Апавяданні ў перакладзе Валерыі Далевіч

Заданьне на падзел 1988

- Ды Ты ніяк замок зьмяніла!

Зьбіты з панталыку, ён стаяў каля дзьвярэй і глядзеў на круглую дзьвярную ручку, якую спрабаваў павярнуць адной рукой, сьціскаючы ў другой руцэ стары ключ.

Яна прыбрала далонь з такой жа ручкі, толькі па іншы бок дзьвярэй, і ўвайшла ў хату.

- Каб чужыя не хадзілі.

- Чужыя! – закрычаў ён. Яшчэ раз пакруціў ручку, з уздыхам прыбраў у кішэню непатрэбны ключ і прычыніў за сабой дзьверы.

- Мабыць, напэўна, так і ёсьць. Мы цяпер чужыя.

Стоячы пасярод гасьцёўні, яна глядзела на яго ва ўпор:

- Ну, прыступім.

- Відаць, Ты ўжо пачала. Ну і ну. – Ён акінуў вачыма шматлікія стосы кніг, якія былі зь вялікай акуратнасьцю складзеныя на падлозе. – Няўжо нельга было пачакаць мяне?

- Навошта марнаваць час? – Яна паказала падгардзёлкам спачатку налева, потым направа. – Гэтыя - мае. А вось тыя – Твае.

- Давай хаця б паглядзім.

- Зрабі ласку. Глядзі, колькі хочаш, але ўсё роўна: гэтыя - мае, а вось тыя - Твае.

- Не, так ня пойдзе! – Ён нахіліўся і пачаў перакладваць кнігі, хапаючы па адной то праваруч, то леваруч. – Прыйдзецца пачаць з самага пачатку.

- Ты зараз усё пераблытаеш, – запярэчыла яна. – А я, між іншым, змарнавала процьма часу, каб іх упарадкаваць.

- Што ж зробіш. – Цяжка дыхаючы, ён стаў на адно калена. – Прыйдзецца змарнаваць яшчэ нейкі час. «Псіхааналіз па Фрэйдзе»! Вось бачыш? Як гэтая кніга трапіла ў мой стос кніг? Цярпець не магу Фрэйда!

- Я проста вырашыла ад яе пазбавіцца.

- Пазбавіцца? Такім чынам? Хопіць навязваць ўсялякае халусьце чужому чалавеку, нават калі гэта Твой былы муж. Значыцца, трэба дзяліць не на дзьве, а на тры часткі: для Цябе, для мяне і для Войска Выратаваньня.

- Вось і забяры з сабой кнігі для Войска Выратаваньня – ня я ж гэтым буду займацца.

- Уласна, чаму? Патэлефонь зараз. Чаму я павінен цягнуць гэтую макулатуру праз увесь горад? Ці не прасьцей...

- Добра, добра, супакойся. Ня трэба раськідваць кнігі. Праглядзі спачатку мой стос, потым свой. Калі будуць нейкія пярэчаньні...

- Я ўжо бачу: на тваім баку ляжыць мой Тэрбэр[¹] – што ён там робіць?

- Ты сам падараваў мне гэты томік на Каляды дзесяць год таму. Няўжо ня памятаеш?

- Хіба? – сказаў ён і задумаўся. – Так, дакладна. Ну, добра, а што там робіць Ўіла Кэтэр[²]?

- Ты мне падараваў яе на дзень народзінаў дванаццаць год таму.

- Здаецца мне, я Цябе занадта песьціў.

- Так, чорт пабяры, была справа. Шкада, што мінулага не вярнуць. Можа, не давялося б цяпер дзяліць гэтыя кнігі, каб іх.

Ён пырснуў, адвярнуўся і асьцярожна пасунуў адзін зь ейных стосаў наском чаравіка.

- Карэн Хорні[³] – мне яна задарма не патрэбна, зануда прыстойная. Юнг[⁴]... Юнг лепей будзе, мяне ён заўсёды цікавіў, але так і быць, можаш пакінуць сабе.

