Пайсці, каб вярнуцца

Галіна ТВАРАНОВІЧ

ПАЙСЦІ, КАБ ВЯРНУЦЦА

З ЗАПІСАЎ ВУЧАНІЦЫ

1969

12 ліпеня

Хачу распачаць нарэшце сапраўдны дзённік. Шмат такога ўва мне ёсць і з мяне просіцца, пра што нельга сказаць, каму б там ні было. Як часта незразумелая, зацяжкая для іншых! Але ж часта і для сябе! Спадзяюся, што гаворка з гэтым сшыткам дапаможа пазбыцца чужога і адкрыць сябе ў сабе ...

14 ліпеня

Галоўнае ў выхаванні характару умацаванне сілы волі, што магчыма толькі ва ўпартай барацьбе з цяжкасцямі. І няхай яны, на першы погляд, нават нязначныя, непрыкметныя, але ж усё роўна, каб іх пераадолець, патрэбны высілак. Нельга - ніколі! - тое, што можаш зрабіць сёння, адкладаць на заўтрашні дзень. І рабіць мусіш не толькі тое, што хочацца, але найперш тое, што трэба. Імкнуцца ніколі не адыходзіць ад дадзенага слова або не абяцаць увогуле. Ці здолею так?! Разумець адно, а вось адпавядаць...

20 ліпеня

Сёння радасць: у раёнцы надрукавалі “Маю Пціч”! “Глядзіш на Пціч і здаецца, што нейкае дзяў- чо згубіла сярод пчалінага гуду, мурожных лугоў сіненькую стужку, а тая ад ветрыку захвалявалася, загойдалася.

...Люблю Пціч. Яна заўсёды ў маім сэрцы. Застылі, пільна ахоўваючы яе спакой, моцныя, каржакаватыя дубы - дрэвы гордыя, непакорныя вятрам, спякоце, імкліваму руху часу. Дзесьці ў галіністых, зялёных кронах іх жылі раней добрыя феі, даверлівыя русалкі. Летнімі вечарамі спускаліся яны на зямлю і вадзілі па шаўкавістым лузе за ракой вясёлыя карагоды. Ролю музыкаў выконвалі тут цвыркуны ды ціха перашэптваліся абуджаныя са сну кветкі. А каб ніхто не падгледзеў забаў летуценніц, клапатлівая ноч старанна ахінала луг цёмна-сіняй смугой...

Гэта казка майго маленства, у якую верыла ра­ней. У якую хочацца верыць і зараз, бо разам з ёй нарадзілася любоў да родных даляглядаў.

Кожны год Пціч перажывае дзве маладосці. Вясною, калі будзяць яе цёплыя вятры, напружваецца, трашчыць ледзяны панцыр. І пачалося - алешыны, дубы ужо не сухапутныя, а дрэвы ў - “моры”. Лёд ззяе на сонцы каштоўнымі дыяментамі. Пціч пеніцца, незадаволена бурчыць, лагодна плюскоча. У такія дні яна імянінніца. Але адцвітаюць чаромха, далікатныя канваліі па берагах, і куды падзеліся неспакойны характар, моц... Калі жаўцее лісце, адміраюць кветкі, Пціч зноў збірае сілы. Але, мабыць, зашмат растраціла вясной, і таму другая маладосць яе непрыкметная, нават панурая...

Раздолле на Пцічы ўлетку. Плёскайся, колькі душа пажадае, а пасля - у гарачы залацісты пясок. Захацелася ў цяньку з кніжкай пасядзець - калі ласка. Рыбку палавіць таксама нішто не замінае. Але чуецца ў плюскаце Пцічы скарга, бо дно тоіць шкло, бляшанкі: “Глядзіце, людзі, любуйцеся сваёй абыякавасцю”.

А хочацца, каб Пціч заўсёды ўпрыгожвала родныя мясціны, прыносіла ўсім радасць, здароўе. Кожнаму з нас трэба праяўляць больш адказнасці ў адносінах да воднай прыгажуні.

Якая ж я шчаслівая, што ад нараджэння жыву амаль на беразе цудоўнай ракі. Немагчыма мне было нарадзіцца ў іншым месцы...

12 жніўня

Дакладна ўчора выказаўся за сталом Анатоль Гаўрылавіч: “Можна выкінуць за вакно гнілы памідор ці агурок, але ж нельга тое зрабіць з чалавечым жыццём, нават самым папсаваным”.

25 жніўня

Ужо прачытаны ўсе праграмныя кнігі па беларускай і рускай літаратурах. Не адарвацца было ад “Героя нашего времени” Міхаіла Лермантава. Які складаны характар у Пячорына!.. Боязна было б спаткацца з такім чалавекам вочы ў вочы, але ж ён і не заўважыў бы мяне... Уразіў “Сірочы хлеб” Янкі Брыля. Галоўны герой з такім прыгожым імем - Данік! Данік Малец жыве ў заходнебеларускай вёсцы, як некалі сам пісьменнік. У чымсьці ўнутраным ён незвычайна мне адпавядае.

1 верасня

“Званок - жаўрук вясёлы\ За парты кліча нас, \ Дзень добры, наша школа!\ Дзень добры, светлы клас!” Першы дзень у школе пасля нібы самых доўгіх канікул... Як заўсёды, святочна, мітусліва. Побач з першакласнікамі разумееш: мы ўжо такія дарослыя!

30 верасня

Заўтра Дзень настаўніка. Шкада, што з Аннай Дзянісаўнай ужо не павітаешся на школьным калідоры. У Мінску вучыць мове, арыфметыцы другакласнікаў нейкай сталічнай школы. Як жа нам пашанцавала быць чатыры гады яе вучнямі! Першая мая настаўніца, прыгожая, добрая. Паслала паштоўку.

11 кастрычніка

У космасе зноў савецкі чалавек - ура, ура, ура!!! Камандзір карабля Шонін, бортінжынер Кубасаў. “Саюз-6” выйшаў на арбіту ў 14.15 маскоўскага часу. Памятаецца, якое здзіўленне і незразумелая радасць поўнілі, калі свежым красавіцкім днём на халькоўскай вуліцы ля мамінай радзіннай хаты я, яшчэ дашкольнае дзіця, слухала голас Левітана. Упершыню ў космасе чалавек! Савецкі чалавек! Тады назаўсёды стала дарагім імя - Юрый Гагарын.

19 лістапада

Радзіма расце разам з чалавекам. Чым болей даведваешся аб ёй, тым шырэй рассоўваюцца межы роднага, блізкага. І яно, гэтае роднае, блізкае, цаглінка за цаглінкай выбудоўвае душэўную раўнавагу, упэўненасць у дні сваім прышлым, гонар за свой народ.

10 снежня

У раёнцы - мой “Першы снег”. Запісаўся быў амаль адразу начыста: “Яго чакалі ўсе: застыўшая зямля, паніклыя лясы, разбітыя дарогі. І ніхто не згадаў, як у паветры закружыліся белыя матылі, далікатна крануліся зямлі. Яму былі рады ўсе. Рады гэтаму доўгачаканаму, увайшоўшаму так непрыкметна госцю - выпаў першы снег. Неспакойныя матылі ўлягліся на дзіва роўным дываном, апранулі ў пухнатыя футры лясы.

...Раніцою гэтага дня прачнулася ў цудоўным настроі. Неяк па-святочнаму было светла ў хаце. Прадчуваючы штосьці незвычайнае, зірнула ў вакно. Дзіўнае святло прымусіла зажмурыць вочы. Там, за вакном, у цудоўным убранні застылі, беражліва трымаючы на разгалістых галінах серабрыстыя крышталі, яблыні, вішні. Выбегла з хаты. Гарэзлівы ветрык шпурнуў у твар цэлую жменю іскрыстых сняжынак. А хаты! Бы эскадра караблёў, стаяць яны сярод бякрайняга белага мора. Парканы, пчаліныя вуллі ў садзе прыдбалі сабе за ноч прыгожыя белыя шапкі. Мая ж любімая бярозка каля плоту, здаецца, вырашыла паспрачацца з чысцюткім снегам. Маўляў, хто бялейшы, хто прыгажэйшы?! Суцішылася пад цёплай коўдрай гаманлівая Пціч. Нязвыклыя спакой і ціша прыйшлі са снегам.

...Вось і зноў закружыліся над галавой белыя матылі. Халодным пацалункам апяклі твар. Яны, як мне здалося, шапталі: Зіма прыйшла... Зіма прыйшла...”

31 снежня, 22.45

Гэта апошні запіс у 1969-ым годзе. Шкада дзядульку. Прамільгнуў зусім непрыкметна. Аднак след у жыцці пакінуў. Камсамол, старшыня савета дружыны, юнкор, рабселькор - усё гэта звязана з ім, зараз сівенькім 69-ым... У хаце цёпла, утульна, на табурэце ўладкавалася прыгажунька-елачка. Сяджу ў зале адна. Люблю такія вось хвіліны самоты і асабліва ў апошнія гадзіны года. Спадзяюся, што надалей буду часцей звяртацца да дзённіка. Найперш дзеля самавыхавання, каб выгаварыцца...

Заўважаю, што стамляю сваімі размовамі нават маму. Сшытак жа мой усё сцерпіць, не запярэчыць, не выдасць.

1970

13 студзеня

Вярнулася з Магілёва - са з’езда (!) пачынаючых паэтаў і празаікаў. Хіба, усё ж не заслужаны поспех: грамата аблкама камсамола, выбар у праўленне літаб’яднання “Дняпроўскія ветразі”, запіс на беларускае радыё, публікацыя ў альманаху і хвалілі-хвалілі - зашмат для аднаго чалавека на нейкіх два дні. А адказнасць?! Страшна!

Мама толькі і паўтарае: “Не зазнавайся, не за­знавайся...” А я і сама не магу паверыць, што са мной усё тое было.

2 лютага

Вось ужо і люты - мой месяц, хутка мне - 15... Усё ведаць! Усё паспець! Выкараніць з сябе лішняе, разбуральнае самалюбства, не хваліцца, быць стрыманай, уважлівай да кожнага.

15 лютага

Сёння праводзілі “Зарніцу”. Перамога за “зялёнымі” - за класамі “Б”. “Сінія”, як звычайна, узбурыліся: “Зараз снегам закідаем судзей! Знайшліся такія, самі б па снезе палазілі!” - ледзь не аглушылі суддзяў. Ну так, абурацца “ашнікі” можа і мелі падставы, але не так бурна. Вось жа паўсюль: на сустрэчах КВЗ, у дружыне, у Спартландыі - паўсюль яны першыя, а гэта і кепска. З’яўляюцца пыха, дурацкае самалюбства, пагардлівыя адносіны да сяброў з паралельных класаў. “Якія мы слаўныя! А вы ніжэйшыя гатункам”, - аж капае з “ашнікаў”. Ад “бэшнікаў” жа толькі і чуеш: “А што нам з імі цягацца. Усё адно яны выйграюць”. Ды на “Зарніцы” мне “бэшнікі” спадабаліся. Арганізаваныя, стрыманыя (у меру магчымасцей). Хоць, зразумела, стараліся і адны, і другія. “Сінія” наступалі, а “зялёныя” трымалі абарону. Каму было складаней?

Па праўдзе, я, “ашніца”, са сваім пачуццём віны, увогуле не хацела нікому аддаваць перавагу, але мус было вызначыць пераможцаў. І не магла пакрыўдзіць “бэшнікаў”.

20 лютага

Момантамі, аглядаючыся навокал, страшна становіцца, як будзе жыць наша пакаленне без загартаваных вайною, цяжкімі іспытамі людзей. Беспрынцыпнасць, нядбайныя адносіны да справы праяўляюцца літаральна ва ўсім. Пасяджэнне савета дружыны. Дзяўчаты, якія паступаюць у камсамол, дамовіліся, якія пытанні ім будуць задаваць члены савета дружыны. І вось лепшыя піянеры, нават камсамольцы, устаюць і падчас рэкамендацыі, як па пісанаму, апытваюць кандыдатаў. А дзе ж сумленне? Хіба асоба, якой такім чынам удасца праслізнуць у камсамол, будзе прыкладам для беспартыйнай моладзі? Захоплена, урэшце сумленна, будзе выконваць даручанае? Не. Такія паступаюць проста так, каб не адстаць ад іншых, а потым аўтаматычна выбываюць з камсамольскіх шэрагаў. І такіх, на жаль, большасць. Я лічу, што ў камсамол, як і ў партыю, трэба прымаць таварышаў, якія вытрымалі кандыдацкі стаж. І не з 14, а з 16 гадоў.

25 лютага

Заклеіла канверт са сваім матэрыялам. Каб жа пайшоў у друк. Звычайна большае задавальненне адчуваеш, калі ў газеце з’яўляюцца заметкі, над якімі давялося добра-такі пасядзець. “Выпадковыя”, зразумела, таксама радуюць. Можа яны нават і ярчэйшымі, свяжэйшымі аказваюцца...

15 сакавіка

Кепскія людзі хіба расстаўлены па жыцці для таго, каб выразней бачыліся вартасці добрых... Люблю непагоду, спёку. Выбавіўшыся з гэтых кліматычных нязручнасцей, неяк па-новаму ўспрымаеш утульнасць цёплай хаты, смак вады са студні.

Жыцці чалавечыя - быццам рэкі, розныя па глыбіні, плыні. З якой ракою магу параўнаць сваё жыццё? Часамі яно нагадвае досыць хуткую, глыбокую плынь. Але ж колькі ў ёй крутых паваротаў, брадоў і страшэнных меляў...

27 сакавіка

Мясцінка ў канцы агарода каля зарослай хмызняком канавы сярод зялёнай лістоты, шаўкавістай травы такая прывабная, утульная ўлетку. І не было тут дрэў, адкуль узялося гэтае - ладнае, прыгожае? Але ж успомніла, што прыкмеціла яго яшчэ ўвосень, калі алешнікі скінулі сваё ўбранне. Тады я так і не распазнала незнаёмца, а сёння, дзіва ! - на галінках бачу лісточкі. І гэта тады, калі зямля ледзь-ледзь паспела вызваліцца ад пажоўклых снягоў. І не лісце гэта аказваецца, а вялікія пухнатыя камячкі. Сядзяць на галінках наноў адкрытага дрэўца - вярбы, вырасшай чамусьці не кустом. Яна стаіць шэрым воблачкам, мяккім, цёплым, а камячкі выдаюць на сапраўдных кацянятак. Вецярок лагодна гойдае іх, як імкнецца закалыхаць усю шматдзетную сямейку адразу. Ад вярбы вачэй не адвесці. Хараство побач! Кацяняткі ж, здаецца, вось-вось саскочаць долу...

6 красавіка

Толькі што бачыла буслоў. Нават адразу чатырох, першы раз у гэтым годзе. Гордыя, моцныя птахі ў літаральным сэнсе слова плавалі ў паветры пад самым папялістым блакітам. Так, сур’ёзна, сёння нябесны блакіт нейкі інакшы, чым раней, нібы стомлены, як бывае ў спякотны летні дзень. Хочацца проста выйсці ў сад і глядзець, слухаць, удыхаць у сябе вясну. Шпак у чорным фраку сцеражэ сваё жыллё ад нахабных вераб’ёў. Яны ж, непаседы, адны ўжо б’юцца за шпакоўню побач, іншыя вышукваюць утульнае месцейка над вакном хаты. Сонейка лагодзіць усё-усенькае такою доўгачаканаю цеплынёю. Зямля, дзе-нідзе вызваленая з-пад снежнага кажуха, дыхае прахалодай, якая хваля за хваляй абдымае, падбіраецца да твару, спрачаючыся з сонцам, а я мушу сядзець над урокамі! Каб жа яшчэ ішло, а то алгебра не паддаецца, хімія таксама, а што па геаметрыі задалі і не ведаю.

10 красавіка

“Мая таполя” адзначана дыпломам 2-й ступені на абласным аглядзе сачыненняў “Ёсць у рэвалюцыі пачатак - няма ў рэвалюцыі канца”. Прыемна! Так, старалася. Выказалася шчыра:

“За вакном пеняцца бела-ружовым кіпенем сады, усміхаецца ясным блакітам высокае неба. Радуецца вока аксаміту зялёнай руні на калгасных палетках, руплівай працы буслоў над старым гняздом.

За вакном - працаўніца-вясна, за вакном - неспакойныя дні.

Рада гэтаму шумнаму, бурліваму цячэнню жыцця і яна - прыгожая, стройная таполька. Нібы тая гарэза-дзяўчынка, употайкі перашэптваецца з непаседам-ветрам, падстаўляе яго пяшчотным парывам зялёнае лісце. А побач сакрэтнічаюць адна з дру­гой, схіляюць долу да пахучай зямлі танклявыя гнуткія станы, гойдаюць пад ветрам пышнымі вершалінкамі яшчэ дзевяноста дзевяць прыгажунь-таполяў.

Глядзіш на іх і здаецца, што гэтыя дрэўцы неяк іначай сагравае сонейка і вецер асабліва з імі ласкавы.

Гэтыя статныя таполі асаблівыя. Яны ленінскія таполі, дрэўцы Ленінскай алеі. Пасадзілі іх тут красавіцкім ранкам мы, піянеры, як знак вялікай, бязмежнай любові да роднага Ільіча. Гамоніць пахучымі лісточкамі сярод таполяў, пасаджаных маімі сябрамі, і маладое дрэўца, якое пасадзіла я.

Зграбныя вішанькі, беластволыя бярозкі даводзілася садзіць мне ў свае чатырнаццаць гадоў, але гэтая таполя Ленінскай алеі даражэй за ўсіх. І кожны раз ля яе перада мною ўсплывае дарагі воблік Ільіча: яго адкрыты твар, яго позірк з вясёлымі іскрынкамі, ласкавая ўсмешка...

Той сонечны дзень запомніцца мне на ўсё жыццё. У гэты дзень споўнілася мая запаветная мара - я стала камсамолкай. Тады мне, шчаслівай і радаснай, здавалася, што ўсё навокал папрыгажэла. Здавалася, што ўсе сустрэчныя ветліва і ласкава ўсміхаюцца мне і маім сяброўкам, - мабыць, так яно і было, - звяртаюць увагу на агністыя значкі на нашых грудзях...

