Паслухайце нацыяналіста

Раздзел 1. Паслухайце нацыяналіста

Змест гэтага раздзела складае палеміка, што адбылася на старонках газеты "Советская Белоруссия" ("СБ") у 1992 годзе. Штуршком для палемікі стала маё інтэрв'ю "СБ". Той час быў, бадай, адзіны короткі пераяд, калі гэтая газета ўступала ў кантакт з дэмакратамі і, тым больш, з нацыяналістамі. Што атрымалася з даялогу чытач убачыць сам.

Усяго раздзел змяшчае тры матэрыялы: Інтэрв'ю ў "СБ" пад назвай "Белорус – это звучит гордо", водгукі чытачоў – "Да минует нас чаша сия" і трэці – мой адказ на гэтыя водгукі "Паслухайце нацыяналіста".

Национально-демократическая партия Белоруси заявила о себе как о самостоятельной политической организации полтора года наэад одной из первой в нашей республике. По ряду проблем ее позиции сегодня вызывают у многих противоречивое отношение. А потому, с целью "развеять туман" вокруг этого объединения, мы решили встретиться с одним из председателей НДПБ, кандидатом физико-математических наук, ассистентом кафедры вычислительной техники Белорусского технологического института А. В. Астапенко.

– Анатолий Владимирович, вначале разрешите задать неприятный, но, по-видимому, необходимый вопрос: вы что же – националист ?

– Хм.... А скажите, как можно назвать человека, любящего свой народ и борющегося за лучшую его долю, достойную жизнь? Наверное, патриотом. Так, вот, в нашем понятии патриот и националист – одно и то же. Последнее, кстати, не считается чем-то плохим во всем свете. Другое дело, что у нас, во время существования советской империи, это слово было возведено в ранг крайне отрицательного, с чем требовалось бороться любыми доступными средствами. В таком негативном образе термин "национализм" и вошел в сознание подавляющего большинства наших сограждан. НДПБ выступает за то, чтобы, уважая все иные народы, требовать соответственного уважения и к белорусскому народу.

– Ясна ваша точка зрения. Теперь, если можно, расскажите об общей ориентации НДПБ, ее задачах, целях.

– Сегодня, наверное, ни для кого не секрет, что белорусскую нацию вряд ли можно назвать полноценной. Ведь примерно 90 процентов из нас забыли свой язык, а если и говорят на нем, то с большой долей русизмов. Да и не только язык – забываются традиции белорусского народа, его культура. Поэтому НДПБ образовалась ради возрождения исторической памяти, языка, культуры, национального самосознания белорусов, для утверждения их суверенного права самим решить свою судьбу. В этом смысле нашу партию можно, видимо, назвать экологической, спасительной.

– А каким в неё был лично Ваш путь?

– Может покажется не очень скромным, но скажу так: я не просто пошел в данную партию, а являюсь одним из ее основателей. Я – белорус, и во мне всегда жила боль за свой народ, тревога за его судьбу... В середине 1989 года, когда в Вильнюсе проходил учредительный съезд БНФ, у некоторых его участников, в том числе у меня, возникла идея об образовании не такой всеобъемлющей, рыхлой структуры, как Народный фронт (где зачастую уживались люди с совершенно противоположными взглядами), а партии единомышленников. Впоследствии мы образовали оргкомитет, начавший работу над проектами партийных документов. И летом 1990 года на учредительной конференции мы приняли Устав и Программные принципы НДПБ.

– На каких же главных документах ныне основывается деятельность партии? Каковы организационные принципы ее строения?

– Пока мы строим работу на базе двух документов – Устава и Программы принципов НДПБ. Думаю, на ближайшем конгрессе сумеем принять свою развернутую программу. Что же касается оргстроения, то обращу внимание на следующие моменты. Основным руководящим органом партии в период между конгрессами является Вышняя Рада, в состав которой входят 15 человек – представители многих регионов Беларуси. Ее исполнительный орган – Рада Старшынь, состоящая из девяти человек, в том числе трех председателей, на которых лежит и теоретическая, и текущая организационная работа. Кроме того, в регионах республики действуют региональные Рады НДПБ. Они, кстати, решают и вопросы индивидуального вступления в нашу партию.

– А каковы на сегодняшний день численность НДПБ, ее социальная база?

– Нас пока несколько сот человек. Что же касается второй части вопроса, то мы не ставим целью опереться в своей деятельности на тот или иной слой населения. Мы опираемся на весь белорусский народ.

– Если следовать классическим политическим канонам, вашу партию можно отнести к организации правого, то есть прокапиталистического толка?

– Да, мы выступаем за приоритет частной собственности, считаем ее наиболее перспективной, делающей человека свободным, и в этом плане НДПБ, наверное, организация правая.

– Известно, что политика держится экономикой. Какие пути выхода республики из социально-экономического кризисы вы предлагаете?

– Свою экономическую программу мы только начали разрабатывать. Однако считаем, что экономическая политика должна основываться на принципе политиче-ской независимости Беларуси. Это, конечно, не значит, что мы выступаем за полную экономическую независимость, но наша точка зрения такова: Беларусь должна сама определять экономические связи с другими государствами, в первую очередь – европейскими. Именно интеграция с Европой поможет нам быстрее преодолеть кризис. Поэтому мы отрицательно относимся к союзу со странами Средней Азии. Он нам абсолютно ни к чему.

НДПБ выступает за скорейшее введение Беларусью собственной валюты в целах защиты своего потребительского рынка, за приватизацию. Касаясь последнего, замечу – сейчас этот процесс в республике идет медлительно страшно. Коммунистические структуры потеряли только название, а по сути они существуют и им сегодня легко проводить приватизацию в своих интересах. Ведь везде есть доверенные лица этих структур – и на малых предприятиях, и в кооперативах, и на биржах. А потому необходимы активизация общества, предоставление рабочим права участвовать в приватизации тех предприятий, где они трудятся.

– Вы положительно относитесь к политике либерализации цен, как шагу к рыночной экономике?

– Это навязано республике извне. Мы, думаю, могли обойтись и без либерализации. Ведь данный шаг был бы необходим как последствие приватизации. Иными словами , вначале следовало бы создать нормальные рыночные отношения, обуздать монополизм, а уж затем отпускать цены. А сегодня налицо не либерализация , а просто-напросто грабительское повышение цен, от которого люди не станут жить лучше.

– Считаете ли Вы, что в ближайшее время могут повториться в республике события апреля 91-го, и хотелось бы узнать ваше мнение – необходимо ли повторять пройденное?

– Думаю, сейчас это ничего не даст. Однако общество и дальше будет катиться в пропасть, если не предпринять каких-то радикальных шагов. В первую очередь необходимо провести республиканский референдум по вопросам принятия нового Закона о выборах, смены Верховного Совета РБ, образования нового правительства на многопартийной основе. Конечно, не надо думать, что в случае осуществления вышеизложенного, ситуация в республике сразу изменится в лучшую сторону. Однако это все же даст какой-то шанс и надежду.

– Но следует ли в нынешних конкретных условиях "рвать стоп-кран", требуя отставки высших органов власти республики? Может, наоборот, сегодня целесообразнее постараться найти компромисс, согласие, точки соприкосновения в позициях противостоящих политических сил, ведь от разного рода политических игр народ в своем большинстве вряд ли станет жить лучше, В наши дни это наглядно подтверждают и события практически во всех республиках бывшего Союза.

– Но ведь нынешнее правительство Беларуси не желает ни к чему прислушиваться, а все трезвые предложения оппозиции разбиваются о стену консервативного большинства в Верховном Совете.

– Давайте теперь немного остановимся на проблеме создания Содружества Независимых Государств. Ваше отношение к нему и, если можно, ваш прогноз о его судьбе.

– Этот шаг я лично одобряю в том смысле, что он привел к развалу империи – Союза ССР. Но, думаю, СНГ – образование нежизненное, искусственное, которое долго не просуществует. Уверен, ныне должен идти процесс обретения государствами бывшего СССР полной независимости. И лишь потом можно будет рассматривать вопросы о вступлении в какие-либо политические союзы.

– То есть вам импонирует нынешняя политическая линия Кравчука?

– Совершенно верно. Ведь Ельцин стремится к реанимации былой империи, а наша партия выступает категорически против линии, которая идет в фарватере российской политики. Да и что сулит Беларуси такое образование, как СНГ? Ничего хорошего. А если к тому же Минск станет его центром, то денационализация нашего государства, его русификация еще более усилятся. Короче, позиция НДПБ такова: Беларуси пока не следует вступать ни в какие союзы, за исключением, может быть, Черноморско-Балтийского, но опять же подчеркну – без вхождения в него РОССИИ.

– Представляется, однако, что нынешняя политика Украины далеко не безупречна. Достаточно обратиться хотя бы к проблеме Черноморского флота. Так, может, и Кравчуку сегодня следовало бы умерить излишние "самостийные" амбиции?

– Нет, это у Ельцина сейчас пробуждаются имперские амбиции. В конце концов, если подойти даже чисто математически, выяснится, то Украина, как и Россия, имеет определенные права на часть Черноморского флота (как, кстати и Беларусь – на часть сибирского сырья и т.д.). А вообще, мне кажется, нынешние политические деятели Российской Федерации в душе своей шовинисты. В них продолжает жить представление о великом русском народе, как о старшем брате, имеющем право вмешиваться в дела других суверенных государств, всячески поучать их.

– В конце октября прошедшего года в прессе была опубликована Заява Выш-няе Рады НДПБ "А6 ліквідацыі рэшткаў камуністычнага засілля", в которой выражается мнение о необходимости проведения международного трибунала "по фактам преступности коммунизма и в связи с этим предлагается созвать в Минске международную конференцию представителей потерпевших народов. Посему разрешите задать такие вопросы: сами-то вы, Анатолий Владимирович, были членом КПСС? Стремясь к построению правового государства, можно ли призывать судить идеологию? И уверен, вы хорошо понимаете, как трудно миллионам честных бывших коммунистов представить себя (пусть даже не в прямом смысле) на скамье подсудимых?

– Поясню. Во-первых, мы преложили судить не просто коммунистическую партию, а коммунистическую идеологию, приравняв присущую ей пропаганду классовой ненависти к расизму. Кстати, было бы правильным приравнять коммунистическую идеологию и к фашистской. И, повторяю, суд должен состояться не над конкретными людьми, а над определенной идеологией. Во-вторых, мы считаем естественным навсегда запретить создание политических организаций, базирующихся на данной идеологии. Вот, к примеру, в Чехословакии, Литве это уже сделано – у нас же, з Беларуси, такие структуры спокойно возраждаются! В конце концов, суд должен стать просто-напросто актом всеобщего самоочищения. Ведь признаемся: мы все были в плену этой сатанинской идеологии, даже не будучи членами КПСС. Лично я, кстати, никогда не состоял в ее рядах.

– Вы ставите "на одну доску" политические объединения коммунистического и социалистического, тем паче, социал-демократического толка?

– Нет-нет, ни в коем случае! Объединений, проповедующих социализм, это не касается. Ради Бога, пускай они создаются, действуют. Здесь все дело в том, что имен-но коммунистической идеологии присущ культ насилия, диктатуры, экспроприации. А потому и необходим над ней суд. И уже создается оргкомитет по проведению конференции, в состав которого войдут не только члены национально-демократической партии.

– Недавно в газете "3вязда" было опубликовано заявление, подписанное известными в Беларуси деятелями науки и культуры, касающееся проблемы виленского края, судьбы проживающих там белорусов. Можно ли узнать отношение НДПБ и лично ваше к данному документ?

– Я подпишусь под каждым его словом. Более того, на своей конференции в ноябре мы приняли аналогичное, а по некоторым моментам более "крутое", конкретное заявление, которое надеемся опубликовать в центральной республиканской прессе. В нем мы высказываем мнение о необходимости донести правду до белорусов, считающихся поляками и проживающих в виленском крае, просим литовские власти отказаться от политики летувизации, предоставить право живущим там белорусам развивать свою автономию на равных правах с другими нациями.

– Думается, вы не считаете целесообразным заняться сегодня перекройкой государственных границ?

– Никоим образом. Однако нельзя отрицать и правду истории. В связи с этим следует денансировать договоры, по которым виленский край отошел к Литве. Ведь все происходило тогда без согласия белорусской стороны. И хватит в конце концов нам – белорусам – быть излишне терпимыми, надо не стесняться говорить правду. Да, нельзя разжигать национальную рознь, но надо всегда идти к истине и ничего не бо-яться...

(Советская Белоруссия, 25 января 1992 г.)

Пад такім загалоўкам "Советская Белоруссия" надрукавала водгукі на маё папярэдняе інтэрв'ю. 3'яўленне матэрыялу адкрыта антыкамуністычнай і нацыянальнай накіраванасці ў газеце, якая вядомая сваімі трывалымі камуністычнымі традыцыямі і задавальняе людзей з камуністычнымі поглядамі, мяшчанскімі звычаямі і прарасійскімі настроямі – было пэўнай нечаканасцю для многіх чытачоў і дала ім падставу выказаць усе, што яны пра мяне думаюць.

Каб было зразумелым тое, ў чым я абвінавачваюся, прывяду зараз вытрымкі з найбольш характэрных лістоў. Чытаючы гэтыя лісты, лёгка ўбачыць, што яднае іх аўтараў – абмежаванасць і прадузятасць мыслення, нацыянальны нігілізм і махровае бальшавісцкае выхаванне.

Але вернемся да першакрыніц. Спачатку некалькі вытрымак, якія былі надрукаваныя "СБ":

Ліст 1.

"Адукацыя у мяне невялікая – усяго 5 класаў беларускай сельскай школы і таму ведаю, што маё пісьмо вы не прачытаеце да канца – кінеце ў кошык. Мо лепш было б мне гэта пісьмо накіраваць у "Народную газету". Але я чуў шмат ад каго, што гэта газета публікуе толькі артыкулы Зянона Пазьняка і яго прыхільнікаў...

У артыкуле "Белорус – это звучит гордо" мяне здзівілі паводзіны НДПБ і іх лідэраў. Таму не магу ўтрымацца, каб не выказаць сваю думку. Перш за ўсе аб сабе. Я, бацькі мае і дзяды – спрадвечныя сяляне. Бацька мой у часы калектывізацыі быў раскулачаны. Сам я беспартыйны, веруючы – праваслаўны.

Сёння бачу – лідэры НДПБ, БНФ упарта змагаюцца за ўладу. Спачатку іх ворагамі 6ылі камуністы, зараз – кіраўніцтва рэспублікі. А што гэта дасць? А нічога! Яны прынясуць канчатковую разруху, бо рвуцца да ўлады не для таго, каб палепшыць становішча працоўных, а каб набіць свае ўласныя кішэні і стаць капіталістамі. Яны хочуць нас адгарадзіць сцяной ад усходніх краін (Расіі ў першую чаргу) і праслаўляюць цывілізацыю заходніх краін. Але, калі ўдумацца, цывілізацыя Захаду не лепш усходняй, бо там таксама ёсць і багатыя, і бедныя, і пануючыя, і пакрыўджаныя... ... І калі я прачынаюся раніцай, то абавязкова стаю тварам не на Захад, а на Усход, малюся Богу, каб ён выратаваў жыццё на Зямлі і не дапусціў, каб чалавецтвам кіравала нячыстая сіла.

Ф. Сівачэнка. Сенненскі раён."

Ліст 2.

"Краткое изложение программы Национально-демократической партии Беларуси, которое дал ее сопредседатель Астапенко в беседе с корреспондентом "СБ", по нашему мнению, явно свидетельствует о национализме, стремлении к отчуждению белорусов от других народов республики и СНГ. Вакуум в экономике, культуре с иными государствами Содружества обернется гибелью для Беларуси. Мы бы посоветовали "однопартийцам" Астапенко не мутить воду, а помочь правительству РБ вывести наше государство из кризиса. Вот тогда "белорус" зазвучит действительно гордо.

г. Мінск. Ветераны труда, рабочие

Глушкевич, Ярошевич, Кречковский."

Ліст 3.

"Прочитал материал "Белорус – это звучит гордо" и понял, что на нашем политическом горизонте засияла еще одна звезда политического Чернобыля или белорусского Карабаха.

Не буду спорить с господином Астапенко, поскольку считаю это абсолютно безнадежным. В спорах ищут истину, а он лишь менторски эти истины изрекает. Однако скажу следующее, Приравнивать понятия "националист" и "патриот" по общечеловеческим меркам некорректно, смешно и одновременно грустно. Национализм действительно считается неплохим словом у фашистов, куклуксклановцев и т.п., но это же далеко не "весь свет"...

О.Симонкович г.Гомель".

А вось і больш "моцныя" лісты (правапіс і граматычныя памылкі аўтараў захоўваюцца):

Ліст 4.

"Уважаемая редакция!

