Камандзіроўка ў сваім горадзе

Уладзімір ШЫЦІК

КАМАНДЗІРОЎКА Ў СВАІМ ГОРАДЗЕ

Аповесць

1

Ніколі не думаў, што тая невялічкая нізка маіх лірычных вершаў пра родны кут і каханне, з якіх, напэўна, пачынае кожны ўдалы і няўдалы паэт, бо пра што яшчэ мы ведаем, раптам займее дачыненне да крыміналістыкі. Не прыйшло мне гэта ў галаву нават тады, калі мяне выклікаў начальнік аддзела падпалкоўнік Янушкевіч, і я, зайшоўшы, убачыў у яго руках часопіс, разгорнуты на старонцы з маімі мініяцюрамі і партрэтам. Зрэшты, я служыў у абласным упраўленні ўнутраных спраў менш месяца і падумаў, што начальства, усебакова вывучаючы мяне, натрапіла на мае вершы. Аднак, як я ўжо ведаў, Пётр Пятровіч быў не з тых, хто любіць пагаварыць проста так, без дай прычыны, і таму крыху здзівіўся, пачуўшы кароткае: «Пішаш?» У яго голасе не чулася іроніі, звычайнай, калі ён лічыў, што ты займаешся глупствам, не было і спагады, заўсёднай, калі тваё захапленне нечым пабочным, не службовым, яму падабалася. Сёння Пётр Пятровіч быў проста сур’ёзны і неяк дапытліва, нібы бачыў упершыню, паглядаў на мяне. Таму я, замест таго каб прамаўчаць, нечакана для сябе паскардзіўся:

— Нарыфмуеш тут…

Позірк Янушкевіча памякчэў.

— Ну-у, ну-у, мастацтва патрабуе ахвяр. Спі паменей, напрыклад.

Можна было сказаць, што, дзякуючы яго, Пятра Пятровіча, клопатам, я і так не надта многа маю вольнага часу. Ды навошта? У сышчыкі не ён мяне падахвоціў, долю сабе я сам выбраў. I я ўспомніў, што не скарыстаў такі добры прыём падтрымаць гаворку, нічога не сказаўшы,— паціснуць плячамі.

— Не тузайся,— усміхнуўся начальнік, няйначай, зразумеў мае хітрыкі.— Сядай.

Ён склаў часопіс, прыгладзіў зверху далонню і, не адымаючы рукі ад вокладкі, сказаў:

— Колішнія паэты, было, у кафэ пісалі.

— Муза гарэлку таксама паважае,— прамовіў я гэта не жартам, у тон падпалкоўніку, а сярдзіта.

— Хопіць з цябе і чорнай кавы,— не зважаючы на мой тон, цярпліва вёў нешта сваё Янушкевіч.— У кафэ падаюць яе ў маленькіх кубачках. Адзін-другі сэрца не папсуюць і галаву не затуманяць.

Падпалкоўнік папярэджваў яшчэ, каб я не заглядаўся на бар з заморскімі бутэлькамі і да тутэйшых дзяўчат не вельмі заляцаўся, а мне з кожным новым яго словам рабілася не па сабе. Рэстаранным хлопчыкам я ніколі не быў, і такі ўступ, бо не дзеля жартаў выклікаў мяне начальнік, хутчэй за ўсё прадвяшчаў не галавамыйку, а нешта іншае.

Пётр Пятровіч, аднак, не спяшаўся. Ён адсунуў часопіс і на яго месца паклаў распухлую шэрую папку.

Маё сэрца ёкнула. Гэта была тая самая папка, якую нядаўна па загаду начальніка ўпраўлення перадалі нам з Цэнтральнага райаддзела. Ляжала ў ёй справа аб кватэрных кражах, якія не здолелі раскрыць нашы калегі. Няўжо Янушкевіч думае, што менавіта я падатру нос райаддзелаўскім крыміналістам? Сэрца ёкнула другі раз, і мой нос мімаволі нацэліўся на столь. Але я тут жа спахапіўся. Гонар гонарам, ды, шчыра кажучы, было шкада ўласнай галавы: справа знаходзілася на кантролі генерала, якому ўжо скардзіліся абрабаваныя грамадзяне.

Напэўна, на маім твары ўсё-такі акрамя задавальнення адбілася і прыкрасць, бо Пётр Пятровіч уедліва зазначыў:

— Яму, бачыце, Пегаса падавай, спутанага. Не, сам лаві, сам потым і прыручай.— I імгненна спахмурнеў: — Зараз збяруцца таварышы, абмяркуем.

Што ні кажыце, а калектыўная адказнасць — гэта не асабістая. Я падбадзёрыўся. Усё быццам бы станавілася на сваё месца: Пётр Пятровіч выклікаў мяне раней за астатніх, каб пагаварыць пра мае вершы. Гэта мне спадабалася, цешыла самалюбства. На супрацоўнікаў аддзела капітана Пугацэвіча, старшага лейтэнанта Шульжыка і нават на следчага Акуліка, якія адзін за адным заходзілі ў кабінет, я паглядаў ужо ўпэўнена і крыху паблажліва. Аднак, як толькі пачалася дзелавая частка, я адразу забыўся на сваю фанабэрыю.

Краж, аб’яднаных у адну справу, было дзве. Бадай, дакладна ўстаноўлена, што адна з іх, на Падлеснай вуліцы, зроблена раніцай з дзевяці трыццаці да адзінаццаці гадзін. Злачынцам у спрытнасці не адмовіш. Слядоў сваіх не пакінулі, ва ўсякім разе нам пакуль не было за што зачапіцца. Дзейнічалі ўпэўнена: правяралі шафы і шуфлядкі, выварочвалі кішэні касцюмаў і паліто. Бралі ўсё, што мела нейкую каштоўнасць,— ад футравых каўняроў да імпартных лязо. Рэчы склалі ва ўзятыя тут жа балонневую сумку і невялікі чамаданчык. Ды не гэта, характэрнае і для шэрага іншых кватэрных краж, насцярожвала. Вельмі ўдала быў выбраны момант для злачынства. Вядома, раніцай большасць людзей заўсёды на працы. Але тут, як на тое, дзве сям’і з пад’езда, у якіх былі дзеці-школьнікі і бабулі, напярэдадні паехалі ў адпачынак. Дасведчанасць злодзеяў здзіўляла. Гэта магло быць супадзеннем, але магла быць і наводка.

Затое другая кража адрознівалася ад першай. I часам, і паводзінамі злачынцаў. Тут пасля сябе яны пакінулі больш парадку. Быццам або прыбралі, або ведалі, дзе што ляжыць. А ўзялі на дванаццаць з лішнім тысяч рублёў: каштоўнасці, дарагія рэчы, аблігацыі і нават валюту, якую гаспадар Канапацкі атрымаў перад чарговай паездкай за мяжу,— ён працаваў шафёрам на міжнародных аўтаперавозках. Дакладны час кражы не ўстаноўлены, гаспадары адсутнічалі больш за суткі. Супрацоўнікі райаддзела лічылі, што адбылася яна ўначы.

Эксперт-крыміналіст дапускаў, што замкі ў абедзвюх кватэрах адмыкала адна рука. Гэта і дало падставу аб’яднаць кражы ў агульную справу. Аднак нават мне відно, што дапушчэнне трымаецца пакуль на вельмі хісткай аснове.

I я разумею заклапочанасць падпалкоўніка Янушкевіча, з якой ён падае нам гэтыя скупыя і прыблізныя факты. Я слухаю і правяраю свае меркаванні на Пугацэвічу. Старшы оперупаўнаважаны сядзіць задумлівы і раз-пораз моршчыцца. Справа яму яўна не падабаецпа. А ён жа на сваім крыміналістычным веку нямала ўсяго пабачыў. Хаця век — гэта, бадай, гучнавата. Сяргею Антонавічу нядаўна споўнілася трыццаць. Але ў вышуку ён служыць ужо восем гадоў і вылучыўся ў вядучага супрацоўніка.

— Ваша думка, таварышы? — абводзіць нас сур'ёзным позіркам Пётр Пятровіч.

На такіх нашых нарадах звычайна першым бярэ слова малодшы па стажу. Гэта значыць — я. Устаю, хаваючы няёмкасць. Што магу сказаць я, навічок, у гэтай кампаніі вопытных сышчыкаў і следчага? Рабіць выгляд, што нешта бачу, гаварыць абы гаварыць, не ўмею і не хачу. Лепш прызнацца сумленна, што думкі не маеш, чым вылузвацца з таямнічай маскай на твары. Я і хацеў быў адмоўна паківаць галавой. Аднак у вачах Пятра Пятровіча было не толькі патрабаванне, але і спадзяванне. I я не адважыўся прамаўчаць, бо важным мне паказаўся адзін факт. Раптам гэта спатрэбіцца?

— Злачынцы ведалі, што Канапацкіх не будзе. Па рэчы, улічваючы колькасць вынесенага, прыходзілі разы два-тры. Не спяшаліся. Каньяк не толькі з сабой забралі, але і распілі бутэльку на месцы злачынства...

— Ясна, ясна,— замахаў рукой Шульжык.— Наводчыка і ў райаддзеле не адмаўлялі. Ты, Гарбацерка, сувязі паміж кражамі не ўлавіў.— Ён таксама ўстаў.

— У цябе, Павел, усё? — Усмешка прабегла па губах Янушкевіча. Любіў у людзях гарачнасць і таму, відаць, дараваў сёння Вячаславу нястрыманасць.— Ты, Павел, падмеціў важную дэталь. Наўрад ці злачынцы рызыкнулі б удзень прыйсці другі раз. Значыць, кралі ўначы? Верагодна. І рэчы, няйначай, адносілі кудысьці блізка. Машына ўначы штука прыкметная. Так? Цяпер табе, Вячаслаў, слова — працягвай. Спадзяюся, цябе ніхто не перапыніць.

А Шульжык, не заўважыўшы іроніі, гэтак жа тэмпераментна даказваў:

— У абодвух выпадках дзейнічала адна злачынная група. Почырк адзін. Упэўнены, гастралёры, якіх наводзіў нехта мясцовы. Мясцовым з такой колькасцю ўкрадзенага не саўладаць. Патрэбна надзейнае сховішча. Пра гастралёраў сведчыць і тое, што расследаванне па гарачых слядах нічога не дало. Давайце праверым больш пільна знаёмых гаспадароў абрабаваных кватэр.

У адрозненне ад мяне Шульжык выказаў не толькі меркаванне, ён даў канкрэтную прапанову. Прыкра...

— Заезджых, вядома, адмаўляць не будзем,— пагадзіўся Янушкевіч.— Тым болей што ў любым выпадку без наводчыка не абашлось. Так, Сяргей Антонавіч?

— Безумоўна. Хаця мне асабіста здаецца, што кралі ўсе-такі тутэйшыя. Прынамсі, у Канапацкіх. Рэчы трэба было недзе схаваць, у гастралёраў з гэтым больш складана.

— Адзін і той жа мог і падказацьь, і потым награбленае ў сябе схаваць,— зноў ускочыў Шульжык, сёння ён быў надзіва канкрэтны і, няйначай, сам адчуваў гэта.— Асабліва, калі жыве па-суседску.

— Можа быць,— Пугацэвіч, як я ўжо ведаў, не меў прывычкі адмаўляць што-небудзь, не праверыўшы.— Шкада, што гэты адзіны пакуль для нас след з наводчыкам, па сутнасці, не распрацаваны па гарачых слядах.

— Ёсць, здаецца, яшчэ адзін слядок,— сказаў Янушкевіч.— Вядомы нам шалапут Лебедзеў нібыта хацеў збыць заходнегерманскія маркі…

— Дык маркі ж былі ўкрадзены і ў Канапацкага,— ажывіўся Акулік, які да гэтага сядзеў моўчкі.

— Так, прычым Лебедзеў мог выступаць пасрэднікам, кватэрамі да гэтага часу не заўважалася, каб ён цікавіўся. А мог…— Янушкевіч не закончыў думкі, ён наогул ніколі не спяшаўся з абвінавачаннямі.

— Няўжо падняўся на наступную прыступку? — з сумненнем прамовіў Пугацэвіч.— Пасля той гісторыі з дзяўчынай, якую ён пабіў, Лебедзеў, кажуць, крымінальны кодэкс не парушае.

— Стаў асцярожным,— Акулік выцягнуў цыгарэту, пастукаў па стале, але не закурыў, камячыў пальцамі.

— Сяргей Антонавіч, за табой план аператыўна-вышуковых мерапрыемстваў,— Янушкевіч закрыў папку, пасунуў яе ў бок Пугацэвіча.— Падумай вось над чым. Хаця кражы зроблены быццам бы прафесійна, не выключана, што дзейнічалі пачаткоўцы. Сякія-такія дэталі пракідаюцца. Напрыклад, іх паводзіны ў Канапацкіх. Прыгледзься і да тых, хто ў нас на прыкмеце.— Янушкевіч павярнуўся да следчага: — Ты, Вадзім Аляксандравіч, маеш што сказаць? Не? Нішто, хутка і табе будзе працы.

— Дазвольце, таварыш падпалкоўнік? — У Шульжыка з’явілася яшчэ адна ідэя.— Трэба ўзяцца за Лебедзева — раскажа, дзе маркі ўзяў.

— Стрэлянага вераб’я на мякіне не правядзеш,— усміхнуўся Пугацэвіч.— Адмовіцца, а доказаў у нас няма. Ты спачатку папрацуй вакол яго і, калі што знойдзеш, тады ўжо бярыся.

— Правільна,— падтрымаў Пугацэвіча начальнік аддзела.— Бяры, Сяргей Антонавіч, у дапамогу сабе ўсіх, каго палічыш патрэбным. Акрамя лейтэнанта Гарбаценкі. Каб Лебедзеў не адкруціўся, калі падставы ўзяцца за яго будуць, прыцягнем да справы Пегаса.

Пугацэвіч здзіўлена паглядзеў на падпалкоўніка.

— Лебедзеў са сваімі дружбакамі, такімі ж абібокамі, Грыгаровічам і Самсонавым, штовечар балююць дзе-небудзь у кафэ ці рэстаране. Праўда, папярэдняя праверка супрацоўнікамі райаддзела не ўстанавіла, каб Лебедзеў або хто з гэтых хлопцаў неяк сутыкаліся з пацярпеўшымі. Аднак маркі ў яго былі, і недзе ж ён іх браў. Вось і даручым нашаму маладому і новаму ў горадзе калегу прыгледзецца да гэтай групы. Паэзія вымагае ад паэта быць псіхолагам, от хай і праявіць свае здольнасці,— падпалкоўнік дапытліва паглядзеў на мяне.

— Так бы і сказалі, а то Пегас…— Мне чамусьці стала крыўдна. Вершы не прадмет для кпінаў.

— 3 крылатым канём пойдзеш як з пропускам,— Пётр Пятровіч не жартаваў, і я насцярожыўся.— Прататыпаў для творчасці не абяцаю. Сам ведаеш, нам не тыповым, а выключэннем з правілаў даводзіцца займацца. Як вось гэтая троіца. Яны часта пачынаюць гуляць з кафэ «Прыемнага апетыту», нібы сапраўды апетыт на далейшае нагульваюць. Установа ціхая, утульная. Самае месца для паэта. Падумай, Павел, сабе,— ён крыху расслабіўся, аднак вочы глядзелі жорстка,— сядзіш за асобным столікам, у высокай шкляной вазачцы палымнеюць гваздзікі, у кубачку дыміцца пахучая кава. А ты сярод гэтага хараства засяроджана пра трапную рыфму мысліш. Га? — Не чакаючы, што я адкажу, ён дадаў: — Малайчына рэдактар, не напісаў, што аўтар вершаў Павел Гарбаценка выпускнік менавіта юрфака. Так што пры выпадку можаш на філфак спаслацца. Цяпер жа, маўляў, на вольным хлебе ў класікі меціш, над кнігай горбішся.

Таварышы маўчалі, з цікавасцю паглядаючы на мяне. Пра вершы я нікому тут не расказваў, адкуль толькі Пётр Пятровіч дазнаўся? А яго задуму ўлавіў. Ды, як некалі сцвярджала мая аднакурсніца Насцечка Мелехавец, дух бунтарства ўва мне нарадзіўся ці не раней за мяне. I я заўпарціўся:

— Афіцыянткам расказваць, ці што?

— Там дзяўчаты прыгожыя, ведаю, спецыяльна заглядаў, так што вазьмі грэх на душу, пахваліся.— Пётр Пятровіч адкінуўся на спінку мяккага крэсла-круцёлкі.— I табе гонар, і той, каму паложана, дазнаецца пра цябе.

— Не клюне,— заданне мне ўвогуле спадабалася, але ўпэўненасці, што будзе так, як задумаў Янушкевіч, я не меў.

— Усё можа быць,— засяроджаны на сваіх думках, гаварыў павольна падпалкоўнік.— Ды ёсць у Лебедзева адна рыса — цягне яго да славутых людзей. То з артыстам спрабаваў пасябраваць, то з футбалістам… Павінен і на паэта клюнуць!

Вось так, Павел Сцяпанавіч, вяртайся ў лірыку, кажу я сабе і ўважліва слухаю падпалкоўніка — перш чым адпусціць мяне, ён дэталёва абгаварыў сітуацыі, якія маглі ўзнікнуць пры выкананні задання. Аднак гэта ўжо зусім не паэтычная тэхналогія.

2

Кража ў Канапацкіх непакоіла Пугацэвіча больш за другую не толькі памерам. Неяк не ўпісвалася яна ў стэрэатып кватэрных краж, якімі даводзілася яму займацца раней. Была яна дзёрзкая. Злодзеі нібы выхваляліся сваёй няўлоўнасцю, беспакаранасцю. Спачатку па-гаспадарску старанна абчысцілі шафы і шуфляды. А тады спакойна, як у сваёй хаце, расклалі ў кухні на стале нажы і відэльцы, паставілі бакалы, пляшку каньяку, выцягнулі з халадзільніка закуску. Выпіўшы, памылі, працерлі посуд, прыборы і пакінулі ўсё гэта на стале. Інтэлігенты, нічога не скажаш. Няйначай, надумалі яшчэ і паназаляцца.

