Мова

ЧАСТКА ДРУГАЯ

ДЖАНКІ

Наступным разам я пакаштаваў мовы толькі праз год. Бо, voyez-vous²³, наркотык, за які з ходу можна атрымаць дзесяць гадоў турмы, — не тая рэч, якую будзеш шукаць у аддзеле экзатычных страў гіпермаркета «Карона».

Гэта адбылося на музычным фестывалі на Баравой. Баравая — былы палявы аэрадром, які цяпер па коле забудаваны сямідзесяціпавярховымі хмарачосамі сацыяльнага жытла.

Стаяла на дзіва спякотнае лета пасля вельмі халоднай зімы, і ўвесь горад нібы з’ехаў з глузду — тутэйшыя людзі, як вар’яты ці хранічныя тарчы, хадзілі па вуліцах ночы навылёт, танчылі, ладзілі ў парках кінапрагляды і масавыя гульні ў XBOX5760, карацей, спрабавалі атрымаць сваю дольку цяпла перад тым, як хуткаплыннае рускае лета міне і запануе наша лютая, як прысуд наркаману, зіма. Здавалася, калі спёка пратрымаецца яшчэ пару месяцаў, тут адбудзецца культурная рэвалюцыя і масы ці то змятуць урад, ці то даведаюцца, хто такі Марсэль Дзюшан і перастануць запраўляць швэдар у джынсы. Што ў эстэтычным плане — амаль адно і тое самае.

Электронная музыка заўсёды ішла поруч з наркотыкамі. Але на Баравой тым чэрвенем было добра і без псіхатропаў. Ёсць нешта дахазрывальнае ў тым, што дваццаць тысяч чалавек рухаюцца ў адным рытме, нібы абуджаючы старажытных багоў. Усе магічныя рытуалы абарыгенаў завязаныя на танец. Музыка, цемра, скокі — наркотыкі як такія.

Але я ўсё ніяк не мог разысціся — вы ведаеце гэтае адчуванне, калі ты літаральна за адзін крок ад моманту, каб падхапіць хвалю рытму і пачаць кілбасіцца, не зважаючы на тое, наколькі тэхнічна ці прыгожа ў цябе выходзіць. Але нешта перашкаджала, і я на начным халадку нават не здымаў смарагдавай байкі, у якой прыйшоў. Граў кітайскі micro trip trap, і, можа, рэч была ў гэтым — паспрабуй разыдзіся, калі з калонак выцэджваецца па адным гуку за секунду пад аскетычныя барабаны і сінтэтычныя басы.

Але людзі навокал шпарылі так, нібыта FJ адпякаў dugout-funk. Час ад часу я адыходзіў ад dance floor, каб астыць. У паветры клубіўся чырвоны туман — ён нават меў прысмак. Гэта была зямля, узбітая ў пену, у пыл, нагамі тых, хто танчыў. Я аблізваў губы і адчуваў на іх водар карыцы. А побач віліся і вар’яцелі ў скоках разгарачаныя целы дзяўчат. Ад іх нёсся п’янлівы пах палявых красак, нібы ў кожнай з іх унутры было расквітнелае поле. Ссушаныя, паўраскрытыя вусны, зрэнкі на ўсё вока, пашыраныя ці то дазволенымі прэпаратамі, ці то сэксам, што лунаў у паветры. Я вяртаўся да танца, але даць волю целу ўсё не выходзіла.

І вось падчас аднаго са шпацыраў да мяне падышоў неспакойны вяртлявы чалавек, нечым падобны да казуркі. Ён з’явіўся побач на хвіліну, нічога не пытаўся, проста з маланкавай хуткасцю паказаў «знак мовы», які кожны ведае са школы, дзе нас вучылі, што, пабачыўшы такі знак, трэба адразу тэлефанаваць у міліцыю. Знак утвараецца так: сімвал «Victory» на правай руцэ (кулак з выцягнутымі ўказальным і сярэднім пальцамі), над ім, прыкрываючы «птушачку», — вялікі палец з левай рукі. Так што ўсё разам утварае «у нескладовае». Я спужаўся, але кіўнуў. Бо ў мяне былі вельмі добрыя ўспаміны на першую пробу мовы, if you know what I mean²⁴. Ён паказаў, зноў жэстамі: 500 юаняў — проста выпрастаўшы пяцярню. Гэта была абіралаўка, але я тады не ведаў, што гэта абіралаўка, і хуценька дазволіў сябе абабраць. Ён уклаў мне нешта ў кішэню байкі і праз імгненне знік.

Я ж, да макаўкі запоўнены адрэналінам, вярнуўся да сцэны, і там нарэшце злавіў хвалю танцавальнага кайфу.

Падышоў да самых калонак, туды, дзе басы быццам варушылі сваімі далікатнымі пальцамі вантробы ў жываце, і там даў дусту нагам. Памятаю, даволі працяглы час я проста скакаў на месцы, з усяе сілы, адчуваючы чыстае, дэстылізаванае захапленне. Байку, наскрозь прамочаную потам, давялося зняць: я застаўся ў чырвонай цішотцы. Па лбе сцякала салёная вільгаць, я ўвесь набракнуў сокамі ўласнага цела, валасы прысталі да галавы, а джынсы ўліплі ў ногі. І вось я адпоўз, каб падыхаць, і стаяў, гледзячы на чароўнае зорнае неба, якое яшчэ можна пабачыць тут, на Баравой, глыбока ўначы, калі ў вокнах хмарачосаў гасне святло. І тут я пачуў, што ўбраны ў slim-fit клубны пінжачок дзяцюк з падфарбаванымі вачыма засяроджана крычыць у паветра, прыціскаючы правай далонню дынамік да вуха і намагаючыся перакрыць гучную музыку:

— Паўтараю арыенціроўку! Рост метр семдзесят — метр семдзесят пяць, валасы даўжэйшыя за сярэднія, апрануты ў шырокія джынсы і байку з капюшонам зялёнага ці цёмна-сіняга колеру.

У мяне ўсё сціснулася ўнутры, але я працягваў разглядаць зоры, нібы да мяне гэта не мела ніякага дачынення. Раптам імклівы рух справа прыцягнуў маю ўвагу, я міжволі павярнуў галаву і пабачыў, як два хлопцы ў пухнатых масках белых зайцоў на галовах цягнулі некуды ўбок падлетка ў цёмнай байцы. Так, можна сказаць, што падлетак нечым няўлоўна нагадваў мяне.

— Сёмы, сёмы, працягваем працаваць! Ты давай іх пакуй, а там мы нават у жопе тыя скруткі знойдзем! Пашырай кола падазраваных! Што? Месца скончылася? Месца ў цябе скончылася, дык другую каробачку падганяй! У цябе — сітуацыя Дэльта Чаромха Восем! Ты разумееш? Мне цябе, бля, вучыць трэба ці што?

Ён яшчэ нейкі час паслухаў навушнік і загаварыў іншым голасам:

— Паўтараю ўсім падраздзяленням, задзейнічаным у аперацыі «Баравая». У нас — Дэльта Чаромха Восем! Было прададзена восем скруткаў дзвесце шэсцьдзясят чатыры, знойдзена толькі сем. Восьмы знік, агульны пошук. Арыенціроўка. Рост метр семдзесят —метр семдзесят пяць, валасы даўжэйшыя за сярэднія, адзеты ў шырокія джынсы і байку з капюшонам зялёнага ці цёмна-сіняга колеру.

Я болей не мог гэта слухаць. Мне вельмі хацелася не проста пайсці — пабегчы прэч, але я трымаўся. «Байка з капелюшом зялёнага ці цёмна-сіняга колеру» была накручаная ў мяне на поясе, як патранташ. Цікава, калі яны зразумеюць, што падчас танца людзям уласціва распранацца? Калі яны зменяць крытэрый пошуку? Стараючыся капіяваць звычайную бесклапотную хаду безгаловага наведніка музычнага фестывалю, я пайшоў проста на агента. Ён нешта пільна слухаў у сваім навушніку, але, пабачыўшы мяне, на секунду — літаральна на секунду — насцярожыўся: ягоныя вочы прыжмурыліся. Яшчэ трошкі, і ён бы мяне затрымаў.

Мабыць, яны, як тыя звяры, фізічна адчуваюць чалавечы страх. А страху ў мяне на твары, на спіне і пад каленямі было па-над усякую меру. І тут ён раптам абыякава павярнуўся да мяне спінай. Я разумею ягоную логіку: да яго дайшло, што я ў курсе, што ён — агент Дзяржнаркакантролю. Мой страх вытлумачальны, а таму на смарагдавую байку, накручаную на пояс, можна не звяртаць увагі.

Я прайшоў паўз каруселі, паўз будачку «Genes for Fun», дзе кожны мог набыць сабе 15 хвілінаў у скуры Эйнштэйна ці Прэслі, паўз актыватар добрых успамінаў, паўз памяншальную машыну — карацей, паўз увесь гэты шарлатанскі хлам, якім забітая пляцоўка любога музычнага фестывалю. Часам узнікае адчуванне, быццам адзінае, што вырабляе сучасная навука — гэта вось такое камерцыйна прывабнае, але зусім не прыдатнае ні да чаго сур’ёзнага барахло: сотавыя тэлефоны, 3D, 5D, 7D-арамавізары, яшчэ трохі хутчэйшыя машыны, на якіх усё роўна можна прыехаць толькі з панылага офіса ў панылы дом. Прычым па корках. Так. І рак яны, дарэчы, лячыць так і не навучыліся.

Тут з цемры заззяла брама аднаго з бакавых уваходаў: ліхтары, двое журботных мянтоў, ахоўнік, які, пабачыўшы мяне, ажывіўся:

— Ужо сыходзіце, малады чалавек? Давайце я вам пастаўлю маркер на рагавіцу вока! Каб вы вярнуцца змаглі!

— Дзякуй, не трэба! — я ўсміхнуўся і махнуў рукой — сыходжу я, сам сабе на зрэнкі маркеры стаў, ідыёт.

Я паспеў адысці літаральна некалькі метраў, калі пабачыў наперадзе, у нізкім чэзлым ельніку, што аддзяляў аэрадром ад гмахаў, тузін цьмяных постацяў. Першай думкай было: знайшлі і тут. Але постаці былі нейкія не такія — хударлявыя, гарбаватыя. Мабыць, калі б я ішоў праз асноўную браму, гэтага не адбылося б, хоць, зрэшты, хто яго ведае, Мінск — горад жорсткі. Карацей, я зразумеў, што мае быць весела, бо бегчы ўжо было позна.

Яны абступілі мяне колам — як тыя агідныя шэрыя шматпавярховікі, у якіх яны жывуць, абступілі пляцоўку Баравой. Яны ўсё не наважваліся падысці, бо бандэрлогам наогул уласцівая баязлівасць. Вока, прызвычаіўшыся да цемры, разабрала іх прыхаваную красу: в’етнамскія правіслыя спартовыя штаны, кепкі-семкі, латунныя пярсцёнкі на пальцах — усё тое, што ліхаманкава спрабавала пераймаць наклубэшаная маднявая моладзь, што танчыла літаральна за сто метраў адсюль. Але ў гэтых усё выглядала трушна, а таму страшна.

Нарэшце з групы вылучыўся адзін, трохі менш гарбаваты і хударлявы, і, сплюнуўшы на зямлю, нешта спытаў у мяне. Астатнія пераступалі з нагі на нагу і чакалі. Я не пачуў, што ён спытаў, бо было вельмі гучна. Баравая заўсёды вызначалася тым, што пасля фестывальчыку рэзка ўзрастала наведванне лор-кабінетаў.

Тады ён стаў зусім побач, паклаў мне руку на плячо і закрычаў, проста ў вуха, бо інакш, мабыць, ён сам бы сябе не пачуў:

— Нашто вашы Белага пакацілі?

— Што? — з гэтай фразы я зразумеў толькі слова «нашто». Ну і пытальнік у канцы.

— Белага! Вашы! Белага! Пакацілі! Нашто? — паўтарыў ён.

Я дагэтуль маю падазрэнне, што, можа, гэтае пытанне сапраўды прадугледжвала слушны адказ. Што, крыкнуўшы яму «таму што Белы з цыганоў не адкаціў!», ці «таму што братва яму маляву кінула!», ці «таму што дваццаць восем!», можна было пазбегнуць валтузні. Але я толькі яшчэ раз спытаўся:

— Што?

І тут ён мяне ўдарыў — кулаком у зубы. Я пахіснуўся, але не паваліўся, і атрымаў яшчэ, пад дых і па галаве. І вось, ужо глытаючы пыл, шчодра паліты юшкай з носа, я пачуў, як яны набягаюць з усіх бакоў. Як нехта б’е мяне з размаху па спіне, так, што ажно нага спружыніць. Як нечыя хуткія далоні вымаюць з кішэні тэлефон і партманэ. А паверхня маіх вуснаў пакрываецца нейкімі пухірамі, расце і нямее, нямее, вока заплывае, карацей, я, як у тым «Genes for Fun», я імкліва пачынаю рабіцца іншым чалавекам, больш непаваротлівым за мяне. Чалавекам з празмернымі скуламі, велізарнымі губамі, вузенькімі кітайскімі вочкамі і салёным прысмакам у роце.

Вось тут, недзе на мяжы адключкі, я з задавальненнем адчуў нянавісць, якая ўздымалася знутры. Набраўшы пылу ў далонь, я сыпануў у вочы таму, хто быў бліжэй за ўсіх. З адцягам і асалодай садануў яму па яйцах нагой, так што ён ажно завішчаў, як той парсюк, — чуваць было нават праз басы, якія грукалі з-за фестывальнага плота. З усяе сілы, што яшчэ заставалася ў целе, брыкануў некуды ў цемру, і нага трапіла ў нешта мяккае, што рохкнула ад болю. Унутры пульсавала і гнала мяне шаленства. Я ўзняўся на калені, гатовы грызці, жэрці, разрываць шыі зубамі. Але нападнікі ўжо паўцякалі — нават такога здушанага супраціву выявілася дастаткова, каб іх напалохаць. Я пастаяў так, пахістваючыся, на каленях, і ўпаў на зямлю, адчуваючы, як галаву разбіваюць знутры каменябітныя молаты болю. Засмяяўся, выхаркваючы кроў: ну што за штука — жыццё? Хвіліну назад мяне ледзь не арыштавалі, а цяпер яшчэ крышку — і забілі б. Проста так. Я зацямніўся, праваліўшыся ў непрытомнасць, а калі ўключыўся, пабачыў перад сабой ногі міліцыянта — ён заклапочана аглядаў мяне, і ў яго на твары чыталася: «Напад! Рабаванне! Гэта ж трэба справу ўзбуджаць! І гэта будзе яшчэ адзін “вісяк” у нашым Савецкім РУУС!» З-за плота даносіліся гукі таго ж трэка, пад які я вырубіўся.

— Ты як, малец? — запытаўся ён, нахіліўшыся да мяне.

Праз нейкае акустычнае дзіва я яго добра і разборліва пачуў. Нават праз басы.

— Добра, дзядзя міліцыянер! — пракрычаў я яму ў твар. — Усё добра! Не варта непакоіцца!

— Колькі іх было? Прыкметы памятаеш?

Кожная рыса ў ягонай постаці маліла, каб я не бачыў прыкмет.

— Не ведаю! Са спіны напалі!

Ён удзячна кіўнуў. Я пасміхнуўся разбітымі губамі і пракрычаў, пераадольваючы млосць:

— Дзякуй за клопат, таварыш міліцыянер! Я сам тут! Вяртайцеся на пост!

Міліцыянт ветліва махнуў рукой — ягоны твар прасвятлеў, нібы ў анёла.

На ягоным поясе ўсё міргаў чырвоным індыкатар моўнага сканера. Піску сканера не было чуваць праз музыку.

На Лагойцы я ўзяў таксоўку і неўзабаве ўжо адлежваўся ў хаце. Самае смешнае, што скрутак з мовай бандэрлогі не знайшлі, бо той быў у кішэні байкі, а яны абчысцілі штаны. Паперка выявілася незвычайнай: гэта была не друкаванка, але і не звычайны саматужны рукапіс. Больш за ўсё яна нагадвала выдрук з тэкставага файла, зроблены на казённым прынтары. У шапцы выдруку стаяў нумар — ці то копіі, ці то фрагмента: «22993/СП».

Мне падалося лагічным, што гэты казённы наркотык не ўставіць, бо ягонай задачай было выключна падвесці мяне пад артыкул. Я думаў, што тут наогул будзе не сапраўдная шмаль, а толькі нейкі субстытут, placebo. Але да мяне хутка дайшло, што каб яны мне прадалі нявінную паперку з літаркамі, дык не было б і падставы для ўзбуджэння крымінальнай справы. Так што дзяржнаркакантрольскі стаф абавязаны быў уштырыць моцна і трымаць па-даросламу.

