Чаравікі маленства

Зямля стамілася ад дыму

I прагне завязі цяжару.

Ей нельга

Жыць адно — ўспамінам.

I мала

Жыць адною марай.

Ідзе спакойны сумны снег,

I горад на вачах сівее.

Зямлі парэпаны каўчэг

Атулены плашчом завеі.

Зімовы прымарак імжыць,

Двары хаваюць рэшты зрэб'я.

Не на хапок імкнемся жыць,

I мары з нітак ткуцца срэбных.

A галасісты часу бег

Шчымліва йграе на дудзе нам.

На горад ападае снег,

Нібы на скроні летуценні.

Спляліся цені цішыні,

He спіцца.

Здаецца месяц у акне

Газніцай.

У стоме слухае душа

Пакутна,

Як скардзіцца Сусвету шар

Магутны.

Яму таксама не да сну,

Бо нехта

Іграе ў страшны більярд

Планетай.

А што прыгожыя мясціны

Без чалавечай дабрыні?..

Балот пясчаныя магілы,

Буслянак кінутых брылі.

Яна бяжыць, людская памяць,

Не па каменьчыках падзей,—

Па тых руках, што не давалі падаць,

Па тых вачах з бярэмкамі надзей,

Што падвышалі неба сіняй столлю,

Каб на нарадзе ўсіх планет,

Зямля, буслянкаю пустою

Не пазірала ты ў Сусвет.

Бліскавіца

Апякла зямлю, як стрэмка,

У яе балючым целе

Засталася дрэвам чорным.

На яго руцэ вуглістай

Пасяліўся белы бусел.

Толькі ў небе ён здаваўся

Усім прамацеркай-маланкай.

Белыя скроні туману.

Вечар схіліў галаву.

Захаду тварык святляны

Ніц ападае ў траву.

Думнай самотай, спакоем

Дыхаюць грудзі палёў,

Быццам ніколі-ніколі

Гоману тут не было.

Быццам зямля не буйнела

Звонкай ракой збажыны,—

Зморшчана, асірацела

Слухае пошчак зімы.

Чаму даем хвілінам паміраць

Бяздумна, непапраўна, ленавата?

Пабач, яны забітыя ляжаць

У дні мінулым са сваёй адплатай:

З дакорам спраў, не зробленых у час,

З радкамі слоў, табой не напісаных,

З каханнем, што не напаткала нас,

Бо існуе яно для самых-самых...

Для самых дбайных,— прагла я сказаць

Вядома, гэта можна i аспрэчыць.

Але хвілінак мёртвых паласа —

Як глеба для пакутаў чалавечых.

На ёй растуць i зайздрасць i вайна —

Не жыта, што любоўю каласіцца,

Там узрастае пышная мана,

Дзе не паспела праўда нарадзіцца.

Гляджу, як ажываюць чарапкі

I набывае новы сэнс арнамент —

Расказваюць пра старабыт глякі,

З глыбінь стагоддзяў вынятыя намі.

Зачаравана, здзіўлена сачу

За чаргаваннем рысак i насечак.

Трымаю. I хачу цяпло адчуць

Тых рук, што распісаліся за вечнасць.

Эмігранцкія шэрыя зімы,

А душа, быццам каня, ные.

На радзіму вялі,

На радзіму

Завірухі зямныя...

О, краю мой, у дальняй старане

Мне сніўся ты буслом асірацелым.

Як бацька сына,— клікаў ты мяне,

I я вярнуўся, бо душа гарэла.

Я не прышэлец тут, не з бізуном —

Ca словам праўды чыстым i пакутным,

Выгнаннік, я вярнуўея, вось мой дом!

Хтось вынес плашч, нябачнасцю ахутаў.

Не падмануць сябе, сваёй зямлі.

Хай плашч згарыць агнём на ганьбу кату!

То не мяне вялі на гэту страту,—

Цябе, о Беларусь мая, вялі.

Я ведаў, што вачэй тваіх блакіт

Апошні раз спагадліва прагляне.

Пераступайце праз мяне, вякі,

Каб разарваць на будучым кайданы.

Так мала нас, яшчэ так мала нас.

Ды закіпае з дна ужо зямліца!

Я чую, Каліноўскі, твой адказ...

Ды сатварыцца з нас нашчадкаў час,

Народ — не раб, не скот, не кат —

ды сатварыцца.

Бачу i чую ці трызню?

Ці можа, аварыя часу?

«...А звалі мяне Алаіза,

Ці помніцца гэта імя? За

Сумным гадоў частаколлем

Так звабліва свеціць айчына,

Якую ўяўляла такой я

I крышачку іншай, магчыма.

Устану, прайду па палетках,

Знайду каляровы ваш горад.

I час зразумею па метках

На радасці, смутку i горы.

