Камандзіроўка ў сваім горадзе

Вадзіцель прыкметна павесялеў.

Пугацэвіч суха сказаў:

— Пра яго размова будзе афіцыйная, з пратаколам,— ён выцягнуў з шуфлядкі чысты бланк.— Ваша імя, прозвішча?.. Дык вось, Міхаіл Дзмітрыевіч, апішыце мне таго пасажыра.

Самасейка наморшчыў лоб, а тады разгублена ўсміхнуўся:

— Далібог, не помню. Не глядзеў я на яго.

— Нават калі грошы даваў? Не паверу.

— Руку помню, працавітая быццам бы, а з твару… Мне ж з ім дружбу не вадзіць.

— Добра,— Сяргей Антонавіч зрабіў выгляд, што задаволены адказам.— Так і запішам: ніколі не бачылі, не помніце,— ён адсунуў пратакол, паказваючы, што афіцыйная размова скончылася.— Матаецеся па горадзе?

— Хапае. Такая наша служба — куды пашлюць.

— Што, прадукты завозяць не па графіку?

Самасейка ахвотна растлумачыў:

— На тое ён і графік, каб ламаўся. У каго свае справы падвернуцца, у каго вымушаная затрымка, от і пасылаюць таго, хто трапіцца на вочы.

— Як вас у той дзень?

Пытанне быццам пустое, а Самасейка кінуў хуткі позірк на капітана. Пугацэвіч гэта заўважыў і раздумаў паказваць яму фатаграфіі тых, каго падазравалі ў кватэрных кражах.

Замест гэтага сказаў:

— Разумею, вас папрасілі падмяніць. Узаемавыручка — рэч неабходная…

— Праца…

— Я і кажу. Ну што? Пагутарылі мы з вамі быццам няблага. А галоўнае не зрабілі, не ўстанавілі — як выглядае ваш пасажыр,— ён падкрэсліваў сваю прыкрасць з гэтага поваду.— Міхаіл Дзмітрыевіч, вялікая просьба: успомніце што-якое ці сустрэнеце яго ў горадзе — пазваніце. Вось нумар. Спадзяемся на вас.

Самасейка паабяцаў і пайшоў.

Пугацэвіч падняўся з-за стала, адчыніў акно, сеў на падаконнік. Акно выходзіла ў завулак — ціхі, звычайна бязлюдны, на другім баку якога зелянеў невялікі сквер. Недзе на прасторы за горадам гуляў вецер, гонячы хвалі на нязжатай яшчэ збажыне, грозна раскачваючы магутныя дрэвы ў лесе, а тут таполі, абароненыя камяніцамі, толькі пагойдвалі вершалінамі, як абмахваліся, ратуючыся ад спякоты. Пугацэвіч любіў глядзець на дрэвы з густым, поўным жыццёвых сокаў лісцем. Пад іх спакойны ленаваты шум яму заўсёды думалася і лёгка, і плённа. Быў бы час, ён і зараз ірвануў бы куды ў прыгарад, каб паблукаць па глухіх, нестаптаных сцежках. Можа, і ідэя вартая прыйшла б у галаву. Ды не вырвешся. Самы разгар працоўнага дня, і на пісьмовым стале, акрамя кватэрных краж, ляжаць яшчэ справы, якія не адкладзеш, бо і на іх маецца пэўны тэрмін, не вытрымаўшы які будзеш потым пісаць тлумачэнні і апраўданні. Вось і прыходзіцца карыстацца не лесам, а яго маленькім гарадскім падабенствам насупраць кабінетнага акна.

Па адзінай дарожцы наўскасяк сквера прамчаліся на веласіпедах малыя. Голыя, у адных плаўкаў. Напэўна, на рэчку. На пляж. Аднак пляж, калі верыць Наташы, афіцыянтцы з кафэ, любяць не адны дзеці. Лебедзеў з Самсонавым, здаецца, таксама. Ды нешта не верыцца яму, старшаму оперупаўнаважанаму вышуку, што іх разбэшчаныя душы прагнуць зямной прыгажосці. Ім падавай матэрыяльнае, тое, што можна рукамі памацаць, патрымаць.

Не абарочваючыся, Сяргей Антонавіч узяў са стала цыгарэту, пстрыкнуў запальнічкай, глыбока зацягнуўся. Пазіраючы на сінія няпэўныя колцы, падумаў, што і яго меркаванні такія ж хісткія. Могуць і Лебедзеў з Самсонавым катануць на поўдзень, каб гульнуць пад пальмамі і кіпарысамі, папесціцца на гарачым каўказскім або крымскім сонцы. I Гарбаценка такі варыянт не адмаўляе, хаця дзівіцца: колькі трэба імпартных гарнітураў пусціць налева, каб мець грошы на гэты выбрык. Самсонаў не адзіны грузчык у магазіне, і далёка не кожны гарнітур сплаўляецца праз чорны ход.

Зазваніў тэлефон. Пугацэвіч прыціснуў у попельніцы цыгарэту і ўзяў трубку.

— Вячаслаў? Не будзем пакуль гадаць, якім транспартам адправіліся падапечныя Гарбаценкі. Ты пацікаўся, замест каго вазіў Самасейка прадукты ў сталовую на Падлеснай вуліцы.

Пагаварыўшы, Сяргей Антонавіч вярнуўся да расчыненага акна, прыхіліўся плячом да рамы. Дрэвы пагойдваліся, як пра нешта шапталі. Мабыць, і ў іх была свая тайна. Што ж, абмен думкамі зусім неблагі спосаб дакапацца да ісціны. Сяргей Антонавіч усміхнуўся прыгадаўшы, як настойваў Гарбаценка на сустрэчы. Маўляў, узнікла пытанне. А яно з’явілася і ў яго, Пугацэвіча, калі сутыкнуліся з ім ля пад’езда Шумейкаў. Бо калі два сышчыкі сыходзяцца ў адным месцы, то падумаць ёсць пра што. Напрыклад, чаму Вялеська, яна ж Ніна Шумейка, аказалася сяброўкай Лебедзева і дачкой старога сябра Канапацкага? Праўда, западозрыць яе падстаў няма ніякіх — на працы мае добрую рэпутацыю, у сям’і адна, і ні ў чым ёй не адмаўляюць, у Канапацкіх як свая… Сяргей Антонавіч уздыхнуў, Дзяўчына як дзяўчына, а ты мусіш капацца ў яе душы, бо ўсё, што табе кажуць пра дзяўчыну,— чужыя словы, а трэба, каб былі яны і тваімі. А можа, проста ў цябе нічога іншага няма? I гэта думка была самай прыкрай.

У дзверы пастукалі. Пугацэвіч сцепануўся — не даюць спакойна падумаць.

Увайшоў Гаруновіч.

— Сядай, Валодзя,— прыветліва сказаў Сяргей Антонавіч. Каго-каго, а менавіта Валодзю ён хацеў зараз бачыць.— Я цябе доўга не затрымаю. Глядзі сюды,— ён высыпаў з канверта дзесятак фотакартак, расклаў веерам.— Ці не бачыў ты каго з гэтых людзей і калі бачыў, то дзе, пры якіх абставінах?

Беручы па адной, Гаруновіч уважліва прыглядаўся да картачак, адкладваў, потым падсоўваў зноў. Нарэшце запытальна ўзняў вочы на Пугацэвіча:

— Падказкі не будзе, Валодзя. Сведчанне патрэбна праўдзівае.

— Вось гэтага помню дакладна,— Гаруновіч упэўнена выцягнуў з ужо складзенага ім веера фатаграфію пад пятым нумарам.— Ён стаяў тады ў тралейбусе, справа ад Ніны Шумейка.

— Ты ж, здаецца, казаў, што Нініных суседзяў з твару не разглядваў.

— Позірк запомніў. Цяжкі, злосны, напэўна, таму і твар у памяці захаваўся, падсвядома.

— Та-ак,— працягнуў капітан,— ён, канечне, мог ехаць, жыве ў тым раёне. А больш нікога не пазнаеш?

Гаруновіч зноў прайшоўся вачамі па фатаграфіях і адмоўна паківаў галавой.

— Дзякую і за гэта,— Сяргей Антонавіч паціснуў Валодзеву руку, правёў хлопца да дзвярэй.— А пра дамоўленасць не забывай. Некалі зайду ў тваю лабараторыю, проста так, экскурсантам. Вельмі твой робат-гаварун спадабаўся.

