Апавяданні ў перакладзе Валерыі Далевіч

Вітаю, мне трэба ісьці 1997

У дзьверы ціхенька пагрукалі. Калі Стыў Ральфс выйшаў на парог, перад ім стаяў Гэнры Гросбак, вышынёй ў пяць футаў і адзін дзюйм, бездакорна апрануты, спакойны, вельмі бледны.

- Гэнры! – задыхнуўся Стыў Ральфс.

- Чаму такі тон? – папракнуў Гэнры Гросбак. – Я чымсьці правяніўся? І ўвогуле, што ў мяне за выгляд? Куды я іду?

- Заходзь, заходзь, Цябе могуць убачыць!

- Ну і што з таго?

- Ды ня стой жа Ты слупам, дзеля ўсяго сьвятога. Хопіць спрачацца.

- Ладна, зайду, тым больш, што ў мяне да Цябе ёсьць размова. Адыдзі-ка. Ну вось, я на мейсцы.

Стыў Ральфс падаўся назад у пакой і паказаў на фатэль.

- Сядай.

- Відаць, мне тут ня надта рады. – Гэнры спусьціўся ў фатэль. – Ці ня знойдзецца ў гэтай хаце чаго-небудзь гарачыльнага?

- Я толькі хацеў прапанаваць. – Стыў Ральфс кінуўся ў кухню і праз хвіліну павярнуўся з падносам, на якім стаялі дзьве шклянкі, вядзерца зь ільдом і бутэлька. Калі ён разьліваў шатляндзкі віскі, у яго заўважна дрыжалі рукі.

- Цябе трасе, – сказаў Гэнры Гросбак. – Што здарылася?

- Нібы Ты ня ведаеш! Здагадайся сам. Вось, трымай. - Гэнры ўзяў шклянку.

- Куды столькі?

- Табе не пашкодзіць. Пі.

Яны выпілі, і Гэнры ўважліва агледзеў рукавы і лацканы свайго пінжака.

- Ты так і не адказаў, куды я іду, – нагадаў ён. – Альбо адкуль? Гэты касьцюм я апранаю зрэдку, хіба што ў дні канцэртаў. Калі выходзіш на сцэну, хочацца, кажучы высокім штылем, здабыць павагу шаноўнае публікі. Хвацкі напой. Дзякуй. Ну, што скажаш?

Ён сьвідраваў Стыва Ральфса неміргаючым, пранікнёным позіркам.

Стыў Ральфс нагбом выпіў паўшклянкі і заплюшчыў вочы.

- Гэнры, памілуй, Ты ўжо бываў вельмі, вельмі далёка, але чамусьці павярнуўся. Цяпер Ты абавязаны вярнуцца туды ж.

- Дзе гэта “вельмі, вельмі далёка”? Не кажы загадкамі!

Расплюшчыўшы вочы, Стыў Ральфс адказаў пытаньнем на пытаньне:

- Як Ты патрапіў сюды? Прыехаў аўтобусам, таксоўкай, спадарожнай машынай… альбо… ішоў пешшу ад самых могілак?

- Аўтобусам? Таксоўкай? Пешшу? Пры чым тут могілкі?

- Дапівай віскі. Гэнры, Ты ўжо чатыры гады на могілках.

- Не нясі лухты. Што мне там рабіць? Аніразу за жыцьцё не наймаўся… – Гэнры запінуўся і марудна патануў у фатэлі. – Ты хочаш сказаць?...

Стыў Ральфс кіўнуў:

- Так, Гэнры, гэта так.

- Атрымліваецца, я нябожчык? Чатыры гады ляжу на могілках? Чаму ж мне ніхто не паведаміў?

- Нябожчыку складана паведаміць, што Ён памёр.

- І то слушна.

Гэнры спустошыў шклянку і пацягнуўся за яшчэ адной порцыяй. Стыў Ральфс дадаў яму яшчэ віскі.

- Ну і справы, – працянуў Гэнры Гросбак. – Хто б мог падумаць. Вось, значыцца, чаму мяне больш ня цягне нюхаць зельле.

- Так, вось чаму, Гэнры. Нешта я затрымліваюся. – Стыў Ральфс дадаў сабе віскі і не раздумваючы выпіў.

- Вось, значыцца, чаму Ты так ашалеў, калі ўбачыў мяне на парозе…

- Так, Гэнры, менавіта таму.

