… Спадзяюся, твае гангстары ў Савецкую Беларусію іх не дапусцяць?.. Дакладна, абяцаеш?.. Ну, тады вашае здароўе, дарагія таварышы!..

Глава 6

Парашутныя лямкі ўпіваліся Агенту Z у грудзіну. Ён расслабіў фіксатар, зварухнуў плячыма і адшморгнуў фіранку з ілюмінатара.

У разрывах аблокаў жаўцелі заплаты скошаных пожняў, пакрэмзаныя шэрымі ніткамі дарог. Халоднае вечаровае сонца крышылася ў дысках прапелераў. Вушы закладала густой ватнай вібрацыяй.

Пасажырскі «Douglas DC-7», пазначаны ва ўсіх міжнародных раскладах як рэгулярны борт «Хельсінкі – Стамбул», пралятаў недзе над эстонска-латышскім памежжам. Далей паветраны калідор праходзіў праз усю Беларусь, з поўначы на поўдзень. Салон, разлічаны на сотню пасажыраў, быў амаль пустым: камандзір дыверсійнай групы Агент Z і двое яго падначаленых. Дыверсантаў меркавалася выкінуць з парашутаў блізка Нясвіжа. А самалёту належала ляцець далей згодна з маршрутам.

Падначаленых Агенту Z навязалі падчас трохмесяцовага вышкалу ў выведвальнай школе пад Мюнхенам. Ён не ведаў ані іх паходжання, ані іх біяграфій, ані нават сапраўдных імёнаў: гаварыць пра гэта сувора забаранялі цээрушныя інструкцыі. Але некаторыя высновы для сябе ўсё ж зрабіў.

Штатны падрыўнік адгукаўся на мянушку Залупаеў і выглядаў адпаведна: зухаваты хабёл з раскосымі вачыма і жалезнымі зубамі. Больш за ўсё Залупаеў любіў гарэлку пад занюх рукава, архіерэйскія службы і аўтамат «шмайсер». Па некаторых недагаворваннях Залупаева вынікала, што ў вайну ён служыў у казацкіх частках Waffen-SS блізка Баранавічаў.

Штатны радыст з псеўданімам «Асаднік» меў далікатныя манеры, субтыльны целасклад і акцэнт радавітага крэсавяка. Больш за ўсё Асаднік любіў вудку пад селядца, мазуркі Шапэна і важкі ружанец метровай даўжыні, які насіў абгорнутым вакол запясця і які ў разе патрэбы скідаў з неверагодным спрытам. Па дробных дэталях Агент Z вызначыў, што ў мінулым жыцці эстэт працаваў ахоўнікам у Бярозе-Картузскай.

Спадзявацца на такіх людзей не выпадала, а давяраць ім – і пагатоў. Агент Z трымаўся з падначаленымі падкрэслена роўна, але асаблівай спагады не выказваў; наколькі чалавек ягоных светапогляду і лёсу ўвогуле мог выказаць спагаду да былога расійскага казака і былога ахоўніка санацыйнага канцлагера.

Краявід у ілюмінатары перакрыла шчыльнае воблака. У салоне блякла запалілася святло. З кабіны пілота выйшаў інструктар у лётнай скуранцы, абцёртай на плячах парашутнымі лямкамі.

– Падрыхтавацца! – скамандаваў ён.

Самалёт, імаверна, ужо пралятаў над Беларуссю. Знянацку Агент Z злавіў сябе на думцы, што не адчувае ніякай радасці ад блізкай сустрэчы з Радзімай. Стрымана пасміхнуўся інструктару, паважна прапусціў у канец салона падрыўніка і радыста…

Інструктар адчыніў дзверы. У салон шуганула зімовай сцюжай, пругкі вецер высек слёзы з вачэй.

– Першы – пайшоў!..

Агент Z дэсантаваўся апошнім: адштурхнуўся ад парога, міжволі заплюшчыў вочы і вухнуў у вільготную бездань. Твар апякло марозным, цела кінула ўбок, перакуліла-закруціла ў ільдзяным віры, і прасторавая арыентацыя на якое імгненне знікла. Парашутыст згрупаваўся ў паветры, ураўняў дыханне і расплюшчыў вочы. Леваруч пругка пульхірыліся два купалы; па хуткім часе яны зменшыліся да памераў кропак і імгненна распусціліся ў аблоках. Агент Z пралічыў «раз, два, тры», выдыхнуў і пацягнуў выцяжное колца…

Парашут не раскрываўся – дэсантнік з няўмольным паскарэннем ляцеў долу. Агаломшаны, ён злаўчыўся падняць голаў – купала над ім не было.

