Dzieci Diuny

TERMINOLOGIA IMPERIUM

ABA: luźna szata, zwykle czarna.

ADAB: władcza pamięć, która ogarnia człowieka sama z siebie.

AJAT: znaki życia (zwykle: ajat i burhan życia; patrz BURHAN).

AKSOLOTLOWY ZBIORNIK: urządzenie zawierające końcowe produkty technologii aksolotlowej, najistotniejszego osiągnięcia Tleilaxan. Technologia aksolotlowa nie ograniczała się wyłącznie do samego zbiornika, który był wynikiem znacznie wcześniejszych, długotrwałych badań genetycznych i przekształceń i nieco tylko przewyższał sztuczną macicę. Wytworami techniki aksolotlowej Tleilaxan były m. in. ghole, „wypaczeni” mentaci oraz lepsza, „poprawiona” rasa Nawigatorów Gildii Planetarnej (patrz: GHOLE oraz NAWIGATORZY).

ALAM AL-MITHAL: mistyczna kraina podobieństwa, gdzie nie ma żadnych fizycznych ograniczeń.

ARIF: (frem.) sędzia lub sąd.

ARRAKIN: pierwsza osada na Arrakis, do czasu objęcia Diuny w pseudolenno przez ród Harkonnenów siedziba rządu planetarnego. Po przejęciu planety przez ród Atrydów miasto Arrakin ponownie zostało obrane planetarną stolicą.

ARRAKIS: trzecia planeta Canopusa, bardziej znana jako Diuna; jedyne źródło życiodajnej przyprawy-melanżu.

BALISETA: pochodzący w prostej linii od cytry dziesięciostrunowy, szarpany instrument muzyczny. Ulubiony instrument imperialnych trubadurów.

BASZAR (często PUŁKOWNIK BASZAR): termin z militarnego leksykonu rodu Corrinów, oznaczający oficera sardaukarów o jeden stopień wyższego rangą od pułkownika w zunifikowanej hierarchii Imperium. Stopień utworzony dla wojskowego komendanta podregionu planetarnego (patrz: SARDAUKARZY).

BENE GESSERIT (1): wychowanka starożytnej szkoły kształcenia ducha i ciała (szkoły macierzystej na Wallach IX lub jednej ze szkół regionalnych, rozsianych na planetach; patrz poniżej).

BENE GESSERTT (2): zakon żeński, w ciągu stuleci działający za parawanem półmistycznej szkoły kształcenia ducha i ciała (założonej przede wszystkim dla dziewcząt po tym, jak Dżihad Butlerjańska zniszczyła tak zwane „myślące machiny” i roboty).

BESTIA RABBAN: Glossou Rabban (10132-10193), hrabia z Lankiveil, siridar-regent barona Vladimira Harkonnena na Arrakis.

B.G.: żargonowe określenie Bene Gesserit.

BIBLIA PROTESTANCKO-KATOLICKA: „Księga Ksiąg”, pismo święte opracowane przez Kongres Ekumeniczny Federacji (K.E.F.), który odbył się na neutralnej wyspie Starej Ziemi; zrewidowane połączenie starożytnych pism świętych, zawierające elementy najstarszych religii, łącznie z Maometh Saari, chrześcijańską Mahayanną, katolicyzmem zensunnickim i przekazami buddislamskimi. Za najwyższe przykazanie Bibli P.K. uważa się: „Nie będziesz kaleczył ducha”…

BI-LAL KAIFA: Amen. (Dosłownie: niczego już nie trzeba wyjaśniać).

BINDU: termin odnoszący się do układu nerwowego człowieka, szczególnie do szkolenia nerwów. Często określane jako bindu-nerwatura (patrz: PRANA oraz SZKOLENIE).

BLECH: otwarta, płaska pustynia.

BURHAN: dowody życia (zwykle: ajat i burhan życia; patrz: AJAT).

BURKA: izolowana opończa, którą Fremeni nosili na pustyni.

CENZORKA PRZEŁOŻONA: potocznie: Bene Gesserit Jasnowidząca — Wielebna Matka Bene Gesserit będąca jednocześnie dyrektorką szkoły regionalnej B.G.

CHAKOBSA: tak zwany „język magnetyczny”, który wywodzi się częściowo z pradawnego Bhotani (Bhotani-dżib, gdzie „dżib” oznacza dialekt). Mieszanina starożytnych narzeczy zmodyfikowanych przez rozmaite grupy w celu dochowania tajemnicy. Podstawę „języka magnetycznego” stanowi język łowiecki Bhotani: żargon najemnych morderców z okresu pierwszych Wojen Assassinów.

CHAUMAS: w niektórych dialektach: aumas. Trucizna podana w pokarmie, (dokładnie w suchym pożywieniu, w odróżnieniu od trucizny podanej w jakiś inny sposób).

CHAUMURKY: jedna z najbardziej znanych i popularnych trucizn, często używana przez assassinów. Chaumurky była bezbarwną i bezwonna cieczą, podawaną prawie zawsze w napojach. W niektórych dialektach: murky lub musky.

CHWYTOWÓD: zewnętrzny przewód filtrfraka, odprowadzający wydychaną przez nos wilgoć do systemu odzyskowego filtrfraka (patrz: FILTRFRAK).

CORIOLISA, KURZAWA: każda większa burza piaskowa na Diunie, której wiejące na otwartych równinach wiatry wzmagane są przez ruch obrotowy planety, aż osiągają prędkość do 700 km/h. Kurzawa Coriolisa powoduje „deszcz piasku” (el-sajal — opad pyłu wzniesionego na średnią wysokość, ok. 2000 m, lub matar — opad pyłu wzniesionego na dużą wysokość, powyżej 2000 m).

CORRINÓW, RÓD: ród pochodzący z Salusa Secundus (trzeciej planety Gammy Waiping), biorący swą nazwę od niby-mgławicy Corrin, w pobliżu której rozegrała się słynna bitwa kosmiczna (w roku 88 P.G.), ustalająca jego panowanie nad Imperium. Padyszach Imperator Szaddam IV, ojciec Irulany Corrino-Atrydy, był ostatnim, osiemdziesiątym pierwszym władcą z dynastii Corrinów. Po śmierci Szaddama IV spadkobiercą fortuny rodu został Farad’n, syn Wensicji (trzeciej córki Padyszacha Imperatora) i hrabiego Dalaka Fenringa, jednakże do czasu uzyskania odpowiedniego wieku regencję w jego imieniu sprawowała matka.

CYTADELA: pałac w Arrakin; największa budowla w całej historii ludzkości, zbudowana podczas dwunastoletniej Dżihad Fremenów i panowania Paula Muad’Diba Atrydy. Budowa Cytadeli została sfinansowana dzięki handlowi przyprawą. W jej skład wchodzi wiele całych budowli z ujarzmionych przez dżihad planet, które zostały przewiezione galeonami Gildii.

