Песня песняў

Другая частка. Мы збіраем зелень

— Хутчэй, Бузя, хутчэй! — звяртаюся я да Бузі напярэдадні свята швуэс, бяру яе за руку, і мы ўзбягаем на гару. — Дзень не стаіць на месцы, дурненькая. Вунь якую гару нам трэба прайсці. А за гарой яшчэ і рэчка. Цераз рэчку перакінута кладка з дошак, якая завецца «масток». Рэчка бяжыць, жабы квакаюць, дошкі хістаюцца, разгойдваюцца, і толькі там, за мастком — толькі там нас чакае сапраўдны рай, Бузя! Бо там пачынаюцца мае ўладанні.

— Твае ўладанні?

— Ну, словам, «лявада». Велізарная лугавіна, што ўсё цягнецца і цягнецца без канца і краю. Яна пакрытая зялёнай коўдраю. Яна пярэсціцца жоўценькімі рамонкамі. Яна расквечана чырвоненькімі гваздзічкамі. Эх, каб ты ведала, якія там пахі — там жа водары, найлепшыя ў свеце! Ёсць у мяне там і дрэвы, безліч дрэваў, высокіх, галінастых дрэваў. І ёсць там пагорак, дзе я люблю сядзець. Хачу — прысяду, хачу — скажу чароўнае слова — і палячу, як арол, вышэй за хмары. Над палямі і лясамі, над морамі і пусткамі буду ляцець я, пакуль не апынуся па той бок Змрочных гор…

— Адтуль, — перабівае мяне Бузя, — ты пройдзеш пешкі сем міль і прыйдзеш да ручая…

— Не, да густога лесу… Спярша я ўвайду ў лес, і выйду з лесу, і тады толькі дабяруся да ручая…

— Ты пераплывеш ручай і адлічыш сем разоў па сем…

— І перада мною ўзнікне дзядок з доўгаю барадою…

— І ён спытае ў цябе: «Чаго ты хочаш?»

— І я скажу яму: «Вядзі мяне да царэўны».

Бузя вырывае ў мяне руку і кідаецца стрымгалоў уніз. Я бягу следам.

— Бузя, чаго ты так ляціш?

Бузя не адказвае. Яна сярдуе. Яна ненавідзіць царэўну. Яна любіць усе казкі, але не пра царэўну…

Хто такая Бузя, вы павінны помніць. Я ўжо вам неяк расказваў. А калі вы ўсё ж такі забыліся, то я вам паўтару яшчэ раз.

У мяне быў старэйшы брат Беня. Дык ён утапіўся. Пасля яго засталіся вадзяны млын, маладая ўдавіца, два конікі і адно дзіця. Ад млына давялося адмовіцца, коней прадалі. Маладая ўдавіца выскачыла замуж і з'ехала некуды ў свет. А дзіця прывезлі да нас.

Гэта і была Бузя.

Ха-ха-ха! Усе думаюць, што мы з Бузяю брат і сястра. Майго тату яна называе татам, маю маму — мамаю. І мы з ёю жывём, як брат і сястра, і любім адно аднаго, як брат і сястра.

Як брат і сястра? Чаго ж тады Бузя мяне саромеецца?

Аднойчы здарылася вось што. Мы засталіся адны, сам-насам, удваіх у цэлым доме. Было гэта адвячоркам. Ужо ладна сцямнела. Тата пайшоў у сінагогу чытаць памінальную малітву па маім браце Бені, а мама выбегла па запалкі. Мы з Бузяю забіліся ў куток, і я расказваў ёй казкі. Цудоўныя казкі з хедара, казкі з «Тысячы і адной ночы». Яна прысунулася да мяне зусім блізенька. Яе рука — у маёй руцэ.

— Расказвай, Шымек, расказвай.

