Çавал сарăлсан

1

— Ӑҫта? Ӑҫталла каятӑн? Тӑр тетӗп сана! Чарӑн! — кӗрлекен трактор шавне хупласа хурасла кӑшкӑрчӗ Виссарион Маркович.

Вӑл аллине ӑнсӑртран лекнӗ патакпа кабинӑран пырса шаккарӗ. Трактор тапах чарӑнчӗ.

Кабинӑ алӑкӗнчен Павел пуҫӗ курӑнчӗ. Вӑл ларторг кӑшкӑрашнине илтмесӗр ҫӗре сиксе анчӗ. Виссарион Маркович ӑна ҫаннинчен туртсах аяккалла илсе кайрӗ.

— Ӑҫта кӗлет патнелле сӗтӗретӗн? Пурне те ирӗке вырнаҫтарса лартмалла тетӗп вӗт, — кӑшкӑрчӗ вӑл, тракторист ҫаплах илтес ҫук пек.

— Кӗлет ҫумӗнче витсе лартма ҫӑмӑлтарах. Ҫумӑрпа йӗпенмест.

Ҫу каҫиччен мӗн, ҫӗрет-им вӑл? Молотилкине те комбайнсенче тан лартас. Пӗр сӑмахпта каласан, халӑх курать. Пропагандӑ! — терӗ парторг.

Вӗсем калаҫса тӑнӑ ҫӗре Володя килсе ҫитрӗ.

— Так, мӗнле приказ?

— Молотилкӑна та ирӗкех ларттарасшӑн, — хуравларӗ Павел.

— Так, начальствӑ мӗн хушать, ҫавна тӑвӑпӑр, — тикӗс шӑлӗсене кӑтартрӗ Володя. — Тавлашиччен эс, Виссарион Маркович, мана луччӗ пирус пар-ха. Иртенпех туртман. Аш пӗр эрне апат ҫимен пек вӑркать.

— Мӗн? А-а? — илтеймерӗ парторг.

— Пирус, пирус пар тетӗп, — пӳрнине ҫӑварӗ патне илсе пырса, тутипе паклаттарса кӑтартрӗ вӑл.

— Ме, турт, — пирус пачкине кӑларса пачӗ Виссарион Маркович.

Павел васкасах трактор кабинине кӗрсе ларчӗ. Мотор сасси вӑйланчӗ, кӗҫек гусеницӑсем айӗнчен юр кӗмӗрккисем сириӗнме пуҫларӗҫ. Молотилкине те комйайнсемпе юнашарах пырса лартрӗҫ.

Ӗҫре вӑхӑт час иртет. Акӑ хӗвел те анӑҫа ҫитсе ҫулӑмланчӗ, унӑн чалӑшла ӳкекен хӗлхемӗсем хура вӑрман тӑррине кӑварлантарчӗҫ. Хӗвелпе пӗрлех кӑнтӑрлахи ӑшӑ та тарчӗ: ура айӗнчи юр кӑчӑртата пуҫларӗ. Бензин отстойникне уҫса Павелпа Володя алӑ ҫума ҫеҫ ӗлкӗрчӗҫ, вӗсем патне вӗтӗ утӑмсемпе Трофим Матвеевич ҫитсе тӑчӗ. Ҫие вӑл хӑмӑр сӑран курткӑ тӑхӑннӑ, хура каракуль ҫӗлӗкпе. Шурӑ буркин пичӗсем шыв сирпӗннипе саралнӑ.

Павел тӳрех РТСрине аса илчӗ.

— Эс, Кадышев, машинӑсен ҫитменлӗхӗсене ытларах тупма тӑрӑш, — тенӗччӗ ӑна ирхине колхоз председателӗ.

Тракторист чӑнах та тӑрӑшрӗ. Унӑн куҫӗнчен пӗр кӑлтӑк та хӑтӑлаймарӗ. Комбайнсен мӗнле деталӗсем ҫуккине, начаррине каласа пычӗ, Трофим Матвеевич хӑй ҫырчӗ.

— Колхоза тур пӑрахса парать тетӗр-и? Е вӑл савакан ӗне-и? Пӗтнӗ машинӑсене паратӑр, хакне виҫӗ хут шӑйӑратӑр. Чакарӑр хӑть ҫуррине, — йӑлӑнчӗ вӑл машинӑсене хаклама уйӑрнӑ комисси членӗсенчен. Трофим Матвеевич кашнинех юрама тӑрӑшрӗ. Райӗҫтӑвком председателӗн «Коммунизм ялавӗнче» пичетленнӗ статйине «вӑйлӑ», тесе мухтарӗ терӗ, госбанк управляющин шурӑ каракуль ҫӗлӗкне ырларӗ, РТС директорне вӑрӑ столовӑйӗнче «Армения» ятлӑ коньяк атурри ҫинчен систерчӗ. Павел патне пыра-пыра хӑлхинчен пӑшалтатрӗ:

— Шыра. Лайӑх шыра та тирке.

Кашни машинине ӗҫлеттерсе пӑхрӗҫ. Хаклакан комиссипе Трофим Матвеевич РТС кантурне кайнӑччӗ, унтанпа ӑна Павел курманччӗ.

— Пӗтертӗр-и? — ыйтрӗ колхоз председателӗ.

— Так точнӑ! — шухӑшламасӑрах персе ячӗ аллине ҫӗтӗкпе шӑлакан Володя.

— Сортировкӑпа тепӗр сеялкӑ юлчӗҫ. Ӗлкӗреймерӗмӗр, — хуравларӗ Павел, председателӗн путса кӗне хура куҫӗнчен чӑр! пӑхса.

— Сортировкӑ пирки калаҫса татӑлаймарӑмӑр. Илмеллех-и ӑна, илес ҫук-и? Пуян кӳршӗсенчен те кивҫен ыйтма юрать. Ахаль те чылай укҫа тӑкрӑмӑр. Ӗҫ кунӗ пуҫне тенкӗ ҫуршар валеҫесси тухса кайрӗ.

— Техникӑпа лайӑх усӑ курсан, хакне кӑҫалах кӑларма пулать, — хуравларӗ Павел.

— Вӑл тӗрӗс. Сире эп ятарласах пухса калаҫасшӑнччӗ… Колхозӑн халь пурте пур. Пирӗн ҫире текех ют кӗпе мар. Ҫаклатса ҫурма пӑрахас пулать. Ӑнлантӑр-и? — Володя енне чеен пӑхса, куҫне хӗссе илчӗ вӑл.

— Эпир эртээсра чухне те аракатман, — халарӗ каччӑ.

— Пӗлтӗрхине мантӑн-и? Кӗпер ҫинчен кӑштах сикмерӗн.

— Вӑл чепуха. Рулӗ ҫирӗплетнӗ болт татӑлса кайсан тракторсем ҫеҫ мар, машинӑсем те сирпӗнеҫҫӗ.