Тэкст са скрутку быў дзіўнаваты — пераклад нейкага еўрапейскага сярэднявечнага фрагмента, магчыма — фэйк ці mockumentary. Бо напісана было ад імя жанчыны, а ў тыя часы, калі ў Стамбуле квітнела Асманская імперыя і ўладарыў янычар-ага, жанчынам не тое што вандраваць і прыгодніцкія тэксты пісаць няможна было, — яны нават з хаты без дазволу мужа са складанасцямі выходзілі. Вось што значылася на паперцы:

«Ён меў дыяментавы гадзіннік і аздоблены дыяментамі нож, і пярсцёнак, і футра сабалінае на сабе. У другой калясцы былі дзве яе нявольніцы і яе малыя дзеці, і ўзялі мы з сабою шмат добрых страў і цукровых сіропаў для піцця вады. А я загадала свайму лёкаю, каб дзеля мяне ўзяў дзве маленькія пляшачкі віна, і каб схаваў іх у калясцы, і каб мая кадыня не бачыла. Мы былі ў садзе, а каляскі стаялі ля саду. Я пасля частавання выйшла нібыта па нешта і сказала майму лёкаю: «Дай мне адну пляшачку віна». І я выпіла яе, а другая, поўная, засталася. Але ў Стамбуле існуе забарона піць і прадаваць віно, і таму частая і строгая варта ходзіць. І наткнулася варта на наш поезд, і знайшлі яны пляшку віна, і другую, выпітую (але з вінным пахам), і пыталіся, хто гэта піў. Фурман сказаў: «Не ведаю». Пыталася варта, што гэта за белагаловыя з мужчынамі. Фурман сказаў: «Гэта яны нанялі ў мяне каляскі». Варта толькі кепска пра нас падумала, мяркуючы, што той сын Фейзула — кепскі чалавек і мы, белагаловыя, людзі распусныя і дурных паводзінаў. Дык без цырымоніі пачалі яны яго, небараку, тармасіць на вачах у маці і адабралі гадзіннік, нож, сабалінае футра, а яго цапамі ўзяліся біць, і ён пад вартаю пад арышт за тую правіну пайшоў. Гэты Фейзула быў пакаёвым пахолкам у стамбульскага янычар-агі, гэта значыць, што ён клапоціцца пра турбаны янычар-агі. А мяне выратаваў Бог ласкаю сваёю»²⁵.

Карацей, дзіўны скрутак. Пакручастая гісторыя яго здабыцця. У выніку дах мне ад яго сарвала па-дзіўнаму: я ўвесь вечар з урачыстым тварам тэлезоркі хадзіў па хаце, думаючы, што ўдзельнічаю ў кулінарным шоу на стамбульскім тэлебачанні. Пад апладысменты нябачных тэлегледачоў я гатаваў люля-кебаб, курыную шаурму і сачавічную поліўку, упэўнены ў тым, што, расказваючы па-турэцку ўсе гэтыя дасціпныя анекдоты і байкі, я ўладару мазгамі тых мільёнаў, што абагаўляюць мяне.

Болей я ніколі ў жыцці на тэлебачанне з уласнай праграмай не трапляў.

БАРЫГА

Стомлены ад падзей апошніх двух дзён, я прадрых да самага вечара. Прачнуўся я з галадухі — у жываце бурчала і выла так, як быццам зграя катоў надумала высветліць, хто з іх самы дастойны. Я ўстаў у выдатным настроі, з марай пра бананавыя блінцы, якія звычайна смажыў на арахісавым алеі сабе на сняданак, але які дзень — такі і сняданак! У хаце не было ні бананаў, ні малака, ні мукі — поўны галяк! Таму давялося цягнуцца па прадукты, нават не перахапіўшы звычайнай ранішняй маёй гарбаткі, бо што ж за гарбатка без блінцоў!

Адчыніўшы дзверы, я здрыгануўся ад нечаканасці. Дзверы ў мяне адчыняюцца на тую самую пляцоўку з Шышкіным і крэсламі, на якой дзядзя Саша любіць папаліць вечарамі. Побач са столікам, Шышкіным і астатняй Сан Санычавай прыгажосцю, нерухомы, бы слуп, і просты, як жэрдка, стаяў малады кітаец. Тып асобы — «Adidas Basics», апрануты ў белую вузкую кашулю «Lanvin», чорны тонкі гальштук «Lanvin» і пінжак «Gucci», шэры плашч «Paul Smith», боты «Grenson». Складана гэта растлумачыць, але ў мяне адразу ўзнікла адчуванне, што я яго зусім нядаўна недзе бачыў. І гэтае адчуванне было іншай прыроды, чым звычайнае адчуванне ад кітайцаў, якія адзін да аднаго падобныя, непазнавальныя — ну вы разумееце. Мяне асабліва здзівіла, што ён відавочна стаяў тут ужо нейкі час, але не прысеў на крэсла, трымаўся на нагах, бы алавяны салдацік. Зрэшты, што тут здзіўляцца — гэта Кітай!

Пабачыўшы мяне, ён падняў галаву і выдаў, павольна, амаль па складах:

— Ві-та-ю вас. З ва-мі хо-чуць. Су-стрэцца. Ці мо-жа-це. Пра-ехаць са мной! Ка-лі ла-ска.

У гэтай фразе не было пытальнай інтанацыі. Кожны склад ён прамаўляў сваім тонам — мабыць, так яму прасцей было запомніць.

— Куды праехаць? Хто хоча сустрэцца? — здзівіўся я.

Ён узняў палец, прыцягваючы маю ўвагу, пакланіўся і зноў пачаў страляць завучанымі складамі:

— Ві-та-ю вас. З ва-мі. Хо-чуць су-стрэцца, — ён падумаў, што я не зразумеў ягонай вымовы, а таму цяпер казаў гучней і выразней, як быццам гэта мне магло дапамагчы ўцяміць, хто яго паслаў і што ад мяне хоча. Скончыў ён з паскарэннем, бы школьнік, які завяршае вывучаны па памяць верш: — Ці мо-жа-це. Пра-е-хаць. Са мной ка-лі ла-ска?

Зрабілася відавочна: ён не разумее, што кажа, яго проста прымусілі завучыць гэты месідж без тлумачэння зместу.

— Добра, добра! — я падняў вялікі палец, паказваючы інтэрнацыянальны знак згоды.

Да мяне дайшло: ганец, вядома ж, пасланы трыядамі. Са мной зноў хочуць абмеркаваць мой бізнес і, магчыма, яшчэ раз прапануюць перайсці пад іх дах. Год назад, калі чатырох маіх добрых кліентаў узяў Дзяржнаркакантроль, у мяне завісла буйная партыя, якую я купіў, узяўшы невялічкі «харчовы» крэдыт у «Руска-Кітайскім банку». Каб паднавіць кліенцкую базу і хутчэй пагасіць крэдыт, я вымушаны быў трохі знізіць кошты на скруткі, якія прадаваў. Па наркоцкім асяродку прайшла пагалоска пра чувака, які прадае стаф па 30—40 юаняў замест 50 (такі мінімальны кошт у астатніх барыг).

Я толькі паспеў пагасіць пазыку, ішоў з банка, як на вуліцы ля мяне спыніўся скутар, якім кіраваў кітаец з катастрафічна незапамінальным тварам. Ён працягнуў мне паперку, на якой было накрэмзана, яўна не рускай рукой: «Сядай на гэты скутар, ёсць размова». Скутарыст завёз мяне ажно ў Смалявічы, у кітайскую прамзону, на вялікі пусты склад. Пасярод гэтага гулкага памяшкання стаяў столік з тэрмасам і зэдлік, на якім сядзеў стары кітаец. Я падышоў да старога, той пасміхнуўся, кіўнуў і сказаў так: «Звычайна кітайцы папярэджваюць два разы. Але гэта нават пакуль не папярэджанне. Мы ведаем, што ў цябе былі часовыя праблемы, і таму ты быў вымушаны знізіць кошт на рэчы, якімі гандляваў. Але мы заклікаем цябе падумаць пра сваю выгаду, а таксама пра тых, хто гандлюе вакол цябе». Тут ён наліў мне гарбаты з тэрмаса. Гэта была цудоўная японская гарбата, настоеная на лотасе. Ён спытаўся, ці збіраюся я і надалей гандляваць танней, чым усе астатнія, бо гэта яго вельмі турбуе. Я пакланіўся яму і адказаў, што ўсвядоміў ягоную заклапочанасць і ад гэтага моманту буду выстаўляць за скрутак не меней за 50 юаняў. Ён зноўку ветліва пасміхнуўся і пажадаў мне росквіту ў бізнесе і добрага здароўя.

Тое, што гэта быў сур’ёзны і небяспечны наезд, можна было зразумець толькі па адной маленькай дэтальцы: стары не прапанаваў мне сесці. Ён сядзеў, я — стаяў. Але, як ён сказаў, яны мяне не папярэдзілі, а проста выказалі заклапочанасць. Бо кітайскае папярэджанне вартае ста рускіх. І звычайна тых, хто не чуе кітайскіх папярэджанняў, знаходзяць задушанымі ўласнымі кішкамі.

І вось, калі я зразумеў, што мы дамовіліся, што пагрозы жыццю няма, калі разняволіўся і ўжо збіраўся развітацца, ён зноўку загаварыў: «Тая справа, якой ты займаешся, вельмі небяспечная для адзіночкі. Адну кволую галінку знішчыць проста, а вось пук такіх галінак можа пераламіць толькі сапраўдны асілак. Табе вельмі шанцуе, але ўдача — капрызная паненка. Да таго ж ты — чысты сэрцам і не ведаеш, як карыстацца сваёй удачай. Далучайся да нас, сярод сяброў ты хутка дасягнеш багацця і сапраўднай заможнасці». Ён зрабіў паўзу, каб я зразумеў, што ён толькі што прамовіў. Прапанова працаваць на трыяды — вельмі рэдкая рэч. Нават кітайцам такую прапанову робяць у выключных выпадках. Кола людзей, задзейнічаных у трыядах, склалася яшчэ сто гадоў назад, ключавыя пазіцыі там перадаюцца нашчадкам у спадчыну, проста прыйсці туды і сказаць, што ты добра гандлюеш ці добра страляеш, а таму прэтэндуеш на чалецтва, — немагчыма. Бо ты проста нават не знойдзеш, КУДЫ да іх прыйсці. Пра такую прапанову марыць любы мінскі барыга. Бо яна гарантуе бяспеку і дабрабыт. І павагу, дарэчы. Але, калі б я хацеў працаваць на карпарацыю, я ўладкаваўся б у офіс. А трыяды — тая ж карпарацыя, толькі з большай адказнасцю за памылкі. І з іх, дарэчы, немагчыма звольніцца.

Тым больш, стары не ведаў пра маю звышздольнасць, блакітныя вочкі і твар выдатніка, што гарантуюць бяспеку лепей за чалецтва ў трыядах. А таму я вельмі ветліва адмовіўся, сказаўшы, што «воўк можа працаваць толькі ў адзіноце». Дзядуля тады гучна рассмяяўся, сказаўшы, што мая метафара няўдалая, што ваўкі якраз часцяком збіваюцца ў зграі, бо так прасцей паляваць. І што схуднелы, пацёрты жыццём ваўчара — гэта, бадай, апошні звер, якога я яму нагадваю. Тады я спытаўся, каго ж я яму нагадваю, калі не ваўка. А ён падумаў і сказаў: «Чырвоную панду». Яшчэ падумаў і дадаў: «Такі ж безабаронны і добры сэрцам». Далося яму гэтае маё сэрца. На развітанне ён сказаў, што яны будуць назіраць за маімі поспехамі. Выглядае, што трыяды саспелі да новай прапановы, ад якой немагчыма адмовіцца.

А таму я хуценька апрануўся, закінуў за спіну заплечнік і рушыў уніз. На вуліцы мяне чакаў першы сюрпрыз. Я ж думаў, што, як і мінулы раз, зараз мяне павязуць аж пад Жодзіна на якім-небудзь двухколавым драндулеце і ўсю паездку мне давядзецца заплюшчваць вочы, каб у іх не надзьмула смецця. Але тут стаяў велізарны бензінавы «Toyota Land Cruiser Max» — машына, на якой ездзяць арабскія шэйхі, рускія дзікуны-алігархі і вось нейкі загадкавы чалавек, які паслаў па мяне. За стырном сядзеў кітаец у строгім чорным гарнітуры і белай кашулі, тыпаж — «Agent Smith by Zara». Я залез усярэдзіну і павітаўся з кіроўцам, спадзеючыся хоць ад яго даведацца, куды мы рушым. Але той на маё пытанне не адрэагаваў — ці то гаварыў толькі па-кітайску, ці то быў інструктаваны не ўступаць у кантакт з пасажырамі. «Ганец»правадыр сеў побач са мной і, як здавалася, паглыбіўся ў сябе. На ягоным твары чамусьці быў вінаваты выраз.

Мы павольна, чапляючы дахам машыны галіны дрэў, праціснуліся з двара — стандартны праезд ля маёй хрушчоўкі быў занадта малы для гэтага волата. Я адзначыў, што дзівак у гарнітуры з адлівам працягвае таптацца пад дрэвам. Насы ягоных чаравікаў «Marko» былі завостраныя ды паднятыя ўгору. «Супакойся, — сказаў я сабе. — Як можна баяцца чалавека, у якога чаравікі «Marko» з задранымі насамі?»

Мы вырулілі на Коласа і паплылі ў цэнтр, з грацыяй крэйсера рассякаючы транспартную плынь, што складалася з мініяцюрных — у параўнанні з нашым асілкам — электракараў, скутараў і байкаў. Мы займалі паўтары стандартныя паласы, і машыны перад намі расступаліся, інстынктыўна даючы дарогу большай за сябе істоце. Хто ж паслаў па мяне гэтае аўто?

Ля плошчы Мёртвых мы выехалі на праспект, трохі пастаялі ў заторы, які ўздымаўся да Кастрычніцкай, прадраліся праз хаатычнае кругавое скрыжаванне ля ГУМа, па якім усе ехалі як хацелі, у тым ліку па сустрэчнай і задам наперад (адбівалася блізкасць «Шанхая»), і нарэшце апынуліся ля ўзножжа гіганцкага мурашніка Чайна-таўна.

Які ж ён прыгожы і вычварэнскі адначасова, гэты кангламерат абы-як пабудаваных з кардону, металу, цэглы і дрэва хатаў, хлявоў, кітайскіх храмаў, устаноў, wok-буфетаў! Як спатыкаецца на ім тутэйшае вока, прызвычаенае да роўных скрыжаванняў, простых вуглоў, яснай структуры паверхаў, роўных вуліц! Як прыгожа ён ззяе ўначы кітайскімі ліхтарыкамі, сотнямі тысяч дробных агеньчыкаў, якія асвятляюць дамы і халупкі, пастаўленыя адно на адно, нібы ў казачным горадзе на дрэве. Пры ўсёй сваёй пачварнасці, антысанітарыі, скучанасці, пра якія вы, вядома ж, чулі па Net-візары, «Шанхай» пакідае ўражанне жылля нейкіх казачных персанажаў — фей, хобітаў або гномаў.

Менавіта таму ён не можа толькі не падабацца. Дваццаціпалосная вуліца Камсамольская забірала тут рэзка ўбок і ўгору амаль на пяцьсот метраў, каб абмінуць мурашнік і звязаць Цэнтральны раён з Фрунзенскім. Адсюль, са скрыжавання ля «Цэнтральнай кнігарні», у якой цяпер месціўся адзін з найлепшых у горадзе рынкаў са спецыямі, асабліва добра былі бачныя тысячы дамкоў, што прыляпіліся да велічэзных распорак моста, па якім паўзла вуліца Камсамольская. Здаецца, нават калі б тут была пракладзеная канатная дарога, кітайцы знайшлі б спосаб панабудаваць сваіх хатак на ёй, нібы на жэрдцы. Мне на хвіліну ўявіўся побыт у такім дамку пад мостам, зладжаным на жалезабетоннай апоры, з дарожным палатном замест даху, з пастаяннымі вібрацыямі ад руху тых, хто імчыць па Камсамольскай — бррр! Не, усё ж-такі кітайцы іншыя, не такія, як мы!

Машына прыпынілася. Мой праважаты зноў пачаў страляць завучанымі складамі:

— На ма-шы-не да-лей не па-е-дзем. Трэ-ба і-сці за мной!

ДЖАНКІ

Яны тады сказалі кітайцам: вось вам пляцоўка ў горадзе, кіламетр на кіламетр, няроўны прастакутнік, які накрывае Нямігу ўздоўж вуліцы Леніна, цягнецца да Шпалернай, паглынае ўвесь былы верхні горад, па-над Нямігай паралельна ідзе да скрыжавання з Мяснікова і тут зноў вяртаецца да праспекта. Яны далі дазвол будаваць, але з адным абмежаваннем: без руйнавання наяўнай забудовы, бо яна прызнаная гісторыка-культурнай спадчынай.