О, як я хацела б, я мушу

У твар вам зірнуць, беларусы!

Чужую абмерзлую душу

Сустрэць сярод вас я баюся.

Ваш выгляд i пекны, i здровы,

I модны — дзе тая сярмяжнасць!

А бог апякуе вас новы —

Не ў небе, a ў памяці вашай?

А чым вы сягоння жывеце,

Як вашай надзеі найменне?

Ці ведаеце пра вецер

Сусвету i пра натхненне?

Яно нас цаліла ашчадна

Глытком ад жуды перадыху.

О, як я жадаю ў нашчадку

Пазнаць сваё Мора хоць крыху.

О, як я жадаю... Хай будуць

I вашы грахі, i памылкі.

Адно — не жывіце марудна!

Заклён — не жывіце бяскрыла!

Душу ахінайце рызамі,

Для цела пакінуўшы кужаль.

...А звалі мяне Алаіза

Пашкевічава да замужжа...»

Вуснамі сунічнымі чырванела лета,

Васільковай хусткай клікала здалёк

Сумная радзіма сына i паэта...

Чырванеў крывава на хусцінцы сок.

Па-над сіняй бухтай, на святлістым поўдні

Болю крык ірваўся з маладых грудзей.

I глядзелі вочы ў твар апошняй поўні,

I прасіла сэрца на жыццё надзей.

Хтосьці стаў ля ложка ў той знаёмай сукні,

Што насіла ўлетку родная зямля.

«Хто ты?..» Прамаўчала, працягнула рукі:

«Ты прасіў суніцы. От прынесла я...»

1

Жоўты, зялёны, сіні, чырвоны —

Простыя фарбаў найменні.

Гушкаюць мары казачны човен,

Леў прыблукаў задуменны.

Неба трапічнае, белае сонца,

Пэндзаль сусвет спавядае.

Толькі бяроза з роднай ваколіцы

Пра Беларусь нагадае.

Вёскам разносіла ў колерах скарбы,

Кветкі дарыла i травы.

Фарбы святочныя, гучныя фарбы,

Што вы: жыццё або ўява?

2

Зусім не тое, іншае жыццё,

Пясок дарог, буслоў шчымлівы клёкат.

Над галавой — з галін жывы шацёр

I ад паветра вольнага палёгка.

Не гнаная нікім, куды іду

Я, ланцугом закутая дарожным?

На шчасце мне, ці на маю бяду

Даў талент лёс?

A з талентам не можна —

Не можна, як i ўсе, наладжваць быт,

Мець хату, хлеў, дастатак да спачыну.

Ён за табой, твой цень другі нібы,

Ён мае сцяг — на небе аблачыну.

3

Гармонія.

У чым яе сакрэт,

I хто спазнаў да дна яе глыбіні?..

Вясковец ля палотнішча замрэ,

Лагодны погляд страціўшы — ільвіны.

Злучыць сусвет ад каменя да хмар:

Ільва знайсці ў палескім краявідзе.

Мастацтва — цудадзейетва, не падман,—

Не кожнаму, як вопратка, падыдзе.

Час яснасць фарбы зменшыць i сатрэ,

Не закрануўшы сэнс выяў жывучы.

Гармонія. У чым яе сакрэт?

Алена. Лес. I пэндзаль, нібы ключык.

1

На схіле дзён куды памкнуцца думкі?

У якім абліччы прыйдзе свету сэнс?

Схілілася жанчына над малюнкам,

На ім жыцдём бясконцым пахне бэз.

Блакітам захлынуўся колер ночы,

Як ворага ў краіну хараства

Яго не пусцяць успамінаў вочы,

Якім былое — будучыні твар.

2

Ніколі не спазняецца пачатак,

Ён выспявае на раллі жыцця.

З карцін глядзяць блакітныя дзяўчаты

Бачыма першаадкрыцця.

Рукой мастачкі чысціня дзіцяці

Прышпіліць небакрай да палатна.

I дзіўнага нічога ў тым няма:

На схіле дзён у маладосць вяртацда,

Жамчужыны з яе вычэрпваць дна.

Ідзе чалавек.

Балючыя крокі

не па траве —

па цвіках эпохі.

ANDANTE

Што прынясу я ў дзень свой судны? —

Пусты арэх успамінаў?

Шкарлупінкі мар?..

Жыццё кар'ерам шурпаціцца рудным,

Чалавечыя рукі —

наймудрэйшы прыроды дар.

Рукі свае прынясу,

як споведзь, у дзень апошні

i пакладу побач з рукамі

бабулі маёй i дзеда.

Ды не хачу

бялейшымі i раўнейшымі

каб яны былі,

бо ляжаць жа таксама

над коламі Часу.

I мне — чалавеку Дваццатага Шляху —

трымаць на руках сваіх

веку нейтронную цяжкасць.