Ціха апускаецца ноч. Паволі ўспаўзаюць на сцены трапяткія цені, сунуцца па зямлі і расплываюцца. Мы амаль не бачым адно аднаго. Але я адчуваю — яе ручка дрыжыць, чую — яе сэрцайка калоціцца, мне відаць, як блішчаць у цемры яе вочы. Раптам яна вырывае сваю руку з маёй. «Што такое, Бузя?» — «Нельга». — «Чаго нельга?» — «Трымацца за рукі». — «Чаму? Хто гэта табе сказаў?» — «Сама ведаю». — «Хіба мы чужыя? Хіба мы не брат і сястра?» — «Ах, калі б мы былі брат і сястра!..» — уздыхае Бузя, і ў яе адказе мне чуваць словы з «Песні песняў»: «Мі йітэнхо кэох лі — чаму ты не брат мой?..»

Заўсёды гэтак. Я гавару пра Бузю — і ўспамінаю «Песню песняў».

Дык дзе мы спыніліся? Мы ўзбягаем на гару. Наперадзе Бузя, я за ёю. Бузя сярдуе на мяне за царэўну. Яна любіць усе казкі, толькі не пра царэўну. Аднак не хвалюйцеся, Бузін гнеў трымаецца не даўжэй чым тыя хвілі, пакуль я кажу вам гэтыя словы. Вось яна зноў глядзіць на мяне сваімі вялікімі, яснымі, задумлівымі вачыма. Яна адкідае валасы назад і гаворыць мне:

— Шымек! Ой, Шымек! Ты толькі глянь! А неба ж якое! Хіба ты не бачыш, як цудоўна наўкол?!

— Я ўсё бачу, дурненькая. Чаму ж не бачу? Бачу неба, адчуваю цёплы ветрык, чую, як шчабечуць ды чырыкаюць птушкі, што носяцца над нашымі галовамі. Гэта наша неба, наш ветрык, нашы птушкі — усё вакол наша, наша, наша! Дай сваю руку, Бузя!

Не, яна не дае мне рукі. Яна саромеецца. Чаму Бузя мяне саромеецца? Чаму яна пачырванела?

— Там, — кажа мне Бузя і бяжыць наперад, — там, па той бок мастка…

І мне здаецца, што яна гаворыць са мною моваю Суламіт, моваю «Песні песняў»: «Лэхо додзі — хадзем, дарагі мой, хадзем у шырокае поле. Мы будзем начаваць у вёсках, раніцу сустракаць у вінаградніках! Паглядзім, ці зацвілі лозы, ці зазелянелі вінаградныя галінкі, ці гранатавыя дрэвы пусцілі парасткі…»

І вось мы каля мастка.

Рачулка бяжыць, жабы квакаюць, і дошкі хістаюцца, разгойдваюцца, а Бузя дрыжыць.

— Ай, Бузя, ну, ты што… Чаго ты баішся, дурненькая? Трымайся за мяне альбо давай я цябе абдыму, я цябе — а ты мяне. Бачыш? От так, от так.

Скончыўся масток. А мы так усё і ідзём, абняўшыся, удваіх, толькі мы адны, па гэтым раі. Бузя трымаецца за мяне моцна, вельмі моцна. Яна маўчыць. Але мне здаецца, што яна гаворыць мне словамі з «Песні песняў»: «Ані лэдодзі вэдодзі лі — я твая, а ты мой…»

Лявада вялікая. Яна цягнецца без канца і краю. Яна пакрытая зялёнаю коўдраю. Яна пярэсціцца жоўценькімі рамонкамі. Яна расквечана чырвоненькімі гваздзічкамі. І такія тут пахі, найлепшыя водары ў цэлым свеце! І мы ідзём удваіх, абняўшыся, адны, і нікога, апроч нас дваіх, у гэтым раі няма.

— Шымек! — кажа мне Бузя, зазірае мне проста ў вочы і прысоўваецца да мяне яшчэ бліжэй. — Калі мы пачнём ірваць зелень на свята швуэс?