Агент Z таргануў колца яшчэ раз, і яшчэ, і яшчэ…

Парашут не раскрываўся.

А знізу ўжо тхнула зямнымі пахамі, густымі і цёплымі: папрэлым лісцем, грыбамі, саляркай і хмельным дымком нядаўна спаленага бульбоўніка. Зямля спакваля раскрывалася ў абрысах, колерах і аб’ёмах: маркотныя вясковыя дахі ўдалечыні, цёмны прамакутнік могілак на аплылым кургане, ільсняная брукаванка старасвецкага гасцінца… Пад нагамі бліснулі слюдзяныя плямкі балотных вокнаў у атачэнні фіялетавага хвойніку.

Радзіма ляцела насустрач – бяздонная, бязмежная і бязлітасная, гатовая праз імгненне нанесці смяротны ўдар і праглынуць назаўсёды.

Агент Z таргануў выцяжное колца.

Парашут не раскрываўся.

* * *

– Падчас правядзення аперацыі па затрыманні варожых дыверсантаў вы пераходзіце пад маё аператыўнае падпарадкаванне. Згодна з атрыманай інфармацыяй, трое нелегалаў дэсантуюцца ў Нясвіжскім раёне са шпегунскага самалёта, замаскаванага пад пасажырскі. А цяпер стаўлю задачу…

Вікенцій Дамінікавіч Пяткевіч нетаропка прайшоўся ўздоўж пашнураваных афіцэраў унутраных войскаў. Адшчоўкнуў раменьчык планшэткі, выцягнуў з-пад цэлулоіду пачак тапаграфічных мапаў, раскрэмзаных хімічным алоўкам, працягнуў паперы палкоўніку.

– Таварыш маёр, а адкуль стала вядома пра самалёт? – палкоўнік пажыраў камітэтчыка адданымі вачыма.

– Адкуль трэба, – адсек Пяткевіч. – На мапах усё падрабязна пазначана. Калі ласка, раздайце камандзірам. Раён меркаванага дэсантавання даволі шырокі – ад Гарадзеі і да Клецка. Як паведамілі са штабу супрацьпаветранай абароны, самалёт толькі што праляцеў над Нясвіжскім раёнам. Браць шпегуноў толькі жыўцом. А цяпер, таварышы, працуем з мапамі і чакаем каманды…

Вечар выдаўся празрыстым і цёплым. Бязветранае паветра праслойваў водар сухіх траў. Пунсовыя гронкі рабіны калыхаліся ў бэзавых нябёсах. З блізкай вёскі за ельнікам дзінькнула калодзежнае вядро, і свойскі гук азваўся ва ўзлеску сцішаным рэхам.

Начальнік нясвіжскага райаддзела КГБ не сумняваўся, што шпегуны будуць злоўленыя. Звесткі пра варожае дэсантаванне ён атрымаў суткі таму і скарыстаў гэты час па максімуме. Мабілізаваў усю наяўную агентуру ў раёне. Звязаўся з міліцэйскім начальствам і старшынямі сельсаветаў. Напружыў камсамольскі актыў. І нават наладзіў кантакты з ветэранскай арганізацыяй. Натуральна, ніякіх падрабязнасцей Пяткевіч не выкладаў: гаворка вялася выключна пра «падвышэнне пільнасці», «кантроль за ўсімі прыезджымі» і, ясная рэч, пра «магчымыя антысавецкія правакацыі напярэдадні чарговага з’езду Партыі»…

Тэнтаваныя МАЗы прасвечвалі праз абляцелы пралесак суворай балотнай фарбай. Каля БТРа ўвіхаліся кінолагі, і аўчаркі з дрыготкімі ружовымі языкамі трывожна шаторылі вушы. Афіцэры схіліліся над мапамі; пахмурная тупаватая мужнасць праяўлялася на іх тварах.

Колеры спакваля згасалі, гукі сцішваліся; бралася на ноч. Вікенцій Дамінікавіч сеў у штабны «газон» палкоўніка.

– Камандуйце ўсім «па машынах».

– Які маршрут?

– Уздоўж меркаванай зоны дэсантавання шпегуноў. Спадзяюся, за гэты час нам абавязкова прасігналізуюць сумленныя савецкія грамадзяне.