— Пӗлтӗр болт татӑлнӑ, кӑҫал моторӗ пӑрахӑҫа тухать. Трактор та пӗтет вара, — куларах хушса хучӗ колхоз председателӗ. — Комсорг пулсан та, сана шансах пӗтерместеп. Мана иртнӗ ҫул, апрелӗн пӗрремӗшӗнче, эмтеэс директорӗ патне компресси кирлӗ тесе шӑнкӑравлаттарать. Кам мурӗ пӗлсе ҫитерет машинӑ деталӗсене? Халь манран район кулать. Эртээса кӗмелли ҫук, кашниех ыйтаҫҫӗ: «Трофим Матвеевич, компресси илме килтӗн-и?» Ҫилленсе кӑтарт-ха вӗсене, мазутлӑ шӑл йӗренсене. Татах ҫыпӑҫаҫҫӗ. Тавтапуҫ, тетӗп вара, мана сирӗн компресси кирлӗ мар, хам арӑмӑнах компресси лайӑх.

Павел кулса ячӗ, Володя варне тытсах ахӑлтатрӗ. Ҫаплах калатӑр-и вара?

— Кур-ха эс ӑна: кулать тата, — ахӑлтатрӗ председатель те. — Сана Павел тӑна кӗртсен кӑна.

— Чӑнласах ҫапла кӑлатӑр-и, Трофим Матаеевич? — каллех ыйтать Володя. — Мария Сергеевна пӗлсен ҫунтарать-ха пӗрре.

— Ҫунтарма эп ҫурта мар. Юса, тӑна кӗрт эс ӑна, Кадышев.

— Эп хам та тӑнсӑр мар, — тавӑрать каччӑ. — Павӑла шан-ха ӑна. Паҫӑр, эсир кантура кайсанах, главнӑй инженер ҫулӑхрӗ. Пирӗн пата куҫ, тет. Эс мӗнле институт пӗтернӗ, тет. Павел вырӑнӗнче пулсан, ҫак колхозра ҫӑрӑлатӑп-и. Тупса панӑ та пӗр хӑрӑк трактор, ӑҫтан юсаса пӗтертӗр ӑна, — кулма пӑрахса калаҫа пуҫларӗ Володя.

Трофим Матвеевич та ват ҫерҫи. Ӑна хывӑхпа улталаймӑн, Володя сӑмаххисене шӳтласе ҫеҫ ирттерсе ячӗ:

— Кирлӗ ҫынна иксӗмӗр ҫеҫ мар, Йӑван та курать, Раман та хӑвалать, Ҫтаппан та хӑй патне туртать. Ҫапла, комсорг, Павел вӑл кивӗрҫи те ҫӗнӗ тӑвать.

— Передачӑсен коробкине юсама тивет. Электрооборудовани ҫӗнӗрен кирлӗ, — хутшӑнчӗ Павел.

— Маттур эс, Кадышев. Мана паян эс килӗшрӗн. Пӗлетӗн-и, эпир иксӗмӗр колхоз укҫине мӗн чухлӗ ҫӑлса хӑвартӑмӑр? Вун сакӑр пин. Камисси членӗсем чылай турткаланчӗҫ, аврӑмӑр. Тӳрех усӑ патӑн колхоза.

— Эп тӗрӗсне ҫеҫ каларӑм. Мӗнле деталь кивелнӗ, мӗн ҫитмест. Вӑл усал пулмарӗ пуль, — хӗрелчӗ хӑйне мухтанине юратман Павел.

— Юрӗ. Тавтапуҫ сана, Павел ҫурӑмӗнчен лӑпкарӗ председатель. — Ыран лару пухатпӑр. Ирхине пуҫласшӑн. Вунӑ сехет тӗлне эсир те пырӑр, — чӗнчӗ вӑл.

Сыв пуллашрӗҫ.

Кун паян Павелшӑн питех те усӑллӑ иртрӗ. Таҫта та ҫитме ӗлкӗрекен пурне те паллакан Володя пулӑшнипе вӗсем РТСран шурлӑхсем типӗтмелли плугӑн рамине хурса тухрӗҫ. Темиҫе тӗрен тупӑнчӗ… Плуг тума хӑш-пӗр хатӗрсем пур ӗнтӗ. Анчах ыттисене ӑҫтан тупмалла? Тракторе кивӗскер лекрӗ тата. Унпа ак пӗр эрне иртсе каять. Нивушлӗ ҫур акине тухиччен плуг туса пӗтерейместпӗр?

2

Часах алӑкра хут тӗркисене хул хушшине хӗстернӗ лутра ҫамрӑк курӑнчӗ, унтан хучӗсене председатель сӗтелӗ ҫине пырса хучӗ.

— Мирон, — палласа илчӗ агронома Павел. — Хирпуҫ ачи. Вӑтам шкулта пӗрле вӗреннӗччӗ. Пачах та улшӑнман-мӗн. Ҫаплах лутака, пичӗ ҫарӑк пек ҫаврака, ҫавӑнта ӑна шкулта «ҫарӑк» тесе витлетчӗҫ. Питӗнче халь те ӗлӗкхи пекех кук тӗрри. Вӑл ҫуркунне енне тата ытларах тапса тухнӑ. Алюмини ҫатма ҫине кантӑр вӑрри сарса хунӑ тейӗн. Симӗс куҫӗсем ҫеҫ тӗссӗрленсе шала кӗнӗ пек. Куҫлӑх тӑхӑнать пулас.

Мирон анса ларнӑ пӑчӑр галстукне тӳрлетрӗ, умри пӗчӗк кӗсьерен куҫлӑх кӑларса тӑхӑнчӗ.

— Ӑнлантар пирӗн трактористсене ӑҫта мӗн акмаллине, — хушрӗ Трофим Матвеевич, хӑй вырӑнне кайса ларса. — Мӗн ятлӑ-ха эс? Лар, — ӑна пукан шутарса пачӗ вӑл.

— Мирон Семенович.

—Ӑс пар апла, Мирон Семенович.

Агроном хучӗсене сӗтел ҫине сарса хума пикенчӗ.

— Улӑх пирки калама та кирлӗ мар, — агроном васкаманнипе усӑ курчӗ колхоз председателӗ. — Вӑл паллӑ. Унта кукурузӑпа кантӑр ҫеҫ ылмашать.

— Каҫарӑр уш, Трофим Матвеевич. Эп пӗлетӗп-и, эсир-и? Улӑха кӑҫал пӗрчӗллӗ тырӑсем акмалла, унсӑрӑн ротаци пӑсӑлӑть, — сасартӑк хучӗ ҫинчен пуҫне ҫӗклерӗ Мирон.

— Улӑха эс тырӑ акасшӑн-и? Урах-и е ӳсӗр эс? Унта кӑҫал колхазӑн чӗрӗк тислӗкне тӑкнӑ, — хӗрӳленчӗ председатель.

