Вогнепаклоннікі

ЯК ГЭТА ПАЧЫНАЛАСЯ

З глухой i бяздоннай цемры выплылі гукі — галасы, бразганне металу, быццам побач мылі жалезны посуд. A калі яны рабіліся больш выразнымі, я пачаў разумець, што мая аглушаная наркозам свядомасць праясняецца.

— Ну, досыць спаць, прачынайцеся,— пачуўся нечы прыемны голас. I мяккая жаночая рука лёгенька паляпала мяне па шчоках. Можа ляпалі i мацней, але я адчуваў яшчэ слаба, бо чужым i нерухомым заставалася мае цела. А чуў жа я ўжо i разумеў усе.

— Не ўключаецца,— прамовіў той жа голас.— Хлопчыкі, на каталку яго i ў палату. Трэба вызваляць аперацыйны стол.

«Хлопчыкі» падхапілі мяне і пераклалі на штосьці няўстойлівае. «На каталку»,— здагадаўся я i паплыў некуды, пагойдваючыся, як на хвалях. Вяртаўся ў забыццё...

— Колькі ж вы будзеце спаць? — зноў пачуў я знаёмы голас, але ў ім ужо гучалі нецярплівыя ноткі.— Гадзіну буджу i ніякага толку. А мяне ж іншыя аперацыі чакаюць... Hy, раскратвайцеся! — ушчувала мяне нябачная жанчына.

Я напружваўся, колькі мог, каб падначаліць волі сваё бязладнае цела, якое ляжала недзе ніжэй маёй галавы, быццам адпілаванае. Адчайна намагаўся крануць пальцамі ног. Верылася, што калі варухну хоць адным, ажывуць ступні i ўсе ногі. Бо яны, натрэніраваныя за два дзесяткі гадоў у археалагічных экспедыцыях, былі моцныя, як машыны, i ніколі яшчэ не падводзілі; былі заўсёды гатовыя да руху.

— A божачкі, ён ужо пачаў халадзець! Каб жа толькі не памёр, а то будзе такі жах — не выйшаў з наркозу.

Мне i сапраўды рабілася ўсё халадней, быццам мароз скоўваў рукі i ногі. У дадатак пачаў апаноўваць страх — a калі сапраўды не прачнуся? Пачакаюць, памацаюць i скажуць — «адышоў» i павязуць у морг на халодны мармуровы стол...

Каля дзвярэй нехта зашлэпаў па падлозе — мусіць, палатачная нянечка.

— I як наш хворы?

— A, ніяк. Ужо заледзянеў увесь.

— А мы яго зараз пагрэем, калі заледзянеў,— лагодна прамовіла нянечка i выйшла ў калідор. Праз нядоўгі час я зноў пачуў яе крокі, а потым адчуў невыказна прыемнае цяпло на падэшвах ног. Яна прынесла грэлку!

Цяпло павольнымі i яшчэ кволымі штуршкамі, разам з аслабелай пульсацыяй крыві, пачало паступова напаўняць мае ногі, як апусцелую было пасудзіну. Затым пайшло вышэй.

I тады я зноў паспрабаваў паварушыць пальцамі ног. Удалося! Напружыўся i крануў ступнямі i затым пачаў перабіраць імі, не спыняючыся, быццам пайшоў прынёманскай сцежкай... I нарэшце, адплюшчыў вочы...

Папраўляўся я хутка. Назаўтра ж змог сесці на ложку, а праз дзень, хоць i хістаючыся, выйшаў на калідор. Адзінае, што турбавала,— дрэнны сон. У вогуле я засынаў нармальна i спаў колькі трэба, але мучыла тое, што ў сне бачылася. I нават не столькі мучыла, як трывожыла сваёй нязвыкласцю. Сніў я сябе на кавыльных раўнінах, дзе з гіканнем праносіліся, уздымаючы дзіды, вершнікі на неасядланых конях. Кідаліся на мяне ў лясных гушчарах вастрарогія туры, i я то заколваў ix рагацінай, то ратаваўся ўцёкамі. Бачыліся плеценыя з галля i крытыя трыснягом хаціны на берагах азёрных заток i чоўны-даўбёнкі на гэтых затоках. Мроіліся дымныя вогнішчы i танцы ведзьмароў навокал ix. Ноччу чуў я трубны рэў аленяў, рыканне зубраў, брэх здзічэлых сабак. Прачынаўся, устрывожаны водбліскамі пажараў, баявымі крыкамі воінаў i галашэннем жанчын. Сны складаліся ў каляровую мазаіку, сярод якой узнікалі цэлыя сюжэтныя карціны, а часам гэта былі абрыўкі нейкіх відовішчаў, цьмяныя ўспаміны, быццам зменлівае далёкае рэха.