З пурпуровай кніжачкай у руках, са ззяючым на сонцы камсамольскім значком, на якім прамяніўся золатам профіль У.І. Леніна, прыйшла я на другі дзень да таполі. Стаялі ў садах акружаныя белым воблакам духмянай квецені, нібы крыху збянтэжаныя і здзіўленыя сваёй нечаканай чаруючай прыгажосцю яблыні і грушы, палалі ў кветніках барвовай чырванню цюльпаны, насычаў паветра салодкім водарам буйна квітнеючы бэз... І сярод непаўторнага хараства родных мясцін я зразумела, што гэтая кніжачка з профілем Ільіча, пурпуровая, як паліты гарачай крывёю маіх суайчыннікаў чырвоны сцяг перамог, як алыя макі ля абеліска героя - самае значнае, чаго я дасягнула. І гэта самае значнае непарыўна звязана з Ільічом. Бясконца дарагой мне пурпуровай кніжкай, і бязвоблачным дзяцінствам сваім, светлай будучыняй я, як і ўсе мае сябры, абавязана нашаму бясконца любімаму і дарагому Леніну.

Расці ж, мая таполя! Абдымі сваімі гнуткімі галінкамі ўвесь свет. Табе гэта пад сілу, таму што ты незвычайная, ты - Ленінская”.

22 красавіка

100 гадоў - У.І. Леніну! І сёння не толькі ўсеагульнае міжнароднае свята, але і ў дадатак маё асабістае. Па-першае, залічылі ў школу юных карэспандэнтаў пры “Знамя юности”. Мне так карцела быць яе слухачом, а прымалі, пачынаючы толькі з дзевятага класа. На ўсякі выпадак выканала першае заданне - добра! - і зрабілі для мяне выключэнне. Ура! Другая радасць: у “Піянеры Беларусі” надрукавалі “Маю таполю”. Вучы фізіку! Паспрабуй толькі заваліць кантрольную!

30 красавіка

Вельмі хвалююся. Сонца на вуліцы, сонца ў душы. Сакратар камітэта камсамола школы... Пасля заняткаў адбыўся справаздачна-выбарчы сход. А затым пасяджэнне новага камітэта. І тут: “Прапаную... ” Вылучалі яшчэ кандыдатуры, але спыніліся чамусьці на мне. Правяла першае пасяджэнне. Размеркавалі адказных за сектары, разгледзелі яшчэ некаторыя пытанні. І ўсё, як у добрым сне. Віншаванні, пажаданні, парады...

І толькі зараз асэнсавала, што адбылося. Я, а не хтосьці іншы, сакратар. Са 150 чалавек - дзяўчо з белымі бантамі, восьмы клас. Чым заслужыла такі давер?! Ці здолею апраўдаць надзеі? Павесці за сабой іншых? Вось яно, галоўнае пытанне! Адказнасць узведзена ў куб яшчэ таму, што год незвычайны - перадз’ездаўскі. І ўсе справы, як у юбілейным Ленінскім, павінны быць значнымі, выкананымі шчыра, сумленна. Жыццё напоўнілася новым сэнсам. Адным словам, пачаўся экзамен, які будзе працягвацца цэлы год, да наступнага справаздачна-выбарчага сходу. А экзаменатар строгі - камсамольцы і маё сумленне.

5 мая

Я імчуся, а не праходжу скрозь дні. Здаецца, крыху адступлюся і ўсё перакуліцца, змяшаецца. Вучыцца зараз значна цяжэй, а прага ведаў страшэнная. Хочацца паболей прачытаць, даведацца, зрабіць - паспець паўсюль.

Днямі выпадкова пачула: “Разумееш, я ўжо два разы галіўся. Трымаю брытву, а рука дрыжыць...” Будзь сур’ёзней, патрабавальней да сябе і мякчэй да іншых. Вучыць ўрокі!

8 мая

Сёння быў мітынг каля абяліску ахвярам Вялікай Айчыннай вайны. Рапарт, выступленні ветэранаў, хвіліна маўчання. І суровая, наскрозь прасякаючая болем праўда: “Кожны чацвёрты беларус не дажыў да дня перамогі... ”

16 мая

Вось і пракрочыла свята “За гонар школы”, та­кое клопатнае, сумбурнае, радаснае. Чацвёрты май запоўнены ім. Падрыхтоўка да Свята пачынаецца звычайна з самага пачатку навучальнага года. Але ў чацвёртай чвэрці паскораны пульс школьнага жыцця выклікае яно, Свята.

Здавала рапарт камсамольскай арганізацыі. Ды ў справах, адлюстраваных у ім, мала майго. Я ўся, з галавы да пятак, яшчэ ў піянерскай дружыне... Цяпер апошнія кантрольныя, экзамены. Лета по­бач. Хутчэй бы канікулы: вельмі мала часу для чытання. Купрын зрабіў вялікае ўражанне. А наогул, трэба чытаць мэтанакіравана, што сапраўднай самаадукацыяй. Шкада, у трох даступных бібліятэках не заўсёды ёсць патрэбнае. А сёння, як заўсёды на Свята, прывозілі з Асіповічаў марожанае!..

19 мая

Мая дружына заняла першае месца ў Ленінскім маршы сярод сярэдніх школ раёна. Здорава! Хоць зараз яна ўжо і не мая... Быццам згубіла разам са “старшынствам” штосьці роднае, блізкае. У спра­вах дружыны, як у фокусе, адлюстраваны ўсе мае хляванні, няўдачы, поспехі. Зборы, дыспуты, пасяджэнні, рэйды, пераклічкі, дні атрадаў, рэкордных 1.500 кілаграмаў макулатуры, перапіска, “Ліхтарык” - ва ўсё гэта столькі ўкладзена! Гальштук мой старэнькі вісіць у шафе. Другі старшыня савета дружыны, Анечка Алібовіч, бегае па класах, хвалюецца за спазненне з газетай, атрымлівае “ўказанні” ў важатай Валянціны Іванаўны. Шкада ўсё ж...

26 мая

Сёння роўна год, як я стала камсамолкай. Што паспела зрабіць? Вельмі мала. Справы піянерскія - добра, вучоба - задавальняюча, “творчасць” - цярпіма, характар - пасрэдна. Чаму трымаешся нена­туральна? Перарабляй сябе. Цяжка? Але ж ты ча­лавек, камсамолка, сакратар! Умацоўваюся ў намеры абавязкова стаць журналісткай, хай сабе шлях да мары будзе цярністым, але ж мушу вытрымаць яго.

30 мая

Закончыўся навучальны год. Ды не для вось­мых і дзесятых класаў! Наперадзе хваляванні, трывогі - экзамены! Як здаць, не падкачаць?.. Ахопліваюць незразумелыя пачуцці. Нейкая я не такая, як іншыя. Што за характар у мяне? Так, кепскага стараюся пазбаўляцца, імкнуся ляпіць новае, хіба ёсць і штось добрае... Не магу мірыцца з падманам, пошласцю, хамствам, але змагацца па-сапраўднаму з усім гэтым не хапае не тое, што духоўных, унутраных сіл, а фізічнага здароўя і часу... Мыць падлогу - гультайка!

3 чэрвеня

Ура!!! Па нашай чыгунцы пусцілі дызель. Такі сімпацяга вясёлага малінавага колеру, а які спрытны. Цяпер час на дарогу да Мінску эканоміцца аж на дзве гадзіны. Вось яны - змены на вачах. А восем гадоў назад у нас яшчэ ў Дараганаве не было і электрычнасці і сядзелі даўжэзнымі зімовымі вечарамі пры лямпах, нават у школе.

11 чэрвеня

Экзамены здадзены - усе пяцёркі. Гадавыя ж дзве чацвёркі. Здорава - наперадзе лета. Перш за ўсё ныраю ў кнігі. Сонца, рэчка, лес - усё маё зараз да 1 верасня!

22 чэрвеня

Ніколі не ехаць

Хлапцу маладому

Да блізкага дому,

Да роднага гаю.

Над ім асыпаюцца

Слуцкія краскі,

Абсмалены колас

Схіліўся да каскі.

Ляжыць ён, як віцязь,

У стоптаным жыце.

Маці спаткаеце -

Ёй не кажыце...

Колькі іх, такіх маладых, палегла “у стоптаным жыце”, як і сам паэт Мікола Сурначоў, не вярнулася да мацярок, каханых... Трагічны дзень, а сонечна, прыгожа, нібы ніколі страшнай вайны не было. Для маміных братоў Васіля і Яўхіма гадзіны перад світаннем 22 чэрвеня сталіся апошнімі мірнымі ў іх жыцці. І як крыўдна - нават магіл іх, каб прыйсці паплакаць дзецям, якія без бацькоў выраслі, няма. Адзін у Бабруйскім канцлагеры смяротна адпакутаваў, другі пад Варшаваю недзе лёг...

30 чэрвеня

Тры дні была на абласным піянерскім злёце. Наш раён прадстаўлялі вучні гарадскіх, Дараганаўскай і Градзянскай школ. Злёт распачаўся ў Магілёве, дзе адбылася святочная лінейка, прысвечаная 26-й гадавіне з дня вызвалення горада. Выступіў афіцэр В.І. Шаўчэнка, які адным з першых у чэрвені 1944 года ўвайшоў са сваімі падначаленымі ў Магілёў. Жылі мы ў рознакаляровым палатачным гарадку на зялёнай паляне. Парад піянерыі вобласці, канцэрт мастацкай самадзейнасці, праца секцый. Запомнілася, як пошукавыя сабакі дэманстравалі ўменне знаходзіць парушальнікаў, выконваць загады. Было цікава! А ў Асіповічах, ужо развітваючыся, я нават паплакала. Так зраслася за гэтыя дні з Ірынкай. Ну, нічога, будзем бачыцца і надалей. Абавязаная гэтаму злёту яшчэ адной сяброўкай.

10 ліпеня

Раскашую на беразе ракі... Здаецца, нейкаму асілку надакучыла забаўляцца іскрыстым мячом, і свавольнік з усіх волатаўскіх сіл шпурнуў яго ў дах блакітнага шатра, раскінутага над зямлёй. Таму ж надта спадабалася ў вышыні, ад лішку пачуццяў гарачыня ахапіла, шчаслівец выбухнуў жменяй золата, якое рассыпалася гарэзлівымі промнямі над светам. І ўтульна, хораша стала ўсяму. Задаволены і бусел, які з плячэй ветрыку любуецца наваколлем. Прыемная гарачыня спавіла водарны луг, зрабіла флегматычнай раку. Па ёй плывуць снежна-белыя, мабыць, салодкія воблачкі, жывы самалёт-бусел - Пціч фатаграфуе неба. Углядаюцца ў ваду, як у люстэрка, алешыны; дубы палошчуць у няспешным цячэнні кучаравыя кроны. Дубы... Побач з імі робяцца малазначнымі турботы, крыўды, усяляецца ў душу трывалы спакой. Каржакаватыя постаці з глыбокімі маршчынамі, ранамі, пакінутымі шурпатымі далонямі часу, унушаюць упэўненасць у свае сілы... Гарачыня. Ляніва пералятаюць з лотаці на лотаць празрыстакрылыя стрыкозы. Паветра нібы кагосьці калыша. У жоўтым пяску можна яечка спячы. Лета ў зеніце. Хочацца, каб гэты час доўжыўся бясконца! Я нібы сабе незнаёмая, а свая, родная таму, што навокал...

12 ліпеня

Час расслойваецца на дні і становіцца мінулым разам з адарванымі лісткамі календара, пакідаючы па сабе падзеі, думкі. Збіраюцца, збіраюцца... До­бры чараўнік гэты час: узнагароджвае разважлівасцю, вопытам жыццёвых сітуацый, прымушае разважаць, крытычна глядзець на сябе...

25 ліпеня

Кахаю, кахаю - у сэрцы, у душы музыка, лагоднае полымя пяшчоты. І гэтаму цудоўным вінаваўцам Ён, які і не падазрае аб тым, што тры гады ўжо зусім побач па ім хтосьці сумуе, радуецца бачачы і баіцца быць раскрытым... Раптам дзіўнае пытанне: калі б не было тут Яго, пра некага іншага марыла б?!

13 жніўня

Вярнулася з “Арлянят”, абласнога лагера вучобы камсамольскага актыву. Спісала, канспектуючы лекцыі, агульны сшытак. З’явілася шмат знаёмых. І праблема сакратарства стала яшчэ вастрэйшай. Ці вартая таго, каб заўсёды быць наперадзе? Вядома, пастараюся зрабіць усё магчымае. Мае верасы зацвітаюць!

27 жніўня

Хаджу штодня ў грыбы. Мае спаконныя баравіковыя мясцінкі чакаюць і адорваюць. У лесе адчуваю сябе лепш, чым дзе. Мне проста неабходна быць перыядычна адной. Каб вакол - толькі дрэвы, маўклівыя, занятыя адно сабою...

30 жніўня

Сёння апошняя нядзеля лета, перадапошні дзень яго. Яно, здаецца, не прайшло дарэмна. Ніколі не паўторацца злёт, лагер, само наэлектрызаванае пачуццямі паветра...

Пацверазела, стала патрабавальней да сябе. І нарастае момантамі нейкая дзіўная туга, якой не ведала раней, пасялілася нібы настала дзесьці ў глыбіні душы...

Заўтра арганізацыйны дзень у школе. Ужо засумавалася па рытму ўрокаў, віхурыстай мітусні на перапынках. Хочацца акунуцца ў плынь работы. Гэта для мяне таксама выратаваннем, выбаўленнем з нейкіх унутраных лабірынтаў, у якіх сябе не ве­даю... Адразу ж праводжу пасяджэнне камітэта камсамола. Парадак дня, вядома, беспамерны. Але нічога не зробіш, трэба вызначыць напрамак дзейнасці арганізацыі, скласці план мерапрыемстваў хаця б на першую чвэрць.

1 верасня

Зноў, як хіба яшчэ ў маміны школьныя тутэйшыя часы, застылі ў святочным страі вучні. Па традыцыі першым выступае дырэктар. Асаблівая ўвага, вядома, першакласнікам і ім, дасягнуўшым апагея ў школьным жыцці - дзесятым класам. Нават зайздросна крыху. Але як падумаеш, што праз год таксама вынясе на парог самастойнасці - і чамусьці здрадніцкі пачынае пяршыць у горле. Нарэшце і ён - школьны жаўрук! Пяе ва ўсё “горла” званок, быццам і не было летняй ростані. І ў песні гэтай кароткай - радасць, нецярпенне, надзея.

Сёння хадзіла па класах, шмат гаварыла з камсоргамі. Вырашыла з першых дзён патрабаваць безвалакітнага, дакладнага выканання даручанага. На жаль, сустракала іранічныя позіркі, маўляў, дзеля чаго стараецца, высоўваецца, больш чым іншым, мабыць, ёй трэба. І я павінна, проста абавязана зрабіць усё, каб у вачах камсамольцаў не было шэрай пустаты, скептыцызму, абыякавасці. А перш за ўсё трэба заваяваць аўтарытэт, давер кожнага. Каб слова камітэта і маё, сакратара, не было звонкай фальшывай манетай.

10 верасня

Паміж добрым і нікчэмным існуе нейтральная паласа, але яна хутчэй прыводзіць да подласці, чым да высокай стваральнасці. Чалавеку, які гуляе са сваім сумленнем, вельмі цяжка рабіць дабро. Людзі ж прамыя, прынцыповыя не маюць паняцця аб тым, як можна прайсці міма таго, хто ў бядзе, зманіць, скрывадушнічаць...

Учора пускала ў цемнаце месячныя зайчыкі. Вусцішнавата і заманліва. Слабае святло, у якім мігціць надзея на світанне, да якога цэлая начная вечнасць...

13 верасня

Як добра ў лесе! Мае сцежкі, мае дрэвы, сярод якіх прасторна пачуццям, думкам... Сёння бачыла журавоў. Паволі плылі яны геаметрычным клінам па сіне-пеннаму небу. Смуткам адазвалася ў сэрцы жалобна-развітальнае: “Курлы, курлы”, “Прабач, прабач”. Вецер кідаўся на калматыя сосны, футболіў жоўтае лісце. А жураўлі не хацелі пакідаць Радзіму. Апусцелыя палі, халодныя лясы бліжэй ім цёплых, прыветліва зялёных паўднёвых краін. Радзіма... Слова, якое ўбірае ў сябе кліч гэтых добрых птахаў і маю любоў да зямлі, дзе нарадзілася, неба над ёй, да кожнага лісцейка клёна над вуліцай... Якое гэта шчасце - жыць на Радзіме, сустракаць і праводзіць журавоў.

18 верасня

У апошнім нумары “Журналиста” падарункам мне артыкул пра Ларысу Рэйснер з яе фатаграфіяй - строгая, прыгожая! Чытала ўжо раней пра бясстрашную журналістку і захапілася - яна вартая быць ідэалам. Вернасць Радзіме, любоў да жыцця з яго вялікім і недарэчным, гераічным і смешным, крыштальная чысціня, вялікая сіла волі, стойкасць, аптымізм - вось тое, за што я люблю і паважаю Ларысу Рэйснер. Хачу быць на яе падобнай!

25 верасня

Некалі ўся зямля была суцэльным акіянам? Тады “вадзе была дадзена цудоўная ўлада стаць сокам жыцця на зямлі”. Не ўкладаецца ў галаве. На біялогіі праходзім паходжанне відаў па Дарвіну. Дык вось адкуль узяўся чалавек?!

А сакратаром быць цяжка. На пасяджэннях камітэта камсамола ўзнікаюць сітуацыі, калі я трапляю ў раку з дзвюмя плынямі - двума меркаваннямі членаў камітэта. У які бок падацца, ці зусім прышвартавацца да берага?! Імкнуся быць аб’ектыўнай, цвяроза ацэньваць падзеі, але ж гэта, на жаль, не заўсёды ўдаецца.

1 кастрычніка

Як шмат я ўсё ж упусціла ў сваім жыцці! Пятнаццаць з лішнім гадоў жыву на Зямлі. І колькі кніг не прачытала, як мала ведаю, як тапчуся на адным месцы, марнуючы магчымасці самавыхавання. Сорамна дарэмна раскідацца каштоўным чалавечым часам! Дасканаласць толькі мроіцца. Мушу працаваць і працаваць.