В Вашей газете за 25/I/1992 г. сказано, что сегодня белорусский народ неполноценен, поскольку 90% из нас забыли свой язык, и если говорят, то с большой долей руссизма. Смею поправить не 90%, а 99% белоруссов говорят на русском языке с небольшой долей белоруссизма, точнее, с белорусским произношением, и ценности нация не потеряла. Ваша НДПБ не оригинальна, вы дублёры, ваши более ловкие единомышленники, уже у власти и усердно спасают нацию от опасного русского языка. Русский язык опасен, будучи современным он теснит древний белорусский язык и тем создаёт угрозу платным возродителям этого языка... свою опасность потери власти они умеют выдать за опасность для нации. Спасать нужно не нацию, а весь белорусский народ и не от русского языка, а от диктатуры белорусских расистов, которые придя к власти, путём насилия, навязывают всем русскоязычным белорусам древний белорусский язык... " – гэты ліст прыйшоў з добра вядомых мне Калінкавічаў ад сп. Г. Віктарава.

А вось вытрымкі з трактата, які быў напісаны аж на шасці старонках Л.С. Косціным з Мінска. Чытаеш гэты ліст і становіцца балюча і горка, бо ён аллюстроўвае думкі вельмі многіх беларусаў – ахвяр камуністычнай сістэмы:

Ліст 5.

"Не могу не отреагировать на интервью А.В.Астапенко, одного из председате-лей НДПБ, изложенного в статье "Белорус – это звучит гордо". Это интервью от на-чала до конца националистическое, оскорбительное для советского белорусского народа. Прежде всего, мы жили не в "империи", а в стране, которая, именовалась СССР. Она была нашей родиной. Куда бы я, белорус, не поехал: в Сибирь, Кавказ и Среднюю Азию. А теперь мы потеряли Родину ибо Беларусь, без всего остального СССР, это не родина, а жалкий осколок.

И он считает белорусскую нацию неполноценной лишь потому, что не все мо-гут говорить и писать по-белорусски. Может хватит всяким националистическим организациям носиться с белорусским языком. Его не было и нет, а есть мешанина трёх языков: русского, украинского и польского и с некоторым словарным запасом истинного белорусского. И никогда, никто не заставит разговаривать и общаться на белорусском языке...

... в целом это националистическое интервью и оно может нанести только вред белорусскому народу и не способствует достижения подлинной независимости и благосостояния Белоруссиии.

. . . Считаю, это интервью Астапенко вредным и опасным для нашего народа и должно получить соответствующую отповедь на страницах вашей газеты. Надо внимательнее присмотреться к НДПБ, что это за организация, партия и что она проповедует и мне думается надо разоблочать перед народом лживость её взглядов. "

Ці не адчувае чытач знаёмы подых 30-х гадоў? Жыў, аказваецца, курылка!

І, нарэшце, ліст ад В.Н.Карбаўца з Віцебска, дзе мяне ўжо адкрыта вучаць, як трэба жьшь і як дрэнна быць палітыкам, маючы адукацыю фізіка. І я згодзен з аўтарам – палітыку палітычная адукацыя неабходна. Але дзе ж яе тады было ўзяць, калі ні адзін універсітэт не даваў такіх ведаў: усюды панавала марксісцка-ленінскае "учение", нават у фізіцы. Але слова апаненту:

Ліст 6.

"Уважаемая редакция! На страницах вашей газеты появились ответы одного из лидеров Национально-демократической партии Белоруссии. Вы взяли "грех" на свою душу, поместив это интервью. Меня как человека, гражданина нашей страны настораживает один вопрос: вот этот господин А.В.Астапенко, кандидат физико-математических наук, конечно, ученый учит и воспитывает нашу молодежь? А есть ли время у этого господина заниматься серьёзной наукой? Где это виданно (а в наше вре-мя повсеместно) чтобы учёные "лезли" в политику. Им это претит. Не серьёзно челове-ку точных наук копаться в политических интригах и делать какие-то выводы. Заразителен пример: С. С. Шушкевич, 3. Позьняк и многие другие.

Сам-то господин Астапенко получил ученую степень не где-нибуль, а в империи, как он именует бывший Союз Социалистических Республик. И идеология, которую он хулит, не чужда была этому господину в своё время. Наверное, плохим он был учеником, а еше хуже – учился в институте, не изучив труды основоположников научного коммунизма. По-видимому, не пришлось ему раскрывать тома В. И. Ленина, К. Маркса, Ф. Энгельса. И как водится пользовался суррогатом. Вот и вышел недоученный политик. Это наша беда, не только ваша господин учёный, а всех нас. Капиталисты хорошо проштудировали всех классиков и взяли для себя полезное. Содитесь и ликвидируйте лигбес (у аўтара напісана літаральна так). Только потом можете стать полноправным членом и лидером вашей партии. . . "

Вось такая атрымалася ў мяне "дыскусія" з беларускім народам. Улічваючы, што так, як аўтары гэтых лістоў, думаюць многія, я вырашыў напісаць адказ, які быў выкладзены ў артыкуле "Паслухайце нацыяналіста" і прыводзіцца ніжэй.

У газеце "Советская Белоруссия" за 21.03.92 г. былі надрукаваныя водгукі на маё інтэрв'ю "Белорус – это звучит гордо" (ад 25.01.92). У сувязі з тым, што пытанні ўзнятыя ў гэтым інтэрв'ю, даволі тыповыя, а абвінавачванні ў мой адрас таксама вельмі распаўсюджаныя, я палічыў сваім абавязкам даць хаця б кароткі адказ.

Так, у лісце Ф.Сівачэнка гаворыцца пра тое, што НДПБ і БНФ ірвуцца да ўлады не для таго, каб палепшыць становішча працоўных, а "каб набіць свае ўласныя кішэні і стаць капіталістамі". Ну што ж, спадар Ф.Сівачэнка амаль угадаў, прынамсі, у першай частцы свайго выказвання. Сапраўды, дзейнасць любой палітычнай партыі накіравана на заваёву ўлады, таму і БНФ, і НДПБ, і ПКБ і іншыя партыі не складаюць выключэння. Прычым, гэтая ўлада (ці тая фракцыя ў парламенце, якая прадстаўляе адпаведную партыю) імкнецца палепшыць становішча тых слаёў працоўных, якія падтрымліваць тую ці іншую партыю. А вось адносна таго, каб "набіць уласныя кішэні", то з гэтым у нас – палітыкаў – вельмі дрэнна. Дастаткова сказаць, што практычна ўсе старшыні існуючых партый, іх намеснікі і іншыя работнікі працуюць на чыстым энтузіязме. Вельмі часта рызыкуюць сваёй працай, а бывае губляюць яе, і, паверце мне, не прабытковая гэта справа, няўдзячная. Напрыклад, у Сялянскай партыі пасада старшыні вызваленая, але Яўген Лугін, які знаходзіцца на гэтай пасадзе ўжо некалькі год, не атрымаў нават рубля – няма чым плаціць. Дзякуй пенсіі – Яўген Міхайлавіч афіцэр у адстаўцы.

Спадар В.Н.Карбавец з Віцебска параіў мне: (цытую даслоўна) "содитесь и ликвидируйте лигбес". Вы ведаеце, я з задавальненнем зраблю так, хоць мяркую, што і Вам не пашкодзіла б заняцца лікбезам. Гэтым я займаюся, між іншым, кожны дзень, вечар, а бывае, і ноч. Займацца палітычнай дзейнасцю, адначасна спалучаючы гэта з выкладчыцкай і навуковай працай – вельмі вялікая нагрузка. Я не маю, фактычна, выхадных дзён і наогул таго, што завецца вольным часам. І свой крыж я павінен несці, пакуль гэта патрэбна людзям. Складаней адказаць на пытанне: навошта гэта патрэбна мне? Часткова адказ я ўжо даў ў эпіграфе да ўсёй кнігі перад артыкулам "Ад аўтара".

Але вярнуся да галоўнага. Да найбольш набалелай праблемы – мовы. Ёсць розныя думкі. Найбольш агрэсіўныя, напрыклад, пішуць аб дыктатуры беларускіх расістаў. Я думаю, што гэта не сур'ёзна. Распаўсюджаная думка – найбольш талерантная да іншых нацый менавіта беларуская нацыя. Хаця наконт талерантнасці беларусаў у мяне асобныя аднасіны [²].

Ці вось яшчэ праблема. Часта сустракаецца фраза "рускамоўны беларус". Добра гэта, ці дрэнна? Што ён за чалавек, які нібыта і беларус, прынамсі, па савецкаму пашпарту, але гаворыць па-руску? І не дзе-небудзь у Расіі, а ў сябе на Радзіме – у Беларусі. Нешта тут не тое. Хіба можа быць, скажам, "рускамоўны француз" у Францыі? Тэарэтычна, пэўна, можа, але калі да таго ж ён не з'яўляецца французкамоўным, тады з французам яўна нешта не ў парадку. Гэта Вам скажа любы "нармальны" француз. Забыцца сваю родную мову і не імкнуцца да яе засваення – гэта вельмі дрэнна. Бо адсутнасць мовы – "крыві народа" – вядзе да знікнення усяго народа.

Я вярнуся да пытання аб мове трохі пазней, даўшы спачатку невялічкі агляд гісторыі нашай Радзімы, бо менавіта ў ёй хаваецца наша бяда – наш пракляты нацыянальны нігілізм.

Ідэялагічны аддзел КПБ-КПСС гадамі апрацоўваў беларусаў у патрэбным рэчышчы шавіністычнай тэорыі "вялікага рускага старэйшага брата", і трэба сказаць, – небеспаспяхова. Асабліва "папрацавалі" ў напісанні скажонай гісторыі Беларусі вучоныя начале з прафесарам Абэцадарскім. У якасці гісторыі Беларусі мы вывучалі іх опусы наскрозь прасякнутыя хлуснёй і прапагандай гераізму і вялікасці рускіх. Вось некалькі прыкладаў палітыкі, што праводзілі расійскія шавіністы і якая пасля стала асновай канцэпцыі памянутых беларускіх гісторыкаў. Так, захопніцкія войны Масквы з Вялікім княствам Літоўскім – а Беларусь у ім складала аснову дзяржавы – прадстаўляліся як нацыянальна-вызваленчыя войны. Анексія Беларусі ў канцы ХVIII стагоддзя ў склад Расійскай імперыі прадстаўлялася як уз'яднанне з Вялікай Расіяй. А, між тым, вялікі для Расіі палкаводзец А.Сувораў у адносінах да беларусаў быў агрэсарам і акупантам. З яго дапамогай тысячы сялян з Кобрынскага і іншых заходнебеларускіх уездаў у канцы XVIII ст. былі вывезены ў якасці прыгонных у розныя губерні Расіі.

Гісторыя нашая вялікая і гераічная. Нам ёсць чым ганарыцца. Незалежнасць нашых земляў прайшла тысячагадовую адзнаку. З 980 г. узгадваецца незалежнае ад Кіеўскай Русі Полацкае княства, вакол якога гуртаваліся беларускія землі [³]. Затым узнікла Вялікае княства Літоўскае, ядро якога складалі беларусы. Яны называліся тады ліцьвінамі, а ў некаторых выпадках таксама русінамі. ВКЛ было моцнай Еўрапейскай дзяржавай з багатай культурай і нашмат пераўзыходзіла Маскоўскае княства як па ўзроўню тэхнічнага і навуковага развіцця, так і па культуры і мастацтву. З Вялікага княства Літоўскага бярэ пачатак усходнеславянскае кнігадрукаванне Францыскам Скарынам, які пачаў друкарскую справу "славянскім языком" на 50 год раней рускага першадрукара Івана Фёдарава. Тут нараджаецца чароўны і непаўторны архітэктурны стыль – віленскае барока... І калі ў XVII стагоддзі пачало ўзвышацца Маскоўскае княства, менавіта беларускія ўмельцы па запрашэнню цара прыехалі ў Маскву і цалкам яе адбудавалі – сваіх спецыялістаў тады Масква не мела.

Нават пазней, калі ВКЛ увайшло на канфедэратыўнай аснове ў склад Рэчы Паспалітай, на нашай тэрыторыі працягваў дзейнічаць Статут Вялікага Княства Літоўскага, які, як вядома, быў напісаны на беларускай мове. Статут прыпыніў сваю дзейнасць толькі тады, калі Беларусь у выніку анексіі аказалася калоніяй Расійскай імперыі. З гэтага часу і пачаўся заняпад беларускага народа.

Аднак, вернемся зноў да моўнай праблемы. Ліст Косціна Леаніда Сяргеевіча "Его не было и нет (маецца на ўвазе беларуская мова – А.А.) и есть мешанина трёх языков: русского, украинского и польского...". З такога пункту гледжання можна сцвярджаць, што, напрыклад, галандскай мовы няма, а ёсць мешаніна нямецкай і англійскай, і больш таго – самой рускай мовы няма, а ёсць мешаніна стараславянскай з татарскай і фінскай.

Беларуская мова – раўнапраўны член моўнай сям'і ўсяго зямнога шара. Пры гэтым характэрна, што яна значна менш рускай мовы падверглася ўздзеянню чужых моў і захавала шматлікія стражытныя рысы. У 1853 годзе вядомы даследчык Беларусі Павел Шпілеўскі ў сваіх "Путешествиях по Полесью и Белорусскому краю" пісаў: "Язык белоруссов сохранился неприкосновенным в течение 18 веков и в настоящее время является таким, каким был, т.е. древнеславянским, или, впоследствии, белорусским". Атрымліваецца, што ні рускія цары, ні польскія каралі не змаглі знішчыць беларускую мову, а бальшавікі змаглі. І зноў крыўдна, што, праіснаваўшы столькі часу, беларуская мова цяпер памірае на вачах.

І нельга так безадказна адносіцца да таго, што многія з нас забыліся, ці дрэнна ведаюць сваю родную мову – мову продкаў. Не будзе беларускай мовы – не будзе беларускага народа і беларускай нацыі. У сусветнай гісторыі няма такіх аналагаў, каб мова карэннага народа замянялася на мову суседняй дзяржавы. Рана ці позна перад вамі і вашымі нашчадкамі паўстане пытаннне, – калі вы беларус, тады якія атрыбуты нацыі вам уласцівыя? Я сумняваюся, што гэта вам лёгка будзе паказаць, стоячы на пазіцыі нацыянальнага нігілізму. Ёсць і іншы варыянт: калі я валодаю толькі рускай мовай,а беларускую лічу вымершай, ці "выдуманай вучонымі", то можна залічыць сябе да рускай нацыі. У гэтым, як здаецца, цалкам натуральным кроку, хаваецца вельмі непрыемная для вас перспектыва – для карэнных рускіх вы заўжды будзеце другасортным чалавекам, а магчыма, і здраднікам.

Чалавека, які не ганарыцца сваёй нацыяй, сваім народам, не паважаюць ува ўсім свеце. Такі чалавек лёгка пойдзе на здраду і не толькі свайму бліжняму, але і Радзіме. І не трэба паўтараць бальшавіцкіх лозунгаў аб маёй Радзіме – СССР. Гэта хлусня. Не Сібір – мая Радзіма, і не Туркестан. Мая Радзіма тут. І мой народ – беларускі, і мова мая – беларуская. І гісторыя мая – гісторыя Беларусі. Не разумець гэтага, не жыць у адпаведнасці з гэтым правілам – значыць, здраджваць свайму народу. А здраднікаў нідзе не любяць. Такая ж змрочная перспектыва чакае і ўсю Беларусь у выпадку перамогі праціўнікаў дзяржаўнасці рэспублікі. Увайшоўшы ў склад Расіі, як, напрыклад, Паўночна-Заходні край, ці тэрыторыя двух заходніх рускіх губерняў (па Жырыноўскаму), мы асуджаны на жабрацкае, галоднае існаванне. Бо ні для каго не сакрэт, што яшчэ зусім не так даўно ўзровень жыцця ў нас быў вышэй, чым у Расіі. Са знікненнем межаў прасцей зрабіць выраўніванне ў бок ніжэйшага (і гэта ўжо даўно пачалося), адбудзецца спусташэнне ворных зямель, раскраданне прыродных багаццяў, – бо з пункту гледжання Расіі, нашыя землі больш прывабныя. Мы, па сутнасці, у гэтым выпадку з'явіліся б калоніяй Расіі, і, зразумела, зноў жа другасортнымі людзьмі.

Аднак, будзем спадзявацца, што такое шэрае жыццё нас усё ж не чакае і Рэспубліка Беларусь стане цывілізаванай дзяржавай, у якой жыхары зберагаюць і паважаюць сваю мову, гісторыю, традыцыі і звычаі.

(Артыкул у скарочаным варыянце быў надрукаваны ў газеце "Советская Белоруссия" за 11 жніўня 1992 г.)

Раздзел 2. Заняволеныя народы Расійскай Імперыі скідваюць каланіяльнае ярмо

З распадам Савецкага Саюза ўзнік моцны радыяльна накіраваны рух па ўтварэнню новых незалежных нацыянальных дзяржаў. І цяпер кожная з былых рэспублік СССР уяўляе сабой дзяржаву.

Некаторыя даследчыкі сцвярджаюць, што ў Расійскай імперыі не было прыгнёту малых нацый, яны імкнуцца выставіць царскі ўрад ледзь не дабрадзеемі для нярускіх, адсталых нацый. Але факты гавораць аб іншым. К пачатку ХХ -га стагоддзя Расійская імперыя істотна адрознівалася ад існуючых на той час імперый – брытанскай, аўстрыйскай і іншых. Галоўнае адрозненне – у амаль поўнай адсутнаці ў Расіі традыцый дэмакратыі, уласцівых заходнім дзяржавам. Гэта тычылася дэмакратыі як у дзяржаўным будаўніцтве, так і ў дэмакратызацыі жыцця людзей.

