Гэта самотная зорка Венера

ГЭТА САМОТНАЯ ЗОРКА ВЕНЕРА альбо БОГ, ПАЭТ І КАХАННЕ кароткая аповесць

Theos est Creator.

Бог ёсць Творца. Гэты знакаміты старазапаветны выраз з кнігі прарока Іерэміі быў першай бясспрэчнай ісцінай для маладога статнага паэта, які жыў у вялікім мітуслівым горадзе. Бо, як іншыя палкія мастакі, ён шчыра лічыў, што толькі праз творчасць і сузіранне майстра чалавек пазнае і ўсведамляе акаляючы яго велічны танюткі бясконцы Сусвет, і гэтым ён хоць крыху набліжаецца і робіцца падобным на свайго нябеснага Айца. Да таго ж малады вершнік у адрозненне ад шматлікіх вершаплётаў, якія сёння запаланілі сваімі ўзнеслымі “паэзамі” амаль усе літаратурныя выданні, быў сапраўдным паэтам. Светлыя і шчырыя вершаваныя радкі ліліся з ягонай шчодрай душы, ледзь толькі ён пакідаў свой сціплы пакой у доўгім шэрым рабочым інтэрнаце. Ад яскравых сонечных промняў, якія залівалі цесныя сонныя гарадскія кварталы на дрыготкім ціхім світанку, ад шумлівых вуліц, запалоненых струменямі рухавых машын, ад маўклівага людскога натоўпу, што, падобна веснавой паводцы, плыў у розныя бакі па тратуары, і нават ад брудных сіняватых дажджавых плямаў на асфальце падземных пераходаў, у якіх раптам адбівалася невыразная велічная постаць таямнічай блокаўскай незнаёмкі, што на імгненне праплывала перад паэтам і знікала ў змрочнай пашчы доўгага калідора метро. Маладому чалавеку заставалася толькі вынуць з кішэні блакнот і аловак і, крыху збочыўшы ад людской мітусні да лаўкі на прыпынку, хуценька пакласці думкі на бялюткі ліст паперы. Ягоныя нізкі вершаў друкавалі амаль усе тоўстыя і тонкія літаратурныя часопісы маладой краіны.

Але віхурысты век камп”ютараў і інтэрнэта, які зараз упэненым поступам крочыў па сусвеце, не вельмі быў схільны да паэтаў. Ганарары ім плацілі смешныя. Пражыць на іх было нельга, нават калі ў выдавецтве час ад часу выдаваліся іхнія кнігі. Але ж нічога іншага як ствараць светлыя вершы паэт не ўмеў. Таму і жыў вельмі сціпла за кошт падпрацоўкі ў вечаровыя гадзіны грузчыкам на тым ці іншым прадуктовым складзе. У літаратурных кругах ведалі пра ягонае бядовае жыццёвае становішча, але малады вершнік меў даволі палкі і нястрымлівы характар, не вадзіў сяброўства ні з адным паэтычным кланам, што стаялі на чале таго ці іншага аб”яднання літаратараў. Таму ягоныя кнігі абыходзілі літаратурныя прэміі і “грамадская” павага.

Але ўсё ж паэта нярэдка запрашалі госцем на творчыя вечарыны няздараў–вершаплётаў. І нават давалі колькі хвілін агучыць публіцы свае пранізлівыя шчырыя радкі. Мо з–за таго, што сама прысутнасць на імпрэзе паэта падымала ўласную годнасць у вачах тых, хто спачываў на ёй на лаўрах?

Вось на адной з гэткіх пышных літараратурных вечарын паэт раптам адкрыў для сябе яшчэ адну бясспрэчную нябесную ісціну, што, бы тая веснавая жураўліная песня, прымусіла ягонае сэрца пачашчана забіцца: “Theos est Amor” – “Бог ёсць любоў”.