5 кастрычніка

На двары залатая восень - радуйцеся людзі! Збірае агеньчык да агеньчыка - лісточак да лісточка. Упрыгожваве сябе. Мой клён аблятае сваім залацістым, багровым лісцем. Шапатлівае полымя пад нагою і на плечы апускаецца, а не апякае. Тужліва. Будуць яшчэ восені, але ж ні адзін гэты цудоўны ліст кляновы не паўторыцца ўжо ніколі ў маім жыцці. Будуць іншыя, не горшыя, а такіх вось не будзе...

Агортвае смутак, быццам застаецца яшчэ на адным жыццёвым прыпынку штосьці светлае, цудоўнае... Вецер зносіць лісце.

10 кастрычніка

Да чаго ж мала часу даецца чалавеку на свядомае жыццё. Трэцюю частку яго проста прасыпаем. А як многа хочацца паспець зрабіць, навучыцца, прачытаць. І крыўдна за некаторых. Прапускаючы скрозь пальцы россып часу, забаўляючыся, пырхаюць па днях. Мабыць, аб тым, як кожны размяркоўвае свой дзень, мэтазгодна пагутарыць асобна.

14 кастрычніка

Ні да чаго нельга адносіцца абыякава!!!

21 кастрычніка

«Ничто не стоит нам так дешево и не ценится людьми так дорого, как вежливость», - як дакладна выказаўся А.П. Чэхаў!

Быў вечар, прысвечаны дню нараджэння ВЛК­СМ. Прайшоў увогуле нядрэнна, другой яго часткаю - танцы. І гэтыя танцы сапсавалі толькі на­строй. Дзяўчаты танцуюць з хлапцамі, але многія ў паліто, куртках. І гэтак ляніва, нібы ласку робяць, як падыходзяць, каб запрасіць на танец. А дзяўчаты бы належнае гэта ўспрымаюць. Характар жа, асабовасць складаецца якраз з дробязей. Нам самім трэба памагаць хлапцам не прыніжаць сябе і нас падобнымі паводзінамі.

25 кастрычніка

Забіта бортправадніца Надзея Курчанка. Забра­на жыццё ў сапраўднага чалавека, поўнага сіл, энергіі, любові да прыгожага. Надзі назаўсёды засталося 19 гадоў, памножаных на подзвіг плюс бяссмерце.

Ці змагла б я паступіць так, як гэта простая дзяўчына, цяпер гераіня?! Курчанка толькі на чатыры гады старэйшая за мяне. Надзя камсамолка, чалавек, які вырас у СССР. Яна, мабыць, не задумвалася над тым, ці здольная на подзвіг. А ў патрэбны момант проста выканала абавязак Чалавека - стала тварам у твар з узброеным бандытам. Надзея прыняла эстафету подзвігу ад Зоі Касмадзем’янскай, Ульяны Громавай, Лізы Чайкінай.

29 кастрычніка

Сёння - Дзень нараджэння ВЛКСМ. Як шмат зроблена моладдзю маёй Айчыны! Гераічная барацьба на франтах Грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў, адраджэнне з руін і попелу, падняцце цалінных зямель, самаадданая праца на фабрыках, заводах, палях, ударных камсамольскіх будоўлях, заваяванне космасу - вось пульс ВЛКСМ. Шэсць ордэнаў ззяе на сцягу Камсамола. І я ганаруся тым, што з’яўляюся часцінкай нястомнага Саюза Моладзі, які заўсёды ў авангардзе будаўніцтва камунізма.

2 лістапада

Цяжка. Усё цяжка. Вучоба, праца, жыццё. Дзе ініцыятыва ў маіх камсамольцаў? Увогуле ж з мяне атрымаўся б добры рэдактар насценнай газеты, што непараўнальна лепш, чым ніякі сакратар. Так, у «камітэтчыках» можна раздзьмухаць іскрынкі актыўнасці, але ж, мабыць, гэта не ў маіх слабых сілах. Трэба прыводзіць аргументы, якія пераканалі б кожнага, не саступаць з выверанай пазіцыі, быць роўнай у адносінах да кожнага.

5 лістапада

Я павінна стаць журналісткай. Вытрымаць усе цяжкасці і галоўнае - стаць сапраўдным чалавекам. За спіной смяюцца, шэпчуцца - не звяртаць увагі. Зайздрасць бяссільных. Значыць, вышэй іх. Ты ж шчаслівы чалавек. Хіба кожнаму шанцуе ўбачыць сваю зорку ў дзяцінстве, за школьнай партаю?! Здароўе? Дробязь. Падрамантуецца. У цябе ж усё атрымліваецца. З цяжкасцю? А што лёгка ў жыцці? Не хапае часу? Плануй дзень. Ушчыльняй яго. Ну, за працу. Памятай, ты - ЧАЛАВЕК!

15 лістапада

Як нядобра ўсё ж ідзецца. І хто вучыць гэтаму? Завуч, адказны за пазакласную работу. Праўда, дзіўна? Дакументы, працы, па яго словах, канспектаваць можна па вярхах, а пры нагодзе чыйсьці канспект і перапісаць. А карысці ад гэтага? Недахопаў выдзяляць не варта. Лепш падкрэсліць лішні раз добрае. І што з таго?

Значыць, прынцыповасць у бок, як непатрэбную рэч. Не, я так не магу і не буду! Страціць сумленне, вядома, лёгка, а пасля як? І ўвогуле я сваё цяжкое жыццё ні на якое іншае не прамяняю. Хай у гарачцы думаю ўсялякую ерунду, але лепш гарэць!

Сіла волі, вытрымка. А дзённік адкрываю ўсё ж звычайна, найчасцей, калі цяжка...

30 лістапада

Апошні дзень восені. Пуста, шэра на двары. Няма сонца і знутры. Настрой хутчэй упадніцкі. Заўсёды так - зраблю штосьці, адгару ў пісанні і запоем хандра. Камсамольская праца адцягвае толькі. Урокі вучу на сіле волі. Хочацца чытаць штосьці сапраўднае, душэўнае. Са школай юнкораў пакуль што ў парадку. 26-га ўпершыню змясцілі ў “Знамя юности” заметку. А ўвогуле я тупіца... Задачак не магу рашыць. Ладна. Тактоўнасць. Стрыманасць.

3 снежня

У закаханага - унутры воблака з кропелек дабра, шчасця, вернасці. І ён, як ласкавы вясенні дожджык, распырсквае яго на людзей, што побач, узрошчвае цудоўныя кветкі ў душах іншых. Нечарпальная крыніца - каханне. І.С. Тургенеў сказаў, што “...маладосць без кахання, як дзень без сонца”. Як дакладна!

Мы цяпер на мяжы дзяцінства і самастойнасці і таму ўзрост вельмі цяжкі, адказны. Не ведаеш, як павядзеш сябе - салідна-даросла ці запальчыва па-дзіцячы. Паміж двух берагоў мітусішся, а ў сэрцы - няпэўнасць, невыразнасць, туга.

Ніколі не высоўвайся наперад са сваімі расказамі. Падумай спачатку, ці цікава гэта іншым!

6 снежня

Першы раз за снежань сонца ўзыйшло разам з днём. Неба цудоўнае! Хараство! Не хапае толькі снегу яшчэ.

15 снежня

Сход, з-за якога так хвалявалася, спрачалася - праваліўся! Было як звычайна, але не так, як ТРЭБА. Шумелі. Я не магу быць сакратаром! Я не той чалавек. Нік-чэм-насць, зразумела?.. І што, як з сабою быць?

21 снежня

Мне здаецца, што ў мяне не будзе сапраўднага асабістага жыцця ў будучыні. Ці змагу я “гарэць” для людзей, ці хопіць ведаў, дабрыні, урэшце здароўя?! Страшэнна стамілася. Хутчэй бы канікулы. Прамінула амаль палова вучобы ў дзевятым класе... Мне патрэбен Ты, самы добры, цудоўны, самы-самы! Дзе Ты? Ці сустрэну калі Цябе?.. Вытрымка. Тактоўнасць. Сумленнасць.

22 снежня

Паўсюль: вучоба, сходы, вечары, усе мерапрыемствы - камітэтчыкі мусяць быць наперадзе. А дзе ж астатнія!? Дзе праца класных кіраўнікоў? Вялікі нуль! Выхаванне без выхавання

25 снежня

Што сталася? Я зараз як хворая. Ледзь дакраніся, крыўда накрывавае хваляй. Стамілася ад бясконцых клопатаў, трывог. Нельга чарсцвець! Дык ці стану я журналісткай? Ці змагу? Магчыма, я чалавек, непрыдатны для гэтай прафесіі. Ці хопіць таленту (ды ці ёсць у мяне і самыя малыя здольнасці), любові да людзей, цярплівасці, працаздольнасці...

Дарагі мой хлопча, мне трэба з некім гаварыць - добрым і разумным, далікатным і моцным. Сапраўдным! Ты не такі, але я ствараю цябе такога для сябе. Маю патрэбу ў Сонцы, праменні якога прасякаюць душу, поўнячы яе ззяннем. Я хачу звяраць кожны свой крок з прамянямі. Для некага рабіцца лепшай. Думаць, што кожны мой радок, прачытаная кніга Чэхава, Грына робяць мяне разумней для некага, магчыма, для Цябе. Каханне... Пачуццё вялікае і моцнае. Кахаць могуць толькі моцныя, сапраўдныя людзі. Ці змагу я кахаць?..

28 снежня

Была ў Асіповічах, у рэдакцыі раёнкі. Атрымала прэмію. Працуюць тут цудоўныя людзі. Асабліва спадабаліся Санчук і Лагоўскі. У астатніх не вельмі разабралася. І ўсё ж я сябе не зусім зручна адчувала. Усе дарослыя, а я - ні тое, ні сёе. Увогуле я сябе цяпер не разумею. Быццам другі чалавек, чужы ўва мне гаспадарыць. Часам крыўджу маму! Камсамольская работа мяне заесць хутка... Заўтра апошні дзень у школе. Нарэшце канікулы. Мілыя, паспяшайцеся!

30 снежня

Перадапошні дзень 1970 года, але святочнасць неяк позніцца. Можа, таму, што баліць зуб, а ў хаце яшчэ не прыбрана. Хоць у грудзях усё ж нейкае трапятанне вычуваецца. Штосьці сыходзіць у мінулае. Аб нечым застануцца ўспаміны. І запытальны знак можа ператварыцца ў кропку або клічнік. Жыццё ідзе... Жыццё, жыццё. А дзе ж чакае мяне той, з кім дадзена будзе прайсці праз смуткі, радасці? Дзе ты, мой рыцар? Хутка шаснаццаць...

Сёння бал-маскарад. Хачу выйсці бярозкаю. Не зусім удаецца сукенка, але ж мушу быць у касцюме. І ў хаце шурум-бурум, а яна распісалася. За працу!

31 снежня

Непрыгожа заканчваецца гэты год. Неба вось-вось расплачацца. Вятрыска разышоўся і г.д і т.п. Настрой адпаведна таксама не навагодні. Вось каб марозік быў! Любімае свята, а сэрца як аглохла. Ды што ж. Галоўнае пражыць па-сапраўднаму 1971 год.

Мяне адзначылі ў “Знамени юности”. Значыць, пераходжу на другі курс школы юнкораў! А зуб баліць...

Вечар, 22.30. У зале амаль да столі дацягваецца і над усім пануе зялёная пахучая красуня, а я, вельмі недарэчы, усё ж захварэла. Сэрца болем адзываецца і ў горле дзярэ. Настрой адпаведна таксама не вельмі, але ж хвалююся. Новы год - 1971-шы ! Вітаю! 1970-ты - бывай! Ты праз паўтары гадзіны станеш гісторыяй. Мілы, ты быў до­брым да мяне. Не ведаю, ці будзе мець гэтулькі ласкі да мяне 1971-шы... У гэтым дзённіку ў асноўным усё, што хвалявала цэлы год. Поспехі ёсць, але ведаў, розуму мала прыбавілася. У наступным годзе трэба паболей чытаць, крытычней адносіцца ў першую чаргу да сябе. Быць натуральнай, сціплай, вытрыманай. Больш працаваць над сабой. Займацца гімнастыкай, рабіць усё, каб выправіць здароўе, папрыгажэць. Навучыцца танцаваць вальс, варыць есці, вязаць, шыць.

Наладзіць працу камсамольскай арганізацыі. Помні - ты сакратар! Ты павінна быць наперадзе. Вучыць цярпліва, спакойна. Тваё слова павінна карыстацца аўтарытэтам, каб твая пахвала была ўзнагародай. Трымай слова.

Ты павінна пісаць, а для таго, каб штосьці сказаць людзям, трэба быць вартай гэтага. Трэба шмат, вельмі шмат ведаць. Бачыць не толькі ўчынак, справу, але і яго карані, прычыны. Каб звярнуць увагу на штосьці кепскае, трэба самой быць крышталёва чыстай, яснай - сапраўднай.

Будзь настойлівай - баліць, скрыпі зубамі, а маўчы. Крыўдна - выплачашся потым у падушку адна, без сведкаў. Радасна - устрымайся, не хваліся поспехамі, бо ў некага, можа, гора, крыўда, а ты замест спачування са сваім эгаістычным “букетам”. Значыць, будзь сціплей, зразумела? Пэўна, не ціхоняй, а Чалавекам.

Апранута крыху горш за іншых - нічога страшнага. Ты яшчэ школьніца ды і кожнаму грыбу свой кораб.

Памятай - запаволенасць не падоўжвае жыццё. Абавязкова сустрэнеш на сваім шляху чалавека самага лепшага, сапраўднага і дзеля яго, у імя яго будучага, але рэальнага, ты павінна ўмець усё-усё, быць лепш за ўсіх, зразумела, па-свойму. Развівай свой эстэтычны ўзровень. Ты павінна быць усебакова культурным чалавекам. Памятай - у жыцці няма дробязей - ёсць абыякавыя людзі. Ніколі не ільсці, не крыві душой. Будзь прынцыповай, каго б ні датычылася пытанне. Зразумела??!

Табе вось-вось шаснаццаць. Юнацтва прыйшло або на парозе.

Узялася за справу - даводзь яе да канца. Не крышы на аскепкі час. Вядома, будуць зрывы, абвалы, слёзы, горыч - без гэтага немагчыма. Ты ж вучышся ісці па жыцці.

Помні - ты абавязана стаць журналісткай! І станеш!!! Іначай, навошта жыць?!?

1971

6 студзеня

На небе жоўтая поўня, зоркі ўгары, зоркі ўнізе. На вуліцы зіма, ужо сапраўдная, з моцным марозікам. Снежнае хараство іскрыцца, ззяе чароўнымі самацветамі. Так, зіма - цуд!

10 студзеня

Бурштынавым ліпавым мёдам сонейка заліло апранутую ў пуховую Прыгажосць зямлю. Быццам і неба паблякла перад гэтай чароўнай яваю. Пухнатыя белыя правады, срэбныя дрэвы і бліскучыя цукровыя россыпы на дахах... Якое шчасце быць у гэтым свеце! Каб жа яшчэ паспяваць з неабходным. Вазьміся па-сапраўднаму за камарганізацыю. Сорамна, сакратар! Будзь пільнай, чаму не адгукаешся на палітычныя падзеі?! Ганьба! Заўтра ў школу.

13 студзеня

Чакаю Некага, хачу да Кагосьці... Дзе ты, до­бры, мілы, шчыры мой чалавек?! Адгукніся. Прыйдзі.

Цяжка, вельмі натужна. Не хапае дабрыні, ласкі, увагі - сапраўдных. Шмат працы, што можа і до­бра. Прынамсі, рвуся між справамі. Няма побач таго, хто зразумеў бы. Раблюся неўраўнаважанай, рассеянай, часта раздражняюся. Кепска. Ёсць жа недзе чалавек, для якога стану ўсім. І для яго трэба рабіцца лепшай, прыгажэйшай, разумнейшай. Вучыцца розным дамашнім “мудрасцям”, бо жыццё ж не толькі паэзія, але і проза. Будзь цярплівай, настойлівай, сабранай, падцягнутай, урэшце, з пачуццём уласнай годнасці...

22 студзеня

Зноў у ложку, зноў хворая. Зноў чакаю цяпла, спагады.

Гордым легче,

Гордые не плачут

ни от ран, ни от душевной боли,

на чужих дорогах не маячат,

о любви, как нищие не молят...

Хораша Тацьянічава прамаўляе і да мяне. Ці здольная я на подзвіг у імя людзей, у імя будучыні? Ці змагу аддаць жыццё барацьбе за шчасце ўсіх?! Быць чалавекам бескарыслівым, палымяным. “Ча­лавек - гэта гучыць горда!” Усё для людзей - нічога ад людзей. Ці будзе маё жыццё адпавядаць гэтаму прынцыпу?..

30 студзеня

Сёння быў вечар сустрэчы з былымі выпускнікамі. Я моцна перахвалявалася. Выступала, вы­ступала і г. д. і т. п. Пасля танцаў Т. В. папрасіў дазволу правесці дадому. Хваляваўся, таму не адмовіла. Здаецца, вельмі не абыякавы да мяне. Ды за што мяне можна кахаць? Я ж не той чалавек. Папрасіў дазволу пісаць. Таксама пагадзілася. Што далей? Хіба ўсё ж дарма...

14 лютага

Ва ўсіх да камсамольскай працы прэтэнзіі: паперы, розныя пратаколы, характарыстыкі заядаюць. Сапраўды, процьма часу ідзе на тое, каб аформіць план, пратакол. Як гэтага пазбегнуць? А можа б адбіраць сярод вучняў тых, хто мае схільнасць да гэтакага справаводства? Толькі ж ці ёсць такія ахвочыя?

Хутка мой дзень. Будзе шаснаццаць! А я ж яшчэ не дасягнула і палавіннай хоць бы дасканаласці характару. Запальчывая, грубаватая, выкажуся, а потым перажываю. Трэба быць ураўнаважаней, дакладней, мякчэй у адносінах да людзей, не раскідацца словамі, старацца аб’ектыўна ацэньваць усё побач.