CZERW PUSTYNI: patrz: SZEJ-HULUD.

DAO: trans odrętwienia, rodzaj letargu bindu, w którym Bene Gesserit może spowolnić swoje fizjologiczne czynności do poziomu na krawędzi utrzymania życia. Trans pomocny w celu przetrwania w zagrażających życiu warunkach, a także potrzebny do odmłodzenia komórek.

DIUNA: potoczna nazwa Arrakis, trzeciej planety Canopusa. DRUGA DŻIHAD: patrz: DŻIHAD FREMENÓW.

DRUGI KSIĘŻYC: mniejszy z dwóch satelitów Arrakis, godny uwagi ze względu na sylwetkę skoczka pustynnego w rzeźbie powierzchni (patrz: PIERWSZY KSIĘŻYC).

DRYF: wtórna kolektorowa faza generatora polowego Holtzmana. Znosi ciążenie w pewnych granicach, określonych proporcjami masy i zużycia energii.

DRYFOWA LAMPA: patrz: KULA ŚWIĘTOJAŃSKA.

DUDNIK: fremeński przyrząd w kształcie krótkiego palika z mechanizmem sprężynowym i kołatką na końcu, używany w dwóch celach: przywołania lub odciągnięcia czerwi pustyni. Po wbiciu go w bardziej zwartą, nawietrzną stronę wydmy i zwolnieniu mechanizmu sprężynowego, kołatka wydawała charakterystyczne „dudnienie” przywabiające szej-huludy. Jako niezastąpiona pomoc w podróży, często niezbędna dla przeżycia, dudnik był jednym z elementów wyposażenia fremsaka (patrz: FREMSAK).

DYSTRANS: urządzenie składające się z dwóch części: translatora falowego — malutkiego kryształu ważącego niecałe pięć miligramów, wszczepionego stworzeniu przenoszącemu wiadomość, i z kodera-dekodera — rurki długości ok. dziesięciu centymetrów i siedmiu milimetrów średnicy. Urządzenie służy do wykonywania odbitek neuronowych w układzie nerwowym przedstawicieli gatunków rzędu Chiroptera lub ptaków w celu specyficznej komunikacji (rozwiniętej w znacznym stopniu przez Fremenów). Po wszczepieniu translatora naturalny głos zwierzęcia zawiera zapis wiadomości, którą z tej fali nośnej można wyodrębnić za pomocą drugiego dystransu. Dystrans wynaleziono na Ix (dziewiątej planecie Eridani A) około roku 10000 E.G., a w 10179 dokonano pierwszej pomyślnej implantacji kryształku dystransowego u człowieka.

DŻEKARATA: legendarna sicz ogłoszona tabu wiele pokoleń przed zapoczątkowaniem ekologicznej transformacji Arrakis, ponieważ była miejscem zamieszkania „wolnych insektów” (patrz: IDUALI). Dzięki powszechnemu sprzymierzeniu fremeńskich plemion Dżekarata została zaatakowana, a jej mieszkańcy eksterminowani.

DŻIHAD: „święta wojna”, krucjata religijna, krucjata fanatyczna.

DŻIHAD BUTLERJAŃSKA: krucjata przeciwko maszynom myślącym, komputerom i świadomym robotom, zwana potocznie Wielką Rewoltą. Napięcie między programistami a tymi, którzy uznawali wyższość zdolności człowieka (znaczone raz po raz mniejszymi i większymi pogromami antykomputerowymi) wzrastało przez przeszło pięćset lat, by w roku 201 P.G. przemienić się z rebelii w siejącą śmierć i zniszczenie prawie stuletnią dżihad, zakończoną w 108 P.G. Główne przykazanie Dżihad Butlerjańskiej zachowało się w Biblii P.K. jako „Nie będziesz czynił machin na obraz i podobieństwo rozumu ludzkiego”.

DŻIHAD FREMENÓW (zwana też DŻIHAD MUAD’DIBA): krucjata religijna (rozpoczęta w roku abdykacji Szaddama IV Corrino — 10196 E.G.), którą Fremeni ponieśli w kosmos w celu podporządkowania całego znanego wszechświata nowemu władcy. Dżihad pochłonęła przeszło sześćdziesiąt miliardów ofiar, spustoszyła dziewięćdziesiąt planet, kompletnie zdemoralizowała pięćset innych. Jej największy impet trwał zaledwie dwanaście standardowych lat. Kwizarzy Tafwidzi (fremeńscy kapłani) traktowali Dżihad Muad’Diba jako narzędzie szerzenia swej religii. Większość z czterdziestu wykorzenionych przez nich wyznań zniszczono po kampanii w układzie Molitor.

E.G.: „era Gildii”, skrót w kalendarzu Imperium opartym na dacie powstania monopolu Gildii Planetarnej (patrz: P.G.).

EKOLOGICZNA TRANSFORMACJA DIUNY: plan, mający na celu zmianę ekologii i klimatu Arrakis. Jego realizację rozpoczął Pardot Kynes (10121-10175), ojciec Lieta-Kynesa (10156-10191).

ELAKKA: niewysokie, krwisto-słojowate drzewa z Ekaz (czwartej planety Alfa Centauri B), najlepiej znane z produktów z nich otrzymywanych: lin, narkotyku elakka i semuty.

ERG: rozległy obszar pustyni pokryty wydmami, morze piasku.

FAI: danina wodna („podatek od ochrony”), główna forma płatności podatku na Arrakis.

FAUFRELUCHES: egzekwowany przez Imperium sztywny system podziału klasowego. „Miejsce dla każdego człowieka i każdy człowiek na swoim miejscu”.

FEDAJKINI: fremeńscy komandosi śmierci, najbardziej przerażający wojownicy swoich czasów, którzy służyli Muad’Dibowi podczas jego pierwszej bitwy przeciw rodowi Harkonnenów i siłom Corrinów, a później jako elitarne formacje w Drugiej Dżihad. Po odejściu Paula Muad’Diba na pustynię, w roku 10210 Alia rozwiązała oddziały fedajkinów. (Historycznie: grupa ludzi, którzy się zebrali i przysięgli poświęcić życie w imię sprawiedliwości).