Толькі б не выпусціць з рук

гэтую страшную чашу!

Рукі ў напружанні сцяты,

ў гэтых руках надзея,

гарачая, быццам сонца.

Вокны, як вочы,— насупраць.

Дом заглядае ў душу

дома другога.

Чалавекаістота нагадвае зубра

на зямлі запаведнай,

ды з аховы —

нікога.

Паляўнічыя ж — супермэны,

а не вандалы.

Няўжо, чалавецтва, было табе войнаў

мала?..

Ідзе чалавек.

Балючыя крокі

не па траве —

па цвіках эпохі...

ALLEGRO

Ідзе чалавек,

збірае асколкі ў жменю

былых сустрэч,

пачуццяў шчырых i слоў.

I капае кроў,

бо парэзаны рукі,

i меней

з тых пуцявін прыходзідь у сёння

сяброў...

Сустрэча, расстанне,

ўспаміны, блуканне па марах.

Пераможца сумлення —

i сумлення ахвяра.

Запаветныя рукі,

запаветныя рухі

пяшчоты.

Голас:

што ты? —

Ціхі голас: ну што ты?.»

Пустата i абвал адзіноты.

Толькі шэпат застаўся

адчайны:

— Ну што ты?..

Потым — смех

над стаптаным абуткам

са слова Душа.

— Душа? — запытаўся.

— Душа!

— А нашто табе трэба душа —

атавізм, ненармальнасць у час энтээр

i прагрэсу?..

Чуеш, як забіваюць яе

на ўсіх скрыжаваннях? —

I ўздых, нібы ўсхліп,

наваколле прарэзаў...

Абазваўся пранізліва яр:

Забываюць душу, забываюць.

I сумленне катуе ахвяр,

пераможцы яго забіваюць.

Ідзе чалавек.

Балючыя крокі

не па траве —

па цвіках эпохі.

PRESTO

Ідзе чалавек,

посцілкі тчэ сваіх тыдняў,

I чалавеку ніколі

занятак такі не абрыдне,

хоць пастрыкае ўсе пальцы,

паколе кастрыцай душу.

Смутак мінулых стагоддзяў

у сэрцы нашу.

Дрот іржавых стагоддзяў

разладаў былых

каронай цярновай сціскае

чало Дваццатага Брата.

Чырвоныя хмары плывудь праз вякі;

дажджамі сцякаюць слёзах

забітых дзяцей Зямлі

I тых, што яшчэ будуць забіты

ў дарослай гульні

у — не гумавы! — атамны мячык.

Не!

Уздымі свае ручкі, Алеська,

малая дачка ўсемагутнай,

безабароннай планеты.

Што ў ix трымаеш? —

Ляльку?

Малпу з чырвонага штучнага футра?

Пластмасавы кубачак ляльчын?

Анучку i гумавы мячык?..

Ты, сонейка,— гумавы мячык,

Каціся ў далонькі дзіцяці,

Скачы па зямлі, гумавы мячык,

Для ўсіх на свеце Алесек...

Гумавы мячык!

Мне здаецца, сусвет,

я забыла сказаць табе

самае важкае слова:

пра гумавы мячык,

які выратуе цябе,

калі ўсе дарослыя,

звар'яцелыя ў мітусні сваіх будняў,

стануць хоць на адзін дзень

дзецьмі

ў светлых,

запэцканых гумавым сонцам

кашульках.

FINALE

Ідзе чалавек.

Час ідзе.

Супадзенне?

Адзін пасадзіць сад

або пабудуе палац для дзяцей.

Другі каменне

пакіне ад гмаху

i пыл —

ад камення.

Супадзенне?

Адзін выціскае гарачыя сляды розуму

на паперы.

Другі ўладна стукае ў дзверы

сусвету,

каб далі яму на жыхарства

не кватэру — усю планету.

Адзін лечыць раны хваробнага веку.

Другі на свет прыбаўляе калекаў.

Супадзенне ў часе, ў прасторы:

паляна жыцця — дзеці,

паляна смерці — морак.

Колькі каштуе жыцдё чалавечае сёння

Дваццаць тон узрыўчаткі?

Пуд солі?

Грам сіні нябёснай

ці два кубаметры зямлі —

покрыва вечнага даху?

— Спіш, чалавек?

— Сплю,

каб праспаць,

калі павядуць чалавецтва на плаху.

Бо той, хто ідзе наперадзе,—

першы загіне.

Лепш рапухай ззаду жыцця

сядзець у каляіне.

Што каму!

Хто падняўся на стромкі Біг Бэн,

той рапухай не стане.

Хто свой дом загародкай паставіў вайне,

той сябе не падмане.

Ідзе чалавек.

Балючыя крокі

не па траве —

па цвіках эпохі.