— Тислек тӑкни аван, — нимӗн пулман пекех хушса хучӗ агроном. — Унта шӑпах ҫӗр гактар ҫурхи тулӑ, ҫӗр гектар сӗлӗ акмалла.

— Каҫар, ачам. Халлӗхе колхозра эп председатель, эс мар. Унта кукурузӑ та кантӑр пулать. Эс луччӗ ытти уйсем ҫинчен каласа пар.

— Ыттисем пирки паллӑ: кашнинчех улшӑну пулать, — хирӗҫлеме чарӑнчӗ агроном. Кӗсйинчен авторучкӑ кӑларса, пусу ҫаврӑнӑш картти патне пычӗ.

Павел хусканмасӑр агроном сӑмахӗсене тӑнла пуҫларӗ. Вӑл тавлашӑва хутшӑнасшӑнччӗ, анчах щарламарӗ. Килнӗ-килмен сӑмсуна кирлӗ мар ҫӗре чикетӗн, тесе калассӑн туйӑнчӗ ӑна. Тата ҫавна ӑнланчӗ Павел: Трофим Матвеевич хӑй шутланине тӑвать. Тӗрӗс-и вӑл, тӗрӗс мар-и, ҫын сӗнӗвне шута илмест.

— Парти пире ытларах кукурузӑ ӳстерме хушать.

Район кӑҫал унӑн лаптӑкне тата икӗ пин гектар ӳстерме йышӑнчӗ. Сирӗн ҫӗр ҫитмен пирки ӑна иккӗмӗш уйри ҫӗртме пуссине акма тивет. Сире тата хушса ҫӗр гектар паратпӑр.

— Ку вӑт парти линииӗ, — хушса хучӗ Трофим Матвеевич.

— Эп сирӗн колхоз юлашки икӗ ҫул хушшинче мӗнле тыр-пул акса тунине тӗплӗн пӑхса тухрӑм, — ҫине тӑрсах калаҫрӗ агроном.

Павел агроном пысӑк йӑнӑшсем тунине самантранах сисрӗ. Колхоз уйрӑмлӑхне Мирон начах та шута илмен. Уйрӑм лаптӑксенче пусу ҫаврӑнӑшне пӑхӑнма кирлӗ мар. Айлӑмсене, чӑнкӑ тавайккин ҫыранӗсемпе шырланӗсене мӗнпе ҫирӗплетмелле? Кунта пусу ҫаврӑнӑшне пӑсса яланлӑхах нумай ҫул люцернӑ е клевер акмалла. Вӗсен тымарӗсем тӑпрана лайӑх ҫирӗплетсе ҫӗр мамӑкне юхтарма памаҫҫӗ. Ҫакна Мирон пачах шута илмест. Тата мӗншӗн ҫаплипех планлас ӗҫе район хутшӑнать? Колхоза хӑйне ирӗк панӑ-ҫке.

Чӑтаймарӗ Павел, ыйтмасӑрах калаҫма пикенчӗ.

—Ҫӗртме пуссине кукуруза акни ман шухӑшпа вырӑнсӑр. Ыраш акмалла пуличчен вӑл пиҫсе ҫитеймест. Шыв кӑна. Шыва аксах тумалла-ши? Унта белок тӗлӗшпе пуян пӑрҫа е викӑ акмалла, е ир пулакан ҫӗр улми лартмалла. Вӗсен усси пур. Кукурузӑ лаптӑкне пысӑклатма палӑртнӑ пулсан, ӑна тӗп ҫӗрсем уйӑрса памалла. Мирон Семенович тунӑ :пусу ҫаврӑнӑшӗ район атланӗ ҫеҫ, вӑл колхоз интересӗпе ҫыхӑнман.

Агроном вартах ун енне ҫаврӑнчӗ. Вӗсен куҫӗсем тӗл пулчӗҫ. Мирон ӑна палласа илчӗ. Сӑнра темле йӗрӗнчӗклӗрех кулӑ ҫуралчӗ.

— Мирон Семенович тунӑ пусу ҫаврӑнӑшӗнче йӑнӑшсем нумай. Мӗншӗн-ха ыттисенчен ытларах сӗлӗ акмалла? Колхозниксене сӗлӗ валеҫсе парасшӑн-и? Пирӗн енче ӗлӗкренпех ҫурхи тулӑ ӑнса пулать, — терӗ Павел ҫирӗппӗн.

Унӑн сӑмахӗсем механизаторсене хумхантарсах ячӗҫ.

— Кукуруза тесе ытти тыр-пулӑ ҫине ҫаврӑнса пӑхми пултӑмӑр, — сиксе тӑчӗ Элекҫи. — Пӗтӗм тислӗке кукурузӑ умне тӑкатпӑр. Тулӑ та халь тулӑ мар, ама ҫури ачи.

— Кадышев юлташ, эсир кукуруза хирӗҫ кайнӑшӑн — парти умӗнче ответлӑ. Колхоз икӗ ҫул хушшинче сӗт суса илессине икӗ хут, аш илессине ҫиче хут ӳстернине курмастӑн-ха. Мӗнпе ӳстертӗмӗр? Кукурузӑна, — сӑмах пуҫарчӗ Прыгунов, Павел еннелле тинкере. «Эп сана хисеплетӗп, анчах хӑвна хушман пулсан, хушша хуппа ан кӗр» — тенӗн туйӑнчӗҫ икӗ хура ҫӗмӗрт куҫ.

— Трофим Матвеевич, эсир тӗрӗс ӑнланмарӑр, — чӑтаймарӗ Павел. — Эп кукурузӑна ҫӗртме луссине акассине хирӗҫ. Ӗнесене ҫулса ҫитерме викӑпа сӗлӗ хутӑшӗ аксан та кукурузӑран тухӑҫлӑрах.

— Кам вара эс, ытлашши нумай пӗлекенскер? — ҫиллелсе кайрӗ Мирон. — Йӑнӑшмастӑп пулсан, эсир тракторист пулмалла. Анчах нумай пӗлекен ҫын пекех критиклесшӗн. Эс мана агрономипе ан вӗрент, эп институт пӗтернӗ, — сӗтел ҫинчи хучӗсене пуха пуҫларӗ вӑл.

— Институт тесе пуҫна ытлашши каҫӑртмасан та юрать, — сасартӑк касса татрӗ Володя. — Агроном, агроном… Тракторист та халь агроном. Мана ҫулталӑкра эс пӗрре килсе каркаланса кӑтартни чӑпӑркка аври тӗшне те тӑмасть. Хут агрономӗ эс, ҫӗртен уйрӑлса кайнӑскер. Халиччен плуг аври тытнӑ-и?

— Ҫитӗ сире, — чаранҫи пулчӗ Трофим Матвеевич. Тавлашу татах хӗрсе кайрӗ. Бригадирсам хутшӑнчӗҫ.

— Мӗншӗн пирӗн икӗ хуҫа? Мӗншӗн эпир Сухви ачисем пек пурӑнатпӑр? — сиксе тӑчӗ Санька.