16 лютага

Сёння мне споўнілася 16 гадоў! А ці па сваёй дарозе я крочу? Ці ступіла на шлях карыснага стварэння?! Так, ты ўжо дарослая - вось пашпарт атрымаеш. Шаснаццаць штосьці значыць. Але ж гэта толькі па гадах табе 16, а па развіцці ты стаіш на ўзроўні 14-гадовай! Называецца сакратар, юнкор, рабселькор. Зусім не разбіраешся ў музыцы, жывапісу... І не сорамна?! Сакратар!

23 лютага

Апошнім часам стала здаваць у пісанні. Трэба быць патрабавальней да сябе. Цвярдзей і яшчэ раз цвярдзей. Іначай - кранты. Згублюся, затану ў мяшчанстве. А жыць і змагацца трэба. Калі-нікалі прыходзіць думка аб тым, што можна будзе ў час спакойна выйсці замуж. Абкласціся дзецьмі. Стаць добрай гаспадыняй. Ды аж смешна робіцца. Хіба ты гэтак зможаш?! Так што бесперапынна патрабаваць ад сябе і хоць бы напалову ад іншых. Цвярдзей да сябе і мякчэй да іншых.

І помні - ты абавязана стаць журналісткай, зашмат кепскага вакол, каб не ўступіць у барацьбу з пошласцю, ханжаствам. Ідзі па жыцці прамой дарогай; не атрымліваецца - змагайся, даб’ешся свайго. Глядзі людзям у вочы.

28 лютага

Сёння апошні дзень зімы. Вясна па календары ўжо ўсміхаецца з наступнай старонкі. На двары ж пануе зіма. Марозік, што трэба. Ды мне ўсё ж неяк абыякава амаль усё. Вельмі стамляюся. Блізка хіба мая фізічная мяжа. Пакуль што трымаюся на сіле волі. Але... Занепадае вучоба, справы ў арганізацыі - няма сіл. Сэрца баліць кожны дзень, вяласць страшэнная, раздражняюся без прычыны, пад вачыма цені. Цяжка...

Ды журналісткай стаць ты проста абавязана.

Дзеля таго, каб сказаць, даць штосьці людзям, трэба самой шмат знаць, бесперапынна павышаць свой узровень. Журналістаў некаторыя лічаць нікчэмнымі, расхлябанымі людзьмі. Што ж, ёсць дастаткова такіх, як і ў кожнай іншай прафесіі. Толькі там кепскае так не выпінаецца, а вось газетчык заўсёды навідавоку.

Прыклад Ларысы Рэйснер, адважных селькораў, якія гінулі на сваім пасту падчас калектывізацыі, сведчыць, што журналістыка - гэта прыстанак мужнасці, святла, праўды. Я хачу раскрываць вочы людзей на пустое, агіднае, што хаваецца пад маскаю прыстойнасці. Я буду журналісткай! І калі не журналісткай, дык нікім. Бо ж сэнс жыцця ў гарэнні. Згараючы сам, свяці другім!

Цяжкасцей шмат, але што з таго? Ты ж чалавек, які ідзе да мары. Ты будзеш шчаслівай!!! Хіба жыць для людзей, быць патрэбнай - не шчасце?!

8 сакавіка

Мы з Аленай цяпер цалкам розныя людзі. Я не ведаю, што, калі сказаць, каб не пакрыўдзіць яе. Я, зразумела, дэспат. Мне трэба, каб хтосьці мяне пахвалілў або разабраў маю заметку, сказаў, як на мне ляжыць абноўка, каб можна было пажаліцца, прыціснуцца да пляча. І Алене нібы тое ж трэба. Стараюся, а яна яршыцца, адпіхае. Вакол няма таго, хто зразумеў бы без слоў. А я хачу, каб чалавек побач дзяліўся са мной усімі сваімі ўражаннямі і раіў, накіроўваў мяне. Каб яму, моцнаму, мудраму, можна было крыху і падпарадкавацца. І каб ён мяккасцю, дабрынёй адказваў на маю шчырасць. Ці знойдзецца такая сяброўка хоць некалі? Іначай жа, як набыць душэўную раўнавагу. Кожны з нас здзяйсняецца і ў іншым. Ды з дружбаю, відаць, супярэчлівей, чым з каханнем, бо кахаць можна і тайком, не прызнаючыся іншай асобе, а ў дружбе абавязковая ж прысутнасць дваіх!

10 сакавіка

Атрымала бандэроль ад самой ЮЛІІ ДРУНІНАЙ!!! Сапраўднае шчасце, скачу, бегаю. Кнігі з аўтографамі “Ты вернешься” і “В двух измере­ниях”. Значыць з “Літаратурных вечароў” на радыё ёй перадалі мой ліст. І дайшоў жа, хоць адрас быў на канверце амаль як у чэхаўскага героя: Масква, радыё, Ю. Д. Напісала, якія пачуцці выклікаюць яе вершы, падзякавала ёй за тое, што памагае мне жыць сваёй паэзіяй і вось!..

28 сакавіка

Вярнулася з Мінску. Трэба падлячыць сэрца і нярвовую сістэму. У паездках знаёмішся з людзьмі і сябе пазнаеш. Набываецца непасрэдны спосаб адносін. Сустрэла цудоўнага чалавека - Ларысу Іванаўну Старасценка. Яна неўрапатолаг па прафесіі, але найперш цудоўны чалавек. У Л.І. няма адной нагі, пратэз. І замест крыўды на жыццё за сваю інваліднасць - аптымізм, любоў, раўнавага. Калі б такі чалавек быў побач усё жыццё, ну хоць бы некалькі месяцаў, наколькі б палепшаў мой характар! Л.І. проста настрой мне узняла. Мне кепска і цяпер, але ўзгадваю Яе і яшчэ некаторых душэўных, добрых, разумных людзей і становіцца лягчэй.

Апошнім часам не разумею сябе. Быццам два чалавекі жывуць ува мне. Адзін - выхваляка, за­нуда; другі - чысты, добры, тактоўны. Але агідны першы знішчае ўсё зробленае другім. І ўвогуле трэба менш думаць аб тым добрым, што робіш людзям, дарыць, не чакаючы зваротнага руху.

31 сакавіка

Заўтра ў школу. Хочацца ж увесь час быць адной. Што цяпер адбываецца ў душы? Думала, што пераходны ўзрост ужо прамінуў... Чаго мне хочацца? Быццам бы пераналаджваюся, а тыя, хто побач, замінаюць, вяртаюць да старога. Мабыць, залішне рана раблюся дарослай. Хачу быць зразуметай!

1 красавіка

Здаецца, цвёрда вырашыла - пасля школы буду паступаць на філасофскі факультэт. Хаця... Журналісткай буду ўсё адно. Аднак для гэтага трэба накапіць веды, жыццёвы вопыт. А пакуль літаратура застанецца маім хобі, захапленнем. Значыць, з актывістаў сыходжу. Крыху - ці не крыху - шкада, накатвае нейкае кепскае прадчуванне. Але здароўе зусім ніякае. Мушу здаравець.

7 красавіка

В. Н. пайшоў на год у армію, у Германію. Перад ад’ездам папрасіў па-суседску нешта на памяць. Былі пад рукой два зборнікі паэзіі: “Агонь” Ніны Мацяш і “Снежныя грамніцы” Яўгеніі Янішчыц, нядаўна набыла ў кніжным. Падаравала яму блакітную кніжачку Янішчыц... Цяпер хаджу штодня на ўкольчыкі. Даволі непрыемна, але ж трэба вітамініцца.

9 красавіка

Прыляцелі буслы. Вярнуліся дадому.

Лекі дзейнічаюць адмоўна. Раздражняюся, выходжу з сябе. І ніхто. Ніхто не хоча зразумець, як цяжка. Не магу жыць побач з пошласцю, а яна, ненавісная, у кожную хвіліну гатовая абазваць, прынізіць. Не магу болей!!! Што рабіць? Брыдота, цемрадзь у душы. Цяжка. Як вырвацца з гэтага кола? Не трэба мне нікога. Хачу самоты. Хачу пісаць.

Мікалаю ж Астроўскаму было ў тысячу разоў цяжэй. Ды ён выстаяў. А я, чалавек з нагамі, рукамі, здаровай галавой, хныкаю, ныю: цяжка. Ну і што. Працуй над сабой, пераадольвай цяжкасці, выхоўвай характар. У кожнае імгненне можа быць запатрабавана справаздача перад сумленнем у тым, што зраблена, ці сумленна пачата жыццё... Пачуццё ўласнай годнасці, спагадлівасць. Змагайся на сваім жыццёвым фронце. У цябе ёсць мэта ў жыцці. Хіба гэта не найвялікшае шчасце? Хіба чалавек - гэта не гучыць Цудоўна?! Ты павінна стаць сапраўднай, чакае ж недзе цябе Ён, дарагі, адзіны...

27 красавіка

Выпаў нечакана снег, мокры, рыхлы, прыкрыў платы, абляпіў правады. Бедныя шпакі сядзяць натапыраныя, надзьмутыя. Ім сапраўды кепска. А вось бярозы сёння проста цудоўныя; адначасова, як заўсёды, сціплыя і велічныя. Што за цуд гэтыя бярозы!

29 красавіка

Як слаўна жыць на зямлі, калі тваё існаванне прыносіць людзям радасць, карысць. Калі ты змушаеш маркотнага ўсміхнуцца, забыць хоць на хвіліну аб сумным, хіба не радасць-шчасце гэта прыносіць і табе?

Калі зроблена добрая справа, трэба проста аб ёй забыцца, бо іначай усё добрае ператвараецца ў пустое самалюбаванне.

30 красавіка

а) Літаратура; б) Жывапіс; в) Гісторыя; г) Філасофія; д) Біялогія; е) Музыка; ж) Астраномія; з) Спорт; і) Дамашнія справы

2 мая

Свята прайшло неяк непрыкметна, будзённа. Здароўе быццам бы наладжваецца. Пятага мая - Дзень друку, завуць у рэдакцыю “Запаветаў”. І хочацца вельмі паехаць. Цяпер шмат што цікавіць. Прываблівае да сябе жывапіс, хочацца нават самой маляваць. Трэба сачыць за сабой, што цяжка, але ж неабходна для будучыні.

3 мая

Чаму К. стаў мне чужым? Вось ходзіць чалавек, які тры гады быў дарагім, блізкім і амаль год ужо ўспрамаецца звычайна, будзённа. Як прыходзяць да чалавека пачуцці? Што іх асноваю?

5 мая

Сёння ў рэдакцыі мяне залішне хвалілі, не заслужыла я такіх добрых, хай сабе, толькі слоў. І якая ж я брыдкая - ніякай вытрымкі, такту, сілы волі. Ні да чаго не здатная!

6 мая

Мне быццам бы не дадуць значка “Ленінскі залік”. І вось ужо ад крыўды і сэрца баліць і г.д. Вось якая я! Ну, не заслужыла, каб цябе адзначылі, як тваіх камітэтчыкаў... Хоць цяжка так думаць. Але нічога, іншага выйсця няма ж. Так, не заслужыла...

8 мая

Нейкая жахлівая незадаволенасць сабой. Хочацца рабіць штосьці вялікае і вельмі патрэбнае. Не магу проста сядзець, чытаць, хадзіць. Што са мной? Вось жа і значок ўсё ж далі.

А бярозы ўжо разгарнуліся лістотаю далікатнай. Як дасканала і правільна, дакладна ўсё ў прыродзе! Прыйшоў час і з’явіліся зялёныя карункі паміж цёмных сосен. Якое ж маё месца ў жыцці? Ці магчыма чалавеку дасягнуць дасканаласці?..

11 мая

Учора поўня ўзнялася над зямлёю вялізным чырвоным шарам. У адной цёмнай цэласнасці застылі неба і наваколле. Але паступова неба, як губка, увабрала ў сябе чырвань, нібы прыняўшы на сябе частку таго, чаго саромелася маўклівая спада- рожніца зямлі.

Страшэнна хочацца чытаць. А трэба вучыць урокі. Трэба! Павінна вучыць. Я ж яшчэ як дзіця, перад якім вясёлкай ззяюць цудоўныя рэчы, а яно ў разгубленасці не ведае, за што ўхапіцца. Я таксама не ведаю яшчэ па-сапраўднаму, што ж маё ў гэтым свеце... вучы ўрокі! Чуеш!

15 мая

Віталь Банівур! Няўжо гэты мужны чалавек аддаў сваё жыццё за тое, каб цяпер множыліся мяшчанства, пошласць?! Баяцца ўступіцца за пакрыўджанага, абыходзяць бокам хуліганаў, а Ён жа загінуў за нас. Калі будзем плаціць Яму? Ды і платай можа быць толькі пабудова камунізму. Я павінна стаць сапраўдным чалавекам, я буду сумленнай, Віталь, я буду такой, каб без сораму размаўляць з Табой!

27 мая

Вярнулася з Магілёва. Здаецца, закахалася. У душы туга і радасць. Магчыма, гэта проста захапленне, хутчэй за ўсё. Не веру, што атрымаю ліст. На абласным злёце хвалілі. Гаварылі і Аляксей Пысін, і Васіль Матэвушаў, што, калі буду працаваць над сабой, штосьці талковае атрымаецца...

13 чэрвеня

Цяпер я разумею, што такое музыка Грыга! Яна ўвайшла ў маё сэрца салёнымі пырскамі Паўночнага мора, ласкавымі хвалямі атуліла ўсю цалкам. Змушае пакутаваць, хвалявацца, супакойвае. Гэта музыка - само жыццё! Я шчаслівая, бясконца шчаслівая! Грыг. Дзякуй Вам, Эдвард Грыг! Маё жыццё павінна стаць для людзей тым жа, чым стала для мяне Ваша музыка.

Ліста няма, але ж Ён ёсць. Хай сабе і не ў тым раённым гарадку... Учора ў фільме “Пераступі па- рог” хлопец - так падобны на Яго, што ў мяне мову адняло пасля кіно, а ўвесь сеанс у страшэнным напружанні сядзела. Так, атрымала пашпарт.

23 ліпеня

У Канстанціна Паўстоўскага ў юнацкім узросце былі думкі аб пісьменніцкай працы. Ён з вясёлкі фактаў адбіраў тыя, што ў будучым прыдаліся б для напісання твораў. І мне вось, як ні дзіўна, часта думаецца, што пэўныя з’явы маглі б увайсці ў мае кнігі! Абсурд страшны. Паўстоўскі - гэта Паўстоўскі, а я - гэта апошняя літара ў алфавіце.

27 ліпеня

Учора была на вяселлі Сашы. Ён - шчаслівы і чамусьці засмучаны адначасова. Увогуле, здаецца, не было асабліва весела. Маладая - цуд.

І як разабрацца ў сабе? Чаму, часта заўважаю за сабой, калі вакол весяляцца, мне цяжка адпавядаць агульнаму настрою? Але вось як некаму кепска, тады я магу развесяліць, паправіць настрой. Зразумела, не заўсёды.

6 жніўня

Толькі сёння пачуццё непаразумення, адчужанасці да людзей іншых рас знікла з маёй душы. Вось жа магла я нарадзіцца з чорнай або жоўтай скурай, з вузкімі вачыма... Знешні воблік - сукенка. І галоўнае ў чалавеку не якая яна, гэтая сукенка, а што схавана пад ёю. Так проста і ясна. Я гаварыла, можа крыху іначай, штось у такім плане даўно, але ўсведамленне яснае прыйшло толькі цяпер, як азарэнне. І як добра стала на душы!

7 жніўня

Учора цячэнне расцягвала сонечны дыск у агністы цыліндр, нібы бавілася з ім. Гусі ж на лускаватай бліскучай вадзе выдавалі на гордых лебедзяў.

Як цяжка ўсё ж мне ламаць сябе. Простая сітуацыя. Трэба было не застацца на танцах. Не засталася. Але якая хваля супраціўлення ўзнялася ў душы. Нейкія дрыжыкі ахапілі, змяніўся голас, азванчэў, нават плакаць хацелася. Затое цяпер, калі справілася з сабой, добра, спакойна.

10 жніўня

Сёння Марс наблізіўся да Зямлі на мінімальную адлегласць, што адбываецца адзін раз у 15-16 гадоў.

11 жніўня

Пажыць бы на бязлюдным востраве! Кнігі, кнігі... Не кожную думку сваю можна выказваць услых і прама ў вочы. Асабліва тады, калі немагчыма выправіць сітуацыю і памагчы. Тактоўнасць, вытрымка!

20 жніўня

Лета развінае апошнюю нітачку бесклапотнасці. У школу хочацца ледзь-ледзь: палохае галоўным чынам матэматычнае ярмо... Што ж, вяртанне ў дзяцінства не прадугледжана. Апошнія летнія канікулы прашапацелі старонкамі-крыламі кніг, адзіхацелі пырскамі-іскрамі рачной вады. За год трэба паспець выраўняць пляцоўку для ўзлёту ў іншае, ужо дарослае жыццё. Хутка пачнецца новая серыя фільма. Сцэнарыст - само жыццё. Жыццёвая плынь нясе чалавека па цячэнні, а ці заўсёды ў адпаведнасці з запатрабаваннямі і чаканнямі нашымі? Толькі моцны можа адстаяць сваё. Апошняе лета. А што далей?

22 жніўня

Са мной адбываецца штосьці страшнае. Сэрцам чарсцвею ці што. Ператвараюся ў чалавека інтэлекту - без пачуццяў. Аж холадна. Але як сумясціць упартую вучобу і пачуцці... Калі мяне штосьці захоплівае, дык цалкам, без астатку. Наталля называе філасофію палітыкай, гаворыць, што ёй цяпер са ста чалавек цікавіцца ў лепшым выпадку адзін. Жывое, натуральнае, што можна ўзяць у рукі, пэўна, лягчэй зразумець, над ім не трэба ламаць галаву, але ці палітыка, аднак, філасофія? Яна адкрывае штосьці новае, дапамагае зразумець свет. Увогуле ж я заблытваюся. Апошнім часам нават заікацца стала. А “Ціхі Дон” М. Шолахава нечым збліжаецца з “Вайной і мірам “ Л. Талстога.