— Чакаю. Косцю заходзіць?

Сяргей Антонавіч выглянуў у калідор следам за Гаруновічам, сказаў:

— Заходзьце, Канстанцін Львовіч.— Усадзіўшы хлопца за стол, дадаў: — Давайце знаёміцца. Прозвішча і званне маё вы ведаеце, як і тое, што мне даручана расследаваць кражу ў вашай кватэры. 3 бацькам я пагаварыў ужо ў вас дома. Дзякуй, што вы прыйшлі да мяне.

Хлопец усміхнуўся, і ў ягоных вачах прамільгнула лёгкая іронія:

— Каб я знаў, хто краў!

— Я таксама не ведаю злачынцаў, Канстанцін Львовіч. Пакуль!

— Абнадзейваеце?

— Бачыце,— Пугацэвіч цярпліва вёў сваё,— расследаванне злачынства нагадвае творчы працэс. Калі, у які момант настае азарэнне — вытлумачыць не магу. Як, напэўна, і вы. От і збіраю факты, штрышкі. I назбіраў ужо. А што з гэтага спатрэбіцца, што — не, калі колькасць пяройдзе ў якасць, сказаць яшчэ не магу. Таму і сябе не шкадую, і людзей, можа, лішне тузаю. Вас таксама патурбавалі другі раз.

— Мяне — няважна…

— Не, Канстанцін Львовіч, важна. У людзей, асабліва абрабаваных, нервы не з дроту. Аднак не крыўдуйце,— ён памаўчаў, папрасіў: — Назавіце ўсіх — знаёмых, суседзяў, сяброў. Не бойцеся, не абвінавацім нікога без прычыны.

— Значыць, вывады за вамі? — Канстанцін ужо быў сур’ёзным. Ён, відаць, улавіў думку старшага оперупаўнаважанага.

— Натуральна, бо ведаю больш за вас, хаця, разумееце, дзяліцца сваімі ведамі не маю права.

— Разумею,— хлопец задумаўся.— Тут да нас мала хто заходзіць. Сябры бацькоў засталіся ў старым раёне, а ўзрост іх не той, каб па гасцях хадзіць.— Ён назваў некалькі вядомых Пугацэвічу прозвішчаў і павініўся: — Вось і ўсе…

— Хто прыносіў перадачу для сына Шумейкаў?

— Ну-у! — ускінуўся хлопец.— Мы з Шумейкамі як сваякі.

— Не пярэчу. Я нагадваю, што вы не ўсіх называеце. Валодзю Гаруновіча, між іншым, таксама не ўспомнілі. Правільна?

— Служба ж у вас,— паківаў Канапацкі галавой.

— Дакладнасцю не толькі тэхніка вызначаецца. Вашым знаёмым-блізкім таксама такія пытанні задаём.

— Прабачце… Пасылку прыносілі Іван Сямёнавіч з Нінай. Ён у брата пра свайго сына распытваў. Ніна з маёй маці шапталіся, маці спіць і бачыць, што Ніна замуж пайшла…

Бол ён нічога не ўспомніў. Калі Канстанцін Канапацкі пайшоў, у Сяргея Антонавіча раптам пагоршыўся настрой, ён ліхаманкава заляпаў па кішэнях. Цыгарэты аказаліся ў шуфлядцы стала, побач з тэлефонным даведнікам. Сяргей Антонавіч некалькі імгненняў глядзеў на тоўстую кніжку ў зашмальцаваным сінім пераплёце, а тады, забыўшыся на цыгарэты, таропка разгарнуў даведнік і схапіў тэлефонную трубку.

— Ніна Іванаўна? Прашу прабачыць, Пугацэвіч з крымінальнага вышуку турбуе. Так, так, быў учора ў вас, з бацькамі пагаварыў. Хацеў бы з вамі, пра тое ж самае. Калі можна, лепш у вас дома. Ведаеце, вы ж гандлёвы работнік… Даказвайце потым, што выклік у міліцыю з вашай працай не звязаны. То ў дзевяць вечара,— ён асцярожна апусціў трубку на рычаг і нарэшце ўзяў у рот цыгарэту. Але прыкурыць не паспеў. Зазваніў тэлефон. Цяпер ужо нехта дамагаўся яго, Пугацэвіча.

Пазіраючы на трапяткі жоўты агеньчык над кнотам запальнічкі, Сяргей Антонавіч павольна зняў трубку, назваўся. Якую хвіліну ўважліва слухаў, а потым узмаліўся:

— Хоць ты дай мне спакой, паэт. Выдумляй сабе вершы, заляцайся да дзяўчат… Што? Не, сёння яна мая. Дома. Ну, калі ясна, будзь здароў…

Дзверы расчыніліся раней, чым Пугацэвіч націснуў кнопку званка. На парозе стаяла высокая, у целе дзяўчына. Апранутая не па-хатняму — празрыстая белая нейлонавая блузка і чорная караткаватая спадніца. На шыі — драўляныя карычневыя каралі. Каралі былі буйныя, на дзяўчыне не глядзеліся. Путацэвіч спытаў:

— Можна да вас?

— Заходзьце, я ў акно ўбачыла: ідзе незнаёмы мужчына, няйначай вы Сяргей Антонавіч?

Пугацэвіч падумаў, што сапраўды дома сцены памагаюць. Ніна адчувала сябе раскавана і за адно імгненне нагаварыла болей, чым пры Лебедзеве, калі верыць Гарбаценку, за цэлы вечар. Праўда, з Паўлам надоечы яна не была маўклівая. Аднак Павел — не ён, старшы оперупаўнаважаны крымінальнага вышуку, які прыйшоў сюды з афіцыйнай нагоды і тым самым наўрад ці прынёс Ніне радасць. 3 Паўлам можна было і пакакетнічаць, а з сышчыкам?

Бесклапотна ўсміхнуўся:

— Калі вы такая здагадлівая, то мне лягчэй будзе…

Кватэра Шумейкаў выглядала зусім інакш, чым Канапацкіх, хаця ў абедзвюх жылі людзі прыкладна адных матэрыяльных магчымасцей, аднаго пакалення і, відаць, аднолькавых поглядаў на жыццё, што і вызначала іх працяглае сяброўства. У Шумейкаў было багацей — гарнітуры, дываны, хрустальная люстра ў гасціным пакоі, паркетная падлога. Усё новае, сучаснае, моднае. Толькі кніг было меней і былі яны выпадковыя, купленыя, пэўна, каб запоўніць гарнітурную паліцу. А можа, ён, Пугацэвіч, раптам страціў аб’ектыўнасць — учора ж у яго такога адчування не ўзнікала.

Гаспадыня, невысокая, паўнаватая і вельмі рухавая жанчына, сустрэла капітана як старога знаёмага. Ён не паспеў і двух слоў вымавіць, а стол ужо быў накрыты чыстым светла-зялёным, у тон абіўкі мэблі, абрусам, і на ім з’явіліся квятастыя, з нямецкага сервіза кубкі, сподачкі, бліскучы электрычны самавар. Учора яго сустракалі больш стрымана. Ці не Ніна пакамандавала?

— Не адмаўляйцеся, малады чалавек,— прыгаворвала гаспадыня, аглядаючы стол.— Калі чалавек у дзевяць гадзін вечара на службе, то, значыць, яшчэ не вячэраў. Вось і пасядзіце з намі.

На стол тым часам ставіліся талерачкі і вазачкі з прысмакамі да чаю.

— Мама,— дачка сядзела ў крэсле, падпершы рукой галаву,— чай — гэта для вас з бацькам, старых.

— Вось так,— збянтэжылася гаспадыня.— Можа, сапраўды каву? Не саромейцеся, я зараз.

Пугацэвічу было няёмка — ён прыйшоў не ў госці, нават з каменьчыкам за пазухай. А тут яшчэ Ніна камандуе маці. I ён аднекваўся:

— Не турбуйцеся, калі ласка. Мы з вашай дачкой спачатку пагаворым… Справа ж адкладу не церпіць…

— Адно другому не пашкодзіць, можна і чай-каву піць, і гамонку гаманіць,— прыгаворвала гаспадыня.