«Сухви ачисем» тенӗрен, нумайӑшӗсӗм кулса ячӗҫ. Сухви — сакӑр вуннӑсене ҫывхаракан карчӑк. Хӑй ӗмӗрӗнче пӗрре йӗкӗреш ачасем ҫуратнӑ та, икӗ ывӑлӗ те килте мар, хуласенче пурӑнаҫҫӗ. Тахҫанах ҫемьеллӗ, ача-пӑчаллӑ пулнӑ. Карчӑка ҫеҫ никам та пӑхмасть. Пӗр ывӑлӗ теприне: «Эсӗ каярах ҫуралнӑ, аннене санӑн пӑхмалла», тепри: «эс каярах ҫуралнӑ, санӑн пӑхмалла» теҫҫӗ. Нихӑшӗ те хӑй патне илсе каймаҫҫӗ, иккӗшӗнчен те амашӗ алимент илет, хӑй пӳртне хутса ӑшӑтайманнипе ют ҫын патӗнче пурӑнать.

— Кӑна тата мӗнле ӑнланмалла? — ыйтрӗ председатель.

— Тракторсене эп бригадӑсем тӑрӑх ҫирӗплетсе пама ыйтатӑп. Пӗр хуҫа пултӑр. Трактор бригадине пӗтермелле, — янрарӗ Санька.

Паян вӑл савӑнӑҫлӑ, тути ҫинче кулӑ ҫиҫет.

— Ку тата мӗнле анархи? — хутшӑнчӗ ку таранччен калаҫмасӑр ларнӑ Виссарион Маркович. Вӑл паян канашлӑва пухӑннӑранпах кӗтесри пукан ҫинче шарламасӑр ларчӗ. Сылтӑм аллипе час-часах сулахай кӑкӑрне сӑтӑрчӗ. Трактористсем тавлашни те ӑна интереслентермерӗ пулас, кукшаланнӑ пуҫӗ лӑнк та лӑнк усӑна-усӑна анчӗ.

«Мухмӑрла», — шухӑшларӗ Павел.

— Тен, кашни бригадира тата автомашинӑ ҫирӗплетсе памалла? Унашкал пулсан правлени те кирлӗ мар, — терӗ парторг.

— Тӗрес, Виcсарион Маркович, — килӗшрӗ председатель.

Павел хӗллехи пек хутса тултарнӑ пӳлӗмрен уҫӑлма тухрӗ. Ҫурхи сывлӑш тӳрех чуна тыткӑнларӗ. Ҫил вӑйланнӑ, тӳпене талкӑмлӑ пӗлӗтсем сырса илнӗ. Ҫавах ҫурт хӳттинче юр ирӗлет.

Ҫуркунне ҫитет. Сивӗ хӗл кунӗсем кӗрекерен тухса ҫӳп шӑтӑкнелле йӑпшӑнаҫҫӗ. Кунсерен тенӗ пекех шурӑ катан пирпе витӗннӗ тӳпе кӗленчеленсе кӑвакарать, хӗвел хуранӗ ялкӑшсах ҫунать. Инҫет аяккалла тарнӑ ҫемӗн тарать, куҫпа виҫейми анлӑланать. Кураксем йӑмрӑ тӑрринчи кивӗ йӑвисем те ҫуркунне ҫитнине туяҫҫӗ. Хуҫисене кӗтсе вӗсем ирӗлекен юрпа ҫӑвӑнса тасалаҫҫӗ. Сӑмсисем хуралнӑ ҫерҫисем шыва кӗреҫҫӗ. Ҫунаттисемпе ҫапнипе тӗк вӗҫет. Такам минтер пичӗ силлет тейӗн.

Савӑнать тракторист чӗри. Шухӑше унӑн текех ялта мар, хирте.

Каялла кӗнӗ ҫӗре Виссарион Маркович калаҫатчӗ.

— Матвеич, укҫа кирлӗ тетпӗр. Тен, кӑҫал тепре ҫӗр улмине каймалла мар-и?

— Пӗр ик ҫӗр центнер пек хамӑртан ытлашши пур-ши? Кам пӗлет, тен, вӑрлӑхлӑх ҫӗрнӗ? Пусӑра-ҫке. Запассӑр ларма хӑрушӑ.

— Колхозниксенчен вырӑнти хакпа пухас. Председателӗн питӗнче кулӑ палӑрчӗ, куҫӗсем типшӗн ялкӑшрӗҫ.

— Ку дельнӑ шухӑш. Хамӑрӑн ик ҫӗрне ӑсатсан, колхозниксенчен тӑват ҫӗр пухсан… Василий Иванович каллех тустарать ӗнтӗ. Рабочи клас ӗнси ҫинче пурӑнатӑр тесе ятлать. Эй, тепӗр тесен, упаран хӑрасан сунара тухас мар. Эс, Виссарион Маркович, техничкӑна чӗн-ха. Кунта килмен бригадирсем патне чуптар, кӗҫӗрех пуху пухас.

Павел, улшӑнса кайнӑ председателе курсан, ҫапла шухӑшларӗ:

— Вӑт сутӑҫ… Чӑн-чӑн купец.

— Канашлу хупӑнче. Кайма пултаратӑр. Эс, Мирон Семенович, эс, Кадышев, юлӑр-ха. Тавлашура тӗрӗслӗх ҫуралать теҫҫӗ.

Трактористсем салансан татах тавлашу хӗрсе кайрӗ. Е пӗрре Павелпа колхоз председателӗ, тепре Павелпа Мирон пӗр-пӗрне хирӗҫлерӗҫ. Йӑлтах мар пулин те, иккӗшӗ те Павел шухӑшне шута илмесӗр тӑма пултараймарӗҫ. Каччӑ хӑйӗн шухӑшне витӗмлӗ тӗслӗхсемпе хӳтӗлерӗ.

— Эс апрономие ӑҫтан пӗлетӗн? — тӗлӗнчӗ колхоз председателӗ.

Ҫӗр ҫинче ӳснӗ. Вӗренетӗп тата.

Техникумра-и?

— Ҫук, институтра.

— Вӑн епле. Пӗр сӑмахпа каласан, эп хам тавлашма юрататӑп. Анчах усси пултӑр. Уссӑр тавлашни — ӗҫе япӑхтарни. Вӗренни аван, анчах кирек камшӑн та пурнӑҫ аслӑ шкул. Мана Павел сӗлӗ усӑсӑр пулни ҫинчен ӗнентерчӗ тетӗр-и? Ҫук, пурнӑҫ ӗнентерчӗ эп ҫавӑнпа унпа килӗшеп. Сан, Мирон Семенович, хӑвӑн пуҫу пулмалла. Атту Вильямс та Вильямс. Вильямс та турӑ мар. Анкартинчи катемлин ҫеҫ хӑйӗн пуҫӗ ҫук. Ҫавӑнпа унран ҫерҫисемпе кураксем кана хӑраҫҫӗ. Эсир тавлашӑрах, ман урӑх вӑхӑт ҫук, — тухса утрӗ председатель.