28 жніўня

Учора моцна паспрачалася з Аленай. Размова распачалася аб тактоўнасці, мяккасці. Яна кажа, што ад другіх я патрабую так, як ад сябе, а гэтага нібы нельга рабіць. Ды трэба ўнесці тут некаторыя карэктывы. Па-першае, патрабую так, як ад сябе, ад самых блізкіх. Па-другое, калі не патрабаваць, значыць ставіць сябе вышэй іх. Я ж хачу, каб мы роўнымі былі. Чэхаў сказаў: “Воспитанные люди снисходительны, мякки, уступчивы...”. Я згодная з ім. Але ж пры выхаванні характару снисходитель­ность бывае шкоднай.

31 жніўня

Заўтра апошняе ў маім жыцці школьнае 1 верасня... Неяк сумна. Заўсёды тужліва, калі ўваходзіць слова “апошняе”. Цяпер жа асабліва. Дзяцінства прамільгнула, як раніца, пакінуўшы расу, якую сонца хуценька асушыла. Толькі ж раніца паўтараецца, а маё дзяцінства не...

1 верасня

Са мною штосьці дзеецца незразумелае, быццам гэта не я, а хтосьці іншы замест мяне, карыстаецца маімі кнігамі, рэчамі. Асабліва адчуваю гэта на адзіноце і з вельмі блізкімі людзьмі. Знаёмыя, проста людзі, і тыя, з кім выпрацавалася традыцыйная форма паводзін, некалькі выводзяць з гэтага новага стану.

23 верасня

Упершыню ў жыцці выслухала ад “а” да “я” аперэту. “Сільвія” Кальмана - цудоўная рэч! Якаясьці ўпэўненасць з’яўляецца ў душы з музыкай, адчыняецца новы свет.

29 верасня

Што за незразумелыя сілы як бы затаіліся ўнутры мяне? Баюся іх. Трэба працаваць і працаваць. Мушу паступіць ва ўніверсітэт! Хаця б дзеля мамы. І ўвогуле хочацца вучыцца. Вучыць, пэўна ж, любімыя прадметы. Сіла волі. Вытрымка. Тактоўнасць.

12 кастрычніка

Хочацца нечага вялікага, светлага. І душа не ў тамленні, а ў пяшчотным чаканні. Не ведаю, чаго хачу. Унутры быццам хвалі гойдаюцца. І музыка Эдварда Грыга. Мабыць, у такія моманты “чалавек робіцца чалавекам”... І працягваецца адкрыццё Фёдара Цютчава. Мая паэзія! Тлумачыць штосьці важнае, толькі вычуваемае.

16 кастрычніка

Прыйшла страшная думка: навошта я жыву. Вось жа не змагу перарабіць свет. Хай і коштам свайго жыцця зрабіць людзей шчаслівымі. Тады - навошта?!

22 кастрычніка

Кідаецца зверам у вокны, лупіць стаўнямі, стог­не, вые, крэхча вецер. Тонкія свежыя струменьчыкі прабіраюцца ў хату, заігрываюць з лязом-агеньчыкам свечкі. Добра і вусцішнавата нават, здаецца, што нехта заглядае ў вокны, насцярожана сочыць за кожным рухам. Хутка дзесятая гадзіна. У мяне зноў змены ў душы. Засталася вострая прага ведаў. Пачуцці адыйшлі на другі план. Увогуле ж цяжка. Зноў жа - адна. Ніводзін чалавек не можа зразумець. Дзе мой моцны-моцны чалавек, каб накіроўваў, спрачаўся, звяртаў увагу на памылкі...

4 лістапада

Адчуваю, што павінна пісаць і буду пісаць. Ды не заношаныя заметкі аб тым, што выступілі, сказалі, паапладыравалі і на гэтым кропка. Мне сорамна пісаць традыцыйнымі штампамі, шэранька, паўтараць іншых. Журналіст мусіць быць не проста інфарматарам, летапісцам. Ён павінен мець асаблівы характар, каб памагаць людзям. Быць чалавекам вялікай душы, такту, розуму, быць цярплівым, настойлівым, добрым і строгім адначасова. Свяціць другім. Толькі ў гэтым апраўданне жыцця. Я пастараюся стаць такой. Няхай ад мяне будзе светла некалькім людзям, але і ў гэтым агністы сэнс. Усё для будучыні. Характар!

13 лістапада

Воблакі ў праменнях заходзячага сонца, нібы бутэрброды, густа намазаныя ліпавым мёдам... Зоркі - распырсканыя слёзы, у любові да людзей ззяюць, праменяцца...

26 лістапада

Здаецца, што зашмат апошнім часам гуляю ў жыццё. Міжволі, само сабой. Гуляю на матэматыках, на deutsch, з дзяўчатамі, нават з Аленай. У глыбіні адчуваецца штосьці вялікае, моцнае Яно рвецца са слізкіх абдымкаў штодзёншчыны. Хваравіта ўспрымаю фальшывае, бруднае. І страшэннае, аграмаднае пачуццё незадаволенасці сабой. Нейкія бязволле, песімізм. Вось цяпер пішу гэта шчыра, а ў цені - думкі назіральніка. Праўда ў чалавеку - ствараецца разам з чалавекам. Воля! Ёсць мэта. Неабходныя веды, уменне, каб быць карыснай, апраўдваць сваё існаванне.

4 снежня

Магу звар’яцець з-за ласкі. Я баюся ласкі чыёй бы там ні было. Я бяссільная перад ласкаю. Чаму ўва мне ўжываюцца побач з сарамлівасцю, адноснай дабрынёю - здольнасці паўсюль і заўсёды заўважаць кепскае, фальшывае? Так цяжка жыць. Бачыць, узірацца і не мець магчымасці дапамагчы. Дык жа такое бяздзеянне - душэўная подласць. І ў нас зашмат кепскага...

14 снежня

Паглядзела цудоўны фільм “У озера”. Ах, як Лена ў ім чытае “Скіфаў” Аляксандра Блока! Характарам яна вельмі блізкая мне. Толькі я жыву сярод кніг і кнігамі, а яна яшчэ і бацькам... Драматычны трохкутнік. Добра разумею яе, бачу ў гэтай гераіні Васілія Шукшына істотнае сваё, але, здаецца, я яшчэ мякчэй. І гэтая мяккасць, мабыць, лішняя.

1972

1 студзеня, адразу пасля 12-й.

Вітаю, 1972! Я хачу, каб ты быў добрым са мной, патрабавальным і справядлівым. Добра?! Трэба, проста неабходна закончыць на “4” і “5” школу. Паступіць на аддзяленне філасофіі БДУ. Трэба быць добрай і строгай. Трэба свяціць людзям.

7 студзеня

Чытаю зараз пра Блока. Аказваецца, ён блізкі з Дастаеўскім. Мне ж страшна, бо я таксама нейкі падвойны чалавек. І штосьці нібы расцягвае дзве душэўныя палавінкі. У галаву прыходзяць найжахлівыя думкі. Дзіўна, як яшчэ захоўваецца цвярозасць розуму. Як не нарабіла яшчэ глупстваў. І гэтак даўно. Штосьці незразумелае мне самой. Калі б не мая ўсё ж прыроджаная дабрыня, я, мабыць, была б жорсткім чалавекам. Ну як ў маёй душы адначасова могуць ужывацца і чысціня і бруд?! Дваістасць такая адчуваецца не заўсёды, але ж яна ёсць! І я то як наіўнае дзіця, пяшчотнае, ласкавае, то ганарыстая, халодная, як скала. Мне ж, па сутнасці, увесь час даводзіцца іграць (ці не іграць?), а жыць адным з гэтых сваіх “я”. Таму ў характары страшэнная рухомасць. Чагосьці не хапае ў жыцці. Разумных-разумных людзей? Дзеяння? Вось раней жа ці не ўся мая энергія ішла на грамадскую працу.

9 студзеня

Моцна паспрачалася з мамай. Яна лічыць, што нехта зверху павінен паднесці на сподачку добрае жыццё. Што дзяржава падманвае людзей, што няма законаў, якія б спынялі хуліганства, п’янства і г.д. І так разважае не адна ж мая мама. Так думае 98% (калі не 99) дараганаўскіх жыхароў. Я магла б, вядома, пераканаць яе. Але мама лічыць, што я не ведаю жыцця, што ўсё ў мяне кніжнае. Я ж углядаюся ў жыццё, часам да болю. Імкнуся разабрацца ў людзях. І сама часта пакутую ад несправядлівасці, але не магу яшчэ змагацца супраць яе. Не маю ўзроставага права. Не маральнага, а ўзроставага. Хай я тупіца. Я буду вучыцца. Мне трэба дасягнуць таго, каб ніхто не мог сказаць, што я нічога ў жыцці не разумею. Трэба навучыцца пераконваць, весці людзей за сабой асабістым прыкладам. Так, задумы ў мяне вялікія. Баюся, як бы маё дурацкае здароўе не зашкодзіла ў жыцці.

Добра, пакуль я буду маўчаць. Трэба ўмацавацца спачатку, бо гарэнне зараз - дарэмная трата сябе. Цяжкасці загартоўваюць. Трэба толькі не абыходзіць іх, а змушаць саміх сыйсці з дарогі. Будзь стрыманай, трымай сябе ў руках для будучыні! Быць чыстай і сумленнай...

Вельмі-вельмі спадабалася музыка Моцарта.

Моцарт - шчырасць. Яго 40-я сімфонія, соль мінор - незвычайны твор.

12 студзеня

Мне абавязкова трэба пісаць. Не змагу жыць, нічога не гаворачы людзям. Патрэба пісання ідзе знутры. Быццам у душы штосьці б’ецца крыламі і просіцца на волю. Такі стан прыходзіць нечакана. Псуецца настрой, нічога не робіцца, усё выпадае з рук, калі не вазьмуся за пяро і не “надрапаю” чаго-небудзь. А пішацца ж звычайна цяжка. Так рэдка словы гладка льюцца на паперу. З’яўленне нармальнага сказа суправаджаюць роздумы, часам пакутныя, хоць і пішацца шэраговая замалёўка, заметка. Ды гэтая пакута для мяне - радасць. Не магу жыць без пошуку слоў. І адчуваю, як мала я ведаю, якая дубовая яшчэ мова. Ну, гадоў праз дзесяць я хіба змагу пісаць больш-менш прыймальна. Зразумела - праца, яшчэ раз праца. Бясконцая работа над сабой. А якім бы пустым было маё жыццё без літаратуры!

...І ўсё ж я кепскі чалавек. Крывадушніца. І гэта гаворыць справядлівае “я”. А другая палавіна - ну, хіба ж не крывадушша! - падшэптвае: ”Ды не так, не так...” Ну каго я такая магу зрабіць шчаслівым! Аж сорамна і крыўдна. А хто вінаваты? Толькі сама. Вось так. І не ківай на бацькоў і ўсялякае іншае “мікраасяроддзе”. Толькі ад чалавека залежыць, якім ён будзе: высакародным або нізкім, добранькім або добрым у прамым сэнсе слова. Ставіш высокія мэты! А што робіш штодзень, каб дасягнуць іх? Так, заўсёды нервы, нервы, а ў іншых, што, не нервы! Вечна балбочаш аб сабе. Менш трэба аб сваіх памкненнях, парывах, пачуццях разважаць. Вось сшытак - і выказвайся яму!

Як я сябе ненавіжу! І як мне выйсці з гэтага замкнёнага кола, як стаць чалавекам не толькі ў разглагольстваваннях, а ва ўсім. Каб сам-насам быць такой жа, як і на людзях. Акуратна сядзець, есці, хаця цябе ніхто і не бачыць. І ўвогуле не пакідаць пыл і на задворках душы ў надзеі, што туды ніхто не зазірне.

Сёння ж першы сапраўдны дзень зімы. Цудоўны марозік, сонца, пяшчотны снег - а ў душы страшэнная незадаволенасць сабой. Якая неадпаведнасць!.. Мароз люблю. Увогуле зашмат люблю. Ці не азначае гэта, што не люблю нічога?..

14 студзеня

Увесь час, дакладней, вельмі часта адчуваю сябе на мяжы рэальнага. Быццам яшчэ адзін крок і палячу ў бездань, з якой не выбрацца ніколі. Розум мой у хісткім стане ці што... Пакутна, балюча спалучаць псіхалогію чалавечых душ з лірыкай прыроды, прагай цудоўнага. Ды гэта ж усё называецца адным словам - жыццё. А я крою яго на кавалкі і не магу дасягнуць гармоніі. Вечна жыву чаканнем нейкіх перамен. І то страсна хочацца жыць, то цалкам абыякавай раблюся. Як гэта зразумець?!

16 студзеня

Стаіць траскучы мароз, а мне ўчора падалося, што покаўкі на яблыні вось-вось пырскнуць зеленню і кветам. Сёння ж глянула на вярбу і зноў паўтарыўся гэты мой міраж. Чаму так?!

В. і Т. прачыталі дзённік Л. Не чакала ад іх такога. Сказала ўсё, што думала. В. пагардліва хмыкнула. Т., праўда, сама ледзь не расплакалася. Ну, не лічаць Л. за асобу, адбіраюць права на асабістае жыццё. Божа мой, якая подласць!

19 студзеня

Хадзіла да Н.П. і Л.В. - зноў паняволі манернічаю. Ну, ніяк не атрымліваецца быць самой сабой. Быццам штосьці трымае душу ў абцугах. Чаму? Так сорамна за сябе. Калі ж урэшце я стану нармальнай?! Наталля Пятроўна прывезла апошнія (7 і 8) тамы Канстанціна Паўстоўскага. Удзячная ёй, бо сапраўды да мяне напрамую прамаўляюць яго творы...

23 студзеня

Найчасцей у людзей не хапае сіл, каб ажыццявіць задуманае ў юнацтве, і гэты нерэалізаваны патэнцыял мараў, памкненняў раптам набывае статус жыццёвага вопыту. Гавораць: “Пажывеш, убачыш, як усё робіцца”. Так, сапраўды, рабіць цяжэй, чым марыць і спрачацца, але нічога ў жыцці не даецца проста. Трэба змусіць, навучыць сябе ва ўсім бачыць цудоўнае, адчуваць шчасце ў пераадоленні цяжкасцей. І, нават хварэючы, верыць, што хутка выздаравееш і гэта адчуваць шчасцем. Наіўнасць - доля летуценнікаў і дзяцей. Але ж ёсць наіўнасць, якая памагае жыць. Вось, расфіласофствавалася... Пэўна ж, я дзіця і назаўсёды, мабыць, ім застануся. Безумоўна, калі наіўнасць і шчырасць належаць толькі дзяцінству.

Увогуле ж у мяне дзіўны характар. Часта сама не ведаю, што зраблю і з цікавасцю назіраю сама за сабой. Толькі адно хіба нязменнае - сэрца. Заўсёды, калі бачу, што некаму кепска, яно абліваецца крывёю. Але ж, гавораць мне, сэрца не галоўнае ў гэтым жыцці! Ды хоць і не галоўнае, я хачу, каб мяне любілі менавіта за сэрца. Не за розум, а за сэрца.

25 студзеня

Апошнім часам аграмаднымі порцыямі паглынаю прыгажосць. Сапраўды паглынаю. Таму што кожная рэч, яе асаблівасці неяк наблізіліся да вачэй. Асабліва прырода. Раней таксама ўспрымала яе найвялікшым пасля чалавека цудам. Але цяпер проста прасякаюся настроем нябёс, сарамлівай ціхамірнасцю бярозак. Хочацца растварыцца ў аблоках, у дрэвах, у снезе. Усё такое дасканалае, што з болем адчуваеш сваю ненатуральнасць, агаляюццца ўсе слабасці. Зараз бы проста стаяць або ісці і дыхаць прыгажосцю, каб яе водар лячыў твае пачуцці, думкі. Кінуць бы на час усё-усё. Сысці ад усіх. Для таго, каб потым вярнуцца да людзей чыстай і пяшчотнай, моцнай і добрай. Мабыць, прыгажосць і вар’яцтва жывуць побач.

Адчуваю наймацнейшы ўплыў Канстанціна Паўстоўскага. Я б увяла яго “Повесть о жизни” ў школьную праграму па літаратуры. Чытаеш і ўсё проста, ніякіх завіраванняў, цыркаў. Нібы звычайная проза. Так, звычайная! А не знаходжу дакладных слоў, каб выказаць сваё захапленне гэтай прозай. Вось прачытанае мусіць жа паступова адступацца, але ж час, наадварот, набліжае Паўстоўскага. Адным словам, Паўстоўскі для мяне - гэта цяпер нібы само жыццё.

3 лютага

“Фантастычная сімфонія” Берліоза - якая незвычайная музыка! Момантамі проста зачароўвае, захоплівае цалкам.

14 лютага

Хутка мая сямнаццатка. Мой дзень, маё вялікае свята. Сямнаццаць гадоў. Дзіўна, ці праўда, што мне 17? Не верыцца. І так хочацца, каб гэты дзень быў ясным і сонечным. Няхай на вуліцы і пахмурна, але сонечна ў душы. Хочацца, каб адбылося штосьці вялікае і цудоўнае, каб усё свяцілася радасцю і ззяла шчасцем...

17 лютага

Мне Сямнаццаць! Сямнаццаць... І адчула сябе як бы пасталеўшай, менавіта адчула штосьці новае ў душы. Падарункі, віншаванні. Цяпер я з гадзіннічкам на руцэ. Мамін падарунак! У гэты мой год мусіць вызначыцца жыццёвы шлях. І хочацца, так хочацца стаць сапраўднай. Дзень жа сёння быў асаблівым, нават сонца выглянула, сагрэла.

І зноў сорамна за сябе. Пачуцці самыя супярэчлівыя. Ды трэба ўзяць сябе ў рукі. Не траць дарма часу. Не звяртай увагі на боль. “Імкненне да шчасця - таксама шчасце”. Каханне маё, будзь чыстым і пяшчотным, як музыка Эдварда Грыга...

20 лютага

Што такое любоў, каханне? Да чалавека? Му­зыку Грыга, яго “Пер Гюнта” ці канцэрт для фартэпіяна з аркестрам, зразумела, люблю... Я, нібы трэсачка, якую выносіць у жыццёвы акіян. Не разумею сама сябе. Свет то звужаецца, то робіцца велізарным. Што ж, адказ трэба знайсці самой - у музыцы, кнігах, прыродзе, людзях... І не губляць дарэмна часу!