Успамінаючы прымроенае ноччу, аналізуючы ўбачанае — каменныя шліфаваныя сякеры i бронзавыя кінжалы ў руках светлавалосых людзей, жней з крамянёвымі сярпамі на засеяных ячменем выгарынах, пласкадонныя гаршкі з трохкутнікамі i крыжамі пад брыжам — я пачаў здагадвацца, што ў сне трапляю ў часы бронзавага веку. Няўжо таму, што сам археолаг i якраз даследую гэтую эпоху? Нагледзеўся ўсяго каля раскапаных старажытных жытлаў i магіл i вось зараз яно лезе ў галаву... Але ж бачылася ў снах i многае, пра што я не меў ніякага разумення. Да таго ж, быццам ва ўсіх высненых здарэннях прысутнічаў сам я!

Неўзабаве прыйшоў у адведкі мой даўні i харошы знаёмы Іван Пятровіч, які ў адным з навукова-даследчых інстытутаў займаўся малазразумелымі для мяне пытаннямі псіхалогіі. Я расказаў яму пра свой стан.

— Якая ўдача! — радасна ўзмахнуў рукамі Іван Пятровіч.— Надзвычай рэдкі выпадак!

— Чаго ты радуешся? — пакрыўдзіўся я.— Мяне гэтыя трызненні непакояць. Можа што ў галаве звіхнулася?

— Яшчэ як звіхнулася! — зручней уладкоўваючыся на крэсле каля майго ложка, яшчэ больш ажывіўся знаёмы.— Хоць гэта пытанне яшчэ мала распрацаванае — недастаткова эксперыментальнага матэрыялу, але сутнасць яго заключаецца ў тым, што пры надзвычай моцных уздзеяннях на невядомыя яшчэ нам цэнтры мозга — стрэсавая сітуацыя, вельмі глыбокі гіпнатычны стан, a ў тваім выпадку, бачна, хімічнае рэчыва, ужытае для наркозу,— у чалавека ажывае генетычная памяць. Усё, што мы чуем, перажываем, бачым, як на магнітафоннай стужцы запісваецца ў нашай памяці. А што такое запамінанне? Гэта фізіка-хімічныя працэсы на ўзроўні малекул i атамаў. I відаць, частка атрыманай інфармацыі трапляе ў малекулы спадчыннасці ці ў якія там іншыя элементы i фіксуецца. У нармальных умовах генетычная памяць знешне нічым сябе не праяўляе. Яе прызначэнне — не быць для нас кінатэатрам старых фільмаў, a захоўваць i развіваць спадчыннасць. Бо гэта толькі на першы погляд спадчыннасць нязменная, яна, хоць i вельмі павольна, мадэфікуецца, ускладняецца. Інакш мы з табою не сядзелі б зараз побач i не размаўлялі б аб высокіх матэрыях, а плавалі б у акіяне ў выглядзе прымітыўных аднаклетачных.

— А чаму сніцца толькі бронзавы век — прамежак часу паміж пачаткам другога i сярэдзінай першага тысячагоддзя да нашай эры?

— А таму, што актывізаваўся менавіта толькі гэты пласт генетычнай памяці. I павінен радавацца гэтаму! Хіба лепш было б каб ты ноччу бачыў сябе чалавекападобнай малпай ці якой яшчэ больш старажытнай жывёлінай?

— I як доўга будзе такі стан?

— Ажно пакуль закрыецца «пралом» у свядомасці, праз які i прабіваецца ўсё гэта. Можа закрыцца i сам пры агульным паляпшэнні псіха-фізіялагічнага стану арганізма, можна дапамагчы i адпаведнымі лекамі.

— Калі так, то з лекамі пачакаю,— супакоіўся я.— Хачу яшчэ паназіраць, што навытваралі там мае продкі.

— А ты запісвай,— прапанаваў Іван Пятровіч,— я з задавальненнем пачытаю, бо маю тайную схільнасць да старасветчыны. Можа i яшчэ каму спатрэбяцца такія запісы. Не кажу ўжо, як яны неабходны нашаму брату-псіхолагу.

Усунуўшы мне ў рукі пакет з апельсінамі i пажадаўшы хутчэй здаравець, Іван Пятровіч пайшоў, паабяцаўшы зазіраць часцей. Я ж, не губляючы часу, дастаў з тумбачкі сшытак i ручку... i задумаўся, як шахматыст перад першым ходам у адказнай партыі.

З чаго i як пачаць? Пасля доўгіх разважанняў рашыў запісваць важнейшае, найбольш характэрнае, каб даць чытачу ўяўленне аб асноўных праявах жыцця першабытнага чалавека ў бронзавым веку. Дробныя ж выпадкі, інтымныя падрабязнасці, блытаныя ўрыўкі відовішчаў, фантастычныя трызненні няхай застануцца толькі ў памяці. Навошта імі тлуміць галовы іншым? Рашыў не давяраць паперы i найбольш жорсткія сцэны, у якіх было асабліва шмат агню, крыві, гвалту, смерці. Лагічней было i сам аповяд весці не ад свайго «я», бо «я» быў увесь час у гэтай палаце замораны хваробай, у халаце з кароткімі рукавамі i адным уцалелым гузікам. Toe, што снілася, у сапраўднасці здаралася з маімі далёкімі родзічамі ў нейкім больш як сотым пакаленні назад. Няхай жа яны ажывуць хоць на гэтых старонках...