Яны думалі, што абдурылі кітайцаў, бо што ж ты тут набудуеш, вольных пляцовак фізічна не засталося, усё было «ўшчыльнена» яшчэ ў Часы Смутку, якія папярэднічалі стварэнню Саюзнай дзяржавы Кітая і Расіі.

Яны як думалі? Ну, прыедзе дзесяць тысяч чалавек. Ну, паселяцца ў гэтых дамах. Ну, адкрыюць свае крамкі. Дык нічога дрэннага не здарыцца! Але, як казалі ў кінематаграфічнай класіцы: «Chinese reaction is pretty fucking thing»²⁶. Кітайцы сапраўды нічога не руйнавалі. Кітайцы ўвогуле з павагай ставяцца да не сваёй даўніны. Яны проста надбудавалі гэты свой трындзец паверх дамоў. На бетонныя навабуды ў стылістыцы агра-класіцызму, што паўсталі ў Часы Смутку на Нямізе, яны насадзілі яшчэ сто паверхаў драўляных, кардонных, шыферных халупаў. Яны праклалі штучныя вуліцы з дошак, арганізавалі нават нешта накшталт праспектаў, па якіх у два бакі могуць размінуцца два матацыклы, не зачапіўшы адзін аднаго люстэркамі задняга віду. Нездарма ж гэта называюць мурашнікам — гэта і ёсць мурашнік! Калі хочаце зразумець, што там унутры, але баіцёся зайсці, то знайдзіце ў лесе мурашоў і разварушыце іх жытло. Вы пабачыце такі ж хаос і такую ж геаметрыю, такую ж адсутнасць парадку і такі ж звышпарадак.

Бо, пагадзіцеся, арганізаваць жытло для мільёна асобін толькі са смецця (кітайцы, як і мурашы, выкарыстоўвалі ледзь не выключна тое, што можна было знайсці пад нагамі) — задача для генія. Калі мне даводзіцца прайсціся праз «Шанхай», гледзячы на яго няроўныя сцены і вулачкі, лесвіцы, якія часам навісаюць над галавой, на ўсе тыя шпакоўні, у якіх жывуць людзі, на тыя «соты», якімі абрасла антыкварная высотка ля «Гандлёвага дома на Нямізе», то я прыгадваю Піранэзі і ягоныя хваравітыя архітэктурныя фантазмы²⁷.

Ну і, натуральна, што замест дзесяці тысяч у «Шанхаі» пасяліўся мільён кітайцаў. Мільён — паводле афіцыйных звестак, якія незразумела адкуль узяліся, бо ніякіх сацыёлагаў на гэтай тэрыторыі ніколі не было, а калі і былі, дык не заходзілі глыбей за паясныя дарожкі, што ідуць праз гэтую вавілонскую недавежу, не паглыбляючыся далей у трушчобы. Бо, збочыўшы туды, на ўсе тыя масткі, насцільчыкі, дошчачкі, з якіх частка — для пешых перасоўванняў, частка — для сцёку каналізацыі ў Свіслач, а частка — для скутараў, — можаш ужо не вярнуцца.

Так, «Шанхай» рэгулярна здзімае, змывае, ён мерзне, час ад часу гарыць, але кітайцы хутка і эфектыўна, як тыя ж мурашы, забудоўваюць праломы, шпаклююць, падклейваюць, садзяць на скотч.

Колькі паверхаў у найвышэйшай кропцы Чайна-таўна? Рэч у тым, што чыста матэматычна адказаць на гэтае пытанне немагчыма. Кожны жылы «кубік» тут уласнага памеру, у адным месцы мы бачым дваццаць паверхаў старадаўняй офіснай будыніны (у кожным пакоі той будыніны цяпер жыве па пяць сем’яў, не менш!), а на ёй — яшчэ пяцьдзясят паверхаў «аматарскай» забудовы, пасля — пояс з дзіўнымі камунікацыямі, ад назірання за працай якіх любы інжынер застрэліцца, потым — храм, затым яшчэ дзесяць паверхаў, затым — штучны парк з прывезенымі з Кітая таннымі бансаямі. А побач, на гэтай жа вышыні — васьмідзясяты ўзровень вузенькай бетоннай вежы, якую ўзяліся былі ўзводзіць, калі мурашнік толькі паўставаў, акурат на тым месцы, дзе некалі была вуліца Няміга, але — з усёй абаяльнай непаслядоўнасцю кітайцаў, нешта пералічылі, узводзіць кінулі, і з васьмідзясятага паверха пачынаецца шпакоўня аматарскай «кардоннай забудовы». Поўны пясец, як кажа той Пясецкі па скрыні!

Ёсць жарт, што, калі ідзеш па ўсіх тых вузенькіх пераходах і ходніках на васьмідзясятым узроўні і баішся зірнуць пад ногі, табе насамрэч нічога не пагражае. Бо праляціш ты ўсяго два-тры метры. А там абавязкова натыкнешся на наступны пераходзік, нечы дах, масток ці яшчэ што.

І гэта мы яшчэ не кранаем нетраў!

А калі кітайцу трэба нешта пабудаваць, а кранаць ужо збудаванага дома ён не можа, будзьце ўпэўненыя: ён пачне будаваць углыб зямлі. Там, на тых падземных узроўнях, якія паўсталі пад горадам, не было нікога з маіх знаёмых. Але кажуць пра прыстойныя шпіталі, зоны адпачынку і нават — уявіце сабе! — стадыён. Я, праўда, не ведаю, навошта кітайцам стадыён. Хіба што каб пераўтварыць яго ў рынак.

БАРЫГА

Мой праваднік ішоў за мной — падобна, ён добра разумеў, што я, ідучы за ім, магу лёгка згубіцца ў тым лабірынце, куды ён мяне накіроўваў. Наш шлях у сэрца квартала пачаўся смешна — мы падышлі да адміністрацыйнага будынка, з выгляду — школы, ці, хутчэй, рэштак школы, якія ўжо паспелі абрасці чатырма дадатковымі паверхамі. Зверху, з узроўню даху, спускаліся зробленыя з бамбукавых жэрдак драбіны. І я палез угору па гэтай хісткай лесвічцы, прыступкі якой былі змацаваныя дзе цвіком, дзе анучкай, а дзе — ужо хісталіся і абяцалі вось-вось абрынуцца пад тваёй вагой. Лесвіца скончылася метраў праз пятнаццаць-дваццаць.

Апынуўшыся над стрэхамі старой мінскай забудовы, я аж войкнуў ад захаплення прыгажосцю — тут сапраўднай нябеснай сімфоніяй дагараў захад. Сонца ўжо зайшло, але неба грала ўсімі адценнямі, ад жаўтавата-чырвонага да аксамітна-зялёнага там, дзе панаваў змрок. Памаранчавы перламутр аблокаў адлюстроўваўся ў бляшаных дахах цэнтра, па вуліцы Кірава спакойна, як быццам часу не існавала, цягнуўся трамвайчык, злева вытыркалася цацачная вышка тэлебачання, справа ганарліва грувасціліся вежы вакзала, падобныя ці то да крэмавага торта, ці то да сувеніра з выявай сябе ж, сапраўдных. Раптам мне зрабілася маркотна — Ірка, Ірка, Ірачка, калі б ты бачыла гэта са мной, мая ты дзяўчынка. Аглядаючы ваколіцы, я ледзь не трапіў пад плынь ровараў, што гналі на вялікай хуткасці: як я зразумеў, увесь узровень, на якім я стаяў, быў толькі для раварыстаў.

Кітаец ужо махаў рукой, склаўшы яе лодачкай, маўляў, тут — убок, убок! А ўбок вяла нават не дарожка — перакладзіна шырынёй на дзве дошкі. Яна злучала «роварную» дарожку з нечым накшталт вуліцы: халупкі, крамкі і ля іх — тратуар, які, без усялякіх парэнчаў, абрынаўся адразу ў бездань: ляцець метраў дваццаць, калі раптам ступіш не туды. Я змакрэў і жаласна ўсміхнуўся свайму правадніку: май літасць! Але ён на ўсмешку не адказаў. Ён не мог зразумець, чаму я тут захрас, чаму спыніўся. І вось, ступаючы дробнымі крокамі, я перайшоў тую кладку і, увесь час азіраючыся — ці туды іду? — праціснуўся па вузенькім небяспечным ходнічку. Увесь час трымаўся за дамы, што былі з левай рукі, каб раптам не пахіснуцца ды не абрынуцца ў бездань. Ходнік упёрся ў сценку без дзвярэй, да якой прыхіліліся яшчэ адны драбіны. Тут лезці было невысока, літаральна два метры, і перад намі адкрылася ажыўленая пешаходная вуліца, якая ішла пад моцным ухілам наверх. Нам таксама трэба было туды, вышэй. Вакол былі дзясяткі тысячаў твараў, абыякавых, раздражнёных, задуменных, я адчуў, што нехта хуценька прайшоўся па маіх кішэнях, але я навучаны быў учорашнім здарэннем і надзейна трымаў партманет у руцэ.

Праз дзвесце метраў мяне гукнуў мой праваднік, які зноў жэстам паказаў: трэба збочыць. Тут быў цёмны завулак. Пад нагамі грымела бляшаная падлога. Я са здзіўленнем заўважыў, што падлога пад нагамі ўтвораная вялікімі металічнымі шчытамі, з якіх некалі рабілі камерцыйныя кіёскі. З такіх жа шчытоў былі складзеныя касыя стракатыя халупкі, з якіх тут гандлявалі, у якіх жылі людзі. Як яны не здубеюць узімку? Гэта была гастранамічная вуліца: па абодва бакі цягнуліся прылаўкі са свежымі карпамі, каля іх спачывалі абкладзеныя буйнымі кавалкамі лёду самы, віліся падобныя на дробных вужакаў уюны. Побач стаялі перасоўныя кухні — вялікі паднос на колах, газавая гарэлка, шмат алею і сажы ды жвавыя вочкі кухараў — пакаштуй, не пашкадуеш! Тут пяклі рыбу, вэндзілі свініну, смажылі бульбу. Цягнула духмяным пахам ад гандляроў момам²⁸, шквірчэла соевая локшына. Тут жа, пад цэлафанавым паддашкам, месціўся цэлы амфітэатр белых пластыкавых зэдлікаў, на якіх сядзелі і прагна елі кліенты.

Мы прайшлі праз імправізаваны рэстаран і збочылі ў тупічок. Тут мой праважаты падняў бляшаны ліст, пад ім была неасветленая лесвіца. Мы палезлі па ёй уніз, і я ўсё баяўся паваліцца, бо відаць не было літаральна нічога, але вось наперадзе заззяла лямпачка, за ёй — яшчэ адна. Ад той лесвіцы перпендыкулярна адыходзіў праход, нешта кшталту калідора. Ён быў асветлены шэрагам павешаных на звычайным электрычным дроце лямпачак, прычым кожная з іх была любоўна пафарбаваная ў іншы колер. Калідорчык быў вузенькі — ідучы, можна было спакойна дакрануцца абедзвюма рукамі да сценак, якія яго ўтваралі. Але гэта былі не сценкі, а нейкія пакункі з таварам, з выгляду — гарбата, жэньшэнь, травы. Дзіўна, але нават на гэтай прыхаванай падземнай «вуліцы» нам сустрэлася некалькі мінакоў. Тут ужо з’яўленне «белага» было сустрэта як дзіва — яны ветліва ўсміхаліся мне і жартаўліва нешта казалі майму правадніку.

Праход вывеў нас да круглай плошчы метраў пятнаццаці ў дыяметры. Даху ды іншых паверхаў над ёй не было, над галавой ззяла ўжо начное неба ды гуляў сцюдзёны вышынны вецер. Я падняў галаву, пабачыў у прарэхах хмараў бляклае праз гарадское асвятленне сузор’е Мядзведзіцы, а таксама тузін далёкіх, а таму нібы вырабленых з саломкі, пераходаў і масткоў паміж узроўнямі наверсе. Яны былі так высока над галавой, што па іх, здавалася, можна хадзіць ад аднаго сузор’я да другога.

Пасярэдзіне гэтай невялікай плошчы месцілася маленькая сажалка з залатымі рыбкамі, і неўзабаве, калі ляснуць начныя маразы, іх трэба будзе прыбіраць у акварыумы, але «Шанхай» — месца цудаў, не выключана, што сажалка мае падагрэў. Праважаты адчыніў дзверы аднаго з дамкоў, якія стаялі вакол плошчы, і я, зайшоўшы ўсярэдзіну, зноў ахнуў ад здзіўлення.

Гэта была чаёўня, прычым, мяркуючы з выгляду, не з танных. Залатыя шпалеры з цісненнем, нізкія драўляныя зэдлі. За самым блізкім ад увахода столікам (чырвонае дрэва, складаная разьба — барэльефы з драконамі і чароўнымі птушкамі) сядзеў кітаец гадоў сарака. Твар — трохі азызлы, апрануты ён быў у стылістыцы брэнда «Jesus Christ»: шырокая льняная ці то кашуля, ці то хламіда бела-шэрага колеру без каўняра, прасторныя штаны. Ён паказаў мне далонню на месца насупраць, і я ўладкаваўся на дужа нязручны нізкі ўслончык.

Хлопцу, які мяне суправаджаў, мужчына аддаў некалькі адрывістых камандаў па-кітайску, і той стаў, засланяючы сваім целам дзверы.

Перад мужчынам стаяў тэракотавы імбрык, які бурболіў на невялічкай гарэлцы. Ён наліў — спачатку мне, потым сабе. Гэта была кітайская язмінавая гарбата. Мы зрабілі па глытку, і толькі тады ён загаварыў. Без звычайнай кітайскай ветлівасці, нават з падкрэсленым націскам. Што дзіўна, гаварыў ён на чысцюткай мове. Гаварыў без усялякага акцэнту і значна лепей за мяне.

— Вы ніколі не будзеце ўладарамі на ўласнай зямлі! — выдаўшы гэта, ён яшчэ раз каўтнуў гарбаты, пільна вывучаючы выраз майго твару.

Мабыць, на гэта варта было нешта адказаць, але я не ведаў, што і як. Таму проста зрабіў глыток — з гучным прысёрбам, які ў кітайскай традыцыі азначае, што пітво госцю падабаецца. Майго суразмоўцу, падобна, адсутнасць рэакцыі расцвеліла яшчэ больш. І ён працягваў:

— Не прыйшлі б мы — прыйшлі б рускія! Ці літоўцы! Ці венесуэльцы! Або катарцы! Вы проста, — ён папстрыкаў пальцамі, спрабуючы адшукаць адпаведнае слова, — вы проста ге-не-тычна непрыдатныя для таго, каб жыць годна. Гістарычна вы былі рабамі. Над вамі ўладарылі то палякі, то рускія. І вы навучыліся цярпець і скарацца. Калі ёсць сядло, знойдзецца і вершнік.

Я паціснуў плячыма — мабыць, так, раз ён так кажа. Мне хацелася б перайсці да справы, але я ведаў, што менавіта гэтак здалёк кітайцы звычайна да справы і пераходзяць. Адно што абражаць, як правіла, не ўваходзіць у іх абавязковую праграму.

— Вам падабаецца, калі над вамі пануюць, — працягнуў ён. — Раней я думаў, што гэта такі агульнанацыянальны мазахізм. Але потым, паваяваўшы тут, я зразумеў, што гэта ўсяго толькі лянота, — ён, дапытліва гледзячы на мяне, сербануў яшчэ гарбаты. — Вы не здатныя біцца за сваё. Пачуўшы выклік, вы хаваецеся. Там, дзе вас крыўдзяць, дзе трэба загінуць або забіць таго, хто вас зняважыў, вы проста сыходзіце, заміраеце, думаеце, што трэба перачакаць. Усіх вашых герояў знішчылі. Знішчылі здрадай ці падманам. Магчыма, яны былі занадта годнымі для таго, каб даваць адпор тымі ж сродкамі, якімі нішчылі іх. Магчыма, яны нават былі вартымі нас. Можа быць, яны б далі нам бой. А вы… — ён зноў з нянавісцю бліснуў вачыма. — Вы не ўздымецеся ніколі. Пра гэта сведчаць хоць бы Часы Смутку — што з вамі ні рабілі, вы ўсё трывалі і чакалі. Вы — не людзі. Вы… — ён зноў не знайшоў слова і замоўк, абдумваючы метафару. Я каўтнуў яшчэ раз, зноў з гучным прысёрбам, думаючы, што гэтая простая праява ветлівасці прымусіць яго супакоіцца і перайсці да справы.