Расійскі самадзяржаўны стыль жыцця быў уласцівы толькі Расіі і ніякай іншай краіне Захаду. З другога боку, у краінах Усходу – Кітаі, Японіі, Карэі, краінах Бліжняга Усходу – Персіі, Туркестане і і ншых, аўтарытарны рэжым – традыцыйны стыль кіравання дзяржавай.

У чым жа прычына таго, што адзіная нацыя з усіх еўрапейскіх – руская сфармавалася з, фактычна, мангалоідным менталітэтам? Я мяркую, што прычына тут даволі простая і даволі празрыстая. Як ні адзін народ, насельнікі Маскоўскага і суседніх яму княстваў былі на працягу стагоддзяў у самых шчыльных узаемадачыненнях з шматлікімі татарскімі плямёнамі. Вякамі Масква плаціла даніну татарскім ханам. Яны жылі настолькі блізкім жыццём, што іхняе шматбаковае партнёрства перарасло ў новую якасць, даўшы свету рускі народ і магутную Расійскую імперыю. Руская нацыя, па-сутнасці, ёсць вынік асіміляцыі славянскіх плямёнаў з татарамі. Дарэчы, гэтую акалічнасць любяць падкрэсліваць самі расіяне.

Часта гавораць – галоўным чынам прарасійска арыентаваныя грамадзяне з арганізацый накшталт Славянскага Сабора “Белая Русь” – пра так званую “дружбу” трох “брацкіх” славянскіх народаў: рускага, украінскага і беларускага. Гістарычныя рэаліі сведчаць, аднак, аб іншым. Замест “дружбы”, на працягу стагоддзяў мы бачым пастаянныя войны беларусаў і ўкраінцаў з рускімі. Цікавае “брацтва”. З другога боку вядома, што беларусы жылі значны гістарычны перыяд у адзінай дзяржаве з жамойтамі – продкамі сучасных літоўцаў. Хутчэй з імі мы – браты. Дарэчы, адчуванне блізкасці, нейкай знітаванасці з прыродай і людзьмі заўсёды ўзнікае, калі бываеш у Літве, ці Беласточчыне. І літоўцы, і палякі – блізкія нам, беларусам, народы па гістарычнаму шляху, па нашаму адзінаму лёсу быць калоніяй у “единой и неделимой” Расіі.

Прыгнёт малых народаў, а дакладней, тых народаў, што захапіла Расія пад час сваіх бесперапынных захопніцкіх войнаў – гэта неаспрэчны факт. На Беларусі добра праславіўся вораг беларусчыны Мураўёў – вешальнік і добра вядома палітыка русіфікацыі беларусаў, што мэтанакіравана праводзіў царскі ўрад. Нездарма многія таленавітыя людзі – выхадцы з Расійскіх правінцый, сталі выдатнымі прадстаўнікамі рускай культуры, хаця самі былі нярускімі. Гэта тлумачыцца простай акалічнасцю: на развіццё свайго нацыянальнага таленту ў асяроддзі свайго народа ў Расійскай імперыі не было ніякіх умоў. Для прыкладу ўспомнім выхадцаў з Беларусі – Ф. Дастаеўскага і А. Некрасава; украінца М. Гогаля, якія сталі класікамі рускай літаратуры. Вельмі прыкры факт, калі адна нацыя прымушае працаваць на сябе другую. Гэта называецца нацыянальным прыгнётам, ці рабствам.

Савецкі Саюз, які ўтварыўся пасля бальшавіцкага перавароту ў 1917 годе, прадоўжыў каланіяльную палітыку імперскай Расіі, хаця фармальна існавалі савецкія “рэспублікі”.

Канферэнцыі, пра якія я павяду гаворку ў гэтым раздзеле кнігі, так і называюцца : ”Нарады (канферэнцыі) Кансультацыйнага Савета (КС) заняволеных народаў (па-руску – “порабощённых”) Савецкай Імперыі. На гэтыя нарады збіраліся прадстаўнікі розных партый і арганізацый нацыянальна-дэмакратычнага накірунку тых рэспублік былога СССР і краін Усходняй Еўропы, якія той ці іншы час уваходзілі ў склад СССР, ці былі ў прамой залежнасці ад Савецкага Саюза (краіны сацыялістычнага лагеру Усходняй Еўропы).

Праблемы, якія стаялі перад гэтымі краінамі былі аднолькавыя: як мага хутчэй дасягнуць дзяржаўнай незалежнасці, вызваліцца ад савецкай апекі, адрадзіць нацыянальную культуру і нацыянальную свядомасць народа.

У кожнай такой, калі можна так сказаць, пацярпелай краіне (рэспубліцы) пачынаючы, прыкладна, з 1987 – 89 годоў пачалі ўтварацца Народныя франты, партыі і рухі нацыянальна-дэмакратычнага накірунку, мэтай якіх было зрабіць сваю Радзіму незалежнай, а свой народ – вольным.

Зразумела, што задачы, якія стаялі перад кожнай з постсавецкіх рэспублік, былі вельмі падобнымі. І таму нашы нарады тых часоў праходзілі ў вельмі сяброўскай атмасферы і ўзаемаразуменні. Менавіта там і было сапраўднае брацтва. Армянін сябраваў з малдаванінам, украінец з грузінам... У мяне таксама з’явіліся сябры, з якімі потым было вельмі прыемна сустрэцца на наступных нарадах. Асабліва блізка я сышоўся з сакратаром Польскай партыі Свабоды Войтэкам Стандо, старшынёй партыі Адраджэння Грузіі ў яе гістарычных межах Аўтандзілам Кепчошвілі, членам Выканкама Рэспубліканскай партыі Украіны Іванам Дзем’янюком і іншымі.

Час узнікнення і росквіту нацыянальных партый – гэта час распаду СССР і гэта быў час згаданых міжрэспубліканскіх сустрэч-нарад. Перыяд той быў даволі кароткі: пачаўся недзе каля 1989 – 90 гадоў і скончыўся з утварэннем незалежных дзяржаў, узвядзення межаў і наступленнем агульнага крызісу – прыблізна гэта 1993 г. Пачынаючы з таго года сустрэчы прыпыніліся. Хутчэй за ўсё прычынай сталі фінансавыя цяжкасці. Хаця трэба ўлічваць і той факт, што перад кожнай з новаўтвораных краін паўсталі свае праблемы і вырашыць іх яна магла толькі сама. Але на маю думку, прычыны знікнення "Кансультацыйных нарад" і "Дэмакратыі і незалежнасці" комплексныя. Тут і шматлікія лакальныя войны – Грузія, Абхазія, Азербайджан і г.д., цяжкасці з візавым уездам (напрыклад у Эстонію) і іншыя.

Так ці інакш нарады "Заняволеных народаў" сталі фактам гісторыі. Мне пашчасціла быць удзельнікам пяці з гэтых нарад – Маарду (Эстонія), Тбілісі (Грузія), Бурштыне (Заходняя Украіна), Маскве і Мінску.

Мінская сустрэча была апошняй. НДПБ і БНФ былі арганізатарамі. Нам удалося даволі танна арганізаваць сустрэчу ў гатэлі "Юнацтва" у прыгожым месцы на Мінскім моры. Але ўдзельнікаў, на жаль, было ўжо вельмі мала (чатыры дзяржавы – Польшча, Украіна, Арменія і Беларусь). Гэта можна зразумець: Грузія ўступіла ў ваенны перыяд, Прыбалтыка цалкам аддзялілася ад СССР, а пра Сярэднюю Азію і раней было цяжка гаварыць.

Аб некаторых са згаданых падзей я і павяду гаворку ў гэтым раздзеле. Пасля кожнай з нашых сустрэч я рабіў нататкі і яны прыводзяцца храналагічна ў тым парадку, як ствараліся.

У 1991 годзе, з перапынкам працягласцю крыху больш месяца, мне давялося ўдзельнічаць у дзвюх канферэнцыях (нарадах) нацыянальных партый з розных саюзных рэспублік. Поўная назва гэтых канферэнцый: "Нарада Каардынацыйнага Савета нацыянальна-вызваленчых pуxaў заняволеных народаў Савецкага Саюза". Першая нарада (9-я па ліку) адбывалася ў сядзібе Маарду, каля Таліна ў Эстоніі 19 – 20 студзеня 1991 г., другая – (10-я) – 23 – 24 лютага ў Тбілісі.

На абедзвюх нарадах была прадстаўлена даволі шырокая геаграфія ўдзельнікаў, якія прыехалі з Paceі, Эстоніі, Латвіі, Літвы, Беларусі, Украіны, Малдовы, Крыма, Грузіі, Арменіі, Азербайджана, Узбекістана, Татарстана, а таксама з Польшчы. У Эстоніі было прадстаўлена 23 палітычныя арганізацыі, у Грузіі крыху менш.

Галоўным накірункам дзейнасці кожнай з гэтых партый з'яўлялася барацьба за незалежнасць сваёй дзяржавы і пабудова вольнага ад камуністычнага рэжыму дэмакратычнага грамадства.

На нарадах, нягледзячы на стракаты моўны набор яе прадстаўнікоў, уладарыла поўнае паразуменне, сяброўская атмасфера, паважлівыя адносіны адзін да аднаго. Гэта, відавочна, мае адну прычыну, нашу агульную бяду: усе малыя дзяржавы, прадстаўнікі якіх былі абраны на нарады, у свой час 6ылі акупаваныя Расійскай імперыяй, ці потым Савецкім Саюзам, гвалтам далучаны да СССР у "общий дом". Тая агульная трагедыя аб'ядноўвала на гэтых нарадах эстонца і армяніна, беларуса і грузіна – аб'ядноўвала па-сапраўднаму, па-чалавечы , а не з дапамогай навязанага цэнтрам нейкага рэфэрэндуму.

У Маарду амаль аднагалосна ўдзельнікі прынялі 8 рэзалюцый: •Аб злачынствах СССР у Літве", "Аб акупацыйнай арміі", "Супраць захавання Савецкай імперыі" і г.д. Ад беларускай дэлегацыі , якую прадстаўлялі Нацыянальна-дэмакратычная партыя Беларусі (НДПБ) і БНФ (радыкальнае крыло), была прапанавана і зацверджана рэзалюцыя "Аб Чарнобыльскай трагедыі". У гэтай рэзалюцыі адзначана, што ўлады Беларусі працягваюць будаўніцтва ў забруджаных раёнах, транжыраць міжнародную гуманітарную дапамогу. Дадам, што гэтая рэзалюцыя (як і іншыя матэрыялы нарады) разглядалася пасля на пасяджэнні ў ААН і зрабіла моцнае ўражанне.

20 студзеня ў сядзібе Маарду ўдзельнікамі нарады было прынята таксама камюніке, у заключнай частцы якога сказана: “Удзельнікі нарады выяўляюць сваю рашучую адмову ад любых формаў так званага саюзнага дагавору, які з'яўляецца спробай захавання Савецкай імперыі у мадзіфіцыраваным выглядзе, удзельнікі нарады выяўляюць сваю падтрымку праву ўcіx нацый адмаўляцца служыць у імперскіх узброеных сілах, каб імперскія сілы ня мелі магчымасці выкарыстоўваць прадстаўнікоў адных народаў для падаўлення вызваленчай барацьбы другіх. Шлях да дэмакратыі, да сапраўднай волі і незалежнасці нацыі ідзе праз альтэрнатыўныя, незалежныя ад кантролю з боку савецкіх ворганаў pyxі і прадстаўнічыя згуртаванні”.

Гаспадаром 9-й нарады ў Эстоніі былі сябры партыі Нацыянальнай незалежнасьці Эстоніі, якая дала прыклад сапраўднага прыёму з дзённымі пасяджэннямі дэлегацый пад сваімі нацыянальнымі сцягамі (зразумела, у нас быў свой бел-чырвона-белы сцяг), і сяброўскім вячэрнім банкетам. Калі зблізку сутыкаешся з простымі эстонцамі, гэтым вельмі нешматлікім, сумленным народам, здзіўляешся яго нязломнай празе да волі, яго вытрымцы ў няроўнай барацьбе з савецкай імперыяй за свае правы. Не дзіва, што большасць не эстонцаў, тых людзей, якія здаўна жывуць на іх зямлі, падтрымліваюць імкненні эстонскага народа да незалежнасці. Супраць толькі тыя, хто з пагардай увесь час ставіўся да эстонскай мовы, да гісторыі Эстоніі, - гэта тыя, хто і сапраўды з'яўляўся акупантам Эстоніі ў свой час , а зараз гэта адстаўныя палкоўнікі Савецкай Арміі і КДБ. Гэта партыйная наменклатура і яшчэ жменька бязнацыянальных суб'ектаў, якія кормяцца з маскоўскага карыта. Яны і стварылі Інтэрфронт. Імперскі монстр, узгадаваны бясконцымі агрэсіямі, Афганістанам, ды Чэхаславакіяй, ніяк не можа нават дапусціць думкі, што нейкая маленькая Эстонія , ці Літва ды Латвія маюць права на сваю незалежнасць.

Цяжкі шлях да волі. Калі я ад'язджаў, то заўважыў, што ў Таліне, у адрозненне ад Вільні, яшчэ ёсць вуліцы Леніна і Савецкая, а на плошчы Тоампеа стаяць барыкады [⁴]...

Зусім другую карціну ўяўляе сабой сталіца Грузіі Тбілісі, дзе я апынуўся цёплым суботнім днём 23 лютага у дзень Савецкай Арміі.

Ішоў шматлюдны мітынг на плошчы Руставелі, луналі рознакаляровыя нацыянальныя сцягі, у тым ліку і два беларускія. Сярод плакатаў на грузінскай мове вылучаўся на англійскай: "Red Army go home" – "Чырвоная Армія , вяртайся дахаты" і яшчэ здалёк было ясна, што гаворка тут ідзе не на карысць "вялікай і непераможнай", а супраць яе. На мітынгу за нас, беларусаў, адносіны да акупацыі Савецкай Арміяй Грузіі выказаў Валеры Сядоў, што былo станоўча ўспрынята прысутнымі.

Але мітынг на тым не скончыўся. Пасля заключнага слова лідэра Нацыянальна-дэмакратычнай партыі Грузіі Цэрэтэлі, натоўп па праспекту Руставелі скіраваў да будынка Вярхоўнага Савета Грузіі, дзе адбыўся другі мітынг. На гэты раз прадстаўнікі розных партый апазіцыйнага блока выказалі свой недавер ураду Звіяда Гамсахурдзія і на заканчэнне, пад ухваленне ўсіх прысутных, быў урачыста спалены ягоны карыкатурна намаляваны партрэт. Высветлілася, што палітычная абстаноўка ў Грузіі моцна адрозніваецца i ад Прыбалтыкі, і тым больш ад Беларусі. Грузія – адзіная рэспубліка, якая хаця і знаходзіцца яшчэ ў складзе СССР, але камуністычная партыя там ужо згубіла ўладу і не прадстаўляе сабой аніякай сур'ёзнай палітычнай сілы. У будынках былога партыйнага кіраўніцтва (ЦК КПГ і г.д.) размешчаны штабы розных грамадскіх рухаў і партыяў, а ў адным з іх праходзіла нашая канферэнцыя.

Усе ўдзельнікі адзначылі, што рэакцыя нарастае, а з боку Маcквы працягваецца наступ на нацыянальна-вызваленчыя pyxі ўcіx рэспублік. Свядомая дэзінфармацыя, масіраванае абалваньванне простага чалавека можа прывесці да паспяховага правядзення рэферэндума "За захаванне СССР", што яшчэ больш замацуе пазіцыі КПСС і Міхася Гарбачова. 3 такой нагоды 10-я канферэнцыя прыняла рэзалюцыю "Аб рэферэндуме". Заслугоўвае ўвагі наступная вытрымка з гэтай рэзалюцыі: "Канферэнцыя ўпэўнена, што правядзенне рэферэндуму па пытанні аб самавызначэнні народаў, якія выявілі сваю волю і беспаваротна вызначылі свой статус у ходзе нацыянальна-вызваленчай барьцьбы да вышэйшага ўзроўню нацыянальных дзяржаў, абражае іх, з'яўляецца амаральным і нясумяшчальным з міжнародным правам.

Тым больш ва ўмовах акупацыі, калі ўвесь народ у адным пакаленні ня мае права асуджаць на такую долю і нашчадкаў. Канферэнцыя лічыць, што рэферэндумы, якія праводзіць акупацыйная ўлада, з’яўляюцца небяспечным прэцэдэнтам, які кладзе пачатак узаконьванню ўлады таталітарнымі структурамі”.

Ад беларускай дэлегацыі (НДПБ, БНФ) у Тбілісі была прынята рэзалюцыя “Па ацэнцы асіміляцыйных працэсаў у Савецкай Імперыі”. У гэтай рэзалюцыі была адлюстравана наша сумная савецкая рэчаіснасць з заняпадам нацыянальных моў і культур. У прыватнасці, адзначана становішча з беларускай мовай, якая ўжо амаль цалкам выцеснена рускай. У заключнай частцы рэзалюцыі гаворыцца: "Канферэнцыя лічьщь, што толькі поўнае вызваленне нацый ад іга імперыі, ад яе антыгуманнай ідэалогіі, псеўдакультуры і эканамічнага дыктату зможа быць падставай да вяртання згубленага гістарычнага вопыту заняволеных народаў, да аднаўлення іх культурных традыцый і духоўных каштоўнасцяў, да захавання і адраджэння гэтых народаў – з'яўляючыcя адначасова гарантам захавання ўсёй сусветнай культуры і выжывання ўсяго чалавецтва".