Першы сігнал паступіў у нясвіжскі райаддзел КГБ праз шаснаццаць хвілін, і дзяжурны адразу звязаўся з Пяткевічам. Пільны калгасны шафёр паведамляў, што толькі што заўважыў два падазроныя парашутныя купалы. Цягам наступных шасці хвілін пра парашутыстаў сігналізавалі настаўніца пачатковай школы, двое трактарыстаў, участковы міліцыянт, вясковая прадавачка, старшыня калгаса «Чырвоны шлях» Ананій Міронавіч Басота і малады аграном Яфім Шыла з агентурнай мянушкай «Вафлёныш».

Тэнтаваныя МАЗы грукацелі брукаваным гасцінцам праз паснулую вёску. Вайскоўцы засяроджана прышпілялі аўтаматныя магазіны. У кодабах нецярпліва скуголілі сабакі.

На ўскрайку вёскі салдаты паскокалі з грузавікоў і спрактыкавана пашнураваліся ў даўжэзны рэдкі ланцуг. Афіцэры, стрымліваючы ў прысутнасці камітэтчыка звыклую лаянку, аддавалі каманды. Заляскала мілітарнае жалеза, газанулі і сцішыліся рухавікі.

Ланцуг аўтаматчыкаў расцягнуўся на паўкіламетра і паволі пасунуўся на прачэсванне мясцовасці.

Ноч гусцела, бразгатала і мацюгалася. У цемры хаатычна замігцелі ліхтарыкі. Пад кірзавымі ботамі гучна і бязладна захлюпала. Неўзабаве салдацкі ланцуг спыніўся перад першабытнымі балатамі з чортавымі вокнамі ў пяшчотнай бросні і рэдкімі цёмнымі купамі, падобнымі да галоваў патанулых волатаў.

Хлопнула ракетніца. Мярцвяна-блакітнае ззянне абліло рэдкі чэзлы сасоннік сярод бясконцай багны. Паперадзе, у касмыкаватым тумане, прамалёўвалася парослая чаратамі выспа з самотнай сасной. На верхаліне дрэва кволай медузай варушылася нешта бялюткае і агромністае.

– Парашут, – вызначыў Вікенцій Дамінікавіч. – Яны, пэўна, яшчэ там. Не думаю, што нават дасведчаны дыверсант рызыкне сыходзіць адсюль па цёмнаму.

– Можа, сабак на выспу? – прапанаваў палкоўнік.

– Пастраляюць тых сабак яшчэ ў вадзе. Тут, на добры розум, трэ…

З выспы суха прагрукатаў аўтамат. Танюткай струною завібраваў рыкашэт, хрубаснулі зрэзаныя кулямі галінкі. Пяткевіч, палкоўнік і вайскоўцы ўліплі ў зямлю. З выспы застракатала зноў, і на аўтаматную чаргу наклалася колькі гулкіх вінтовачных стрэлаў.

Чэкіст прыўзняў голаў, склаў рукі рупарам.

– Здавайцеся!.. Вы акружаныя!..

Страляніна знянацку сцішылася.

– Русские не сдаются!.. – адрэагаваў на прапанову хабёльскі барытон.

– Idź do diabła, rosyjska świnia! – параіў Вікенцію Дамінікавічу далікатны тэнар.

Апошнія словы перакрыліся працяглай аўтаматнай чаргою. Дыверсанты адстрэльваліся з адчаем людзей, якім ужо няма чаго губляць. А набояў, мяркуючы па ўсім, у іх не бракавала.

– Ад раніцы туман згусцее і нізам паплыве – пальцаў выцягнутай рукі не пабачыш, – паведаміў Пяткевіч палкоўніку. – У метры ад нас пройдуць – нават і не заўважым. Іх менавіта цяпер трэба браць. Скамандуйце, каб вашыя хлопцы пастралялі, паўдавалі штурм, а я неяк паспрабую збоку-ззаду…

Вікенцій Дамінікавіч спрытна адпоўз назад, абламіў на жардзіну доўгую сухастоіну і распусціўся ў непрагляднай цемры…

* * *

Па-над чорнымі балотнымі водамі варушылася белая пара. Млява крахталі жабкі, пранізліва парыпвалі дрэўцы, сыры світальны ветрык шаргацеў парашутам на сасне.

Пяткевіч пераступіў праз россып адстраляных гільзаў, рассунуў папараць.