— Дзень яшчэ вялікі, дурненькая! — гавару я ёй, а сам палаю. Проста не ведаю, куды раней глядзець: ці на блакітную ярмолку неба, ці на зялёную коўдру шырокага поля, ці туды, дзе канчаецца свет і дзе неба сыходзіцца з зямлёю? А можа, мне зазірнуць найперш у ясны Бузін твар, у прыгожыя, вялікія Бузіны вочы, якія здаюцца мне глыбокімі, як неба, і задумлівымі, як ноч? Вочы ў яе заўсёды задумлівыя. Глыбокая маркота затаілася ў іх. Яны затуманеныя ціхім смуткам. Я ведаю яе маркоту, мне вядомы яе смутак. Вялікі боль носіць яна ў грудзях. Крыўду на сваю маці, што выйшла замуж за чужога тату і паехала ад яе назаўсёды, навекі — нібыта яна зрабілася ёй зусім чужая. Імя яе маці ў нашым доме ніхто не асмельваецца ўспамінаць, быццам у яе зусім і не было маці. За маму ёй — мая мама, за тату ёй — мой тата. І яны любяць яе, як сваё крэўнае дзіця, дрыжаць над ёю, выконваюць усё, чаго яе душа папросіць. Нішто не можа быць занадта дарагім для Бузі. Бузя сказала, што хоча ісці са мною нарваць зелені на свята швуэс (гэта я навёў яе на гэтую ідэю), дык тата адразу ж сказаў маме: «Як ты думаеш?» І пры гэтым ён зірнуў скрозь сярэбраныя акуляры і пагладзіў сярэбраныя ніці сваёй сярэбранай барады. І пайшла гаворка між татам і мамаю пра наш паход за горад па зелень на свята швуэс.

Тата: Што скажаш?

Мама: Што ты скажаш?

Тата: Дык адпусцім іх?

Мама: А чаму б нам іх і не адпусціць?

Тата: Хіба я кажу, што не?

Мама: А што ты кажаш?

Тата: Я толькі пытаюся, ці мы іх адпусцім?

Мама: А чаму б ім не пайсці?

І гэтак далей. Я ведаю, што ім муляе. Як не цэлых дваццаць разоў напамінае мне тата, а пасля таты яшчэ і мама, што там ёсць масток, а пад мастком вада, рэчка, рэчка, рэчка…

Мы, Бузя і я, даўно забыліся пра масток, пра ваду, пра рэчку. Мы імчымся па шырокай, раздольнай лявадзе, пад шырокім, вольным небам. Мы бяжым праз зялёнае поле, валімся і качаемся па духмянай траве. Мы ўстаём, падаем і качаемся зноў і зноў, а зелень да свята швуэс мы нават і не пачыналі збіраць. Я вяду Бузю ўздоўж і ўпоперак лявады. Я выхваляюся перад Бузяю сваімі ўладаннямі.

— Ты бачыш вунь тыя дрэвы? Ты бачыш вунь той пясок? Ты бачыш вунь той пагорак?

— І ўсё гэта — тваё?

Гэтак гаворыць мне Бузя, і вочы яе смяюцца. Мяне чапляе за жывое яе смех. Заўжды гэтая яе звычка смяяцца з мяне. Я надзімаюся і адыходжу крыху ў бок ад Бузі. Бузя адразу заўважае, што я зазлаваў. Яна заходзіць спераду, зазірае мне ў вочы і бярэ мяне за руку, гаворачы: «Шымек!..» Злосць адлятае прэч, і ўсё забыта. Я бяру яе за руку і вяду да майго пагорка, туды, дзе ўжо не адзін год люблю сядзець. Хачу — саджуся, хачу — уздымаюся з дапамогаю чароўнага слова і лячу, як арол, вышэй за хмары, над палямі і лясамі, над морамі і пусткамі…

Там, на пагорку, сядзім мы, Бузя і я (зелені да свята мы ўсё яшчэ не нарвалі), і расказваем казкі. Гэта значыць я расказваю, а яна слухае. Я расказваю ёй пра тое, што будзе з намі некалі, тады, калі я стану вялікім, і яна стане вялікая, і мы з ёю пабяромся… Тады мы праз чарадзейнае слова ўздымемся вышэй за хмары і абляцім увесь свет. Спярша мы пабываем ва ўсіх краінах, дзе бываў Аляксандр Македонскі… А пасля мы перанясёмся ў Зямлю Ізраілеву. Там мы пабудзем на ўсіх гарах бальзамічных, ва ўсіх вінаградніках, паўнюсенька панабіваем кішэні ражкамі, фігамі, фінікамі ды аліўкамі і паляцім адтуль яшчэ далей, далей… І кожнага разу мы будзем выкідваць розныя конікі, бо нас жа ніхто не будзе бачыць…

— Нас ніхто не будзе бачыць? — пытаецца Бузя і хапае мяне за руку.