FILTRFRAK: osłaniający ciało ubiór wynaleziony na Arrakis przez Fremenów, pozwalający na przetrwanie w pustyni poprzez zapobieganie utraty wydalanej wody i wilgoci. Jego podstawę stanowi mikrowarstwowa tkanina, stanowiąca pochłaniacz ciepła i wysokowydajny system filtracyjny wydzielin ciała. Warstwa stykająca się ze skórą jest lekko porowata i po wchłonięciu przez filtrfrak ciepła przenika przez nią pot. Następne dwie warstwy zawierają włókna wymiany ciepła i osadniki soli, która jest odzyskiwana. Mocz i fekalia przetwarzane są w specjalnych podkładkach udowych. Siły pompującej dostarczają filtrfrakowi głównie ruchy ciała (oddychanie i kroki — dzięki zamontowanym w pustynnych butach temag pompom piętowym), a także działanie osmotyczne. W otwartej pustyni na twarzy nosi się specjalną maskę, przez której filtr naustny wdycha się powietrze. Wydech następuje przez nos, w który wkłada się specjalny chwytowód zakończony filtrwtykiem. Odzyskana woda przepływa do kieszeni łownych, z których można ją pić za pomocą wodowodu (rurki w chomątku na szyi).

FILTRNAMIOT: małe, szczelne pomieszczenie przenośne, wykonane z tkaniny mikrowarstwowej, odzyskującej w postaci wody pitnej wilgoć wydalaną z oddechem przebywających w nim ludzi oraz osiadającą na zewnętrznych ściankach filtrnamiotu (patrz: PIACHOCHRAPY).

FONDAK: legendarna siedziba przemytników na Arrakis, której położenie utrzymywane jest w najgłębszej tajemnicy.

FREGATA: największy kosmiczny statek, mogący lądować i startować z powierzchni planety.

FREMENI: wolne plemiona na Arrakis, mieszkańcy pustyni, potomkowie Zensunnitów, którzy przybyli na Diunę trzy tysiące lat wcześniej.

FREMSAK: wyrabiana przez Fremenów sakwa z wyposażeniem umożliwiającym przeżycie na pustyni. W skład fremsaka wchodziły: literjony, filtmamiot, tabletki wzmacniające, odłówki, piachochrapy, lornetka, niezbędnik, barwolwer, nieckograf, filtrwtyki, parakompas, haki stworzyciela, dudnik, słup ognia, kondensator statyczny i Kitab al-Ibar (wraz z małą fiszką jarzeniową i szkłem powiększającym). Cała sakwa spakowana w niewielki tobołek ważyła w przybliżeniu dziesięć kilogramów.

GALEON: największy kosmiczny statek transportowy w systemie przewozowym Gildii Planetarnej.

GANGISHREE: peryferyjna planeta Imperium, jedna z wielu ujarzmionych przez Dżihad Fremenów.

GĄSIENIK PRZYPRAWOWY (lub GĄSIENIK PIASKOWY): potoczna nazwa maszyny przeznaczonej do poszukiwania i zbioru melanżu (patrz: ŻNIWIARKA).

GHAFLA: nieumiejętność skupienia się w obecności natrętnej muchy, stąd: osoba chwiejna, której nie należy ufać.

GHANIMA: „łup wojenny”, coś zdobytego w bitwie lub pojedynku. Najczęściej bezużyteczna pamiątka walki, budząca jedynie wspomnienia.

GHOLE: duplikaty ludzi, produkowane przez Bene Tleilax w zbiornikach aksolotlowych (patrz: AKSOLOTLOWY ZBIORNIK), zachowujące wzór genów oryginałów, ale pozbawione świadomych wspomnień z ich przeszłości.

GIEDI PRIME: planeta Wężownika B (36), ojczyzna rodu Harkonnenów.

GILDIA PLANETARNA: jedno z trzech ramion politycznego trójnoga wspierającego Wielką Konwencję. Gildia jest drugą (patrz: BENE GESSERIT — 2) ze szkół kształcenia ducha i ciała, które powstały w następstwie Wielkiej Rewolty. Podwaliny pod to, co stało się później Gildią Planetarną, położyli uciekinierzy przed Dżihad Butlerjańską, którzy odkryli Tupile („planeta azylu”). Powstanie monopolu Gildii w dziedzinie podróży, transportu i bankowości międzynarodowej przyjęto za datę początkową kalendarza Imperium.

GŁOS: termin używany w odniesieniu do manipulacji mową w celu zdobycia całkowitej kontroli nad słuchaczem; jedno z najbardziej imponujących uzdolnień Bene Gesserit — umiejętność wytwarzania (przez odpowiednio dobrane odcienie barwy głosu) bodźca słuchowego w celu zaszczepienia polecenia w podświadomości osobnika, a zatem stworzenia przymusu posłuszeństwa.

GOM DŻABBAR: (dosłownie: wróg ostateczny) — igła zatruta metacyjankiem, z pomocą której Cenzorki Bene Gesserit poddają świadomość ludzką próbie śmierci.

GRODŹ: przenośne lub instalowane na stałe, plastykowe lub metalowe zamknięcie hermetyczne, stosowane w celu niedopuszczenia do wyparowywania wilgoci z fremeńskich jaskiniowych obozowisk dziennych i wszelkich budynków na Arrakis.

GROT-GOŃCZAK: pospolita broń skrytobójcza. Szybująca w dryfie ostra, metalowa drzazga (o długości do 5 cm), która za pomocą ukrytej w pobliżu konsoli sterowana jest jak pocisk.

HADIS: sporządzony na podstawie ustnych przekazów zbiór tradycji fremeńskich, dodatkowe źródło zasad postępowania i przepisów religijno-prawnych.

HADŻDŻ: święta podróż, pielgrzymka.

HADŻI: pielgrzym Hadżdż.

HAKI STWORZYCIELA: pejczopodobne laski stosowane przez Fremenów do chwytania, dosiadania i ujeżdżania czerwi pustyni. Z jednej strony zakończone hakami, z drugiej były szorstkie dla pewniejszego chwytu. Laski miały różne długości: od niespełna półtora do przeszło dwóch metrów.

HARKONNEN VLADIMIR (10110-10193): siridar-baron (zwykle wymieniany jako baron Harkonnen) Giedi Prime, ojciec lady Jessiki, matki Paula Muad’Diba. Baron Harkonnen zginął na Arrakis podczas bitwy pod Arrakin.

HARQ AL-ADA: (frem.) złamanie obyczaju.

HAUST-STUDNIA: forma wysięku, z którego można rzekomo ciągnąć wodę za pomocą słomki (patrz: WYSIĘK).

HUANUI (zgonsusznia): urządzenie wynalezione przez Fremenów i tylko przez nich używane, służące do wydestylowywania wody ze zwłok.

ICHWAN: (frem.) braterstwo.

IDUALI: „wodne insekty” — pierwotni mieszkańcy legendarnej siczy Dżekarata, którzy zostali tak nazwani, ponieważ nie wahali się przed popełnieniem najohydniejszej według fremeńskiego prawa zbrodni: odebrania wody innym Fremenom (patrz: DŻEKARATA).

IX: dziewiąta planeta układu Eridani A, źródło wyrafinowanych technologii; zaliczania obok Richese (czwartej planety Eridani A) do niedościgłych cywilizacji technicznych.

JĘZYK WALKI: każdy specyficzny język, służący do nieskrępowanego porozumiewania się podczas bitwy, niezrozumiały dla strony przeciwnej.