— Не манежся, капітан, не манежся,— далучыўся да жонкі гаспадар Іван Сямёнавіч. На сваім заводзе ён займаў немалую адміністрацыйную пасаду, прывык, каб яго слухаліся, і з Пугацэвічам таксама гаварыў уладарна.— У нас па-простаму,— ён распасцёр рукі над сталом, запрашаючы: — Прыйшоў у хату — госць. Так, дачка?

Ніна і бацьку адрэзала, скрывіўшы капрызна губы:

— Чалавек сам вырашыць, не маленькі.

Гэта прагучала не надта тактоўна, і Сяргей Антонавіч на злосць Ніне перасеў да стала.

Гаспадыня падала кубак моцна заваранага пахучага чаю, прысела да стала.

— Мама, ты зноў забылася!.. Лыжачкі для цукру дзе?

— Ой,— падхапілася жанчына, кінулася да серванта.— Калі ласка, астатняе перад вамі, Сяргей Антонавіч частуйцеся.

— Не клапаціцеся, дзякуй, я не з сарамлівых,— папрасіў Пугацэвіч. Глынуў густога карычневага напітку і неяк краем вока заўважыў, што Ніна паглядзела на гадзіннік. Ну што ж, яму таксама не было куды спяшацца — гадзіннік паказваў толькі дзесяць мінут дзесятай. Адно было кепска — узбуджаная чаканнем дзяўчына будзе не надта ўважліва прымаць яго пытанні. Ён падняў галаву і, як вінячыся за назойлівасць, сказаў: — Увогуле, у мяне да вас, Ніна Іванаўна, усё тое: ці не падазраяце вы каго ў кражы ў Канапацкіх?

Дзяўчына паківала галавой.

— Ясна,— сурова ўмяшаўся Іван Сямёнавіч.— I сёння зладзеі гуляюць, прапіваюць крадзенае.

Пугацэвіч маленькімі глыткамі цягнуў пахучы гарачы чай, прыслухоўваючыся, як па целе бяжыць прыемная цеплыня. У адказ на выпад уздыхнуў:

— Глуха. Вось і непакоім людзей з адным і тым жа. Раптам хто што прыгадае.

— Спадзявацца на грамадскасць — гэта правільна. Але… Мы ўжо і самі не раз абмяркоўвалі,— Іван Сямёнавіч пагладзіў чыста паголеную загарэлую галаву, упэўнена, як дасведчаны чалавек, папракнуў: — Не тую версію распрацоўваеце.

Быў Шумейка з тых, хто ведае ўсё пра ўсё — ад праблем футбола да шляхоў уздыму сельскай гаспадаркі. Такі не прапусціць выпадку, каб не павучыць. Аднак учора ён, Пугацэвіч, таксама з гэтым звяртаўся, і гаспадар быў спакайнейшы. Не падабаецца, што дачку распытвае? Шчыра спачувае Канапацкім? I яго тон азначае, што можна чакаць чарговай скаргі. Калі такі чалавек, як Шумейка, палічыць, што здольны некага накіраваць па шляху ісціны, то не пашкадуе ні сілы, ні часу. Лішняя скарга вышуку была непатрэбная, бо давядзецца не справай займацца, а тлумачэннямі і апраўданнямі, і Сяргей Антонавіч сціпла пагадзіўся:

— Інакш і быць не магло, вы ж сябры. Ды ў нас, перш чым адкінуць версію, мусіш давесці яе да канца. Парадак такі.

— То-та! — падняў палец гаспадар і засмяяўся:— Даводзьце, даводзьце сваю версію, малады чалавек.

— Дзякую, Іван Сямёнавіч,— Пугацэвіч умеў быць ветлівым цераз край. Павярнуў галаву да Ніны: — Вы ў Канапацкіх часам бываеце, так? Пры вас хто-небудзь заходзіў? Я маю на ўвазе не блізкіх, а проста знаёмых, суседзяў.

— Пры мне, здаецца, нікога не бывала. Сама я ў іх гады ў рады бываю. Ці не ў тым месяцы апошні раз заходзілі з татам,— яна зірнула на бацьку.— Брату пасылку прыносілі, ён у часці старэйшага сына Льва Сідаравіча.

— Перад кражай заходзілі, пасля?

Дзяўчына сярдзіта адказала:

— Неяк не злучала гэтыя дзве падзеі!

— Прабачце, вы мяне не так зразумелі, Ніна Іванаўна. Проста выпадковыя наведвальнікі пасля кражы, як вы разумееце, мяне не цікавяць,— каб пацягнуць час, Пугацэвіч вырашыў крыху абвастрыць сітуацыю.— Ніхто нічога не ведае. Ну, Канапацкія — зразумела, яны не могуць падазраваць людзей, якіх прымаюць, іначай не прымалі б. А вось іх сябры такой умоўнасцю не звязаны, сябры глядзяць на ўсё больш цвяроза, аб’ектыўна. Напэўна ж, і ў вас, Ніна Іванаўна, свая думка пра кражу ёсць?

— Я не следчы! — дзяўчына зноў зазлавала.

— Дочачка, чалавек не для сябе стараецца,— маці з дакорам паглядзела на Ніну.

— Без цябе здагадалася! — Яна чагосьці завялася.

Бацька як не заўважыў гэтай грубасці дачкі, а можа, не хацеў заўважаць? Дык не Пугацэвічу, старонняму тут, рэагаваць на яе. Ён толькі падумаў, што Павел не зусім дакладна ахарактарызаваў дзяўчыну. Дома яна не слабавольная, тут ёй слова насуперак не кажуць. Ні тады, калі патрабуе па-сучаснаму кватэру абстаўляць, ні тады, калі ноч прагуляе. Вось і зараз маці не паказала крыўды, не абарвала, а толькі з жалем паглядзела і пайшла ў калідор. I ў гэты момант зазваніў тэлефон — працягла, як міжгародні.

Ніна сарвалася з месца. Але маці была побач з апаратам і ўзяла трубку раней.

— Дай сюды! — крыкнула дзяўчына.

— На, на,— сказала маці і вярнулася ў гасціную, асцярожна прычыніўшы за сабой дзверы. На нямое запытанне мужа перасмыкнула плячамі: — Вырвала трубку… 3 Нікалаевам, сказала тэлефаністка.

Пугацэвіч, спачуваючы жанчыне, папрасіў:

— Калі ласка, яшчэ паўкубачка… Не, не, дзякую. Не прызнаю салодкага.— Ён мог ужо ісці адсюль. Аднак трэба было развітацца і з Нінай.

9

Уначы прашумеў кароткі буйны дождж. Гарачыня апала. Заціхлая, прыгнечаная прырода адразу ажыла. Выпрастала паніклыя сцяблінкі трава на газонах і ў скверах, паднялі галовы, зайгралі пазелянелай лістотай кусты і дрэвы. Павесялелі і людзі, высыпалі на вуліцы. У старым цэнтры горада, забудаваным даўно, стала нават цеснавата.

Не знаю, як каму, а мне падабаецца шматгалосая, вірлівая вуліца. Міжволі пераймаю яе бесклапотны няспын-ны рытм, расслабляюся. Аднак агеньчык трывогі ўсё роўна не згасае ў грудзях. Пакуль ён маленькі, няпэўны. Нічога, некалі ён успыхне, запалае, разальецца зарывам — усяму свой час. I пакуль ён не настаў, я павольна плятуся па сонечным баку Дняпроўскага праспекта і лыпаю на сустрэч-ных прыгажунь. А што, не магу сабе гэтага дазволіць?

Па-першае, я халасцяк, і нават не закаханы; па-другое, у мяне зараз канікулы — на службу хадзіць не маю права, а тых, на каго скіравана мая ўвага, яшчэ няма, нават Грыгаровіч не паказваецца. Дык чаму мне не паспрабаваць і не сустрэць на гэтых гарадскіх вуліцах сваё неспадзяванае шчасце?