Ён ужо заканчваў, стоячы на невысокай авансцэне, узнёсла і шчыра дэкламваць свой новы верш, як раптам, кінуўшы беглы позірк на прыціхлую бардаўскую публіку, нібы спатыкнуўся вачыма аб статную дзявочую постаць у асляпляльным блакіце, што ўзнікла на парозе залы. Густыя бялявыя валасы прыгажуні былі акуратна сабраныя на галаве ў пучок і прышпілены залацістым грэбнем. Лёгкая падоўжаная сукенка вабна акрэслівала вытанчаную дзявочую фігуру. Чароўная незнаёмка была яўна не з літаратурнай тусоўкі, бо ейны бялюткі твар праменіў цнатлівым святлом цікаўнасці да таго, што адбывалася наўкол. Дзяўчына захапляльна пазірала на паэта. І ён, апынуўшыся імгненна ў палоне вялікіх зорных дзявочых віроў, дачытаў верш і пад гукі музыкі, што раптам напоўнілі прастору, пад апладысменты залы рушыў да таямнічай блокаўскай незнаёмкі. Яна таксама зрушылася яму насустрач. І неўзабаве яны закружыліся ў віхуры меладычнага танца, што зайгралі музыкі.

– Якія–такія ветры занеслі на нашу сціплую вечарыну гэткую светлую, яскравую зорку? – у шчырым захапленні партнёркай спытаўся ён, ледзь танец узяў больш павольны рытм.

– Ветры? – усміхнулася незнаёмка загадкавай усмешкай Венеры Мілоскай.– Ды ваш сёняшні лаўрэат… мая школьная сяброўка. Вось даслала запрашэнне на імпрэзу сваёй кнігі. Няёмка было адмовіць.

– Ну і як, павіншавалі ўжо сваю сяброўку з поспехам?

Дзяўчына, ад гнуткага стану ледзь улоўная ў руках, злёгку хітанула прыгожымі бялявымі валасамі.

– Павіншавала, хоць мне не надта падабаюцца ейныя вершы. Я ў захапленні ад вашых нізак – чыстых, пранізлівых і шчырых. Бы ў іх пульсуе само жыццё…

– Тады ўношу прапанову – сысці з вечарыны, – мовіў гучна паэт, – бо далей тут не будзе нічога цікаўнага, акрамя застольнага перапалу таленавітых ласуноў да дармавога пітва, – паказаў ён вачыма на літаратурны гурт, які пачынаў ўжо тоўпіцца з пажаднымі вачыма вакол сталоў, што былі накрыты ў глыбіні залы і ламіліся ад напояў і багатай прыкускі.

– Прапанова прымаецца! – зычліва адказала дзяўчына.– Не люблю сцэн абжорства і пустаслоўя нецвярозых прамоўцаў.

Праз колькі хвілін яны паволі ўжо ішлі па прыцемненай вуліцы, насустрач вечароваму мігаценню высокіх фанароў і зорак, што адна за адной запальваліся на пачарнелай тканіне неба. Непраглядная пялёнка ночы агарнула іх ўжо ў сціплым пакоі паэта, калі маладыя аголеныя пругкія целы зліліся ў пажадлівым трапяткім подыху кахання…

Яны сустракаліся на кожным тыдні, звычайна выхаднымі. І амаль што не вялі размоў. Бо навошта дзівосным зоркам, што ляцяць поруч, словы? Ці не гаворыць красамоўней за ўсё сам іхні непараўнальны асляпляльны бляск? Яны ляжалі на ложку непакрытыя і, сузіраючы без цені сарамлівасці прыгажосць адно аднаго, толькі лёгкім дотыкам чуйных пальцаў запальвалі козытлівую цёплую асалоду на дрыготкай маладой скуры… Раніцой, калі падушка яшчэ захоўвала цяпло пайшоўшай каханай, паэт браўся за аловак і з ягонай натхнёнай душы ліліся узнёслыя, светлыя радкі.

Так доўжылася да самага лістападу, калі раптам наляцелы прахалодны паўночны вецер сарваў пажоўклае лісце з дрэваў і густым залатым дыванам услаў імі сцяжыны паблізу інтэрната. З восеньскай непагаддзю прыйшла і прахалода ў адносінах закаханых.