- Ах, якая шляхетнасьць.

- Для Цябе ж на першым мейсцы заўсёды былі думкі, а не пачуцьці.

- Той, хто гатовы апусьціцца на любы падсьціл, ня мае права разважаць ні пра думкі, ні пра пачуцьці. Той, у каго на шыі засосы...

- Мы гэта ўжо абмяркоўвалі, колькі можна? – Ён зноў апусьціўся на калені і пачаў вадзіць пальцамі па загалоўку на кніжных карэньчыках. – Ага, Кэтрын Энн Портэр, “ Карабель дурняў” – няўжо Ты гэта адолела? Добра, карыстайся. Апавяданьні Джона Кальера[⁵]! Ты выдатна ведаеш: гэты зборнік – зь ліку маіх улюбёных! Забіраю яго сабе.

- Не, пачакай! – запярэчыла яна.

- Забіраю. – выцягнуўшы кнігу зь сярэдзіны стосу, ён шпурнуў яе на падлогу.

- Асьцярожна! Сапсуеш вокладку!

- Мая кніга, што хачу, тое і раблю. – Ён падштурхнуў зборнік нагой.

- Уяўляю, калі б Ты кіраваў гарадзкой бібліятэкай. – сказала яна.

- Так, Гогаль: не цікаўлюся, Сол Бэллоў[⁶]: не цікаўлюся, Джон Апдайк[⁷]: стыль – нядрэнны, але думак няма. Не цікаўлюся. Фрэнк О'Конар[⁸]? Добра, бяры сабе. Гэнры Джэймс[⁹]? Не цікаўлюся. Талстой – не запомніць, як каго зваць: нават цікава, толькі занадта наварочана, – пакінь сабе. Олдас Хакслі? Стоп! Ты выдатна ведаеш, што я цаню ягоныя эсэ куды больш, чым раманы!

- Збор твораў нельга дзяліць!

- Гэта яшчэ чаму? Ты зьбіраешся падзяліць нават дзіця. Раманы пакінь сабе, а ідэі забяру я.

Схапіўшы тры тамы, ён кінуў іх па дыване на іншую палову гасьцёўні.

Пераступіўшы праз кнігі, яна пачала вывучаць стосы, якія сама склала для яго.

- У чым справа? – узрушыўся ён.

- Трэба сёе-тое пераглядзець. Вазьму-ка я назад Джона Чывэра[¹⁰].

- Яшчэ чаго?! Табе – што лепей, а мне – што атрымаецца? Чывэра не кранай. Вось табе Пушкін. Нудота. Роб-Грые[¹¹] – нудота на французкі манэр. Кнут Гамсун[¹²]? Нудота на скандынаўскі манэр.

- Хопіць прычэпліваць цэтлікі. Няма чаго заносіцца, нібыта я двоечніца. Разьлічваеш забраць самыя каштоўныя кнігі, а мяне пакінуць з носам?

- Можна і так сказаць. Гэтыя дутыя аўтарытэты толькі і робяць, што корпаюцца адзін у аднаго ў пупку, сьпяваюць ўзаемныя дыфірамбы на Пятай авеню і ўсю дарогу паляць халастымі!

- Дыкенс, па-твойму, таксама дуты аўтарытэт?

- Дыкенс?! На працягу гэтага стагодьдзя яму не было роўных!

- І на тым дзякуй Богу! Калі Ты заўважыў, Табе дастаецца ўвесь Томас Лаў Пікок[¹³]. Уся фантастыка Азімава. А гэта што, Кафка? Суцэльныя банальнасьці.

- Дык хто з Нас навешвае цэтлікі? – Ён нецярпліва перабіраў то ейныя стосы, то свае. – Пікок! Ледзь не найвялікшы гумарыст усіх часоў. Кафка? Глыбіня. Бліскучае шаленства. Азімаў? Гэні.