Калі верыць сталовым прыборам, балявалі трое. Пугацэвіч шкадаваў, што не выязджаў туды з аператыўнай групай. Сам, магчыма, заўважыў бы нешта такое, што прапусцілі тады. Хаця, па шчырасці, наракаць на працу калег падстаў не было. Пратаколы агляду, першых допытаў былі падрабязныя. Тым не меней, узяўшы справу ў свае рукі, Сяргей Антонавіч вырашыў з’ездзіць да Канапацкіх. 3 дня кражы мінула больш трох тыдняў, людзі, напэўна, перажылі ўжо шок, выкліканы ёю, і цяпер, паспакайнеўшы, маглі сёе-тое ўспомніць дадаткова.

Канапацкі дома быў адзін. Пугацэвіча сустрэў ветліва, аднак без асаблівай прыязнасці. Адчувалася, што ён ужо не надта верыў у здольнасць міліцыі раскрыць гэта злачынства.

Прычына халоднасці гаспадара была зразумелай. Пугацэвічу таксама было ніякавата. Кепска, калі ты не можаш апраўдаць спадзяванні чалавека, які ў тваіх афіцыйных паперах значыцца як пацярпеўшы. Асабліва чалавека добрага і табе сімпатычнага. Ідучы сюды, Сяргей Антонавіч ведаў, што Канапацкі не хапуга, сваімі магчымасцямі не злоўжывае, лішняга не прывозіць, і гэта адно ўжо станоўча характарызавала яго. А цяпер і з выгляду ён спадабаўся Сяргею Антонавічу. Пажылы, аднак моцны яшчэ — дзіва ж, на міжнародных перавозках, якія доўжацца не адзін дзень, слабак не здужае. Паглядаў ён уважліва, крыху нахіліўшы ўлева вялікую галаву з коратка падстрыжанымі пасівелымі валасамі. Уся яго ладная, падцягнутая пастава сведчыла, што ён былы вайсковец, які ніколі, ні пры якіх абставінах не дазволіць сабе ніякай расхлябанасці. Таму пачынаць размову аказалася больш складана, чым разлічваў Пугацэвіч, збіраючыся сюды.

— Прабачце, Леў Сідаравіч, але мушу вас патрывожыць зноў.

— Каб гэта што дало...

— Падзяляю вашу незадаволенасць, таму і прыйшоў,— Пугацэвіч выцягнуў цыгарэту, нерашуча пакамячыў яе. Ён раптам адчуў, што хвалюецца, што ўзяў бяду гэтага прыемнага яму чалавека блізка да сэрца.— Цяпер справай будзе займацца абласное ўпраўленне. У прыватнасці, даручана мне. I я хачу сам паслухаць вас, пабачыць, так сказаць, на месцы абстаноўку.

— Ну што ж, давайце,— у яго вачах з’явілася цікавасць да капітана міліцыі, які так рашуча абяцае помач. Захінуў доўгі паласаты халат, модны гадоў дзесяць таму назад, паказаў рукой на дзверы ў пакой: — Прашу…

Дом быў старой планіроўкі. Канапацкія займалі кватэру з трыма асобнымі пакоямі, доўгім і шырокім калідорам, прасторнай кухняй. У такой кватэры не адразу разбярэшся, дзе што. А злачынцы дзейнічалі беспамылкова, лезлі толькі туды, дзе было што ўзяць.

Гаспадар вадзіў па кватэры, расказваў, паказваў, і Пугацэвіч стараўся ўсё запомніць, пакідаючы вывады на пасля. Хаця адно адзначыў адразу: у гэтай хаце не гналіся за паказухай. Ні сервант, ні буфет, ні паліцы не былі застаўлены крышталём, каштоўнымі вазамі. На сценах не віселі дываны, што часта сустракаецца ў кватэрах людзей, якія дарываюцца да шалёных грошай. Канапацкія, відаць, наогул не надавалі рэчам вялікага значэння.

Слухаючы гаспадара, Пугацэвіч толькі зрэдку ўдакладняў што-небудзь, аднак так, каб Леў Сідаравіч не здагадваўся пра ход ягоных думак. Калі ў злачынстве ўдзельнічаў блізкі дому чалавек, такое падазрэнне міліцыі магло насцярожыць яго. Бо Канапацкія, што натуральна ў іх становішчы абрабаваных, напэўна, са знаёмымі і абмяркоўвалі, і будуць яшчэ абмяркоўваць не раз, скардзіцца на сваю бяду, дзяліцца спадзяваннямі і, вядома, крытыкаваць міліцыю, захады вышуку.

Пахадзіўшы па кватэры, Канапацкі з Пугацзвічам вярнуліся ў гасціную.

— Зрэшты, у нас усё на віду,— сказаў гаспадар,— усё пад рукой. Лішняга не мелі, каб хаваць, — ён гаварыў павольна. нібы спакойна, толькі раз-пораз нервова сціскаў пальцы. каб не паказаць, што яны дрыжаць.— Але і неабходнага набралася. Як у маленькай краме. Чалавек з цягам часу абрастае рэчамі…

А Пугацэвіч думаў, што сапраўды той, хто сумленна зарабляе нават немалыя грошы, не будзе з імі хавацца па закутках. Ён сам не бярэ чужога і ў думках не трымае, што могуць абрабаваць яго. I потым вось так, як Канапацкі, ніяк не можа зразумець, чаму менавіта да яго палезлі злодзеі. Ішло гэта ад нейкай жыццёван непрактычнасці, ці што. Пугацэвіч спачуваў такім людзям і перажываў, нібы быў вінаваты ў тым, што з імі здарылася.

— Вы каго-небудзь падазраяце? — Такое пытанне задавалі Канапацкаму раней, і таму яно павінна было прагучаць як дзяжурнае, пратакольнае. Але, нават паўтарыўшы свой колішні адмоўны адказ, ён потым будзе ўспамінаць яго, і, можа, праз колькі часу нешта ўсё-такі ўсплыве, мільгане здагадкай у галаве.

Леў Сідаравіч развёў рукамі.

— Паставім пытанне інакш.— Капітан памацаў па кішэнях, шукаючы запалкі. Не знайшоўшы, сунуў цыгарэту ў пачак.— Вось вы прыязджаеце з камандзіроўкі, прывозіце што-небудзь незвычайнае, прыгожае, як кажуць, імпартнае. Каму, напрыклад, вы паказвалі ў апошні час прывезеныя рэчы?

Гаспадар, перш чым адказаць, высунуў шуфлядку падсервантніка, пакорпаўся там і сярдзіта крэкнуў:

— Цьфу ты, забыўся, што і запальнічку сцягнулі. Фасоністая была.— Устаў, прынёс з кухні карабок: — Смаліце.

Пугацэвіч падзякаваў, прагна зацягнуўся. Непрыемна вярэдзіць незагоеныя раны.

— Каму паказвалі? — з сумненнем паўтарыў Канапацкі капітанавы словы.— Звычайна абновы жанчын хвалююць. Ды мая Настасся Паўлаўна ніколі не моднічала, і сяброўкі ў яе такія ж. Змоладу было не да раскошы, а цяпер… Сынаву сябру хіба замежная тэхніка цікавая. Дык у нас магнітафон даўно быў, ці ўспомніш, хто бачыў. А іншага няма…

I пра сына, і пра яго акружэнне Пугацэвіч ведаў з пратаколаў. Наўрад ці былі сярод іх людзі сумніцельныя, ва ўсякім разе, пакуль такіх не выявілі. Ведаў капітан і пра блізкіх знаёмых Канапацкіх-старэйшых, з якімі яны сябравалі дамамі. У пажылых людзей іх нямнога, усе яны даўнія і таму надзейныя. Падумаць пра іх блага не адважышся.

— Разумею,— працягваў гаспадар,— вы думаеце на каго з нашых знаёмых.— Разумны чалавек, ён усё-такі здагадаўся, чаго дамагаецца старшы оперупаўнаважаны крымінальнага вышуку.— Не. Мы ўжо самі паміж сабой гэта абгаварылі. Тут нехта чужы. Падгледэелі, што звечара святла няма, от і палезлі. Ведаюць вакол, што я часта за мяжу езджу.

Выпадковасць Пугацэвіч таксама не выключаў. Яму нават хацелася, каб так яно і было, каб прыемны яму Канапацкі не перажыў яшчэ адно расчараванне. Хопіць з яго кражы.

— Ды і нічога такога я не прывожу, знаёмыя ведаюць пра гэта. Нам асабіста не трэба, мы з жонкай — старыя. а сыны маюць іншыя клопаты. Хіба хто папросіць — дык прывязу і аддам.

Хаця нічога пэўнага і не высветліў, але адмаго Пугацэвіч усё-такі дабіўся: не-не, а будуць цяпер Канапацкія вяртацца ў думках да магчымага наводчыка. Сяргей Антонавіч яшчэ пагаварыў з гаспадаром пра яго працу, а тады ўстаў. Канапацкі выйшаў за ім у прыхожую і, падаючы на развітанне руку, раптам нявесела прамовіў:

— Майстры вобыску…

— Вы пра што, Леў Сідаравіч? — Пугацэвіч не скеміў, куды ён гне. Здавалася, чалавек ужо крыху забыўся на бяду, расказваючы аб сваіх дарожных прыгодах, сустрэчах. Нават жартаваў. Пугацэвіч быў парадаваўся, што не пакіне яго прыгнечаным. А той, аказваецца, увесь час помніў і што здарылася, і чаго тут гэты капітан міліцыі ў цывільным.

— Усё пра тое.— I яго сумная ўсмешка стала нібы вінаватай ад таго, што вось зноў сваімі нягодамі тлуміць чалавеку галаву.— Скураное паліто,— гаспадар адчыніў дзверцы сцянной шафы,— пад плашчом вісела… Знайшлі!

— Новае? — Сяргей Антонавіч не помніў апісання ўкрадзеных рэчаў. Праўда, пакуль яму гэта і не патрабавалася. Спытаў жа, каб падтрымаць размову.

— Апошнім разам прывёз. Нявестцы падарунак да трыццацігоддзя. Жонцы старэйшага сына. Нават не бачыла, яны ў вайсковай часці жывуць, далёка.

Пугацэвіч нахмурыўся. Усё, вядома, магло быць, ды надта неверагодна, каб злодзеі, добра нахапаўшы ў пакоях, палезлі яшчэ ў сцянную шафу ў калідоры, дзе звычайна вісіць старое адзенне. Але спытаў, як паміж іншым, не паказваючы зацікаўленасці:

— Ну, а паліто каму-небудзь паказвалі, Леў Сідаравіч, га?

— Ды не… Не! — з націскам паўтарыў гаспадар.— Толькі сваім!

Іншага Пугацэвіч не чакаў. Быў Леў Сідаравіч не з тых, хто наогул любіць выхваляцца, асабліва тым, што не лічыў істотным, важным. Як, напэўна, вось гэтым паліто для нявесткі. Хаця… У нявесткі быў юбілей. I блізкім знаёмым пра абнову маглі сказаць, нават паказаць. А можа, і не сказалі, не здарылася нагоды. Пагаварыўшы крыху яшчэ, Пугацэвіч развітаўся.

На вуліцы браўся ранні ціхі вечар. Сяргею Антонавічу не было куды спяшацца — працоўны дзень скончыўся, ва ўсякім разе, калі не ў яго асабіста, то ва ўпраўленні. Жонка з дачкой яшчэ не вярнуліся ад бацькоў, і ён, пастаяўшы ў роздуме, павярнуў не на тралейбусны прыпынак, а ў зялёны завулак. Ішоў і дзівіўся, як удалося гэтаму натуральнаму астраўку-саду ацалець некранутым у моры навакольных вялікіх камяніц. Відаць, не падняліся ў забудоўшчыкаў рукі, каб парушыць незвычайнае хараство ў цэнтры буйнога горада. А можа, архітэктар любіць прыроду і не дазваляе яе рушыць, бо ці мала пустой зямлі вакол? Да таго ж і народу тут, напэўна, процьма. Пачні толькі рассяляць усіх прапісаных у бакоўках і прыбудовах, на добры высотны дом набярэцца.

Пугацэвіч прыслухоўваўся да шуму ветру ў лісцях, заглядаўся на сады з недаспелымі яблыкамі і грушамі, на клумбы з астрамі і флёксамі. I зайздросціў тутэйшым жыхарам, і не разумеў іх. Асабліва ён з радасцю ўзяў бы кватэру ў доме, каб пры ім быў сад і агарод, і потым у вольную хвіліну нешта саджаў, нешта выбіраў. А людзі, якія маюць усё гэта, пішуць скаргі, што іх не зносяць, не даюць новага жытла з усімі выгодамі. Напэўна, пытанне не толькі ў тым, што ў кожнага свой густ. Час абумоўлівае запатрабаванні чалавека. Ёсць магчымасць, дык навошта клапаціцца пра паліва, хадзіць у лазню, штогод нешта падбіваць, падфарбоўваць. мяняць. Хай ЖЭК гэтым займаецца. Можа, у самой сутнасці такі погляд і правільны. Вызваліўшыся ад дробязей быту, чалавек можа заняцца іншым. Вось толькі, што ў яго будзе гэтым «іншым»? Добра, калі кнігі, тэлевізар, тэатр, спорт. А калі гарэлка? Яна ніколі да дабра не даводзіць. Сяргей Антонавіч сам сабе ўсміхнуўся — загаварыў у ім супрацоўнік міліцыі. Завулак скончыўся скверам, за якім раскінуўся сучасны шырокі праспект.

Пугацэвіч спыніўся на рагу, зірнуў на гадзіннік. Было каля дзевяці. Вячаслаў Шульжык павінен быць ужо дома. Сяргей Антонавіч намацаў у кішэні двухкапеечную манетку і накіраваўся да тэлефона-аўтамата. Але спачатку ўсё-такі пазваніў у аддзел: а раптам? У трубцы пачуўся хрыплаваіы, з пералівамі бас:

— Оперупаўнаважаны Шульжык слухае.

— Што выхадзіў, Вячаслаў?

— От спрабую выкласці на паперы,— уздыхнуў старшы лейтэнант. Не любіў ён пісаць, кожны раз даводзіў, што менавіта праз гэта ў філолагі не пайшоў.

— Даю табе адтэрміноўку,— пажартаваў Пугацэвіч,— да раніцы. А пакуль давай галоўнае. У мікрафон.

— Ёсць жанчына. У двары, на другім баку Падлеснай…

На Падлеснай вуліцы была другая абрабаваная кватэра.

Аператыўнікі райаддзела вакол яе пахадзілі быццам бы нямала, пабывалі ў суседніх дамах, пагутарылі з людзьмі. Але раён пошукаў, на думку Пугацэвіча, быў звужаны. Таму і даручыў ён Шульжыку выправіць гэта ўпушчэнне.

— Ты канкрэтна, канкрэтна, — Сяргей Антонавіч захваляваўся, пачуўшы, што не памыліўся.

— Вольга Андрэеўна Лашманава, кватэра дзевяць дом адзінаццаць па вуліцы Кавалёва. Там такі вялікі двор. Помніць тую раніцу.

— Еду! — крыкнуў Пугацэвіч.— Чакай,— і выйшаў з кабіны.

Шульжык распытаў жанчыну падрабязна. Капітан слухаў яго задаволена.

— Назіральны чалавек гэта Лашманава,— гаварыў Вячаслаў.— Чысло запомніла дакладна. Пагода, казала, была такая, як сёння,— сухая. Сама вазілася ў двары з кветкамі. Было пуста — лета, дзятва хто ў лагеры, хто ў вёсцы, дарослыя на працы. Таму і звярнула ўвагу, што на тым баку двара, ля дома, у якім сталоўка, тупае хлопец з сумкай. Спачатку падумала, што прыехаў да каго, а кватэра замкнёная. Нават пашкадавала, спытала, да каго. А ён адказаў, што чакае таксі. Дарэчы, следчаму райаддзела яна расказвала пра хлопца, ён быў зацікавіўся, а тады паківаў галавой: маўляў, далекавата ад Падлеснай.

У гэтым месцы Пугацэвіч нахмурыўся. У справе пра Лашманаву не ўпаміналася. Следчы Загдай яе сведчанню не надаў значэння. Добра, што Шульжык аказаўся ўедлівым.

А Вячаслаў працягваў:

— Пытаюся ў Вольгі Андрэеўны, чаму вам запомніўся хлопец? Яна і кажа: тлуміў пра таксі, а па яго «пікапчык» прыехаў.

— Дакладна «пікапчык», Лашманава ўпэўнена? — У Пугацэвіча бровы на лоб палезлі. Калі сведка не памылялася, то машыну можна хутка ўстанавіць. Няўжо ўсё так проста?

— Не сумнявайся, Вольга Андрэеўна на базары працавала, на такіх прадукты прывозілі часта. Ды і тэлевізар у яе нядаўна ў рамонт бралі, на «пікапчыку» прыязджалі. Больш таго, калі я папрасіў, то і рэчы назвала. Балонневую сумку ў чорна-белую клетку, а што яшчэ — не разгледзела, але нешта яшчэ было ў руках у хлопца.

3 упраўлення Пугацэвіч паехаў на вуліцу Кавалёва. Пастаяў крыху перад пад’ездам, ля якога невядомы хлопец чакаў машыну, потым павольна пайшоў у напрамку Падлеснай. Раптам захацелася прайсціся па двары дома, дзе адбылася кватэрная кража. Гэта наўрад ці магло даць яму нешта канкрэтнае, тым болей што да пацярпеўшых ён заходзіць не збіраўся, іх не было ў горадзе. Аднак ведаў, што яшчэ раз паглядзець лішнім не будзе.

Пакуль ён павольна брыў, сцямнела. Засвяціліся вокны, вулічныя ліхтары. Усё навокал змянілася, набыло іншы, начны выгляд. А кража ж была раніцай… Раніцай… Пугацэвіч паківаў сам сабе галавой: запрацаваўся, сышчык, з дарогі збіваешся. Сюды ты абавязкова вернешся заўтра, калі будзе светла, а зараз табе трэба зусім у іншае месца, дзе падзеі адбываліся якраз у цёмную пару.