Паблукаўшы з гадзіну, выходжу да ракі. Па пругкай драўлянай лесвіцы, там-сям ужо спарахнелай, спускаюся ўніз. Пляж на тым, усходнім, беразе. Тут жа вузенькая, парослая дзірваном палоска сырой зямлі, за якой адчуваецца абрывістая глыбіня — вада цёмная, цяжкая, бяздонная. У ёй, як у люстэрку, адбіваецца высокі пагорблены бераг з вытыркнутым дзе-нідзе знявечаным, стаптаным вербалозам. Быццам і не відно нічога ў гэтай лянівай вадзе, а я люблю глядзець у яе запаволеную паваротам рухомасць і думаць. Думаецца тут, побач са спакойнай ракой, разважліва, грунтоўна, няспешна. Пра што ў галаву прыйдзе. Толькі вось дзіўна: на ўспамін заўсёды прыходзіць нешта такое, што неўзабаве аказваецца патрэбным. Відаць, гэта ўсё той самы агеньчык у глыбіні, які цепліцца і ніколі не згасае.

Выбіраю вялікі плоскі зверху валун, саджуся і з прыемнасцю выцягваю доўгія ногі. Вада зусім блізка. Не хапае падмачыць новыя з чырвона-чорным пералівам сандалеты. Заплямяцца, што тады скажуць пра мяне дзяўчаты-афіцыянткі ў кафэ? Пакуль яны, калі не памыляюся, высокай думкі пра мой густ. На мне не «фірма», але не менш дарагое і прыгожае, і гэтым я выдзяляюся між астатніх джынсовак і вельветак, у якіх, нібы ў форме гандлёва-бытавой абслугі, выхваляюцца адзін перад адным большасць пастаянных наведвальнікаў кафэ. Як мне здаецца, афіцыянткі былі б расчараваныя, калі б і я нацягнуў на сябе якую-небудзь «фірму». Усё-такі я ў іх установе першы паэт і мушу чымсьці адрознівацца ад іншых. Стараюся.

А ўвогуле ў кафэ да мяне хутка прывыклі, прымаюць як свайго чалавека. Ва ўсякім разе, мне хочацца ў гэта верыць. Мяне дзяўчаты ўжо амаль не саромеюцца і пры мне хіба толькі свае туалеты не дэманструюць, і то, баюся, да пары. Праўда, асабіста я не буду ў прэтэнзіі, калі акажуся ў ролі той самай чаканкі, што з выдумкай развешана на сценах. Чым непрыкметней буду, асабліва для сваіх падапечных, тым для справы лепш.

Шчыра кажучы, я не перакананы, што Лебедзеў і кампанія перспектыўная версія. Хаця, вядома, сумненні на маіх паводзінах не адбіваюцца. Гэта я так, у вольную хвіліну разважаю сам з сабой. Працаваць над версіяй буду сумленна. Тым болей што ў жыцці гэтых хлопцаў не ўсё чыста. Адзін Грыгаровіч, можа, свае заробленыя грошы прапівае. Самсонаў — махлюе. I ў Лебедзева ж не магнітафонны склад. Пры яго замашках грошай трэба шмат, ён у кампаніі важак і саступаць сваё становішча не збіраецца. Працаваць ён не любіць і не ўмее, прычым не хавае гэтага. Утрыманцам таксама сябе не лічыць і тых, у каго грошай няма, зневажае — вунь як адазваўся тады ў бары пра смаркатых юнцоў. Сасункі, маўляў, сваіх чырвонцаў не маюць. А ён мае? Ведае, дзе ўзяць? Так што рана або позна нам усё роўна давядзецца ім заняцца. Толькі лепш бы раней, хаця я менавіта ў дачыненні да Лебедзева ў прафілактыку не надта веру. Спазніліся. У яго ўжо цэлае філасофскае абгрунтаванне свайго жыцця маецца: не хоча быць падобным на астатніх, «не мяне, я наймаю». Далей, як кажуць, няма куды. Я заўсёды дзівіўся з тунеядцаў, з тых, хто жыве за чужы кошт. Што б яны самі аб сабе ні казалі, існаванне ў іх нейкае жывёльнае, бессэнсоўнае. Ні сабе ні іншым. Толькі тае і радасці, што п’юць: учора, сёння, спадзяюцца, і заўтра. Фінал жа ўрэшце аднолькавы, сумны, нават калі абыдзецца без калоніі.

Уверх па рацэ, папярэджваючы перарывістым гудком найбольш адчайных купальшчыкаў, прайшоў буксір з трыма баржамі, гружанымі дробным жоўтым пяском. Па спакойнай, як нерухомай, вадзяной гладзі пакаціліся пругкія хвалі, заплёскаліся ля маіх ног. Я падхапіўся, адышоў на ўсякі выпадак за валун. I наогул буксір падняў мяне ў час. Не магу ж я спазняцца і прымушаць дзяўчат у кафэ няўцямна пазіраць на мой пусты стол, на які яны таксама прыдумалі ставіць таблічку «заняты».

Сышчыку Гарбаценку адсутнасць Лебедзева прынесла непакой, пачынаючаму паэту Гарбаценку — нечаканы плён. Сядзеў я вечар, другі, а тады міжволі рука пацягнулася да алоўка, аловак да паперы, і цяпер Лебедзева магу сустрэць новай нізкай вершаў. Між іншым, з намёкам яму — пра пошукі месца ў жыцці, хаця ён хутчэй за ўсё, прачытаўшы, сказаў бы: «Газета».

Першае, што кінулася мне ў вочы, калі я адхінуў шчыльную аксамітную парцьеру ў кафэ, была шыльда «заняты» не на маім, суседнім стале. Ай ды Наташка, адкуль чэрпае інфармацыю? Павітаўся з дзяўчатамі, папалохаў, што лета канчаецца, і пайшоў спакойна сабе да свайго месца.

У кафэ было пуста. Афіцыянткі, як звычайна, гаманілі за службовым сталом. Я выцягнуў з кейса паперу і ручку. Аддрукаваныя на машынцы вершы паклаў побач, на ўсякі выпадак, калі хто зацікавіцца. Суседзі з’явяцца гадзіне а сёмай, дык хай ведаюць, што ні на іх адных свет клінам сышоўся. Неўзабаве я ўжо думаў пра вершы. Прызвычаіўся ўсё-такі да гэтых нятворчых умоў. Пацягваў каву і рыфмаваў. Калі ўжо клалася на паперы трэцяя страфа, раптам пачуў насмешлівае:

— Табе 6 з маім бацькам пагаварыць!

Падняў галаву. Нахіліўшыся, Сямён разглядаў старонку з вершам.

Не выказваючы эмоцый, нібы мне ўсё роўна, што ён тут, спытаў:

— Пра што?

— Вось пра гэта,— пастукаў пальцам па спісанай паперы.— Палітінфармацыя.

Дайшло, значыць! А бацька ў яго, няйначай, чалавек правільны, хаця і не перадаў сыну свае перакананні. Прагледзеў, кажуць, у такіх выпадках. Ці не надта слаба? Сын жа, не тоячыся, насміхаецца з бацькавых поглядаў. Я заступіўся за Лебедзева-старэйшага. Паэт Гарбаценка інакш не мог зрабіць.

— Твой продак, Сямён, відаць, разумны чалавек.

— Рыбак рыбака… Чуў такое? — ён усміхнуўся і нахмурыўся.— Я з інстытута збег, бо не люблю лекцый. Усёк?

— Цябе, мабыць, лірыка за душу хапае? — Я ведаў, што — не, ды хай выкажацца.

— Хіба я падобны на слюнцяя? — Сямён расправіў плечы.— Але тут не чытацкая канферэнцыя. Згадкі свае пакінь сабе. А сам давай да нас, адзначым сустрэчу. Мы даўнавата не бачыліся.

— А праўда…— я нібы толькі зараз уцяміў, што іх некалькі дзён не было.— Дзе вас насіла?

— Там ужо няма,— засмяяўся Сямён. Мінулы раз, можа, яны з Самсонавым і грэліся на паўднёвым сонцы, аднак толькі не зараз. Калі і счарнелі крыху, то не ад загару, а стомы.

Адмаўляцца не выпадала. Запхнуў у кейс паперу і пасунуўся з крэслам, прыхапіўшы сваю каву.

Лебедзеў паківаў галавой:

— Няма ў цябе размаху, паэт, шырыні душы. Улічы, абмежаванасць — тормаз для творчага чалавека,

— Нішто,— адмахнуўся я,— друкуюць.

— За гэта ты мне і любы,— запэўніў Лебедэеў, адначасова падаючы знак Наташы,— не цярплю, калі вакол пасрэднасці.