— Вы — вада! — крыкнуў ён. — Вы не людзі, вы — вада! Хапаеш вас, спрабуеш утрымаць, а вы праходзіце скрозь пальцы. Я абражаю цябе. Чаму ты мяне не ўдарыш? Чаму працягваеш піць гарбату з чалавекам, які цябе абражае?

Я паціснуў плячыма. Паколькі ён чакаў адказу, я выціснуў з сябе:

— Мне цікава вас слухаць, — я сказаў гэта без усякага выкліку, проста каб абазначыць, што не збіраюся з ім біцца. Ды і ці можа быць большае глупства — спрабаваць біцца з генералам трыядаў на тэрыторыі, якую кантралююць трыяды? Аднак мой суразмоўца пачуў у гэтым адказе болей годнасці і запалу, чым у той адказ было закладзена.

— Вось гэта — дакладна тое, пра што я кажу! Гэта пазіцыя вады. «Мне цікава вас слухаць!» Ваду немагчыма зніштожыць! Страляй у яе, рэж яе — яна застанецца вадой. Нават калі выпарыць яе, як выпарылі вас за саветамі — вы ўсё роўна выпадзеце дажджом і застаняцеся вадой. Немцы, рускія, саветы, кітайцы — усе спрабавалі з вамі ваяваць. Вынішчылі найлепшых. Падумалі, што перамаглі. А вадзе не патрэбныя героі. Супраціў вады — у яе прыродзе.

Ён наліў яшчэ кіпня з язменавым водарам і працягнуў, гэтым разам ветліва і спакойна.

— Маё імя Чу Лінь. Я — Чатырыста трыццаць два²⁹, мая пазіцыя — Майстар духмянасцяў у брацтве «Светлы шлях», якое пануе над Мінскам.

— «Светлы шлях»? — перапытаў я і хмыкнуў.

— Так, «Светлы шлях». А што такое?

— Ды проста дзіўна гучыць для тутэйшага вуха. Як назва… — я хацеў сказаць «як назва калгаса», але зразумеў, што праз гэтую фразу магу загінуць на месцы. — Як назва населенага пункта.

— Так, «Светлы шлях». Мы адна з самых старажытных трыядаў у Ганконгу. Тут нам спачатку супрацьстаялі «Чырвоныя драконы» з Тайваня, але яны прайгралі вайну і сышлі з гэтай тэрыторыі. Гэта — наша зямля, — апошняе ён сказаў важна. Ну так, з гэтым не паспрачаешся. Вядома ж, гэта іх зямля. Не нашая ж.

— За якія заслугі мяне ўшанавалі сустрэчай з Майстрам духмянасцяў? — запытаўся я, прадэманстраваўшы веды, атрыманыя з аднаго з глянцавых часопісаў. — Вы прапануеце мне выпіць віна, перамяшанага з крывёй ля статуі Guan Yu, прамовіць клятву сіняга ліхтара³⁰, а потым прайсціся пад страхой з шабель?

Мой суразмоўца паморшчыўся. Я адразу згадаў фразу з таго ж часопіса — пра тое, што трыяды пільна сочаць за тым, каб у медыі траплялі выключна апісанні тых абрадаў ініцыяцыі, якія ўжо не практыкуюцца. Магчыма, я сказаў несусветнае глупства або бестактоўнасць, бо Майстар духмянасцяў на пару хвілінаў змоўк, а потым нечакана выдаў:

— Мы п’ём зялёную гарбату ўжо некалькі тысяч гадоў. Значна даўжэй, чым вы п’яце сваю гарэлку. Але ў нашай якаснай гарбаце дапускаюцца толькі два смакавыя дадаткі. Першы — язмен, другі — лотас. Усё астатняе — для лааваяў. У вас жа гарбата — гэта нейкі кампот. Туды крышаць лімонную цэдру, сушаную садавіну, рамонкі, нават ружы. Калі жадаеш зразумець народ — паглядзі, як ён п’е гарбату.

Ягоны позірк зноў зрабіўся жорсткім. З нейкай няяснай для мяне прычыны ён увесь час спрабаваў упікнуць нас, рускіх. Як быццам мы асабіста зрабілі яму нешта дрэннае. Ці гэта зноў была нейкая праверка?

— Але хадзем, — ён тройчы пляснуў у далоні і падняўся. — Гарбату п’юць, каб пазнаёміцца. А каб пасябраваць — разам вячэраюць.

Ён па-ваеннаму абцягнуў свой гарнітур, які болей нагадваў убор хіпі, чым адзенне кіраўніка трыядаў узроўню трох лічбаў³¹. Я зразумеў, чаму дагэтуль не вызначыў тыпу яго асобы. Выраз на ягоным твары мяняўся кожную хвіліну. Ён то нагадваў бесстаронні партрэт Маа Цзэдуна, то быў агрэсіўна-напорысты, як герой «Dino Bigioni», то загадкавы, як персанаж «Tru Trussardi».

Малады «Adidas Basics», які суправаджаў мяне сюды, прабег углыб чаёўні і адчыніў урачыстыя двухстворкавыя дзверы. На іх залацістай рысавай паперы танцавалі істоты, у якіх любы чытач рускіх казак беспамылкова пазнаў бы жар-птушак. За дзвярыма была цемра. Мы прайшлі ў яе і праз некалькі метраў запаволіліся. Зрок прызвычайваўся да прыцемку. Мы стаялі пасярод утульнага дворыка са штучным вадаспадам. Стрэхі дамоў тут былі крытыя сапраўднай керамічнай дахоўкай, той самай, назва якой утварае адзін з іерогліфаў слова «мо-ва». На вільчыках месціліся размаляваныя фігуркі бажкоў з фаянсу, уся гэтая прыгажосць загадкава зіхацела ў цемры. Над галавой зноў расхінулася зорнае неба. Толькі кітайцы маглі зладзіць такі цуд на вышыні сямідзесяці метраў над узроўнем горада, у якім з’явіліся зусім нядаўна.

— Гэта дом, у якім я вырас, Сярожа, — сказаў Чу Лінь вельмі шчыра. — Яму шэсцьсот гадоў, ён стаяў у правінцыі Шаньсі. Яго разабралі і па бервяне пераправілі сюды.

Пры гэтым кожны зэдлік, кожны імбрык, кожны малюнак ці фрагмент каліграфіі на сценах, нават тыя столікі з чаёўні — настолькі старыя і каштоўныя, што знаходзяцца пад абаронай кітайскай дзяржавы. І вось, мы без усялякіх праблем пераправілі яго сюды, схавалі ў Чайна-таўне, узнялі на вышыню, зарыентавалі па баках свету і ўзнавілі дакладна ў тым выглядзе, у якім усё гэта было там. А яны кажуць, што кантралююць рух тавараў праз межы, — ён рассмяяўся, так лёгка і бесклапотна, быццам быў зусім не тым чалавекам, які імпэтна абражаў рускіх у сваіх з’едлівых развагах.

Мы прайшлі далей і апынуліся ў вельмі каларытным дамку, падсвечаным дзясяткамі свечак. Дзякуючы іх дрыготкаму святлу, акварэлі на сценах быццам рухаліся. Плылі туманы над гарамі, варушылася лісце скурчаных дрэў на скалах. Мы прайшлі ля ложка, зробленага з вялізнага кавалка адпаліраванага за стагоддзі дрэва, мінулі каменны стол для сямейных трапезаў. Майстар духмянасцяў запаліў палачкі перад алтаром продкаў і хутка запытаўся нешта ў хлопца, які ўвесь гэты час маўкліва ішоў за намі.

Той прабег наперад, з мяккім шоргатам адчыніў дзверы, патупаў па пакоі і хутка вярнуўся, адказаўшы Майстру з лёгкім паклонам. Чу Лінь з уздыхам растлумачыў.

— Там, за гэтымі дзвярыма, павінна быць рака. Але, зразумела, раку ля парога роднай хаты тут не можам арганізаваць нават мы. Зрэшты, нават арганізаваўшы раку, усю правінцыю Шаньсі сюды не прывалачэш.

Замест ракі «за парогам» выявіўся даволі сціпла аздоблены пакой: сцены з бамбукавай пляцёнкі, вялікае люстра (навошта яно тут?). Ён таксама асвятляўся толькі свечкамі, а таму збольшага патанаў у сутонні. Пасярэдзіне стаяў нізкі стол, накрыты кітайскімі халоднымі закускамі. Зэдлікаў не было наогул — есці трэба было, седзячы на рагожы.

— Любы чалавек, які сабраў грошай на паездку ў той галімы Тайланд… — Чу Лінь сапраўды сказаў слова «галімы», — ведае, што hot pot — гэта калі стравы гатуюцца непасрэдна на месцы, у спецыяльным рондалі.

Я ўжо прызвычаіўся да таго, што ніякай размовы ў нас няма, што ён кажа, я слухаю і, у лепшым выпадку, згодна мыкаю.

— Але няшмат хто ведае, што hot pot — адна з чатырох асноўных адметнасцяў эратычнай кухні Кітая. Смачна есці!

Ён сеў, падабраўшы ногі, узяў палачкі і пачаў умінаць нарэзаныя на скрылькі агуркі са свінымі вушамі. Я ўгледзеўся і заўважыў, што на стале не было талерак, ежа была шчыльна наваленая проста кучкамі. Больш за тое, стол быццам рухаўся. Калі я ўладкаваўся побач з Майстрам, рухі стала зрабіліся часцейшымі, і толькі тут, з глухім здзіўленнем, я прыкмеціў пасярод страў пры адным з бакоў стала прыгожы дзявочы твар. Вочы былі прымружаныя — дзяўчына відавочна саромелася. Чу Лінь заўважыў, што я здрыгануўся, пазнаўшы, што гэта за стол, і яшчэ болей збянтэжыў мяне, падчапіўшы палачкамі нарэзаныя саломкай ананасы, што прыкрывалі дзявочую цыцку. Агаліўся смочак — карычневы і напружаны. Мне зрабілася зусім няёмка.

— Чаго не ясі? Грэбуеш дзяўчынай?

Ён зняў кавалачак манга, які ляжаў ля пупка, і прыгажуня здрыганулася ад козыту. Ейныя вусны кранула ўсмешка — ёй было смешна, а мне было дзіўна, дзіўна да страты прытомнасці.

Я ўзяў палачкі і падчапіў кавалак персіка, няўпэўнена паклаў у рот. Персік быў цёплы — дзявочае цела нагрэла яго ўласнай цеплынёй. Яшчэ ён быў з водарам, нават не водарам, а так — лёгкім адценнем прысмаку маладога налітага цела. Я расціснуў плод языком, загіпнатызавана пазіраючы на яе цыцку — адчуванне было хутчэй эратычным, чым гастранамічным. Гэта было як пацалунак пры халодным сэксе, які мы практыкавалі з Іркай.

Прыгажуня адчула, што да трапезы падключыўся я, і зноў пачала дыхаць часцей і глыбей. Я густа пачырванеў, і, мабыць, адчуўшы, што я саромеюся, перастала саромецца яна. Дзяўчына расплюшчыла вочы і зноў усміхнулася, ужо адрасна — мне. Я зняў дольку апельсіна з яе сцягна — зноў адчуванне пацалунку ў роце: цёплая сакавітая плоць выбухнула на языку тысячай розных смакаў. Не, гэты працэс быў зусім не такім тупа вульгарным, як мне падалося спачатку.

Я падабраў вінаградзіну з яе пляча і яшчэ адну — з шыі. Там, дзе мае палачкі здымалі з яе закускі, агалялася скура. Дзіўная асацыяцыя, але так: гэта было, нібыта я з’ядаў сукенку, якая абараняла яе галізну. Яна глядзела на мяне на ўсе вочы — з прагнай цікавасцю. Мабыць, у гэтым дзівацкім рытуале ўпершыню ўдзельнічаў тутэйшы. Я не мог вытрымаць ейнага позірку, але разглядаць яе голае цела — таксама здавалася нечым непаважлівым, спажывецкім, жывёльным. Ну і, вядома, я адчуў моцнае сэксуальнае жаданне, што было тым больш вычварэнскім, што побач са мной «з дзяўчыны» еў нейкі хмурны дзядзька пад саракет.

— Давай, давай. Не саромейся! — камандаваў ён з набітым ротам. Ягоныя губы былі тлустыя ад спажытай ежы. Кожны ўдых спараджаў прагнае сапенне — калі б я не памятаў, што ў Кітаі прагнае ядзенне з гучным чвяканнем азначае павагу да кухара (у гэтым выпадку, мабыць, яшчэ і павагу «да стала»), я б падумаў, што ён — не вельмі выхаваны чалавек.

Тут дзверы грукнулі і ў памяшканне ўвайшоў цікавы тып. Асоба — сумесь рэкламы «Hummer» ды «Camelot». Валасы стрыжаныя пад «бокс», шышкаваты лоб з выразнымі надброўнымі дугамі. Скулы — як у вінтажнага акцёра Арнольда Шварцэнэгера. Апрануты быў у камуфляж, пад якім тапырыліся мускулы. Усё ягонае цела было быццам складзенае з каранёў дрэў-волатаў — такім ссохла-перакачаным быў дзядзька. Самае галоўнае, ён быў мясцовым! Рускім! НЕ кітайцам. І вось, калі гэты тып зайшоў, Майстар духмянасцяў суха кіўнуў у ягоны бок. Але праз секунду ўзняўся і нізка пакланіўся люстру, што вісела на сцяне. А той, камуфляжны, заняў варту справа ад люстра і ператварыўся ў статую.

З’яўленне трэцяй асобы, якая не ўдзельнічала ў нашай вячэры, яшчэ больш засмуціла мяне. Я адклаў палачкі і запытаўся:

— А праўду кажуць, што ўвесь наркатрафік у мінскіх трыядах кантралюе нейкая Цётка?

Чу Лінь падняў галаву ад ежы і гучна засмяяўся. На мой густ, смяяўся ён трохі даўжэй, чым таго вымагала прыстойнасць. Страшны камуфляжны, дарэчы, парушыў нерухомасць і таксама ўсміхнуўся. У ягоным роце мільганула сталёвая фікса. Гэтая цаца, мабыць, патрэбная яму, каб прасцей было перагрызаць жылы ворагам, якіх ён не здолеў задушыць голымі рукамі.

Гаспадар заўважыў, што я скончыў есці. Некалькі секундаў ён засяроджана калупаўся ў роце, потым будзённым тонам запытаўся, кіўнуўшы на дзяўчыну:

— Будзеш яе?

— У сэнсе? — перапытаў я.

Ён ачысціў ніз жывата красуні ад страў і зняважлівым рухам, нібы ляльцы, развёў у бакі яе ногі. Дзяўчына зноўку прымружыла вочы.

— Вячэра па рытуале hot pot звычайна канчаецца тым, што ўсе ўдзельнікі па чарзе выказваюць падзяку гаспадыні. Госці — першымі.

— Не, не! — я спалохана замахаў рукамі.

— Што такое? — жорстка запытаўся ён. — Табе не спадабаўся пачастунак?

— Не, мне было смачна, — паспяшаўся запэўніць я.

— Табе не спадабалася дзяўчына? — з націскам удакладніў ён.

— Не! Яна вельмі прыгожая, — я хацеў неяк выказаць пашану да яе прыгажосці і пакланіўся, але яна як заплюшчыла вочы, калі ён пачаў мне яе прапаноўваць, так і трымала іх заплюшчанымі.

— Дык у чым рэч? — ён зноў узяў той пракурорскі тон, якім пачынаў сустрэчу. — Табе спадабалася ежа. Табе спадабалася дзяўчына. У чым рэч? Ты імпатэнт, Сярожа? Мо прынесці змяінай настойкі?

Я вінавата маўчаў. Ён чакаў адказу.

— Ну проста… Няёмка. Мы з ёй незнаёмыя. Як можна так?

— А, дык вы з ёй незнаёмыя! — працягнуў ён і хутка павярнуўся да люстра, нібыта кажучы таму: бачыш, які дзівак гэты тутэйшы! Бачыш, які ён цнатлівец! Між тым уголас ён прамовіў: — А мне падавалася, што вы тут, быццам тыя трусы, суяце адно аднаму ва ўсе дзіркі, у якія толькі можна засунуць! І што гэта ў вас нешта накшталт філасофіі! Хіба не?

Я маўчаў, але камуфляжны яму ціха сказаў нешта па-кітайску. Той, пачуўшы гэтыя словы, рэзка змяніў лінію. Чу Лінь клікнуў, з-за дзвярэй вяла-спалоханай хадой выйшаў малады «Adidas Basics». Майстар працягнуў яму палачкі, якімі сам еў. Маладзён зрабіў дзіўнае: ён усунуў палачкі сабе ў ноздры, стаў на калені і абапёрся на кулакі, нахіліўшыся наперад. Ён зрабіўся падобны да егіпецкага сфінкса, у якога з носа раптам пачалі расці біўні. Зрабіўшы гэта, праваднік заплюшчыў вочы і ўвесь неяк сцяўся, быццам чакаючы ўдару.