На гадзінніку было дванаццаць ночы. Двор Канапацкіх, абкружаны шматпавярховымі дамамі, заціх, апусцеў. Людзі спалі. I напэўна, нікому няма справы да таго, гарыць святло ў суседа ці не. Так магло быць і ў тую ноч, калі злачынцы апынуліся ў кватэры Льва Сідаравіча. Ва ўсякім разе, ніхто з апрошаных тады жыхароў дома насупраць нічога незвычайнага не заўважыў. А святло ж было доўга… Ды так ужо звычайна складваецца. Як на тое. Інакш або гаспадары раней вярнуліся, або суседзі перашкодзілі б…

Пугацэвіч знайшоў адкрытую з усіх бакоў лавачку, сеў. Адсюль пад’езд Канапацкіх быў добра бачны. Але толькі адсюль, знізу. Бо тыя ж самыя спрыяльныя абставіны зноў працавалі на злачынцаў. Ужо з другога паверха суседняга дома дзверы не праглядваліся, іх засланяў стары каштан з густой раскідзістай кронай. Злодзей ці злодзеі мелі магчымасць выйсці незаўважанымі і далей, збочыўшы налева, хавацца за кустамі бэзу, аж пакуль не павярнулі б за вугал дома. А там — дарога, пустынная вуліца з дамамі, схаванымі на процілеглым баку высокімі таполямі. Самы надзейны для злачынцаў шлях, каб непрыкметна выйсці з пад’езда Канапацкіх. Такі, напэўна, і быў іх першы этап адступлення.

Пугацэвіч павольна рушыў па гэтым уяўным маршруце.

На рагу вуліцы спыніўся. Гэты раён ён ведаў кепска, не тое што, напэўна, тыя дамушнікі. Яны маглі загадзя вызначыць, як і куды лепш пайсці. А яму, каб здагадацца пра іх шлях, трэба паламаць галаву. I ўсё роўна гарантыі ад памылкі не будзе.

Наўрад ці злачынцы з рэчамі ў руках павярнулі па тратуары ўлева ці ўправа. Многія вокны ў дамах паабапал вуліцы сёння адчынены. I ў тую ноч было цёпла. А крокі на тратуары добра чутныя. Праезджая частка закрыта ад вачэй жыхароў дрэвамі, але тут можна нарвацца на выпадковую машыну. Таму сама надзейна перасекчы вуліцу, і толькі ў адным месцы — дзе паміж двума пяціпавярховымі дамамі ёсць глухі праход.

Пугацэвіч так і зрабіў. Яму адкрыўся прасторны двор, нават хутчэй пустка, на адным баку якой удалечыні бачыўся доўгі дзевяціпавярховы будынак, а на другім, як бы працягваючы праход, быў дзіцячы сад. Трымаючыся ценю густых клёнаў, якія раслі ўздоўж металічнай садаўскай агароджы, Сяргей Антонавіч трапіў у вузенькі цёмны завулак паміж лазняй і школай, дзе і ў больш ранні час не вельмі людна, а поначы дык наогул нікога не сустрэнеш.

Сяргей Антонавіч амаль не сумняваўся, што злачынцы рухаліся менавіта так, больш ім не было куды дзявацца, калі не жылі яны зусім блізка ад Канапацкіх. Далей жа маглі павярнуць з гэтага месца куды хочаш, бо і на бульвары, і на Водаправоднай вуліцы — ён ледзь прачытаў назву на шыльдзе — верагоднасць непажаданай для іх сустрэчы была, бадай, аднолькавая. Калі прыняць версію, што па крадзенае яны прыходзілі двойчы, то недзе ў гэтым раёне ў іх павінна быць або прыстанішча, або хаўруснік, у якога можна пакінуць рэчы.

Праверыць, ці так гэта — не проста. Пугацэвіч разумеў, што працы хопіць. Ды не яна палохала. Галоўнае, каб не было ў яго меркаваннях памылкі. Ён яшчэ пастаяў, слухаючы начную цішыню, і тады пабрыў дадому.

3

Не часта выпадала мне апошнім часам вось так няспешна хадзіць па вуліцы днём, з бяздумным выглядам акідваючы позіркам прахожых, заглядацца на прыгожых дзяўчат, дзівячыся, адкуль іх столькі набралася. А што, зрэшты? Я цяпер чалавек без пэўных заняткаў. 3 тых, кім звычайна цікавіцца міліцыя. Чаму? 3 майго Пегаса карысці мала, уладкоўвацца на працу я не спяшаюся, дык з чаго жыву? Чым не кампанія Лебедзеву? Легенда мне спадабалася. Развіваючы яе, Пётр Пятровіч забараніў мне заходзіць ва ўпраўленне, балазе я ў абласным цэнтры ўсяго два месяцы і не паспеў яшчэ прымільгацца калегам. 3 гэтай прычыны давялося нават перабрацца з інтэрната на прыватную кватэру, на жаль, часова: пакойчык светлы, утульны, гаспадары ветлівыя. Ціха. Не тое што ў інтэрнаце, дзе кожны сам сабе галава. Такім чынам, будзем лічыць, што я атрымаў нечарговы і незаслужаны адпачынак. Але ўжо такая яна, спецыфіка нашай службы: гуляеш не тады, калі хочацца, а калі загадаюць.

Што ж, я не крыўдую на Пятра Пятровіча. Лета ў самым зеніце, прырода выдатная — цёпла, сонца свеціць. Буду карыстацца. Хаця, калі разабрацца, бестурботнасць я павінен толькі дэманстраваць. Думкам жа спакою няма.

Іду па вуліцы, аднак не без мэты. Крыху далей знаходзіцца славутае ў горадзе кафэ «Прыемнага апетыту», дзе лейтэнант Гарбаценка, апрануты ў светла-шэры спартыўнага крою касцюм, мусіць строіць з сябе паэтычнага генія. Часопіс з вершамі і партрэтам, спадзяюся, прыгожага аўтара, а таксама стос чыстай паперы спакойна ляжаць у модным чорным кейсе — не буду ж я называць свой чамаданчык «дыпламатам», не прагучыць. Праз некалькі хвілін, аблюбаваўшы сабе месца, я гэтак абыякава кіну паперу на столік і затуманенымі вачамі агледжу залу. Праўда, наконт выбару месца я крыху загнуў, яно ўжо вядомае — ля сцяны, справа ад увахода — трэці столік. Суседні прыкладна ўжо з месяц займаюць тыя, якія немінуча звернуць увагу на аднаго маладога рыфмача.

Столік мне не надта падабаецца, я сеў бы ля акна, адкуль і агляд лепшы, і дзе святла болей. Ды што паробіш, калі ўсё ўжо выбрана за мяне. Саджуся і звысоку аглядаю памяшканне. Звысоку ў прамым і пераносным сэнсе. Прамым — ростам мяне бог не пакрыўдзіў, сто восемдзесят сем; пераносным — каб сабе цану набіць у вачах пэўных наведвальнікаў.

Кафэ невялікае. Як кажуць у гандлі, на трыццаць два пасадачныя месцы. Як па мне, то чым меней, тым лепей. Выручка мяне не хвалюе, і тут мы, напэўна, з дырэктарам трэста сталовых і рэстаранаў не знойдзем агульнай мовы. На шчасце, гэта і непатрэбна. Кожны з нас будзе вырашаць сваю праблему самастойна.

А нішто, тут няблага. Можа, таму, што яшчэ пуставата. Васемнаццаць гадзін — ні дзень, ні вечар, абед скончыўся, вячэраць ранавата. А такіх гультаёў, якім выглядаю я, у горадзе не многа.

Афіцыянткі цікаўна паглядаюць у мой бок, але не спяшаюцца. Паважаная ўстанова грамадскага харчавання павінна вытрымаць кліента. Ці то каб сваю годнасць падкрэсліць, ці то каб кліент апетыт адчуў. Мне дык гэта акалічнасць сёння спрыяе, хаця пасля снядання, як чамусьці часам кажуць, у маім роце макавай расінкі не было. Выцерплю. Тым болей што і мне прыемна разглядаць гэтых прыгажунь.

Відаць, на афіцыянтак належнага ўражання я не зрабіў. Зацікавіўшыся спачатку, яны хутка перасталі звяртаць на мяне ўвагу і вярнуліся да перапыненай размовы. Ну і што? Хаця, вядома, і крыўднавата. Я ж хлопец не зломак. Нават няёмка было, калі прыносіў у рэдакцыю вершы. Усё чакаў, што раптам хто, прачытаўшы, параіць: табе не алоўкам забаўляцца, табе ліхтары на вулічных слупах мяняць, пад’ёмнік не спатрэбіцца. I то, акселерацыя. Ростам, калі ўжо браць паэтычны цэх, то хіба толькі Сяргею Міхалкову саступлю. Ды справа не ў росце, відаць. Адна мая знаёмая з гэтага поваду зазначыла: каб ты яшчэ і пісаў так…

Дык чым жа я не прыглянуўся гэтым прыгажуням? Плечы шырокія. Рысы твару, чуў, правільныя. Не кірпаты і не рабы. Вочы шэрыя. Адно чупрына крыху падвяла — рыжаватая. Аднак і гэта гледзячы на чый густ. Так што хлопец я не абы-які. А яны…

Пакуль я разважаў, час, вызначаны на вытрымку кліентаў, здаецца, мінуў. Танклявая фея ў белым фартушку і накрухмаленым карункавым чэпчыку-кароне павольна ўстала і паплыла ў мой бок. Уяўляю, што будзе ў яе душы, калі нарэшце справа дойдзе да заказу. Мой выгляд, напэўна, абяцае добрую пасядзелку. А я, вядома, паесці — паем, а піць буду толькі каву. Цэлы вечар. Гаркаватае рэдкае піхво — сведчанне таго, што і буфетчыку трэба жыць, дзяцей гадаваць. Піць маленькімі глыткамі, смакуючы, як знаўца-дэгустатар. Бр-р… Можа, лепш мінеральнай узяць? Не. Сапраўдны лірык, калі і ўжывае што белае, то без бурбалак.

Першы кантакт з чароўнай феяй прайшоў быццам бы нармальна. Вытрымку яна мае. Выслухала заказ і вокам не міргнула. Толькі плечыкамі павяла. А я тым часам, пакуль яна не адышлася, дастаў з кейса трохколерную шарыкавую ручку, прывезеную мне таварышам аднекуль з Еўропы. Прыгожую, важкую, масіўную. Ручка пакацілася, дзынкнула па шкле століка і затрымалася ля сальнічкі. Прынада спрацавала. У падфарбаваных вачах феі нешта мільганула. Будзем лічыць, што цікаўнасць. Няблага. Бо, як мне вядома, гэта прыгажуня часта і ахвотна затрымліваецца ля суседняга століка, калі там балююць мае будучыя знаёмыя.

— Скардзіцца хочаце, вас затрымалі, вас аблічылі? — варожа затарахцела дзяўчына, імгненна згубіўшы прываб-насць. Няўжо яна сапраўды такая — злосная, грубая? Шкада.

— Я падобны на паклёпніка? — спытаў я з годнасцю.— Дробязі жыцця мяне не хвалююць,— і паклаў на стол стос чыстай паперы. Потым разгарнуў часопіс на адпаведным месцы.— Во!

Фея ўчалопіла вочы ў фатаграфію, перавяла позірк на арыгінал, усміхнулася:

— Першы раз абслугоўваю жывога паэта…— I, адыходзячы, вільнула клубамі, азірнулася.

Запярэчыць супраць паэта ў мяне не стала сціпласці. Але паводзіны Феі, буду ў думках так яе называць, пакінулі надзею.

Хеўра Лебедзева з’явілася нібы па раскладу, а дзевятнаццатай гадзіне. Аж абрыдла чакаць. I каву піў, і паперу крэмзаў. Ды хоць пасіней, тут нават двух радкоў не нарыфмуеш. Відаць, даўней пазты ў кафэ больш натхнення чэрпалі і языкамі мянцілі, даводзячы адзін аднаму свае ўзнёслыя думкі. А з кім. цікава, я падзялюся геніяльнай творчай задумай? Хіба з гэтай троіцай, атрымаўшы ўзамен пэўны кафэ-шантанны вопыт. А яны з выгляду нармальныя хлопцы. Апрануты модна. Мне да іх джынсава-вельветавага шыку не дацягнуцца. Увайшоўшы, па-гаспадарску, упэўнена памахалі рукамі афіцыянткам і накіраваліся да суседняга з маім століка, на якім стаяла грозная таблічка «заняты».

Адзін з іх, Грыгаровіч, затрымаўся ля музычнага аўтамата, і адразу па вушах разанула аглушальная гукавая калгатня, няйначай запісаная недзе на астравах не то Фіджы, не то Гаіці з Галапагосамі разам.

Другі, Самсонаў, барадаты, вусаты — для чырвоных шчок і мясістых губ, здавалася, месца не засталося,— скрывіўся. Відаць, сёе-тое ад вучобы ў музычнай школе ў ім яшчэ цеплілася, хаця і была яна ў дзяцінстве і не надта доўга — зараз ён вучыўся на вячэрнім адцзяленні тэхналагічнага інстытута і быў грузчыкам у мэблевым магазіне. Сярэдняга росту, таўставаты, з намечаным ужо жыватом выглядаў Самсонаў апатычным, вялаватым. Можа, з-за вачэй, бясколерных, раўнадушных, а можа, пакурваў марыхуану — такія падазрэнні меліся. Раней жа, казалі, быў энергічным, імпульсіўным. Цяпер гэта праяўлялася ў яго пасля добрай чаркі, тады ён часам рабіўся нават агрэсіўным. Добра, Лебедзеў, з якім яны сябравалі, стрымліваў. Лебедзева ён слухаў. Як, дарэчы, і Грыгаровіч, сябра новы. Гэта і дало нам падставу ўмоўна лічыць Лебедзева галоўным у іх невялікай кампаніі. Ды ці мала кампаній, дзе заўсёды нехта верхаводзіць. Неабавязкова рабіць з гэтага нейкія вывады. I я буду толькі прыглядацца да хлопцаў.

Мая Фея выпырхнула з-за лёгкай загародкі, на хаду прыцішыла гук у музычным аўтамаце і спынілася перад новымі наведвальнікамі. Непарушны гандлёвы закон вытрымкі кліентаў на іх не распаўсюджваўся.

— Як звычайна, Нат,— Лебедзеў па-свойску паклаў афіцыянтцы руку на талію. Што ж, быў ён з тых хлопцаў, на якіх дзяўчаты заглядаюцца. Твар жывы, прыемны. На галаве шапка цёмных кучаравых кудлаў. I ні ценю сумнення, вагання ў паводзінах. Самаўпэўнены грамадзянін, жанчын не абмінае. Фея, мабыць, эпізод для яго. Ці не праз гэта валацужніцтва і жонка з малым дзіцём збегла ад яго да сваіх бацькоў? А можа, і жыць за лайдаком не схацела, бо карміў сынаву сям’ю Лебедзеў-старэйшы, начальнік упраўлення лясной гаспадаркі аблвыканкома.— Ты ж ведаеш,— працягваў Лебедзеў, не апускаючы руку.

Фея скасіла вочы ў мой бок і адступіла, вызваляючыся з абдымкаў. Лебедзеў засмяяўся:

— Люблю сарамлівых. Ну, давай, давай.

Неўзабаве афіцыянтка прынесла суседзям заказ. Лебедзеву і Самсонаву па кілішку каньяку і кубачку кавы, Грыгаровічу паўфужэра гарэлкі і бутэльку мінеральнай вады. Ці то не прызнаваў хлопец вытанчанага пітва, ці то трымалі яго ў чорным целе дружбакі. Быў ён непадобны на іх ні выглядам, ні выхаваннем. Бацька пакінуў сям’ю, калі хлопчыку было пяць гадоў. Пасля восьмага класа Грыгаровіч пайшоў у прафесійна-тэхнічнае вучылішча. Цяпер слясарыў на заводзе. Рукі добрыя, але сам ленаваты. Характарызуюць яго як прымітыўнага і недаверлівага чалавека. На дружбу не ідзе. Выпіваў яшчэ ў вучылішчы. На заводзе, бывае, прагульвае, хаця апошнім часам з дысцыплінай у яго быццам бы стала лепш.

Усе гэтыя звесткі падрыхтавалі мне калегі. А што хаваецца за «аб’ектыўкай», разгадваць мне самому. I першае — што звяло ў адно такіх непадобных хлопцаў?

На мяне суседзі, здаецца, не звярнулі аніякай увагі. Спадзяюся, яна з’явіцца ў іх пазней, як прымільгаюся. Тады хлопцы, калі маюць што хаваць, немінуча занепакояцца, захочуць высветліць, што за дзівак мазоліць ім вочы. Я не буду ганарлівым, пайду ім насустрач. Абы толькі не абмежаваліся яны даведкай у Феі.

А тым часам лаўлю сябе на думцы, што стараюся разгледзець у паводзінах сваіх падапечных нешта крымінальнае. Кепска. Трэба ўмець захоўваць аб’ектыўнасць, нават маючы падазрэнне. Тут жа яно няпэўнае, пакуль дакладна можна толькі сказаць, што калі і парушаюць гэтыя хлопцы кодэкс, то маральны.

Больш Лебедзеў, Самсонаў і Грыгаровіч не пілі. Курылі, разглядалі, не надта тоячыся, наведвальніц, размаўлялі. Пра што — не разабраў. Размова была спакойная, лянівая. Быццам бавілі час. Сабраліся ісці а палове дзевятай, як звычайна. Плаціў Самсонаў, самы заможны з іх — мэблю вазіў не без выгоды для сябе, браў з пакупнікоў звыш аплочанага ў касу. Так што і ў даволі сціплым іх вечары ў гэтым кафэ нічога для мяне падазронага не было.

Для прыліку я пасядзеў яшчэ колькі хвілін, а тады паклікаў Фею.

— Разлічымся, Нат? Нат — гэта Наташа, так?

— Ага,— дзяўчына к канцу дня палагоднела.— Нат — Сэм прыдумаў. Ён і сабе прыдумаў — Сэм, а сам Сямён. Гучыць! — прамовіла яна.— Той, з барадой,— не Алег, а Алекс. Таксама прыгожа.