22 лютага

Кепскі я чалавек - паслугу зраблю самую малю­сенькую чалавеку і ўжо ўяўляю сабе немаведама што! Трэба навучыцца забываць пра тое добрае, што зрабіла людзям, каб гэта добрае стала звычкай, а не адступленнем ад штодзённасці. Такім чынам, заўсёды помніць пра тое добрае, што табе зрабілі іншыя і выкрэсліваць з галавы зробленае табой! І не іначай!

8 сакавіка

Сёння паўсюль святочны настрой. Мне хвілінамі таксама робіцца весела і радасна, а пасля - туга. Хоць вясна і юнацтва бяруць сваё. Нібыта ў паветры скачуць малекулы гарэзлівасці.

О, каб я магла зрабіць людзей шчаслівымі, каб ведала, што жыццё маё прынясе карысць ім, дык не думала б пра асабістае шчасцейка... Супярэчнасці раздзіраюць.

10 сакавіка

Адзінота памагае засяродзіцца. У юнацтве яна, мабыць, неабходная кожнаму, як дождж, выклікае рост думак. Чытаю Вікенція Верасаева. У яго вельмі псіхалагічныя рэчы. Падабаюцца. Леанід Андрэеў таксама зацікавіў. Увогуле ж у Верасаева знайшла сугучча сваім адчуванням, нібы штосьці праясняецца, але не магу знайсці словы, каб акрэсліць дакладна, што ж менавіта... Воля. Рабіць тое, што трэба. Не губляць дарэмна часу, які сапраўды золатам. Сабраць сябе ў кулак. Больш патрабавальнасці да сябе - менш да іншых. Больш назіральнасці. Самастойнасць.

15 сакавіка

У клубе была сустрэча з пісьменнікамі з Мінску. Рашылася і падыйшла да Станіслава Пятровіча Шушкевіча са сваім альбомам, ужо ў школе-інтэрнат. Прагледзеў мае выразкі з газет і так упэўнена сказаў, што я магу стаць “творчым працаўніком”. Далучыўся да яго Алесь Махнач. Шушкевіч увогуле бачыць ува мне будучага беларускага празаіка!

А мне сорамна! Страшэнна сорамна! Няма ж ніякіх здольнасцей - ёсць толькі праца. Падманваю людзей. Жах! І нейкая нотка-муха пры тым нас- тойліва гудзе: “Усё ж, маўляў, пахвалілі, ах, якая ты разумная, здольная”. І ад гэтага яшчэ агідней. Ненавіжу сябе. Вучы ўрокі! Прыхварэла, ну і што, а Мікалая Астроўскага памятаеш?!.

17 сакавіка

Увесь час здаецца, што я ў даўгу перад некім чыстым, светлым... Цяпер найпершая праблема ў матэрыяльным жыцці - выбар факультэту. Філасофія? Журналістыка? Філалогія?

Як цяжка выпрацаваць у сабе ўменне тактоўна абыходзіцца з людзьмі. Не толькі элементарна ветліва, а ў самых тонкіх нюансах. Навучыцца стрымліваць парывы, міміку твару. Навучыцца бачыць людзей і тады, калі ў цябе гора і калі вялікая радасць. Каб дасягнуць гэтага, трэба сачыць за кожным жэстам, словам. Менавіта так: узяць сябе ў рукі. Патрабавальнасць да сябе. Не сыходзіць да дробязей, а падымаць іх на ўзровень значнага. Чалавек складаецца з клетак. Так і дробязі ўтвараюць цэласнасць. Значыць - увага і яшчэ раз увага.

Вясна. Мілая, сціплая дзяўчынка. Пакуль яшчэ падлетак, а хутка вырасце ў дзяўчыну, накіне на галаву, на плечы калярова-зялёныя вянок і фату, адурманіць, захмяліць сваімі незвычайнымі водарамі... Усё ж як гэта здорава - жыць!!!

24 сакавіка

Трэцяя чвэрць фінішыравала! Яшчэ ледзь-ледзь

і адсунецца ўбок школьнае жыццё, хоць я і сама ад яго адсоўваюся... Неяк няўтульна жыць. Адусюль вострыя вуглы. Праз два дні выбіраюся разам з І. у Мінск. Трэба ўрэшце вызначыцца з факультэтам! Зайсці ў “Піянер Беларусі”. Добра было б купіць пласцінкі з музыкай Грыга і Вагнера. І яшчэ ж выезд у Магілёў на 5-ты з’езд (?) пачынаючых паэтаў і празаікаў.

2 красавіка

Ужо дома. Закончылася маё “турнэ”. Як добра вярнуцца дадому... Ці задаволеная выездамі? Парушыліся мае планы, але не мары. Што ж, філасофія застанецца захапленнем. Урэшце, яе ж вывучаюць на кожным факультэце. Матэматыкай на шляху да паглыблення ў філасофію мне займацца не выпадае. Значыць - філалагічны. Ці паступлю... Злётам задаволеная. Хочацца пісаць, каб і радкі прозы гучалі музыкай, былі ў сабе паэзіяй. Аляксей Пысін - добразычлівы, светлы чалавек. Памятаю яго са святкавання 50-годдзя Івана Данілавіча, калі і ён быў у Дараганаве, выступаў у клубе. Яны ж сябравалі. І з ліпеня 1969 няма ўжо Івана Данілавіча! У Мінкавічах сваіх Старадарожскіх пад дубамі спачывае Янка Непачаловіч... Удзячная лёсу, што яшчэ да пераезду ў Мінск далося тры гады ў яго літаратурным гуртку пазаймацца, “Золак” выпускаць.

8 красавіка

Што ж мне, беднай, рабіць?! Румзаю. Ісці на здзелку з сумленнем? Анекдатычна на першы погляд. Кума. Папракаюць у тым, што адмаўляюся ад сваякоў, лічу сябе лепшай за ўсіх. Але ж я камсамолка. Ліда і Віця пакрыўдзяцца. Ды аб якой унутранай чыстаце можа ісці гаворка пасля царквы?! Калі быць верным нечаму, дык без хістанняў. Не, не паеду хрысціць Ігарка, хоць і пакрыўдзяцца. Хай само жыццё маю рацыю давядзе.

17 красавіка

Паштоўка ад Станіслава Пятровіча! Была фізкультура, я якраз разбягалася, каб праз каня скочыць, а паштальёнка паклікала - сказала, што з Мінску мне напісалі. Падтрымлівае мяне на духу Станіслаў Пятровіч. Запрашае званіць і заязджаць у Мінску. Дзякуй!!! О, якая радасць!

10 красавіка

Вось і пачалося ўзаемадзеянне маіх прынцыпаў з рэчаіснасцю. Дакладней, працягнулася. Адказны таварыш з ЦК ЛКСМБ, уласна інструктар, у рай­коме асудзіў маю “апалітычнасць”. Ён не змог даказаць сваю слушнасць. Гаворыць як па пісанаму, але не пераконвае, не ўваходзіць у сітуацыю - слізгае па паверхні. Ён ведае, як мусіць быць. Ёсць план, згодна якога ўсе мусяць уступіць у камсамол. Незалежна ад таго, вартыя ці не. Сорам! Ладна, галоўнае заставацца вернай сваім прынцыпам, не крывіць душой.

23 красавіка

Адзначылі “Мой Гальштук” другім месцам у конкурсе “Піянера Беларусі”. Мне сапраўды вельмі важна ўсё, што звязана з маёй піянерыяй!

“Таварыш старшая важатая! Дружына імя Героя Савецкага Саюза Алега Кашавога да правядзення справаздачна-выбарнага збора гатова.

Задзіра-вецер паспешліва гартаў залатую лістоту дрэў. Над галавою - казка з воблакаў.

Помніш гэты дзень, мой Гальштук? Вядома! Ты ж быў побач з сэрцам. І твае крыльцы ўстрапянуліся, калі яно забілася барабанным пошчакам.

Помніш, мой Гальштук, якімі былі два гады да гэтага дня? Віхурыста-радасныя, клопатныя...Ты ж ведаеш - пачэсна быць наперадзе, але цяжка і адказна.

Жылі мы весела. Што значыць адно падарожжа ў краіну ЭРА - краіну Энтузіястаў, Рамантыкаў, Актывістаў! З сабою ў далёкі шлях захапілі аптымізм, піянерскі задор, песню.

У канцы падарожжа, калі нашу дружыну прызналі лепшай у раёне, “на сёмым небе” ад шчасця разам са мною быў і ты, мой Гальштук!

Дзесьці блізка, накінуўшы на плечы белы шаль, заціхлі пяшчотныя вішні. Вялізнаю рыбінай плюскатала Пціч. А на паляне раптоўна ўзнялася вогненная кветка - піянерскі касцёр.

Мой Гальштук! Цяпер, калі падрасла, я зразумела - жыццё робяць чыстымі і прыгожымі такія кастры ў душах людзей. Хто запальвае іх? Пэўна, іскрынкі жывой кветкі на паляне.

Яшчэ, мой Гальштук, у полымі на паляне я бачу трапяткога жураўля, які рвецца ў неба. Да зорак! А ў кожнага свая зорачка - мара, якая напаўняе сэнсам жыццё. Ты чуеш мяне, мой Гальштук? Мы разам прыйдзем да мары!”

14 мая

Хіба сэнс жыцця ў тым, каб задаволіць свае амбіцыі і застацца на старонках гісторыі? Якая недарэчнасць! Трэба проста жыць, быць чалавекам. Колькі людзей прайшло да мяне па жыццёвай дарозе, цяпер іду я, а колькі пройдзе пасля мяне... Што такое вядомасць? Мэта кар’ерыста, які, каб аздобіць сваю шэрасць, гатовы ісці па галовах? Сапраўды вялікія людзі проста выконваюць з любоўю сваю працу: пішуць карціны, кнігі, му­зыку, не думаючы пра славу. Але яна сама іх знаходзіць. А хіба ўсім суджана пакінуць авто­графы на вякі? Няўжо любоў, павага родных, сяброў, знаёмых не вартыя павагі?

Не ведаю, ці дасягну сваёй мэты - журналістыкі. Ну, а калі што, пайду працаваць у школу. Лепш добры настаўнік, чым кепскі журналіст. Галоўнае - быць на сваім месцы.

17 мая

Сяджу над урокамі, а за вакном - насычаная гукамі ноч. Салавей. Мілая птаха кліча ва ўтульныя пакоі цемнаты. Працуе дзесь трактар, б’юцца аб шыбы жукі. І салавей заліваецца, трэба ж, недзе зусім блізка, хіба ў вішнях напрыканцы саду...

Экзамены! Мае нервы не вытрымаюць. Гэтай вясной неяк асабліва ўспрымаецца прыгажосць, а прасякацца ёю нельга! Няма часу. Салавей - ма­ленькая шэрая пташка, а колькі радасці ад яго людзям! Сапраўды выводзіць на нейкі момант з вузкай, ухабістай каляіны... Да канца школьнага жыцця - дзевяць дзён! Мне страшна, баюся такой блізкай ужо перамены абставін. Вынасілася старая вопратка, а новая яшчэ не гатовая. Матэрыял ёсць, а вось кравец з мяне няважны. Вырасла з аднаго, а не дарасла да наступнага...

23 мая

Працаваць над сабой, сабраць у адну кропку ўсе сілы. Вырашаецца пытанне аб тым, ці не надарма пражыты мае сямнаццаць гадоў. Сямнаццаць - гэта ў сярэднім чвэрць жыцця. А магу я смела адстойваць свае прынцыпы? І ці ёсць увогуле яны ў мяне?! Ці сыходзіць ад мяне цяпло? Патрэбная я каму? Ці гатовая да выпрабаванняў, ці не зламаюся? Мне трэба жыць правільна. Галоўнае - праўда, сумленнасць перад сабой, каб не хапацца за туман. Унутраная чыстата і знешняя - адна прамая. Паляпшаць сябе можна толькі праз дапамогу іншым. Смялей у змаганні за праўду - яна ж аснова ўсяго.

25 мая

Сёння свята апошняга званка!!! Плачце і трыумфуйце народы! Ну, я ж-то буду румзаць. Даводжу сябе да ладу. Прыкрае пачуццё пустаты - насоўваецца няўхільна. У апошні раз на ўрокі ў школу...

Ён празвінеў у апошні раз. На лінейцы трымалася. Толькі віншавальная тэлеграма ад Анны Дзянісаўны расхвалявала: “Слаўныя мае...”. Заўсёды нас так называе дарагая першая настаўніца. Трымалася і тады, калі дзяўчынка-першакласніца падбегла з букецікам канвалій. Ну, а пасля расплакалася. Соладка так. Палягчэла. Слёзы аб мінулым, учарашнім. Дзіўна, але цяпер знікла адчуванне пустаты. Добра ведаю, што мне рабіць заўтра і пасля два месяцы. Вось жа ўчора і сёння да званка хандрыла. Вучыць, вучыць, вучыць... Закончаны дзесяты клас - дайшла і да канца гэтага сшытка, да вокладкі. Колькі ведае мой дзённік - і добрага, і кепскага. З табой, мой дарагі Дзённік, заўсёды шчырая. Мае сумненні і трывогі найперш патрабуюць цябе. Радасць радзей просіцца на старонкі. Радасць, поспехі трэба несці людзям. А вось горыч, няўпэненасць, песімізм трымаць пад панцырам. Пасталела аднак, што даносяць і два сшыткі дзённіка. Шкада распачынаць новы. Трэба ляпіць, ствараць сябе. Жыць толькі для сябе - эгаізм.

27 мая

Cognosce te ipsum! Так, пазнай сябе. Першы запіс у новым сшытку.

Білеты зусім не паддаюцца. У галаве пустата. Здаецца ж цалкам гатова да ўспрыняцця новага і да паўтарэння, а штосьці пры тым замінае. Бегаю ад стала да стала. Можа месца не арганізуе ўвагу? Ладна, змушу сябе. Ведаю, што калі мозг працуе нібы ўхаластую, дадаецца штосьці важнае да душы.

Сёння ўвогуле радасны дзень. Тры гады ў камсамоле! Помню, як хадзіла за Валянцінай Іванаўнай, каб даражэнькая важатая дазволіла сямікласнікам уступіць у ЛКСМ. Яна ж дала мне і рэкамендацыю. Спадзяюся, што ніколі не пашкадуе аб гэтым. Я кожны раз з хваляваннем бяру свой білет. І веру, што ніколі не стану абыякавай да яго, што заўсёды ў сэрцы будзе ўзнікаць хваля пяшчоты да чырвонай кніжачкі. Цвёрда ведаю, што галоўнае быць сумленнай. Праўда, справядлівасць, а ў засені іх дабрыня, якая не мае межаў. Як хочацца крыкнуць: “Людзі! Будзьце добрымі адзін да другога”. Калі б можна было як горкаўскі Данка да святла - пракласці шлях да паразумення ўсіх. Я хачу шчасця людзям больш, чым сабе. Цяпер адчуваю, што ў гэтым найвялікшае маё шчасце. У гэтым сэнс жыцця. Калі б кожны прыняў, як закон, імкненне да шчасця іншых, не было б хандры, суму, паныласці. Няма патрэбы гаварыць высокія словы на кожным кроку. Іх бляск можа сляпіць так, што не ўбачыш таго, што вакол і побач. Не летуценіць, а быць удзельнікам жыцця. Не пасіўным назіральнікам, а актыўным змагаром: “Лишь тот достоин жизни и свободы, кто каждый день на бой идёт за них”.

І яшчэ сёння адна вялікая падзея - Масква! Яна стала бліжэй да нас, як скарацілася адлегласць да сталіцы. Праз Дараганава ад сёння ідзе цягнік “Масква - Баранавічы”. Масква! Святое імя. Хачу ў Маскву. І баюся. Баюся, што не вытрымаю ра- дасці сустрэчы. Смешна ніба, але ж шчыра.

31 мая

Заўтра - першы экзамен. Сачыненне. Упэўненая, што напішу кепска, не ў належнай форме. Нават няма настрою чытаць крытыку. Увогуле хутчэй бы праляцелі гэтыя дваццаць чатыры дні!

Хочацца з’ехаць з дому. Трэба разабрацца ў сабе, а звыклыя абставіны трымаюць у ранейшым. Каханне, маё горкае каханне... Як добра, што ты ёсць. Няхай боль, пакута, але ж гэта шчасце, шча­сце - кахаць. Момантамі нясцерпна цяжка. Калі раней супакойваў Грыг, дык цяпер ратуе Бетхо­вен...

1 чэрвеня

Сачыненне напісана. Пачуццё, нібы урок адбыла. Прыйшла звычайна ў школу, пра кветкі клапацілася... Трымала сябе. Толькі, калі адкрывалі канверт з тэмамі, унутры закалацілася. “Я - грамадзянін Савецкага Саюза”. Тэма цяжкая сваёй неабсяжнасцю. Незадаволеная напісаным. Але ж ёсць сілы рыхтавацца да гісторыі і грамадствазнаўства. Быць стрыманей!

Проста любіць людзей высакародных і моцных, добрых і разумных. А вось паспрабуй палюбіць іх подленькіх і труслівых, жорсткіх і хітрых. Палюбіць за тое, што людзі яны. І гэтай любоўю выпалі кепскае, а на попеле вырасці вартае чалавека. Вось гэта любоў. А сюсюканне і доўгія размовы ні аб чым - проста здрадаю. Не абыходзіць бруд, а ачышчаць ад яго душы. Пакуль няма сіл жыць так. Але мушу зрабіць усё, каб людзі побач са мной рабіліся лепшымі. Маральны абавязак - любоў да жыцця. Няхай хандра часам захліствае, але гэта на карысць. Каб сябе самаё спазнаць, трэба мець самы розны вопыт. Увогуле ж прага жыцця ў самых розных выявах. Я радуюся ёй, вітаю і болей таго - раздзьмухваю яшчэ болей любоў да ўсяго: музыкі, дажджу, пчол, кветак, травы... У якой прафесіі ні сцверджуся, а буду найперш Чалавекам. Не ведаю, чаго змагу дасягнуць. Праца і сіла волі. Галоўнае быць сумленнай з людзьмі і сабой. І стражэй, стражэй ацэньваць свае ўчынкі. Дакладна ведаю: дабрыня і сіла волі непадзельныя. Толькі моцны можа быць добрым, а не добранькім.