Я перасмыкнуў плячамі — гульня гульней. а перад хлопцамі няёмка.

— Не пра іх казана,— Сямён паклаў мне руку на плячо, ціскануў. А ён не дурань, кажучы яго любімым словам, усёк.— Разумееш, часам хочацца інтэлектуальнай прадухі. Нечага высокага…

— Схадзі ў тэатр, на канцэрт.

— Сімфанічнай музыкі? Спаць лепш у ложку, з краляй. Так, Нат? — Ён падміргнуў афіцыянтцы, якая цярпліва чакала заказу.

Дзяўчына сумелася, пачырванела.

Сямён зарагатаў:

— Бачыш, паэт, як станоўча ты ўплываеш на масы? Ай-яй-яй. Не Нат, а выстаўка сціпласці. Ну-ну, радасць мая, хіба я няпраўду кажу? Нясі-тка пляшку сухога,— і павярнуўся да мяне, адмятаючы пярэчанні:— Сёння частую я!

Ніяк не магу зразумець, чаму дзяўчаты церпяць нахабнікаў? Каб хоць такім ускосным чынам паставіць яго на месца, пытаю пра гэта ў Лебедзева.

Ён спачатку крыва глядзіць на мяне, потым, дапусціўшы, што пытанне нарадзілася, як плён маёй вытанчанай мастацкай натуры, лагаднее.

— Жанчыны сілу адчуваюць, паэт. Як сабакі. Вучыся, пакуль вучу.

Стрымаўся. Наступіў на горла ўласнай песні, хай даруецца мне гэта напышлівасць — нічога іншага ў галаве не знайшлося.

А тым часам вярнулася Наташа з бутэлькай і талерачкай шакаладных цукерак. У меню яны не значыліся. Якая ж сіла прывязвала дзяўчыну да гэтай кампаніі? Лебедзеў узяў дзве цукеркі, падаў Наташы. Яна падзякавала і схавала ласунак у кішэньку на фартушку.

— Палітмінута? — Сямён кіўнуў на службовы стол, за якім афіцыянткі схіліліся над газетай.

— Чытаюць,— адказала Наташа, затрымаўшыся.— «3 залы суда».

— Згвалцілі каго? — рагатнуў Алег.

— У вас адно,— папракнула дзяўчына.— Будзеце яшчэ што?

— Ідзі, ідзі, спатрэбішся — паклічам,— правёў рукой па яе спіне Лебедзеў.— Гаваркая стала! — Мне сказаў: — Тваё выхаванне?

Я паціснуў плячамі і вярнуў яго да газеты.

— Пра аднаго дурня пішуць. Студэнт, маці на базе махлявала з размахам, а яму было мала, свой бізнес займеў — па кватэрах шастаў.

— Сапраўды дурань,— Сямён толькі што не плюнуў, асуджаючы. Але пацікавіўся: — Як накрылі?

— Не таму прадаў…— Мне тэма была быццам бы да лямпачкі.— Вяровачка заўсёды канец мае.

— Прымітыў, пачатковец,— ён раптам узлаваўся.

— Ты наліў бы,— пасунуў бакал Самсонаў.

— Ага, у горле перасохла,— і Грыгаровіч узяў фужэр.

Нервы ў хлопцаў надта моцныя або тэма нецікавая?

— Вам бы жлукціць,— Сямён з палёгкай усміхнуўся,— прапойцы…

Паколькі я не прапойца, то мог сабе дазволіць развіваць закранутую тэму:

— Не будзем кранацца маралі, тут дзвюх думак быць не можа. Возьмем другі аспект праблемы: за некалькі соцень рублёў, якія яму дастануцца нават пасля багатай кражы, злоўлены за руку злодзей адседзіць гады два. На першы раз. Так? — Я абвёў вачамі хлопцаў, як бы запрашаючы да размовы.

Яны прамаўчалі. Лебедзеў запальваў цыгарэту, Самсонаў грэў у далонях віно, і толькі Грыгаровіч недаверліва паглядаў на мяне.

— Дык ці не надта вялікая для сябе раскоша? — гнуў я сваё.

— Раней выпусцяць,— хіхікнуў Грыгаровіч.

— Законнік! — працадзіў Лебедзеў, яму гэта яўна не спадабалася.

— Бывае, і выпускаюць,— падтрымаў я Федзю і спытаў у яго: — Ты зарабляеш сто пяцьдзесят? От і падлічы, табе ж больш выходзіць, чым таму злодзею. А то ў будатрад паехаў бы…

— Яго званок з раніцы будзіць, галава трашчыць. Якія тут заробкі,— Сямён умеў-такі зняць напружанне.

— Што вы мяне агітуеце? — Грыгаровіч дыпламатам не быў і зварот да сябе прыняў літаральна.

— Каб наперад абачлівым быў,— Лебедзеў чамусьці развесяліўся.— Табе, Пабло,— ага, і ў мяне мянушка з’явілася,— не універсітэт, духоўную семінарыю скончыць бы. Слухаючы цябе, парафіяне плакалі б. Федзьку да слёз крануў, хаця наш рабацяга ў чужых фортках хіба дзевак выглядае. А ўвогуле твая арыфметыка — глупства. Як антырэлігійная прапаганда сярод атэістаў. Твая арыфметыка для тых, хто не крадзе.

— У калоніі не працую,— пакрыўдзіўся я.

Лебедзеў не звярнуў увагі на мой тон, зацята сказаў:

— Злодзей той, хто пападаецца.

— Не ўмееш — не бярыся, так? — паддражніў я.

— У кожнай справе, нават у грэшнай, як ты кажаш,— пачаў ён сярдзіта, быццам у гарачай спрэчцы, але, не дакончыўшы, рассмяяўся: — Паэтам можна быць і выдатным і дрэнным. А як па мне, калі дрэнны — ідзі ў дворнікі,

— Намякаеш? — адступіўся і я.

— Аб прысутных гаворкі няма, я ўжо казаў,— ён падняў бакал.— За майстроў сваёй справыі

Хлопцы ахвотна падтрымалі Сямёнаў тост.

Сямён страсянуў галавой.

— Мяняем дыслакацыю! — сказаў усміхаючыся.

Падзавёў я самаўпэўненага Сэма. Цяпер, каб паглядзець, у што гэта выльецца, мушу цягнуцца следам. Не ведаю, ці здабуду што карыснае, а ў выпівохі з гэтымі валацугамі выбіцца магу.

Позна ўвечары, дабраўшыся да неяялікага пакойчыка, дзе часова кватарую, надводжу вынікі. Сёння дзейнічаў, здаецца, правілыіа, натуральна. Лебедзеў, напэўна, ужо намеціў мяне кандыдатам у світу. Я выпадкова пачуў, як ён гэтак нібы між іншым, але з націскам зазначыў нейкаму свайму знаёмаму: «Паэт, таленавіты». Адозва, нават у вуснах Лебедзева, паказытала маё самалюбства. А сан прыдворнага салаўя неяк сцярплю. Абы было яшчэ што на балансе. На жаль, маю магчымасць толькі назіраць. А галоўныя вывады пасля праверак і аналізу, здабытага мною і іншымі, як і актыўныя дзеянні, дастаюцца маім калегам. От таму я і не павінен памыляцца, не падкідаць ім у працу лішняга.

Дык вось, калі разабрацца, гэтых фактаў пакуль не густа. Па сутнасці, нават не факт, а палавіна ёсць, і то выпадак паспрыяў — у час апынуўся ля дома Шумейкаў капітан Пугацэвіч. Усё астатняе, у тым ліку, куды ездзілі Лебедзеў з Самсонавым, устанаўлівалі без мяне. Правільна, я не магу быць адначасова ўсюды. А хочацца. Бо працуючы на агульны вынік, не можаш не думаць пра ўласны ўклад.

Але вярнуся да сённяшняга вечара. Што мы маем, акрамя прызнання майго паэтычнага таленту?