Яна ў прыталеным паліто, не распранаючыся, яўна не ў настроі, прайшла ў пакой, колькі хвілін у задуменні стаяла ля акна, нарэшце мовіла да паэта.

– Як ты жывеш у гэтым абшарпаным шэрым пакоі? Ні вады, ні душа…

– Ды так, – паспрабаваў ён аджартавацца, – скардзіцца, здаецца, няма на што. Які– неякі кут, каб прыткнуць галаву, усё ж ёсць. Ды яшчэ да яго кавалак хлеба…

– Усё б табе пераводзіць ў жартачкі! – суха перапыніла яна. – Нельга чалавеку так жыць, бы таму сабаку ў будцы. Сёння я размаўляла з бацькам. Ён у мяне адказны работнік міністэрства і не супроць узяць цябе ў свой аддзел. У цябе ж вышэйшая адукацыя. Круху падвучышся. Будзеш атрымліваць добры заробак, дадуць прасторную кватэру. Як, згода?

– Ты прапануеш мне зрабіцца чыноўнікам? – няўцямна зірнуў паэт на любую і ледзь не расмяяўся ў душы, толькі на імгненне ўявішы сябе ў крэсле міністэрскага бюракрата.

Як жа гэта выглядала недарэчна і нават смешна. Ён, таленавіты паэт – сухі згорблены чыноўнік! Сядзіць за сталом у кабінеце і замест стварэння вершаў перабірае нікому непатрэбныя паперы.

Яна быццам спіной пачула ягоныя думкі, уздрыгнула плячыма, змрочна ўзіраючыся ў панылы вечаровы восеньскі пейзаж за шклом.

– Я хачу сустракацца з любым ў светлых пакоях, а не ў цвілой сабачай кануры! – мовіла нарэшце злосна.– Калі табе не да спадобы мая прапанова, тады я пайду, паэт. І мы больш ніколі не сустрэнемся, чуеш?!.

– Што ты, любая, – ступіў ён да вакна і паспрабаваў пяшчотна прыхінуць да сябе каханую, але яна ўхілілася ад ягоных ласак.

У вялікіх блакітах дзяўчыны – звычайна чыстых і светлых – адбілася туга і адчай Мёртвага мора. Яна рашуча зрушылася.

– Бывай!..

За дзвярыма пакоя на зацемненай лесвіцы пачуўся цяжкі металічны стук высокіх жаночых абцасаў, які балючымі стрэмкамі ўпіваўся ў сэрца паэта. Ён доўга застылым статуем ўзіраўся праз халоднае шкло ў густую вечаровую цемру, што агортвала брудную гарадскую вуліцу і ў лядашным покрыву якой знік невыразны цень каханай.

“Але ж я нават не ведаю нумара яе тэлефона, – змрочна падумаў ён. – Што ж, усё светлае і добрае рана ці позна заканчваецца. І падвоенныя зоркі, надыходіць час, узрываюцца і разлятаюцца ў розныя бакі, каб скончыць свой апошні жыццёвы шлях ў самоце і адзіноце.”

І затрымаў свой самотны позірк на піўным шапіку, што свяціўся яскравай вывескай пры канцы туманнай вуліцы, і ля якога звычна тоўпіліся раскудлачаныя заўсядаі хмелю.

“Ih vino veritas? Ісціна ў віне?” – узгадаўшы выснову старажытнага філосава, цяжка ўздыхнуў паэт.

Павярнуўшыся, ён прыхапіў з шафы чорнае восеньскае паліто і пайшоў на вуліцу. Праз колькі тыдняў ён захварэў і злёг ў ложак, і маркотны позірк паэта звярнуўся да акрайца неба, што бачыўся ў нешырокім акне…