— Знаёмся, — сказаў ён мне, зневажальна паказаўшы на маладога. — Гэта Цынь. Ён — сорак дзевяць³², салдат, сіні ліхтар, учора атрымаў заданне. Ён мусіў вудой сарваць з цябе заплечнік, у які мы паклалі вельмі каштоўную для нас рэч. З нейкай прычыны ён не здолеў гэтага зрабіць. А пацярпеўшы паразу, ён, замест таго каб выцягнуць пісталет, падысці да цябе і адняць наш скарб, скочыў на матацыкл і проста з’ехаў. Ён павёў сябе як баязлівец. Такая правіна не можа быць дараваная і караецца смерцю. Але ён часткова выправіў сітуацыю. Ён высачыў цябе і прывёў сюды. Цяпер уласна выбар.

Майстар духмянасцяў падняў над галавой рукі, сціснутыя ў кулакі. Пачуўся хруст у суставах.

— Першы варыянт. Зараз мы едзем да цябе. У тваю кватэру ў Зялёным Лузе, на вуліцы Коласа. Там ты перадаеш нам тую рэч, якая табе не належыць. І тады Цынь застаецца жыць. Другі варыянт. Ты адмаўляешся зараз ехаць са мной у тваю кватэру ў Зялёным Лузе, на вуліцы Коласа. Што мы будзем рабіць з табой, пакуль ты не вернеш рэч, што належыць нам, я раскажу пазней. Пакуль я патлумачу табе, што гэты твой крок зробіць з Цынем. Глядзі!

Тут ён папстрыкаў пальцамі па канцах палачак, уціснутых у ноздры Цыня. Цынь заўважна здрыгануўся.

— Я зацісну ягоную галаву левай рукой, а правай удару па гэтых палачках. Яны, змазаныя ягонымі смаркачамі, лёгка, як па масле, увойдуць яму ў мазгі. Прыкладна на дзесяць сантыметраў. З досведу папярэдніх такіх пакаранняў смерцю магу сказаць, што будзе далей. Цынь ускочыць, ужо сляпы, бо зрок у яго адключыцца ў першую чаргу. Ён зробіць некалькі крокаў, спалохае нашую красуню, — Майстар па-гаспадарску паляпаў дзяўчыну па сцягне, упадзе — недзе вось там, і ў яго пачнецца агонія, якая будзе выглядаць вельмі неапетытна. Але баязлівасць трэба караць. Ну, што скажаш? Жыць Цыню ці паміраць? Табе дастаткова сказаць «едзем» ці «не едзем».

Ясна, што я сказаў «едзем», хоць сітуацыю можна было вырашыць і па-іншаму, значна хутчэй і прасцей. Але катэгарычны Майстар духмянасцяў не пакінуў мне шанцаў на тлумачэнне: любое ваганне магло забіць — спачатку Цыня, потым мяне. Урэшце, шукаць друкаванку ў доме свежага нябожчыка гэтым рашучым людзям, як мне падалося, было б нават больш пачэсна, чым аб нечым «дамаўляцца» з «лааваем» і прапанаваць «выбар». «Едзем», — паўтарыў я, і гаспадар адным рухам вырваў палачкі з носа сорак дзявятага. Той з палёгкай панік.

Майстар дастаў маленькую рацыю і па-беларуску загадаў падрыхтаваць «транспарт» і «суправаджэнне». Паводле мітусні, тупату і бразгання зброі, што далятала з усіх бакоў, я зразумеў, што «паязд» па друкаванку выпраўляецца грунтоўны. Калі мы пакідалі пакой, мне захацелася сказаць нешта добрае дзяўчыне. Праходзячы паўз яе, я нахіліўся і горача прамовіў: «Дзякуй! Ты — вельмі прыгожая!» Але яна, натуральна, не зразумела ані слоўца.

Я хацеў дадаць нешта яшчэ, але зразумеў марнасць сваіх слоў. Яна — істота з іншага свету, свету маўклівай прыгажосці. Для яе мае спробы сказаць ёй пра яе вытанчанасць — невыразнае рыканне. Якое адразу лепей адкласці. У прынцыпе, дакладна так я адчуваў сябе і з Іркай, а таксама з усімі астатнімі нешматлікімі дзяўчынамі, якіх ведаў.

ДЖАНКІ

Тры крокі аддзяляюць звычайнага катлетнага быдла-грамадзяніна ад скончанага моўнаркота, якім вас палохаюць па Net-візары:

1) першая проба,

2) другая проба,

3) самастойны пошук і набыццё.

Si vous voulez, гэта ідэальная схема любой прывязанасці — ад апісанага ў старой літаратуры так званага «кахання» да тытунёвай залежнасці. Спачатку спрабуеш. Потым спрабуеш яшчэ раз, выпадкова. Потым адчуваеш, што спадабалася. І жадаеш паўтарыць. Прапаганда скажа, што ёсць і чацвёрты крок — залежнасць. Але мова залежнасці даваць не можа праз свой несубстанцыйны статус. Каханне можа, бо спароўванне ёсць працэсам фізічным. А мова — гэта чыстае, дэстыляванае скажэнне свядомасці як такой. Гэта як тырчэць ад іншага спосабу думання. А вы кажаце — залежнасць.

Дык вось. Як я шукаў? Я пачаў, як кожны недапечаны навічок, з сайтаў аб’яў. «Прадам Аўдзі 100», «ласкавыя кацяняты, умеюць гаварыць», «медалі Другой Сусветнай вайны, з ветэранамі. 2-я генетычн. копія. Раск. пра вайну, цікава», «прадам мапу Чайна-таўна з пазнач. скарбамі», «тэлескоп, піяніна “Львів”, форма для запякання, керамічная. Разам танней», «акажу паслугі сэксуальнага характару. Кітайцам не турбаваць». Я пачынаў з раздзела «Будаўнічыя матэрыялы» і пільна ўглядаўся ў прыватныя аб’явы «керамічная плітка», «дахоўка» ці «металадахоўка». Я шукаў хоць якое спалучэнне гэтага слова з «атрамантам» ці «чарнілам». Што цікава, тут я сапраўды знайшоў адну аб’яву, дзе ў адным доўгім пераліку сутыкаліся «будаўнічае чарніла» (што гэта, цікава?), цэгла і дахоўка. Я набраў нумар пад тахканне сэрца і ўсхвалявана чакаў, пакуль мне адкажуць. Але натрапіў на дыспетчарку буйной гандлёвай сеткі, якая сапраўды гандлявала ўсім. І атрамантам, і дахоўкай. І гашышам для будаўнікоў-узбекаў, якія без гашышу не працуюць.

Час ішоў, жаданне паўтарыць нарастала, ісці ў «Шанхай» я баяўся. І вось нешта мяне падштурхнула вывучыць раздзел не «Будаўніцтва», а «Рознае». Як я здагадаўся — асобная размова. Вы мяне ведаеце: больш цынічнага і паленага тыпа вы не знойдзеце на гэтай хемісферыі³³. Але час ад часу нават я ў пытаннях мовы раблюся кагнітыўна разгубленым містыкам.

І разумею, чаму, напрыклад, упалкі-валёнкі, што вісяць на канабісе, выдумалі сабе бога Джа. Які нібыта ёсць «душой» травы і, пры патрэбнай павазе да сябе, заўсёды засцеражэ ад копаў (некалі канабіс быў забаронены), а таксама выдасць розум, шчасце і рак лёгкіх напрыканцы. Дык вось, нейкая «душа» ёсць і ў мовы. Бо былі, былі дакладна сітуацыі, калі мне нешта дапамагала на яе выйсці. Ці, наадварот, берагло ад наступстваў. І так, гэта кажу я — чалавек з добрай адукацыяй, атрыманай у прэстыжных ВНУ Кітая.

Дык вось, на другі раз, фільтруючы шлак у «Розным», я натрапіў на яскравае і нават трохі нахабнае: «чарніла, чарапіца, курсы замежных моў». І — адрас у Сеціве. Я хуценька наляпаў прывітанне — маўляў, здароўкі, я тут шукаю чарніла для дахоўкі, няшмат, для аднаго даху, болей не трэба. Мне доўгі час не адказвалі, і я быў нават пачаў параноіцца. Падумаў, ці дастаткова аднаго такога запыту ў comm-праграме, каб закрыць чалавека на дзясятачку па падазрэнні ва ўжыванні?

Але праз дзень мне напісалі, на дзівацкай мове, з памылкамі і паўторамі, нешта кшталту: «Ты хочаш ты чарніла, ты хочаш дахоўкі Хочаш? Тады прыходзі давай тады сёння зараз праз пятнаццаць хвілін прыходзі на вакзал стары вакзал пад гадзіннік дзе пад гадзіннікам дзе людзі сустракаюцца. Стой пад гадзіннікам, стой, дзвесце будзе гэта».

Я жвавенька сабраўся, узяў таксоўку і паляцеў на вакзал. Відавочна, спазніўся хвілін на сорак, бо пятнаццаць хвілін для Мінска — гэта нерэальна, так мо ў якім шаснаццатым стагоддзі людзі праз пятнаццаць хвілін дабіраліся, калі затораў не было, усе рухаліся на гандолах па Свіслачы і ва ўсім горадзе жыло якіх пяць мільёнаў ілбоў.

Прымчаўся. Нікога. Адпачывальнікі. На гарызонце, ля новага вакзала, ходзіць маркотны мент. Нудзіцца. Па хадзе бачна, што мне нічога не пагражае. Наогул, найлепшы сродак ад параноі — назіранне за хадой міліцыянтаў. Паводле таго, як яны тупаюць, адразу можна даведацца, рыхтуецца нешта важнае ці не. Калі рыхтуецца — хада ў іх робіцца пругкай, энергічнай. Ну вось так яны ходзяць у роліках сацыяльнай рэкламы. А ў звычайным жыцці яны соўгаюцца, быццам зомбі, шукаюць, што б у каго адціснуць.

Карацей, я прастаяў з паўгадзіны, ужо сабраўся сыходзіць — і тут маладая мамуся з дзіцём у калясцы, якая некага чакала побач, звярнулася да мяне.

— Гэта ты пра чарніла пытаўся, ты?

Я агледзеў яе: апранута яна была характэрна. Ваўняны швэдар, чорная спадніца, пафарбаваныя ў медны колер валасы. Твар па фактуры і адценні — як чарназём. Цыганку можна было, бадай, зблытаць з рускімі з Краснадара і Каўказа, якія гандлююць дынямі ды кавунамі на рынках. Я дастаў падрыхтаваную купюру ў 200 юаняў, але яна спыніла мяне:

— Не тут давай. Ідзі за мной давай.

Разам мы прайшлі ў скверык ля трамвайнага кола, яна дастала з каляскі дзіця і пачала яго спавіваць.

— Грошы ў каляску кладзі, — скамандавала матка, і я кінуў купюру на падушку немаўляці.

Жанчына ўвішна перакруціла пялюшкі, з іх выпаў маленькі папяровы скрутак. Я нахіліўся, каб яго падняць, а маладая маці кінула немаўля ў каляску ды спрытна рванула з месца.

— Кожны аўторак і чацвер я тут, аўторак і чацвер, — сказала яна, нават не павярнуўшыся да мяне. — Хочаш часцей — купляй болей, каб часцей. Мне не пішы, шукай тут, аўторак і чацвер.

Я застаўся з дзесяццю гадамі турмы на кішэні. Як апісаць тое адчуванне, калі ў цябе ёсць рэчыва, з якім цябе возьме любы міліцыянер, любы народны дружыннік са сканерам? Гэта як скок з тарзанкай, паводле ўзроўню адрэналіну. Табе адразу паўсюль мала месца. Рухі робяцца хуткімі і нервовымі. Ці не гэтага мы ўсе шукаем? Прыгодаў на роўным месцы? Бо кайф як такі лёгка можна атрымаць легальнымі сродкамі.

Ды што там! Хочаш развітацца з дахам — не паспі суткі, будзеш удаўбаны, як пасля добрай ходкі за сто юаняў! Цалкам бяспечна, не шкодна для здароўя. Не, ну вы скажыце: дзе ў іх сумленне? Які-небудзь менеджар па збыце, які кляпае паўгадавую справаздачу і праз гэта сядзіць на спідах ды «Бёрне», кідаецца на ўсіх, хто рэжа яго на дарозе, ходзіць ускудлачаны, з чырвонымі, як у труса-альбіноса, вачыма, дык ён — нармальны, а мы — не?

Карацей, адчуваючы вострую неабходнасць хутчэй пазбавіцца ад скрутку, я бадзёранька прайшоў у Аляксандраўскі сквер, сеў на лаўку і разгарнуў паперку. Тут было нешта вельмі асаблівае, выглядала як фрагмент з Ільфа і Пятрова ці Зошчанкі, тая ж цяжкаважная моўная сатыра, тое ж наследаванне нечалавечай казённай мове ўсіх гэтых райвыканкамаў, камісій і вялікіх начальнікаў з сярпом і молатам замест мазгоў. Вось гэты фрагмент:

«Як скончылася праца ў выканкаме, я самую пільную ўвагу звярнуў на тое, каб ісці дадому, разам з Крэйнай. У дачыненнях да яе я меў пэўную мэтавую ўстаноўку. Я трымаў курс бліжэй пазнаёміцца з ёю. Ідучы па вуліцы, я загаварыў з ёю ў самых вытрыманых тонах. Я жаліўся ёй, што новаму чалавеку вельмі цяжка наладзіць жыццё ў мястэчку, і прасіў яе параіць мне што-небудзь добрае ў гэтым кірунку. Яна ўважліва слухала мяне, а я ў свой голас уліў усю пяшчотнасць і мужчынскае зладзейства, насколькі мог. Яна спачувальна паставілася да мяне: пачала апавядаць пра мястэчка, пра тутэйшых людзей, іх звычаі, думкі, плёткі, забавы. Мы не прыкмецілі, як падышлі да яе кватэры. Я ўжо хацеў развітацца з ёю, але яна параіла мне кватэру тут жа, у доме, дзе жыла яна. Даю фактычную даведку, што такі зварот справы вельмі ўзвесяліў мяне, бо відавочным зрабілася, што я пачаў

весці на яе правільную атаку і адразу для мяне вызначыўся шэраг дасягненняў. Вызначыліся і шляхі далейшага развіцця нашых узаемаадносін: кажны дзень, жывучы побач з ёю, я павінен паступова апрацоўваць яе думку наконт правільнасці і натуральнасці маей асноўнай вытворчай лініі. Ідучы ад Крэйны ў заезджы дом, я быў у такім узнятым настроі, што адным махам пераскочыў на рынку шырокую яміну з гразнай вадой. Гэта выклікала незвычайнае здзіўленне хлапчукоў, якія бегалі тут. Некаторыя з іх паспрабавалі быць маімі паслядоўцамі, але, нягледзячы на свой юнацкі запал і спрытнасць, свістарэзнуліся ў самае балота пад смех сваіх таварышаў. Я пайшоў далей, а ўслед мне глядзелі з захапленнем вочы хлапчукоў»³⁴.

Усе гэтыя дзівацкія словаформы закруціліся ў мяне ў галаве, яшчэ на перадапошнім сказе я адчуў набліжэнне прыходу і зразумеў, што трэба ажыццявіць ліквідацыю дыскрэдытуючай мяне паперчыны, і парваў яе на маленькія, маленечкія, такія драбнюткія кавалачкі, пільнуючы, каб на кожным з іх асобна не было прыкметаў — ні найменшых прыкметаў наяўнасці мовы, спалучэнняў, забароненых згодна з дзейным заканадаўствам. І я думаў нават падпаліць гэтыя кавалкі, шматочкі, каб забяспечыць поўнае знішчэнне, але свядомасць ужо панесла мяне ў гарвыканкамаўскія далі, і я пабачыў, што адзеты ў кашулю «Эліз», блішчасты камінтэрнаўскі гарнітур і такія незвычайныя, адметныя сваімі вузкімі насамі франтаватыя чаравікі.

І тут я зразумеў, што мне няма чаго баяцца, бо я ператварыўся ў аднаго з дзяржаўных людзей, што цяпер я такі ж, як яны, што ў мяне такі самы лад думання і што я цалкам асуджаю наркагандаль і наркаўжыванне. Я павольна, як гэта і належыць дзяржаўнаму чалавеку, падняўся з лаўкі, захінуў пінжак і, усё ж пазіраючы па баках, пайшоў па вуліцы Маркса. Вакол было вельмі шмат падазроных тыпаў. Вось ідзе дзяўчына — занадта хударлявая, відавочна, студэнтачка, а студэнты ўсе маюць схільнасць да парушэння правапарадку і асацыяльнага ладу жыцця. Я адзначыў, што на скрыжаванні ля Наргаса адразу два чалавекі пайшлі яшчэ на чырвонае святло, не дачакаўшыся дазвольнага сігналу святлафора, як таго патрабуюць правілы дарожнага руху. Я хацеў зрабіць ім заўвагу, але зразумеў, што я не на службе, я ў цывільным і без пасведчання.