Канферэнцыя ў Тбілісі праходзіла, фактычна, усяго адзін дзень 24 лютага. Адчувалася, што нашым гаспадарам было трошкі не да гасцей: перад блокам апазіцыйных ураду партый стаялі рэальныя нявырашаныя праблемы, у ліку якіх – вызваленне палітычных вязняў (сярод іx, дарэчы, было нямала ранейшых паплечнікаў Гамсахурдзія). Як бы там нi было, грузінская гасціннасць яшчэ не знікла і партыя "Незалежнасці Грузіі ў старых межах" вечарамі займалася не толькі палітыкай, так што мы добра адчулі, што яшчэ не ўсе вінаграднікі высечаны, а аджыка яшчэ не ўся вычхалася.

Выляталі мы з Тблісі – як і раней з Таліна, з усведамленнем таго, што мы – беларусы, не адзіныя ў сваім імкненні "людзьмі звацца" і што ў нас ёсць сябры ад Балтыкі да Каўказа.

Талін – Тбілісі. Люты – сакавік 1991 г.

15 – 16 чэрвеня ў г.Бурштыне (Івана-Франкоўская вобл.) адбылася чарговая канферэнцыя нацыянальна-дэмакратычных рухаў заняволяных народаў савецкай імпepыi. Адметная рыса гэтых канферэнцый – радыкалізм, нацыянальна-адраджэнцкая накіраванасць, імкненне да агульнай мэты – вызвалення народаў ад расійска-савецкай акупацыі.

З беларускіх рухаў Беларусі ў гэтых канферэнцыях прымалі да гэтага часу ўдзел Нацыянальна-дэмакратычная партыя Беларусі (НДПБ) – 4 разы і Радыкальнае крыло БНФ – 2 разы.

У г.Бурштын з"еxaліся прадстаўнікі нацыянальна-дэмакратычных, рэспубліканскіх і іншых партый 8 наступных рэспублік СССР: Эстоніі, Беларусі, Украіны, Малдовы, Грузіі, Арменіі, Азербайджана, Кыргызстана, Туркменістана, а таксама з Польшчы, Румыніі і ўпершыню прыняў удзел Дэмакратычны Саюз (г.Масква) – усяго было прадстаўлена 16 арганізацый.

Ад Бeлapуcі 6ылі прадстаўнікі НДПБ. Даклад аб палітычным становішчы эрабіў аўтар гэтых радкоў (у той час я з'яўляўся членам Вышняй Рады НДПБ). Быў зроблены аналіз страйкавага руху, які адбыўся ў нас у красавіку – траўні і зроблены акцэнт на яго вынік – узмацненне рэпрэсій на лідэраў страйкавага руху і БНФ. У прыватнасці, падрабязна расказана пра арышт Валерыя Сядова [⁵]. Прадстаўнікам усіх партый былі раздадзеныя інфармацыйныя лісткі аб Сядове з ягоным фотаздымкам з мэтай друкавання гэтай інфармацыі ў саюзнай і замежнай прэсе.

У дакладах амаль усіх удзельнікаў гучала трывога за будучыню, адзначалася, што расце націск антыдэмакратычных сіл, растуць рэпрэсіўныя меры ўздзеяння на змагароў за волю. Была прынята рэзалюцыя аб палітычных вязнях усіх рэгіёнаў СССР.

Увечары другога дня адбылося пасяджэнне Каардынацыйнага савета Варшава-90, на якім адбыўся прыём новых членаў і, у прыватнасці, была прынята НДПБ (БНФ уступіў раней).

Ужо ноччу сабралася ініцыятыўная група для стварэння камісіі па нацыянальных пытаннях з мэтай дапамогі на міжнародным узроўні тым нацыям, якія знаходзяцца ў бядзе. Быў створаны аргкамітэт, у які ўвайшлі ад Беларусі я і сябра Вышняй Рады НДПБ Яўген Скарабагаты.

Атмасфера на канферэнцыі і па-за яе межамі была вельмі сяброўская і збоку нават цяжка было паверыць, што ў Бурштыне сабраліся не даўнія сябры, а прадстаўнікі розных дзяржаў свету.

І, нарэшце, хочацца адзначыць, што, як і ў Бурштыне, так і наогул па усей Заходняй Украіне, нас прыемна ўразіла панаванне ўкраінскай мовы і поўная адсутнасць, як кажуць на Украіне, – "маскальскай" (рускай).

Бурштын, ліпень, 1992 г.

Такую назву меў на пачатаку 90-х гадоў Каардынацыйны цэнтр нацыянальна-дэмакратычных партый і рухаў краін былога Савецкага Саюза і Усходняй Еўропы, рабочая нарада якога адбылася 14 – 15 сакавіка ў Маскве. Фактычна, гэта была новая назва папярэдніх "Нарад заняволеных народаў..."

Нарада ў Маскве была рабочай, але спектр удзельнікаў быў дастаткова шырокі – Арменія (Аб'яднанне "Нацыянальнае самавызначэнне"), Грузія (Нацыянальна-дэмакратычная і Рэспубліканская партыі), Літва (Вярхоўны Савет), Польшча (Партыя Свабоды, Партыя Незалежнасці), Расія (Дэмакратычны Саюз), Узбекістан (Дэмакратычная партыя "ЭРК"), Украіна (Рэспубліканская партыя), Эстонія (Партыя эстонскай нацыянальнай свабоды). Беларусь прадстаўлялі дзве арганізацыі – Нацыянальна-дэмакратычная партыя (Анатоль Астапенка) і Беларускі народны фронт (Валеры Буйвал ).

Як удзельніку нядаўняй кіеўскай канферэнцыі Дэмкангрэсу [⁶], у мяне была магчымасць параўнаць адно аб'яднанне дэмакратаў з другім і адразу скажу, што мае сімпатыі былі цалкам на баку ўдзельнікаў маскоўскай сустрэчы. У Маскве не было ні гучных прамоў "самых дэмакратычных дэмакратаў у свеце" – расійскіх, ні бясконца цягучых разважанняў аб перспектыве (а на самай справе бесперпектыўнасці) СНД. Тут адразу было адзначана, што СНД – толькі форма цывілізаванага разбурэння Саюза, ці фактычнага "афіцыйнага разводу" дзяржаў новага ўтварэння. Гэта – справа бліжэйшага часу. Магчыма пачатак працэсу раз’яднання дасць афіцыйная заява Украіны аб выхадзе з СНД, аб чым гаворылі не толькі ўсе ўкраінскія дэмакраты (РУХ , РП), але і афіцыйныя асобы.

У сваім дакладзе аб палітычным становішчы на Беларусі я распавядаў пра наш рэферэндум [⁷]. Асабліва зацікавіла слухачоў фармуліроўка вынесенага на рэферэндум пытання. І сапрауды, цяжка прыдумаць больш заблытаную і нязграбную для ўспрымання канструкцыю сказа, што стаіць у падпісным лicцe. Ініцыятыва беларускіх дэмакратаў была станоўча адзначана і ўхвалена.

Пры абмене iнфармацыяй высветлілася, што працэсы, якія ідуць ва ўcіx прадстаўленых у Маскве посткамуністычных краінах, вельмі падобныя адзін да аднаго. Гэта знайшло адлюстраванне ў камюніке канферэнцыі, дзе адзначаны некаторыя агульныя праблемы дадзенага перыяду: пераход ад аджыўшых савецкіх i сацыялістычных дзяржаўных і эканамічных структур да свабодна выбраных парламентам і да рыначнай эканомікі, распрацоўка аптымальных законаў а6 выбарах, падрыхтоўка і прыняцце канстытуцый дзяржаў, аптымізацыя працэсаў прыватызацыі і зямельнай рэформы з улікам асаблівасцей кожнай з краін.

Улічваючы вялікую цікавасць удзельнікаў нарады да падзей на Беларусі, вырашана склікаць наступны форум 10 – 12 траўня ў Мінску. Мяркуецца правесці пашыраную міжнародную канферэнцыю на тэму: "Шлях дэмакратычнай дзяржавы"

Масква. Сакавік 1992 г.

Раздзел 3. Нюрнберг-2 альбо суд над камунізмам

Ідэя “Суду над камунізмам” бярэ свой пачатак ад Зварота пад назвай "Мы заклікаем кожнага, каго трывожыць небяспека нэабальшавізму, далучыцца да нас", які быў надрукаваны ў газеце "Свабода" ў 1992 годзе. Сама ідэя такога Суду зыходзіла ад Нацыянальна-дэмакратычнай партыі Беларусі, адным з старшыняў якой з'яўляўся пад той час я, тэкст Звароту таксама рыхтаваўся ў рэдакцыі НДПБ. Пасля Зварот быў падпісаны лідэрам апазіцыі ў Вярхоўным савеце Зянонам Пазняком і кіраўнікамі вядучых дэмакратычных арганізацый. Пазней Зварот атрымаў шырокі міжнародны рэзананс і даў штуршок да стварэння Міжнародных Камітэтаў па Суду над камунізмам "Нюрнберг-2" ў Расіі і Польшчы. Падзеі, што адбываліся потым, адлюстраваны ў артыкулах, якія падаюцца ў храналагічнай паслядоўнасці. Яны адлюстроўваюць непаўторную атмасферу першай паловы 90-х гадоў, калі ўздым дэмакратычных і нацыянальных рухаў ува Усходняй Еўропе і краінах, узнікшых пасля рападу СССР дасягнуў свайго піку. Фактычна, гэты раздзел з'яўляецца працягам папярэдняга і адлюстроўвае яшчэ адзін накірунак дзейнасці дэмакратычнага руху пачатку 90-х гадоў.

Раздзел пачынаецца са згаднага вышэй Звароту. У той жа час быў напісаны і другі Зварот (артыкул 2), у якім тэма Суду разглядваецца з хрысціянскіх пазіцый. У артыкуле 3 распавядаецца пра першы міжнароды з'езд прыхільнікаў Суду ў горадзе Уладзіміры. Артыкул 4 – выніковы дакумент гэтага з'езду. Артыкулы 4 і 5 адлюстроўваюць рэакцыю грамадскасці на падзеі, што адбываліся ва Уладзіміры. Камуністы адрэагавалі на наш з'езд у газеце "Мы и время" арыгінальным артыкулам прафесара І.Кучарава "Мозги набекрень" і аб гэтым я пішу ў апошнім восьмым артыкуле. У канцы 1992 года я нечакана атрымаў ліст з Швейцарыі і прывожу яго змест у артыкуле 6. Завязалася перапіска, якая дала практычныя вынікі – у 1994-м годзе адбылася яшчэ адна канферэнцыя па стварэнню Міжнароднага камітэта па Суду над камунізмам "Нюрнберг 2" на гэты раз ужо ў Варшаве. Аб гэтых падзеях пішацца ў артыкуле 7. І, нарэшце, артыкул 8 прысвечаны тэарэтычнай праблеме суду над камуністычнай ідэалогіяй.

Апазіцыі БНФ у Вярхоўным Савеце Беларусі, грамадска-палітычных арганізацыяў, партыяў і рухаў да грамадзян Рэспублікі Беларусь, да усіх народаў – ахвяраў камуністычнага тэрору

Шаноўныя суайчыньнікі, браты й сёстры зь іншых краёў!

Злачынствы, учыненыя камуністычным рэжымам Савецкай Імпэрыі ад путчу 1917 г. да путчу 1991 г. пераўзыходзяць злачынствы нацысцкай Германіі. Ад гэтага дэманічнага рэжыму пацярпелі ўсе народы сьвету. Толькі на тэрыторыі былога Савецкага Саюзу ад камуністычнага тэрору загінула больш як 60 млн. чалавек. Насельніцтва Беларусі зараз складае толькі палову таго, якое магло б быць пры натуральным шляху разьвіцьця. Улічваючы, што дзеі фашысцкай Германіі, аналагічныя балышавіцкім, ужо аб'яўлены злачынствамі супраць чалавечнасыці, а Нямецкая нацыянал-сацыялістычная рабочая партыя, СС, гестапа – злачыннымі арганізацыямі, – неабходна юрыдычна прызнаць злачынствы, арганізаваныя бальшавіцкай партыяй, – злачынствамі супраць чалавечнасьці, якія ня маюць тэрміну даўнасьці. Камуністычную ідэалёгію (вучэньне аб клясавай нянавісьці й дыктатуры пралетарыяту) неабходна прызнаць злачыннай ідэалёгіяй і асудзіць яе.

Мы падтрымліваем ініцыятыву Нацыянальна-дэмакратычнай партыі Беларусі аб правядзеньні міжнароднай канфэрэнцыі па падрыхтоўцы Міжнароднага суду па фактах бальшавіцкіх злачынстваў супраць чалавечнасьці і заклікаем грамадзян Беларусі прыняць удзел у аргкамітэце па яе ажыцьцяўленьні. Адзначым, што ў многіх краінах сьвету такая праца ўжо вядзецца.

Прапануем наступныя кірункі дзейнасьці.

1. Ідэалягічны.

Ідэалёгія, якая грунтуецца на кульце гвалту, павінна быць прызнаная злачыннай. Вось толькі некалькі гвалтоўных акцый, якія зроблены і ўхвалены камуністычай ідэалёгіяй: бальшавіцкі пераварот 1917 года, незаконная экспрапрыяцыя, дыктатура пралетарыяту... Увесь шлях камунізму – гэта шлях падаўленьня свабоды асобы, шлях ператварэньня чалавека ў паслухмянага бяспраўнага раба, манкурта. Злачынствы бальшавізму, які натхняўся камуністычнай ідэалёгіяй, прывялі да жудасных вынікаў як у Савецкім Саюзе, так і у акупаваных ім іншых дзяржавах сьвету. Бальшавікі, па сутнасьці, зьдзейсьнілі духоўны і фізічны генацыд над многімі народамі.

Дзеля папярэджаньня рэцыдыву бальшавізму ў якіх бы ні было формах, неабходна разгледзець пытаньне аб тым, каб прапаганда вучэньня аб дыктатуры пралетарыяту і клясавай нянавісьці у Рэспубліцы Беларусь, а таксама ў заканадаўствах дзяржаваў усяго сьвету (у выпадку міжнароднага разгляду гэтай справы) было прыроўнена да прапаганды вайны, расавай і нацыянальнай нянавісьці.

2.Дзейнасьць камуністычных структур

Неабходна асудзіць КПСС, КПБ, КДБ і іншыя арганізацыі гэтага кірунку, як злачынныя арганізацыі, як структуры дзяржаўна-партыйнай мафіі ці бандытызму. Яны павінны быць забароненыя бяз права аднаўленьня дзейнасьці на бястэрміновы час. Каб папярэдзіць магчымасьць адраджэньня камуністычных арганізацый пад любымі іньшымі назвамі, трэба выдаць вакон аб забароне арганізацый, дзейнасьць якіх грунтуецца на камуністычнай ідэалёгіі.

3. Арганізатары й выканаўцы камуністычныга гвалту.

Учынкі асобаў, супраць якіх ёсьць сьведчаньні складу злачынства супраць чалавецтва, павінны быць вызначаны моваю Міжнароднага права. Таму ў народны трыбунал павінен быць перададзены сьпіс гэтых асобаў, а матар'ялы па фактах злачынстваў – для перадачы ў суды пацярпелых краін.

3разумела, гэта не датычыцца радавых камуністаў, якія павінны быць вызваленыя ад крымінальнай адказнасьці за дзеяньні РКП/б/-ВКП/6/-КПСС, ды іншых кампартый. Трэба дараваць ім вольны ці міжвольны саўдзел у справах, маштабы й характар якіх у поўнай меры стаў зразумелы толькі цяпер. Мы заклікаем да міласэрнасьці ў дачыненьні да тых, хто рабіў камуністычныя злачынствы не ўсьведамляючы гэтага і хто усьвядоміў гэта цяпер. Але ўсім ім патрэбна пакаяньне, хоць перад самім сабой.

4. Рэестар бальшавіцкіх злачынстваў

Неабходна скласьці як мага больш поўны сьпіс злачынстваў, учыненых бальшавікамі і камуністамі наогул.Сярод іх наступныя:

– гвалтоўны захоп улады шляхам ваеннага перавароту;

– разьвязваньне грамадзянскай вайны і тэрору;

– гвалтоўная калектывізацыя;

– масавыя рэпрэсіі 20-х – 50-х гадоў;

– развал прамысловасьці і сельскай гаспадаркі, ператварэньне некалі ўрадлівых зямель у няжыцьцядайныя тэрыторыі;

– разьвязваньне разам з нацыстамі 2-й сусьветнай вайны;

– захоп Прыбалтыкі;

– усталяваньне савецкага панаваньня над народамі Усходняй Эўропы;

– халодная вайна;

– экалягічная катастрофа;

– злачынная вайна супраць афганскага народу;

– Чарнобыльская катастрофа;

– зьдзек з рэлігіі і маральнасьці, што прывяло да росквіту амаральных і антыхрысьціянскіх рысаў у чалавеку;

– вынішчэньне культуры, мовы, гістарычнай памяці і нацыянальнай сьвядомасьці беларускага і іншых народаў, што трапілі пад бальшавіцкае ярмо.