KALADAN: trzecia planeta Delty Pawia, w latach 8711-10191 E.G. siridar-księstwo rodu Atrydów. Rodzinna planeta Paula Muad’Diba.

KALADAŃSKI ZAMEK: imponująco kunsztowny dwór, który był domem rodu Atrydów przez cały czas ich praw własności jako siridarów-książąt Kaladanu i dla sześciu generacji wcześniej. Po przejęciu przez ród Atrydów Arrakis zamek zamieszkiwał siridar-in-absentia Kaladanu, hrabia Hasimir Fenring, a od roku 10196 lady Jessika i Gurney Halleck.

KANAT: otwarty kanał nawadniający na pustyni, w którym można regulować przepływ wody.

KANLY: oficjalna i w znacznej mierze zrytualizowana waśń lub wendeta. Ścisłe zasady prowadzenia kanly ustanowiono w Wielkiej Konwencji, głównie w celu ochrony postronnych świadków konfrontacji rodów.

KARDAMON: wonna przyprawa dodawana czasem do kawy, używana też w medycynie.

KAZA: wyznaczony przywódca.

KHOAM: akronim utworzony z nazwy Konsorcjum Honnete Ober Advancer Mercantiles — wszechświatowej korporacji eksploatacyjnej, kierowanej przez Imperatora i wysokie rody (z Gildią i Bene Gesserit jako cichymi wspólnikami). Stworzenie KHOAM podczas Wielkiego Synodu Finansowego w latach 10-5 P.G. wyznaczyło prawdziwy początek Imperium i stało się jednym z jego głównych elementów. Po zakończeniu Dżihad Fremenów KHOAM zostało zdominowane przez nowego Imperatora w takim stopniu, jakiego ród Corrinów nigdy nawet nie śmiał brać pod uwagę.

KIESZEŃ ŁOWNA: każda kieszeń filtrfraka, do której trafia przefiltrowana woda i gdzie jest magazynowana.

KITAB AL-IBAR: kompilacja vademecum przeżycia w pustyni i modlitewnika, opracowana przez Fremenów.

KOAN: żeński duch śmierci chodzący bez stóp.

KRALIZEK: słowo zaczerpnięte z najdawniejszych legend fremeńskich, oznaczające „Atak Huraganu” — bitwę na końcu Wszechświata.

KRWAWIN: pasożytnicza roślina pnąca, pochodząca z Giedi Prime, planety Wężownika B (36). Pędów i korzeni krwawinu często używano jako biczów w obozach niewolników. Twardy, giętki korzeń uderzał z siłą równą skórzanemu czy plastykowemu biczowi, powodując intensywny, palący ból trwający przez kilka godzin, a także pozostawiając ofiarom tatuaż koloru buraka i nie ustępujący (nawet do sześciu lat) ból o niskim natężeniu.

KRYSNÓŻ: święty nóż Fremenów z Arrakis. Żadnemu z przybyszów, którzy go widzieli, nie wolno było opuścić Diuny bez zgody Fremenów. Ostrze krysnoża było wyrabiane z pojedynczego zęba gigantycznego czerwia. Tą największą fremeńską świętość wytwarzano w dwóch wersjach: „stałej” i „niestałej” (nóż „niestały” wymagał kontaktu z polem elektrycznym ciała ludzkiego, aby nie ulec rozpadowi). I jedne, i drugie miały mlecznobiałe ostrze długości około 20 cm, które w przyćmionym świetle dawało złudzenie rozżarzonego zęba czerwia pustyni. Zęby przynoszono do sicz nieczęsto; były możliwe do zdobycia tylko wtedy, gdy Fremeni znaleźli resztki nieżywego czerwia.

KSIĘGA AZHARA (znana również jako „Zbiór Wielkich Tajemnic”): opracowana przez Bene Gesserit kompilacja religijnych mitów i dogmatów, najprawdopodobniej zawierająca wszelkie warianty teologii, praktykowane przez wszystkich znanych wiernych w historii wszechświata (słowo „księga” jest tu nieco mylące, chociaż wielotomowe wypisy ze zbioru są dostępne dla studentek B.G., a cztery woluminy opublikowano drukiem).

KULA ŚWIĘTOJAŃSKA: samozasilające (zazwyczaj z baterii organicznych) urządzenie oświetleniowe zawieszone w dryfie dzięki umieszczonemu wewnątrz zminiaturyzowanemu generatorowi Holzmana o bardzo małej mocy. Kulę świętojańską wynalazł w roku 4266 jeden z najwcześniejszych badaczy planety Ekaz.

KWISATZ HADERACH: „Skrócenie drogi”. Taką nazwę nadały Bene Gesserit niewiadomej, dla której poszukiwały rozwiązania genetycznego: Bene Gesserit płci męskiej, którego witalne siły psychiczne łączyłyby przestrzeń i czas. Według Ceduły Doboru (rejestru głównego programu ludzkiej hodowli) miał być nim syn zrodzony z córki Jessiki (która zlekceważyła polecenia swoich przełożonych wśród Bene Gesserit i urodziła syna, Paula) i Feyda-Rauthy Harkonnena. Jednakże wskutek wielu czynników Kwisatz Haderach pojawił się wcześniej: był nim właśnie Paul Atryda.

LAMPA DRYFOWA: patrz: KULA ŚWIĘTOJAŃSKA.

LANDSRAAD: najstarsza z instytucji, które uformowały Imperium (obok KHOAM, rodu imperialnego i Gildii Planetarnej). Na przestrzeni wielu wieków Landsraad zmieniał się i ewoluował. Przed Dżihad Butlerjańską był organizacją składającą się z posłów, która przyznawała ograniczone uprawnienia ich planetarnym rządom. Landsraad służył jako ciało opiniodawcze w debatach i wyrokujące w sporach między dwoma lub więcej członkami rządów albo w sprawach rzekomego pogwałcenia jakichś umów pomiędzy partiami. W wyjątkowych przypadkach mógł wtrącić się w spór, jeżeli jedna z partii była zdecydowana naruszyć któreś z fundamentalnych postanowień prawa międzynarodowego. Jednakże najważniejszą rolą Landsraadu podczas długich lat panowania Corrinów było to, że był on jedyną organizacją, która zabezpieczała wspólne interesy tysięcy planet przed sardaukarami. Upadek imperialnego rodu Corrinów po dziesięciu tysiącach lat panowania i triumf rodu Atrydów po zniszczeniach dokonanych przez Dżihad Fremenów nie oddziałały na struktury czy tradycyjne funkcje Landsraadu jako siły będącej w opozycji do rodu imperialnego. Jednakże jego potęga bardzo zmalała i nigdy nie zdołał on już odzyskać pozycji siły prawie równej imperialnej.