Я ішоў і адзначаў падазроныя праявы грамадскіх паводзін: вось мужчына прыклаўся да пляшкі з півам, якую толькі што набыў у краме, распіццё спіртных напояў у грамадскіх месцах — парушэнне артыкула 24 Кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях. Караецца штрафам ад 70 да 120 юаняў.

Вось прайшоў замежнік з «Кроўн-Плазы», страшэнна падазроная асоба. Выглядам падобны да гусака, які парос рудым нямецкім шчаціннем, і пры гэтым клятчасты картуз і акуляры — плюгавы шпіёнчык, што ён робіць тут у нас, варта было б уважліва праглядзець пашпарт, ці віза не падробленая. Гусак вёў пад руку дзяўчыну, зусім маладую, дурненькую. Ножкі як запалачкі, з усяго відаць — няпоўнагадовая, малеча, ёй бы ў школе вучыцца, а яна ўжо са шпіёнамі гуляе. Прыкмета парушэння артыкула 124 Крымінальнага кодэкса: распуста, схіленне да інтымнай блізкасці, пакаранне ад 4 да 8 гадоў зняволення.

Тут праехаў раварыст, не спешыўшыся на пешаходным пераходзе, — 98-ы Адміністрацыйнага кодэксу, штраф ад 30 да 50 юаняў.

Там — кавярня, на тэрасе якой кітайцы паляць кальян, а што ў тым кальяне? Ці дазволеныя рэчывы? Так, дзяржава зрабіла магчымым, дзеля прыцягнення інвестыцый, ужыванне марыхуаны і апіятаў, але гэта ўсё часова, часова. Трэба адзначаць і запісваць, хто, дзе, калі курыў. Каб скласці базу даных. Усіх — на ўлік! Каб потым, аднаго дня, накрыць усіх, усіх да аднаго!

Вось нейкі чалавек у добрым гарнітуры стаіць на скрыжаванні і проста глядзіць на мяне, быццам сочыць, намагаецца зразумець, чым я займаюся, а я — дзяржаўны чалавек, і справы і нават думкі ў мяне дзяржаўныя! Чаго ён глядзіць? З якой мэтай? І ці мае права?

Я заўважыў, што на лаўцы ля помніка Дзяржынскаму — у гэтым святым месцы Мінска! У гэтым месцы памяці, дзе ўскладаюць кветкі! — дык вось, тут, у цені помніка Феліксу Эдмундавічу, сядзіць хударлявы тып у шортах, разумееце — у шортах, і гэта ўжо падазрона. Вось ён толькі што сунуў у кішэню шортаў нейкую дробненькую запісачку, цыдулку, гэта ж відавочна скрутак з мовай! Я сеў на лаўку насупраць, маючы ў планах усталяваць візуальнае назіранне за патэнцыйным парушальнікам крымінальнага кодэксу, наркаўжывальнікам, моўнаркотам.

Настолькі ўжо падурнелі, што не хаваюцца, у цэнтры горада, пасярод белага дня, у цені Фелікса Эдмундавіча спажываюць прадугледжанае артыкулам 264!

Мяне панесла думкай пра мову, і я нават кінуў сачыць за тым джанкам, бо думка была вялікая і натхняльная. Цяпер, зрабіўшыся дзяржаўным чалавекам, адказным за бяспеку і чысціню ў горадзе, я зразумеў той выклік, які кідае мова і тыя, хто яе распаўсюджвае. Гандаль мовай трымаюць трыяды — гэта добра відаць па аператыўнай сітуацыі, цыганы проста махлююць, грэючыся на перакупе, трыяды — гэта транснацыянальнае злачынства, тэрарызм, гэта human traffic, выбухі ў Ганконгу і Маскве. Гэта сепаратызм, які ўздымае галаву, каб разваліць Саюзную дзяржаву Кітая і Расіі. Кожны, хто хоць раз даваў грошы дылеру, фінансуе міжнародны тэрарызм, вайну ў Чачні, забойствы, захоп закладнікаў. Такіх людзей, гэтых фундатараў злачыннасці, — іх мала проста ў турму! Бо на іх руках — слёзы мацярок, кроў бязвінных ахвяраў, пыл, што ўздымаецца на месцах выбухаў.

Я ажно замыкаў ад гэтай невыноснай, страшнай думкі, якой ніхто — ці праз недагляд, ці праз засілле дробных бягучых спраў — яшчэ не зразумеў і як след не думаў. На мне ляжала адказнасць за існаванне дзяржавы, за спакой і дабрабыт народа. За тое, каб дзеці хадзілі ў школы, каб над краінай было блакітнае, нічым не азмрочанае неба… І вось тут, у гэты ўзнёслы момант, прыйшла яшчэ больш страшная думка.

Думка пра тое, што я ж таксама ўжываю. Я таксама фінансую тэрарызм. Я ж і ёсць гэты люты злачынца. Bad trip накрыў мяне, нібы магільная пліта. Я абняў галаву і запусціў пазуры ў валасы. Так я сядзеў пэўны час, пагойдваючыся, пакуль мяне не аклікнуў дзявочы галасок:

— Малады чалавек, з вамі ўсё ў парадку?

Я падняў твар, чырвоны, напружаны, і ўбачыў пекную, падазрона пекную, як быццам уцягнутую ў порна-індустрыю і прастытуцыю, асобу жаночага полу, але раптам у галаве праяснілася і пачало адпускаць — прыход быў моцны, ды нядоўгі, — і вось, перада мной сапраўды стаяла прыдатная для хуткага, яркага cold sex маладая чарнявая пампушка, la femme fatale з аграгарадка, першы вечар у Мінску, шукае кавалера з прапіскай, рэстарацыя (20 юаняў), пляшка Савецкага шампанскага на дваіх (4 юані), размова пра адрозненні сталіцы і Таргачова³⁵ — і яна будзе маёй. А калі пашанцуе — будзе маёй яшчэ і нараніцу, трэба толькі своечасова прыдбаць кандомы (1,5 юаня).

Мы годна напрактыкаваліся з той скаромнай паненкай, to end properly³⁶. Настолькі годна, што было нават трохі складана выставіць яе праз тыдзень, калі я нацацкаўся з яе татуяваным задам, пульхнымі грудзьмі і поўнай дэзарыентацыяй у тым, што ёсць сучаснае сучынае жыццё ў Мінску. Яна чаплялася за маю жылплошчу абяцанкамі гатаваць сняданак, калгасніца.

Я прызвычаіўся хадзіць на вакзал «пад гадзіннік». У перакладчыцкай канторы, з якой я супрацоўнічаў, каб насшыбаць грошай на стаф, мне няблага і своечасова плацілі, так што нястачы ў фінансаванні маіх гульняў з уласнай свядомасцю не было. Я нават навучыў тую цыганку ўсміхацца. Прыручыць яе было складана, як ачалавечыць прусака.

Аднойчы яна знікла.

У мяне быў выходны, і я цэлы чацвер прасядзеў на лаўцы ў парку ля трамвайнага кола, спрабуючы дачакацца ўладальніцы краіны Оз. Час ад часу я бачыў, як пад гадзіннік прыходзілі добра ўбраныя (мова — забава не для бедных) нервовыя чалавечкі, з выгляду — менеджары сярэдняй рукі. Яны чакалі яе, перамінаючыся з нагі на нагу, і сыходзілі з такім маркотным выразам на фізіі, што за адзін гэты расчараваны выраз можна было арыштоўваць. Відавочна, што на наступныя дзесяць гадоў пра маладую маці і яе апетытнага немаўлятку можна было забыцца.

Месяц прайшоў без ужыву, і я нават адвык ад сваіх вясёлых прыгодаў у складцы між дзвюма рэальнасцямі. Аднойчы я пёхаў ля вакзала без усялякага разліку, проста праходжваўся ў спадзяванні на цуд (той, хто ўжываў, кахаў ці спрабаваў набыць тытунь пасля таго, як усе крамы зачыніліся, ведае гэты стан несвядомага пошуку і нязгаснай надзеі). І вось я пабачыў тут, пад гадзіннікам, малога цыганчыка. Гадоў пяці або васьмі — я не разбіраюся ва ўсіх гэтых дзіцячых узростах. Ён стаяў, хлюпаў брудным носам і пільна ўглядаўся ў твары мінакоў. Нашыя вочы, вядома ж, сустрэліся. І мае былі прагнымі, а ягоныя — дапытлівымі. Адбыўся адзін з тых цудоўных кантактаў, пра які я, здаецца, ужо запрагаў вам тут. Я адразу скіраваўся да яго і спытаўся:

— Колькі?

— Дзвесце, — адказаў малы крывасмок.

Я працягнуў яму купюру, ён сваёй драбнюткай мурзатай далонькай уклаў мне ў руку скрутачак з казкай і хуткахуценька знік. Падняў, гадзянё, дзвесці юаняў на роўным месцы! Каб яму тыя юані выдрысталіся крывавым паносам! І вось тут — літаральна праз секунду, як я запхаў паперку ў кішэню — мяне моцна сціснулі за локаць. Спачатку я адчуў уладную настойлівасць гэтага сціскання, спалохаўся, і толькі потым пабачыў, хто сціскае. Гэта быў той самы рахманы мент, які звычайна тупаў вакол вакзала і спрабаваў насшыбаць сабе на піва з бабуляў, якія гандлявалі кітайскімі цыгарэтамі ды пінскім кантрафактным трыкатажам. Не Дзяржнаркакантроль. Фух, пранесла!

— Хвіліначку, грамадзянін, — сказаў міліцыянт пагрозлівым голасам.

Я агледзеў яго. Выглядаў ён такім пакамечаным жыццём, што страх адразу ж прайшоў. Нясвежая кашуля, пагоны, што тапырыліся ўгору, бы на пудзіле, кадык, які хутка хадзіў уверх-уніз. Было відаць, што міліцыянт хвалюецца, прычым значна больш за мяне. Бо я прачытаў ягоны кошт вокамгненна, а вось ён маёй рэакцыі прадказаць не мог, таму што адзеты я быў заможна, дый мае адукацыя ды IQ значна перавышалі ягоныя.

— Колькі? — адразу спытаў я ў яго, не хаваючы пагарды.

— Што ў вас у кішэні? — паспрабаваў ён уключыць пракурора.

— Колькі? — перапытаў я і паглядзеў яму проста ў вочы. Там, у вачах, былі бачныя галоднае дзяцінства, сілумінавыя цацкі, склееная вермішэль на абед і вячэру, мары паляцець у Крым на самалёце, прыніжэнні і ліхаманкавыя спробы выкараскацца з таго лайна, у якім нарадзіўся. Яму было гадоў сорак пяць, збольшага — усё ўжо, наспрабаваўся.

— Вы падазраяцеся ў захоўванні рэчыва, прадугледжанага артыкулам 264 Крымінальнага…

— Рэчыва? — перабіў я яго. — Ты кодэкс пачытай, служылы! Там чорным па белым сказана пра несубстанцыйныя псіхатропы.

— Несубтасцыйныя, — паспрабаваў ён паўтарыць, але ў яго не выйшла. Таму ён вырашыў трохі скараціць праграму вымагальніцтва. — Зараз пойдзем у пастарунак і ажыццявім вобшук з панятымі!

— Які вобшук? — усміхнуўся я яму ў твар. — З якімі панятымі? Табе ж трэба будзе потым дзяліцца і з панятымі, і з калегамі-сяржантамі, што апынуцца ў капцёрцы і раптам пабачаць твой «вобшук». Дзяліцца тымі пяццюдзесяццю юанямі, якія я табе зараз дам.

— Не, ну пяцьдзясят юаняў — гэта замала, — адразу ж перайшоў ён да дзелавой часткі. — Хаця б сто! Вам дзесяць гадоў турмы пагражае, таварыш грамадзянін.

— Пяцьдзясят, таварыш міліцыянер, — здзекліва паўтарыў я, бо бачыў, што нават пяцьдзясят для яго — зашмат, што гэта — чвэрць месячнага заробку. — А калі зараз не адпусціце, я пачну крычаць, што вы мне наркотыкі ў кішэнь падкінулі. І тады дзяліцца вам прыйдзецца з усім натоўпам, які тут збярэцца.

— Ну, нашто дзяліцца? — задумаўся ён. — Пяцьдзясят — дык пяцьдзясят.

Я раскрыў партманет, паказальна адлічыў стосік самых дробных купюр і сунуў іх яму.

— На. Тут нават болей. Піва сабе купі, волат правапарадку.

— І каб гэтага болей не паўтарылася! — паспрабаваў ён вярнуць сабе пашарпаны імідж.

Я хмыкнуў і хацеў дадаць, што, калі такога не будзе паўтарацца, яму давядзецца жыць на заробак міліцыянера, а на гэта здольныя толькі аскеты і святыя. Але мне зрабілася крыўдна за яго. Ну вось ходзіць чувак, з крыміналам змагаецца як-ніяк. І тут — такое падзенне. Горш за Кісу Вараб’янінава ў Ільфа і Пятрова. Лаюць цяпер Часы Смутку, але тады хоць міліцыя не жабравала.

Выпадак на некалькі хвілінаў падараваў мне адчуванне ўласнай беспакаранасці і ўсёдазволенасці. Ну як жа — мяне й арыштаваць не могуць: адбрахаўся і нават не ўзмакрэў! Я разгарнуў паперку і пачаў чытаць на хаду. Гэта было нешта незразумелае:

«Березень у циганських районах. Синя олійна фарба на стінах шкільних їдалень. Ще вві сні у жінок шкіра тепла й солона і підіймається дим шляхами систем опалень. Циганські родини останні згустки Шанхаю приносять додому харчі і збіжжя готове — строкаті густі килими які вони розпинають. Цвяхами на голих стінах ніби тіло христове. Легкі наркотики отче що ростуть на їхніх городах. Русла які вони правлять на передмістях, усе замішано мудро на свіжих розталих водах. На втоплених перехрестях і добрих вістях цим чеканням і сміхом столоченою травою. Порнографічним світлом на тихих дитячих обличчях тримається небо рухається низько над головою. Оббиваючи гнізда і гостре нічне паліччя втрачаєш відлигу наче важливу ланку. Навіщо тобі ці смутки які ніхто не поверне. Ще дивиться богородиця як до самого ранку в крихкій березневій тиші ростуть конопляні зерна»³⁷.

Я прачытаў раз, нічога не зразумеў (можна падумаць, я нешта разумею, калі чытаю на мове), перачытаў уважліва, амаль па складах. Торк усё не пачынаўся. Гэта была нейкая абракадабра. Ну, то бок поўная абракадабра, без усялякага сэнсу і прыходу. Звычайнае, знаёмае цела мовы было тут скажонае дзівацкімі знакамі — «и», «ї», «є». Хлопчык прадаў мне трызненне-лічылачку, якую, мабыць, напісаў сам на сумесі рускай, наркатычнай і яшчэ нейкай самастойна прыдуманай моў. Мяне толькі што апусцілі на 250 юаняў.

Я завучыў верш на памяць, і пасля некалькіх паўтораў ён мне нават пачаў падабацца. Цыганскія раёны, кілімы, распяцці ды сіняя школьная фарба. It’s my life, як спяваў Доктар Албан. Прыгадаць бы яшчэ, што такое распяцце.

БАРЫГА

Я ніколі, каб на іх чэрці, не бачыў трыядаў на баявым выездзе. Як і для большасці тутэйшых, само слова «трыяды» асацыявалася ў мяне з адной фоткай з Net-візара, дзе праз бясконцы, як мора, натоўп кітайцаў ідзе некалькі дзясяткаў постацяў у чорным — страшных, як тыя нежывыя воіны тэракотавай арміі. Такое ўражанне яны і пакідаюць — гліняных голэмаў, якія ў сваёй апантанасці будуць біцца, пакуль цела здольнае рухацца. Наперадзе, буйным планам, — брыгадны афіцэр у акулярах «Ray Ban» і з такім тварам, што адразу робіцца неяк несамавіта. Ён глядзіць у камеру позіркам гадзюкі перад кідком, і яшчэ больш несамавіта робіцца, калі чытаеш, што аўтара фотаздымка, нейкага неабачлівага галандца, ліквідавалі адразу пасля з’яўлення выявы ў эфіры, бо трыяды фатаграфаваць нельга.

Мы ішлі дакладна гэтаксама — праз вялікі начны натоўп кітайцаў. Мяне з Майстрам духмянасцяў атачала кола «сорак дзявятых» у цывільным, і на кожным вялікім скрыжаванні ён прыпыняўся і на маленькую рацыю атрымліваў каманду «можна» ці «чакай, калідора няма» — нехта захоўваў бяспеку ягонага руху. Што цікава, каманды падаваліся на мове — мабыць, каб не разумелі іншыя кітайцы, патэнцыйныя чальцы канкурэнтных трыядаў.

