Айчыну сваю баронячы: Канстанцін Астрожскі - читать бесплатно онлайн полную версию книги автора Геннадий Николаевич Саганович (ч. notes)

Нататкі

1

Залога — вайсковы аддзел, прызначаны для ўтрымлівання горада, замка ці іншага месца; гарнізон.

2

Вялікае Княства Літоўскае — моцная феадальная дзяржава з поліэтнічным насельніцтвам, у склад якой у часы К. Астрожскага ўваходзілі акрамя Беларусі Жамойць, большая частка Ўкраіны і некаторыя іншыя землі. Першапачатковай сталіцай быў Навагародак, а з 1323 года — Вільня. Дзяржаўнаю мовай у Княстве была старабеларуская. У пісьмовых дакументах сярэднявечча часцей ужываліся кароткія формы назову гаспадарства — Вялікае Княства або Літва, а ягоных жыхароў называлі ліцьвінамі.

3

Гетман (ад ням. Hauptman) — галоўны начальнік над войскам. У Вялікім Княстве Літоўскім быў гетман найвышэйшы, у Польскім Каралеўстве — гетман вялікі.

4

Вунія (ад лац. unio — адзіноства) — форма аб'яднання дзяржаваў або цэркваў. Тут маецца на ўвазе Крэўская вунія 1385 года — пагадненне Вялікага Княства і Кароны Польскай аб палітычным хаўрусе з адным манархам на чале.

5

Аўтар лічыць магчымым дапасаванне сучаснага саманазову жыхароў Рэспублікі Летува да іх старадаўніх продкаў у Вялікім Княстве Літоўскім (гэтак сама, дарэчы, як і наймення «беларусы» — да нашых продкаў). Зразумела, ужыванне гэтага этноніма («летувісы») для таго часу досыць умоўнае, бо ён значна пазнейшага паходжання і не з'яўляецца гістарычным найменнем.

6

Канфесія (ад лац. confessio — вызнанне) — тое, што і веравызнанне, царква. Тут маюцца на ўвазе праваслаўная і каталіцкая канфесіі.

7

Інкарпарацыя (ад лац. incorporatio — уключэнне) — такое аб'яднанне дзяржаваў, калі адна паглынае другую і робіць яе сваёй складовай часткай.

8

Наезнікі — удзельнікі наезду.

9

Карона — кароткая форма афіцыйнага назову Карона Каралеўства Польскага; гэтак з сярэдзіны ХІV стагоддзя звалася польская дзяржава.

10

Загон — аддзел конніцы, галоўным чынам татарскай; тактычная адзінка для дзеянняў на чужой тэрыторыі.

11

Узапраўды грэцкая царква на той час не была такой безабароннай і не цярпела такога ўціску. Прыкладам, Казімір Ягайлавіч фундаваў на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага тры каталіцкія храмы і ажно сем (!) праваслаўных.

12

Кош — татарскі вайсковы абоз пад час наезду, які з'яўляўся базай для дзеяння паасобных загонаў.

13

Паспалітае рушанне — шляхоцкае войска, якое склікалася пад час ваеннай небяспекі для дзяржавы паводле пастановы вялікага князя, паноў-рады, вальнага сойма.

14

Тарча — лёгкі шчыт конніка пераважна трохкутнай формы.

15

Паны-рада — найвышэйшы орган дзяржаўнай улады Вялікага Княства Літоўскага.

16

Рокаш — збройны супраціў дзяржаўнай уладзе.

17

Мурза (ад перс. мірза) — тытул князя ў Крымскім ханстве ды іншых татарскіх дзяржавах, якія ўтварыліся па распадзе Залатой Арды.

18

«Святая Рымская імперыя нямецкай нацыі» — буйная эўрапейская дзяржава, у якую ўваходзілі землі сучаснай Нямеччыны, Аўстрыі, часткі Італіі, Францыі, Польшчы. Кіравалі ёй з XV стагоддзя імператары з дынастыі Габсбургаў. Сталіцай была Вена.

19

Дрыкгант (у старой беларускай мове «кг» вымаўлялася як «g» лацінскае) — жарабец.

20

Буздыган — шастапёр, ударная дрэўкавая зброя, якая сімвалізавала вайсковую ўладу — чын ротмістра і палкоўніка.

21

Вялікі князь маскоўскі даў зразумець, што для яго «той, хто трапіў у палон, — не жыве», ды быццам забыўся пра сваіх падданых. Паводле перапісу палонных 1525 і 1538 гадоў, «вязні вялікае бітвы» ўсё яшчэ сядзелі ў Берасці, Горадні, Драгічыне, Камянцы, Мсцібогаве, Новагародку, Слоніме, Коўні, Троках, Вільні і г.д. Трымалі іх у неблагіх умовах. Прыкладам, у Берасці на 15 вязняў кожны тыдзень апрача ўсяго давалі «па два бараны, і па два боханы на чалавека хлеба, і па 10 галаважэнь солі, і па бочцы піва».