Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі

ПЛЯМЁНЫ I КУЛЬТУРЫ

Бронзавы век на тэрыторыі Беларусі пачаўся з распаўсюджаннем тут розных культур шнуравой керамікі. У самым пачатку ІІ тысячагоддзя да н. э. шматлікія і, відаць, ваяўнічыя прышэльцы з'явіліся ў Палессі i на Падняпроўі. Некалькі пазней яны праніклі ў басейны Дзвіны i Немана. «Шнуравікі», як ix часам называюць археолагі, карысталіся баявымі каменнымі сякерамі, а свой посуд упрыгожвалі адбіткамі шнура. Іx паселішчы з наземнымі жыллёвымі збудаваннямі размяшчаліся на берегах вадаёмаў. Побач знаходзіліся грунтавыя i курганныя могільнікі.

«Шнуравікі» прыйшлі на тэрыторыі, спрадвеку заселеныя неалітычнымі плямёнамі. I, канечне, на пачатку такое суседства не магло быць мірным, бо ніхто не глядзеў спакойна, калі на яго землях з'яўляліся няпрошаныя чужынцы. I ўсё ж з цягам часу варожасць павінна была змяніцца «мірным суіснаваннем». Гэтаму спрыяла тое, што тубыльцы пераважна займаліся паляваннем, рыбацтвам i збіральніцтвам, а прышэльцы — жывёлагадоўляй i земляробствам. Як бачна, розныя групы насельніцтва цікавілі розныя мясціны на адных i тых жа тэрыторыях: нашчадкаў неалітычнага насельніцтва — лясы, балоты i рыбныя вадаёмы, «шнуравікоў»— паплавы i нізкія тэрасы з урадлівымі глебамі i травяністымі лугамі. Праз нейкі час пачаўся культурны ўзаемаўплыў, усталяваліся больш цесныя гаспадарчыя адносіны, людзі радніліся шляхам змешаных шлюбаў. I прыкладна да сярэдзіны II тысячагоддзя да н. э. адбылося канчатковае зліццё рознакультурных плямёнаў. Такім чынам сфарміраваліся сярэднебронзавыя культуры, i ў першую чаргу тшцінецкая i сосніцкая. Гэтаму працэсу спрыяла i тое, што ў XVI-XV стагоддзях да н. э. на паўднёвы ўсход сучаснай тэрыторыі рэспублікі пранікалі з поўдня носьбіты культуры шматвалікавай керамікі.

Плямёны сосніцкай культуры займалі Падняпроўе, а тшцінецкай — Палессе i паўднёвае Панямонне. Гэта насельніцтва было між сабой роднасным i мела ва ўжытку шмат у чым падобныя тыпы керамічных вырабаў, каменных i металічных прыладаў працы, упрыгожанняў.

З павелічэннем колькасці людзей выраслі i памеры паселішчаў, якія ператварыліся ў сапраўдныя вёскі з вуліцамі, забудаванымі пераважна зямлянкамі. Зямлянкі складаліся з двух памяшканняў. У адным з ix размяшчалася кухня з агнішчам, у другім — нізкія глінабітныя сталы, лежакі. Уздоўж сцен зямлянак былі ўкапаны слупы, на якіх мацаваліся сцены, складзеныя з драўляных плашчакоў i тонкіх бярвенцаў. Слупамі падтрымліваліся i двухсхільныя стрэхі.

Побач з жылымі зямлянкамі знаходзіліся наземныя збудаванні, у якіх, напэўна, захоўваліся сена, салома, рыбацкія сеткі i розны гаспадарчы рыштунак. Халодным часам у ix, магчыма, трымалі i жывёлу. Шматлікія ямы на паселішчах служылі сметнікамі, а некаторыя — кладоўкамі для зерня, жалудоў, арэхаў i іншых харчовых прыпасаў.

Зямлянку, гаспадарчую пабудову i размешчаныя побач ямы абкружала агароджа, якой двор аддзяляўся ад суседняга.

Сустракаюцца на паселішчах сярэднебронзавага часу i культавыя збудаванні — бажніцы, у якіх маліліся, а часам i хавалі нябожчыкаў.

Могільнікі тшцінецкага i сосніцкага насельніцтва археолагі знаходзяць воддаль ад паселішчаў на краях тэрас або на прырэчных схілах узгоркаў. Могільнікі былі розных тыпаў: курганныя з трупаспаленнямі або трупаскладаннямі, грунтавыя бескурганныя з трупаспаленнямі.

Зараз вызначана, што плямёны сярэднебронзавага часу ў паўднёвай i цэнтральнай Беларусі існавалі ўсю другую палову II тысячагоддзя да н. э.

Гаворачы пра этнічную прыналежнасць носьбітаў тшцінецкай культуры, некаторыя даследчыкі зыходзяць з тых меркаванняў, што славянамоўны масіў складваўся дзесьці ў II тысячагоддзі да н. э. на велізарнай тэрыторыі паміж Эльбай i сярэднім цячэннем Дняпра. Якраз тут і менавіта ў гэты час i была распаўсюджана тшцінецкая культура. Значыць, на ix думку, яе носьбіты i з'яўляюцца самымі старажытнымі славянамі. Больш асцярожныя называюць тшцінецкую культуру праславянскай, гэта значыць той, з якой узнікла непасрэдна славянская культура.

У самым канцы II тысячагоддзя да н. э. на гэрыторыю сучаснай Брэстчыны з захаду пранікла новае насельніцтва, культуру якога археолагі ўмоўна назвалі лужыцкай. Гаспадарка лужыцкіх плямёнаў грунтавалася на земляробстве i жывёлагадоўлі. Зямля ўзворвалася драўляным ралам. Мясцовыя плавільшчыкі з прывознай сыравіны выраблялі даволі шматлікія медныя i бронзавыя рэчы — сякеры, наканечнікі дзідаў i стрэлаў, сярпы, шылы, долаты, упрыгожанні. Вядомы былі нават бронзавыя брытвы.

Лужычане існавалі працяглы час. Росквіт ix культуры прыпадае на наступную эпоху — ранні жалезны век.