Гэты сьпіс мусіць быць падоўжаны.

Мы цалкам усьведамляем цяжар і далікатнасьць узьнятых пытаньняў і заклікаем кожнага, каго трывожыць небясьпека нэабальшавізму, далучыцца да нас. Мы зьвяртаемся да ўсіх партыяў і рухаў, да ўсіх, хто падзяляе нашу заклапочанасьць, аб'яднацца і стварыць дзеяздольны аргкамітэт дзеля правядзеньня Міжнароднай канфэрэнцыі, як першага кроку да Міжнароднага трыбуналу па фактах камуністычных злачынстваў супраць чалавечнасьці. Задача канфэрэнцыі – выяўленьне сацыяльных і духоўных прычын, што прывялі да магчымасьці гэтых злачынстваў, вызначэньне іх сутнасьці, цяперашніх і будучых вынікаў для нашага народу.

Асноўная мэта будучага Міжнароднага трыбуналу – ня помста, ня новыя ахвя-ры, не каменяваньне грэшнікаў, а падвядзеньне рысы – найперш юрыдычнай пад усімі злачыннымі скрыўленьнямі шляхоў чалавечай гісторыі, без чаго не мажліва сапраўднае пакаяньне, трывалая гармонія паміж людзьмі, прыродай і Богам.

Жыве Беларусь!

У Менску 30 сакавіка 1992 г.

Старшыня Апазіцыі БНФ у Вярхоўным Савеце Беларусі Зянон Пазьняк

Намесьнік старшыні БНФ Юрась Хадыка

Старшыня Нацыянальна-дэмакратычнай партыі Беларусі Анатоль Астапенка

Старшыня Беларускай сялянскай партыі Яўген Лугін

Сустаршыня-каардынатар Беларускай Хрысьціянска-дэмакратычнай Злучнасьці Пятро Сілка

Прэзідэнт Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў Адам Мальдзіс

Старшыня Вольнага прафсаюзу «Рабочая салідарнасць» Анатоль Мацвеенка

Старшыня Аб’яднанай дэмакратычнай партыі Беларусі Алесь Дабравольскі

(Зварот быў надрукаваны ў газеце "Свабода", № 5, 1992 г.)

Беларускага МАК "Нюрнберг-2"

МІЛАСЭРНАСЬЦЬ, ЗЛАЧЫНСТВЫ СУПРАЦЬ ЧАЛАВЕЧНАСЬЦІ МІЖНАРОДНАЕ ПРАВА

З В А Р О Т

да грамадзян Рэспублікі Беларусь, да іншых народаў

Шаноўныя суайчыньнікі, браты й сёстры зь іншых краёў!

На завяршэньні ня толькі веку ХХ-га, але й II тысячагоддзя Хрыстовае эры, калі "прывід камунізму", дзякаваць Богу, адыйшоў ад Эўропы, але прадказаныя ў Эвангель-лі сконныя знаменьні яўна ўвайшлі ў наша жыцьцё, – мы заклікаем тэолагаў, юрыстаў, дзеячоў культуры, палітыкаў, людзей iншых прафесій абмеркаваць iдэю скліканьня на Беларусі, якую найболей кранула сконная зорка-Палын – Чарнобыль, – ТРЫБУНАЛУ ПРЫМІРЭНЬНЯ Й ПАКАЯНЬНЯ, – на якім была б падведзена міжнародна-прававая и духоўная рыса пад у с i м i злачыннымі шляхамі чалавечай гicторыі.

Кульмінацыя гэтых шляхоў лягла на век XX, які ўнаявіў caмыя жудасныя – пасьля ўкрыжаваньня Хрыста – гістарычныя катастрофы: бальшавізм i нацызм.

Мы прапануем засяродзіцца на наступным:

1. Марксізм-ленінізм i нацызм – на узроўні сфармулявaныx вучэньняў – гэта хула на Духа Сьвятога, адзінае, што не даруецца душам i ў Вечнасьці.

2. На ўзроўні практычнай рэалізацыі – на тэрыторыях, што былі захопленыя бальшавікамі й нацыстамі, – гэта злачынствы супраць чалавечнасьці, якія ня маюць тэрмінаў даўнасьці.

3. На ўзроўні у м ы с л у caмix творцаў гэтых вучэньняў i сьвядомых выканаўцаў – гэта бясоўская спакуса ліквідавацъ Божыя запаветы: НЕ ЗАБІ, НЕ ПАЖАДАЙ ДАБРА СВАЙГО БЛІЖНЯГА, – тoлькi ў глабальным маштабе, – спалучаная з прыняцьцем дэманскае прапановы, якую ён адрасаваў Самому Хрысту: "... паказаўшы Яму ўсе царствы сьвету i славу ix. І кажа Яму: усе гэта дам Табе, калі ўпаўшы паклонішся мнe." ( Мф., 4: 8-9).

Мы ўсе, – што ў той ці iншай меры "... упалі й пакланіліся..." – пaвінны на гэтым своеасаблівым ТРЫБУНАЛЕ i ў час падрыхтоўкі да яго паспрыяць не только удасканаленьню правах нормаў – міжнародных i нацыянальных, – але найперш дараваць у с i м , хто саграшыў у мінулых катастрофах гicторыі, i пакаяцца ў грахох у л а с н ы х .

У Менску, 25 лютага 1992 г.

Ініцыятыўная група.

У г.Уладзiмiру, што на 200 км. на усход ад Масквы, 24 – 31-га студзеня 1993 г. праходзiла мiжнародная канферэнцыя пад назвай "Нюрнберг-2". Мэта канферэнцыi – утварэнне Мiжнароднага аргкамiтэта (МАК) дзеля правядзення Мiжнароднага Суду над камунiстычнай iдэялогiяй, якая прапагандуе класавую нянавicць i культ гвалту над камунiстычнай сiстэмай, якая заняволiла народы i прывяла да генацыду многiх з iх; над КПСС i камунiстычнай наменклатурай.

Я прадстаўляў Беларусь на гэтай канферэнцыi (разам з прадстаўнiцай праваахоўчай арганiзацыi з Крычава) i лiчу сваiм абавязкам распавесцi пра падзеi, якiя адбывалiся на гэтым незвычайным форуме.

"Нюрнберг-2" – гэта першая канферэнцыя пасля 2-й сусветнай вайны, прысвечаная падpыхтоўцы Суду над камунiзмам (нагадаю Нюрнберскi працэс (cуд) над фашызмам). Неабходнасць такой канфеpэнцыi даўно выспела i невыпадкова; яна праводзiлася з удзелам дзяржаў СНД, Прыбалтыкi i Усходняй Еўропы – дзяржаў, якiя найбольш пацярпелi ад камунiзму.

Аб iнiцыятарах i складзе ўдзельнiкаў. Iнiцыятыва iшла ад Выканкама арганiзацыi правоў чалавека ў СНД разам з Расiйскiм Устаноўчым Саюзам (РУС). Таму, зразумела, найбольш было расiян: НТС – 1, ДПР – 2, ХДСР – 1, Мемарыял – 2, Рух салдацкiх мацi – 9, Массавет – 1, Кансерватыўная партыя – 1, НФ – 1 i г.д. – усяго 41 ч. Польшча – 1 (Партыя Свабоды), Лiтва – 1 (Лiга Свабоды), Беларусь – 2 (НДПБ i Праваахоўчая арганiзацыя), Эстонiя – 1 (Праваахоўчая арганiзацыя), Румынiя – 1 (Камiтэт за правы чалавека), Украiна – 4 (Мемарыял) i 1 – (УРП).

Нягледзячы на колькасную перавагу расейцаў, галасаванне было вельмi бурным i часта вынiкi былi на карысць гасцей, бо лiчыўся толькi адзiн голас ад дзяржавы.

У сваiм уступным слове, старшыня iнiцыятыўнай групы Юры Лiстоў сказаў, што спешка ў правядзеннi канферэнцыi абумоўлена пагрозай адраджэння камунiстычных арганiзацый. Дзеля правядзення будучага суду над КПСС, камунiстычнай iдэалогiяй i камунiстычнай сiстэмай – "мы павiнны стварыць у першую чаргу ГАСПАДАРЧЫ орган", – падкрэслiў ён.

Трэба было разгледзець два прапанаваныя аргкамiтэтам падыходы да будучага Суду. Першы – звярнуцца да ўрадаў пацярпелых краiн i на дзяржаўным узроўнi правесцi будучы Суд. Але iснуе вельмi просты аргумент супраць гэтага варыянту: а цi згодзяцца былыя партапаратчыкi – ельцыны, краўчукi, бразаўскасы i г.д. капаць пад сабой яму? Пэўна ж – не. Другi падыход – МАК збiрае з аўтарытэтных асобаў Мiжнародны грамадскi Суд (МГС) з дыслакацыяй у Нюpнбергу i дабiваецца яго прызнання ААН, iншымi мiжнароднымi арганiзацыямi, грамадскасцю i ўрадамi дзяржаў. Гэты Суд квалiфiкавана, у адпаведнасцi з мiжнародным правам, Канстытуцыямi адпаведных краiн, разглядвае злачынствы КПСС. Тыя матэрыялы МГС, па якiх патрабуюццца юрыдычныя санкцыi, павiнны быць перададзены Вярхоўным Судам дзяржаў i мiжнароднуму Суду ў Гаазе, ААН дзеля прыняцця мер.

У спpэчках па гэтых пытаннях канструктыўна выступiў прадстаўнiк РУСа юрыст, маёр юстыцыi ў адстаўцы Н.Н.Новiкаў. Ен прапанаваў трэцi варыянт, сутнасць якога ў тым, што, каб арганiзаваць Суд над КПСС, неабходна прыняць мiжнародны статут, як гэта было ў Нюрнбергу i прапанаваў звярнуцца да дакументаў мiжнароднага права. Яшчэ ў 1907 г. ў Гаазе была пpынятая канвенцыя, ратыфiкаваная 33-ма дзяржавамі. Згодна яе, дзяржавы могуць стварыць незалежную камiсiю, на якую кладзецца аб'ектыўнае разрашэнне гэтых пытанняў. Далейшы магчымы ход дзеянняў наступны. Неабходна збiраць крымiнальныя матэрыялы ў кожнай дзяржаве i ўжо потым выходзiць на мiжнародны Суд. Сп. Новiкаў выказаўся з недаверам аб магчымасцях грамадскасцi ў працэсе "Нюрнберг-2".

Юры Лiстоў у сваю чаргу адзначыў, што ўся судовая ўлада знаходзiцца ў руках наменклатуры, i таму неабходна, каб была паралельная юрыдычная сiстэма, якая закладзена ў другiм варыянце.

У вынiку абмеркавання, большасць выказалася за сiмбiёз другога i трэцяга варыянтаў. Потым было пpаведзена галасаванне за стваpэнне МАК, дзейнасць якога будзе накiравана на ажыццяўленне выпpацаваных падыходаў да Суду. Станоўчае pашэнне было пpынята большасцю галасоў.

Была прынята Дэкларацыя канфеpэнцыi "Нюpнбеpг-2" аб утварэннi МАК па Суду над камунiзмам. (Змест яе прыводзіцца ніжэй у артыкуле 4). Вырашана стварыць iнфармацыйны бюлетэнь каб асвятляць ход працы МАК. Наступнае пасяджэнне аргкамiтэта было запланавана на травень 1993 года.

Далей абмеркоўвалiся розныя падыходы да будучага Суду. Пасля працяглага, знаёмага мне па "расейскаму духу" выступлення прадстаўнiка Массавета Цiтова А., дысанансам прагучала кароткае i вельмi змяшчальнае выступленне прафесара з Румынii У.Перчака. Ён адзначыў, што за камунiстычныя злачынствы ў Румынii нясуць непасрэдную адказнасць толькi дзве фiгуры – генерал Нiкольскi i яшчэ адзiн iдэолаг, якi ўцёк у Маскву. Неабходна, каб нiшто не дыктавалася Масквой – адзначыў Перчак. I, галоўнае, трэба судзiць не асобных людзей, а сам камунiзм. Але калi судзiлi фашызм у Нюрнбергу, за iнiцыятарамi стаялi танкi i гарматы, а зараз ўсю наадварот – за намi дубiнкi i для нас жа самiх. Таму нам трэба быць вельмi адзiнымi, згуртаванымi.

Я ў сваiм дакладзе распавёў пра дзве распрацаваныя Мiнскiм аргкамiтэтам Заявы (яны змешчаныя на пачатку гэтага раздзела), дзе выказвалiся нашыя погляды на гэтую праблему. Першая Заява пад назвай "Мы заклiкаем кожнага, каго трывожыць небяспека нэабальшавiзму, далучыцца да нас" была надрукаваная ў газеце "Свабода"(№ 5,1992 г.). Другая Заява, распрацаваная з хрысцiянскiх пазiцый па iнiцыятыве Алега Бембеля, пераказвалася ў "Добрым вечары".

Прыемна адзначыць, што прыняты ва Уладзiміры "Зварот" Мiжнароднай канферэнцыi "Нюрнбег-2" да народаў, кiраўнiцтва мiжнародных органаў, шмат у чым пераклiкаецца з нашым першым Зваротам, у прыватнасцi, у той частцы, якая тычыцца рэестру бальшавiсцкiх злачынстваў. Аднак трэба адзначыць, што падыход, распрацаваны Мінскiм аргкамiтэтам "Нюрнберг-2", якi, дарэчы, узнiк яшчэ ў 1992-м годзе, ахоплiвае ўсё большае кола праблем звязаных са злачынствамi камунiзму, чым той, якi прапанаваны iнiцыятыўнай групай РУС на чале з Юрыем Лiстовым. Сутнасць нашага падыходу ў асуджэннi не толькi КПСС (як прапанавана групай Лiстова), а ў асуджэннi камунiзму ў розных аспектах – гэта i суд над камунiстычнай iдэалогiяй, якая грунтуецца на кульце гвалту, суд над злачыннымi арганізацыямi – КПСС, КДБ i г.д. i, нарэшце, суд над арганiзатарамi i выканаўцамi камунiстычных злачынстваў. Акрамя таго, адметнасць беларускага Звароту ў тым, што па нашаму меркаванню "мэта будучага трыбуналу – не помста, не новыя ахвяры, не каменеванне грэшнiкаў, а падвядзенне рысы, найперш юрыдычнай, над усiмi злачыннымi скрыўленнямi шляхоў чалавечай гiсторыi, без чаго немагчыма сапраўднае пакаянне, трывалая гармонiя памiж людзьмi, прыродай i Богам."

Калi я прыехаў з г.Уладзiмiра, то адбылася яшчэ адна падзея, звязаная, праўда, толькi з Беларуссю – гэта аднаўленне дзейнасцi КПСС-КПБ. Мне падаецца ўсё гэта вельмi сiмвалiчным. Гэта агонiя сiл сатанiнскага камунiзму. У той час, калi ўжо ўтвораны Мiжнародны камiтэт па Суду над злачынствамi КПСС, адначасова пачаўся шырокi рух у тым жа накiрунку на Захадзе, калi кампаpтыi забаpонены амаль ва усiх посткамунiстычных кpаiнах, Вярхоўны Савет Беларусi прымае станоўчае рашэнне аб дзейнасцi КПСС!

Гэты збег падзей, на мой погляд, сымбалiзуе канец самага жудаснага з усiх рэжымаў на зямлi – камунiстычнага.

(Газеты "Выбар", "Навіны БНФ", № 2,люты, 1993 г.)

Декларация Международной Учредительной Конференции "Нюрнберг-2" г. Владимир, Российская федерация, 25 – 29 января 1993г. об учреждении Международного Комитета по организации Независимого Международного Суда "Нюрнберг-2" над КПСС, коммунистической идеалогией и системой, их наследием и Процесса Общественного осуждения их.

Мы, делегаты международной Учредительной Конференции "НЮРНБЕРГ-2", представители" общественно-политических и правозащитных организаций ряда стран СНГ, Прибалтики и Восточной Европы, 27 января 1993 года заявляем о создании Международного Комитете по организации Независимого Международного Суда "НЮРНБЕРГ-2" и Процесса Общественного Осуждения КПСС, коммунистической системы, идеологии и их наследия.

Три четверти столетия тоталитарной власти КПСС не должны быть забыты и вычеркнуты из истории нашей планеты без юридической и нравственной оценки совершенных ею и её сателлитами преступлений против человечества.

Коммунистическая партия, установив в СССР самый бесчеловечный за всю историю цизилизации режим, беспощадно преследуя инакомыслие, за счет беспрецендентного ограбления своего народа, смогла направить колоссальные средства на агрессию, насаждение и поддержку коммунистических режимов и партий в разных странах мира. Преступления КПСС и её сателлитов и их номенклатуры настолько многочисленные, что требуют глубокого и детального судебного разбирательства и всеобщего осуждения. К этому взывают многие миллионы безвинных жертв коммунистического террора. К зтому взывает память, совесть, чувство долга всех честных людей, их озабоченность будущностью последующих поколений и мира.

