У каменным крузе

частка IV.

Фокуснічаў і Мішэль. Толькі ў іншым плане. Не паспелі мы разабрацца толкам у фабрычным жыцці, яшчэ да прыезду палякаў, як запрасілі нас на нейкае нямецка-патрыятычнае прадстаўленне. Ці часам не з нагоды бітвы пад Курскам?

Сядзім у вялікай фабрычнай актавай зале як на турэцкім казанні. Пра што далдоняць прамоўцы, нічога не разумеем. Больш чым на іх, узіраемся на чырвоны штандар, які парадным крокам пранесла праз усю залу ганаровая варта. Цяпер ён разам з вартаўнікамі тарчыць за трыбунай.

Асацыяцыі, асацыяцыі...

Ажно скончылася моўная траскатня. Са скрытых недзе рэпрадуктараў грымнуў рытуальны роў:

— Deutschland! Deutschland!..21

Немцы схапіліся на ногі, выцягнуліся, ускінулі ўверх рукі і замерлі ў гітлераўскай позе. Ад нечаканага зруху жывых статуяў з адрэпетыраваным узмахам соцень рук, я разгубіўся. Не ведаю, што рабіць. Глянуў на Мішэля і жахнуўся: звар’яцеў сябар! Выпруціўся з выцягнутай уверх лапай. Зірк у другі бок: бельгійцы (Сідар з імі) сядзяць і не думаюць узнімацца, дэманструюць статус палоннікаў: плюем на ваш гімн. Французы ўстаюць, але не блазнуючы, з апушчанымі верхнімі канечнасцямі. Устаю і я, даючы Мішэлю кухталя ўбок: не блазнуй! Яшчэ мацней выструніўся. Артыст!

Хоць і беззаганна згуляў ён ролю пруса, яго, як і ўсіх нас, чужакоў, больш на свае спектаклі немцы не запрашалі. Затое далі яму, і нявед чаму мне, магчымасць праявіць сябе на іншай арэне. Загадалі нам пераапрануцца і ехаць у Tiergarten22, у найбольшую ў Кенігсбергу глядзельную залу. Паехалі з ахвотай. Накарпеліся над матрыцамі, адвядзем дух на нейкім відовішчы.

Мы ў заапарку. Велізарны будынак. Народ як у царкве, сціснуты, локаць у локаць. Стаем у апошні рад і штурхаем суседзяў.

— Хто вы?

— Беларусы.

— Усе?

— Усе.

— Навошта нас склікалі сюды?

Няўцямны поціск плячыма. Як нас тут многа! Стаім і чакаем Гадо. А на сцэну выходзяць двое. Адзін у вайсковым, другі ў цывільным. Вайсковец высоўваецца наперад, раскірачвае тэатральна ногі, бы выскачыў з нерэалізаванай яшчэ кінастужкі, і нешта шпрэхае да нас па-нямецку. Хваліць нас ці ганіць? З абрывістых гукаў ловім толькі: вайна — бальшавікі — беларусы. Гэта мы і без цябе ведаем. Затым выступае тып у цывільным. Захліпаецца па-беларуску. Куды мы трапілі! Нас клічуць на вайну з бальшавікамі! Бараніць Беларусь.

— Заслонім нашу Бацькаўшчыну сваімі маладымі грудзьмі! — прачульвае злыдзень.

А ў самога грудзі сухотніка. І пхнецца ў трыумфатары:

— У гэтай барацьбе, як сказаў фюрэр, пераможа праўда. А яна будзе пры нас...

Лухта сабачая. Як у вайсрутэнных далдонаўках тыпу „раніц” і „новых дарог”. Сам не верыш у сваю ману. І мы не героі з „Раніцы”, што з энтузіязмам выконваюць катаржную ролю. Хай яны і „сціскаюць працавітай рукой” нямецкую зброю. З імі аднаўляй „даўнія ваенныя традыцыі змагання з усходняй дзічынёй”. Нас не прачуліш. Курская дуга стукнула па вашых азадках. Адступаеце. Таму і ўхапіліся за вайсрутэнны чад.

Канцовы акт можна прадбачыць. Драпаем з падмінаванага фарысействам спектакля. Дальневосточная, смелее в бой!