2 чэрвеня

Сёння з Моцартам. А учора - Бетховен. Нічога не магла слухаць апрача 40-ой сімфоніі - свежасць раніцы, іскрыстыя колеры. У Бетховена - глыбокія, вагомасныя тоны. У Моцарта - празрыстыя, лёгкія.

Пахвала патрэбная. Шчырая - ацэнка руху наперад, вынік працы. Але пахвала найчасцей падобная на імгліста-падманлівае святло месяца. Калі холадна, дык не сагрэе. Толькі настойліваю працай дасягаюцца сапраўдныя сонечнасць і цяпло. Цвяроза і аб’ектыўна падыходзіць да сваіх магчымасцей і вынікаў!

І што за беспрасветная хандра, туга находзяць на мяне?! Быццам марскія прылівы. Праз вызначаны час першыя сімптомы, а пасля і ўлада болю. Люблю жыццё, а ў такія моманты здольная кінуцца ў бездань. І чым большай была радасць, тым глы­бей, усеахопней боль. Ува мне два кантрастных чалавекі. Адна частка мяне высакародная, чыстая, а другая - пошленькая, часам дробязная, страшэн- на нягеглая. І змагаюцца між сабой, а найчасцей перамагае якраз другая. Слабачка я!

7 чэрвеня

Каб адчуць радасць, трэба згубіць рэч, перахвалявацца, а потым знайсці яе. Людзі не ўсведамляюць свайго шчасця, а толькі страціўшы яго, становяцца відушчымі. І шукаюць, шукаюць... Па сачыненню - 5/5, па гісторыі і грамадствазнаўству 5. Пакуль, здаецца, лёгка ідзе. Засталося самае страшнае. І на экзаменах, і ў жыцці.

Чалавек мае патрэбу ў дачыненнях з рознымі людзьмі, з рознымі характарамі, бо так найглыбей праяўляецца індывідуальнасць. Абуджаецца тое невядомае, што прыхавана за звыклым. Чым багацей унутрана чалавек, тым шырэйшае ў яго кола сяброў. І тут узаемная сувязь: ты людзям - людзі табе.

Няма ідэальных людзей. І ідэал паняцце адноснае, але без ідэалаў жыць нельга. Ідэал - чалавек, у якім больш, гусцей, чым у некім іншым, канцэнтруюцца рысы, якія неабходна напрацоўваць кожнаму.

Добра, мушу старанна, прадуктыўна вучыць фізіку. Універсітэт... ці вартая я ўніверсітэта?.. Ну, зубрыць. І воля, воля, кантраляваць кожны жэст, рух.

12 чэрвеня

Па фізіцы пяцёрка! 32-градусная гарачыня, якая адурманьвае, а трэба вучыць хімію.

Надвячорак. Што за новыя адчуванні? Мне раптам захацелася сына. Каб ён увайшоў у жыццё праз гадоў сем. І каб ён ганарыўся мамай. І мама ім. Сын... Маленькі мужчына. Накатвае хваляю мара аб утульным шчасці дома. Аб хлопчыку з бясконцымі пытаннямі. Дзіўна. І што гэта сёння... Будзе шчасце, будзе. Павінна быць, а калі не... Але ж лепш марыць і быць пэўнаю ў добрым.

24 чэрвеня

Экзамены здадзены. Геаметрыя - 5. Але чамусьці няма радасці, ад якой лёгка, крылата. Вучыла, як магла, наколькі ў маіх сілах. Усё адно пачуццё незадаволенасці.

Як здорава, што выйшла пастанова аб п’янстве. Даўно пара пачаць рашучы наступ на гэтае зло. Ледзь не скакала. Алкаголь жа псуе жыццё не толькі асобнаму чалавеку, яго сям’і, але і ўсім навокал. Цяпер бы пашырыць кола зацікаўлення людзей. Ва ўніверсітэты культуры варта было б змушаць ісці нават сілай. Калі чалавек вучыцца хадзіць, робіць першыя крокі, падае, б’ецца. Але ж гэта непазбежна. Так і з эстэтычным выхаваннем. Нічога, дойдуць у хуткім часе і да гэтага.

28 чэрвеня

Была ў Асіповічах, у рэдакцыі раёнкі. І набралася сумневаў адносна філфаку. А можа журналістыка сапраўды маё “прызванне”, як рэдактар пераконваў? І не трэба акольных шляхоў?! Заўтра выпускны вечар, а ніякай радасці і хвалявання.

30 чэрвеня

Хаджу, бурчу, ныю... Вечар прайшоў лепш, чым чакала. Заўтра сабантуй - не хачу! І сорамна: ад калектыву адрываюся. Не хочацца пісаць. Дзіўны стан, як напаўняюся чымсьці незразумелым - пакуль ці ўвогуле... Атрымала рэкамендацыю для паступлення на філфак ад старшыні Магілёскага абласнога аддзялення Саюза пісьменнікаў БССР Васіля Матэвушава.

5 ліпеня

Дакументы ў прыёмную камісію філфака здадзены. Сёння вярнулася з Мінску. Зноў адчуваю сябе чалавекам. Вось жа непаразуменне - заўсёды “забываю” сябе дома, куды б ні паехала. У Асіповічах нават “шарыкі” ў іншы бок пачынаюць вярцецца, а пра Мінск і гаварыць няма чаго. І дакуль гэта будзе працягвацца? Праўда, цяпер трымалася лепш, але... Была ў “Піянеры Беларусі”. Літаратурны супрацоўнік Міхась Зарэмба напісаў характарыстыку на “юнага карэспандэнта Галіну С -к”. Колькі гадоў таму я за яго подпісам першы ліст атрымала? З сёмага класа ў “П/Б” пачала пісаць і ўдзячная М. Зарэмбу, бо ён жа найчасцей мне адказваў і займаўся маімі матэрыяламі.

8 ліпеня

Ненавіжу сябе! Ну, зусім не ўмею быць адпаведнай з людзьмі, пераконваць іх. Не вытравіць з сябе рабскае знізу ўверх глядзенне. Але ж адно - пакланенне перад Пушкіным, а іншае - перад тым, хто проста прымае дакументы.

У гэтым годзе не паступлю. Ведаю дакладна. Такі агромны аб’ём матэрыялу не ўлезе ў маю дубовую галовачку. Пайду працаваць важатай. Хоць, зразумела, хочацца вучыцца. І каб не дрыжэла перад прыёмнай камісіяй!..

Зноў сёння да цябе, мой Дзённік - беспрасветная хандра. Хоць бы не звар’яцець. Здаецца, што чую, як пульсіруюць нервы. І яшчэ гэтая ўпэўненасць навокал у тым, што я паступлю. Супрацьлеглая маім прадчуванням. Ёсць, пэўна ж, думкі аб тым, што атэстат нічогісты, а да яго і характарыстыкі-рэкамендацыі яшчэ. Але ж гэта толькі шансы-нюансы. Так, як звычайна, думкі пра тое, як будзе, калі стану студэнткай, і што, як не ўдасца... Розумам цвяроза ўсведамляю, што куды мне ва ўніверсітэт! Прыйшоў выклік на экзамены. 30-га ліпеня трэба быць у прыёмнай камісіі. Так, буду. А 25 жніўня паеду з Дараганава ў Асіповічы, у райком, прасіцца на працу важатай... Бо не вартая таго, каб вучыцца ва ўніверсітэце!

19 ліпеня

Ёсць людзі, адносіны з якімі, нібы ўзыходжанне на горную вяршыню... Знайшла сівы волас! Рыхтуюся да экзаменаў. Як жа несправядліва, што ўсходнія славяне раздзяліліся на беларусаў, рускіх, украінцаў. Разам былі б мацнейшымі. Адна магутная плынь, а так - тры ракі. Вось пачуццё віны перад беларускай мовай, што іду на рускае аддзяленне. Нібы здраджваю нацыянальнаму, а люблю ж сваю родную мову. Ды на яе глядзяць цяпер як на нейкі архаізм. Вакол гавораць у асноўным па-руску. Непрыемна, крыўдна. І сябе апраўдваю тым яшчэ, што беларускую ведаю лепш за рускую...

28 ліпеня

Учора былі з мамай у кіно. Калі вярталіся, яна сказала, што са мной найлепш хадзіць у клуб. Як выразна адчулася, што няма чалавека, якому б даражэй быў кожны мой уздых, мая слязінка, мой поспех. Яна дала жыццё дзіцяці-крыкуну, выкарміла сваім малаком. А цяпер як адрывае ад сэрца сямнаццацігадовага чалавека. Мілая мая ма­ма, як цяжка табе ўсе гэтыя 25 гадоў. Твая чулая душа пакутавала, стагнала. Жыццё толькі дзеля нас з братам. І як можна крыўдаваць, што ў нечым не разумела мяне, якая глытала кнігу за кнігай. Да тваіх грудзей можна прытуліцца моцна-моцна, выплакацца, скінуць цяжар перажыванняў.

У мамы глыбокі, цэласны характар, як з аднаго кавалку скроены. Яна шчасліва пазбаўлена супярэчнасцей, любіць людзей, дзейсная ў спачуванні.

Стараецца кожнаму памагчы. Пяшчота, пяшчота. Мама, люблю цябе...

1 жніўня

Як сон - няўжо за плячыма ўжо першы экза­мен... Пісала сачыненне на тэму “Я радуюсь мар­шу, которым идём...”, У. Маякоўскі. Перапрацавала школьнае экзаменацыйнае. Правяла паралелі. Школьным патрабаванням адпавядае, а ўніверсітэцкім? Вялікі запытальны знак. Можа, і памылак нарабіла. Спадзяюся, што не на “двойку” і варта рыхтавацца да вусных мовы і літаратуры.

2 жніўня

Вучыцца ва ўніверсітэце хочацца! У студэнцкую б аўдыторыю! Люблю Мінск сам па сабе і яго магчымасці для развіцця. Заўтра - экзамен. Надзей мала, але трэба ведаць, што ў барацьбе дзеля перамогі зроблена ўсё.

“Чацвёрка” па сачыненні. Не паступлю!

3 жніўня

І сёння атрымала чарговую “чацвёрку”. Здаецца, адказвала правільна, а нейкім чынам пераўтварылі ў няправільнае. Не далі адказваць, сабрацца з думкамі - не чакала такога павароту. Як пацямнела адразу ўсё навокал!

Трымаюся дзякуючы наведванню Станіслава Пятровіча. Ён вельмі добры чалавек. Сыходзіць ад яго нейкая дзіцячасць, нават нібы наіўнасць. Люблю людзей, якія захавалі на ўсё жыццё зарад бадзёрасці, непасрэднасці юных гадоў. Надзя, яго дачка, вельмі мілы чалавек. Галоўнае, што ёсць ідэалы, дабрыня і, мабыць, воля. Мы яшчэ абавязкова сустрэнемся і, мабыць, пасябруем.

6 жніўня

Па гісторыі літаральна з-за “мамы і таты” атрымала “чацвёрку”. Ну, не выракаюся я сваіх “простых” бацькоў. Няўжо няма справядлівасці ва ўніверсітэце? Адказала ж бездакорна на ўсе пытанні, а апошняе было пра бацькоў. Па гісторыі ж у школе ад пятага па дзесяты клас ніводной нават бягучай “чацвёркі” не мела. Перад дзвярыма яшчэ кансультавала дзяўчат, і чула, як іншыя адказвалі. Што ж, з’язджаць?! Вось так, з кепскімі думкамі пра людзей? Шансаў стаць студэнткай ужо няма. Але ж трэба перажыць усю сітуацыю...

7 жніўня

Мушу вучыць deutsch. Дзесяць тэм сёння - як хочаш! Не распускацца, падцягнуцца. Пойдзеш працаваць. Няўжо нельга жыць без універсітэта? Галоўнае заставацца чалавекам.

Сёння ў Шушкевічаў пазнаёмілася з сябрам Станіслава Пятровіча паэтам Сцяпанам Ліхадзіеўскім, які жыве, працуе ва ўніверсітэце ў Ташкенце. Год таму чытала ў “Полымі” аб іх сяброўстве і вось убачыла побач абодвух.

Як кепска - нікому не зразумець. Вядома, засмучае тое, што не паступіла. І - справядлівасць! Ведала, што бруду шмат, але каб у такой ступені сабрана было ў найлепшым ВНУ рэспублікі - сюрпрыз. Разгубленасць, адсцябалі па душы. Аднак па-ранейшаму належыць ісці прамым шляхам. Буду змагацца за праўду і верыць у жыццё. У 20-я гады было цяжка, жорстка, а выстаялі. І ў імя Валерыя Банівура я мушу быць чалавекам.

8 жніўня

Гэтак можна звар’яцець. Як кепска! Страшэнна кепска! Агіда. Хочацца з’ехаць дадому, ісці працаваць і не прыніжацца. Хіба зразумеюць мяне? Мушу папытацца аб справядлівасці. Нервы нібы матляюцца з боку ў бок. Балюча! Як жорстка! Калі б бачыла, што іншыя лепш за мяне ведаюць, не крыўдзілася б. А так... Ледзь не патрапіла пад машыну. Гэты марш-кідок перад экзаменамі даў, вядома, шмат. Літаратуру ў аб’ёме сярэдняй школы лепш вывучыць я ўжо не магу. Трэба было б прайсці курс ВНУ. А гісторыя? Такое адчуванне, што ў любы момант грудзі разарвуцца ад болю. Толькі б вытрымаць, выстаяць. Што ж, бывай, мара! На дзённае лепш хіба і не рабіць болей спроб паступаць. Бацькоў мяняць я не збіраюся. Паступаць у наступным годзе - значыць яшчэ раз прыніжацца. Так увогуле можна ўзненавідзець жыццё.

10 жніўня

Па deutsch - пяцёрка. Вось цуд! Найгорш хіба была падрыхтаваная, а выдатна. Пыталася шаноўная экзаменатарка шмат, але па справе. Мне нават спадабалася адказваць. Вось бы ўсе так! Выйшла змучаная, гатовая ўпасці, але шчаслівая.

12 жніўня

Цяпер каля трох гадзін ночы. Сяджу на асіповіцкім вакзале. Мільгаюць, праплываюць, перавальваюцца людзі. Сем гадзін чакала субяседаванне. Конкурс - шэсць кандыдатаў на адно месца. У адпаведнасці з баламі і заходзілі ў пакой. Што мяне ўтрымала ля тых дзвярэй? На намесніка дэкана зрабіў уражанне мой альбом з газетнымі выразкамі: “О, сколько написала...” Пакінуў у сябе з тым, каб прайшла яшчэ раз паўторна субяседаванне. Ці будзе штосьці з таго? Як хочацца паступіць!

18 жніўня

Зноў ноч на вакзале. Пакуты працягваюцца. Як нядобра на душы з-за гэтых “варыяцый” з паступленнем! Такое адчуванне, нібы абкрадаю некага. Не прымуць жа! Проста не абарвалі адным разам нітачку-надзею, а цягнуць, цягнуць, пакуль яна не лопне. І так пакутна, балюча гэта! Хіба і дарма, бо, каб пэўна ведала, што праца наперадзе, рыхтавалася б адпаведна, а зараз імгла пакуль...

Вельмі мілыя Надзя, Ружа Шушкевічы. У іх, з імі сапраўды добра. Лёгка дыхаецца, свабодна. Прапануюць, калі паступлю, жыць у іх. У прынцыпе цудоўна, але ж гэта - Шушкевічы!!! Сорамна мне... Дваццаць пятага зноў у Мінск за дакументамі і альбомам. Калі б прынялі, усё надта ж добра склалася б, а ў маім жыцці такое не прадугледжана...

19 жніўня

Я шчыра люблю, абураюся, спрачаюся, спачуваю людзям, хачу дапамагчы ім. Але ў глыбіні душы жыве чалавек, незалежны ад мяне ж. Ён глядзіць на свет як крытык. Сартуе ўражанні: варта помніць, не варта... Я буду пісаць. Калі застануся самой сабой, не змагу не пісаць. Не забыць усяго таго, што адбываецца штодня. Хачу, каб пра простых людзей, якія мне дарагія, ведалі ўсе. Таму што яны сапраўдныя людзі. Сумленныя, чыстыя, вельмі зямныя. У адказны момант і Л.У., і М.К., і Н. П., і Т.С., і І.Б., і Л.Д., і Г.М. ... стануць на сцежку Банівура, Улляны Громавай, Зоі Касмадзем’янскай. Я не магу не расказаць усім і кожнаму аб маёй Пцічы, аб маёй бярозе, аб маім лесе, аб маім полі і маёй дарозе, аб маім небе.

Хачу, каб кожны адчуў пяшчоту да дарагіх мне кляновых лісточкаў. Чалавек, які любіць прыроду, любіць і людзей. Іншая справа, што мы часта аказваемся грубымі ў параўнанні з карункамі бярозы. Так, як шмат сярод нас пошленькіх, заплеснявелых, жорсткіх. Але ж я хачу - не магу інакш! - змагацца за душы чалавечыя. Я не талент, каб падобна Талстому, Чэхаву асвятляць людзям шлях. Пасля Паўстоўскага цяжка сказаць індывідуальна-вартасна аб тым, што навокал цябе. Але я буду працаваць, каб стаць хоць радавой лучынкай. Маёй душы цесна без мары. І не хачу астужаць свае парыванні, бо без іх і мяне ж няма...

Чытаю Расула Гамзатава. Як вочы адкрыліся: пэўна ж, я павінна пісаць толькі па-беларуску. На мове маіх продкаў. Магчыма, нічога талковага з мяне і не выйдзе, але чалавек мусіць цягнуцца да зорак. Тады выпростваюцца плечы, страйнее пастава. Знаць дасканала рускую мову неабходна. Беларускую ўдасканальваць да прафесійнага ўзроўню ў стане сама. Пакуль не атрымліваецца выказаць свае пачуцці, але сёння пераломны дзень. Зямля не гайдаецца ўжо пад нагамі.

20 жніўня

Жнівень на зыходзе. Жоўтыя сцірты, нібы рыцарскія шлемы, пакінутыя на полі пасля бітвы. Жыта абмалочана. Склалі галовы буйны моладцы. Колас без зерня - не колас. Шлем без рыцара - сірата. Месяцамі, вечнасць сваю, сцябло люляла, хлеб. І вось аддало людям сваё дзіцятка, свой лёс, а само засталося, быццам шлем без рыцара. Праз год, магчыма, нясмела выгляне з-пад зямлі плоць і кроў той сцябліны, зернейка з коласа. Прашумяць дажджы. Зноў будзе жнівень. Асірацее поле.