Былі ў рэстаране «Сосны». Без жанчын. Сямён і Алег мала сядзелі за сталом. Толькі пад канец нагналі ўпушчанае. А паколькі Грыгаровіч не Цыцэрон, я таксама не пільнаваў свайго месца. Што люблю падрыгаць нагамі, хлопцы ведаюць. Лебедзеў быў амаль увесь час на маіх вачах. Сустракаўся ён шмат з кім, я нават усіх не запомніў. Адна размова была даволі працяглай, з вядомым мне Васькам ад ГУМа. Сур’ёзная, у закутку сам-насам. Хто б ні падыходзіў, Сямён сплаўляў прэч. Нават свайго прыяцеля, з якім мяне пазней пазнаёміў. Зрабіў гэта бы на дыпламатычным прыёме: «Павел — паэт, Руслан — навуковы супрацоўнік». Не ведаю, які ён супрацоўнік у інстытуце, але не ўпэўнены, што хапае з неба зоркі. Фанабэрысты і, галоўнае, відаць, сябра Лебедзева. Мне здалося, што паездка Лебедзева не была для яго тайнай. Прамільгнуў у словах Руслана намёк. Толькі навошта напускаць туману? Ды, можа, наогул таямнічасць, недагаворанасць — умоўны ў гэтым асяроддзі грым, які надае гультаям і абібокам значнасць хаця б ва ўласных вачах?

Такім чынам, падсумоўваючы свае здабыткі, бачу, што падкіну хлопцам на распрацоўку «настаўніка моладзі» і Руслана. Нагрузка…

10

Чым болей Пугацэвіч думаў над размовай з шафёрам Самасейкам, тым мацнелі ў ім сумненні. Урэшце давялося Шульжыку зноў наведаць трэст сталовых і рэстаранаў. Праўда, цяпер у яго ў адрозненне ад мінулага разу былі не агульныя меркаванні, а зусім канкрэтныя пытанні. Аднак атрыманыя на іх адказы не надта праяснілі сітуацыю.

У той дзень, як высветлілася, Самасейка перад абедам павінен быў везці прадукты ў рэстаран «Дняпро». На базу прыехаў раней, зайшоў да дыспетчара.

— Нешта вы сёння ранні? — пажартавала дыспетчар.

— Другая радавалася б,— у тон ёй адказаў Самасейка.— I ўвага пані начальніцы, і рэзерв на выпадковую прарэху.

Звычайныя словы, але яны чамусьці ўзлавалі жанчыну, магчыма, таму што з раніцы ёй званілі і званілі, патрабуючы транспарт, а машын, як на тое, не было. Яна і сказала Самасейку:

— Калі ты такі свядомы, то бярыся за руль. Трэба на Маякоўскага і Падлесную.

— Бяру Падлесную,— шафёр не стаў спрачацца, хаця звычайна лішняга на сябе не ўзвальваў.— Заадно да знаёмага па дарозе заскочу, пракладку абяцаў. Так ты, калі трохі затрымаюся…

3 запчасткамі ў трэсце было не густа, і дыспетчар толькі махнула рукой.

Вядома, дачаснае з’яўленне Самасейкі ў дыспетчарскай і знаёмы недзе ў раёне Падлеснай яшчэ ні пра што не сведчылі, усё бывае. Ды Пугацэвічу раптам захацелася пабачыцца з тым шчодрым уладальнікам пракладкі. Капітан адправіўся на базу.

Пугацэвіч падгадаў так, каб сустрэча з Самасейкам выглядала выпадковай. Таму, выехаўшы за вароты, вадзіцель «пікапа» ледзь не натыкнуўся на старшага оперупаўнаважанага. Прытармазіў, высунуўся з кабіны:

— Што гэта вы, Сяргей Антонавіч?..

— Напэўна, думы адолелі,— развёў рукамі Пугацэвіч.

— А ўжо ж, у каго іх няма. Садзіцеся, падкіну,— Самасейка прачыніў правыя дзверцы.— На службу?

— У нас заўсёды служба, Міхаіл Дзмітрыевіч,— усміхнуўся капітан, сеўшы побач з вадзіцелем.— Газуйце наперад, а там удакладнім маршрут.

Самасейка скоса зірнуў на Пугацэвіча і паправіў перад сабой люстэрка, нібы хацеў бачыць у ім не толькі дарогу ззаду, але і твар суседа. Машына пакаціла па пыльнай і вузкай Чыгуначнай вуліцы, забудаванай доўгімі і нізкімі складамі-баракамі.

Пугацэвіч маўчаў.

Самасейка зноў пакасіўся на яго, памацаў тумблер прыёмніка, але не ўключыў. Было прыкметна, што яму ніякавата побач з насупленым старшым оперупаўнаважаным. Ён пакруціўся на сядзенні, паўздыхаў і нарэшце знайшоў тэму:

— Усё, лету канец…

— Пара,— капітан азваўся ахвотна.

Тым часам «пікап» выехаў на Першамайскую вуліцу — шырокую, светлую, зялёную.

Самасейка прытармазіў, хіхікнуў:

— Дык куды вас? А то завязу ў рэстаран…

— Увогуле супраць такой установы нічога не маю,— Пугацэвіч павярнуўся да шафёра.— Але рэстараны некалі потым. Сёння давайце завітаем да аднаго вашага знаёмага.

— Гэта якога? — Самасейка ўскінуў галаву, а нага міжволі націснула на стартэр. Машына тузанулася і замерла зноў.

— Гэтак вы мне шышку паставіце на самым прыкметным месцы,— Пугацэвіч нават памацаў лоб.— Якога, пытаецеся? Таго самага, які пракладку мае. Вы да яго заязджалі ў той дзень, калі левака на Падлеснай бралі.

Самасейка адкрыў рот, аднак сказаў не адразу:

— Колькі іх у нас, шафёраў, левакоў. Ці помніш усіх?

— Ну, тут выпадак асобы. Па-першае, не кожны дзень вам пракладкі зычаць; па-другое, на таго левака вы нам тлумачэнне пісалі. Успомнілі?

— Пасажыра — так, а знаёмага…

— Ясна, Міхаіл Дзмітрыевіч. Тады я вам скажу: не было знаёмага з пракладкай, вы яго прыдумалі. Таму пытанне паставім інакш: хто вас прасіў узяць на Падлеснай чалавека з рэчамі?

— Чэснае слова, выпадкова атрымалася,— занепакоіўся Самасейка.— Выпадкова…

— Падумайце, Міхаіл Дзмітрыевіч. Рана ці позна мы гэта ўсё роўна высветлім без вас. Але тады вы ўжо, можа, станеце не сведкам, а саўдзельнікам. Улоўліваеце розніцу?

— Сяргей Антонавіч, чэснае слова…

— Ваша справа,— перапыніў яго капітан і ўзяўся за ручку дзверцаў.

Аднак перш чым ён адчыніў іх, Самасейка адчайна выгукнуў:

— Калядка!..

Пугацэвіч павольна адпусціў ручку, насмешліва паглядзеў на шафёра:

— Што гэта за Калядка?

— У нашым доме за дворніка.

— Так і папрасіў?

— Не верыце? — У голасе Самасейкі прагучала роспач, і ён зачасціў: — Папрасіў падвезці знаёмага. Сам не мог, у ягоных «Жыгулях» каробка перадач паляцела.

— Чаму адразу не сказалі? — капітан спытаў абыякава, быццам яго больш цікавіў сам гэты факт, а не той дворнік, які, нягледзячы на свае сціплыя пасаду і заработак, мае даволі дарагі аўтамабіль.

— Баяўся, падумаеце, што я калымшчык…

— I сусед, мабыць, прасіў, га? — Пугацэвіч падміргнуў: — Не выдаваць яго…

— Было. А мне што — цяжка, тым болей што і час дакладны сказаў. Пад’ехаў і забраў…

— Добра,— выбіраючыся з машыны, прамовіў Пугацэвіч. Затрымаўся і папярэдзіў: — Каб дарэмна людзі не занепакоіліся, аб нашай размове прашу нікому не расказваць. А пасля працы зайдзіце да нас. Можа, прыйдзецца пратакол складаць.

Самасейка, як баючыся, каб не затрымалі, імкліва сарваў «пікап» з месца. Капітан паглядзеў яму ўслед і падумаў, што ў гэтай гісторыі нешта не так.

Са свайго кабінета Сяргей Антонавіч пазваніў у ДАІ, пацікавіўся, ці няма ў іх якіх прэтэнзій да аўтаўласніка Калядкі. I тут яму давялося за сённяшнюю раніцу здзівіцца другі раз. Уладальнік аўтамашыны пад такім прозвішчам у горадзе не значыўся. Аднак машына ў яго напэўна была, Самасейка не хлусіў. Значыць, нешта круціць сам Калядка. А гэта ўжо цікава.