Коммунистический режим распространил свой произвол на народы многих стран и его вмешательство в свои судьбы ощутили многие люди в разных странах. Поэтому, созданному нами Комитету и организованному им Суду "НЮРНБЕРГ-2", для обеспечения полноценности их работы, мы требуем придать международный статус.

Перед учреждаемым нами Комитетом мы ставим задачи:

"в кратчайшие сроки обратиться в Организацию Объединённых Наций с просьбой о признании полномочий Комитета по иницированию судебного процесса над КПСС и ее сателлитами, а также о регистрации Устава Комитета;

– создать из авторитетных юристов мире Независимый Международный Суд "НЮРНБЕРГ-2" с дислокацией в г.Нюрнберге (Германия) и добиться его признания международными организациями и правительствами;

– создать Оганизационные Комитеты по содействию Независимому Международному Суду "НЮРНБЕРГ-2" и организации Процесса Общественного Осуждения КПСС, коммунистическогй системы, идеологии и преступной номенклатуры в странах, подвергшихся коммунистическому произволу ;

– согласовать деятельность Организационных комитетов и оказывать им необходимую помощь;

– обеспечить широчайшую гласность в своей работе.

Мы уверены, что Международное Сообщесво даст юридическую и нравственную оценку деятельности КПСС и ее сателлитов и оградит человечество от неокоммунизма в любых его проявлениях.

"НЮРНБЕРГ-1" совершил правосудие над нацизмом, "НЮРНБЕРГ-2" должен совершить правосудие над коммунизмом.

Декларация Международной Учредительной Конференции "НЮРНБЕРГ-2" открыта для подписания, г. Владимир, РФ, 27 января 1993 г.

Інтэрв’ю газеце «Советская Белоруссия»

Недавно российский город Владимир на целую неделю стал приютом международной учредительной конференции "Нюрнберг-2", в работе которой участвовали представители ряда политических и общественных организаций России, Украины, Беларуси, Литвы, Эстонии, Польши, Румынии. Цель конференции – образование международного оргкомитета по подготовке суда над коммунистической идеологией – в конце концов была достигнута. С одним из участников сего мероприятия – председателем Радикального крыла Национально-демократической партии Беларуси Анатолием Астапенко беседует политический обозреватель "СБ" Игорь Гришан.

– Не кажется ли вам, что для политических объединений сегодня есть более актуальные вещи, чем организация подобного суда?

– Эта проблема сейчас тоже очень важна. После международного суда, на котором коммунистическая идеология, как и фашистская, будет признана преступной, ускорится мировой процесс перехода от тоталитаризма к демократии. Кстати, проведение суда именно на нынешнем этапе явится противовесом возрождению коммунистических организаций, в том числе в Беларуси.

– Как я понял, вы ставите знак равенства между самой идеей построения коммунистического общества и методами ее реализации на практике...

– Если эту идею преподносить, комментировать как олицетворение христианских заповедей, мы не против. Человечество всегда стремилось к справедливости, благополучию. Но коммунизм здесь ни при чем. Его толкование по сути свелось к антихристианству, допускающему насилие, возводящему последнее в ранг основного средства достижения цели. И потому мы против такой идеологии.

– Вы вроде бы ратуете за ненасилие, соблюдение международных правовых норм и т.д. Однако, к примеру, в недавно принятом партией заявлении утверждается необходимость волевого запрещения деятельности на территории республики "Движения за демократию, социальный прогресс и справедливость", Движения демреформ, Славянского собора "Белая Русь". Как же это требование увязывается со стремлением НДПБ к демократии?

– Выше названные организации, по-моему, были бы запрещены в любой правовой державе, так как их деятельность направлена против государственности, что, мол, нет белорусов, а есть славяне, где первую скрипку играют русские, и оскорблением национальной символики.

– Теперь понятно, почему вы назвали себя "радикальным крылом".. .

– Не только поэтому. Мы вообще против топтания на месте. Сегодня многие хотели бы заглушить рост национально-демократического движения. Партия, четко определив свою позицию как правую, выступает как антикоммунистическая организация.

– Но давайте мыслить трезво: разве население нынче приемлет радикализм как способ разрешения проблем? И, наверное, надо понимать, что на выборах такие идеи поддержит лишь незначительная часть избирателей.

– Понимаем. Наши устремления – вопрос будущего. На выборы же готовим иную, понятную народным массам платформу, чтобы всем стало ясно – мы способны вывести республику из кризиса. Но этого не достичь без осознания людьми национальной гордости, чувства хозяина родной земли.

("СБ", 12.03.1993)

Мгр. Мар'ян Рэспонд-Гловаскі

Старшыня Саюзу Польскіх Арганізацый у Швейцарыі (ZOP)

Міністр і былы дэлегат ураду Польскай Рэспублікі па Швейцарыі

Case postale 3

-----------------------------------------------------------------------------

Лазана 11.12.1992

Пану Астапенка Анатолю

Старшыні Нацыянальна-дэмакратычнай партыі Беларусі.

Шаноўны Пан старшыня!

У "Салідарнасці, якая змагаецца" ("Solidarnosc Walczaca") 10-11/92 я знайшоў цудоўны артыкул, фотакопію якога далучаю. У нашым асяродку – прэзідыуме Саюза Польскіх арганізацый у Швейцарыі (ZOP) ён таксама атрымаў найлепшае ўражанне. Таму мы вырашылі перакласці яго на нямецкую і французкую мовы (магчыма таксама на італьянскую, іспанскую і англійскую мовы) і распаўсюдзіць яго не толькі ў польскіх, але таксама заходне-еўрапейскіх (перш за ўсё швейцарскіх) сродках масавай інфармацыі, безумоўна, са спасылкай на Вас і "SW".

Усе, хто звязаны са мною лічаць, што гэтае добрае памкненне павінна быць распаўсюджана ў як мага больш шыршых колах, хаця практычная рэалізацыя напэўна будзе не лёгкай, калі яна наогул мажліва. Усе мы, аднак, пагаджаемся на тым, што несумненна належыць спрабаваць мабілізавацца і ўсялякімі спосабамі да гэтага імкнуцца. Тым больш, што яшчэ ў 50-х гадах я напісаў нешта падобнае па гэтай жа справе, прывязваючыся да працэсу ў Нюрнбергу. Рэха той акцыі тады, на жаль, было вельмі слабым, бо сітуацыя была цалкам іншая. У той час аніянты (і нейтральныя швейцарцы таксама) страшэнна баяліся Сталіна, а сёння, на жаль, занадта давяраюць Маскве і дапамагаюць маючы надзею на распаўсюджанне сваіх інтарэсаў на такі вялікі ранак збыту іх прадукцыі. Хаця, таксама відавочна, што не зараз заўтра.

Пасля заканчэння маёй акцыі я паведамлю WPanu аб яе выніках, але мне здаецца, што ня можна разлічваць на вялікі поспех. Аднак, прынамсі людзі прэсы, радыё і тэлевізіі на Захадзе, а таксама вялікая лічба амбасадаў і місій ААН у Жэневе (напэўна ім усім вышлем) даведаюцца аб гэтай гістарычнай несправядлівасці.

Падобны ліст я высылаю таксама ў (SW) з інфармацыяй, што напісаў таксама і да WPana. На жаль, мноства працы пасля з'езду ў Кракаве, а перад тым на Вальным Сойму ZOP не даў магчымсці распачаць гэтую акцыю раней, але хіба лепей пазней, чым ніколі!

У любым выпадку прэзідыум ZOP аднагалосна ўхваліў поўную падтрымку, хаця нашыя магчымасці ( перад усім фінансавыя, ды і Швейцарыя малая краіна) вельмі сціплыя. Аднак, мы павінны аб'яднацца па ўсяму свету, каб справядлівасць гістарычная адносна камунізму і бальшавізму здзейснілася. І каб нам, яго ворагам, як найлепей і хутчэй удалося.

Жадаю добрага здароўя, вялікага шчасця і поспехаў у Новым 1994 г. застаюся з выразам павагі і сярдэчнымі віншаваннямі.

Mgr. marian-F Respond-Glowаcki, Prezes ZOP-u.

25–26 чэрвеня 1994 г. у Варшаве праходзiла другая нарада МАК – Мiжнароднага Арганiзацыйнага камiтэта “Нюрнберг-2”(“НБ-2”). Мэта МАК - падрыхтоўка будучага Мiжнароднага Суду над злачынствамi камунiзма па аналогii з вядомым працэсам у Нюрнбергу, дзе быў асуджаны фашызм.

Iнiцыятарам правядзення на гэты раз стаў аддзел МАК у Швейцарыi. Ядро камiтэта складае Саюз палякаў у Швейцарыi. Старшыня – пан Мар’ян Рэспонд Главацкi. Саюз палякаў у Швейцарыi – гэта галоўным чынам людзi, якiя пасля другой сусветнай вайны засталiся на сталае жыхарства ў Швейцарыi. Прычыны тут былi самыя розныя: хто ўцякаў ад камунiстычнага рэжыму, а хто i проста знайшоў тут працу, балазе рабочая сiла (ды яшчэ квалiфiкаваная) была пад той час у вялiкай пашане.

Можна задацца пытаннем: чаму менавiта ад Швейцарыi iшла iнiцыятыва 2-й канферэнцыi “НБ-2”? Нагадаю, што ў студзенi 1992 г. адбылася першая, устаноўчая канферэнцыя МАК, месцам правядзення якой з’яўляўся расійскi горад Уладзiмiр, я прысутнiчаў на гэтай канферэнцыi як дэлегат ад Беларусi i даў iнфармацыю ў артыкулах, змешчаных у газетах “Навiны БНФ” i “Выбар”.

Дык вось, яшчэ ва Уладзiмiры я расказаў i пра працу мінскага аргкамiтэта “НБ-2”, што быў створаны адразу пасля забароны КПСС у 1991 г. Адным з вынiковых дакументаў нашага аргкамiтэта стаў “Зварот 1” (гл. вышэй). Гэты зварот быў надрукаваны ў газеце “Свабода” i падпiсаны лiдэрамi асноўных апазiцыйных партый i рухаў. Менавiта на гэтым звароце я i засяродзiў асноўную ўвагу удзельнiкаў канферэнцый ва Уладзiмiры.

Далейшы шлях дакумента быў наступным. У траўнi 1993 г. у Мінску праходзiла мiжнародная канферэнцыя “Дэмакратыя i незалежнасць” (Аб серыi гэтых канферэнцый я пiсаў у раздзеле 2). Згаданы “Зварот 1” быў вынесены на абмеркаванне канферэнцыi. У вынiку абмеркавання, iдэя Суду над камунiзмам была ўхвалена, а зварот быў прыняты ўсёй канферэнцыяй. Праз некаторы час пасля канферэнцыi, дзякуючы сакратару партыi Свабоды Польшчы Войтэку Стандо, “Зварот 1” быў надрукаваны ў польскай газеце “Solidarnosc wolczanca”. Пасля гэтая газета трапiла ў Саюз палякаў у Швейцарыi i непасрэдна да пана Рэспонд-Главацкага.

Напярэдаднi новага 1993 г. я атрымаў лiст ад пана Рэспонда, у якiм ён пiсаў, што мы (г. зн. Мінскi аргкамітэт МАК) распачалi вельмi патрэбную справу, i са свайго боку ён зробiць усё магчымае, каб распаўсюдзiць iдэi “НБ-2” па ўсёй Заходняй Еўропе, а таксама ў ЗША i В’етнаме.

Далей падзеi развiвалiся iмклiва. У шэрагу краiн Заходняй Еўропы былi ўтвораны мясцовыя камiтэты “НБ-2”. А ў Польшчы рэгiянальныя фiлii МАК “НБ-2”, апроч Варшавы, былi ўтвораны ў Лондане, у Гданьску, Вроцлаве, Кракаве i iншых месцах.

I вось вынiк – 2-я Мiжнарордная нарада МАК “НБ-2”. Яна мела i сваю назву: “Аб справядлiвасцi гiстарычнай”. Па рашэнню Управы Беларускай нацыянальнай партыi я выехаў, каб прыняць удзел у 2-й канферэнцыi МАК “НБ-2”.

Ранiца 25 чэрвеня. Варшава. Пасля абрыдлых, бясконцых беларускiх дажджоў у сталiцы Польшчы незвычайна лагодна i радасна ззяе сонейка. На вулiцах дворнiкi акуратна складваюць начное смецце ў спецыяльныя полiэтыленавыя мяшкi. Вельмi чысты горад. У гарадскiх аўтобусах большасць месц – вольныя. Нiхто нi каго не сварыцца, не высвятляе адносiн. Нязвыкла...

Нарэшце гатэль “Еўрапейскi”. Знаёмства з панам М. Рэспонд-Главацкiм. Яму 75 год, але на выгляд не больш за 60. Канферэнцыя распачала сваю працу а 11 гадзiне. Краiны-ўдзельнiкi: Швейцарыя, Англiя, Францыя, Румынiя, Канада, ЗША, В’етнам, Польшча, а таксама прадстаўнiкi краiн былога СССР – пан Карпiч Казiмеж з Лiтвы, ды я з Беларусi. Прадстаўнiкi Заходняй Еўропы, ЗША i Канады – гэта галоўным чынам эмiгранты з краiн Усходняй Еўропы i былога СССР. Акрамя краёвых фiлiй МАК “НБ-2”, у нарадзе бралi ўдзел дэлегаты ад партый, арганiзацый накшталт “Мартыралогу”, ветэраны Армii Краёвай i, нават, члены экзатычнай арганiзацыi “Саюз палiтычных вязьняў, прыгавораных да смяротнага пакарання пад час камунiстычнага рэжыму”. Усяго было (разам з журналiстамi) каля 150 чалавек.

Тэмы, якiя абмяркоўвалiся, адлюстраваны ў 3-х галоўных рэфератах: “Генезiс паўстання i развiцця камунiзму”, “Злачынствы камунiзму”, “Спосабы супрацьстаяння пашырэнню камунiзму”. Трэба сказаць, што абмеркаванне было вельмi бурным i найбольш мяне здзiвiла актыўнасць асоб жаночага полу, прычым даволi сталага ўзросту.

У прамове Юзэфа Шанеўскага (Польшча) было адзначана, што трэба паставiць знак роўнасцi памiж гiтлерызмам i камунiзмам. Ён падкрэслiў, што камунiзм быў злачынным з самага пачатку (з 1917 г.). У СССР ад камунiзму загiнула 114 млн. жыхароў (гэтам разам з iмпартаванымi ў СССР грамадзянамi iншых краiн). Асаблiвую ўвагу выступоўца надаў экстрамiнацыi пры Сталiне цэлых народаў: чачнi, армян, габрэяў, татар i iншых.

Невядомымi для многiх з’явiлiся звесткi, якiя прывёў Нгуен Ван Тран з В’етнама. Ён сказаў, што пасля 1955 г. у В’етнаме ад камунiстычнага рэжыму загiнулi дзесяткi мiльёнаў людзей. Краiна была пакрытая сеткай канцэнтрацыйных лагераў, людзi памiралi з голаду. Зарплата была ўсяго 8$ USD. Ван Тран выказаўся за неабходнасць “Нюрнбергу-2”. Адзначу, што дэлегацыя В’етнама вылучалася сваёй арганiзаванасцю, па ўсiх трох тэмах былi зроблены грунтоўныя даклады.

Эдвард Кучак з Канады адзначыў, што з Польшчы выехала каля 1 млн. чалавек, i гэта таксама злачынства камунiзму. Я мяркую, што тое ж можна сказаць i пра многiя iншыя народы, якiя мелi дачыненнi да СССР. Канадцы выказвалi такую думку: магчыма, нашае пакаленне i не паспее асудзiць камунiзм. Але матэрыялы трэба збiраць зараз. Бо рана цi позна Суд адбудзецца. Наша задача разабрацца, цi было злачынства, цi не, вызначыць хто правы, а хто не. Трэба ствараць прававыя iнстытуты. Было выказана сумненне, што такiя арганiзацыi, як ААН, ЮНЭСКА здольныя ўзяць на сябе функцыi арганiзацыi “Нюрнберг-2”, бо яны iнспiраваныя камунiстамi.

Польскi камiтэт “НБ-2” у сваiм апелю выказаўся так: "камунiзм таксама, як i нацызм, ёсць ганьба ХХ стагоддзя”, прагучаў заклiк аб’ядноўваць намаганнi, каб правесцi сусветны трыбунал над камунiзмам: “Нiшто не з’яўляецца такiм амаральным як беспакаранасць”. I далей: “Мы кiруемся не помстай, а пачуццём элементарнай справядлiвасцi i логiкi. Мы хочам увайсцi ў ХХI стагоддзе з чыстым сумленнем i перакананнем, што здолеем стварыць нашым дзецям i ўнукам магчымасць годнага жыцця”.

Людвiк Богдан Мiкуль, старшыня Польскага МАК, адзначыў, што Нюрнбергскi працэс павiнен быць узноўлены i закончаны асуджэннем таксама i злачынстваў камунiзму. Асаблiвую ўвагу трэба звярнуць на рассакрэчванне i абнародванне тайных актаў камунiстычных краiн i арганiзацый. Укрыванне ж iх павiнна быць крымiнальна караемым.