Людзі пазнавалі азызлы твар Майстра духмянасцяў і шарахаліся з нашай дарогі. Тых, хто затрымліваўся ці не бачыў нашай кангрэгацыі, груба адштурхоўвалі прэч салдаты суправаджэння. Я заўважыў, што сорак дзявятыя хоць і былі апранутыя страката, але больш-менш аднолькава. На ўсіх былі ці спартовыя касцюмы «Adidas Basics», ці свабодныя паўспартовыя курткі «Reebok» са штанамі для джогінгу, якія не перашкаджалі руху. Пільнага назірання за манерамі аднаго ці двух салдатаў было дастаткова, каб беспамылкова вылучаць іх у натоўпе.

Мы даволі хутка спусціліся, прычым увесь час рухаліся па шырокіх прасторах вялікіх вуліц. Гэтым разам абышлося без акрабатыкі і скокаў па жэрдачках над безданню. Мы выйшлі з Чайна-таўна ў раёне вуліцы Няміга. Тут нас ужо чакаў камуфляжны з двума тузінамі байцоў. Побач стаяў велізарны прадстаўнічы «Мерседэс» — аўто Майстра духмянасцяў. Цікава, што сярод кітайцаў дагэтуль лічыцца крутым набываць нямецкія машыны, хоць яны ненадзейныя, нетрывалыя, часта ламаюцца і скрыгочуць у час руху, не раўнуючы стары трактар. Але гэта даніна традыцыі: некалі трыяды працавалі толькі ў Паўднёва-Усходняй Азіі, еўрапейскія аўтамабілі каштавалі там значна даражэй за японскія і былі прыкметай статусу (да таго ж, у тую сівую эпоху да Часоў Смутку еўрапейскія аўтамабілі былі яшчэ адносна якаснымі). Цяпер, калі трыяды пануюць на еўрапейскай тэрыторыі, яны працягваюць лічыць прыкметай статусу нямецкія драндулеты, што ўжо мала не рассыпаюцца. І хто пасля гэтага скажа, што кітайцы — не кансерватары?

— Едзем па Багдановіча да Бангалор, там збочваем ля «МакДональдса» і па Маа Цзэдуна — да Коласа, — тлумачыў камуфляжны сваім падначаленым. — Дарогай туды НС³⁸ узнікнуць не павінна, усім рыхтавацца да НС на звароце. Рулі трымаць пад рукамі, абоймы поўныя. Праблемныя месцы: скрыжаванні з Варвашэні, Коласа, Чарнышэўскага, Валгаградскай — там могуць працаваць снайперы і з дахаў цяжкая зброя. Аб’ект будзе вось у гэтай машыне, — ён кіўнуў на «Мерседэс». — Яна браняваная, але калі двойчы пацэляць з «Мухі» — то ўнутры салона ўсё ператворыцца ў chiсken wok.

Камуфляжны хутка паўтарыў усё па-кітайску, мабыць, далёка не ўсе байцы разумелі забароненую мову. Пасля скамандаваў: «Па конях!» — ускочыў на матацыкл, суха кіўнуў Майстру духмянасцяў і памчаў у атачэнні сваіх дэманаў забяспечваць нам «калідор». Я заўважыў, што да сядла ў яго быў прымацаваны вінтажны аўтамат Калашнікава, а ззаду на байк прылеплены невялічкі белы сцяжок з чырвонай палоскай пасярэдзіне — відаць, эмблема спартовага клуба ці футбольнай каманды, за якую ён перажываў.

Мы пачакалі хвіліну і рушылі за ім, за намі прыладзіўся джып «Jeely» з пацанамі з аховы Майстра. Яны крыху апусцілі шкло і выставілі рулі ў паветра — сцеражыся войска імператара! Пытанне, ці ёсць у іх дазволы на ЎСЕ гэтыя рулі, было залішнім, бо з цяжкасцю ўяўлялася сіла, якая б такое пытанне магла ім задаць.

Ці хацеў я аддаваць кнігу? Не, не хацеў. Уявіце: вы знайшлі на дарозе мільён юаняў. І ўжо паспелі распланаваць, што за гэтыя грошы набудзеце. А тут з’яўляецца ўласнік мільёна і патрабуе яго вярнуць. Як бы вы сябе адчувалі? Хацелася б вам кінуць апошні позірк на багацце, перш чым з ім развітацца? «Друкаванка» была маім шанцам — на сучаснае жытло, на шчаслівае ды бесклапотнае жыццё ў тым жытле. Я не вельмі разумны, вы гэта бачыце. У мяне няма маднявай адукацыі ў галіне чартарнага фінансавага аналізу. Усё маё багацце — мой наіўны твар і блакітныя вочкі.

А таму застаецца ці наркагандаль, ці праца ў дробнай крамцы з кітайскім уладальнікам-скнарам. «Друкаванка» была маім шанцам на Ірку. Так, на Ірку.

Мы імчалі па Коласа, калі нас, абдаўшы ровам сірэны, апярэдзіла «хуткая» з уключанымі праблісковымі ліхтарамі.

«О, цікава», — толькі паспеў падумаць я, як, на скрыжаванні з Валгаградскай збоку з надрыўным гулам рухавіка выруліла аграменная машына «надзвычайнікаў» з чырвонай сірэнай. Чу Лінь здрыгануўся тварам і нешта сказаў па-кітайску. Я перапытаўся, ён рыкнуў: «Нешта адбываецца! Гэта ненармальна», — потым дастаў сваю рацыю і націснуў кнопку:

— Што там?

Некалькі секундаў было маўчанне, потым, праз трэскат памех, пачуўся голас камуфляжнага:

— Няясна. Нешта незразумелае наперадзе. Нейкі гармідар. Чакай.

Чу Лінь крыху апусціў шкло і паказаў складаную паслядоўнасць знакаў пальцамі таму джыпу, што ішоў за намі. Мабыць, гэта была каманда «трывога», бо хлопцы ў джыпе ўцягнулі рулі ў салон і пачалі прыладжваць магазіны. Я не разумеў аднаго: калі яны з трыядаў, то чаго ім баяцца? Чу Лінь мусоліў у руках рацыю, чакаючы выхаду камуфляжнага на сувязь. Урэшце не вытрываў і зноў запытаўся:

— Ну! Што там? Дакладвай!

— Мы на месцы. Тут жопа. Поўная жопа. Пажарныя, надзвычайнікі, дым. Не разумею пакуль.

Кіроўца «Мерседэса», пачуўшы словы з рацыі, запаволіўся, але Майстар духмянасцяў нахіліўся да ягонага сядзення і хутка памахаў перад тварам рукой — едзь, давай! Рацыя ажыла:

— Чатырыста трыццаць другі, гэта Чырвоны слуп³⁹! — голас камуфляжнага быў знерваваны, гучаў на нейкай мяжы напружання. — Я не даю дазволу на набліжэнне! Трымайцеся далей! Тут небяспечна! Быў выбух! Я не бачу сітуацыі! Я не даю дазволу на набліжэнне. Як зразумелі?

У мяне прыўзняліся валасы на галаве. Што там робіцца, у маім зацішным двары, у якім зняможаныя алкаголікі апошнія пяцьдзясят гадоў ціхамірна рэзалі адзін аднаго? Кіроўца, пачуўшы рацыю, пачаў тармазіць, але Майстар духмянасцяў павёў сябе нечакана.

— Чаго тармазіш? Наперад!

— Але ка-ма-нда бы-ра… — з моцным кітайскім акцэнтам запярэчыў кіроўца.

— Якая каманда? — крыкнуў Чу Лінь і выключыў рацыю. — Я камандую: наперад! На ўсёй хуткасці!

Лімузін зароў рухавіком, з прысвістам уключылася турбіна. Майстар прыўзняў палавік пад сабой, адчыніў пафарбаваны ў колер скуранога салона люк і дастаў адтуль здаровы «Desert Eagle» з залатым барэльефам «Guan Yu» на дзяржальне. Ён коратка зіркнуў на мяне і кінуў мне антыкварны «Colt Python 357» з інкрустацыяй са слановай косці.

— Ведаеш, як карыстацца?

Я не ведаў, як карыстацца зброяй, і карыстацца ёй не збіраўся. Пагатоў, я не разумеў, у каго ён збіраецца страляць. І хто збіраецца страляць у нас. Мне вельмі захацелася вось зараз жа, на хуткасці, выскачыць з гэтага ўтульнага скуранога салона, хай сабе і аздобленага пласцінамі брані. Я паспрабаваў уявіць, што адбываецца, калі ў такі салон трапляе кумулятыўны снарад з «Мухі», і мне падумалася, што chiсken wok — гэта дрэннае параўнанне. Перапалены chiсken wok, які трымалі на агні да той пары, пакуль ён цалкам не ператварыўся ў вугаль, — вось так трэба было б казаць. Мы збочылі ў завулак, што вёў у мой двор.

ДЖАНКІ

Першым, што забілі кітайцы, быў час. Пачуццё часу — канвенцыйная катэгорыя. Сёння 18.04 — толькі таму, што мы, людзі, дамовіліся адчуваць гэты час як 18.04. Калі ў Мінску з’явіўся прышлы натоўп людзей, якія адчувалі час па-іншаму, нашыя стасункі з будучыняй, мінулым і сучасным пачалі імкліва скажацца.

Цяпер чатыры тысячы сямсот сорак першы год паводле кітайскага календара. Цяпер год Свінні. Цяпер дзве тысячы восемдзесят шосты год паводле тайскага календара, паводле якога тут жыве ўсё тайскае кам’юніці з Драздоў. Цяпер дзве тысячы нейкі там год паводле грыгарыянскага календара — калі нехта пра такі яшчэ памятае. Цяпер пяцьдзясят пяты год Эры ўсталявання міру паводле японскага календара, паводле якога лічыцца вельмі модным жыць сярод кітайцаў uppermiddle. Паводле таго ж календара цяпер пяцьдзясят пяты год панавання супердоўгажыхара Хэйсэя, хай Буда дасць яму добрага здароўя. Цяпер тры тысячы шэсцьсот трэці год ад заснавання Дзімму — паводле старога японскага календара.

Раней, калі мы жылі ў 1991 ці 2014 годзе, усё было проста і зразумела. Ты нарадзіўся ў 1977-м, ты памрэш не пазней за 2077-ы, бо мы не японцы і болей за сто гадоў у нас жыць не навучыліся. Дваццатае стагоддзе — мінулае, дваццаць другое — будучыня. Час быў лінейны і маналітны. Чалавека, які б у 2013-м сказаў, што цяпер год 4711-ы, проста здалі б у вар’ятню. Але сёння мы ў той вар’ятні жывём. Мінск болей не мае маналітнага часу, а паняцце «гісторыі» размылася, ператварылася ў міф. Калі быў падпісаны Саюз? У якім годзе? Паводле якога календара? Калі мы пабудавалі мур з Еўразвязам?

Калі час адсутнічае, натура падзей скажаецца, застаюцца толькі дзеі як такія. Імёны, прозвішчы. Подзвігі, якіх заўсёды бракавала гэтай зямлі.

Мы жывём не ў чатыры тысячы сямсот сорак першым. Мы жывём — цяпер. Усё, што было да сёння, — мінуўшчына. Калі складана канвенцыйна вызначыць нават назву «цяпер», разабрацца з мінуўшчынай робіцца ўвогуле неадольнай задачай: калі яна настае? Якія тэмпаральныя градацыі мае? Усё, што наперадзе, — будучыня. Няясная, непраглядная, не звязаная з нашай «цяпершчынай» простай сістэмай матэматычных каардынат. Так нараджаюцца драконы і цмокі, так з’яўляюцца волаты, так пачынаюць рухацца ўзгоркі і гаварыць горы. Бо мінулае робіцца локусам⁴⁰ міфа.

Час, абжыты час, побытавы час, робіць сваім жытлом паўтарэнне. Гэта болей не лінія, не рыса, скіраваная з мінуўшчыны ў будучыню. Гэта барабан. Кола Дхармы. Гэта Даа. Гэта вечнае чаргаванне фазаў Месяца, дзён тыдня. Гэта чаргаванне найменняў года (я нарадзіўся ў год Дракона).

Як адбываецца смерць у такіх абставінах, калі на магільным помніку ўжо не напішаш: «1920–1984»? Ты сыходзіш напрасткі ў легенду. Туды, дзе цмокі, дзе жывыя дрэвы, дзе волаты-героі, якія ў адзіноце маглі перабіць цэлае войска. І гэта добра. Бо казка — адзіная прастора, прыдатная для камфортнай смерці.

БАРЫГА

Ля ўезду ў двор мы адразу ўперліся ў машыну «хуткай дапамогі». Яна раўла сірэнай, але не магла праціснуцца далей — наперадзе быў суцэльны затор.

— Выходзім. Асцярожна! — загадаў Майстар духмянасцяў і прыадчыніў свае дзверы. З джыпа высыпалі «сорак дзявятыя», яшчэ некалькі ўзводаў пад’ехала ззаду на байках. Я не ведаў, што рабіць са «ствалом». Свяціцца са зброяй у натоўпе трыядаўскіх салдатаў надта не хацелася. Але кідаць рулю было боязна, бо, магчыма, гэта жорстка караецца іхнімі законамі. Я сунуў «Colt» пад паху і засланіў зверху заплечнікам.

Краем вока я заўважыў, што кіроўца застаўся за стырном, аўтамабіль стаяў з уключаным рухавіком, мабыць, інструкцыя на выпадак такіх НС прадугледжвала, што стырнавы мусіць забяспечваць імгненную эвакуацыю ў выпадку нечаканасцяў. Нам насустрач выруліў наш камуфляжнік з брыгадай на байках — яны лёгка прайшлі паўз «хуткую».

— Тэрмінова сыходзім! — скамандаваў камуфляжнік, прыпыніўшыся каля нас.

— Што здарылася? — спытаў Майстар.

— Хутка! — падвысіў той голас.

— Аб’ект у цябе? — удакладніў Чу Лінь.

— Не! Не ў мяне! — крыкнуў Чырвоны слуп. — Эвакуацыя! Гэта загад!

— Рог, скажы ты, што здарылася! — ужо нейкай іншай, нефармальнай, інтанацыяй запытаўся Майстар.

— Што зда-а-а-арылася, — перадражніў Чырвоны слуп. — Прасралі мы аб’ект! Прасралі! — ён скрывіў рот у роспачы. — Яны кажуць: выбух побытавага газу.

— Дзе? — удакладніў Чу Лінь.

— Ды вось там! У яго! — ён тыкнуў у мяне пальцам. — Маўляў, кватэра выпаленая ў попел. Да счарнелага бетону. Яшчэ дзве проста згарэлі. Я туды праціснуўся, на паверх, паглядзеў. Там не тое што кніжка, там, бля, ручкі ад дзвярэй расплавіліся!

— Дык што здарылася? — тупа паўтарыў Майстар духмянасцяў. З усяго было відаць, што нават для ягонай псіхікі гэта было занадта цяжкім ударам.

— Выбух! Побытавага! Газу! — камуфляжнік сплюнуў сабе пад ногі. — Які, бля, газ! Дурыкам гэта раскажыце! Ці хамячкам з Сеціва! Там па ўсім пад’ездзе пах артылерыйскага пораху з пальмітынава-палістэрнай аддушкай! Як быццам яны фугас з напалмам шарахнулі! Давай поўную эвакуацыю і тры дні з Чайна-таўна носа не высоўваць, усім! Бо зараз прыедзе «Альфа» з Дзяржнаркакантролем і выбуховымі спецыялістамі, справу перакваліфікуюць і яшчэ нас падрыўнікамі зробяць! Будуць, бля, плесці пра «кітайскіх сепаратыстаў»! Пайшлі ўсе адсюль!

Майстар духмянасцяў ватнай хадой адышоў убок, прысеў на кукішкі і некалькі разоў з усяе сілы ўдарыў сціснутым кулаком па асфальце. Ясна данёсся хруст зламаных касцяшак. Узняўся са змярцвелым тварам і пайшоў да лімузіна. Пра мяне ён ужо проста не згадаў — мяне болей для трыядаў не існавала. Я ледзь паспеў здаць пісталет кіроўцу ягонага «Мерседэса».