— Ніхто-ніхто! Мы будзем бачыць усіх, а нас — ані.

— Калі так, Шымек, я пра нештачкі цябе папрашу.

— Папросіш?

— Так, драбнічку…

Я загадзя ведаю, пра што яна папросіць. Яна хоча, каб мы трапілі туды, дзе замужам жыве яе маці, і дапяклі яе айчыму…

— Чаму не? — кажу я ёй. — З найвялікшай асалодаю. Ужо на мяне, дурненькая, ты можаш спадзявацца. Я магу ўчыніць ім такое, што яны мяне надоўга запомняць!

— Не ім, а яму, аднаму яму, — просіць Бузя.

Не так хутка дабіваецца яна гэтага ад мяне. Калі мяне ўвесці ў гнеў, дык у пыл сатру! Ну як, скажыце, спусціць ёй такое? Гэта ж трэба жанчыне ўзяць ды і выйсці замуж за чужога чалавека, з'ехаць немаведама куды ўпрочкі і, кінуўшы дзіця, не азвацца хоць бы гады ў рады якою вестачкай! А ці ж можна? Ці вы чулі калі пра такое зладзейства?!.

Дарэмна я гэтак разгарачыўся. Я раскайваюся, мне так баліць душа, нібы яе грызуць сабакі. Але ўсё прапала. Бузя закрыла твар абедзвюма рукамі. Яна плача? Я самога сябе разарваў бы на шматкі. Навошта было мне вярэдзіць яе боль — закранаць яе маці? Я ў душы лаю сябе брыдкімі словамі: «Боўдзіла! Даўбешка! Асёл! Курыныя мазгі! Язык без касцей!» Я пасоўваюся бліжэй да яе, бяру яе за руку: «Бузя, Бузя!» Я хачу сказаць ёй моваю «Песні песняў»: «Гарыіні эс мараіх — дай мне ўбачыць аблічча тваё. Гашмііні эс койлэйх — дай мне пачуць голас твой…»

І раптам… Ну адкуль узяліся тут мама з татам?

Татавы сярэбраныя акуляры блішчаць здаля. Сярэбраныя ніці ягонай сярэбранай барады растрапаліся ад ветрыку. А мама здалёк махае нам хусткаю. Бузя і я — мы абое сядзім ашаломленыя. Што тут рабіць тату і маме?

Гэта ж яны не паленаваліся датупаць сюды, каб пераканацца, што з намі ўсё ў парадку. А раптам з намі здарылася, ратуй божа, якая бяда? Ці мала што бывае — масток, вада, рэчка, рэчка, рэчка.

Ну і дзівакі гэтыя тата з мамаю!

— А дзе ваша зелень?

— Якая зелень?

— А што вы абяцалі нарваць да свята?..

Мы абое — Бузя і я — пераглядваемся. Мне зразумелы яе пагляд. Здаецца, я выразна чую, як яна гаворыць мне моваю «Песні песняў»: «Мі йітэнхо кэох лі — о, калі б ты быў брат мой!.. Чаму ты не брат мой?..»

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

— Ат! Таго ліха! Зелень на свята мы ўжо неяк здабудзем, — гаворыць, усміхаючыся, тата, і сярэбраныя ніці ягонай сярэбранай барады адсвечваюць у зыркім праменні сонейка, вылітага з найчысцейшага золата, — абы, дзякаваць усявышняму, дзеці здаровыя, і з імі — каб не сурочыць — не здарылася анічога благога.

— Слава богу! — адказвае мама і выцірае хусткаю свой расчырванелы, спацелы твар. Яны абое радыя і здаволеныя, аж свецяцца.

Дзівакі, ну, дзівакі гэтыя тата з мамаю!

. . . . . . . . . . . . . . . . . .