2

Quo vadis, Domine?.. Куды ідзеш, спадар Ісус? Ты – Уладар бясконцага і неабсяжнага Сусвету. Вялікі і Непазнавальны. Справядлівы і Міласэрны. Гаспадар жыцця і смерці, святла і цемры, самоты і кахання. Куды на гэты раз скіраваўся твой магутны непадзельны дух? Няўжо зноў на Зямлю? Тую гаротную Зямлю, якая знемагае ў цемры граху, страху і бязладдзя. Толькі навошта табе тыя бедныя і нікчэмныя, якія некалі выракліся цябе – Вялікага Пакутніка Галгофы. І чаму не яны Цябе шукаюць, а Ты шукаеш іх; чаму не яны Цябе знаходзяць, але Ты знаходзіш іх. А мо, ужо спяшыш учыніць свой справядлівы суд? Ці зноў нехта звярнуўся да Цябе са шчырай пакаяльнай малітвай! Га, Магутны Божа? Ты ж Добры і Міласэрны. Quo vadis, Domine?..

…У невялікім шэрым пакоі, усё ўбранства якога складалі пісьмовы стол ды ложак, панавала паўцемра. У вузкае расфіраненае акно з выцвілага вячэрняга восеньскага неба самотна зазіраў медны дыск поўні. Ледзь бачна варушылася полымя свечкі, якое адбівалася ў журботных карых вачах маладога чалавека, што ляжаў на ложку. За сценамі пакоя горад, у якім пульсавала і клекатала жыццё. Але што да таго хвораму паэту, якога пакідалі сілы…

Чаму побач з талентам заўсёды нядоля? Чаму добрыя і шчырыя вымушаны пакутаваць, а прагныя, ненажэрныя, злыя заўсёды ў цяпле, сытыя і вясёлыя? Скажы, Божа, чаму лепшых Ты забіраеш, а выродлівыя і нікчэмныя ўсё жывуць і жывуць?..

..Хворы паэт самотна зірнуў праз акно на чорнае нябеснае прасцірадла, на якім прыгаршчамі запальваліся нанач зоркі. І горка ўздыхнуў. Няўжо зоркі не чуюць ягонай ўмольнай просьбы. Няхай яго пакінулі ўсе: сябры, родныя, каханая. Але Ён, Справядлівы і Міласэрны?.. Паэт у роспачы адвёў позірк са счарнелага неба і змружыў павекі. Калі ж адплюшчыў вочы, ад ледзь улоўнага шолаху, то нейкі час разгублена пазіраў на сівога старога ў доўгім сінім плашчы, які стаяў пасярод пакоя.

Вы… вы хто? – нарэшце паварушыў малады чалавек губамі.

– Ты клікаў мяне, паэт? – прыцішана пачулася са змроку.

Журботныя вочы хворага на імгненне асвятліліся. Ён з хваляваннем вымавіў:

– Гэта ты, Божа? Прабач, не пазнаў цябе. Але ж, ты некалі быў малады, а цяпер…

– Калі пакутуюць дзеці, разам з імі пакутуе і бацька. Пакутуе і старэе, – перабіў хворага сівы стары.

– Чакай, Божа, я зараз устану. Ты сядай, калі ласка.

Малады чалавек зрабіў нялоўкую спробу прыўзняцца з ложка, але стары перапыніў яго:

– Табе лепш пакуль ляжаць, паэт. Мне зручней размаўляць з тымі, хто ляжыць. Прысаджвацца ж не буду. Я ненадоўга.

– Разумею, – больш не спрабуючы ўзняць галаву, толькі крыху павярнуўшы яе ў бок старога, ціха прамовіў хворы.

– Ну, дык навошта ты мяне клікаў? – зноў пачулася з паўцемры.

У светлых вачах маладога чалавека адбіўся сум.

– Захварэў я, Божа. Каторы дзень ужо не ўстаю з ложка. Няўжо прыйшоў мой час?.. Але ж я не напісаў яшчэ сваёй лепшай кнігі…

– Усе чалавечыя хваробы ад самаго чалавека, – спакойна заўважыў стары.

– Так яно, Божа, мая хвароба ад самоты і адзіноты, – нягучна вымавіў хворы. – Ты ж ведаеш, мяне пакінула любая. Але як жа ствараць вершы без кахання? Можа, дапаможаш, вернеш любую да мяне?

Вочы маладога чалавека з надзеяй зірнулі на старога, але той маўчаў.