— Трэці, мабыць, таксама мае замежнае імя?

— Замежнае?..— Фея пырснула.— Захацелі. Іншаземец Федзька… Ха-ха…

— А што? Фрэд, напрыклад.

— Ой, не магу. Федзька — Фрэд. Сказаць каму, ад смеху памруць. У яго на твары напісана, што ён тутэйшы. Губасты, неачэсаны,— і яна зарагатала.

Дапусцім, ў Федзькі тоўстая толькі ніжняя губа, яна як навісае над падбародкам, што псуе яго ў астатнім правільны твар. Ды справа не ў гэтым. Калі хто з хлопцаў і спытае, адкуль я іх імёны ведаю, заўсёды цяпер магу спаслацца на языкатую Наташу. Але і мне пара. Пытаю, як падводжу рысу:

— Нешта рана зніклі гэтыя іншаземцы?

— А што ў нас? Нудота. Мухі і тыя падохлі. А дзевятай гадзіне зачыняем. Хлопцы, напэўна, у «Дняпро» навастрыліся. Там весела,— афіцыянтка ўздыхнула.

— I то… Аркестр, танцы, дзяўчаты,— пагадзіўся я і запытальна паглядзеў на Фею.

Фея раптам нахмурылася і сярдзіта патрабавала:

— 3 вас тры семдзесят!

Ну і рабацёнку падкінуў мне Пётр Пятровіч, гэтак да зарплаты не дацягну! А самыя траты яшчэ наперадзе. Я расплаціўся і пайшоў дадому.

4

А дванаццатай гадзіне Пугацэвічу пазваніў Янушкевіч, папытаў:

— Падрыхтаваў план, Сяргей Антонавіч?

— Прыкінулі ўвогуле, Пётр Пятровіч. Памочнікі дзейнічаюць.

— Гм… Увогуле… Значыць, цяпер ты сам з сабой дамазгоўваеш. Не адзінока?

Капітан добра ведаў уедлівы характар свайго начальніка і, дакладваючы, чакаў падобнага пытання. А пачуўшы, уявіў, як падпалкоўнік хавае ў пышных чорных вусах задаволеную ўсмешку. 3 яго пытання вынікала, што ён зараз дадасць сваё звычайнае «Розум — добра, а два — амаль ЭВМ» і запросіць да сябе. Па-першае, каб пазнаёміцца з распрацаваным, хай сабе і не да канца, планам; па-другое, наогул любіў, калі ўжо былі здабыты некаторыя дадзеныя, пакапацца ў іх, патасаваць, паспрачацца, не націскаючы сваёй высокай пасадай, пераканаць, калі трэба, даказаць і потым усё раскласці па адпаведных паліцах. Пугацэвічу гэта падабалася, бо і ён прызнаваў, што адна галава не прыдумае за дзве, асабліва калі тая другая галава не абы-якая. Таму задаволена паскардзіўся:

— Так, Пётр Пятровіч, самотна.

— Чакаю.

Кабінет начальніка аддзела быў крыху прастарнейшы за пакой, у якім працавалі оперупаўнаважаныя, і ў час агульных збораў тут бывала цеснавата. «Затое еднасць адчуваецца»,— жартаваў Янушкевіч, калі хто-небудзь наракаў, што ў іх кіраўніка не па чыну сціплыя апартаменты. Пугацэвіч таксама быў за еднасць. Але, здаралася, заседжваліся тут, і тады ад тытунёвага дыму і без таго нізкая столь нібы апускалася яшчэ ніжэй. I ён бурчаў, што іх начальнік непрактычны. А падпалкоўнік толькі ўсміхаўся ў вусы.

Сёння Янушкевіч быў адзін. Ён выйшаў з-за свайго стала і сеў за прыстаўны, за якім звычайна на нарадах месціліся супрацоўнікі.

— Прызямляйся насупраць,— сказаў ён капітану.— Люблю ісціну лоб у лоб вудзіць.

Сяргей Антонавіч пажартаваў:

— Не сутыкнёмся?

— Ёсць на чым? — бліснуў вачамі Пётр Пятровіч і пацёр рукі, як прадчуваючы добры канфлікт. Зрэшты, ён не сумняваўся, што старшы оперупаўнаважаны прыйшоў не з пустымі рукамі.

Капітан паклаў перад ім папку з дакументамі, а зверху падрыхтаваны план аператыўна-пошукавых мерапрыемстваў.

Янушкевіч чытаў уважліва, раз-пораз ставячы на палях паметкі. Пасля кожнай такой паметкі ў Пугацэвіча пачынала мацней стукаць сэрца. Хаця ведаў, што такім чынам падпалкоўнік адзначае не толькі хібы, але і вартыя думкі, усё роўна трывожыўся. Нарэшце Янушкевіч падняў вочы на капітана.

— Так,— сказаў і пагладзіў паперы рукой.— А што за гэтым?

— У асноўным эмоцыі,— адказаў Пугацэвіч. I паколькі падпалкоўнік маўчаў, удакладніў: — Скураное паліто…

— Канапацкі адмаўляе, што каму-небудзь паказваў?

— Так, ён сказаў «не», аднак пасля некаторага вагання. Чаму вагаўся, я не разумею. Можа, Канапацкі некага ўспомніў, можа, мне толькі здалося, што ён завагаўся? Зрэшты, якому супрацоўніку вышуку не хочацца пачуць станоўчы адказ на сваё пытанне, от і прымаеш, бывае, уяўнае за сапраўднае. I яшчэ: чамусьці не верыцца, што злачынцаў было трое.

— Прыбораў тры,— раздумліва зазначыў Янушкевіч.— Маскіроўка?

— Утрох, не апасаючыся гаспадароў, яны абедзве пляшкі каньяку выжлукцілі б. Такая публіка сухога закону не прытрымліваецца. А так адну прыхапілі з сабой, а заадно і «Мішкі» з вазачкі выграблі. Для жанчыны?

— Не факт, маглі і на закусь да каньяку. Эстэты. На Падлеснай няпоўны флакончык французскіх духоў прыхапілі. Зноў для жанчыны?

— А ведаеце, Пётр Пятровіч,— ажывіўся капітан.— У гэтым нешта ёсць. У духах не кожны разбіраецца. Як і ў сталовых прыборах — што куды.

— Гэта трэба мець на ўвазе,— пасля роздуму пагадзіўся падпалкоўнік.— Трэцяга нам падсоўваюць, каб паблытаць сляды, і трэцім магла быць жанчына.

— У Канапацкіх — дапускаю. Там небяспекі для злачынцаў не прадбачылася. А ў другой…

— Я не настойваю. Лейцы ў тваіх руках. Працуй як табе бачыцца. Са свайго боку раю яшчэ раз праверыць акружэнне Канапацкіх, асабліва маладое. Хто там да сына прыходзіць?

— Пастаянна — даўні інстытуцкі таварыш. Цяпер разам працуюць. Хлопец нармальны.

— Дзяўчаты бываюць?

— Не, здаецца, райаддзелаўскія таварышы правяралі.

— Суседзі па пляцоўцы, у пад’ездзе, у доме?

— Тут больш складана. У пад’ездзе быццам бы падазраваць няма каго, а ў доме…— Пугацэвіч паківаў галавой.— Усіх не вывучыш. Ды як бывае ў такіх дамах, людзі мала што ведаюць адзін пра аднаго. А Канапацкія пасяліліся там пазней, ні з кім не дружаць. Павітаюцца, словам перакінуцца пра пагоду або яшчэ што падобнае, і ўсё. Ну, там хлеба-солі ці яны, ці ў іх перахопяць, у сваім пад’ездзе. Не, тут нехта дакладна навёў. Той, на каго і не падумаеш. Згодны, Пётр Пятровіч?

Янушкевіч адказаў не адразу. Пытанне было не ў згодзе ці нязгодзе. Зрэшты, версія, узнікшы, патрабавала праверкі. Але заўсёды, пачынаючы, па сутнасці, расследаванне, важна было выбраць задачу першачарговую, найбольш перспектыўную. Напэўна, гэтай падказкі і чакаў зараз ад яго Пугацэвіч. Нарэшце паўтарыў сваё ранейшае:

— Акружэнне, Сяргей Антонавіч, акружэнне, на мой погляд, праверка яго была праведзена павярхоўна. Не лянуйся, паглядзі сам.

— Леў Сідаравіч мне таксама нікога новага не назваў.

— Паглыбіцеся ў вядомыя факты. Калі і была дзе, як ты кажаш, уцечка інфармацыі, то найбольш верагодна праз маладых. Справу хутка забярэ Акулік, зазнач сабе што трэба.

Пугацэвіч чмыхнуў. Прапаноўваць гэта яму, да каго калегі бегаюць па даведкі нават па даўніх справах? Ён жа выдае кансультацыю не горш за інфармацыйны цэнтр.

Падпалкоўнік лагодна прабурчаў:

— Зазнайка ты, капітан. Любіш пацешыцца сабой. Спускайся на зямлю. Я слухаю.

Апошняе прагучала як загад, і Пугацэвіч пастражэў:

— Найбольш блізкі Кастусь Канапацкі з Уладзімірам Гаруновічам. Пра яго я ўжо гаварыў, Падазроных знаёмстваў не мае.

— Катэгарычна,— у голасе падпалкоўніка, аднак, прагучала толькі прыкрасць.— Разбярэш іх, гэтыя знаёмствы. Цяпер з выгляду быццам усе прыстойныя.

— Мы карыстаемся вывадамі таварышаў. Іх работу паўтараць няма сэнсу.

Янушкевіч нецярпліва махнуў рукой:

— Да вывадаў мы яшчэ не дабраліся, працягвай.

— Ні Косця, ні яго сябра пакуль не займелі пастаянных дзяўчат, з якімі бавілі б час. I то, ім жа недзе па дваццаць тры…

— Не правярай маю памяць,— зноў буркнуў Янушкевіч.— Гаруновічу дваццаць пяць, у інстытут паступіў пасля арміі. Але пераходзь да іншых.

Падпалкоўнік і сам мог бы назваць маладых людзей з акружэння Канапацкіх. I калі пытаўся ў Пугацэвіча пра іх, то, значыць, хацеў паглядзець на тых хлопцаў і дзяўчат нібы вачамі старшага оперупаўнаважанага, які непасрэдна імі займаецца. А тады ўжо на падставе двух меркаванняў рабіць сінтэз.

— Другі сын Канапацкіх — Аляксей — даўно не жыве ў нашым горадзе. За гэты час яго былыя знаёмствы завялі. Таму ён у нашых прыкідках лішні.

— У яго часці служыць сын старога друга Льва Сідаравіча,— нагадаў Янушкевіч.

Пугацэвіч не ўлавіў у рэпліцы падпалкоўніка сувязі з папярэднім і прамовіў:

— Шумейкі? То да бацькоў прыязджаў маёр Канапацкі, а не радавы Шумейка. Яму маёр павёз пасылку.

— Павёз, дарэчы, напярэдадні кражы. А што тут агульнага ў гэтых двух фактах, і я не ведаю,— адказаў Янушкевіч.— У Шумейкаў яшчэ дачка ёсць, незамужняя.

— Летам скончыла інстытут. У Канапацкіх рэдка бывае, з хлопцам у яе ўзаемнай сімпатыі няма.

— Хто яшчэ варты ўвагі?

— Я і ў гэтых сумняваюся, Пётр Пятровіч, а вы яшчэ.

— Падсунуў ты мне задачку, капітан.

— Хутчэй вы мне, таварыш падпалкоўнік,— засмяяўся Пугацэвіч.

— Ну-ну, мая пасада ўсё-такі большая, не выскаляйся,— ён паклаў рукі на стол, як збіраючыся устаць і раптам спытаў:— А чаго муляўся паважаны Леў Сідаравіч?

— Сам над гэтым галаву ламаю, ды і паказацца магло,— з прыкрасцю прамовіў старшы оперупаўнаважаны: ён жа, здаецца, ужо казаў пра гэта.

— Магло, магло. А каб не мроілася абы-што, паспрабуй аднавіць апошнія перад кражай хаця б дня тры-чатыры. Хто заходзіў, чаго, нават калі па соль або запалкі. Не лянуйся яшчэ раз пагаварыць з усімі, каго ведаем. І гаспадарамі, і знаёмымі. Асабліва з Гаруновічам. З ім можаш больш канкрэтна, і характарыстыка, як ты сцвярджаеш, станоўчая, і да сям'і блізкі. А пра другую кражу пагаворым, калі «пікап» установіце.

5

Рабіць крок насустрач не спатрэбілася. Мая асоба такі выклікала цікавасць. Пётр Пятровіч сапраўды псіхолаг. Я сядзеў з глыбакадумным выглядам, уставіўшыся на ліст паперы, дзе паспеў вывесці толькі адзін радок, але і той адразу ж закрэсліў, што сведчыла пра сур'ёзныя творчыя пакуты. І ў гэты момант Лебедзеў грузна павярнуўся — аж крэсла зарыпела — да мяне.

— Цікуем? — падміргнуў ён, ківаючы на Фею-Наташу. На яго хударлявым твары нават пракінулася спагада.

Вядома, я чакаў, што некалі мы так ці інакш «закантачым», прычым ён клюне на мае вершы. Іначай навошта трымаць на стале часопіс? Намёк на заляцанні агарошыў неспадзяванасцю, і я не адразу скеміў, што такі повад для нашага асабістага знаёмства будзе зусім не горшы. Сапраўды, чаму не падыграць гатым цікаўным хлопцам у тым, што ім больш зразумела? Ну, а з Феяй пастараюся ўтрымаць мяжу, бо дзяўчына яна ўвогуле неблагая і крыўды не заслугоўвае.

— Нічога ў цябе, пан паэт, з гэтай цыбатай нескладзёхай не атрымаецца,— рассмяяўся Лебедзеў, нахіліўшыся бліжэй да мяне. Следам заўсміхаўся Самсонаў, бяскрыўдна, спачувальна, і нават Грыгаровіч выціснуў з сябе нешта накшталт усмешкі.

— Чаму? — Абурэнне маё было шчырым, аб сабе я быў не такой ужо кепскай думкі. Ды і Лебедзеў, хаця пазіраў быццам бы прыветна, чамусьці здаўся мне непрыемным, нахабным.— Што я — пень?

— Цюлень! — засмяяўся Лебедзеў.— Трэці вечар вачамі ясі, а пагладзіць баішся.

Ага, мяне, значыцца, прыкмецілі яшчэ ў першы дзень. Выдатна!

— Чуў, што паэты — чокнутыя, але каб так, прабачце…— гэта не было павучанне. Хутчэй за ўсё Лебедзеў проста не разумеў, як можна захапляцца дзяўчынай здаля.— Пакліч — з радасцю пабяжыць. За Алегам, за Федзькам,— ён матлянуў галавой у бок Самсонава і Грыгаровіча.— Хочаш, прадэманструю?

Зрэшты, з Наташай, можа, яно і так, бо, на жаль, чаго не бывае наогул. Дзяўчаты ў асяроддзі Лебедзевых правілаў не надта строгіх. За аплочаны вечар у рэстаране куды хочаш пойдуць. I гэта дае яму падставу зняважліва ставіцца да ўсіх. А мне, на жаль, зараз не мазгі яму на месца ставіць трэба, а дамагацца збліжэння. I я паглядзеў недаверліва.

— Э-э,— ён задаволена выскаліўся.— Не буду лезці грубымі ботамі ў тваю далікатную душу. Мне твая Натка патрэбна, як зайцу абмежавальнік хуткасці, калі за ім воўк гоніцца. Табе ж хацеў паспрыяць.

— Спатрэбіцца — сам зраблю,— буркнуў я, аднак не надта сярдзіта, і кінуў леер: — А што гэта ты мне ў апекуны наймаешся?

Лебедзеў нахмурыўся. На твары з’явілася нешта жорсткае, упартае. Узяў з майго стала часопіс, пачаў гартаць. Дайшоўшы да старонкі з маім партрэтам, нечакана сказаў:

— Бач ты, сапраўды вершаплёт. А я думаў, ты дзеўкам мазгі пудрыш. Павел Гарбаценка… Дык вось, паэт, зарубі сабе на носе: я сам наймаю! Усвядоміў? — Ён расслабіўся і зрабіўся ранейшым насмешліва-нахабным хлопцам, якому ўсё да ліхтара.— Калі так, мы з табой паладзім. Мне вальнадумцы падабаюцца. Канчай платоніку,— зноў кіўнуў на Фею, якая ў касе выбівала чэкі,— акунём цябе ў жыццё, сапраўднае. Да гэтага, здаецца, вас крытыка заклікае.

— У калгас паедзем? — іранічна спытаў я. Не варта было разыгрываць бяззубае цялё. Сваіх падатлівых дружбакоў ён, пэўна, не вельмі шанаваў.

Лебедзеў зарагатаў.

— Малайчына! Паехалі б, але там пакуль што рэстаранаў няма. А месца акцёра дзе? У буфеце! Сячэш?

— А-а, вы акцёры? — усміхнуўся я, акінуўшы дапытлівым позіркам Грыгаровіча і Самсонава.

— У жыцці, у жыцці,— Лебедзеў паляпаў мяне па плячы.— Нат, радасць мая, рахунак паэта — мне!

— Ты часам не мецэнат тутэйшы? — Я паклаў на пустую талерачку траяк. Напышліва растлумачыў: — Служыцелі муз маюць свой гонар!

Ён не пакрыўдзіўся, адно пацікавіўся:

— Вершы кормяць?

Я паціснуў плячамі: маўляў, не надта.

— А нас — Самсонаў,— развесяліўся раптам Лебедзеў.— Мэблевы магазін — гэта не рэдакцыя. Возьмеш, Алекс, паэта ў падручныя?

— Хліпкі,— Самсонаў агледзеў мяне, нібы сапраўды прыкідваў, ці маю здатнасць да пагрузкі-разгрузкі гарнітураў. Сам ён цягнуў на грузчыка, я нават сабе ўяўляю колішніх адэскіх бічоў менавіта такімі — каржакаваты, дужы. Аднак пры іншых абставінах я з ім падужаўся б, паказаў бы, хто ёсць хто. Ды нішто, дзе маё ні прападала. Хай пакуль цешыцца. Як кажа мой цяперашні кватэрны гаспадар, кожнай бульбіне свая тарка.