Миронӑн ҫаврака пичӗ хӗрелчӗ. Ҫапах вӑл хӑйне алла илчӗ, курайманлӑхпа тулнӑ куҫӗпе Павел ҫине чӑр пӑхрӗ.

— Эс апла манман-ха, ҫаплах юнӑхса пурӑнатӑн? — шӑл витӗр калаҫа пуҫларӗ вӑл. — Ҫынсен куҫӗ умӗнче намӑс кӑтартасшӑн. Ахалех тӑрӑшатӑн, Павел. Галя сана та, мана та пулмарӗ.

Татах жалобӑ ҫыр, вара, тен, санах пулать.

Эп авланнӑ, — сасартӑк персе ячӗ Мирон.

— Апла пулсан татӑлтӑмӑр. Парас-илес ҫук, — кулса ячӗ Павел. — Эс ҫак тавлашӑва ахалех хӗрпе ҫыхӑнтаратӑн. Эп йӑнӑш ҫулпа утакансене тӳсме пултараймастӑп, — тухса кайрӗ каччӑ. Ӑшра ҫиленӳ туйӑмӗ те, вӗчӗрхенӳ те пулмарӗ.

3

Пӗрремӗш хут шкула кайсан, тепӗр виҫӗ кунтанах учительницӑ Павела хӗрача ҫумне куҫарса лартнӑччӗ. Унсӑрӑн йӑрӑ та шухӑ ачана епле аташма чарӑн. Малтанах вӗсӗм пӗр-пӗринчен ютшӑнмастчӗҫ, анчах ачасем каярахпа кулма тытӑнсан, тек вӗсем пӗр партӑ хушшине тем тусан та лармарӗҫ.

Павел тӑххӑрмӗш класран вӗренсе тухнӑ ҫул амӑшӗ сасартӑк вилсе кайрӗ. Ял ҫыннисем хирӗҫ вӑрӑннипе тӗреҫ, врачсем пӳрле аппендицит, тесе пӗлтерчӗҫ. Ашшӗне вӑл кӑшт кӑна ас тӑвать: малтанхи кунах вӑрҫа кайрӗ те Мускав ҫывӑхӗнчи ҫапӑҫусенче пуҫне хучӗ. Вун ултӑ ҫулхи Павел пӗр-пӗчченех тӑрса юлчӗ. Хӑех килти выльӑхсене пӑхрӗ, хӑех урайне те, кӗпи-йӗмӗсене те ҫурӗ, колхоза ӗҫлеме ҫӳрерӗ. Шкула пӑрахма тиврӗ.

Кӗркунне выльӑхсене колхоза пачӗ, хай МТСа тракториста вӗренме тухса кайрӗ. Ҫуркунне ӑна трактор шанса пачӗҫ, тӑван колхозне вӑл трактор бригадипе таврӑнчӗ.

Пӗр каҫхине Павел ҫӗртме пуссинче культиваци турӗ.

Ҫуллахи каҫ — шӑпчӑк ыйхи. Ҫунатне анчах уснӑ анӑҫ тухӑҫалла шӑвӑнса пычӗ. Хӗр куҫӗ пек кӑвак тӳпе ҫине инҫетри-инҫетри вӑрман сӑнӗсем тексӗммӗн ӳкрӗҫ. Ҫавал хӑви хушшинче шӑпчӑксем каҫӑхса кайсах юрларӗҫ, улӑхри шурлӑхра икӗ карӑш ӑмӑртмалла авӑтрӗҫ.

Культиваци туса пӗтернӗ Павел Ҫавал хӗррине анса ҫӑвӑнчӗ.

Кӑнтӑрла ҫывӑрнӑран-ши ыйхӑ килмерӗ. Килне кӗрсе тумланчӗ те тӑвалла хӑпарчӗ.

Ҫур ҫӗр иртнӗ. Ял сехечӗ — хӗрлӗ киккириклӗ автан — ыйхӑра. Вӑйӑ карти саланнӑ. Анчах кӗҫӗр… Акӑ, шкул урамӗнче кулса шавлани илтӗнчӗ.

— Ӑсату каҫӗ, — шухӑшларӗ Павел.

Ҫулталӑк иртрӗ. Ачасем вӗренсе тухнине пӗлтерекен аттестат илчӗҫ, малалла татах вӗренес тейӗҫ. Вӑл тӑрса юлчӗ. Ҫапах ахаль иртмерӗ ҫул. Тракторист пулчӗ Павел.

Купӑс кӗвви янраса кайрӗ, тахӑшӗн уҫӑ сасси юрӑ пуҫларӗ:

Унтан купӑс пӗр ҫаврӑм каласа илчӗ те, юрра ыттисем хутшӑнчӗҫ. Ҫурхи Ҫавал пек вӑй илнӗ кӗвӗ йӑмра ҫинчи кураксене пӑлхатса анкартисене, ҫуртсен хӳттине саланчӗ.

Вӗсем патне каясси килчӗ. Ырӑ мар. Вӑтантарать. Галя та ӑсату каҫӗнче пулнӑ-ши? Чим-ха, унӑн мар-и ҫавӑ шӑнкӑрав пек уҫӑ сас? Уйӑрса ил ӗнтӗ.

Ҫук, сӑнаман-ха ӑна Павел, анчах чӗре кӗтет вӑл тӗл пулӑва. Кӗтет. Ав, урасем хӑйсемех Гальӑсем пурӑнакан урамалла утаҫҫӗ. Авӑ, вӗсен умӗнчи пӗчӗк пӗве. Чим-ха, сак ҫинче иккӗн. Пӗри шурӑ тутӑрпа. Тепри? Тепри Санька мар-ши? Ҫула май ларнӑ пуль.

Павел ҫыран хӗррине анчӗ, хӑва турачӗсенчен тытса ларакансен умнех ҫывхарчӗ. Ҫыр хӗррине тухнӑ шапасем шывалла сике-сике сасӑ кӑларчӗҫ. Каччӑ сывлама та пӑрахрӗ. Ҫав самантрах хапха алӑкӗ чӗриклетрӗ. Галя: «сыв пул», тесе килне кӗрсе кайрӗ. Тӑрса юлаканни малтанах вырӑнтан та хускалмарӗ, унтан аллине пуйӑс курнӑ пӗчӗк ача пек сулла пуҫларӗ.

Кӗҫех сӑмса витӗр мӑрлатса темӗнле юрӑ кӗвӗлени илтӗнчӗ, Гальӑна ӑсатма килнӗ каччӑ тӑвалла утрӗ. Павел та хӗр хӑйне курассинчен хӑрамасӑрах ҫыран хӗрне тухрӗ, хӑйӗн тӑшмалӗ хыҫҫӑн утрӗ. Вӑл камне Павел пысӑк пуҫӗпе вӗтӗр-вӗтӗр уттинченех палларӗ: Мирун. Хирпуҫ ачи. Икӗ ҫул хушши пӗрле вӗреннӗччӗ. Ӑна ун чухнех хӗрсем патне ҫыру ҫырать, тетчӗҫ. Чӑнах-мӗн. Ҫырнӑ ҫеҫ мар ав.