Устануць шлемы без рыцараў. І так год за годам. Тужліва. Ды каб з года ў год цягнуліся каласы ў сінь, не абысціся без шлемаў...

Увогуле настрой з-за няпэўнасці кепскі. І бедная мая мама хвалюецца, пакутуе нават больш за мяне. Сілы, так патрэбныя, глынае чаканне. Ужо б сказалі адразу, што я за бортам...

21 жніўня

Вечара, такога, як учарашні, не будзе ў маім жыцці ніколі. Так, буду сядаць за школьную парту як госць, але гэта будзе ўжо новы чалавек. Учора ж сядзела дзяўчынка-дзяўчына. Нібы дзяцінства маё і юнацтва працягнулі рукі адно другому. Абняліся. Радасць і туга зліліся ў адно цэлае. І кроплі слёз... Аб чым?.. Аб добрым і кепскім, пяшчотным і жорсткім. Аб ляльцы, якая з дачкі ператварылася ў ляльку. Аб вечарах, калі за дзве гадзіны роздумаў на паперу клалася толькі чатыры дзіцячых радкі. Аб празе кахання, а, магчыма, проста сябра...

“Сёння незвычайны ўрок. Урок аб той складанай рэчы, імя якой жыццё, - сказала Міла Капітонаўна. - Канспектаваць неабавязкова”.

Як вытрымаць паперы, як раскрыць на ёй пачуцці, якімі наскрозь прасякаецца душа... Няма такіх слоў у мяне. Туга - і не туга, радасць - і не радасць. Тое, што ачышчае, уздымае, дорыць крылы. У такія хвіліны адчувальна сталееш, адкрываеш нанова жыццё. У такія хвіліны ў душы “сур’ёзная“ музыка, класіка. Нібы ўдары сэрца па клавішах чуйнага інструмента нараджаюць цудоўныя гукі, моцныя, страсныя, пяшчотныя.

26 жніўня

Вярнулася з Мінску. Сваю паразу хацела прыняць сама, каб тое, што адаб’ецца на маім твары, не бачыў ніхто з блізкіх людзей. У прыватнасці, Надзя, бо мы з ёй сустракаліся ля філфака на Чырвонаармейскай. Ішла за дакументамі і аль­бомам, але ж няпэўнасць працягваецца. Намеснік дэкана сказаў: “Я думаю, што вы паступіце...” Рэктару збіраюцца паказваць мой альбом.

Толькі ж мая зорачка хіба шчыльна зацягнулася хмарамі. Можа і на карысць нечаму ўва мне, што так расцягнуўся неспакой. Хваляванні ў маім узросце працуюць на характар, мусяць працаваць. Трымацца! А чаму гавораць суботні, нядзельны вечар, а не ўжываюцца формы панядзелкавы, аўторкавы і г.д.? Вось дык думкі.

29 жніўня

Поўня, нібы шар з юрлівай жоўтай ртуці, коўзаецца па жывым люстэрку вады. Мігцяць вільготнымі вачыма зоркі. Рака ўздымае над сваім пругкім целам беладымнае покрыва. Туман плыве то сівой грывай, то мяккім вэлюмам. Не хапае слоў, каб выказаць пачуцці. Ні ў адным мастацкім музеі свету не знойдзеш такой прыгажосці, у якую можна ўвайсці, апусціць руку ў люстэрка, за- чарпнуць зорку, а праз хвіліну зноў убачыць у ім, гэтым люстэрку, неба з тваёй зоркай. Які цуд!!! Праглядаюць гарадскія сцены, выдаюцца вострыя вежы. Застыў разведзены над гарадскім ірвом мост. Толькі б не праімчаліся па дарозе ганцы, не парушыўся б спакой гэтай начной дзяржавы. Цішыня...

Мне часам здаецца, што маё сэрца здольнае перанесці любыя гора, бяду, а можа не вытрымаць такога вось боскага хараства, пачуцця радасці, бязмежнага шчасця... Жыццё, нягледзячы на падман, частую бессаромнасць чалавечую, такое цудоўнае! Вось жа зоркі ніколі не пагаснуць. Хай робяць навуковыя разлікі, пераконваюць астраномы, але мае зоркі ніколі не знікнуць - маё сэрца самы магутны тэлескоп.

Не ўсё вылілася на паперу. Штосьці яшчэ засталося і як у бакі водзіць, але ўжо крыху лягчэй. І трэба стаяць да канца. Рэктар дык рэктар, міністр дык міністр. Хачу вучыцца, хоць у душы сумненні варушацца: “Можа, горш за іншых. Куды ж цянешся!?” Эх, каб быў дасканалы апарат для вызначэння здольнасцей...

31 жніўня

Глухая незадаволенасць сабой. Не ведаю, у што гэта выльецца. Што мне трэба? Пабыць зусім адной? Паслухаць музыку? Заснуць на суткі? Заўтра - Першае верасня. Ці не таму панурасць, змрочнасць душу апанавалі? Выкліка на заняткі няма. Зноў грызе комплекс непаўнацэннасці. Праўда, прыглушаны болем фізічным. Сэрца капрызіць усімі сваімі тканкамі. Уласнае бяссілле найстрашней за ўсё. Нікому не магу зараз дапамагчы. Мы адказныя за тых, каго прыручаем! Значыць, разлічваць сілы ў чалавечых адносінах?.. Што ж, заўтра замест студэнцкай аўдыторыі пайду ў свой лес. Адведаю зарослую ўжо маладымі сасонкамі паляну першага ў маім жыцці піянерскага кастра. Сцежкі мае баравіковыя, памажыце мне сябе сапраўдную знайсці...

1 верасня

У Мінск!!! Еду на вучобу. Вярнулася з лесу, а ў скрынцы - ліст з Універсітэта. Прынята на першы курс філалагічнага факультэта. Мама шчаслівая, з работы прыбегла раней, бо паштальёнка перадала, што канверт з Мінску прыйшоў, у якім, мабыць, выклік. Вось жа колькі іх, зацікаўленых маімі справамі. Студэнтка! Далося. Так чакала гэтага імгнення, колькі працавала на яго. Распачынаецца новы этап?! У Мінск!

З ЗАПІСАЎ СТУДЭНТКІ

5 верасня, 1972

Доўгачаканае, выпакутаванае - студэнтка! Ды ці змагу вучыцца ва ўніверсітэце, ці хопіць здольнасцей, ці здолею арганізавацца...

Падымаюся а палове сёмай. З Партызанскага праспекта ад дзядзі Андрэя - трамваем, да якога яшчэ дабегчы трэба, а пасля - тралейбусам. Філфак размешчаны ў цудоўным месцы. На Чырвонаармейскую з Ленінскага праспекта выводзіць клянова-каштанавы сквер і кожную раніцу я нібы заглядаю ў родныя прысады. Пасярод сквера - незвычайнай прыгажосці фантан: залацістыя хлопчык і лебедзь нібы вось-вось вымкнуцца ўвысь праз густыя вершаліны... Амаль насупраць філфака - Ленінская бібліятэка, самая галоўная ў Беларусі і ў якую запісваюць толькі на трэцім курсе.

І як пераадолець унутраную неразбярыху, ха­ос, які правакуецца, мабыць, і тым, што дзве гадзіны ў дзень забірае дарога - Заводскі раён, які ўсё ж чамусьці так не мілы мне - урэшце і тым (ці найперш?!!), што страшэнна цягне дадому... Студзіць няўпэўненасць у свае сілы. Можа, каб чароўным чынам магла адначасова заставацца ў дараганаўскай хаце і быць у Мінску, дык паспявала б значна болей. З Надзяй аказаліся ў адной чацвёртай групе!

9 верасня

Буду на кватэры ў Шушкевічаў! Дарагія Станіслаў Пятровіч і Кацярына Аляксееўна прананавалі самі. І няёмка мне, але ж рада-рада. Цяпер я сапраўды змагу больш чытаць і грунтоўней рыхтавацца да семінарскіх. Даезд за паўгадзіны без перасадак, буду сядзець увечары, колькі трэба, не хвалюючыся за святло. І адчуваю сябе на Якуба Коласа вольна, амаль як дома, што найгалоўнае. Шчаслівыя Надзя, Ружа і ўсе дзеці, маючы такога бацьку, як Станіслаў Пятровіч. Вось і на мяне яго добразычлівасць, інтэлігентнасць распаўсюдзіліся. Як здорава, што падышла да яго тады, пасля школьнай сустрэчы з пісьменнікамі!..

12 верасня

Цяпер цяжэй сыходжуся з людзьмі. І мучаюць занядбаныя абавязкі перад сабой жа, не выконваю належнае! Па сутнасці ж гэты тыдзень амаль не займалася і дарма спяшаюся апраўдаць сябе пераездам, уладкаваннем. Абсурд: раптам даходжу да таго, што “зайздрошчу” свабодзе тых, хто не паступіў! І якая туга па дому! Першыя дні вірам укруцілі ў сябе, а сёння душа проста дрыжыць, трымціць. Крылы б мне!.. Густая чалавечая плынь, у якой губляюся, адчуваю сябе адзінокай, чужой гораду. Ужо восень - спланіраваў пад ногі ў скве­ры мой першы жоўты кляновы лісток. У гэтых веліканаў такія ж далікатныя далоні, як і ў майго клёна над дараганаўскай вуліцай.

14 верасня

Учора, вярнуўшыся з заняткаў, застала старэйшага сына Станіслава Пятровіча - Станіслава Станіслававіча, вучонага фізіка, гонар усёй сям’і. Мне ўпершыню пацалавалі руку! Здаецца, больш з усіх пяцёх дзяцей ён падобны на бацьку.

16 верасня

Заўтра нядзеля - дадому б! Але не еду ні ў Дараганава, ні ў Мікалаеўшчыну на радзіму Якуба Коласа, бо не маю права, не заслужыла свята. Мушу ўвайсці ў адпаведны вучэбны рытм, а таму пакуль укладаць час не ў тое, што хочацца, а найперш - у неабходнае. Не апраўдвацца, не выскакваць наперад. Думаць найперш! Берагчы час, напаўняючы яго ведамі.

20 верасня

Божа мой, хоць бы адна жывая душа зразумела! Зноў у панцыры. Цяпер бы Эдварда Грыга, песню Сольвейг пару гадзін, як дома, паслухаць. Адчуваю сябе знішчанай дарэшты. Здаецца, што нічога-нічагусенькі добрага не змагу зрабіць у жыцці, што закончаная дурніца. І так хочацца дадому! Але ж трэба неяк пераадольваць сябе. Толькі ці застануся я ва ўніверсітэце па першай сесіі? Адна латынь забівае. Проста жах. Як было сорамна сёння! Не хапае часу, каб вывучыць, вызубрыць. На семінары па гісторыі, праўда, “5” атрымала, але ж гэта адзнака ліпавая, хаця і адзіная ў групе. Не ведаю я па-сапраўднаму “Маніфеста”. І пара назусім усвядоміць тое, што вучыш не для адзнакі, а для сябе.

Нейкая зябрыстая паласатасць у душы. Няма жалезнай упэўненасці ў тым, што сапраўды трэба кожную раніцу ехаць на заняткі. І ўвогуле адчуванне, нібы выштурхнутая з каляіны сваёй, а цяпер як б’юся галавой у сценку, шукаючы яе, сваю адзіную сцяжыну.

Была ў Мастацкім музеі. Успомнілася, што ўпершыню гадоў сем таму, зусім дзіцём, з мамай і Васілём сюды патрапіла, калі яго, тады студэнта, пры нагодзе праведвалі. Шчаслівыя гараджане! Якія цуды чакаюць кожнага ў гэтым палацы. Пастараюся штотыдзень сюды заходзіць. Добра, што блізка ад філфака. У гулкіх залах музея прасякаешся асаблівай свежасцю і нібы душа вызваляецца ад нечага чужога... Зараз бачу, што недарэмнымі былі мае намаганні ўвайсці ў гэты асаблівы свет праз рэпрадукцыі, кнігі. А чаго варты пераход-калідор з вучэбнага ў жылы корпус у Дараганаўскай школе-інтэрнат - сапраўдная галерэя, апынуўшыся ў якой першы раз, аб усім і аб самой сабе забылася. І якой ашаломлена шчасліваю знайшлася! Пазнаю ў музеі некаторыя творы. Асабліва крануў Максімаў з яго “Усё ў мінулым” - старая пані ў фатэлі пры ганку не маладзейшага дому, на століку пры ёй - філіжанкі з розных сервізаў, а побач светлыя фіялеты бэзу, які ўжо таксама старэча і цвіце з апошніх сіл... Добра было б асвоіць усю музейную экспазіцыю.

22 верасня

Застала, вярнуўшыся з заняткаў, Сцяпана Іванавіча Ліхадзіеўскага. Ён вяртаўся з адпачынку са сваёй роднай Случчыны ў Ташкент, дзе жыве даўным-даўно. Беларускі паэт, закінуты лёсам ва Узбекістан, вучоны-філолаг. Чаму даваенны час аказаўся такім нялітасцівым да цудоўных, інтэлігентных людзей?! І трэба маўчаць аб гэтым, не распаўсюджвацца, паабяцала.

25 верасня

Уразіў святочнасцю, нават велічнасцю Оперны тэатр. Купіла два білеты на “Пікавую даму” Пятра Чайкоўскага, каб смялей было, удвух з Ігарам пайшлі. Першакурснікі, студэнт-перакладчык Інстытута замежных моў і студэнтка філфака БДУ, ідучы на спектакль, разважалі, як патрапіць на свае месцы, бо што ж гэта за бенуар, як пазначана ў білетах. Ведалі, дзе партэр, бельэтаж, балкон, а вось бенуар... Доўга шукаць не прыйшлося! І аказаліся ў зусім іншай прасторы, вытанчанай, святочнай, так аддаленай ад асабіста маёй рэчаіснасці. Вельмі дарэчы было, што якраз з бенуара, адкуль увесь партэр і сцэна ахопліваюцца, і адбылася першая сустрэча з гэтым дзівосным све­там. У нішы перад сцэнай - аркестр, паслухмяны рухам дырыжора (жанчыны!), цёмна-бардовая цяжкая аксамітная заслона, за якой - таемнае таемных... Колькі ж мне расці яшчэ душою, каб хоць наблізіцца да адпаведнага ўспрыняцця оперы! Ра­да, што хочацца ў гэты Храм Мастацтва. Хай сабе Папялушкай сярод элегантнай публікі і дрымучым неафітам у оперы. Знаёмства з балетам яшчэ на­перадзе!

4 кастрычніка

Учора, дзякуючы Станіславу Пятровічу, патрапіла ў Драматычны тэатр імя Янкі Купалы на вечарыну, прысвечаную 60-годдзю з дня нараджэння Максіма Танка. Сам ён такі магутны, прыгожы. Жывы класік. Выступалі “Песняры”! Раптам як азарыла: мне кепска найперш таму, што я жыву цяпер толькі для сябе, ніякай грамадскай працы. Усё ў чалавеку павінна быць падпарадкавана галоўнай мэце, якая заключаецца ў служэнні іншым людзям дзеля агульнага шчасця, пераадолення ўласных хібаў, умацавання дабрыні.

8 кастрычніка

Як хочацца дадому!!! Па плану мелася паехаць, а сяджу ў бібліятэцы на бульвары Талбухіна. Мама расхвалявалася і бацька адразу раніцай патэлефанаваў. А ў мяне ком у горле, што і гаварыць цяжка. Так суха-суха адказвала, а на вочы слёзы навярнуліся.

А.М. Горький: Говори только о том, о чём не имеешь права молчать.

К.Д. Ушинский: Воспитание не только должно развивать разум человека, но должно зажечь в нём жажду серьёзного труда, без которого жизнь его не может быть ни достойной, ни счастливой.

A. М. Горький: Если я не за себя, то кто же за меня, но если я только для себя, так зачем я?

B. Г. Белинский: Кто не идет вперед, тот идет назад, стоячего положения нет.

А.К. Толстой: У кого большой ум, тому надо ещё больше ума, чтобы управлять этим умом.

11 кастрычніка

Мастацкі музей. Перасоўнікі-партрэцісты. Як навучыцца адрозніваць пэндзаль Крамскога і Рэпіна, Пярова?! Ледзь-ледзь мільгаціць штосьці, але пакуль што вельмі невыразна... Ад мамы ліст і тужліва-тужліва светлым сумам...

17 кастрычніка

Як сорамна! Як можна выкарыстоўваць добрыя адносіны да цябе людзей! Ганьба! Вучыць deutsch!

Зноў кепска, баліць сэрца. Жыццё здаецца недарэчным, непатрэбным і згасіць яго нібы так проста, лёгка. Бязглуздыя думкі, пэўна ж, але, што надакучлівыя мухі, лезуць у галаву. Я цяпер не чалавек, а штосьці брыдкае, ліпкае. Час коціцца надарэмна. Паўсюль фармалізм. Як жыць без веры ў сапраўды светлую будучыню?

18 кастрычніка

Восень скінула на зямлю амаль усё лісце. Ляжыць бездапаможнае, уздрыгвае, час ад часу ўзнімаецца, падлятае, адзываючыся на парывы ве­тру і, здаецца, істава просіцца-просіцца ўгору, каб надалей шапацець густой кронай. Вечная змена, да якой не прывыкнуць!

Як сіратліва, адзінока! Хочацца да моцнага, добрага чалавека, які ведае, калі не ўсё, дык хоць бы шмат пра жыццё, каб дапамог зразумець, чаго ж я ўрэшце хачу, што мне трэба?! Сяджу над цудоўным Паўстоўскім. Выкладчыца філасофіі ўзрадавалася, калі пачула пра маё захапленне ім і дала заданне напісаць рэферат пра аўтабіяграфічныя аповесці Канстанціна Георгіевіча. І як жа мала я ведаю і магу...

31 кастрычніка

І лейтматывам з дня ў дзень маё кепска, проста фізічна. Чаму? Не вучыцца, а ў чацвер залік па ўводзінах у літаратуразнаўства. Дадому б!