LAZA, TYGRYSY: specjalna „zmodyfikowana” rasa terrańskich tygrysów sprowadzonych na Salusa Secundus po dwutysięcznym roku E.G.

LEGION IMPERIALNY: jednostka bojowa składająca się z dziesięciu brygad (ok. 30 000 ludzi).

LEVENBRECH: adiutant baszara (patrz: BASZAR).

LIBAN: fremeński napój przyprawowy; woda z melanżem i dodatkiem mąki z jukki. Pierwotnie: napój z kwaśnego mleka.

LICHTUGA: rodzaj fregaty (patrz: FREGATA).

LITERJON: wykonany z bezodpryskowego plastyku jednolitrowy, idealnie szczelnie zamykany pojemnik do przenoszenia wody na Arrakis.

MAHDI: w legendzie mesjanistycznej Fremenów: „Ten, który powiedzie nas do raju”.

MASHAD, PRÓBA: wszelka próba, w której stawką jest honor (określony jako podstawa natchniona; Próba Duchowa).

MATAR: patrz: CORIOLISA, KURZAWA.

MAULA, PISTOLET: popularna broń assassinów. Ręczny pistolet sprężynowy, strzelający zatrutymi bolcami (zasięg ok. 40 metrów).

MELANŻ: „przyprawa nad przyprawami”, której jedynym źródłem jest Arrakis. Znana głównie ze swych życiodajnych właściwości, przyjmowana w ilościach powyżej dwóch gramów dziennie na siedemdziesiąt kilogramów wagi ciała jest łagodnie warunkująca. Melanż powstaje z masy preprzyprawowej — stadium grzybowatego, burzliwego wzrostu, spowodowanego dostaniem się ekskrementów piaskopływaków do wody (patrz: PIASKOPŁYWAK). Arrakańska przyprawa w tym stadium „wybucha” w charakterystyczny sposób, co powoduje wymieszanie substancji z głębi ziemi z substancją z jej powierzchni. Ta masa, poddana działaniu słońca i wiatru, staje się melanżem.

MENTACI „WYPACZENI”: mentaci „wypaczeni” byli produktami tleilaxańskich zbiorników aksolotlowych i różnili się od normalnych mentatów cechami nieistotnymi dla czystych zdolności obliczeniowych, nadawanymi im zgodnie z życzeniami klientów: uczuciowym charakterem, odpowiednią strukturą ciała czy charakterystyką psychologiczną.

MENTAT: „ludzki komputer”, wcielenie logiki i rozumu. Specjalna klasa obywateli Imperium, szkolonych w umiejętnościach logicznego myślenia na nadludzkim poziomie. Mentat był zdolny do dokonywania błyskawicznych obliczeń skomplikowanych danych i znakomitych wnioskowań, ale tylko wtedy, gdy pogrążał się w mentackim transie (objawiającym się szklistością oczu i monotonną intonacją głosu). Jak wykazały pewne badania, świadomość podczas mentackiego transu „obraca się wewnątrz” (patrz: MENTACI „WYPACZENI”).

METODA B.G.: stosowanie drobiazgowej obserwacji (termin używany czasami potocznie na określenie całego kształcenia Bene Gesserit — patrz: SZKOLENIE).

MISSIONARIA PROTECTIVA: ramię zakonu żeńskiego, którego główną funkcją było rozsiewanie zaraźliwych zabobonów na prymitywnych planetach (patrz: PANOPLIA PROPHETICUS).

MUAD’DIB: skoczek pustynny aklimatyzowany na Arrakis; we fremeńskiej mitologii ziemi i ducha zwierzę związane z rysunkiem widocznym na drugim księżycu planety. Mysz czczona przez Fremenów ze względu na swą niezwykłą zdolność przystosowywania się do życia w otwartej pustyni.

MUAD’DIB PAUL: fremeńskie imię Paula Atrydy w wieku męskim.

MUR ZAPOROWY: górzyste wypiętrzenie terenu w północnych regionach Arrakis, które osłania niewielki obszar tej planety przed kurzawami Coriolisa.

MUSZTAMAL: niewielki ogród przydomowy lub ogródek na dziedzińcu.

NAIB: ten, kto ślubował nigdy nie dać się wziąć żywcem; tradycyjna przysięga przywódcy Fremenów.

NAWIGATORZY: Gildianie potrafiący z pomocą melanżu odszukiwać taką linię przyszłości, która pozwala trans-świetlnym galeonom Gildii Planetarnej omijać wszelkie niebezpieczeństwa.

NERUS, TANIDIA: zidentyfikowana przez Leto II jako matka lady Jessiki Atrydy. Dzięki źródłom odkrytym kilka tysięcy lat później stwierdzono, że matką Jessiki była Wielebna Matka Bene Gesserit Helena Mohiam, która podała się za Tanidię Nerus, gdy przedstawiono ją jako konkubinę baronowi Vladimirowi Harkonnenowi (patrz: HARKONNEN VLADIMIR).

NIECKA: zamieszkany, nizinny obszar na Arrakis, okolony wzniesieniem terenu, osłaniającym nieckę przed burzami piaskowymi.

NIEZBĘDNIK: zestaw zawierający narzędzia i części zamienne do fremeńskich filtrfraków. W skład standardowego niezbędnika wchodziły m. in. filtrwtyki, kilka kawałków wodowodu i skrawek tkaniny mikrowarstwowej.

ODDZIELACZ WIATRU: urządzenie instalowane głównie na szlaku dominujących wiatrów; skrapla wilgoć w powietrzu, które jest zasysane do komory (najczęściej na zasadzie gwałtownego i znacznego spadku temperatury w oddzielaczu).

ORNITOPTERY: (skrzydłowce); podstawowy sposób transportu powietrznego w Imperium. Pierwsze ornitoptery — statki powietrzne zdolne do długotrwałego lotu za pomocą uderzeń skrzydłami na wzór ptaków — zostały zbudowane przez grupę naukowców będących więźniami politycznymi. Więźniowie ci, zmuszeni do pracy naukowej, przeszukiwali Imperialne Archiwa Naukowe w celu odszukania porzuconych w skomputeryzowanej społeczności wynalazków, które mogłyby być ekonomicznie wykorzystane. Naukowcy-więźniowie znaleźli wiele zastosowań dla istniejących już od wieków artefaktów, a jednym z nich były właśnie ornitoptery. Pojazdy te były początkowo przyjęte z niechęcią i nieufnością, lecz z czasem stały się najbardziej popularnym środkiem powietrznego transportu. Dżihad Butlerjańska ze swą proskrypcją na skomplikowane urządzenia oddała planetarne nieba w niemal niepodzielne władanie prostym i tanim ornitopterom.

OTOMANA: niska kanapa z wałkami po bokach zamiast oparć.

OUT-FREJN: w Galach: najbliższy obcy, to znaczy spoza wybrańców, spoza najbliższego otoczenia.