- Ох, скажыце, калі ласка! – Яна села ў фатэль, паклала рукі на калены і нахілілася наперад , ківаючы ў бок кніжных гор. – Здаецца, я пачынаю разумець, дзе паміж Намі прайшла расколіна. Твае ўлюбёныя кнігі для мяне – глупства. Мае для Цябе – барахло. Смецьце . Чаму Мы гэтага не заўважылі дзесяць год таму?

- Мы шмат чаго не заўважаем, пакуль ... – ён запнуўся, – ...пакуль кахаем.

Нарэшце гэта было вымаўлена ўголас. Адкінуўшыся на сьпінку фатэля, яна няёмка склала рукі на грудзях і чапурыста зрушыла калены. У вачах з'явіўся здрадлівы бліск.

Ён адвёў позірк і пачаў мераць крокамі пакой.

- Ат д’ябал, – прамармытаў ён, з асьцярогай кранаючы нагой то адзін, то другі стос. – Мне пляваць, што куды патрапіла. Якая розніца, я ж...

- Зможаш ўсё забраць за адзін раз? – ціха спытала яна, гледзячы на яго ва ўпор.

- Думаю, так.

- Дапамагчы Табе пагрузіць кнігі ў машыну?

- Не, ня трэба. – У пакоі зноў павісла доўгае маўчаньне. – Я сам.

- Сапраўды?

- Абсалютна.

Зь цяжкім уздыхам ён пацягнуў да дзьвярэй першы ахапак кніг.

- У мяне ў багажніку ёсьць скрынкі. Зараз прынясу.

- А астатняе ня будзеш праглядаць? Можа, Ты палічыш, што там шмат лішняга.

- Наўрадці, – адазваўся ён. – Ты ведаеш мой густ. Я ж бачу – усё прасартавана з розумам. Проста ня верыцца: як быццам Ты ўзяла аркуш паперы і акуратна разрэзала яго напалам.

Ён перастаў нагрувашчваць кнігі каля дзьвярэй і акінуў поглядам спачатку адзін кніжны вал, потым усе іншыя літаратурныя фартэцыі зь вежамі і, нарэшце, сваю жонку, заціснутую на нэўтральнай паласе. Недзе далёка-далёка, у процілеглым канцы.

У гэты час зь ядальні прымчаліся дзьве чорныя коткі, адна буйная, іншая меньшая; яны пачалі скокаць па шафах і паліцах, а потым гэтак жа раптам зьніклі, ня выдаўшы ані гуку.

У яго здрыганулася рука. Правая нага разгарнулася наском ў адчыненыя дзьверы.

- Не, ня трэба! – спыніла яна. – Тут коткам вальней. І Мод, і Модлін застануцца са мной.

- Але ж ... – пачаў ён.

- Не, – рэзка сказала яна.

Зноў наступіла паўза. У яго тужліва апусьціліся плечы.

- Чорт пабяры, – упаўголас сказаў ён. – Навошта мне гэтыя кнігі? Пакінь сабе.

- А праз пару дзён Ты перадумаеш і прыедзеш за сваёй доляй.

- Мне яны не патрэбны, – кінуў ён. – Мне трэба зусім іншае.

- У тым і жудас, – сказала яна, стоячы нерухома. – Я ўсё разумею, але зьмяніць нічога нельга.

- Так, відаць, так . Зараз вярнуся. Трэба схадзіць за скрынкамі. – Адкрыўшы дзьверы, ён яшчэ раз недаверліва агледзеў новы замок. Дастаў зь кішэні стары ключ і паклаў на столік у пярэднім пакоі. – Гэта можна выкінуць.

- Вядома, – пацьвердзіла яна, але так ціха, што ён не пачуў.

- Я пагрукаю, – сказаў ён і павярнуўся з парога. – Спадзяюся, Ты разумееш, што ўвесь гэты час Мы старанна абыходзілі галоўнае пытаньне.

- Якое?

Ён завагаўся, пераступіў з нагі на нагу і вымавіў:

- Зь кім застануцца дзеці?

Яна не пасьпела адказаць – за ім ужо зачыніліся дзьверы.