- Ну, выбачай. Кажу Табе, у мяне і ў думках не было…

- Не ўставай, Гэнры. Сядзі, калі прыйшоў.

- Але ўлічваючы абставіны…

- Усё нармалёва. Я ў парадку. Нават улічваючы абставіны, Ты застаешся маім лепшым сябрам, і мне, не пабаюся гэтага слова, радасна Цябе бачыць.

- Дзіўна. Я таксама не зьлякаўся, калі Цябе ўбачыў.

- Гэта розныя рэчы, Гэнры. Гэта значыць у нейкім сэньсе…

- Ты жывы, а я – зусім наадварот, так? Зразумела. Вітаю, мне трэба ісьці.

- Як Ты сказаў?

- У Граўча Маркса была песьня з такой назвай.

- Ах, так. Памятаю.

- Цудоўны актор. Сапраўдны комік. Ён яшчэ выступае? Альбо таксама памёр?

- Баюся, што памёр.

- А Ты не палохайся. Я, напрыклад, нічога не баюся. Сам ня ведаю чаму. Ну ладна. – Гэнры Гросбак распрастаў плечы. – Давай бліжэй да справы.

- Хіба ў Цябе ёсьць да мяне справа?

- Я адразу папярэдзіў. Справа важная. Абмінуць яе маўчаньнем нельга. Я вельмі ўзрушаны.

- Спачатку я таксама быў узрушаны, але спіртное робіць цуд. Не цягні, Гэнры, распавядай.

- Тут якая справа… – пачаў казаць Гэнры Гросбак, пасьпешна скончыўшы другую шклянку. – Жонка ад мяне аддалілася.

- Гэта натуральна, Гэнры. У Яе…

- Не перапыняй. Спачатку Яна прыходзіла штодня. То кветкі прынясе, то кніжку побач пакладзе, то пасядзіць-парумзае. І так дзень на дзень. Потым праз дзень. А зараз і ўвогуле не з’яўляецца. Як гэта разумець? Дадай-ка.

Стыў Ральфс нахіліў бытэльку.

- Гэнры, чатыры гады – доўгі тэрмін…

- Не спрачаюся. Але гэта нішто ў параўнаньні зь вечнасьцю. Вечнасьць – вось сапраўдная камэдыя.

- Няўжо Ты сур’ёзна разьлічваў, што Цябе будуць забаўляць вечна?

- Чаму б і не? З Эвелінай сумаваць не прыходзілася. Мяняла сукенкі, калі я пажадаю, па два-тры разы на дзень. Не прапускала ніводнае кніжнае крамы, купляла для мяне апошнія навінкі, чытала ўголас добрую старую клясыку, сама выбірала мне гальштукі, нават чысьціла чаравікі – а як эмансіпіраваныя сяброўкі зьдзекаваліся з-за гэтага! Карацей кажучы, расьпесьціла мяне. Не хаваю: жадаю, каб і надалей дбала пра мяне.

- Так не бывае, Гэнры.

Паразважаўшы, Гэнры Гросбак змрочна кіўнуў і зрабіў пару глыткоў.

- Няхай, Ты мае рацыю. Але гэта яшчэ ня самая вялікая непрыемнасьць.

- Што яшчэ?

- Яна ўсьцешылася. Раней плакала днём і ноччу: за сьняданкам – абавязкова, потым па два разы да абеда, потым перад вячэрай. Кладзецца спаць, вымкне сьвятло – і зноўку румзае.

- Безь Цябе Ёй было самотна, Гэнры.

- А зараз туга зьнікла?

- Як кажуць, час лякуе старыя раны.

- Не, прабач, я не прасіў лекаваць гэтыя раны. Мне ўсё падабалася. Хай бы ўволю рыдала на сьвітанку, потым – можна ўпаўсілы – гадзіне а пятай, і яшчэ надосталь – бліжэй да ночы. Толькі сёньня і гэтае дробязі не дачакаешся. На мяне не зьвяртае ўвагі.

- Гэта можна параўнаць зь мядовым месяцам. Ён жа ў Вас з Эвелінай таксама скончыўся ў належны тэрмін.

- Не кажы. Іскрынкі ўспыхвалі ўсе сорак гадоў.

- Але Ты разумееш, аб чым я кажу?