PANEW: nisko położony teren lub depresja na Arrakis, powstała w wyniku osiadania warstw podłoża.

PANOPLIA PROPHETICUS: najważniejsze źródło materiałów dla Missionaria Protectiva, zawierające szczegółowe metody manipulowania religią za pomocą zaraźliwych przesądów, używanych przez zakon żeński w celu eksploatacji regionów prymitywnych (patrz: MISSIONARIA PROTECTIVA).

PASKUDZTWO: termin używany przez Bene Gesserit na określenie osób przed-urodzonych (patrz: PRZED-URODZENI).

PCHLI SZTYCH: wszelkie krótkie, wąskie ostrza, trzymane w lewej ręce przez walczących używających tarcz obronnych, często zatrute.

P.G.: „przed Gildią”; skrót w kalendarzu Imperium opartym na dacie powstania monopolu Gildii Planetarnej (patrz: E.G.).

PIACHOCHRAPY: urządzenie tłoczące powietrze do wnętrza przysypanego piaskiem podczas burzy filtrnamiotu (patrz: FILTRNAMIOT).

PIASKOPŁYWAK: pół roślina, pół zwierzę; zarodek czerwia pustyni żyjący w głębi piasku, zwany potocznie maleńkim stworzycielem. Ekskrementy piaskopływaków (ginących milionami w każdym wybuchu przyprawowym) zmieszane z wodą tworzą masę preprzyprawową (patrz: MELANŻ). Poza wybuchami dla maleńkich stworzycieli śmiertelne niebezpieczeństwo stanowią też nieznaczne wahania temperatury. Nieliczne pozostałe przy życiu osobniki zapadają w półsen cystohibernacji, by po sześciu latach wyłonić się w postaci niewielkiego (ok. 3 metry długości) czerwia pustyni (patrz: SZEJ-HULUD).

PIERŚCIENIE WODY: patrz: TALIONY WODY.

PIERWSZY KSIĘŻYC: większy z dwóch satelitów Arrakis, godny uwagi ze względu na charakterystyczny wizerunek ludzkiej pięści w rzeźbie powierzchni (patrz: DRUGI KSIĘŻYC).

PLASTAL: stal stabilizowana włóknami stravidium, które wrastają w jej strukturę krystaliczną.

PNĄCZOSIEĆ: sieć wykonana prawdopodobnie z krimskellu („nici kleszczącej” sporządzonej z włókna pnączy hufufu z Ekaz). Sieć z krimskellu zaciska się coraz ciaśniej podczas prób jej rozerwania — aż do z góry ustalonych granic.

PRANA: termin odnoszący się do mięśni ciała, z których każdy jest traktowany osobno i jako osobna jednostka szkolony do maksimum. Często określane jako prana-muskulatura. (patrz: BINDU oraz SZKOLENIE).

PRAWDOMÓWCZYNI: Matka Wielebna, która posiadła sztukę zapadania w trans prawdy (wywołany jednym z narkotyków „widma świadomości”) i rozpoznawania kłamstwa, oszustwa lub nieszczerości. Pewne fakty sugerują, że niektóre doświadczone Prawdomówczynie mogły samowzbudzać trans prawdy bez pomocy żadnych środków, jedynie siłą autosugestii (patrz: PRAWDOPOZNANIE).

PRAWDOPOZNANIE: umiejętność dostrzegania najdrobniejszych przejawów świadomego kłamstwa, posiadana przez Prawdomówczynie (patrz: PRAWDOMÓWCZYNI).

PREPRZYPRAWOWA MASA: patrz: MELANŻ.

PROTOKÓŁ: półurzędowy raport formułujący na piśmie fakty na poparcie zbrodni przeciw Imperium.

PRZED-URODZENI: osoby obdarzone pełną świadomością już w łonie matki, posiadające wiedzę i wspomnienia swoich przodków (patrz: PASKUDZTWO).

PRZYPRAWA: patrz: MELANŻ.

PSEUDO-TARCZA: sabotażowe urządzenie używane wyłącznie na Arrakis. Wytwarzało ono pole emitujące promieniowanie podobne do promieniowania prawdziwej tarczy obronnej, doprowadzające czerwie pustyni do amoku. Nic nie mogło powstrzymać tych olbrzymich zwierząt, które atakowały i niszczyły pseudo-tarczę oraz wszystkie obiekty znajdujące się w jej pobliżu.

REŻIM WODY: surowe szkolenie służące przystosowaniu mieszkańców Diuny do egzystencji.

RIHANI DESZYFRACJA: poprzez użycie deszyfracji rihani Bene Gesserit może rozpoznawać rejestrowane indywidualnie (obojętnie jak utajone) zmiany w zachowaniu lub powierzchowności przybranej przez ludzi. Rihani pozwala również na niezawodną identyfikację ghol i Tancerzy Oblicza, nawet jeśli przybrali wygląd i indywidualność nie znaną adeptce B.G. Schemat deszyfracji umożliwia dostrzeżenie nie-człowieczych cech charakterystycznych.

RODY NISKIE: w Galach: richecy — przywiązana do planety klasa przedsiębiorców (patrz: RÓD).

RODY WYSOKIE: feudałowie posiadający lenna planetarne, przedsiębiorcy międzyplanetarni (patrz: RÓD).

RÓD: idiomatyczne określenie klanu panującego na planecie lub w systemie planetarnym.

RUSZNICE LASEROWE: miotacze laserowe wytwarzające falę ciągłą. Do czasu wynalezienia tarczy obronnej przez Holtzmana rusznice laserowe były główną bronią we wszystkich konfliktach wojskowych. W cywilizacji używającej powszechnie pól generatorowych tarcz rusznice mają ograniczone zastosowanie jako broń, gdyż zetknięcie się wiązki laserowej z tarczą powoduje straszliwy wybuch (technicznie: fuzję subatomową). W późniejszych czasach używane prawie wyłącznie jako broń przeciw dzikim zwierzętom i w sporcie strzeleckim (patrz: TARCZA OBRONNA).

SALUSA SECUNDUS: trzecia planeta Gammy Waiping; ojczysta planeta rodu Corrinów. Po przeprowadzce dworu królewskiego na Kaitain ogłoszona przez ród Corrinów imperialną planetą więzienną (388 E.G.). Dwa lata później zaczęto używać jej jako poligonu dla sardaukarów. Salusa Secundus była drugim przystankiem w przymusowych migracjach Zensunnitów; fremeńska tradycja głosi, że byli oni niewolnikami na tej planecie przez dziesięć pokoleń.