Мируна хӑваласа ҫитсен, Павел ӑна пиншак ҫухавинчен ярса тытрӗ. Пӗр самант иккӗшӗ те ним калама аптраса тӑчӗҫ.

— Павел? — сасартӑк палласа илчӗ ӑна Мирун.

— Сана ҫакӑнта тепре курсан, уруна хуҫса яратӑн, — хӑй ҫилленнине пытараймарӗ Павел.

— Ой-йой! Эс мӗн, патша вӑхӑчӗ куртӑн-и? Хӑвна мӗн… — каласа пӗтереймерӗ Мирун. Янахран вӑйлӑ ҫапнипе пӗр-икӗ утӑм каялла сулӑнса кайрӗ те тӑсӑлса ӳкрӗ. Павел ҫаврӑнса пӑхмасӑрах каялла утрӗ.

Килне ҫитсенех вӑл Галя патне ҫыру ҫырчӗ, ӑна чӗрсе тӑкрӗ, унтан татах ҫырса татак чӗрсе тӑкрӗ. Ҫапла пуҫланчӗ пӗрремӗш юрату.

Тепӗр икӗ эрнерен ӑна МТСри комсомол комитетне чӗнсе илчӗҫ. Участокри механик Геннадий Иванавич, мӑйӑхне ӳстерсе янӑскер, комитет членӗсене Мирун ҫырнӑ ҫырупа паллаштарчӗ.

— Лайӑххӑн ӗҫлеме те тытӑнман, вӑл пур, ӗҫме те пикеннӗ. Курӑр-ха ӑна, вӑл юлташне ҫеҫ мар, унӑн ашшӗ-амӑшне те хӗнетӗп, тесе ҫырать иккен. Пӗве кайнӑ ӑс пухайман, — ятларӗ комсорг Павела.

Ӑна выговор пачӗҫ. Павел хӑй айӑплине сӗвӗрсе яма та шутламарӗ. Пулнӑ — иртнӗ. Чавса ҫывӑк та, ҫыртма ҫук.

МТСран тухсанах вӑрмана чупса кӗчӗ вал. Ҫӑра курӑк ӑшне тӑсӑлса выртрӗ. Кӗсйинчен комсомол билетне туртса кӑларса, чылай хушӑ Ленин портречӗ ҫине пӑхрӗ. Ума вун ҫичӗ ҫулхи Володя Ульянов тухрӗ. Хусан университечӗ. Студентсем патша саманине кураймасӑр пӑлханаҫҫӗ. Пулас ҫулпуҫ аллисене хӗрӳллен сулкаласа калаҫать. Ӑна жандармсем купӑрласа илеҫҫӗ те аллине сӑнчӑрлаҫҫӗ. Ҫӑра мӑйӑхлӑ тачка полицейски шӑл витӗр сӑрхӑнтарса:

— Каччӑ, мӗншӗн пӑлханатӑр? Сирӗн умра хӳме вӗт, — тет.

— Хӳме те, анчах ҫӗрнӗскер. Тӗртсенех ишӗлсе анать. Камшӑн тӑрӑшнӑ ҫамрӑк Ульянов? Халӑхшӑн, пулас ӑру телейӗшӗн. Ленин пулман пулсан, паянхи тӑлӑх Павел пӗр-пӗр пуян патӗнче тарҫӑра ӗҫлемелле.

Куҫа куҫҫуль капланать: «Мӗн тунӑ пулӗччӗ халь Ульянов манӑн вырӑнта пулсан?» — ҫапла шухӑшланӑччӗ Павел.

Ачалӑх, — айванлӑх. Сакӑр ҫул иртсе кайрӗ унтанпа Мирун калашле, Галя Павелӑн та, Мирунӑн та мар. Хӗр чух хӗрӗх те, качча кайсан — пӗрре. Сахал-и этем пурнӑҫӗнче пысӑк шухӑшсемпе пысӑк ӗмӗтсем? Вӗсенчен нумайӑшӗ пурнӑҫланмасть. Ӑша вара ҫак шухӑш-ӗмӗтӗн йӗрӗ кӑна юлать.

Ҫаксене аса илсе утрӗ Павел килнелле.

4

Виссарион Маркович кухньӑ камаки хыҫӗнчи койка ҫинче ҫывӑрма юратать.

Пухуран таврӑнсан, вӑл Нинӑна вӑратма шухӑшламарӗ. Сассӑр уҫса кӗрсе, хуллен хывӑнчӗ, тумтирӗсене ҫакса ҫутта сӳнтерчӗ.

Каҫ пулсассӑнах тӳпери пӗлӗтсем таткаланса пӗтрӗҫ. Халь ав картишӗнчи чӳречерен кӗрекен уйӑх ҫути пӗренесене сар ҫу сӗрет. Пӳртре шӑпах. Сехет ҫеҫ ывӑна пӗлмесӗр шаккать.

Аван иртре пуху. Халӑх пӗр-икӗ ҫул каяллахи мар: ӗҫшӗн те ҫунать, ҫӑварне те шыв сыпса лармасть. Колхозниксем комбайнсемпе молотилкӑ тата ытти машинӑсем илнешӗн савӑнсӑх калаҫрӗҫ. «Ял ялӗнчен кая юлтӑмӑр, намӑс», — терӗҫ нумайӑшӗсем. Ҫӗр улми сутасси пирки тата. Ҫук, Виссарион Маркович ӑна кӗтменччӗ. Парти пухӑвӗнче Павел малтан пӗр сӑмах та шарламарӗ, колхозниксем умӗнче вара хӑй ҫара кайиччен колхоза кивҫен панӑ ҫӗр улмирен аллӑ пӑтне ахалех, ҫӗр пӑтне государствӑ хакӗпе пама пулчӗ. Кӗтменччӗ кӑна ларторг. Хӑшӗсем: «Ытла йӳне ларатӑн», — тесе кӑшкӑркаларӗҫ. Парӑнмарӗ каччӑ:

— Хамӑр колхоза, хамӑршӑн ҫаратӑп, — тесе хучӗ. Ачи аван пулас, анчах тӳррӗн калама юратать. Ун пеккисене хисеплемест Трофим Матвеевич, хисеплемест. Паянхи канашлура вӑл председателе миҫе хут хирӗҫлерӗ. Пӗлмест-ха вӑл Матвеевич характерне. Ҫӗнӗ ҫын, ӑна никам та ӑс парайман ӗнтӗ. Хӑех лӑпланать акӑ. Тата Володьӑла туслӑ. Володьӑна пӗлме хӗн вара, темле ача вӑл. Темшӗн хисеплеҫҫӗ ӑна комсомолецсем. Час-часах шӳтленӗшӗн-и? Парти активӗн пухӑвӗнче мӗн туса хучӗ вӑл…

Николай Андреевич та чаплӑ каларӗ:

— Хула яла килет, ачашем. Ӗлӗк пире кулаксем хула яла килешшшпе хӑрататчӗҫ, халь эпир савӑнатпӑр.