З боку некаторых польскiх прамоўцаў гучалi заклiкi: маўляў не палякi прыдумалi камунiзм, а таму... – i не былi падтрыманы большасцю прысутных.

• Прадстаўнiк Лiтвы Казiмеж. Як настаўнiк па прафесіі, Казiмеж падкрэслiў, што найважнейшая задача – выхаванне дзяцей у антыкамунiстычным накiрунку.

• Я вырашыў сваю прамову зрабiць на наступны дзень, праслухаўшы частку дакладаў i спрэчак. Перад тым, як даць мне слова пан Рэспонд выступiў з кароткай прамовай, у якой сказаў, што “ўсё пайшло ад пана Астапенкi”, i пералiчыў назвы тых краiн, дзе iснуюць зараз мясцовыя МАК “НБ-2”. Карпiч спецыяльна засяродзiў увагу на папярэднiм заклiку. Ён сказаў, што не было чырвоных народаў, а былi толькi адпаведныя аспекты ўлады. Кожны народ мае сваiх здраднiкаў

Трохi павагаўшыся, я вырашыў свой даклад рабiць на беларускай мове. Справа ў тым, што, як высветлiлася, пан Казiмеж Карпiч з’яўляецца жыхаром Вiленскага краю i ведае (як i большасць мясцовага насельнiцтва) беларускую мову. Гэта вядомы факт – “вiленская” польская мова больш беларуская мова, чымсьцi польская. Казiмеж i рабiў пераклад майго выступу на польскую мову. Дарэчы, у першы дзень нарады прысутнi-чаў яшчэ адзiн чалавек, якi цудоўна размаўляў па-беларуску. Гэта вядомы перакладчык са славянскiх моў Чэслаў Сенюх.

Я пачаў сваю прамову з даволi моцнага i для многiх нечаканага сцвярджэння, сутнасць якога ў наступным. Калi палякi, ды i шэраг iншых народаў, згубiлi па некалькi мiльёнаў чалавек, то Беларусь, акрамя такiх жа фiзiчных ахвяр, згубiла значна больш – яна згубiла большую частку свайго народа духоўна; беларусы ператварылiся ў пакорлiвую, бяздумную масу “особей”, у людзей, якiх ужо цяжка назваць нацыяй у поўным сэнсе гэтага слова.

Далей я прапанаваў для абмеркавання некалькi распрацаваных намi падыходаў да будучага Суду “НБ-2”.

Першы падыход можна было б назваць хрысцiянскiм. Ён сфармуляваны ў распрацаваным нашым аргкамiтэтам “Звароце 2” (гл. вышэй) па iнiцыятыве паэта Алега Бембеля. “Зварот 2” знайшоў падтрымку ў праваслаўнай царкве i ў каталiцкім касцёле. Хрысцiяне здаўна атаесамлiвалi савецкi камунiзм з сатанiзмам. Iдэя Суду “НБ-2” з пункту гледжання Царкы – гэта выгнанне дэманаў, суд над антыхрыстам.

Галоўныя вынікі хрысціянскага погляду на праблему:

– марксізм-ленінізм і нацызм – гэта хула на Духа Святога, адзінае, што не даруецца душам у Вечнасці;

– на ўзроўні ўмыслу (саміх творцаў гэтых вучэнняў і сведамых выканаўцаў) – гэта бесаўская спакуса ліквідаваць Божыя запаветы: НЕ ЗАБІ, НЕ ПАЖАДАЙ ДАБРА СВАЙГО БЛІЖНЯГА – толькі ў глабальным маштабе, – спалучаныя з прыняццём дэманскай прапановы, якую ён адрасаваў Самаму Хрысту: "... паказаўшы Яму ўсе царствы свету і славу іх. І кажа Яму: усё гэта аддам Табе, калі ўпаўшы паклонішся мне."

Другi падыход з’яўляецца навуковым, прапанаваным упершыню намi – Беларускай нацыянальнай партыяй. Ён грунтуецца на тэорыi iерархiчных шматузроўневых сiстэм i распрацаваны ў аднайменнай незалежнай лабараторыяй IС. Сiстэмны падыход падвергнуў крытыцы аднаўзроўневы нерухомы светапогляд i паказаў няжыццяздольнасць як камунiстычнага, так i iншых таталiтарных рэжымаў. I зараз у лабараторыi IС i тэарэтычным аддзеле БНП вядзецца праца па абгрунтаванню неабходнасцi стварэння навуковых i асветных устаноў з мэтай прадухiлення гвалтоўных уздзеянняў на прыроду, вытворчасць, свядомасць.

З прункту гледжання тэорыi шматузроўневых сiстэм Чарнобыльская аварыя – гэта вынiк манаполii адной iдэалогii, што i прывяло да разбурэння стану ведаў – вышэйшага стану iерархii ўзроўняў. Нерухомая iдэалогiя разлiчана на механiзм кiравання з дапамогай зброi, а не дакладных ведаў i ўменняў. Доўгачасовы адбор у створаныя iдэалогiяй узроўнi кiравання зрабiў яе непрацаздольнай, злачыннай, накiраванай супраць уласнай падтрымкi. Такiм чынам, у сiстэмным падыходзе злачынная сутнасць камунiзму, як i iншых таталiтарных iдэалогiй, знаходзiць сваё навуковае абгрунтаванне.

Трэцi падыход – юрыдычны. Ён грунтуецца на ведах, атрыманых ад першых двух разгледжаных накiрункаў, i ставiць сабе за мэту распрацоўку сiстэмы мiжнароднага права па праблеме Суду “НБ-2”. Юрыдычныя мiжнародныя законы і правiлы павiнны быць распрацаваны перш за ўсё. Толькi потым можна ўсур’ёз гаварыць аб правядзеннi Суду над камунiзмам. Для гэтай мэты павiнны быць прыцягнутыя як iснуючыя мiжнародныя арганiзацыi накшталт ААН, так i створаны новыя, спецыфiчныя, мэта якiх – “падвядзенне юрыдычнай рысы пад усiмi злачыннымi скрыўленнямi чалавечай гiсторыi” (Зварот 1).

Такi быў змест майго выступлення.

У вынiковых дакументах 2-й мiжнароднай нарады МАК “НБ-2” прагучалi заклiкi да стварэння сеткi рэгiянальных камiтэтаў “НБ-2”. Рэзалюцыя N 87 з патрабаваннем максiмальнага спрыяння i падтрымкi працы па падрыхтоўцы Суду над камунiзмам была накiравана ў ААН, прэзiдэнту Польшчы Валенсе i прымасу Польшчы Глембу. Месцам дыслакацыi МАК з’яўляецца Швейцарыя.

Такiм чынам, у 1993 і 1994 гадах былі створаныя два фактычна незалежныя мiжнародныя камiтэты “Нюрнберг-2”: першы з дыслакацыяй у Расii, другi ў Швейцарыi. Можна сказаць: Усходнi i Заходнi аргкамiтэты. У абодва МАК уваходзiць Беларусь. Само сабой выспявае пытанне: цi не час аб’яднаць два камiтэты ў адзiн? I менавiта Беларусь павiнна ўзяць на сябе гэтую роль. Зноў тут як бы спрацоўвае геапалiтычны фактар.

Беларусь больш за iншыя краiны пацярпела ад фашыстаў падчас 2-й сусветнай вайны. Цяпер, як вядома, Беларусь – запаведнiк камунiзму. Цi не наканавана ёй узяць на сябе крыж у барацьбе з яшчэ большым злом, чым фашызм – камунiзмам?

Я спадзяюся, што наступны з’езд аб’яднанага МАК “Нюрнберг-2” адбудзецца менавiта ў нас, у сталiцы Беларусi – Мінску.

(«Пагоня», 9–15 верасня 1994 г.)

Кволыя парасткі дэмакратыі на Беларусі пачалі імкліва затухаць з устанаўленнем аўтарытарнага рэжыму А.Лукашэнкі. Духоўна апустошаны народ, які ніколі не ведаў самастойнасці і свабоды, выхаваны ў грамадстве “развитого социализма”, не прыняў шляху да дэмакратыі і дзяржаўнай незалежасці. Настальгія па часах Брэжнева, а для старэйшага пакалення і Сталіна, стала кіруючым рычагом для большасці беларусаў і яны падтрымалі таго, хто ім быў бліжэй. Лукашэнка быў свой чалавек: і мова “свая” – трасянка, і выхадзец, як і большасць з нас – з вёскі, і змагар з карупцыяй, хаця яму і “мешают”. Прэзідэнт паабяцаў людзям, што савецкі сацыялізм можна вярнуць, а магутную дзяржаву СССР – адрадзіць.

І народ як бы і забыўся аб сваім страшным мінулым, як бы і не было ў нас мільёнаў рэпрасаваных у 30-я – 40-я гады, не было штучна ўтворанага голаду на Украіне, не было Курапат...

Назад у 60-я гады! Нам не патрэбен ні нацыянальны сцяг, ні матчына мова – нам патрэбна танная кілбаса ды гарэлка! І мала хто з такіх людзей задумваўся, што шляху назад ужо няма, як няма і “единого и нерушимого” Савецкага Саюза. Камуністы пакінулі абяскроўленую рэсурсамі зямлю, пяскі і пустыню на месцах былых балот Палесся, ну і яшчэ беларускі народ – людзей, даўно забыўшых Бога і ягоныя запаведзі. Будучыя пакаленні нам не даруюць такой спадчыны. І кожны з нас адказны перад нашымі дзяцьмі і ўнукамі.

Гэты артыкул напісаны з мэтай аднаўлення працы па выкрыццю наступстваў камуністычнага рэжыму ў СССР, якая пачалася пасля вядомых падзей 1991-га года вялася і вядзецца ў большасці посткамуністычных краін, што сталі на шлях прагрэсу. Мы павінны асудзіць камуністычны рэжым і яго ідэалогію, паставіць крыж на ім назаўсёды. І неабходна юрыдычна замацаваць у законадаўствах розных краін немагчымасць аднаўлення камуністычнага рэжыму.

Спачатку хацелася б зазірнуць у нядаўнюю гісторыю антыкамуністычнага руху.

У 1992 годзе – у час крызісу камуністычнай партыі і станаўлення дэмакратыі, у Мінску быў створаны аргкамітэт па Суду над камунізмам “Нюрнберг-2”. У газеце “Свабода” за подпісамі лідэраў вядучых партый і іншых грамадскіх арганізацый быў надрукованы зварот да грамадства з прызывам прыняць удзел у арганізацыі Суду над камунізмам і былі акрэслены асноўныя задачы такога Суду. У якасці адной з галоўнейшых задач будучага Суду ў звароце прапаноўвалася прызнаць злачыннай камуністычную ідэалогію. І калі прызнаць гэта як факт, то неабходзен і канкрэтны вынік гэтага прызнання – Суд над злачынствам, імя якому – “камуністычная ідэалогія”. Таму вельмі важным з’яўляецца таксама юрыдычнае замацаванне ў заканадаўствах розных краін забароны прапаганды вучэння аб дыктатуры пралетарыяту і класавай нянавісці – важнай састаўной часткі марксісцка-ленінскай тэорыі.

Зразумела, што карысць ад такога кроку была б вялікая, бо гістарычныя шляхі народаў, на жаль, мала грунтуюцца на памылках іх папярэднікаў. І мы маем перыядычны паўтор папярэдніх скрыўленняў чалавечай гісторыі. Але Бог стварыў чалавека не так ужо і безнадзейна грахоўнай істотай. Ён даў яму свабоду выбару паміж Дабром і Злом. І надыдзе час, калі чалавек будучага будзе правільна карыстацца прадстаўленай яму свабодай.

Пастаўленая праблема, аднак, мае вельмі істотную цяжкасць. Яна ў тым, што патрэбен нейкі крытэрый злачыннасці камунізму. І хто будзе суддзёй?

Нездарма пасля маёй паездкі ў 1993 годзе ў г. Уладзімір на ўстаноўчы з’езд Міжнароднага камітэту Суду над камунізмам “Нюрнберг-2” камуністычныя ідэолагі з вялікім абурэннем пачалі лямантаваць – як гэта можна судзіць(!) вялікае вучэнне Маркса-Леніна-Сталіна і крытыкаваць іх кармушку – камуністычны рэжым.

К 1993 году яны ўжо дастаткова акрыялі пасля, на жаль, несмяротнага ўдару 1991 года. Яны без кроплі слязы папалілі свае партбілеты і павыходзілі з КПСС, калі зразумелі, што ім нічога страшнага не пагражае. І маючы магутную мафіёзную сетку “сваіх людзей” на тэрыторыі ўсяго былога СССР, камуністы зразумелі і не без падстаў, што можна добра жыць і без білетаў. К 90-м гадам ХХ-га стагоддзя на вялізным абшары Зямлі – у Савецкім Саюзе была ўтворана новая папуляцыя людзей – “гомо советыкус”. Дык вось, гэты “гомо советыкус” са сваім авангардам КПСС, відавочна, адна з самых, калі не самая унікальная з’ява за ўсю гісторыю чалавецтва. Вонкава будаўнікі камунізму выглядалі даволі прыстойна. І ідэалогія іх быццам бы высокародная і чыстая. А на ХХ з’ездзе КПСС быў нават прыняты эпахальны дакумент – “Маральны кодэкс будаўніка камунізму”. За аснову, праўда, былі ўзяты галоўныя хрысціянскія ісціны, выкладзеныя ў Новым Запавеце, аднак яны выдаваліся камуністамі за свае.

Але не ў тым справа, дзе ўзялі камуністы свае ідэі для свайго кодэксу. Уся жудасць, увесь цынізм у тым, што яны жылі і жывуць па адваротнай маралі. Ім удалося стварыць грамадства з антыхрысціяскімі запаведзямі, стварыць аазіс сатанізму на Зямлі. Усе дзесяць Божых запаведзей былі не проста растаптаны, іх антытэзы сталі як бы кіраўніцтвам у жыцці савецкага чалавека.

Такі прыклад. У наш быт трывала ўвайшла пагаворка: “Каб мы жылі ў радасці і шчасці – трэба красці, красці, красці”. І кралі. Усе. Ад нізу да самага верху савецкай грамадскай лесвіцы. (Антытэза восьмай запаведзі – "Не крадзі"). З’явіўся і свой камуністычны праклён “Каб ты жыў на адну зарплату!”

Глянем, аднак, на запаведзі па парадку.

Першыя тры запаведзі тычацца адносін чалавека з Богам: 1) “Аз есмь Господь Бог твой”, 2) “Не сотвори себе кумира”, 3) “Не приемли имени Господа Бога твоего в суе”. Тут камуністы дзейнічалі вельмі проста – яны наогул адверглі Бога. І не проста адверглі, а замацавалі гэта на практыцы. Яны пазабівалі вялікае мноства святароў, а ўцалелых раскідалі па лагерах. Храмы былі ці знішчаныя, ці ператвораныя ў канюшні. Сотні каштоўных кніг і ікон былі спаленыя і вывезены за мяжу. Сатана правіў баль на тэрыторыі былой Расійскай імперыі.

Запаведзь 4: “Помни день суботний, еже светити его.” Як вядома, старазапаветны дзень субота ў хрысціян заменены нядзеляй. Таму гэтая запаведзь азначае шанаванне нядзелі. А што было ў СССР? Да цяперашняга часу існавала і існуе практыка пераносу на выхадныя працоўных дзён – каб “больш пагуляць у іншыя дні”. У народнай творчасці гэта адлюстравана вершаваным спосабам: “Спасибо партии родной за доброту и ласку, что отобрала выходной и обос..ла Пасху”.

Запаведзь 5: “Чти отца твоего и матерь твою, да благо ти будет, и долголетен будешь на земли”. Ужо на пачатку свайго “победоносного пути” бальшавікі зламалі старажытны звычай шанавання бацькоў. Успомнім славутага Паўліка Марозава. Ён стаў героем і прыкладам для дзяцей за тое, што прадаў свайго бацьку! Дзеці здавалі сваіх бацькоў у ГПУ, а бацькі адракаліся ад сваіх дзяцей. А к моманту канчатковага сфармавання папуляцыі “гомо советыкус”– 70-м – 90-м гадам нікога ўжо не дзівілі шматлікія паведамленні ў газетах і часопісах аб згвалтаванні бацькам сваёй дачкі, ці аб забойстве сынам маці за тое, што не дала грошай на бутэльку.

Запаведзь 6: “Не убий”.