SARDAUKARZY: żołnierze — fanatycy z Salusa Secundus (trzeciej planety Gammy Waiping), wojownicy rodu Corrinów. Szkolenie wojskowe sardaukarów wyrabiało w nich bezwzględność i prawie samobójczą pogardę dla własnego bezpieczeństwa. W szczytowym okresie ich wpływu na sprawy wszechświata o biegłości sardaukarów w fechtunku powiadano, że równa się dziesiątemu stopniowi Ginazów, zaś ich przebiegłość i zręczność w starciu wręcz uchodziła za zbliżoną do kunsztu adeptki Bene Gesserit. Już przed Szaddamem IV Corrino ich siłę podkopało zadufanie, a dająca hart ducha mistyka ich religii została głęboko przeżarta cynizmem. Dotychczas niezwyciężeni, sardaukarzy zostali pokonani przez Fremenów w bitwie pod Arrakin w roku 10193 E.G.

SECHER NBIW: w jednym ze starożytnych, zapomnianych języków Terry: Złota Droga.

SICZ: dla Fremenów: „miejsce zbiórki w przypadku zagrożenia”. Wskutek ciągłego użycia (jako że Fremeni długo żyli w niebezpieczeństwie) termin ten przyjął się na oznaczenie wszelkiej jaskiniowej siedziby ich plemiennych społeczności.

SOCZEWKI OLEJOWE: olej sporządzony z rośliny pnącej zwanej hufu-fem (z Ekaz, czwartej planety Alfa Centauri B), utrzymywany w napięciu statycznym przez pole siłowe (i zamknięty w obudowie), który stanowi część układu powiększającego lub innego układu manipulacji światłem. Dzięki wyjątkowo czułej naturze pola siłowego, warstwy oleju mogły być regulowane skokowo co jeden mikron, przez co olejowe soczewki uchodziły za szczytowe osiągnięcia techniki precyzyjnej manipulacji światłem widzialnym.

SPOPIELACZ SKAŁ: jeden z wielu rodzajów broni atomowej, jedyny „przeoczony” przez drobiazgowo opracowane klauzule Wielkiej Konwencji dotyczącej broni jądrowej.

STWORZYCIEL: patrz: SZEJ-HULUD.

SUBAKH UL KUHAR: Dobrze się miewasz?; fremeńskie powitanie.

SUBAKH UN NAR: Dobrze, a ty?; tradycyjna odpowiedź.

SUK: (frem.) targowisko.

SUK, LEKARZE: lekarze, którzy ukończyli Akademię Medyczną Suk na Kaitain (założoną w roku 2401 E.G.) i uzyskali tzw. uwarunkowanie imperialne, a więc rzekomo najgłębszy odruch warunkowy przeciwko odebraniu życia istocie ludzkiej.

SZEBA: królestwo z terrańskich czasów, zwane również Saba.

SZEJ-HULUD: gigantyczny arrakański czerw pustyni, zwierzę jedyne w swoim rodzaju. „Praszczur Pustyni”, „Praojciec Wieczności”, „Pradziad Pustyni”. (Nazwa szej-hulud wymieniana pewnym określonym tonem lub napisana wielką literą odnosi się do bogini ziemi z panteonu Fremenów). Czerwie pustyni osiągają olbrzymie rozmiary (w głębokiej pustyni widywano osobniki przekraczające 400 metrów) i dożywają sędziwego wieku, jeśli się nawzajem nie pozabijają lub nie potopią w wodzie, która jest dla nich śmiertelną trucizną. Działaniom czerwi pustyni przypisuje się większość piasku na Arrakis (patrz: PIASKOPŁYWAK).

SZEJTAN: szatan.

SZIGASTRUNA: metalowe wąsy płożącej się liany zwanej szigą (Narvi narviium) rosnącej tylko na Salusa Secundus i III Delty Kaising. Słyną z niewiarygodnej wytrzymałości na rozciąganie. Szigastruna była często używana do sabotażu, w zabójstwach i okaleczeniach. Jej krystaliczna struktura oraz fakt, że utrzymywała ładunki elektryczne, uczynił z niej niezwykle trwały nośnik informacji, co spowodowało, że księgofilmy (czyli wszelkie odbitki na szpulach szigastruny stosowane w nauczaniu) cieszyły się wielką popularnością.

SZKOLENIE: w odniesieniu do Bene Gesserit ten skądinąd pospolity termin nabiera specjalnego znaczenia związanego m. in. ze szczególnym uwarunkowaniem nerwów i mięśni, na jakie tylko pozwala granica ich naturalnej wytrzymałości. Szkolenie trwa około dziesięciu lat i opiera się na serii bardzo postępowych ćwiczeń, które dają adeptce B.G. moc kontrolowania siebie mentalnie, fizycznie i psychologicznie, a także możliwość kontrolowania innych (patrz: BINDU, DAO, GŁOS, METODA B.G., PRANA, RIHANI, DESZYFRACJA).

SZPERACZ: lekki ornitopter ekipy poszukiwaczy przyprawy, przeznaczony do wypatrywania „znaków czerwia” w okolicy rejonu zbioru melanżu.

SZULOCH: nazwa siczy wymienianej w wielu fremeńskich opowieściach (szuloch znaczy: nawiedzone miejsce).

TALIONY WODY (także: PIERŚCIENIE WODY): metalowe pierścienie różnej wielkości o określonym ściśle nominale wody, na którą można je wymienić we fremeńskich kantorach.

TANCERZE OBLICZA: jadachańscy hermafrodyci, wyspecjalizowani artyści-szpiedzy z planety Tleilax, posiadający zdolność cielesnej adaptacji. Tancerze Oblicza stosowali intensywny trening, pozwalający im kopiować powierzchowność, głosy, formy fizyczne i ruchy innych; mogli dowolnie zmieniać swój wzrost, budowę ciała, rysy twarzy, kolor i długość włosów, a także płeć. Mistrzowie Tancerzy Oblicza mogli obserwować osobę tylko przez minutę, aby stworzyć przybliżone podobieństwo. Kilka godzin oglądania dawało im w rezultacie podobieństwo, które mogło zwieść przypadkowych znajomych skopiowanej osoby. Mając możliwość kilkudniowego studiowania, uzyskiwali taki stopień podobieństwa, że różnice były niezauważalne (choć tylko na krótki czas) nawet dla najbliższych. Pierwsi Tancerze Oblicza pojawili się jako artyści-imitatorzy w roku 5122 E.G.

TANZEROUFT: rejon Diuny zwany „Krajem Grozy” — trzy tysiące osiemset kilometrów kwadratowych pustyni, przerywanej sporadycznie unieruchomionymi przez trawę wydmami z oddzielaczami wiatru, służącymi do ich nawadniania.

TAQWA: coś niesłychanie cennego (dosłownie: cena wolności); to, czego bóstwo żąda od śmiertelnika i lęk wywołany tym żądaniem.