- Мядовы месяц скончыўся. Жыцьцё скончана. Тое, што засталося – ужо не для мяне. – Тут Гэнры Гросбак ахінуўся. Ён раптам паставіў шклянку. – Пачакай, ці не ўблытаны тут хтосьці іншы?

- Хтосьці…

- …іншы! Ці няма ў Яе?...

- Няхай і ёсьць?

- Як Яна пасьмела?!

- Прайшло чатыры гады, Гэнры, цэлых чатыры гады. Але Яна… павер, у Яе нікога няма. Яна да канца сваіх дзён застанецца ўдавой.

- Падобна да праўды. Добра, што спачатку я завітаў да Цябе. Ты мяне пераканаў. Значыцца, Яна як і раней адна і… не, пачакай. Чаму ж Яна больш ня плача – ні ўночы, ні раніцай?

- Толькі не рабі выгляд, быццам Ты разлічваў на невычэрпны фантан сьлёз.

- Каб яго, мне гэтага вельмі не стае. Мусіць жа чалавек мець нейкую аддуху!

- Хіба ў Цябе няма сяброў… сярод?.. – Стыў Ральфс зьбянтэжыўся, пачырванеў ды даліў віскі ў абедзьве шклянкі.

- Ты хацеў сказаць – “сярод нябожчыкаў”? Ад іх толку не даб’ешся. Зануды. Слова прамовіць няма зь кім.

- А Ты ж быў непараўнаным апавядальнікам, Гэнры.

- Чаму “быў”? Я такім і застаўся, хіба не? А Ты – самы ўдзячны слухач.

- Распавядай, Гэнры. Я Цябе слухаю.

- Здаецца мне, самае галоўнае ўжо было сказана. Яна перастала да мяне прыходзіць. Гэта дрэнна. Перастала плакаць. Гэта яшчэ горш. Сьлёзы – бальзам, які дае магчымасць… такім, як я… існаваць далей. Як Ты лічыш, калі я да Яе завітаю, Яна будзе па мне плакаць, як і раней?

- Навошта Табе да Яе хадзіць?

- Па-твойму, няма патрэбы?

- Ты Яе толькі напалохаеш. Гэта будзе неадпусна.

- Ад каго, скажы калі ласка, я павінен чакаць дараваньня?

- Ад мяне, Гэнры. Я Табе гэтага не дарую.

- Та-а-ак. Вось яно як. Ну-ну. Лепшая парада ад лепшага сябра.

- Менавіта так, ад лепшага сябра. – Стыў Ральфс падаўся наперад. – Ты, аднак, і сам не жадаеш, каб Яна адолела сваю бяду?

- Не! Так. Не. Цьфу ты, ня ведаю, што і сказаць. Так, напэўна, жадаю.

- Памятай: Яна па Табе смуткавала і плакала дзень пры дні амаль чатыры гады.

- Я памятаю. – Гэнры Гросбак пагайдаў у руцэ сваю шклянку. – Што змагла, яна зрабіла. Напэўна, час Яе адпусьціць.

- Гэта высакародны ўчынак.

- Няма ў мяне высокародзтва, не жадаю быць высакародным, але, відаць, прыйдзецца. Надта я Яе кахаю, маю Любую.

- Пагадзіся, Гэнры, у Яе наперадзе яшчэ доўгія гады жыцьця.

- І то слушна. Ат д’ябал. Мужчыны старэць не сьпяшаюцца, а паміраюць раней. Жанчыны старэюць раней, а паміраць не сьпяшаюцца. Цудоўна распарадзіўся Бог. Які ў гэтым сэнс?

- Вось Яго і спытай. Ты ж цяпер у Яго пад бокам.

- У каго? У Бога? Я, нікчэмны харахоня? Ну-ну. Скажаш яшчэ чаго. Ммм… – Гэнры прысёрбваў віскі. – Ладна, вырашана. Але чым Яна будзе займацца? Раз’язджаць зь кімсьці ў адчыненых лімузінах? Куды Ёй дзецца?

- Будзе браць урокі танцаў, Гэнры. Займецца разьбярствам. Мастацтвам.

- Яна заўсёды аб гэтым марыла, але неяк усё не атрымлівалася. У мяне то канцэрт, то вячэра са спонсарамі, то сольны выступ, то лекцыя, то гастролі. У Яе нават была прыказка: куды сьпяшацца, усяму свой час.

- І гэты час прыйшоў, Гэнры.