— Наш карміцель-паіцель пераборлівы,— у словах Лебедзева была непрыхаваная іронія.— А ты што, толькі вершамі і займаешся?

— Атрымаў накіраванне ў інстытут удасканальвання настаўнікаў,— сціпла паведаміў я свой грамадзянскі статус, прыдуманы Пятром Пятровічам.

— Не хочацца хамут на шыю? — падміргнуў Лебедзеў.

— Пайду пазней. Пакуль і месца не вызвалілася, і грошы сякія-такія ёсць, у студэнцкім атрадзе зарабіў,— легкадумна паведаміў я.— А заадно і кнігу падрыхтую. Мастацтва патрабуе ахвяр,— дарэчы ўспомніў я нядаўнія словы Пятра Пятровіча і сказаў іх з гонарам: маўляў, ведай нас.

— Ахвяр? Ну-ну,— Лебедзеў быў паблажліва вясёлы.— А цяпер — рушылі,— ён накіраваўся да дзвярэй. На вуліцы загадаў: — Фёдар, матор!

Маўклівы Грыгаровіч выскачыў на праезджую частку вуліцы і замаячыў там з паднятай рукой. Вось так, музыку заказвае адзін, а плоціць за яе другі.

Напэўна, Сямён хацеў агламошыць мяне сваёй незвычайнасцю, значнасцю, перавагай над астатнімі, уменнем прыгожа жыць. Бо не было патрэбы іранізаваць з Самсонава, камандаваць Грыгаровічам, патрабуючы машыну, каб пераехаць, як аказалася, на паралельную вуліцу.

Як бы там ні было, да рэстарана «Дняпро» мы падкацілі з шыкам. I тут ужо раскашэліўся сам Лебедзеў: зачыняючы за сабой пярэднія дзверцы, паклаў на сядзенне побач з шафёрам тры рублі. Развітаўся з ім велічна:

— Да пабачэння, шэф!

Напэўна, усё-такі для Лебедзева гэта было звычайным, бо яго хлопцы не адрэагавалі на купецкі жэст. А мне стала няёмка за шафёра, які з такой гатоўнасцю прадаваўся першаму стрэчнаму. Хацелася крыкнуць: дзе тваё рабочае сумленне! Але толькі моўчкі правёў вачамі па нумары машыны і адвярнуўся да вогненнай шыльды з назвай рэстарана, у якой у надпісе адваліўся хвосцік літары «р», і яна цяпер чыталася неяк касмічна: «Дняпоо».

Перад зачыненымі дзвярамі, за якімі бачылася грозная фірменная постаць швейцара, тоўпіліся людзі. У гэтым не было нічога дзіўнага. Горад наш немалы, прамысловы. Акрамя сваіх шмат камандзірованых, і ім, можа, не выпіць, а павячэраць ці проста, не маючы куды дзецца, пасядзець у цяпле-святле хочацца. Да іх я адчуваю спагаду — не соладка быць чужым у горадзе. Ды каб толькі дарослыя пнуліся ў тлумны рэстаранны чад. Свае, мясцовыя, развязныя юнцы, шумлівыя нафарбаваныя дзяўчаты, сярод якіх заўважаю дзвюх зусім маладзенькіх. Мітусяцца, заглядваюць у шыбы прагнымі вачамі, быццам за гэтым тоўстым шклом для іх прыгатаваны заморскія цуды. Баюся, хто-небудзь і правядзе, і кілішак-другі паднясе, не за так, вядома, а яны, гуляючы ў сучасных, не адмовяцца і потым не адмовяць… На жаль, бывае. Узяць бы добрую папружку ды ўрэзаць гэтым недаросткам па тым месцы, якое завуць мяккім і якое ў іх яшчэ аб’ёмнасці не набыло, каб не бадзяліся, дзе не трэба. А я нават турнуць адсюль іх не магу. Звычайнага грамадзяніна не паслухаюцца, бо, напэўна, і на бацькоў не зважаюць. А пасведчанне супрацоўніка міліцыі — адзінае, што на іх, можа, яшчэ падзейнічае, з кішэні не выцягнеш. Хаця б дружыннікі падышлі…

Для нас дзверы адчыніліся. Ніяк не магу спасцігнуць, чаму звычайна ў рэстаранах шалапутам выказваюць павагу і швейцары, і гардэробшчыкі, і метрдатэлі з афіцыянткамі? Гатовыя пылінку з пляча языком злізаць, крэсла патрымаць, пакуль зад зручней не ўладкуюць, а ўсядуцца — з усмешачкай адразу заказ прымуць. Побач жа будзе сядзець сталы і сціплы чалавек; і на яго, як нехта добра сказаў, нуль увагі, фунт знявагі. Наўрад ці справа толькі ў шчодрасці, якую праяўляюць Лебедзевы і Самсонавы. Хутчэй за ўсё гэта — еднасць душ, непераборлівасць, калі наперадзе замаячыць капейка. Як змагацца з гэтым злом, з гэтай багнай, што паглынае і старога швейцара, і маладога Грыгаровіча? Аднымі ўшчуваннямі, якіх мы не шкадуем, спрабуючы выхоўваць, бадай, не абысціся. Патрэбны нейкія іншыя, рашучыя меры. А якія канкрэтна — не ведаю ні я, ні, мабыць, тыя, хто павінен гэтым займацца. Усе мы толькі паабураемся, як вось я зараз, і адразу забудзем…

У вестыбюлі было змрочна. Нешматлікія цьмяныя бра, вакол якіх клубіўся цыгарэтны дым, паднімаючыся пад столь, давалі мала святла. Можа, такі стыль падобных устаноў, а можа, адміністрацыя эканоміла на асвятленні. 3 залы, куды вяла шырокая паўкруглая лесвіца з белага мармуру, неслася бадзёрая музыка. Там танцавалі. Хто што ўмеў. Ды не дзіва. Я, напрыклад, не мог улавіць нейкія пастаянныя рытмы. Відаць, танцору з затуманенымі віном мазгамі дастаткова, каб толькі нешта гучала. Ён, мабыць, і пад тамтам скакаў бы з не меншай асалодай. Абы звінела, ляпала, завывала.

Аднак музыка не мой клопат. Мне не спадабалася іншае. У маіх спадарожнікаў тут аказалася шмат знаёмых. Быццам гэта не рэстаран, а калідор нейкай установы ў час абедзеннага перапынку. I мае падапечныя займаюць у ёй важныя пасады. 3 аднымі хлопцы толькі віталіся, з другімі перакідваліся словам, з трэцімі абдымаліся, нібы пасля доўгага расстання… Лебедзеў, здалося, аж змяніўся з выгляду. Нават звычайная сутуласць знікла, а ён сам стаў быццам больш сталым і значным. Кагосьці ляпаў па плячы, камусьці нешта шаптаў у вуха. Увогуле, гэта было натуральна. Як мне вядома, і Сямён, і яго прыяцелі былі тут сваімі. Але паспрабуй у такіх абставінах выявіць іх сапраўдныя сувязі, якіх, можа, і няма наогул у тым сэнсе, што ўяўляецца нам. Даў жа Пётр Пятровіч мне задачку!

Наверх мы не пайшлі. Абмінуўшы лесвіцу, Сямён павёў нас у бар. Па-першае, сказаў, мы сюды не харчавацца прыйшлі, а па другое, менавіта ля стойкі з кактэйлямі збіраюцца вяршкі гарадской моладзі. Ну што ж, паглядзім гэту смятанку. Хаця не думаю, каб ён сцвярджаў гэта сур’ёзна. Лебедзеў, як я ўсё больш пераконваўся, зусім не дурань. Мне нават здалося, што ён насміхаецца з тых, з кім побач бавіць вечары. Вось толькі ці з усіх? Можа, і ў яго тут ёсць кумір?

У бары святло было прыглушанае і амаль не даносілася музыка, якая грымела ў рэстараннай зале. Умовы як спецыяльна для задушэўных размоў.

Мы селі за нізенькі столік непадалёк ад дзвярэй. Я ледзь прыстроіў свае доўгія ногі. Агляд не надта добры, ды самыя ўтульныя і зручныя месцы даўно захоплены больш увішнымі юнцамі і дзяўчатамі. Гэтыя, напэўна, штовечар прыходзяць сюды. Выпіць, пагаварыць. Пра што, цікава? У мяне такое ўражанне, што ўсе яны адно аднаму абрыдлі, прыеліся. Усё перагаворана даўно, здарэнняў у іх жыцці ніякіх. Але не прыйсці нельга. Тут у іх своеасаблівы клуб, тут можна адно перад адным павылузвацца. Няўжо гэта задавальняе?

Чацвёрка недаросткаў сядзіць злева ад нас пад бра з жоўтым шкляным абажурам, і я магу разгледзець іх лепш за астатніх. Доўгавалосыя хлопцы, падобныя на дзяўчат, у аблезлых джынсах і падобныя на хлопцаў худыя анемічныя дзяўчаты з яркай фарбай на губах і абы-як рассыпанымі па плячах валасамі. 3 глыбакадумным выглядам, быццам абмяркоўваюць найсур’ёзнейшую праблему, пыхкаюць цыгарэтамі і слухаюць хліпкага бледнага юнака. Пайшлі ж мужчыны! Міжволі пераводжу позірк на сваіх застольнікаў. Не, мае мужнейшыя. I то, Самсонаву з Грыгаровічам нагрузкі мускулам хапае на працы, а Лебедзеў, няйначай, раніцай гантэлі рукамі ўзважвае.

Злавіўшы мой погляд, Сямён з усмешкай круціць галавой.

— Падабаецца?

Ківаю на суседзяў і кажу:

— Саплюкі…

— А дзе спагада да чалавечых слабасцей? — ён гучна смяецца.

От і маеш, чаго добрага, выхоўваць возьмецца. Трэба, мабыць, агрызнуцца, усё-такі універсітэцкі дыплом у мяне, а не ў яго:

— Распуста, а не слабасць.

— Мы сюды таксама не на чай прыбылі,— Сямён не гарачыцца, і мне гэта падабаецца. Хаця першы раунд я і не выйграў. А ён звяртаецца да Грыгаровіча: — Федзя, чаго-небудзь лёгенькага.

Грыгаровіч паслухмяна кіруецца да стойкі, за якой сумуе прылізаны круглатвары бармен.

— Між іншым, машынабудаўнічы скончыў,—тлумачыць мне Самсонаў пра хлопца, які ў гэты момант нешта цыркае з бутэлькі ў высокія вузкія келіхі.— За трох інжынераў мае.

— Крадзе па дробязях,— зняважліва дапаўняе Лебедзеў.

Пра гэта я здагадваюся і без яго. Я наогул не магу зразумець пры ўсёй павазе да прафесій сферы абслугоўвання, чаму маладыя людзі з дыпломамі інжынераў або настаўнікаў раптам перакваліфікоўваюцца ў афіцыянтаў і барменаў. Аднак зараз я адзначаю для сябе іншае. Сямён зусім не зайздросціць гэтаму дыпламаванаму спецыялісту па недаліву і збору чаявых, ён нібы толькі выконвае абяцаную мне ролю — быць аб’ектыўным гідам і знаёміць з чарговым экспанатам. Так яно, зрэшты, і павінна быць. Барменства — не яго ідэал. Лебедзеў жа дэклараваў, што сам наймае, сам дае на чай. Вось толькі з якой крыніцы чэрпае? У бацькі, хоць ён і важны чалавек, зарплаты на сям’ю і сынавы гулянкі не хопіць. Бацька чалавек сумленны, не злоўжывае службовым становішчам, не крадзе. Спадзяюся што і сынавы даходы да кватэрных або якіх іншых краж не маюць дачынення. Не верыцца, што разумны ўвогуле хлопец з прыстойнай сям’і можа апусціцца да злачынства. Я абдумваю гэта даўгавата, і Лебедзеў насмешліва ставіць кропку:

— Паслугач!

Сябе ён, няйначай, бачыць у іншай якасці.

I тут Сямён раптам, узвысіўшы голас, весела камандуе:

— Федзька, два салодкіх для дам!

Тады і я заўважаю, што ў дзвярах, адхінуўшы і не выпускаючы з рук цяжкую плюшавую парцьеру, стаіць чарнявая маладзіца, а з-за яе выглядае другая, вышэйшая.

Што за яны?

Пачуўшы вокліч Лебедзева, чарнявая ўзняла руку і памахала, ці то вітаючыся на адлегласці, ці то падаючы знак, што бачыць нас, і дзяўчаты накіраваліся ў наш бок.

А я ажно разявіў рот ад захаплення. Першая з дзяўчат была не проста шыкоўная. Яна была — крык, нават лямант моды. Ён ірваўся з квяцістага, надта паўднёвага плацця; з гладка зачэсаных валасоў — доўгіх, цёмных, перахопленых нейкай неверагоднай заколкай, пералівіста-зіхатлівай у змрочным святле насценных бра-плафонаў; з яркіх чорных вачэй, абведзеных па павеках серабрыстымі бліскаўкамі. Дзяўчына ішла, не, больш дакладна, несла сябе і, як магніт, прыцягвала поўныя захаплення і зайздрасці позіркі юных марнатраўцаў жыцця. Яна была з тых, хто і на вуліцы не саступіць дарогу нават самазвалу.

— Марсіянка! — нарэшце здолеў прашаптаць я, далучаючыся да агульнага нямога крыку, і ўскочыў з месца.

Хіба я мог сядзець, калі такія дамы стаяць стойма.

— Усход, Індыя,— павучальна вымавіў Самсонаў. Якая эрудыцыя! Не ўстаючы, нагой падчапіў свабоднае крэсла, якое пуставала крыху воддаль ля сцяны, і пасунуў да нашага стала, потым гэтак жа прыдбаў другое і паставіў абодва паміж сабой і Лебедзевым.

А Сямён, хаця і заказаў дзяўчатам пітво, іх з’яўленне прыняў без натхнення. Мне здалося, што, калі яны ўсаджваліся, ён крыху паморшчыўся.

Тым часам з падносам, на якім высіліся вузенькія кактэйлевыя бакалы з пластмасавымі саломкамі, вярнуўся Грыгаровіч. Дзяўчатам буркнуў:

— Здарова…

— Як вы тут, хлопчыкі? — не зважаючы на халаднаваты прыём, бадзёра спытала марсіянка.

— Знаёмся, лірык,— сказаў Лебедзеў.— Драбнейшая — Люська, мажнейшая — Вялеська.

Мая прыналежнасць да паэтычнага цэха на дзяўчат уражання не зрабіла. Або было ім усё роўна, або не прынялі Сямёнаву рэкамендацыю сур’ёзна. У гэтай кампаніі, напэўна, усе мелі мянушкі, далёкія ад сапраўдных прафесій іх уладальнікаў. Я не засмуціўся. Да славы яшчэ не прывык. А клопатаў больш важных у мяне хапала і без таго.

Жонак і Алега і Сямёна звалі Людміламі. Таму спачатку я падумаў, што гэтая Люся — Лебедзева, бо ён, казалі, хаця і не жыў з жонкай, афіцыйна не развёўся. Самсонаў жа быў у разводзе яшчэ з леташняга года. Тады ў яго магазіне выявілася спекуляцыя мэблевымі гарнітурамі, у якой ён, падазравалі, быў не апошняй фігурай. Жонка адразу падала на развод. Нібыта не хацела жыць са злачынцам. Праўда, злыя языкі плялі, што абое баяліся канфіскацыі маёмасці. Ды чаго не нагавораць… Самсонаву ўдалося выкруціцца, прайшоў па справе сведкам. А развод захаваўся.

Але я памыліўся. Прыйшла якраз Алегава Люся. Напэўна, цяпер у іх ішло на лад. Добра б. Можа, яна здолее нарэшце надзець цуглі на свайго непуцёвага мужа. Нягледзячы на залішнюю падкрэсленасць у знешнім афармленні, што не надта падыходзіла настаўніцы, Люся мне спадабалася. Менавіта імкненнем стрымаць Алега, ва ўсякім разе, мне так думалася.

Другая, з дзіўным імем Вялеська, больш падобнымі на прозвішча — відаць, чарговая выдумка Лебедзева, прайгравала сяброўцы па ўсіх паказчыках. Не, адзежа на ёй была на сучасным вельветавым узроўні. Прайгравала знешнім выглядам, уменнем падаць сябе. Сыты, ляніва бяздумны твар. Цеснаватая доўгая сукенка падкрэслівала сутуласць, якая пры іншых абставінах наўрад ці была б прыкметная, а лішняя фарба на губах рабіла большым і без таго шырокі рот. Як на мой густ, то і фіялетавыя валасы не пасавалі ёй. Дзяўчына, безумоўна, старалася выглядаць прыгожай, эфектнай. На жаль, не атрымлівалася. Мне стала шкада яе. А тут яшчэ Сямён.

— Ты адкуль узялася? — груба спытаў ён.

— Прыехала…

— Здагадваюся, што не прытопала.

Вялеська збянтэжылася, пачырванела, бездапаможна азірнулася на Людмілу. Кепскія яе справы, калі яна сур’ёзна разлічвае на Лебедзева. Яму б жанчыну ўладарную, з цвёрдым актыўным характарам, каб круціла яго, каб бегаў за ёй. А то, баюся, будзе Вялесьцы тае ж радасці, што і былой Сямёнавай жонцы: навесіць дзіця, а сам — па рэстаранах і бабах.

Люся не зважала на Сямёнаву грубасць, частка якой, напэўна, была адрасавана і ёй. Выцягнула з бакала эрзац-саломку, кінула на стол, глынула густой ружовай вадкасці, а тады фыркнула:

— Інтэлігенты! Нам пажраць бы. Ці, можа, збяднелі?

— Сэм мага збыў,— паспяшаўся паведаміць асобу сённяшняга крэдытора Алег. Ці не баяўся, каб Люся не падумала, што трацяцца яго грошы?

Лебедзеў зноў паморшчыўся. Аднак слова прагучала, і ён, як шкадуючы аб зробленым, уздыхнуў:

— Добрая машынка была. За паўцаны аддаў, сястра ж...