Тӗлӗнмелле старик. Володьӑпа иккӗшин темӗнле пӗр-пеклӗх пур вӗсен: шӳт тесен, апат ан ҫитер. Ӗҫшӗн ҫунать мучи. Тепӗр ваттӑ, утмӑлтан иртсен, колхозшӑн пӗр утӑм та тутараймастӑн. Тракторсем патне акӑ тепӗр ҫынна хурала тытнӑччӗ. Николай Аидреевич вара ӗҫ кунӗ хушса памасӑрах вӗсене те хураллама пулчӗ. Кирек хӑҫан кайсан та — вӑл унта.

Улшӑнаҫҫӗ ҫынсем. Улшӑнаҫҫӗ. Савӑнмалла ҫеҫ вӗсемшӗн, хӗпӗртемелле, анчах Виссарион Маркович пуҫӗнче шухӑшсем явӑнаҫҫӗ те явӑнаҫҫӗ. Ӑҫта пуҫламӑшӗ, ӑҫта хӗрри?

Ума Марье тухать. Ытла та пуҫтах хӗрарӑм вӑл.

— Маттур эс, кум, — ырларӗ ӑна Марье паян.

— Мӗншӗн? — ыйтрӗ Виссарион Маркович.

— Ӑнланмарӑн пулать.

— А-а…

Ҫынсем илтесрен Марье кумӑшне библиотекӑри пӗчӗх пӳлӗме илсе кӗчӗ.

— Эпӗ санран хамӑнне ҫӗр пӑт парса яратӑп. Киле вӑрлӑхлӑх та кӑшт-кашт ҫикелемелӗх хӑварсан ҫитет. Нина кума аллӑ пӑт пулать, терӗ. Унта колхозӑнне майлаштарӑн кӑштах, — пӑшӑлтатрӗ вӑл.

— Хальхинче эп каймастӑп. Манӑн ҫур аки ирттермелле.

— Ан калаҫ. Трофама каларӑм элӗ. Вӑл ӗҫе санран лайӑх пӗлекенни ҫук.

Хальхинче эп каймастӑп. Мана ҫитет.

Ах, кулӑнлана пуҫларӑн. Ас ту, — ҫиҫсе илчӗҫ Марьен куҫӗсем. Ҫынсем пӗлсен парти билечӗпе витӗнсе юлаймӑн.

Шухӑшсем тӑхлан евӗрлех йывӑр. Малтанах сухан е ҫӗр улми сутма Трофим Матаеевич хӑй кайрӗ. Кайран ҫав ӗҫе пӗтӗмпех Виссарион Маркович ҫине тиерӗ. Кӑнтӑра икӗ хут кайса килчӗ парторг. Йӳнӗрех хакпа сутнӑ тесе пасар администрацинчен суя справкӑ илесси темех мар. Колхозран та пухутлах виҫсе ларса яраҫҫӗ. Малтан пилӗк пин, кайран пилек пин янтӑ укҫа илсе килсе пачӗ Марьене. Икӗ хутӗнче те хӑйӗн ҫӗр улмине сутма парса ячӗ.

Вӑт сана кума. Ҫавӑрса илчӗ йӑлтах хӑй аллине. Вӗсем патне Светланӑна илме каҫатӑн-и — ӗҫкӗ, ахаль каҫатӑн-и — ӗҫкӗ. Упӑшки килте ҫук пулсан, чӗнсе каҫать. Малтан ӗҫместӗп, тесе кайма та тӑратӑн, ырӑ мар. Ҫемҫе кӑмӑлах пӗтерет. Ҫынна кӳрентерме хӑнӑхман.

— Мӗнле шофер эс «прицеп та» кӑкараймасан, — ахӑрать Марье.

«Прицеп» вӑл шоферсен чӗлхипе ҫӗр аллӑ грамм. Вӑл та ӑс-тӑна улӑштарма ҫителӗклӗ. Ӗҫсен хӑравҫи та — хӑюллӑ, ҫемҫе кӑмӑлли татах ҫемӗҫет. Киле килсен арӑ-мӗн пӗр сӑмах та пулин каласчӗ. Чӗнмест. Марье кумӗш патӗнче пулнӑ вӗт. Куми вӗсене нихӑҫан та усал туман. Иккӗшӗ те пӗр шухӑшлӑ мар-и? Иккӗшне те укҫа кирлӗ, пар кӑна, ӑҫтан тата мӗнле тупнине ыйтсах тӑмаҫҫӗ.

Ирхине пуҫ ыратать. Виссарион Маркович ӗҫе кайма тухнӑ ҫӗре яланхи пекех Марье урамри ҫӑлран шыв ӑсать. Каллех куларах чӗнсе илет:

— Мӗнпе чирленӗ, ҫавӑнпа сывалаҫҫӗ. «Прицеп» кӑкар.

Пуҫ вырана ларать, алсем чӗтреме пӑрахаҫҫӗ. Шӑршӑ кӗресрен пӗр-ике шӑл ыхра ҫиетӗн. Каллех сывӑ. Юлашки уйӑхра кашни кунах ҫавнашкал. Тата шуйттан пасарӗ е заготскот. Сутма е выльӑх пама пынӑ ҫынсене пӑру-и, сысна-и, ӗне-и — илетӗн те колхоз ячӗпе паратӑн. Кӑшт хаклӑрах тӳлетӗн те, е приемщик ытларах ҫырса парать — каллех ҫур литр. Уншӑн халь пӗтӗм тӗнчери ӗҫ эрехпе тытӑнса тӑнӑн туйӑнать.

Халь мӗн тӑвас? Самантлӑха Виссарион Маркович хӑйне сӗрекене лекнӗ пулӑ пек туять. Кам хӑтарӗ унран? Нина, Нинах пӗтерчӗ. Мӗншӗн унӑн шарламалла пулман! Мӗншӗн чарас мар?

Епле йӑнӑшрӗ вӑл ӑна качча илсе.

Шухӑшсем пӗр вунӑ ҫул каяраххине куҫ умне кӑлараҫҫӗ.

Нина. Хӑйлашка хӗрача. Урӑх районтан килнӗскер. Аппӑшӗ патӗнче тӑлӑххӑн ӳснӗ. Вӑл грузчикра ӗҫлетчӗ. Ҫав пукане мӗнле йӑвантарнӑ-ши кӗрешсене? Малтан шофер сӑнасах та кайман. Грузчиксем хӗлле фуфайкӑ, ваткӑлла брюки тата ҫӑматӑ тӑхӑннӑскерсем, пурте пӗрешкел курӑнатчӗҫ. Уйӑрса ил вӗсене. Пӗчӗк те хытанка пулнӑран ҫеҫ-и, Виссар ирхине ӗҫе кайнӑ чух та, сменӑ улшӑнсан та Нинӑна кабинӑра илсе ҫӳретчӗ. Ытти тантӑшсем: ларт та ларт теме тытӑнсан: «Эсир ахаль те самӑр», — тесе хуратчӗ.