Па колькасці забітых камуністамі людзей гісторыя не ведае аналагаў. На іх рахунку каля 130 млн. забітых. Гэта адбывалася ў розных формах: рэпрэсіі, войны, голад і іншых. Найвялікшая каштоўнасць – чалавечае жыццё ператварылася для бальшавікаў і іх спадкаемцаў-камуністаў у нішто. Стрэл у патыліцу для супрацоўнікаў НКУС стаў такой жа звычайнай справай, як і прыём ежы, ці наведванне прыбіральні. Нават у наш час нашым беларускім “ваякам” нічога не каштавала збіць двух амерыканскіх спартсменаў, якія праляталі па Беларусі на паветраным шары. І гэта з толькі з той нагоды – “каб чаго не выйшла”! Наша зямля ўсеяна касцьмі забітых і не пахаваных пад часы рэпрэсій людзей. Усё больш і больш адкрываецца на Беларусі і тэрыторыі ўсяго былога СССР такіх месцаў, як Курапаты. Але калі ў Расіі і іншых былых рэспубліках СССР адкрыта вядуць размову аб савецкіх лагерах, шануюць і рэалібітуюць бязвінна забітых людзей, то беларускія камуністы – былыя і новыя – маюць нахабства адмаўляць факты рэпрэсій і змяшчаць у прэсе лжывыя артыкулы аб тым, што быццам бы растрэлы ў Курапатах справа не НКУС, а фашыстаў. З далёкіх ЗША, Польшчы і іншых краін едуць людзі ва ўрочышча Курапаты, каб аддаць даніну памяці сваім загінуўшым родзічам і не тое што сваім, а магчыма – сваім. Яны ўсталёўваюць памятныя камяні, крыжы, кладуць кветкі. І толькі ўрад Беларусі нічым не шануе і не хоча шанаваць памяць тых, хто ляжыць не пахаваным у лясным урочышчы – у цэнтры Беларусі, пад Мінскам. Да гэтага часу, акрамя крыжа пастаўленага Беларускім народным фронтам, там няма нічога, што сведчыла б аб шанаванні беларусамі сваіх продкаў, сярод якіх нямала радні у цяперашнім пакаленні. Усе праекты мемарыяльнага комплексу існуюць толькі на паперы, а ў лясным масіве Курапаты штогод збіраюцца на Раданіцу і Дзяды толькі прадстаўнікі дэмакратычных арганізацый, ды тыя, хто выжыў пасля рэпрэсій, ці іх радня.

А пакуль марадзёры працягваюць руйнаваць магілы, а 120-ці тысячны міліцэйскі апарат абмінае гэтае месца, каб захаваць імпэт для барацьбы з мітынгоўшчыкамі і лепшай часткай беларускай моладзі.

Аб усіх злачынствах камуністаў сказаць не магчыма і не мая задача рабіць гэта ў адным артыкуле. Ёсць шмат грунтоўных артыкулаў і кніг. І калі я не ўстрымаўся ад згадвання жаху Курапатаў, дык толькі таму, што на Дзяды-97 быў там і ўвачавідкі бачыў зруйнаваныя магілы і змог параўнаць цяперашні стан курапацкіх захаванняў з іх станам пад час першых Дзядоў-88, калі людзей разагнала міліцыя.

Але пойдзем далей.

Запаведзь 7: “Не прелюбы сотвори”.

Аб амаральных якасцях савецкіх кіраўнікоў усялякіх рангаў напісаны кнігі. Гэтая амаральнасць бярэ свой пачатак з бальшавіка N 1 – самога Леніна. Ёсць меркаванне, што і хваробу сваю ён атрымаў у парыжскіх бардэлях (па сцвярджэнню Зянона Пазьняка). Шмат напісана аб сексуальных нахільнасцях Лаўрэнція Берыі, апоры Сталіна ў ажыццяўленні мясарубкі Гулага. І наогул апісанне загарадных “банек” партыйных работнікаў з іх абавязковымі "коньячком" і "девочками" трывала ўвайшло ў рэпертуар кінематографа і ў сусветную літаратуру.

Пра Запаведзь 8 мы ўжо гаварылі.

Запаведзь 9: “Не послушествуй на друга твоего свидетельства ложна”.

Практыка выбівання патрэбных паказанняў у славутай арганізацыі жалезнага Фелікса дасягнула свайго апагея ўжо ў 30-я гады. Для таго, каб была нейкая віднасць справядлівасці арышту і наступнага асуджэння, патрэбны былі па закону сведкі “антысавецкай” ці “шпіёнскай” дзейнасці падазраваемага чалавека. І яны заўсёды знаходзіліся. “Ворагамі народа” ў часы культу асобы Сталіна стаў, фактычна, увесь савецкі народ. Не краіна, а адны ворагі. У наш час даносы на блізкіх прынялі форму “стукацтва”. “Стукачы” існававлі , ды і існуюць цяпер у любой арганізацыі. Вынікам іх “працы” з`яўляецца ачыстка арганізацыі ад найбольш актыўных, сумленных і разумных людзей і акружэнне начальства “нужными” людзьмі, здольнымі прадаць каго хочаш, але да часу патрэбнымі.

І, нарэшце, – Запаведзь 10: “Не пожелай жены искреняго твоего не пожелай дому ближнего твоего, ни села его, ни раба его, ни рабыни его, ни вола его, ни осла его, ни всякого скота его, ни всего елика суть ближняго твоего”.

З гэтай запаведдзю бальшавікі пачалі змагацца з 1917 года. Пра жонак можна сказаць шмат, але я толькі ўспомню таго ж Берыю, які не прапускаў ні адной жонкі сваіх падначаленых. Рабаўніцтва ў маштабах дзяржавы, ажыціўлёнае бальшавікамі, атрымала вучоную назву – “экспрапрыяцыя”. Усё накопленае гадамі людзьмі адбіралася без разбору. Фабрыкі, заводы, дробныя прадпрыемствы – усё шло падчыстую ў рукі неадукаванай масы ачмурэлай ад улады чэрні. Самыя працавітыя і заможныя сяляне атрымалі назву – “кулакі” і выкарыстоўвалі свой вопыт не на сяле, а на сібірскіх рудніках.

Рабаўніцтва простых людзей дзяржавай глубока ўрасло ў камуністычную сістэму, стала амаль нормай. Яно працягваецца і ў наш час, прыняўшы форму шматлікіх падаткаў, сталага росту цэн і іншых завуаляваных форм.

Вось што зрабілі камуністы з Божымі запаведзямі. Вось вам “Маральны кодэкс будаўніка камунізму” на справе.

Самае агіднае што пакінула ад сябе савецкая сістэма, – гэта здольнасць рабіць усё светлае, добрае – цёмным і дрэнным, а тое, што ва ўсім свеце паважаецца і з`яўляецца вялікай каштоўнасцю, для камуністаў – вялікае зло і праклён.

Ідэёлагі камунізму выпрацавалі з гадамі адметны стыль у сваіх тэарэтычных “трудах”. Гэты стыль выдатна адлюстраваны ў вялізнай масе опусаў, напісаных савецкімі пісьменнікам і філосафамі, партыйнымі сакратарамі і іншымі савецкімі дзеячамі. Пачынаючы з Леніна, мы маем цэлую плеяду “класікаў” – Сталін, Брэжнеў, Гарбачоў...

Пасля таго, як адбыліся два ўстаноўчыя з’езды МАК па Суду над камунізмам “Нюрнберг-2” (пра іх гаварылася вышэй), я даў некалькі інтэрв’ю, адно з якіх таксама прыводзілася (артыкул № 5).

Дык вось, на гэтае, зусім невялічкае інтэрв’ю ў "СБ", як гнеўная рэакцыя “трудового народа”, газета “Мы и время” (N 13, 1993 г.) змясціла знішчальны артыкул прафесара Івана Кучарава пад красамоўнай назвай “Мозги набекрень”.

Як лёгка здагадацца, меліся на ўвазе мае мазгі. Артыкул наогул быў вытрыманы ў вельмі выдатным стылі эпохі Леніна – Сталіна – Брэжнева. Возьмем сам пачатак: “Вожак радикального крыла белорусских нацдемов Анатолий Астапенко возвратясь со сборища своих единомышленников из Росси, Украины, Литвы, Эстонии, Польши и Румынии дал интервью...”. Перлы падкрэслены мною. Аказваецца, лідэр партыі (на той час я быў старшынёй РК НДПБ) для прафесара-камуніста І.Кучарава – гэта “вожак”, а з’езд дэмакратаў МАК – “сборище”. Па сутнасці, такі жаргон ужо абразлівы, але далей болей: “Согласно биологическим законам у особей с врождённой злобностью происходит самоотравление организма, а мозги сдвигаются набекрень.” Чулі пра такія законы? Не? Я таксама. І мяркую ніхто на свеце. Відаць, прафесар “марксистко-ленинского учения” іх сам адкрыў. І як канкрэтны прыклад такой “особи” прафесар прапанаваў “вожака” Астапенку. Можна было б падаць і ў суд на спадара Кучарава за абразу. Але ягоны лёс склаўся так, што пытанне адпала само сабой. Праз некаторы час пасля гэтай публікацыі па прыезду ў Вільню прафесар быў арыштаваны за спробу дзяржаўнага перавароту ў Літве. (І.Кучараў быў да 1991 г. ускладзе ЦК КП Літвы і браў непасрэдны ўдзел у падзеях крывавай ночы ў Вільні 13 студзеня 1991 года). Адсядзеўшы за кратамі некалькі гадоў у Віленскай вязніцы, праф. І.Кучараў быў з дапамогай мінскіх камуністаў выпушчаны. Пад час адсідкі беларускія камуністы паспелі скласці яму імідж ледзь не героя – душы нявінна забітых людзей, што ляжалі на яго сумленні, не лічацца – як заўсёды ў камуністаў. Але нечакана І.Кучараў памірае і цяпер аб ім ужо не гавораць.

Дык вось, пра “Мозги набекрень”. Больш за ўсё аўтара артыкула абурыла тое, што ў сваім інтэрв’ю “СБ” я выказаўся за неабходнасць Суду над камуністычнай ідэалогіяй. Сама пастаноўка пытання настолькі ўзбясіла прафесара, што ён, відаць, у выніку і выдаў перл аб “особи со враждённой злобностью”. Прафесар бліскуча даказвае, што ён дасканала авалодаў мастэрствам дэмагогіі і псеўданавуковай мудрагелістасці.

Спачатку даецца азначэнне ідэалогіі. Потым ужо ідзе марксісцкая тыпалогія ідэялогій: міфічная, рэлігійная і навуковая. Лёгка бачыць што першыя два тыпы – гэта, фактычна, адзін і той жа тып. Ну, а навуковая ідэалогія, вядома, тая, якая грунтуецца на матэрыялізме, бо “марксизм-ленинизм единственно правильная идеология”. Як у дзіцячых вучылках: “Что такое хорошо и что такое плохо?” Дык ведайце людзі – ідэалізм – гэта дрэнна, а матэрыялізм – добра. Калі не верыце, спытайце ў любога камуніста. У артыкуле І.Кучарава мы чытаем: "Коммунистическая идеология – часть общественной научной идеологии“. Бачыце, як жа можна гаварыць пра нейкі там “Суд над камуністычнай ідэалогіяй”, калі яна самая навуковая, самая прагрэсіўная. Праўда, у артыкуле, зусім у рэчышчы папярэдняй гаворкі, сказана, што вытокі сацыялізму “уходят к проповедям Иисуса Назаретянина (Христа)”. Цікава, між іншым, чаму прафесар не пісаў, як прынята ва ўсім свеце, імя Спасіцеля – Ісус Хрыстос? Партыйныя “ориетировки” не дазволілі?.

Адносна вытокаў сацыялізму з хрысціянства мы ужо гаварылі і ведаем, што зрабілі камуністы з вучэння Хрыста. Вылучым цяпер галоўнае, што сапраўды адрознівае камуністычную ідэалогію ад любой іншай і збліжае яе з фашысцкай. Гэта – вучэнне аб класавай нянавісці (у фашыстаў расавай – А.А.) і аб дыктататуры пралетарыята ( у фашыстаў “белакурая бестыя”, блакітная кроў – А.А.). Вось тут і ёсць корань уседазволенасці, вытокі братазабойчай вайны, рэпрэсій. Разам са здзекам над Божымі запавядзямі гэта і прывяло да трыумфа сатанізму на значнай частцы зямнога шара.

Аўтар “Мазгоў”, аднак, падводзіць чытача да справядлівага пытання: што азначае судзіць камуністычную ідэалогію? І сам “адказвае”; “Судить объективные законы природы, общества, мышления и духа , судить человеческие знания, описывающие эти знания, судить людей – носителей знаний...” і г.д. – адным словам, нельга судзіць, як жа гэта так, дадам ад сябе, судзіць, напрыклад, закон Кулона?

Тут мы бачым тыповы прыём дэмагогіі. Які ж гэта закон прыроды – рашэнні славутай сталінскай тройкі? Ці канібалізм у галадаючай Украіне 30-х гадоў? І не чалавечыя веды і аб’ектыўныя законы ператварылі мільёны людзей у манкуртаў, людзей без роду і племені, маючай назву “советский народ”, у цэлыя народы стукачоў і баязлівых згоднікаў. Уся віна ў гэтым кладзецца толькі на бальшавікоў і наступныя пакаленні камуністаў.

Так атрымалася, што ўся нашая гісторыя пачынаючы з 1917 года ўяўляе сабой старашэнны ўрок таго, да чаго прыводзіць адступленне ад Бога, ад Божых запаведзей, паказвае ўсю пачварную сілу “князя мира сего” – Люцыфера, замяніўшага Хрыста ў жыцці многіх людзей, народаў, краін. Не аб’ектыўныя законы прыроды тое, што тварылася амаль усё ХХ стагоддзе ў СССР і краінах, залежных ад яго. Трэба асэнсаваць, што ж у нас адбылося і зрабіць так, каб паўтарэння гэтаму ніколі не было. Трэба зразумець, што пабудова сацыялізму і камунізму ў Савецкім Саюзе, краінах Усходняй Еўропы, Азіі – гэта жудасная памылка нашага выбару паміж Дабром і Злом, гэта і ёсць злачыннае скрыўленне шляхоў гісторыі і вялікі ўрок для будучых пакаленняў. І каб не паўтаралася больш такая памылка і патрэбен Суд над камуністычнай ідэалогіяй, які б забараніў прапаганду яе назаўсёды. Суд менавіта над ідэалогіяй – бо яна ляжала ў аснове ўсіх камуністычных злачынстваў. Яна апраўдывала і абгрунтоўвала кожнае злачыства па ўсёй прасторы камуністычных краін. І гэта пачалося яшчэ ад Леніна, што адлюстравана ў ягоных крылатых выразах накшталт: “…Поощрять энергию и массовидность террора.. Расширить применение расстрела ко всем видам деятельности большевиков, с-р. и т.п. и т.д.“, працягвалася і ў эпоху “развитого социализма” з яе БАМам – цяпер выміраючай чыгункай, працягвалася і ў часы Андропава з таннай гарэлкай па 4 р. 70 кап. і з беспардоннай міліцэйскай праверкай дакументаў у перапалоханых гледачоў кінафільма дзённага сеансу.

Сур’ёзная праблема вось у чым. Дзеля абгрунтавання ідэі Суду над камуністычнай ідэалогіяй неабходна разгледзець такое пытанне: па якіх крытэрыях тую ці іншую ідэялогію трэба адносіць да злачыннай? Адным з такіх крытэрыяў мог бы быць крытэрый таталітарнасці рэжыму. Гэты рэжым адказны за шматлікія фізічныя ахвяры, а таксама і духоўныя. Духоўная дэградацыя грамадства – адна з галоўных прыкмет савецкага грамадства. Прычым, духоўная смерць шмат страшней за фізічную. Вынікам камуністычнага вар’яцтва з’яўляецца не толькі скрыўленне гісторыі, а і ўтварэнне новай жахлівай, нялюдскай мутацыі чалавека. Гома советыкус і ёсць прыклад такой мутацыі. І яшчэ невядома, чым жа скончыцца гэты цяперашні мутацыйны перыяд. Ёсць вялікая небяспека вяртання назад – у настальгічны сацыялізм, але вяртанне на новым вітку дыялектычнай спіралі, і гэта можа прывесці чалавецтва, нават, да пагібелі.

Таму Суд над камунізмам патрэбен. І Суд над камуністычнай ідэалогіяй у першую чаргу. На гэтым Судзе мы павінны даць патрэбную адзнаку гэтай ідэалогіі, акрэсліць яе назаўсёды як антычалавечую, канібальскую ідэялогію. Трэба каб пасля Суду, слова “камунізм”, як і слова “фашызм”, было аднолькава агідным для людзей. Мы не можам забараніць людзям верыць у тое, ці гэтае. Але трэба, каб грамадства ведала, што прыхільнасць да камунізму – тое самае, што і прыхільнасць да сатанізму. У любым грамадстве, напрыклад, ёсць невялікая колькасць сексуальных маньякаў, але ж мы іх стараемся ізаляваць ад людзей.

Так і тут. Фашызм і камунізм, як анармальныя з’явы, будуць дзе-нідзе праяўляцца, аднак мы павінны ўмець лячыць грамадства ад гэтых праяў.

Суд над камунізмам “Нюрнберг-2”, на мой погляд, будзе скіраваны найперш на асуджэнне камуністычнай ідэалогіі. Фізічныя асобы, як і камуністычныя структуры, з’явы часовыя. Яны могуць панесці пакаранне і пытанне будзе закрытае. Ідэалогія ж – гэта з’ява надчасовая. Адным ударам яе не знішчыць. Спатрэбяцца многія годы, дзесяцігоддзі. А магчыма і сотні гадоў, каб слова “камунізм” увайшло ў свядомасць людзей – больш таго, іх мянтальнасць, як амаральнае, агіднае слова, слова, за якім адчуваецца подых апраметнай.