— А табе пякло? — Людміла, аказваецца, капейку цаніла, нават чужую. 3 такім расхлябаным мужам, як Алег, гэта якасць неблагая.

— На якія шышы я карміў бы цябе сёння? — Люсіна ашчаднасць, а хутчэй наогул заўвага Сямёна раззлавала.

На мяне пакуль ніхто не звяртаў увагі. Быццам быў я зусім свой або не было мяне тут наогул.

— Ну то заказвай,— падхапіла Люся апошнія словы Сямёна.

— Адкуль у цябе пражэрлівасць? — Лебедзеў крытычна агледзеў жанчынку. — Колькі ў цябе таго цела…

— Люблю на дурніцу. А цела — не твой клопат,— адрэзала яна, і на яе шчоках зайграў румянец. Чаму гэта дробныя людзі часта бываюць злымі? Комплекс?

— Ладна, ладна, будзе табе на зуб,— паабяцаў Сямён, каб хутчэй адчапіцца ад яе, яна магла і яшчэ што-небудзь выдаць.

— Толькі не пірожнае. Мяса хачу!

У рэстаранных барах закускі не падаюць. Але я не сумняваўся, што для гэтай кампаніі і тут будзе выключэнне. Ды мяне займала іншае. Люся з Вялеськай былі першымі, з кім мае падапечныя ўступілі ў працяглы кантакт. Праўда, філалагічная частка маёй душы пратэстуе супраць такога казённага вызначэння падзеі; затое другая, юрыдычная, успрымае яго з задавальненнем. Бо надта дакладнае і, галоўнае, кароткае яно, як матэматычны знак. Што гэта за таварышкі? 3 Люсяй, вядома, прасцей. Хутчэй за ўсё склейвае сям’ю, калі летась яна сапраўды распалася. А Вялеська? Баюся, аднак,што і з ёю ўсё проста да банальнасці — нарвалася аднойчы на Лебедзева і цяпер не можа адстаць.

— Зажурыўся, паэт? — аддаўшы чарговае распараджэнне Федзьку, Сямён нарэшце пераключыўся на маю асобу.

— Вы свае…

— А цікавасць да жыцця? Тыпажы?

Сяго-таго ён нахапаўся, язык удала падвешаны. У пэўным асяроддзі гэта гучыць. Аднак мне час паказаць што і я не лыкам шыты. Усміхаюся і прымітыўна каламбуру:

— Цікавіць цікавае…

Лебедзеў адразу адфутбольвае закід ад сябе і круціць галавой па баках:

— Ну-у, экземпляры ёсць, праўда, для сатыры больш. Часам не выкрываеш адмоўнае?

Тое, што ён не-не дый спрабуе нешта вызнаць пра мяне, натуральна. Нават калі не браць у разлік нашы падазрэнні. Узяўшы ў кампанію, хочаш разумець чалавека. А ён, напэўна, здагадваўся, што ў маіх вачах і сам на станоўчага персанажа не цягне. Аднак я за ім павалокся не на споведзь. Мне самому трэба зазірнуць Лебедзеву ў нутро, якую б заслону ён ні ставіў.

— А што,— падхапіў я, наўмысна дапускаючы двухсэнсоўнасць,— з тваіх гэтах дружбакоў,— паківаў указальным пальцам туды-сюды,— пракарміцца можна. Кожны тыдзень у сатырычны куток «Чырвонай змены» па байцы. Паможаш, га?

— Свядомасці не хопіць,— раптам азвалася Люся. Аказваецца, і яна, і астатнія прыслухоўваліся да нашай размовы.

Лебедзеў раз’юшана зірнуў на яе, але стрымаўся ў апошні момант. 3 усмешкай сказаў мне:

— Бачыш, якія ў нас падругі? — I ўсё-такі прарвалася ў ім: — Ты, Люська, у класе вучы! Сячэш?

Людміла праглынула рэпліку, толькі мацней сцяла і без таго тонкія вусны.

Задаволены, што падавіў маленькі бунт у сваёй гаспадарцы, Лебедзеў падняўся.

— Разамнуся,— і падаўся да дзвярэй.

Тым часам Грыгаровіч вярнуўся з талеркамі ў руках.

— Павесялімся, Вялесечка! — ажывілася прыціхлая Людміла, нецярпліва хапаючы сваю талерку.

А сяброўцы чамусьці было не да лангету, які спакусліва красаваўся побач з падсмажанай залацістай бульбай і салатай з буракоў і падквашанай капусты. Яе сэрца прагнула іншага. Тут мы з ёю былі як бы саюзнікі, хаця і стаялі на розных пазіцыях. Памагчы дзяўчыне? Ды я не дзед-мароз, у мяне іншая задача. Я счакаў, пакуль крыважэрная Люся расправіцца з сыраватым кавалкам мяса, і тады цырымонна спытаў, быццам не ведаў нічога:

— Хлопцы, у каго з вас я павінен прасіць дазволу патанцаваць з прынцэсай Люсяй?

Яна пырснула, але было відаць, што форма запрашэння ёй спадабалася. Няўжо і яна жыве ў прыдуманым свеце?

— Як сама,— буркнуў Алег не вельмі задаволена, паказваючы тым самым, хто ёсць хто.

Я галантна схіліўся над маладой жанчынай. Люся ўскочыла, прысела — ну проста кніксен па ўсіх правілах моветону. Забаўная маладзіца. А яна ў дадатак выдала:

— Я сама сабе гаспадыня!

У Самсонава перакасіўся твар. 3 яе дапамогай будзе ў мяне сябар!

Пакуль ішлі па вестыбюлі, паднімаліся па лесвіцы, Люся трымала мяне пад руку. Напэўна, незвычайная мы былі пара: жардзіна ў светлым касцюме і маляўка ў стракатым плацці. Ды, відаць, тут і не такое бачылі. Ніхто на нас асаблівай увагі не звярнуў.

Аркестр шпарыў нейкі хуткі вальс, і мы нырнулі ў мітуслівы натоўп. Люся ледзь дацягнулася рукой да майго пляча, нават давялося крыху згорбіцца. І мы закружыліся.

Танцавала яна лёгка, угадвала кожны мой рух. Улічваючы маю невысокую кваліфікацыю ў гэтым відзе рэстараннага мастацтва, яе практыка аказалася дарэчы. Я мог асабліва не сачыць за музыкай, а патроху аглядацца, шукаючы Лебедзева. Яго, аднак, не было відно. Кепска. Ды хіба я спадзяваўся, што ён возьме мяне за свой цень.

Так мы кружыліся і кружыліся, і ўрэшце мне гэта пачало падабацца. Усё-такі музыка, хай сабе і грымучая, быццам у аркестры адны медныя талеркі, пакрысе пранікала ў маю скептычна настроеную галаву. Ды што таіцца, партнёрка была эфектная, з такой не сорам на людзі паказацца. Не паспеў я гэта падумаць, як нарэшце заўважыў і гледача. Мужчына, немалады ўжо, гадоў пад сорак, прыстукваючы абцасамі перад сваёй дзяўчынай, не-не дый паглядаў на нас здзіўлена-зацікаўлена. Калі ён не камандзіраваны, то з тых, хто бывае тут часцяком і, значыць, ведае і Люсю, і яе мужа. Я непрыкметна падкружыў да гэтага мужчыны і, калі мая дама і ён сутыкнуліся твар у твар, крыху прытармазіў.

— Маё шанаванне, Людміла Уладзіміраўна,— крыкнуў ён, намагаючыся прабіцца ў аркестровым ляскаце і выцці.

Люся затрымала позірк на дзяўчыне і тады адказала, як папярэдзіла:

— Глядзі, Васіль Васільевіч!..

Яна не ўзвысіла голасу, і мужчына мусіў здагадвацца пра сэнс сказанага. На яго твары адбілася задаволенасць.

Вальс скончыўся раптоўна, апошні акорд абарваўся на палове такта. I гэтак жа раптоўна знерухомелі танцоры. На імгненне стала ціха, а потым усе разам загаманілі, заварушыліся, расцякаючыся паміж апусцелых крэслаў, паміж столікамі. Мы з Люсяй апынуліся на лесвіцы, прытуліліся збоку да шырокіх поручняў.

— Вы не стаміліся? — спытаў я. Вяртацца ў бар мне пакуль не было патрэбы.

— Патанцуем яшчэ,— яна ўсміхнулася, ды так чароўна, што маё сэрца ледзь не правалілася ў бездань.

— Ваш знаёмы здзівіўся, убачыўшы нас,— пачаў я свецкую размову.

— А-а, той,— няпэўна прамовіла Люся і заўсміхалася зноў.

— Што вас развесяліла?

— Гэты самы знаёмы.

— Ён што, у рэстаране маладых да гульбы прывучае?

I ў гэты момант я заўважыў, што да Люсінага знаёмага падышоў Лебедзеў.

Убачыла і Люся. Яна, відаць, не забылася на нядаўнюю грубасць Сямёна, бо перастала ўсміхацца і скрывіла губы:

— Угадалі.

Мужчына і Лебедзеў усё яшчэ размаўлялі, і я рашыў удакладніць:

— У якім сэнсе?

— Настаўнік… 3 будоўлі народнай гаспадаркі. Паказваў зэкам прыклад, вось і даручылі настаўнічаць над імі. За гэта нават раней пусцілі.

Загады начальства на нашай службе не абмяркоўваюцца. Іх выконваюць. Хаця, выконваючы, думаць, вядома, таксама трэба. Таму, прымаючы як факт настаўнічанне над сабе падобнымі тых, хто не па сваёй волі накіроўваецца ў месцы з пэўным рэжымам, я ўсё роўна не магу не дзівіцца з гэтага чыйгосьці наватарства. Сумняваюся, каб парушальнік закону мог перадаць другому тое, чаго ў яго не было і не так хутка з’явіцца, — высокіх маральных прынцыпаў. Бо сутнасць настаўнічання, як я разумею, і заключаецца менавіта ў тым, каб служыць прыкладам у працы і, галоўнае, у жыцці наогул. Аднак не буду больш нават у думках крытыкаваць хаця і чужое, ды ўсё-такі начальства нашай галіны. Мяне зараз сапраўды больш цікавіць, пра што гамоняць Лебедзеў і гэты «педагог».

— За што яго туды? —пытаюся ў Люсі.

— Перапрадаваў сёе-тое. От Сямён і празваў яго Васька ад ГУМа.

— Як, як? — я шчыра зарагатаў.— Насмяшылі. Ну і выдумшчык Сямён-Сэм.

— Ён такі,— у яе голасе не чулася адабрэння, прыязнасці.

Мы яшчэ станцавалі некалькі не то вальсаў, не то факстротаў, а тады вярнуліся ў бар.

Людміла была вясёлая, узбуджаная. Алег сустрэў яе падазроным поглядам. Мяне ж быццам не заўважаў. Злаваўся?

Як мне здалося, весялосць за сталом не гуляла, хаця наш прыход і перапыніў нейкую размову. Я пачуў толькі Вялеськіны словы, што недзе ёй было сумна — кіно ды гасцініца, і нічога больш. Мабыць, расказвала пра сваю камандзіроўку. Цікава, дзе яна працуе? Люся, не зважаючы на сяброўчыну панікласць, адразу нешта зашаптала ёй на вуха. Вялеська ў знак згоды паківала галавой і ўстала.

— Мы хутка,— папярэдзіла Люся.

Атмасфера непрыязнасці за сталом пагусцела. Ну, добра, Самсонаў не даруе мне сваю індыянку-марсіянку. А Грыгаровіч чаго бычыцца, дзе я дарогу яму пераступіў? Кажуць, у канфліктных сітуацыях лепш за ўсё раскрываюцца характары. Дык што мне — нагнятаць напружанасць? Або пакрысе выпускаць пар з катла? Ды, урэшце, гэта не мае істотнага значэння.

Галоўнае — Лебедзеў, а не Федзя з Алегам.

Дамы вярнуліся з Сямёнам. Ён быў бледны, энергічны, вочы блішчалі. Ледзь не з парога пачаў наводзіць парадак за нашым сталом:

— Што занудзіліся, туземцы, хіба бармена на пяць сутак за недаліў пасадзілі?

— Твайго не возьмуць,— уставіла Люся. Не памірыліся.

— Прашу без намёкаў,— надзіва не акрысіўся на яе Сямён. От што значыць для некаторых лішні кілішак-другі. Пакінуў без увагі Люсю, пачаў выдаваць астатнім: — Ты, Самсончык, не раўнуй паэта, паэты жанчын здалёк любяць, здалёк яны прыгажэйшыя, лепш натхняюць. Федзька, ты…

Закончыць Лебедзеў не паспеў. Адміністрацыя нібы чакала, калі вернецца наш шэф,— заміргалі свяцільнікі.

— Пара вымятацца, багема,— і гэта Лебедзева не засмуціла. Чымсьці вечар задаволіў яго. Сустрэўся, выпіў, накурыўся? Апошняя Сямёнава гадзіна прайшла паўз мяне. Суцяшаю сябе, што зараз на два крэслы не сядзеш.

Рассталіся абыякава, бы людзі, якіх разам звёў выпадак. Вось ужо сапраўды: чарка збліжае, пакуль у галаве каламутна.

6

Знайсці машыну, ведаючы яе марку і колер, было справай тэхнікі, прычым нескладанай. Шульжык выявіў «пікапа» ў трэсце сталовых і рэстаранаў. Вадзіцель не адмаўляў, што падвозіў пасажыра з сумкай і «дыпламатам». Месца было свабоднае, дык чаму не памагчы чалавеку, які спяшаецца, тым болей што гэта па дарозе. На пытанне, ці ведае ён пасажыра, вадзіцель адказаў, што раней яго ў горадзе не сустракаў.

У трэсце да вадзіцеля прэтэнзій не мелі, характарызавалі станоўча. Можна было на гэтым і спыніцца. Выпадак ёсць выпадак. Але сам вадзіцель не спадабаўся Шульжыку.

— Ну, дзе вы бачылі, Сяргей Антонавіч, шафёра, які не прыгледзіцца да выпадковага пасажыра? — выкладаў свае сумненні оперупаўнаважаны.— Мала таго што твару не запомніў, дык, як па заказу, у час з’явіўся, каб забраць левака. Быў я ў таксапарку, ніхто ў той дзень з таго двара машыну не заказваў. Значыць, і хлопец з сумкамі схлусіў Лашманавай.

— Шафёр сам напрасіўся везці прадукты?

— Меўся іншы. Ды недзе затрымаўся…

— Вось бачыш, Вячаслаў,— сказаў Пугацэвіч.— Факты быццам ёсць. Давай паспрабуем асвятліць іх знутры. Які ты зрабіў бы вывад? — Шульжык быў з тых супрацоўнікаў, якія вельмі не любілі прымаць рашэнне, і капітан спакваля стараўся прывучыць яго да самастойнасці.

Шульжык памуляўся, перш чым сказаць:

— Меркаванняў два, а на каторым спыніцца?..

— Ну што ж, паспрабуем разам. Слухаю цябе.

— Усё-такі нехта па хлопца з рэчамі павінен быў прыехаць. Не стаў бы ён проста так чакаць. Думаю, рэчы не крадзеныя, не спяшаўся змыцца.

— Слушна,— пагадзіўся капітан.

— Прыехаць павінен быў або той самы шафёр «пікапа», або знаёмы таксіст, з якім была дамоўленасць і які чамусьці затрымаўся. Ці прыязджаў ён пазней, я не змог устанавіць. Месца бойкае, таксі снуюць туды-сюды.

— I гэта праўдападобна. Хаця адна хіба ў версіі ёсць. Чаго хлопец ашываўся ў чужым двары? Сапраўды, каб з крадзеным, то не стаў бы садзіцца ў выпадковую машыну. Выпадковы шафёр не будзе маўчаць, каго і куды вёз, пабаіцца, калі справа да міліцыі дойдзе.

— Чаго невінаватаму баяцца? А хлопец падазроны. Таму я яшчэ папрацую вакол вадзіцеля «пікапа».

— Толькі асцярожна, каб не кінуць цень на чалавека.

— Вядома,— адказаў Вячаслаў.— Гарбаценка што-небудзь выявіў?

— Багемнічае. А вынікі?.. Надта хутка хочаш.

Шульжык зноў адправіўся на Падлесную.

Пугацэвіч застаўся ў кабінеце. Гартаючы блакнот, ён узнаўляў у памяці людзей, з якімі бачыўся, размаўляў. Напісана было быццам нямала, а вынікі здаваліся мізэрнымі. А можа, ён проста іх не ўлоўлівае?

3 тых, з кім Пугацэвіч сустракаўся апошнімі днямі, найбольш яму спадабаўся Валодзя Гаруновіч — сябра сына Канапацкага. Спатканне адбылося ў інстытуце. Абмяняўшыся такімі-сякімі рэплікамі, звычайнымі паміж раней не знаёмымі людзьмі, Сяргей Антонавіч раптам злавіў сябе на тым, што надта пільна прыглядаецца да маладога чалавека. Ці не таму, што пра яго казалі як пра здольнага даследчыка? Усміхнуўся — Гаруновіч з выгляду быў, як многія ў гэтым інстытуце. Вышэй сярэдняга рост, спартыўнае, трэніраванае цела, прадаўгаваты з высокім ілбом твар, пад шырокімі доўгімі бровамі крыху запалыя сінія вочы. Позірк сур’ёзны, цвёрды. Адчуваецца моцны характар. 3 такім чалавекам хочацца гаварыць не толькі пра службова-неабходнае, і Сяргей Антонавіч пацікавіўся:

— Над чым працуеце, калі не сакрэт? — Ён пасунуўся з крэслам бліжэй да стала, заваленага дэталямі, інструментам, кавалкамі дроту.— Я ў такой лабараторыі ўпершыню.

— Ды ўжо ж, у вас лабараторыі іншыя, хаця, думаю, па-свойму не горшыя. А працуем? Хочам кібернетычнага робата стварыць, з праграмай, якая забяспечвала б пэўную самастойнасць у рашэннях.

— Фантастыка?