Далей усё згадваецца эпізодамі. Правал, нейкія падзеі, зноўку правал. Вось я іду ўздоўж машын «хуткай» і чую размову санітараў: «Ахвяраў нібыта няма», — а другі яму: «Толькі той, у наколках, з першага паверха, цяжкі. Як думаеш?» І першы, адказвае: «Не ведаю, шанц ёсць, але там моцна надыхаўся, фатальны апёк лёгкіх, на апараце». І другі:

«І чаго ён у пад’езд палез? Трэба было дома сядзець і акно адчыніць. Праз акно скочыў бы». І першы: «Цікава было яму!» Далей правал, помню, як ішоў праз натоўп разявакаў, нейкія цётачкі, нягледзячы на кастрычнік, — у банных халатах і тапачках, з яўнай асалодай: «Бач ты, які пажар! Шэсць пажарных машын!» Нехта ў адказ: «Не! Не шэсць — восем!»

Зноў першая: «Бач ты, які пажар!»

Чарговы правал, міліцэйскі ланцуг, сяржант са стомленым тварам, мне: «Нельга туды. Нельга. Небяспека. Працуюць пажарнікі». І я яму: «Я з гэтага пад’езда». І ён: «Ну праходзь». А ў вачах — спачуванне. І далей — усё ў сажы — дыму ўжо няма, але такі назойлівы горкі пах. Я не адчуў тут адцення пораху, проста пах смаленага. Калі жытло гарыць — заўсёды дым едкі. Прасякнуты людскім горам.

Далей — дзядзя Саша, у адной майцы, стаіць пасярод газона, падсвечаны вулічнымі ліхтарамі і сірэнамі, крычыць: «Га-лі-на!» І ў другі бок: «Га-лі-на!» З ягонага рота вырываюцца клубы пары. Гэта значыць, што на дварэ недзе трыпяць градусаў паводле Цэльсія. Бо шэрані не відаць. «Цёплая кастрычніцкая ноч», — лаўлю я сябе на дурнаватых думках. Пабачыўшы мяне, Сан Саныч падыходзіць: «Сярожка, прывет, слухай, ты Галіну не бачыў? Я ў гаражы быў, як выбухнула. А яна, мабыць, у краму па кефір пайшла». І я кручу галавой: не бачыў. Сунуся далей. А ззаду — ягоныя крыкі: «Га-лі-на! Галіна, адгукніся!»

Ля пад’езда бачу шмат пажарных машын. Адна з іх стаіць там, дзе рос куст бэзу, які раскошна пах штовясны. Куста болей няма — ён расціснуты шматтоннай тэхнікай. Адчынены люк каналізацыі. З яго тырчыць нейкая састаўная металічная канструкцыя, да якой прылепленыя шлангі, што ідуць ад пажарных брандспойтаў. Нейкі дзядзька ў форме надзвычайнікаў аднімае адзін са шлангаў ад гэтай канструкцыі і пачынае скручваць. З усмешкай кажа міліцыянту, які перамінаецца ля ўвахода ў пад’езд:

— Чуеш? Ідзі падсабі!

— О, а чаго дэмантуеце ўжо? — пытаюся я.

— Дык пагасілі пажар, — тлумачыць надзвычайнік. — Там і гарэць ужо няма чаму. Колькі гадзінаў тушылі? Шэсць? Восем?

Ён вясёлы і энергічны. Для яго праца на складаным аб’екце скончылася.

— Можна туды? Я з трэцяга, — кажу міліцыянту. Той ківае. Працягвае мне моцны ліхтар:

— Трымай. На трэцім можа прыдацца. Там у адной кватэры нават праводка згарэла, пра лямпачкі ўжо не кажу.

Я адчыняю пад’езныя дзверы, і мае ногі да каленяў абдае плынню цёплай вады, што струменіць зверху, проста па прыступках пад’езнай лесвіцы. У вадзе — нейкія дробныя рэчы, прагарэлыя абрыўкі шпалераў, абломкі сталяркі. Тут надзвычайна цёпла і яшчэ дастаткова дыму. Дзверы кватэры зэка Віці шырока адчыненыя — мабыць, санітары, якія яго павалаклі ратаваць, шукалі пашпарт, без яго ж не шпіталізуюць.

«Галіна! Галіна!» — з вуліцы чуваць крыкі дзядзі Сашы. На пляцоўцы між першым і другім — пажарнік у поўнай выпраўцы, з закурадымленымі балонамі і аранжавым тэрмакасцюмам. Ён стомлена прытуліўся да сцяны. Кажа ў слухаўку: «Не, ну я ж бачыў. Я бачыў, як выглядае выбух побытавага газу. Я бачыў. А тут — нейкая херня. Двое нашых ледзь не згарэлі. Херня нейкая. Поўная херня, ну! Струмянём пад ціскам б’еш, а яно вадой не заліваецца. Ну! Хер яго ведае, што такое! І тэмпература шалёная, мы паўгадзіны, як ачаг ліквідавалі, проста ваду лілі, каб жалезныя канструкцыі ў бетоне астудзіць, бо паплавіліся б. І штучная вентыляцыя, бо пах нейкі… Хер ведае. Тры кватэры, адна — дашчэнту, да каробкі!»

Я падымаюся далей, і бачу, што Сан Санычаў куток не крануты агнём, што Шышкін нават сажаю не пакрыўся, адно што лісты ў раслінаў пажоўклі і павіслі долу. «Галіна! Га-лі-на!» — крычыць з вуліцы гаспадар гэтага кутка. Бачу ўласныя жалезныя дзверы, якія скамечыліся, пайшлі велізарным пухіром па цэнтры — ці то ад выбуху, ці то ад высокай тэмпературы. Кранаю ручку ўвахода — войкаю: пальцы ледзь не прыпякаюцца да распаленага жалеза, але замок выбіты, я штурхаю жалезнае палатно нагой у мокрым чаравіку, і яна паўзе, адчыняецца.

Я ўваходжу ўсярэдзіну, заўважаю, што міжпакаёвых дзвярэй проста не засталося, спякліся ў попел нават ДСПшныя дзверы ў прыбіральню. Шыбы высыпаліся, а потым выпаліліся і рамы. Прамень ліхтара высвечвае роўныя прастакутнікі з бетону. «Галіна! Галіна!» — крыкі дзядзі Сашы вельмі добра чуваць праз адсутныя вокны.

Я праходжу па падлозе, і кожны мой крок спараджае шыпенне — прамочаныя вадой боты пакідаюць мокрыя сляды на бетоне, і гэтыя сляды хутка выпарваюцца, мабыць, тут усё было заліта вадой, але вада сышла ўніз, злілася, а вільгаць выпарылася. У пакоі не засталося нават парэштак драўлянай падлогі, а я ўсё спадзяваўся пабачыць глобус, у які, дурань, думаў быў схаваць друкаванку. Няма ані адзежнай шафы — яе проста няма, няма нават попелу ад самога адзення! Ні палічак з сувенірамі, ні шпалераў, ні канапы, ні антрэсоляў.

Я зачаравана ўвайшоў у кухню — тут, відавочна, быў эпіцэнтр, значнай часткі сцяны паміж мной і кватэрай дзядзі Сашы няма, бетон выкрышыўся, канструкцыі металёвага каркасу — выгнутыя і прагарэлыя да таўшчыні дроту. Праз прарэх я адзначаю, што на дзядзясашавай кухні гарыць электрычнае святло, мабыць, там агонь лютаваў не так шалёна.

У мяне ж там, дзе стаяла газавая пліта, — проста нічога болей не стаіць, толькі чорная плоскасць бетоннай падлогі. На месцы лядоўні — аплаўлены сталагміт з жалеза, ад якога дагэтуль патыхае жарам. Дзверы балкона выбітыя і павіслі на галінах суседняй ліпы. Вісяць яны чамусьці дагары нагамі, мабыць, ад удару аб парэнчы балкона іх перакуліла. Што цікава, гармідар на балконе месцамі захаваўся, відаць трэснуты ад тэмпературы слоік, прагарэлыя трэскі ад старога зэдліка.

Я вярнуўся ў пакой. Агонь знішчыў усе мае часопісы з распіханымі па іх скруткамі мовы. Згарэлі шкарпэткі з заначкай дзве тысячы юаняў у какетлівым дубовым камодзе «Пінскдрэў». Згарэў і сам дубовы камод «Пінскдрэў».

— Га-лі-на! — у нейкай страшнай роспачы крычыць Сан Саныч знізу. Куды, цікава, яна падзелася? Пажарнік, здаецца, казаў, што гасілі тут усё шэсць гадзін. І дзе Галіна ходзіць шэсць гадзін?

І тут я вяртаюся на кухню і правяраю месца, дзе я схаваў друкаванку. Кніжка — не кранутая полымем. Ад яе не пахне куродымам. Я пасміхаюся: усё ж я абраў самае надзейнае месца на Зямлі, куды яе схаваць.

На калідоры пачуліся крокі (я ледзь паспеў схаваць кніжку туды, дзе яна была). У кватэру па-гаспадарску ўвайшоў мужчына ў гарнітуры «Slonimskaja Fabrika» ды гальштуку «Eliz». У руцэ мужчына трымаў нейкую брудную анучу.

— Дзень добры, — сказаў ён мне, і мае вочы сустрэліся з ягоным металічным позіркам. — Пройдземце са мной.

— А што я зрабіў? — паспяваю я спытацца ў ягонай спіны.

— Нічога вы не зрабілі, — адказвае спіна абыякава. — На апазнанне. Пашпарт з сабой?

Пашпарт быў у мяне з сабой. Мужчына праз анучу ўзяўся за металёвую ручку дзвярэй кватэры Сан Санчыча. Чамусьці Сан Саныча. Яна пацярпела значна менш за маю — у калідорчыку нават захаваліся шпалеры. Тлее абутак. Ідзе пара ад высокіх Галініных ботаў. Следчы ўваходзіць у спальню, прыпыняецца на парозе. Тут стаяць двое пажарных. Глядзяць.

— Вось, азнаёмцеся. Уважліва, — кажа мне следчы. Ён ківае на счарнелы скрутак, мабыць, дзядзя Саша збіраўся выбіць кілім і скруціў яго. Я гляджу на скрутак. Чорны, прадаўгаваты. Дыміцца. Пахне неяк незвычайна.

— Га-лі-на! — крычыць дзядзя Саша на двары.

— Галоўнае, разумееш, ён жа сюды заходзіў, — гэта пажарны, гэта так кажа пажарны, адзін пажарны другому пажарнаму, і я ўжо пачынаю разумець, у мяне падгінаюцца ногі. — Зайшоў, паглядзеў, кажа: «Не, тут яе няма».

— Ну а што, ты б пазнаў? Хіба чалавека можна ў гэтым пазнаць?

Я гляджу на гэты счарнелы, напаўсатлелы прадмет, і так, бачу ў ім — руку. Нагу. Вось тут, мабыць, галава. Прыціснутая да пляча. Чамусьці.

— Бачыш, — ціха разважае адзін з пажарных. — Да акна паўзла.

— Ну лагічна, што? Правільна паўзла, — адказвае яму другі пажарны.

— Задыхнулася. Бачыш, у плячо дыхала. Мабыць, ужо як рукі не варушыліся.

— Вы яе пазнаяце? — пытаецца ў мяне следчы.

— Галіна! — крычыць мой сусед знізу.

Я маўчу. І гляджу на гэтае счарнелае цела. Я не магу нічога адказаць.

— Калі ласка, сканцэнтруйцеся. Гэта працэсуальна важны момант, — настойвае следчы.

— Можна, я выйду? — пытаюся ў яго.

— Паклічце гэтага, — кажа следчы пажарным і ківае ўніз, дзе надрываецца Сан Саныч. Мабыць, хутка патрэба ў маім апазнанні знікне. І ўзнікне патрэба ў брыгадзе з вар’ятні — для дзядзі Сашы.

Я тупаю ў сваю кватэру, механічна адчыняю дзверы за ручку, моцна прыпякае, о, яна ж распаленая. Заходжу. Прытуляюся да цёплай сцяны. Цёця Галя загінула. Трэба пазваніць Ірцы. Але яна прасіла ёй не званіць. Трэба проста пастаяць вось тут, зараз усё наладзіцца.

Далей зноў правал, потым — вось што. Я стаю ля той самай сцяны, на дварэ ўжо золак, недзе побач ясна чуваць, як раве мядзведзь, няспынна, на адной ноце. Побач са мной — мужчына ў акулярах з інтэлігентным тварам. Ён схіліўся да мяне, уважліва глядзіць у вочы. Ён мне кажа павольна, амаль па складах, і глядзіць у вочы, і час ад часу ягоныя словы быццам зліваюцца, ператвараюцца ў фон, бо я перастаю канцэнтравацца на тым, што ён кажа, а кажа ён манатонна:

— Вам няма чаго хвалявацца. Абсалютна няма. Вам паставяць новыя дзверы. Я псіхолаг з Цэнтра медыцынскай рэабілітацыі пры надзвычайных сітуацыях. У вас абсалютна няма падставы для хвалявання. Выбухі газавага абсталявання здараюцца, бо яно вельмі старое. У вашым доме яно будзе цалкам дэмантаванае. Нічога страшнага не адбылося. Ваша кватэра была застрахаваная. Дзяржава вас зараз паселіць у прыстойны гатэль і адрамантуе тут усё за два тыдні. Вам паставяць новыя дзверы. Так, я згодны, што гэтыя дзверы моцна пацярпелі. Жалеза выгнулася ад выбуху. Але дзяржава вам паставіць новыя дзверы, за якімі вы будзеце адчуваць сябе цалкам абароненым. Вы атрымаеце кампенсацыю. Вялікую кампенсацыю. Бо ваша кватэра была застрахаваная. А дзверы вам усталююць новыя, металічныя, з уступам ад узлому, я асабіста прасачу. Надзейныя, добрыя дзверы.

Тут нехта тупае ў калідоры, і з’яўляецца яшчэ адзін чалавек. На ім — белы халат, на твары — чырвоная драпіна.

— Чуеш, Пятровіч, ды ўкалі ты гэтаму псіху што-небудзь! Задзяўбліся ўжо круціць.

— Ён не псіх! — доктар адварочваецца ад мяне і спакойна, ціха кажа санітару. — Ён пацярпелы. Які перажыў вялікі маральна-псіхалагічны стрэс. А таму, Міша, з ім трэба паводзіць сябе далікатна. Вось нахера ты яго круціш наогул?

— А што, кінуць яго, каб стаяў пасярод кватэры і роў? А калі ён наогул не заткнецца?

Далей зноў правал і ружовы інтэр’ер гасцініцы «Турыст», у якую мяне змясціла дзяржава на час, пакуль за казённы кошт ва ўсім доме будзе рабіцца рамонт. У пакоі былі ружовыя шпалеры, сціплы — я б сказаў, нейкі салдацкі — ложак. Падушка ўначы, калі не спалася, здавалася то занадта мяккай, то занадта цвёрдай. Шэрая падлога. Калі задуменна ходзіш з кута ў кут голымі нагамі, яно драпае ступню, нібы наждаком. Панэлі ПВХ з лямпачкамі на столі. Душавая кабіна. Талоны на сняданак. Стол з настольнай лямпай з садранай таннай пазалотай на пластмасе. Лямпу можна ўключаць і выключаць, іншай карысці ад яе — ніякай. Усё гэта разам пакідала такое канцэнтраванае адчуванне перажытай бяды, што я днямі не знаходзіў у сабе здольнасці проста выйсці з нумара. Сядзеў і назіраў за плошчай ля ўнівермага «Беларусь». Час ад часу вяртаўся думкамі да таго, што адбылося. Калі гэта быў не проста выбух газу, а падрыў — дык нашто? Нехта, нейкія загадкавыя ворагі трыядаў, шукалі кнігу? Дык навошта нішчыць палову дома? Ці шукалі, не знайшлі — бо маё патаемнае месца хвіг знойдзеш — і проста спалілі ўсё дашчэнту? Дык тады ім патрэбная была не кніга! Ім трэба было, каб тая кніга не трапіла трыядам. А чаму? Што ў той кнізе, акрамя надрукаваных афсетам слоў?

Час ад часу да мяне грукаўся грузін Вано — таксама пагарэлец, на дзяржаўным утрыманні. Разам з ім мы гулялі ў даміно. У яго ў пажары загінуў малалетні сын. Жанчына, якая нарадзіла хлопчыка, цяпер добра зарабляла і таму магла сабе дазволіць сустракацца з маладзейшымі за Вано мужчынамі. Яна заваблівала іх грашыма.

«Скажы, друг Сяргей, чаму нашае жыццё — такая срака? — пытаўся час ад часу ў мяне Вано. Прычым пытаўся і калі саступаў мне перамогу, і калі перамагаў у даміно сам. — Чаму нашыя жанчыны болей — не з намі? Чаму ніхто нікому не патрэбны? Чаму ніхто не цікавіцца, які ты чалавек? А выключна — ці ёсць у цябе грошы? Чаму так, друг Сяргей? Калі гэта адбылося? Калі мы прайгралі?»

Я маўкліва паціскаў плячыма. Я не ведаў, што адказаць. Я ж казаў — я не філосаф. Я наогул не вельмі разумны, і вы гэта бачыце.