- А я і не заўважыў, вось яно як. Урокі танцаў, кажаш? Разьбярствам? Хіба ў Яе атрымаецца?

- Танцуе Яна пасрэдна. А скульптуры робіць проста выдатна.

- Пахвальнае захапленьне. Альбо лепей сказаць “правальнае”? Так альбо іначай. Ну што, можна толькі нарадавацца. Так-так, мяне гэта цешыць. Прынамсі, хоць які-небудзь занятак. А мне самому што застаецца? Вырашаць крыжаванкі.

- Чаму крыжаванкі?

- Каб яго! А што Ты прапануеш у маім-та выпадку? На шчасьце, я памятаю ўсе крыжаванкі, што былі надрукаваныя ў “Ню Ёрк Таймс” і “Сэтэрдэй Рэв’ю”, – і разумныя, і дурныя. Так, крыжаванкі. Егіпецкі фараон, знакаміты сваімі скарбамі, дзесяць літар. Тутанхамон. Адно зь вялікіх азёраў, тры літары. Эры! Ну, гэта лухта. А вось, напрыклад, пятнаццаць літар – старажытная сталіца ў Міжземнамор’і. Тут трэба паварушыць мазгамі! Канстантынопаль.

- Імя зь пяці літар. Свой у шчэнт, лепшы сябра, узорны муж, скрыпач-віртуёз.

- Гэнры?

- Адгадаў. Гэта Ты. – Стыў Ральфс, усьміхаючыся, паднес да вуснаў шклянку.

- У такім выпадку мне застаецца толькі апрануць капялюш і разьвітацца. Аднак, я прыйшоў без капелюша. Ну, не істотна.

У Стыва Ральфса вырваўся нейкі прыглушаны гук.

- Што гэта было? – захваляваўся Гэнры, нахіліўся да яго і прыслухаўся.

- Ня вытрымаў сьлёз, Гэнры.

- Малайчына! Мне ўжо лепей. Павер, гэта грэе маё зьнявечанае сэрца. Калі ласка…

- “… паўтарай гэтую спробу хаця б некалькі разоў на тыдзень цягам наступнага года”. Я не памыліўся?

- Мне, сапраўды, няёмка…

- Паспрабую, Гэнры. – У Стыва Ральфса зноў засеў ком у горле. Ён пасьпяшаўся заліць яго глытком віскі. – Ведаеш, што мне надумалася? Патэлефоню-ка я Эвеліне. Скажу, што пішу пра Цябе кнігу і жадаю атрымаць Твае дзёньнікі, нататкі, клюшкі для гольфа, акуляры і астатнюю дробязь, а сам буду раз на тыдзень і праглядваць ды скарбець па Табе. Ня супраць?

- Да Ты галава! Вось што значыць сапраўднае сяброўства. – Гэнры Гросбак зазьзяў. На ягоных шчаках нават праступіў ірдзень. Дапіўшы віскі да апошняе кроплі, ён узьняўся з фатэлю.

Каля дзьвярэй нешта прымусіла яго абярнуцца і пільна паглядзець на Стыва Ральфса.

- А Божухна, няўжо гэта сьлёзы?

- А што ж яшчэ, Гэнры?

- Давай, давай. Ужо лепей. Да Эвеліны, вядома, далёка, ды й рыданьні глухаваты. Але сыйдзе і так. Прымай маю падзяку.

- Не кажы лухты, Гэнры.

- Ну, добрага пакрысе. – Гэнры адчыніў дзьверы. – Да хуткага.

- Ня будзем падганяць падзеі, Гэнры.

- У якім сэньсе? Ах вось Ты аб чым? Вядома ня будзем. Шчасна, Дружа.

- І Табе шчасна, Гэнры. – З горла маладзейшага вырваўся яшчэ адзін падазроны стогн.

- Працягвай у тым жа духу, – усьміхнуўся Гэнры. – Каб я спакойна прайшоў па калідоры. Ну, як казаў Граўча Маркс…

З гэтымі словамі ён зьнік. Дзьверы зачыніліся.

Павольна падышоўшы да тэлефона, Стыў Ральфс прыладзіўся на крэсла і набраў нумар.

На другім канцы проваду прагучала пстычка; па тэлефоне загучаў голас.

Стыў Ральфс выцер вочы тыльным бокам ладоні і, памаўчаўшы, вымавіў:

- Эвеліна?