— Ужо не зусім. Сяго-таго дамагліся,— Гаруновіч падышоў да шафы, адчыніў дзверцы, пстрыкнуў тумблерам.

3 шафы на капітана ўтаропіліся зеленаватыя вочы-ліхтарыкі, яны ўспыхнулі на жоўтай панелі. Секунду-другую ў вачах пераліваліся агеньчыкі, нібы яны паміргвалі, як пасля сну, а тады пад імі прабегла і засталася двайная хвалепадобная палоска, і ў пакоі прагучала: «Чалавек мне незнаёмы».

Пугацэвіч шчыра рассмяяўся:

— Малайчына, робат!

А ў робата вочы-ліхтарыкі пацямнелі да густога зялёнага колеру, і ён прамовіў: «Прашу назваць сябе».

— От здорава,— Сяргей Антонавіч быў у захапленні.

— Хочам яму чалавечыя формы надаць,— Гаруновіч адключыў робата, зачыніў шафу і вярнуўся да капітана.— Прабачце, вы ж не на экскурсію да мяне? Усё пра Канапацкіх?

Капітан развёў рукамі: маўляў, што паробіш, служба.

— Агідная гісторыя,— перад Пугацэвічам быў ужо не лагодны хлопец, які з задавальненнем дэманстраваў тварэнне сваіх рук, а сухаваты, абураны чалавек.— На якія суткі з’ехалі — і на табе! Цікавалі за імі, ці што?

Ён нібы глядзеў у корань, і ў капітана раптам з’явілася прадчуванне, што на гэты раз размова будзе плённай.

— Мне думаецца, што так,— сказаў Сяргей Антонавіч.— Злачынцы ведалі, што гаспадароў няма і не хутка будуць.

— Вашы таварышы ўжо ў мяне пыталі, ці не меў я падазроных сувязей,— Гаруновіч не іранізаваў, не абураўся самім такім меркаваннем — ён прымаў яго неабходнасць.— Колькі ні думаў, не магу прыпомніць, што наогул гаварыў каму-небудзь, кім працуе і куды ездзіць Леў Сідаравіч. А што Канапацкія былі ў гасцях, толькі пазней ад Косці даведаўся…

Усё гэта амаль слова ў слова было запісана яшчэ следчым райаддзела ў пратаколе. Валодзя не дадаў ніводнай новай дэталі. Пугацэвіч, збіраючыся ў інстытут да Гаруновіча, дапускаў такое. Стандартныя пытанні не будзяць думкі сведак. Таму рашуча, не заўважаючы, што перайшоў на «ты», перабіў:

— Давай, Валодзя, падыдзем да праблемы крыху інакш. Нас цікавіш не ты, як пункт уцечкі інфармацыі, не твае сябры, а твая назіральнасць. Садзейнічалі кражы, магчыма, добра знаёмыя і табе, і Канапацкім. Яны, магчыма, і цяпер сутыкаюцца з табой, з абрабаванымі. Табе думка ясная?

— Здаецца, так.— Гаруновіч сядзеў засяроджаны, уважлівы.

— Пойдзем далей. Калі наш вывад правільны, то, кажучы нашай крыміналістычнай мовай, наводчык недзе блізка. Ён з тых, на каго і падумаць грэх. Але ён не закончаны злачынец. I цяпер, ведаючы, што па яго неасцярожнасці, скажам пакуль так, пацярпелі блізкія знаёмыя, неяк павінен змяніцца паводзінамі, можа,— капітан не любіў шматслоўнасці, іншым разам быў бы карацейшым, зрэшты, ён вышукнік, а не следчы, аднак баяўся, што Валодзя не ўловіць сутнасці пытання, і мусіў накручваць дэталі.— Паглядзім на агульных знаёмых з гэтага боку.

— А вы што, думаеце, быццам выпадковы наводчык зусім сумленне страціў? Калі ён ёсць, абавязкова назваў бы ўяўнага злачынцу.

— Раптам няўпэўнены, раптам чамусьці не можа або не хоча. Мы пакуль з табой толькі гіпатэтычную размову вядзём.

— Колькі чуў, знаёмыя і малазнаёмыя спачуваюць, крыюць міліцыю… Хаця…

Ён гаварыў манатонна, не выдзяляючы слоў. Пугацэвіч, збянтэжаны папрокам у адрас міліцыі, якога, шчыра кажучы, не чакаў ад гэтага разумнага чалавека, ледзь не прапусціў паўзу, што ўзнікла ў гэтым своеасаблівым маналогу. Яна ўспрынялася неяк падсвядома, затрымалася ў галаве і тады выбухнула сігналам трывогі. Пугацэвіч аж затрымаў дыханне, каб не спудзіць раптоўную думку Гаруновіча.

А той, памаўчаўшы, няўпэўнена прадоўжыў:

— Можа, у гэтым і няма нічога… Баюся, памыляюся, але вы прасілі, каб усё… Якраз назаўтра пасля кражы, я пра яе яшчэ не ведаў, едучы раніцай у інстытут, у тралейбусе ўбачыў Ніну Шумейка. Мы з ёю заўсёды сустракаліся шчыра, шумна віталіся. Яе і Косцевы бацькі здаўна сябруюць, і мы з Нінай у Канапацкіх пазнаёміліся. А тады яна нават не адказала на мой ківок, нібы не заўважыла. Я нічога не падумаў, ззаду падпіралі, занеслі ў сярэдзіну тралейбуса. Але чаго ёй было адварочвацца?

— Дзе гэта было?

— Я ўвайшоў на Паркавай, першым прыпынку пасля канцавога. Значыць, яна ехала з кальца.

— Адна?

— Побач быццам бы стаялі два хлопцы, мне чамусьці здалося, што Ніна была з імі. Я яшчэ здзівіўся, што яны апухлыя, як пасля п’янкі. Напэўна, усё-такі выпадковыя, Ніна з такімі не зналася.

— Як жа ты іх разгледзеў?

— Адразу заўважыў, як ускочыў у машыну. А потым прабіраючыся далей, азірнуўся. Ніна стаяла паміж імі. Прабіваючы талон, яшчэ раз паглядзеў.

— Пазнаў бы хлопцаў?

— Хіба Ніна не скажа?

— А калі была не з імі?

— Пэўна не скажу…

Ніна магла ехаць з тымі хлопцамі і пасля добрай гулянкі, магла і не павітацца, засаромеўшыся. Рабіць з гэтага факта якія-небудзь вывады было дачасна. I тым болей не варта, каб у Гаруновічавай галаве засела тое, што ён расказаў пра сустрэчу з дзяўчынай. Сяргей Антонавіч паціснуў плячамі і сказаў:

— Не начавала дома, вось і не павіталася… А Нінін бацька, ты ж ведаеш, блізкі Канапацкім.

— От і мяне гэта бянтэжыць, але падумаў, што вам, можа, спатрэбіцца.

— Правільна падумаў. Ды якіх толькі супадзенняў не бывае.

Цяпер, разбіраючы свае значкі-заметкі, капітан думаў больш канкрэтна. Што магло азначаць з’яўленне Ніны Шумейка раніцай у раёне, дзе абакралі яе знаёмых? Хутчэй за ўсё начавала ў каханага і адвярнулася ад Валодзі, бо спадарожнік або спадарожнікі мелі не надта рэспектабельны выгляд. Тлумачэнне даволі пераканаўчае. Разам з тым не шкодзіла б устанавіць, прынамсі, два факты: хто былі хлопцы, што ехалі з ёю, калі, вядома, з ёю; ці ведала яна, што Канапацкіх не будзе, або ці ведала хаця б пра паліто? Неўзабаве гэтыя пытанні з’явяцца ў іх, вышукнікоў, рабочым плане. А пакуль… Пугацэвіч разгарнуў карту горада.

Вакол дома Канапацкіх ён блукаў уначы, не ўсе вуліцы і завулкі запомніў. Доўга глядзеў на план з вычарчанымі раёнамі і кварталамі, вуліцамі і скверамі і ніяк не мог дапяць, што знайшоў у ім для сябе цікавага. Думкі нібы адключыліся. I раптам бліснула. Ад Водаправоднай вуліцы адгаліноўваўся завулак Берасцянскі… А ў Берасцянскім завулку жыў… Жыў адзін з кампаніі Лебедзева — Грыгаровіч. I бліжэйшы ад яго прыпынак быў канцавы. Нініна паездка набывала кепскі сэнс, калі толькі тут не тое славутае супадзенне.

Напэўна, самае простае было паказаць ці Грыгаровіча, ці яго фота Валодзю Гаруновічу. Пугацэвіч не сумняваўся, што той і слова нікому не скажа. Ды былі ў гэтым звычайным, здавалася, дзеянні два «але». Валодзя сам сказаў, што не ўпэўнены ў апазнанні. Так што хутчэй за ўсё не апазнае. А вось з Нінай пасля гэтага наўрад ці зможа сустракацца па-ранейшаму, падазрэнне застанецца. Між тым выключаць Ніну з гэтай гісторыі таксама пакуль рана, і паказваць ёй гэта нельга ў любым выпадку. Пугацэвіч папытаў у Валодзі, што з сябе ўяўляе Ніна. Ён адказаў коратка: «Мадэ ін не наша». Сказана было трапна, бо гаворка ішла не пра адзенне, а імкненні. Такія дзяўчаты часта збіваюцца з дарогі.

У свой час следчы райаддзела выклікаў Шумейка. Яе паказанні Сяргей Антонавіч помніць, нічога вартага ўвагі ў іх не было. Як і іншыя блізкія знаёмыя, адказвала: не ведаю, не чула, не гаварыла, не дзялілася. Для следчага яна была адной з многіх і калі нават, адказваючы на пытанні, чырванела, бянтэжылася, заікалася, для яго гэта выглядала натуральным. Не кожны трымае сябе ўпэўнена перад следчым, асабліва чуючы непрыемныя пытанні і кепска прыхаваныя падазрэнні. А што так магло быць, Пугацэвіч дапускаў — следчы Загдай тактоўнасцю, уменнем падысці да сведкі далікатна не вызначаўся. I можа, у дадзеным выпадку нешта важнае прапусціў…

У дзверы пастукалі, і, не дачакаўшыся запрашэння, у расчыненых створках узнікла магутная пастава Акуліка.

— Іду міма, і раптам асяніла: як тут у цішыні няўтульнага, даўно не рамантаванага кабінета пляце густое крыміналістычнае павуцінне на скакароў-дамушнікаў адзін славуты сышчык.— Што-што, а пры выпадку памянціць языком капітан любіў. Быццам узнагароджваў сябе за стрыманасць у тыя доўгія хвіліны і гадзіны, калі быў вымушаны выслухоўваць шчырую, а часцей няшчырую сповед зь прыцягнутых да адказнасці парушальнікаў закону.— Дай, думаю, пагляджу, ці няма ў яго сетцы якіх незаўважных дзірак?

— А яшчэ кажуць, што гара ігнаруе Магамета,— Пугацэвіч ускочыў і радасна паціснуў капітанаву руку.— Збіраўся да цябе, а ты ўжо тут, Вадзім, уласнай персонай.

— Я, Сярога, ніколі не спазняюся.

— Ага, ты з тых, хто на месца пажару прыязджае за паўгадзіны да пажару.

— Памыляешся, дружа,— следчы памахаў у паветры рукой, распрамляючы збялелыя пальцы.— Я з тых, хто выконвае ўказанні раней, чым іх аддаюць.— Ён зноў паварушыў пальцамі.— Самбіст, каратыст і мядзведзь разам узятыя. Няўжо забяспечыў мне фронт работ?

— Будзе табе тваё, будзе. За мной, як ты на сваім гарбу адчуваў не раз, не прападае. Садзіся побач і слухай.

Акулік пакасіўся на блакнот з кручкамі, з’едліва праехаўся:

— Іерогліфы… На якой пішаш: японскай, кітайскай?

— Спасцігнеш, калі навучышся не вачамі, а вушамі глядзець.

— Хіба твой язык апошнім часам з гукавых на светлавыя хвалі наладзіўся,— Вадзім лацвей уціснуўся паміж падлакотнікамі мяккага крэсла, яно аж застагнала, і паклаў перад сабой чыстую паперу.— Паколькі оперупаўнаважаныя вышуку пратаколы пішуць з майго даручэння, а капітану Пугацэвічу я такога не даваў, мушу твой сакрэтны шыфр перакласці на чалавечую мову. Да тваіх паслуг, сышчык!

Яны сябравалі яшчэ з універсітэта, і такія, калі выпадала разам працаваць, жартоўныя размінкі перад абмеркаваннем нечаканых сітуацый былі ім як праверка баявой гатоўнасці. Апошнія словы Акуліка сведчылі, што разрадка скончылася. Перад Пугацэвічам сядзеў ужо не весялун, якім яго звычайна бачылі таварышы ў вольны час, а заклапочаны, нават хмурны чалавек, следчы з цяжкай ношай адказнасці на плячах.

Выслухаўшы старшага оперупаўнаважанага, ён сказаў:

— Да Шумейкаў зайдзі. Злачынцы не знойдзены, так што твой візіт апраўданы. А ўстаноўленага Шульжыкам вадзіцеля трэба дапытаць па ўсіх правілах.

— Спяшаешся? — Пугацэвіч адчуў, што Акулік яўна гаварыў з чужых слоў.

— Зацягнулі следства. Што не мы з табой, мяне, напрыклад, не суцяшае.

— Нараканні і я чуў.

— А як ты хацеў? Буксуем. Таму факты падбірай, але там, дзе можна, і ўдары нанось. Пакажы Гаруновічу фота Грыгаровіча, Самсонава, Лебедзева, яшчэ каго з тых, хто на нашым уліку. Гэтыя ж фота пакажам і вадзіцелю «пікапа». Чым раней пацвердзім або абвергнем версію, тым лепш для справы.

— Што з табой, Вадзім? — Пугацэвічу не падабалася сённяшняя сябрава напорыстасць.— Табе ці не хвост накруцілі?

— Празарлівец. Я таксама пад начальствам хаджу. Яно, як ты здагадваешся, часцяком са сваіх вышынь глядзіць. Маўляў, мала цябе нацэльваю. Быццам я без падказкі кроку зрабіць не магу.

— Не плачся, цяпер маеш што далажыць. Выкруцішся, ты ж мастак падаваць муху за слана,— падпусціў Пугацэвіч шпільку.

— Сам сябе не пахваліш… Рэклама рухае прагрэс,— Акулік крыху падбадзёрыўся.—Аднак годзе. Давай бліжэй да справы. Што канкрэтна ёсць у нас з табой?

— Заўтра будзе сёе-тое…

— Бяда мне з табой,— Акулік прыняў абяцанне не вельмі ахвотна.— Дачакаешся, што маё начальства на тваё выйдзе. Ад двух аб’яднаных не адаб’ёмся.

— 3 Янушкевічам я жыву ў згодзе. Вучыся!

— Балбатун,— следчы ўстаў.— Дзень пачакаю. Не болей.

— Пагаварылі,— нявесела ўсміхнуўся Пугацэвіч.

7

Усё было быццам як заўсёды.

Дзяўчаты-афіцыянткі сядзелі на сваім звычайным месцы ля пераборкі, якая аддзяляла залу ад калідора ў буфет і кухню,— у гэты позні для абеду і яшчэ ранні для вячэры час у кафэ было пуставата. Гэтак жа, як і надоечы, цераз цюлевыя фіранкі ў шырокія вокны струменілася гарачае сонца, а ў стандартных зялёных вазачках прыемна красаваліся сціплыя букецікі. Аднак мяне як кальнула: нешта сёння тут было не так!

— Ваша месца свабоднае,— Наташа аж прыўстала, спяшаючыся мне на дапамогу, бо я нерашуча спыніўся пры ўваходзе.

— Дзякую,— прамармытаў я, няўцямна пазіраючы на суседні з маім стол, дзе чамусьці не было звыклай таблічкі «занята».

Наташа падышла не марудзячы, ледзь я ўсеўся. Вось што значыць быць пастаянным кліентам. На жаль, гэта хутка скончыцца. Кафэ далекавата ад нашага ўпраўлення, і штодзень карміцца тут мне не ўдасца. На жаль, бо мне падабаюцца і кухня, нібы хатняя, і вясёлыя і добрыя афіцыянткі, і зноў-такі амаль хатняя цішыня. Ды пра гэта доўга думаць не выпадае. Мяне зараз займае больш блізкае пытанне: чаму раптам Лебедзева і кампаніі сёння не будзе?

— Як звычайна? — Фея ўсміхалася, не вымаючы з кішэні белага вышыванага фартушка свой маленькі блакно-цік.— А можа, сялянскай каўбасы прынесці? Смачная. Не пашкадуеце.

— Не, Нат, толькі каву.— Яна любіла сваё скарочанае імя, дык чаму не зрабіць добраму чалавеку прыемнае.— Я ненадоўга.— Чаго мне сядзець, калі падапечных няма?

— Нешчаслівы дзень,—паскардзілася дзяўчына.

— Кліенты разбегліся? — кіўнуў я на суседні стол.

— Ды ўжо ж, Сэм яшчэ ўчора папярэдзіў. А цяпер вы…

— Нічога, заўтра прыйдуць. Хіба толькі іншае кафэ нагледзелі?

— Не, Сэм сам казаў, што лепшага за наша няма. Напэўна, зноў на мора пакацілі.

— Гэта ў іх што, як прагулка? — Навіна агарошыла мяне.

— Ага, у канцы мая лёталі. Вярнуліся вясёлыя, загарэлыя. Пытаюся, дзе гэта вы счарнелі? Сэм засмяяўся: «На пясочку, на пясочку». Я і падумала, што на моры, паўднёвы загар, не наш.

— Весела жывуць…

— Ды ўжо ж,— і маленькая, ледзь улоўная кропелька зайздрасці адчулася ў Наташыным голасе. Сама яна, напэўна, ніколі не бачыла мора.

— Не бядуйце, Наталка. I план сёння без нас зробіце, і на пальмы з кіпарысамі паглядзіце некалі.

Дзяўчына сумелася, уздыхнула.