TARCZA OBRONNA: pole ochronne wytwarzane przez generator Holtzmana. Pole powstaje w fazie pierwszej zjawiska dryfowo-anulacyjnego (zjawiska negatonowego odpychania przez generator tarczy). Tarcza przepuszcza jedynie obiekty poruszające się z niewielką prędkością (w zależności od nastawienia tarczy prędkość ich waha się od 6 do 9 centymetrów na sekundę). Uziemić ją może jedynie pole elektryczne wielkości hrabstwa. Teorię konstrukcji tarczy obronnej przedstawił Holtzman w roku 3832 P.G. (patrz: RUSZNICE LASEROWE).

TARCZA SŁOWA: patrz: TARCZA OBRONNA.

TAROT DIUNY: talia licząca 78 kart: 21 kart w Arkanach Większych symbolizujących najdonioślejsze siły ludzkości, społeczeństwa i wszechświata oraz 56 kart podzielonych na cztery kolory w Arkanach Mniejszych; jedna karta, Joker lub Głupiec, jest pozbawiona numeru.

TAU: we fremeńskiej terminologii „komunia” społeczności siczy oparta na diecie przyprawowej, a przede wszystkim na orgii jedności tau (spowodowanej piciem Wody Życia), dająca Fremenom poczucie wspólnoty na poziomie bardzo rzadko spotykanym u innych społeczeństw.

THURGROD: jeden z przystanków wieloetapowej, przymusowej migracji Zensunnitów (patrz: ZENSUNNICI).

TLEILAX: samotna planeta gwiazdy Thalima, siedziba Zakonu Mentatów i ośrodek ich szkolenia, a także źródło m. in. ghol i mentatów „wypaczonych”.

TLEILAXANIE: Bene Tleilax, mieszkańcy Tleilaxu, samotnej planety gwiazdy Thalima, źródła niemoralnych (choć tolerowanych) technologicznych produktów. Technokratyczne społeczeństwo Bene Tleilax produkowało projektowanych genetycznie ludzi ze specjalnymi przeznaczeniami (seksualne zabawki, mentatów „wypaczonych”, Tancerzy Oblicza, ghole i in.), natomiast wojnę, ubóstwo i religię traktowało jako zwykłe produkty lub dogodne rynki zbytu. Tleilaxanie stanowili potencjalną groźbę dla delikatnej technologicznej prohibicji feudalnego Imperium, jako że w pościgu za naukowymi korzyściami nie uznawali granic ani barier.

TRÓJNÓG ŚMIERCI: trójnóg, na którym kaci pustyni wieszali swe ofiary.

UMMA: członek bractwa proroków lub „osobiste objawienie”.

WADI: (frem.) dolina.

WAHID: (frem.) przynieś.

WALLACH IX: dziewiąta planeta Laoudżin, siedziba szkoły macierzystej Bene Gesserit.

WIELEBNA MATKA: pierwotnie: Cenzorka Bene Gesserit, która przekształciła „truciznę objawienia” w swoim ciele, wznosząc się na wyższy szczebel świadomości. Tytuł przejęty przez Fremenów, którzy nadawali go swoim kapłankom-przywódczyniom osiągającym podobne „objawienie”.

WIELKA REWOLTA: patrz: DŻIHAD BUTLERJAŃSKA.

WODOWÓD: każdy przewód wewnątrz filtrfraka lub filtrnamiotu sprowadzający odzyskaną wodę do kieszeni łownej lub też przekazujący ją z kieszeni łownej do użytkownika (patrz: FILTRFRAK oraz FILTRNAMIOT); wodowody były także stosowane w zgonsuszniach, literjonach i przenośnych oddzielaczach wiatru.

WYSIĘK: miejsce, w którym woda przesącza się na powierzchnię albo wystarczająco blisko powierzchni, by można było do niej dotrzeć, kopiąc według pewnych znaków.

ZAKON ŻEŃSKI: patrz: Bene Gesserit (2).

ZBIORNIK TLEILAXAN: patrz: AKSOLOTLOWY, ZBIORNIK.

ZENSUNNICI: pierwotnie: wyznawcy sekty Maometha (zwanego „trzecim Mahometem”), którzy porzucili jego nauki około 1381 P.G. Większość badaczy wymienia Alego Bena Ohashi jako przywódcę pierwotnej schizmy, ale istnieją pewne dowody na to, że Ohashi mógł być jedynie rzecznikiem swej drugiej żony — Nisai. Przez kilka tysiącleci Zensunnici zmuszeni byli tułać się z planety na planetę, by w roku 7193 E.G. zostać przewiezieni na Arrakis przez Gildię Planetarną, która w ścisłej tajemnicy zorganizowała to ich ostatnie przemieszczenie (służyło ono obu stronom — Zensunnici mieli nareszcie swój dom, a Gildia stały wstęp na Arrakis). Zensunnici uznali wtedy, że nie są już tylko religijną sektą, ale i ludem. Od tego czasu nazwali się Fremenami (patrz: FREMENI oraz ZENSUNNIZM).

ZENSUNNIZM: sekta religijna, znana przede wszystkim ze swego nacisku na mistycyzm i nawrotu do „zwyczajów ojców”. Podczas gdy mistyczne doktryny Zensunnitów mogą zdawać się beznadziejnie skomplikowane dla nie wtajemniczonych, ich fundamentalny cel był prosty do wytłumaczenia: pragnęli odpowiedzieć na Surmę — dziesięć tysięcy pytań religijnych, postawionych przez Szari-a, wraz z mistycznym ich zrozumieniem, a nie racjonalnym podejściem (patrz: ZENSUNNICI).

ZGONSUSZNIA: patrz HUANUI.

ŻNIWIARKA (albo KOMBAJN ŻNIWNY): wielka (często 120 na 40 metrów) maszyna do zbioru melanżu, powszechnie stosowana na bogatych, nie zanieczyszczonych terenach wybuchów przyprawy. W ciągu całego okresu zbioru melanżu stosowano trzy rodzaje żniwiarek. Najwcześniejszym modelem były zestawy linowłókowe, sprowadzone przez pierwsze ekipy ekologów imperialnych. Drugim typem były żniwiarki stosowane za czasów przybycia Atrydów na Diunę, które ze względu na przypominającą robaka sylwetkę i niezależne gąsienice zwane były często gąsienikami piaskowymi (lub gąsienikami przyprawowymi). Ta potoczna nazwa przyjęła się również w stosunku do trzeciego, najnowocześniejszego typu kombajnów żniwnych, które były przeznaczone do zbioru przyprawy w głębokiej pustyni, po wyczerpaniu żył w pobliżu Muru Zaporowego. Były to pojazdy poruszające się dzięki poduszce powietrznej wytwarzanej przez zainstalowany pod spodem potężny wentylator. Ten model żniwiarek, mogąc dowolnie regulować wysokość lotu, nie wymagał specjalnego „Skrzydła” (zgarniarki unoszącej maszynę w powietrze w przypadku pojawienia się czerwia).