– Прабач, Божа, даруй за недарэчную просьбу, – сумна прашаптаў хворы. – Я забыўся, што ты стварыў нас, людзей, вольнымі. І за тую волю нават сам узышоў на Галгофу. Але хоць крайком вока можна зірнуць на любую. Можа, яна таксама зараз дзесьці пакутуе?

– Гэта можна, – ціха прамовіў стары. – Толькі б я не раіў. Праўда не заўсёды бывае салодкаю.

– Хай. Мне б толькі на хвілінку пабачыць…

– Воля твая, паэт, – уздыхнуў стары і ўзняў угору руку.

Дальняя сцяна пакоя раптам растала, бы той цукар у кіпні. На яго месцы ўзнік куток нейкага начнога кафэ з невялічкім круглым столікам, за якім сядзелі высокі смуглы мужчына і маладая бялявая жанчына. Трымаючы ў руках напоўненыя віном кілішкі, яны пра штосьці весела гаманілі. Але вось смуглы мужчына прыхінуў да сябе галаву жанчыны, пацалаваў яе ў пульхныя губы…

Убачыўшы, як па шчацэ маладога чалавека скацілася сляза, стары апусціў руку. Карціна тут жа знікла. На свае месца, бы з туману, выплыла сцяна пакоя.

– Я ж папярэджваў цябе, паэт. Праўда не заўсёды бывае прыемнай для чалавека, – прамовіў стары.

– Няхай. Але я цяпер ведаю яе, – прашаптаў малады чалавек. Голас яго дрыжэў, позірк згас. – Забяры мяне, Божа. Чуеш? Мне няма для каго больш жыць…

Стары ўважліва зірнуў на хворага. Горкі сум бліснуў у яго задуменных вачах.

– Што ж, воля твая, паэт, – сказаў ён. – Хай твая пакутная душа знойдзе нарэшце свой доўгачаканы спакой…

Ад моцнага подыху старога полымя свечкі на пісьмовым стале патухла, пакой агарнула цемра…

…Над зарослымі магілкамі кружыліся вароны. Неба было зацягнута пунсовымі аблокамі. Крапаў дробны прахалодны дождж. Ля свежага пясчанага грудка, што быў у пачатку пахаванняў, стаяла на каленях маладая жанчына. Мокрыя растрапаныя валасы вужакамі спадалі на ўгнутыя плечы. Па бледным апухлым твары каціліся слёзы. Жанчына ціха ўсхліпвала:

– Ты прабач мяне, любы. Я не думала, што ўсё так скончыцца. Я проста хацела, каб ты крыху прыраўнаваў мяне. Ты ж увесь свой час бавіў за пісьмовым сталом, а мне хацелася хоць крышачку ўвагі. Даруй, мілы. Божа, калі ты чуеш, забяры мяне, адпраў да любага. Я не магу без ягонага кахання. Божа, чуеш?..

– Воля твая, жанчына.

Да грудка выйшаў сівы стары. Ён скрушна зірнуў на абмяклае цела маладой жанчыны, якое спаўзло на пажоўклую траву.

– Неразумная жанчына. Хіба ж паэт не ствараў вершы ў твой гонар! Ты была ягоным жыццём і натхненнем. Хай жа вашы душы зноў плывуць побач. Бо што песня без слоў.

Стары перавёў позірк на свежы пясчаны грудок з вялікім драўляным крыжам.

– Вось і напісаў ты сваю лепшую кнігу, паэт!

Стары павярнуўся, паволі рушыў да ўваходнай брамкі, а калі дасягнуў утаптанай сцежкі, на хвіліну прыпыніўся. Мудрыя вочы дапытліва зірнулі ў нябесны блакіт. Відаць, сачылі, як дзесьці там, сярод неабсяжнай прасторы і бясконцых зорак злучаюцца дзве аблудныя душы. Стары нарэшце ўсміхнуўся, бы той касец, задаволены сваёй працай, і пайшоў далей…

Мо зноў хто звярнуўся да яго са шчырай пакаяльнай малітвай? Га, Магутны Божа? Quo vadis, Domine?..