Пугацэвіч задаволена ўсміхнуўся. Непрыкметна, спакваля яго папка поўнілася фактамі, звесткамі, дакументамі. Кожны паасобку яны быццам бы нязначныя. А ўсе разам ствараюць пэўную аб’ёмную карціну. Праўда, у ёй яшчэ шмат чаго не хапае. Ды ён, Пугацэвіч, цярплівы вышукнік. Вось і дворнік з дома Самасейкі, можа, дадасць да ўжо выяўленага нешта важнае.

Васіль Васільевіч Калядка меў за плячамі сорак гадоў і сярэднюю адукацыю. Працоўную дзейнасць пачынаў на заводзе, набыў кваліфікацыю, ды неспадзявана для многіх кінуў прадпрыемства. 3 таго часу прэстыжнай рабочай пасады не шукаў. Быў адзін час кладаўшчыком, за махлярствы выгналі. Уладкаваўся вартаўніком на лесасклад. Тут за службу заўваг не меў. Нутро выявілася ў іншым — спекуляваў прамысловымі таварамі, купленымі ў магазінах, за што і быў асуджаны. 3 будоўлі народнай гаспадаркі вярнуўся нядаўна — паводзіў сябе станоўча і вызвалены ўмоўна-датэрмінова. Цяпер працуе дворнікам. Папракаць яго за гэта падстаў не было. Мужчына-дворнік, на жаль, сустракаецца рэдка, больш тут працуюць жанчыны. Аклад невялікі, затое час ёсць на сям’ю, на сумяшчальніцтва. Калядка пра заробкі не дбаў. Ці спадзяваўся на жонку-настаўніцу, ці наогул вялікіх прэтэнзій да жыцця не меў, бо і з жонкай перад судом развёўся.

Жонка кватэру не мяняла. Былога мужа, калі яго асудзілі, не выпісала. Суседзям тлумачыла, што пакінуць яго без кватэры з яе боку быў бы негуманны ўчынак. Выкладала яна мову і літаратуру і розныя вучоныя словы ведала. Зусім натуральна, што Калядка вярнуўся ў сваё жытло. Брак з жонкай не аднавілі, але адносіны падтрымлівалі нармальныя. I машына ў Калядкі была, цесцева, якую ён вадзіў па даверанасці, выдадзенай яшчэ да яго асуджэння. Наўрад ці цесць-пенсіянер мог сам купіць «Жыгулі», ды гэта меркаванне да справы не прыкладзеш, хіба для ўскосных доказаў спатрэбіцца.

У матэрыялах следства былі намёкі, што Калядка перапрадаваў не толькі купленае ў магазінах, але і крадзенае. Следчаму не ўдалося распрацаваць гэту версію. Пугацэвіча ж сам гэты факт насцярожыў. Пасля паказанняў Самасейкі капітан ужо не надта верыў, што Калядка вярнуўся дадому чыстым ад мінулых грахоў і перавыхаваным. У турму ён трапіў невыпадкова, усё яго папярэдняе жыццё вяло да такога фіналу. А закладзенае на працягу гадоў адным махам не разбурыш, не вытравіш. I тое, што пры сваім гуманізме Калядкава жонка не спяшалася з мэтай маральнай падтрымкі даваць грамадзянскую пэўнасць адносінам з былым мужам, таксама наводзіла на роздум.

Адміністрацыя будоўлі, дзе Калядка адбываў пакаранне, дала яму неблагую характарыстыку. Ды адзін факт Пугацэвічу не спадабаўся: на будоўлі дружыў Калядка з нейкім Кірыльчуком, асуджаным таксама за спекуляцыю. У гэтым не было б нічога такога, каб не адна ўвогуле дробязная акалічнасць,— Кірыльчук быў родам з Нікалаева. 3 таго самага горада, адкуль некалькі дзён таму назад Лебедзеў званіў сваёй Вялесьцы. А як паведамілі з будоўлі, Кірыльчук павінен быў ужо знаходзіцца дома.

Пугацэвіч разумеў, што яго факты пакуль існуюць незалежна адзін ад аднаго, паасобна. Рабіць з іх пэўныя вывады нельга. Хаця не хапала, здаецца, не вельмі многага.

Сяргей Антонавіч пасядзеў яшчэ некалькі хвілін, абдумваючы ўсё, і рашуча стаў збіраць раскладзеныя на стале, як жартавалі калегі, у мастацкім беспарадку паперы. Замкнуўшы папку ў сейф, паправіў абвіслы гальштук і пайшоў да начальніка аддзела.

11

Ад гультайства ў галаву лезуць розныя дзіўныя думкі. Прачнешся рана-рана, зірнеш на гадзіннік і тады ўспомніш, што спяшацца няма куды. Гэта значыць, што можна спаць, аж пакуль не атупееш. А да гэтага, бадай што, не так далёка. Варта заплюшчыць вочы, як пачынае мроіцца, быццам ты гэта не ты, што трапіў нейкім чынам у паралельны з нашым свет, у якім час вымяраецца зусім іншым эталонам і таму запаволены, бестурботны. Што і ў крымінальным вышуку не служу, а толькі ўяўляю сябе оперупаўнаважаным, бы на справе я яшчэ студэнт, якога выправілі на канікулы, не дазволіўшы здаць сесію,— каб не круціўся пад нагамі, чакаючы выкліку да начальства не то дзеля пахвалы, не то дзеля вымовы. Праўда, даходзячы ў мроях да гэтага моманту, я немінуча вяртаюся ў сапраўдны свет. I тады адчуваю яшчэ большую прыкрасць. Ні пахвалы, ні нават вымовы на маю долю пакуль не выпадала. Відаць, навічкоў заўсёды шануюць, мабыць, каб не расчароўваліся і не збягалі. Я здагадваюся, што мае думкі — толькі мара аб прызнанні маёй асобы ў вышуку, што я рысуюся перад сабой, выбіраючы сабе позу бывалага сышчыка, які зведаў і шышкі і пірагі. Акунуцца ў атмасферу міліцэйскай службы не паспеў, а хочацца. I хаця заданне маю, усё роўна нуджуся, думаю, што нехта ў гэты час робіць больш.

Незвычайныя канікулы мне не падабаюцца. Вершы і тыя ў галаву не лезуць. Нават пачынаю спачуваць тунеядцу Лебедзеву. У яго не жыццё, а горкая катарга: з раніцы клопат, як галаву паправіць, пад вечар — дзе атабарыцца, каб чарку ўзяць. Быў бы ён алкаголікам, усё было б ясна. А яму гарэлка — як акампанемент для нечага іншага. Лебедзеў нагадвае мне дзялка — мітуслівага, нахабнага і, бадай, жорсткага. Я чамусьці ўпэўнены, што ён, калі гэта яму спатрэбіцца, не аглядваючыся, пераступіць цераз Нініна каханне. Ён і з жонкай развёўся, не падумаўшы не толькі пра яе, але і сына.

Увогуле развод — гэта не Сямёнава прыдумка. Цяпер мяняюць жонак-мужоў нават прасцей чым працу, калі яна не задавальняе. Ведаю я адну сям’ю. I ў яго, і ў яе, як кажуць цяпер, мінулыя бракі не склаліся. У новым жывуць быццам бы няблага, відаць, няўдалы ўрок пайшоў на карысць абаім. Але ёсць там яшчэ і той, каго называюць пасынкам. Васьмігадовы разумны хлопчык. Усё сам — і лыжы наладзіць, і паламаныя санкі неяк змацуе, і клюшку ізаляцыйнай стужкай абматае. Самастойнасць — справа карысная, і да працы дзяцей трэба прывучаць. Менавіта прывучаць. Бо я ніколі не бачыў, каб айчым памагаў хлопчыку, вадзіў яго на стадыён, па-сяброўску размаўляў. Гэта ж добра, калі побач з хлопчыкам ёсць шчыры дарослы мужчына!