Выпіў каву, развітаўся з дзяўчатамі і, легкадумна памахваючы кейсам, нырнуў на спякотную вуліцу. Настрой быў кепскі. Ды каму ахвота заставацца хоць з маленькім, але носам. Я цягнуўся па вуліцы і стараўся аднавіць у думках учарашні вечар. Напэўна, Лебедзеў і Самсонаў, бо Грыгаровічу не так проста сарвацца з месца, намецілі паездку раней. Аднак ніхто з іх, ва ўсякім разе пры мне, ні словам, ні намёкам не прагаварыўся. Утойвалі? Ад мяне? Наўрад ці, я ім прышый кабыле хвост. Ад Грыгаровіча? Навошта? Ён каманды Лебедзева выконвае не пярэчачы. Так што больш верагодна — ад дзяўчат. Вялеська як Вялеська, а прынцэса Люська не сцерпіць, пачуўшы пра вялікія выдаткі.

Пакуль я задаваў сабе безліч пытанняў, не знаходзячы на іх адказу, ногі прывялі мяне да мэблевага магазіна.

Я нават не адразу скеміў, што мне тут трэба. Потым успомніў: даўно хацеў прыдбаць кніжную паліцу рэчыцкай фабрыкі. Грошай, вядома, не было. Як і ўласнай кватэры. Аднак хіба я не магу памарыць, тым болей што падобная хадавая мэбля стаіць побач са складам, дзе звычайна і круцяцца грузчыкі, чакаючы нагоды пагрузіць-згрузіць.

Рэчыцкіх паліц сёння не прадавалі, як я і разлічваў. Спагадлівы калега-пакупнік нават пасмяяўся з мяне:

— Будуць яны цябе чакаць.

Чаму б не падтрымаць размову? Я наіўна спытаў:

— Можа, заяўку напісаць?

— Гэта ўжо бліжэй да мэты. Толькі не адміністратару, а каму-небудзь з гэтых,— паказаў на хлопцаў, якія прымасціліся кружком на пустых скрынях і ляніва смакталі цыгарэты.— Дзесяць працэнтаў.

— Якіх?..

— Ох-хо-хо,— зусім развесяліўся мужчына,— будзеш ты свае кнігі ў кут складваць яшчэ доўга, хаця з такім разуменнем справы ты і кніг не набудзеш. Дзесяць працэнтаў — ад кошту рэчы, такая ў іх такса. Затое — гарантыя!

— Буду мець на ўвазе,— усміхнуўся я добразычліўцу, думаючы, што, пакуль атрымаю пакой, рэчыцкія мэблевікі пастараюцца, каб паліц усім хапіла.

Таго, каго я не спадзяваўся ў магазіне сустрэць, сапраўды не было. Значыць, паехаў? Можна было ісці.

А я паглядаў на гадзіннік, стрэлкі якога расцягнуліся вертыкальна зверху ўніз, і марудзіў. Спыніўся ля гарнітура жылога пакоя, прыкідваючы, як бы паставіў гэтыя тахту, крэслы, каб меў куды. Раіўся нават з нейкай жанчынай і дзівіўся, што мае меркаванні яна прымала прыхільна. Я заганарыўся і на іншых пакупнікоў паглядаў паблажліва. Адно сэрда ёкала. Вось што значыць не прыняць раніцай халодны душ. А хвіліны цяклі замаруджана, быццам гарачыня адолела і метал. Кідаючы раз-пораз позірк на стрэлкі, я адчуваў сябе нібы ў іншым вымярэнні часу.

А палове сёмай я ў апошні раз паглядзеў па баках і накіраваўся да выхаду. За столікам ля дзвярэй у сінім фірменным халаціку сядзела строгая дзяўчына. Сур’ёзнасць была проста супрацьпаказана яе смяшліваму твару, дык хіба я мог прайсці і не затрымацца?

— Э-э,— нерашуча пачаў я, яшчэ не прыдумаўшы нічога вартага.

Строгая дзяўчына задрала галаву — крэсліца пад ёй было надта нізенькае, а я, як вядома, чалавек рослы, і ад неспадзяванасці крыху прыўзнялася. Няйначай палічыла мяне заікай, бо ў вачах свяцілася спачуванне.

— Вы хочаце нешта набыць? Што? — паспяшалася яна на дапамогу.

Фантазія ў мяне не вельмі багатая, і я ўпэўнена выпаліў:

— Рэчыцкую кніжную паліцу.

— Прыходзьце пасля дваццатага.

Усё-такі строгасць, калі яна ідзе ад адчування адказнасці, зусім неблагая якасць. Я адкрыў быў рот, каб падзякаваць і развітацца, і раптам зноў пачаў заікацца:

— Э-э…

— Прыходзьце, званіце,— яна шчыра хацела неяк памагчы.

А я ўжо не слухаў. Прадчуванне, якое па-сучаснаму называюць вучоным словам інтуіцыя, не падманула. Сапраўды павінен жа быў хто-небудзь яшчэ пацікавіцца Самсонавым. 3 тых, каму таксама не сказалі пра паездку. Бо званіць, напрыклад, Лебедзеву дадому сэнсу не было — там маглі і не ведаць, дзе ён і што з ім. Кіўнуўшы адной прыемнай дзяўчыне, я кінуўся да другой. Але падышоў не адразу. Трэба было і Вялесьцы даць магчымасць даведацца, што Самсонава сёння на працы няма і не было.

3 ёй мы сутыкнуліся на выхадзе.

— О, вы?! — крыху разгубілася яна.

— Ага,— пацвердзіў я, шчыра абрадаваны, што мяне пазналі. Адразу пачаў скардзіцца: — Ніколі не купіш, што хочаш. Бегаеш, бегаеш…

— Па што вы бегаеце? — дзяўчына зацікавілася.— Рэчыцкія паліцы? О, гэта не праблема. Папрасіце Алега.

От гэта мне і было патрэбна. Я смела і наіўна спытаў:

— Якога?

— Няўжо не ведаеце? — здзівілася Вялеська.— Вечна ён туману на сябе напускае! Вы ж учора разам за сталом сядзелі. Люсьчын муж, Алег. Працуе ў гэтым магазіне.

— Першы раз чую,— запэўніў я.— Ды, прызнацца, не люблю блату.

— Які гэта блат? Для Алега дробязь падказаць, калі прывязуць паліцы. Праўда, бутэльку здзярэ,— яна ўсміхнулася.

— Ну, гэта сапраўды дробязь. А то мне тут адзін казаў пра дзесяць працэнтаў.

— Калымяць хлопцы.

— Таму Алег і трымаецца за магазін?

— А што? Грузчык зарабляе як прафесар. I знаёмствы...

Вялеська не асуджала, а ўхваляла. Ды, зрэшты, яна ж была з гэтай кампаніі. I трымала яе там, напэўна, не адно каханне, а агульныя погляды. Чытаў кніжку пад назвай «Сяброў не выбіраюць». Не ведаю, як сам аўтар паводзіу сябе ў гэтым. Але было б дзіўна, каб чалавек сябраваў толькі з тымі, хто аказваецца побач. Так можна хіба бавіць час ды зрэдку хадзіць у госці. Для шчырасці і ўзаемнасці трэба іншае…

— Вы нікуды не спяшаецеся? — я спадзяваўся, што ў дзяўчыны вечар быў вольны, і вырашыў скарыстаць выпадак. Аднак націснуў на балючае месца: — Ці, можа, Сэм чакае?

— А хоць бы і чакаў! — з выклікам прамовіла яна.— Ён мне не муж.

Значыць, праўда Лебедзева ў горадзе няма.

— Завалімся куды-небудзь?

Яна павагалася, а тады рашуча матнула галавой:

— Згодна! А куды?..

Нічога падобнага на ўчарашнюю скаванасць. Перада мной была нават крыху развязная дзяўчына. Што гэта: звычайны стан, гульня, помста Лебедзеву?

— Пасядзім, патанцуем,— я спыняю доўгі позірк на яе твары, на якім сёння мінімум касметыкі: відаць, на працы трымаецца ў прынятых рамках. Вялеська вытрымлівае позірк, і я дадаю: — Каб не нарвацца на Сэма, махнём у «Сосны». Я аднойчы быў там. Нічога. Высокая столь, прасторна, утульна.

Тлумачу, быццам і думкі не дапускаю, што яна ведае гэты рэстаран.

— Паехалі,— згаджаецца яна.— А Сэма ў горадзе няма.

— Звесткі правераныя? — зусім натуральна дзіўлюся я.

— У магазіне сказалі, што Алег адпрасіўся на тыдзень за свой кошт. Зноў разам куды-небудзь матанулі…

— Папытайце ў Людмілы, яна скажа, калі паехалі.

— Трымайце вушы!

Адной рукой хапаю яе вуха, другой — сваё і смяюся:

— Выканана! А што далей?

— Нічога не чуваць? Я і кажу,— яна таксама гучна смяецца.

От і добра. Шчыра ж кажучы, мне не да смеху, мне тэрмінова трэба пазваніць. Тое, што Люся ведае пра паўднёвы ваяж мужа з Сэмам і хавае гэта ад Вялеські, мне не падабаецца. Лаўлю таксі. Праз хвіліну імчымся ў славутыя «Сосны». Там, пакуль Вялеська круціцца перад люстэркам, я, папрасіўшы ў яе прабачэння, званю з вулічнага аўтамата дзяжурнаму па ўпраўленню.

Вяртаюся раней, чым дзяўчына паспявае змяніць свой службовы выгляд на вячэрне-рэстаранны. Цярпліва чакаю ў адным з мяккіх крэслаў, відаць, пастаўленых у вестыбюлі менавіта для такой патрэбы. Нарэшце Вялеська падыходзіць і запытальна глядзіць на мяне. Яна не зусім такая, як учора, фарбы на твары больш сціплыя і сукенка не парадная. Ды мне, зрэшты, важна не гэта. Але я джэнтльмен. Ускокваю, адабральна падміргваю, маўляў, клас. Дзяўчына цвіце. От табе і маеш. Возьме ды кіне свайго Сэма!

У летнюю пару рэстаран напаўняецца пазней, і мы выбіраем месца далей ад аркестра, ля сцяны. Каб не мазоліць каму вочы, бо маю спадарожніцу, думаю, і тут добра ведаюць.

Бяру меню і ўголас чытаю ўсё запар. Дзяўчына глытае слінкі і, смеючыся, просіць:

— Не так хутка, а то прыйдзецца вам заказваць усё, што тут напісана. Я галодная, як пантэра.

— Мяне ў абед таксама шашлыком не частавалі.

Афіцыянтка, беручы заказ, разглядала толькі мяне. Няўжо спадабаўся? Ды дзе тамі Прычына — Вялеська. Цьфу ты, што за імя. Усміхаючыся, кажу:

— Прабачце, але я так і не ведаю вашага імя?

— А Вялеська? — Яна сёння вясёлая, какетлівая. А можа, узбуджаная? — Хіба дрэнна гучыць?

— Як прозвішча. А гучыць сапраўды прыгожа.

Дзяўчына задаволена і ахвотна тлумачыць:

— I мне падабаецца, хаця ўвогуле я — Ніна. А Вялеська… Прозвішча маці. Кажуць, ёсць у ім нешта рамантычнае. Праўда?

Ну, хіба я мог не пагадзіцца?

Задаволеная Ніна-Вялеська накідваецца на вячэру з такой энергіяй, быццам з учарашняга дня хлебнай крошкі ў роце не трымала.

— Дзе ж гэта вас так змардавалі? — не без задняй думкі пытаюся я.

— На працы, я гандлёвы работнік… Рэвізор «Ювелір-гандлю». Што трэба — дастану, і ніякай адказнасці, матэрыяльнай, вядома.

— Гэта важна,— падтрымліваю я і ківаю на сярэдзіну залы, дзе ўжо віхляюцца некалькі пар. Адчуваю: дзяўчыне вельмі хочацца патанцаваць, але яна чамусьці вагаецца. Ці не баіцца Сэмавай рэўнасці? Таму не буду настойваць.

Усё вырашаецца само сабой. Спачатку замаўкае аркестр, а потым афіцыянтка прыносіць каву. Яна вініцца:

— Затрымала вас…

— Затое свежанькая,— супакойваю я, глынуўшы чорнага пітва. Трэба ж дэманстраваць і памяркоўнасць, і галантнасць. Іграць ролю, дык да канца. Калі афіцыянтка адышлася, крыху нараспеў кажу: — Вы тут бывалі, не адмаўляйцеся…

— Ад вас не схаваешся,— увага да яе асобы Вялесьцы падабаецца.

— Іду на заклад, афіцыянтка прасіла вас нешта дастаць,— зноў кажу я.

— Прайграеце, з афіцыянткамі я не знаюся.

I гэта праўда. Што можна мець ад звычайнай афіцыянткі, акрамя хіба антрыкоту без чаргі. Яго Вялеська за лішні рубель «на чай» і без таго атрымае, асабліва калі прыйдзе з Сямёнам. Таму я крыху нацягваю вяровачку:

— Але бываеце тут…

— Не сядзець жа мне дома!

Заўвага ёй не спадабалася, і я няўпэўнена працягваю:

— Ну-у… Можна ў кіно пайсці, на спектакль. Чуў, тут тэатр неблагі…

— Нудота,— у яе няма і ценю сумнення.— Мы звычайна ці сюды, ці ў «Дняпро», а калі спатрэбіцца больш інтымнае месца — у аэрапорт коцім, там без музыкі, можна адпачыць душой.

— А я дык не магу дачакацца, калі сезон пачнецца…

— Тэатральны? Было б што. Два гады не хадзіла, мусіць, і не хутка пайду. Не цягне!

Што ж, у кожнага свае запатрабаванні. Аднаму дай оперу, другому эстраду ў рэстаране. Як прызнаючы натуральнымі Нініны погляды на мастацтва, кажу:

— Калі сваёй кампаніяй, то ўсё роўна, дзе і што.

— У нас так, дружна,— яна гаворыць з выклікам, нібы спрачаецца, і зноў хмурыцца. Мне, відаць, можа ўсё сказаць, сабе цяжэй. Дапівае каву і паглядае на гадзіннік.— Прабачце, мне пара. У нас з Сэмам дамоўленасць. Калі куды едзе, то абавязкова звоніць.

Устаю і падаю Ніне-Вялесьцы руку. Чамусьці думаецца, што пра званок маніць. А калі не? Калі Сямён любіць жэсты?

Ідзём па набярэжнай. Сонца яшчэ яркае, але нядаўняй гарачыні ўжо няма. 3 ракі падымаецца прыемная свежасць. I я, бестурботна размахваючы кейсам, з зайздрасцю паглядаю на голыя целы на пясочку. Вось так і Сямён зараз недзе на беражку цешыцца. Як бы даведацца, пазвоніць ён ці не. А калі пазвоніць, то — адкуль? Заўтра Ніна, можа, пахвалілася б, каб неяк сустрэўся з ёю. Ды раптам, распытваючы, толькі навяду на непатрэбны роздум — і дзяўчыну, і, галоўнае, Лебедзева, якому яна, напэўна, раскажа пра маю цікаўнасць. Задача. Але размову з Нінай трэба падтрымліваць. Паказваючы на пляж, зайздрошчу:

— Жывуць жа людзі!

Вялеська фыркае:

— Бруд! Мазут, жыжа з свінарніка. Восенню ў адпачынак на Каўказ палячу. Вось там пляжы!

Дарога да яе дома блізкая: хвілін дзесяць пяшком і тры прыпынкі на тралейбусе. Так што неўзабаве мы апынуліся ля яе пад’езда. Нічога не прыдумаўшы наконт пытання пра званок Сямёна, спрабую затрымаць дзяўчыну стандартным прыёмам:

— Мы так хутка дабраліся…

Вялесьцы гэта падабаецца, яна зноў робіцца какетлівай:

— У нашым свеце ўсё адноснае.

Толькі хацеў сказаць нешта прымітыўна-ўзнёслае і знямеў: з пад’езда выйшаў капітан Пугацэвіч. Ад разгубленасці я ледзь не павітаўся. Добра, што ён адвярнуўся. Я паглядзеў яму ўслед і з прыкрасцю зазначыў:

— А ў вашым доме відныя мужчыны жывуць.

— Не ў нашым. Але чаму ён з нашай кватэры выйшаў? — яна таксама з цікавасцю паглядзела ўслед Пугацэвічу, затым перавяла позірк на мяне.— Дзякуй за вечар. Не сярдуйце, мы яшчэ пабачымся.

Абяцанне новай сустрэчы павінна было ўзняць мой настрой. Абнадзеены, я нясмела ўсміхаюся. Чаму б не паказаць, што прычына маіх пакут — яна? Можа, не скажа Лебедзеву пра сённяшні вечар…

8

Вадзіцель «пікапа» — каржакаваты, чырванашчокі мацачок з густой чорнай шапкай валасоў, з хітрымі, заўсёды прыжмуранымі вачамі — вяла нудзіў:

— Ну што такога я зрабіў, што? Падвёз чалавека. Дык хай лепш таксісты працуюць, а то распусціліся…

Пугацэвіч прыглядаўся да шафёра і гадаў, ці будзе ён шчырым, але прыйсці да чаго-небудзь пэўнага не мог. 3 ад-наго боку, такі хітрун павінен разумець, што асаблівых прэтэнзій да яго ў міліцыі быць не можа і прычыны хлусіць быццам бы няма; з другога — Шульжык, бадай, не памыліўся, было ў ім нешта ўвёртлівае, здавалася б, не да моманту. Ці не з тых ён, хто на сур’ёзнае злачынства не пойдзе, аднак калі выпадзе што ўрваць, не праміне? I мусіш яму верыць, бо ён пакуль адзіны, хто нешта можа сказаць пра хлопца з чамаданчыкам і пярэстай сумкай.

Даўшы шафёру нагаварыцца, Сяргей Антонавіч пажартаваў:

— Вам бы дзякаваць таксістам, а вы бочкі коціце. Прызнайцеся, рубля з левака ўзялі?

— Бяды тае,— ён не адмаўляў і не пагаджаўся.

— Рубель, траяк — узялі і на здароўе, не ўкралі ж,— Пугацэвіч вырашыў, што пара пытаць пра галоўнае.— Вас мы запрасілі з іншай нагоды. Трэба ўстанавіць вашага пасажыра.