На беразе ляжала два трупы. Зухаваты дзядзька з раскосымі хабёльскімі вачыма шчэрыў нябёсам жалезныя зубы. Шыя яго была абматаная дужым ружанцам, побач чарнеў «шмайсер». Непадалёк нерухомела цела субтыльнага мужчыны з пасечанай кулямі спінай. Несумненна, гэты дыверсант і задушыў жалезназубага спадарожніка, але апошні перад сконам знайшоў у сабе моц пакараць крыўдніка.

Пра прычыну невытлумачальнай і смяротнай сваркі амерыканскіх дыверсантаў можна было адно здагадвацца; апошнія стрэлы на выспе прагучалі з паўгадзіны таму, калі Пяткевіч пераходзіў па купінах праз балота.

Камітэтчыка непакоіла іншае. Паводле інфармацыі з Лубянкі, з самалёта дэсантаваўся яшчэ адзін шпег. Але на выспе яго не было. Пяткевіч адшукаў толькі ягоны парашут – чамусь нераскрыты, з глыбокай ямінкай пад ранцам. І – ані рэчавай валізы, ані зброі, ані кроплі крыві, ані нават прымятай травы…

Світальнае сонца ўклейвалася ў маціцовы далягляд бляклай манеткай. Ад вады даносіліся сцішаныя галасы і плёханне вёслаў – праз туман падыходзіў човен-даўбёнка з палкоўнікам і салдатамі. Мышастыя постаці спрытна разгрупоўваліся па выспе.

– Мы правалілі заданне, – засведчыў Пяткевіч палкоўніку. – Два трупы, а адзін увогуле знік.

– Патануў, імаверна, – адмахнуўся той. – А то куды яму з выспы падзецца?..

Ад вады раптоўна пацягнула халодным. Шчыльна зашаргацелі чараты, пранізліва віскнула сасна. Вецер падхапіў з галінкі раскудлачанае крумкачынае пёрка і панёс яго па-над бязмежным прасторам беларускай багны.

Глава 7

Крылатыя гусары Мікалая Радзівіла Рудога адважна ўрубаліся ў шыхты варожай пяхоты. Блішчэлі шаблі, хрыпелі коні, і зямля вібравала пякельнай патэльняй…

Электрычны зумер рассвідраваў цішыню кабінета. Станіслаў Альбрэхт Радзівіл адклаў кнігу, раздражнёна ўзяў слухаўку.

Тэлефанаваў прэзідэнт Злучаных Штатаў. Мяркуючы па інтанацыях, ён быў дабрача падвесялёны. Выбухі дзявочага смеху і рок-н-рольныя рытмы сведчылі, што Джон Фіцджэральд Кенэдзі, пэўна, балюе за горадам, у кампаніі лятучага атрада каханак.

– Чым займаешся, Стэсі?

– Чытаю.

– Чытаеш? Ты? – ва ўяўленні Джэкі ягоны сябра, геданіст і сібарыт, не мог вытрачаць час на такі нікчэмны занятак. – І пра што ж ты такое чытаеш?

– Гісторыя роду князёў Радзівілаў.

– То пра сярэднявечча ў тваёй Беларусі?

– Не ў маёй, а ў савецкай, – прагучала істотнае ўдакладненне. – Джэкі, аказваецца, трыста гадоў таму Масква ўжо спрабавала захапіць цывілізаваны свет. І мае продкі спынілі тую варварскую навалу. Князі Радзівілы ўзначальвалі атрад панцырнай кавалерыі – тып тагачаснага танкавага корпуса…

Прэзідэнт папярхнуўся – ён прызвычайваўся абмяркоўваць з сябрам розныя тыпы яхт, гальштукаў і жанчын, але не мілітарную мінуўшчыну якойсь сярэднявечнай Еўропы.

– Становішся рамантыкам, Стэсі, – праз падкрэслена маркотную паўзу канстатаваў Кенэдзі. – Для бізнэсоўцы твайго ўзроўню гэта недаравальна.

– Рамантыка – частка маёй бізнэсовай стратэгіі.

– А я хацеў цябе запрасіць у Флорыду. У нас тут традыцыйная суботняя вечарынка.

– Як заўсёды – з сакратаркамі і стэнаграфісткамі?

– Анягож не! Магу пакінуць парачку. Ці па-ранейшаму аддаеш перавагу галівудскім акторкам?

– Не беражэш сябе, Джэкі, – ласкава ўпікнуў Станіслаў Альбрэхт. – Сэкс, наркотыкі і рок-н-рол для палітыка твайго ўзроўню – не толькі недаравальна, але і злачынна!