Хӗр кабинӑна ларсанах алӑ ӗҫӗ тума пуҫӑнатчӗ. Те пур уншӑн шофер, те ҫук? Пас тытнӑ йывӑҫсем те, ҫул урлӑ каҫса каякан пӑшисем те ӑна пачах та кӑсӑклантармаҫҫӗ, тейӗн.

— Ӗҫпех вилетӗн. Вӑрманалла пӑхса пырасчӗ пӗрех хут.

— Пире тум нумай кирлӗ. Сирӗн пӗр ҫӗлӗк — пирӗн вунӑ тутӑр, сире виҫӗ кӗпе — пире ҫиччӗпе те сахал, — кулса илетчӗ Нина. Анчах кӑмӑллӑ сӑнра кулӑ мӗнле хӑвӑрт ҫуралнӑ ҫавнашкалах хӑвӑрт ҫухалатчӗ.

Пӗррехинче..

Кӑвак ҫут килнӗччӗ ӗнтӗ. Машин баллонӗ ҫурӑлса кайрӗ. Улӑштармалли ҫук. Гаражах утма тиврӗ.

Виссар пӗве хӗррине ҫӑвӑнма анчӗ. Пӗве пуҫӗнче пӗчӗк пӳрт. Ӑшӑ гаражсем тӑвиччен кунта автомашанӑсем валли шыв ӑшӑтатчӗҫ. Халӗ мӗскер-ши унта?

Чӳрече икӗ еннелле уҫӑлса кайнӑ. Ҫӳхе чӗнтӗр те ҫилпе, те пӳртрен тухакан ӑшӑпа кӑшт кӑна хумханать. Ун витӗр темле чечек ҫеҫкисем палӑраҫҫӗ.

Виссар чӳрече каррине сирчӗ. Умрах сӗтел. Икӗ койкӑ. Пӗр койки пушах, тилтерлӗн пуҫтарса хунӑ. Тепри…

Каччӑ куҫӗсем хӗре асӑрхарӗҫ. Нина месерле выртнӑ. Утиялӗ ури вӗҫне пухӑннӑ. Шап-шурӑ ҫӳхе простынӗ пилӗкӗ таранах уҫӑлнӑ. Вӑл сылтӑм урине хускатрӗ те пӗрене ҫумне карнӑ чечеклӗ ҫитсӑна перӗнчӗ. Хӗр ассӑн сывларӗ, тути ҫинчи ӑшӑ кулӑ ҫухалчӗ, аллисемпте теме сиссе кӑкӑрне хупларӗ. Унтан вӗсем кӗҫех вӑйсӑррӑн пилӗк тӑрӑх шуса анчӗҫ. Сылтӑм урипе простьне сирсе пӑрахрӗ. Виссар, хӗр кӗлеткине курнипе, сывлама та чарӑнчӗ. Чӗре кӑна хӑвӑрт-хӑвӑрт тапать.

Каҫхине, хӗрачана ӗҫрен лартса таврӑннӑ чух, шофер ун ҫине ӑшӑ куҫсемпе пӑхрӗ.

— Нина, эс миҫере?

— Ма кирлӗ вӑл сана?

— Ахаль.

— Ахаль пулсан… вунсаккӑр тултартӑм.

— Эп сана вун улттӑра тесе.

— Ватӑлтӑм, — кулса илчӗ хӗр.

Хӑрах аллипе каччӑ Нинӑна ҫупӑрласа илчӗ. Хӑйпашка мар мӗн вӑл, тулли ӳтлӗ.

— Чар, — хушрӗ хӗр. — Урӑх сан кабинуна ӗмӗрне те лармастӑп.

Разьезда ҫитичченех вӗсен сӑмахӗ ҫыхӑнмарӗ. Хальхинче яланхилле алӑ ӗҫне тумарӗ…

…Туйӗ шавлах пулмарӗ. Пӗрле ӗҫлекен шоферсем, юлташӗсемне тантӑшӗсем пухӑнчӗҫ. Нинӑн шатра питлӗ аппӑшӗ килчӗ. Вӗсем пӗр парта выртнӑ пулсан та, никам та пӗр тӑвансам тесе калас ҫук.

— Телейлӗ эс, кӗрӳ. Ылтӑн алӑ пирӗн Нинӑн. Вӑл пӗчӑккӗ пулсан та, икӗ ҫыншӑн ӗҫлет, — терӗ пӗр виҫӗ хутчен аккӑшӗ.

Чӑнах та, хӗрача пурнӑҫ ҫынни пулчӗ. Хваттерте пурӑннӑ чухнех ӗне илчӗҫ, ҫулсеренех сыснасемпе сурӑхсем хутшӑнчӗҫ. Ӗҫе кайса килме те ӗлкӗрет, выльӑхне те пӑхать. Вӑрман аслӑ: вутӑшӑн укҫа тӳлемен, утӑ — ҫулма ҫеҫ ан ӳркен. Пур ӗҫе те Нина пуҫарса паратчӗ. Те тӑлӑххӑн ӳснӗрен — вӑлах пӳрт лартма хистерӗ. Пурнӑҫ юсансах пыччӗ, Нина ӑна кура, сӑвӑр пек, мен алла кӗнине йӑлтах килелле тултма туҫларӗ…

Ӑнланать Виссар Маркович: яланах капла тӑсӑлса пыраймӗ. Ял ҫине сӑмах тухма пултарать.

Колхозниксем колкоза патшалӑх хакӗпе ҫӗр улми сутаҫҫӗ, Марье хӑйӗнне хаклӑ хаша сутма ҫӗр пӑт парса ярать. Неушлӗ ун пирки Трофим Матвеевич пӗлмест? Пӗлмест пулсан, Марье хӑй пуҫ тӗлӗшшӗн хӑтланать-ши? Е чеелӗх-ши ку? Инкек ҫитсен, тӳс вара Виссарион Марковичан! Ыттисем айккинчен пӑхса тӑрӗҫ.

Каллех ҫул кӑнтӑралла выртать. Марье каласан — пулатех. Ун пирки иккӗленмелли ҫук. Ан тив, юлашки пултӑр ӗнтӗ ку ҫул, тек вӑл ун пек ӗҫпе ура та ярса пусмӗ. Колхозра та пуҫӗпех ӗҫлеме пӑрахӗ. Кайӗ каллех вӑрманпромхоза…

Ҫаврӑнаҫҫӗ шухӑшсем, ҫаврӑнаҫҫӗ: ыйха ҫывӑха ямаҫҫӗ…