Не буду прадракаць, як складзецца лёс майго колішняга маленькага суседа. Спадзяюся, добрае возьме ў ім верх, і вырасце ён не такім, як Грыгаровіч. У Фёдара жыццё таксама складвалася не надта шчасліва. Бацька пайшоў да другой жанчыны, калі сыну было пяць гадоў. Маці тужыла нядоўга: неўзабаве прывяла ў дом новага мужа. А можа, хацела клін выбіць клінам, яе таксама зразумець можна. Як там было ў новай сям’і, дакладна не ведаю. У гарадскіх кватэрах людзі часта жывуць больш адасоблена, чым некалі на хутарах. Таму суседзі адчулі, што там не ладзіцца, толькі тады, калі Федзя пачаў праяўляць сябе ў двары. Жорсткі, хуліганісты, ён больш за ўсё здзекаваўся з тых равеснікаў, у якіх быў бацька. 3 сабе падобнымі — такіх сірот пры жывых бацьках хапае ў кожным доме — ён сябраваў. Напэўна, напачатку гэта быў падсвядомы пратэст. 3 часам злоснасць стала рысай характару. Ён не змяніўся і тады, калі маці зноў засталася адна, у яго яшчэ хлапчуковым сэрцы для спагады да маці не было ўжо месца. Пазней, падросшы, ён пачаў выпіваць. I аднойчы п’яны ўдарыў маці і выставіў за дзверы. Было гэта вечарам. Маці не паклікала суседзяў на дапамогу, не звярнулася ў міліцыю. Яна пераначавала ў сяброўкі. 3 таго і пачалося. Сын ператварыў кватэру ў прытон, а яго маці ўночы, калі збіраліся сынавы дружбакі, вымушана была туліцца ў знаёмых. I зноў ніхто не ўмяшаўся. А Федзя вырашыў, што яму ўсё можна. Вось такі ад’ютант-ардынарац Сэма Лебедзева.

3 Лебедзевым Сяргей Антонавіч даў мне новы клопат-задачку — пабываць у яго дома, пранікнуцца, так сказаць, духам сям’і. 3 агульных меркаванняў заданне правільнае. Калі ўзнікла патрэба мець пра чалавека пэўнае ўяўленне, павінна быць яно ўсебаковым. Хаця, па шчырасці кажучы, у гэтым канкрэтным выпадку на нешта непрадбачанае мезвычайнае разлічваць наўрад ці варта. Сям’я як сям’я.

I Сямёнавы іранічныя адносіны да бацькі пра многае гавораць. Ды начальству, як кажуць, відней. I лягчэй. Аддаў загад і чакай вынікаў. А праз які ход — парадны ці чорны — мне пранікаць у кватэру Лебедзевых, я павінен думаць сам.

У парадныя дзверы Сямён чамусьці мяне не вядзе. Ад сціпласці я паміраць не збіраюся і таму дазваляю сабе думку, што такім знаёмым, як я, ён мог бы дома і пахваліцца. Гэта прыдало б яго штодзённым бадзянням больш прыстойнае адценне, асабліва, мабыць, у вачах маці. Але Сямён, бадай што, да сябе наогул нікога не запрашае. Мушу з гэтым лічыцца. Тым болей што вершаплёту Паўлу Гарбаценку адрас Лебедзевых невядомы і ў бюро даведак запатрабаваць яго ён не можа — прозвішча сваё Сямён яму не называў, дзе бацька працуе таксама не казаў.

Аднак колькі б я ні даказваў сабе, што наведванне Лебедзевых нічога не дасць, што і прычыны зайсці да іх не маю, загад — не пажаданне. I я іду на вуліцу Каменную, дзе, у даваеннай яшчэ кладкі, шасціпавярховым доме ўнізе размясцілася даволі прывабная кантора з гучнай назвай: «Аблювеліргандаль». Ні золата, ні вырабаў з яго, нават аздобленых брыльянтамі і агатамі, я па блату набываць не збіраюся. Але ад сустрэчы з адной супрацоўніцай канторы не адмоўлюся. Неяк выпадкова яна напаткала мяне, дык чаму сёння я не магу разлічваць на выпадак? Тым болей што паміж намі склаліся, спадзяюся, прыязныя адносіны. Я не таю сваю сімпатыю, а якая дзяўчына астанецца да гэтага абыякавай!

Час перадабедзенны. Вось-вось са шматлікіх устаноў гандлёва-статыстычнага ўхілу, размешчаных на Каменнай вуліцы, выпырхнуць галодныя супрацоўніцы, і я павінен прыемна здзівіцца, сутыкнуўшыся нос у нос з адной з іх. Я павольна брыду па нядаўна яшчэ ціхай вуліцы і неўзабаве магу ўжо больш-менш дакладна выдаць даведку, калі хто зацікавіцца, дзе і як захоўваецца працоўная дысцыпліна. Яшчэ няма гадзіны, а ўжо то там,то тут раз-пораз ляпаюць дзверы, і потым чуецца таропкі перастук падбітых абцасікаў. Я міжволі прыспешваю крокі: хто ведае, можа тая, якую прагну бачыць, таксама захоча прыхапіць некалькі дзяржаўных хвілін.

Прадчуванне не падманула. Ля шырока расчыненых дзвярэй я апынуўся ў той момант, калі ў іх паказаліся дзве дзявочыя постаці. Дзяўчаты былі так засяроджаны нейкай сваёй гаворкай, што мне было няёмка іх перапыняць. I я не перапыняў. Проста стаў насупраць дзвярэй так, каб яны не маглі мяне абмінуць. А калі дзяўчаты здзіўлена ўзнялі вочы, разглядаючы даўжэзны слуп, што за паўдня вырас на тратуары, я, вядома, збянтэжыўся.

— Ніна?! — я зірнуў на шыльду.— Што вас прывяло сюды?

— Мы тут працуем,— смяецца Нініна спадарожніца, паколькі сама Вялеська не спяшаецца з адказам.

Я звяртаю на дзяўчыну ўвагу. Нішто, прыкметная асоба. Не толькі ростам так сантыметраў пад сто семдзесят, але і тварам. Не тое што Ніна. Смуглявая, румянец на матавых шчоках, вялікія, крыху раскосыя колеру цёмнага бурштыну вочы, добразычлівая ўсмешка на пухлых натуральна яркіх губах. На жаль, мне зараз нельга яе заўважаць наогул. Ніна павінна адчуць, што я рады сустрэчы толькі з ёю. Але пазнаёміцца з яе сяброўкай я проста абавязаны, як ветлівы і далікатны чалавек. Нахіляю галаву і кажу:

— Вельмі прыемна, Павел.

— Валя,— зусім сур’ёзна адказвае дзяўчына.

А Ніна дадае:

— Павел — паэт.

Гэта пра мяне, вядома. Цяпер я ўжо чырванею. Перад гэтай дзяўчынай чамусьці не хочацца выхваляцца. Мне здаецца, што яна іншай, не лебедзеўскай, кампаніі.

— Генія заўсёды вызначае сціпласць,— зноў смяецца Валя. Цікава, яна можа быць надзьмутай? Але яе вочы зыркаюць на мяне, як ацэньваюць: маўляў, што ты за фрукт?

Вельмі не хочацца быць фруктам. Аднак я раптам даю сабе такое слова: дакажу Валі гэта іншым разам. Вось прыйду сюды к канцу дня і дакажу. А сёння хай прабачыць. Пакрасуюся.

— Значыць, сабраліся аднаўляць патрачаныя на службе сілы? — мянчу языком. Была б Ніна адна, я, можа, і не такое выдаў бы. Прысутнасць Валі скоўвае.

Валя больш у размову не ўмешваецца Адказвае Ніна, яўна напрошваючыся на камплімент:

— Мы хіба падобныя на замардаваных?

Я маю падставу яшчэ раз паглядзець на абедзвюх дзяўчат. На Валю пільна і коратка, на Ніну даўжэй і больш уважліва. А тады ўздыхаю:

— Мне б вашы гады…— Кручу галавой.— Выгляд на ўсе сто. Але прафілактыка… Дзе мы прызямлімся?

— Тут за вуглом кафетэрый,— паведамляе Ніна,— з прызямленнем на нагах.

— О-о, гэта мяне не палохае, калі я быў на Усходзе…— Я бяру дзяўчат пад рукі.

— Вы пілі чай на персідскіх дыванах, седзячы на кукішках,— весела падпускае шпільку Валя. Бадай, нешта ёй у нашай размове не даспадобы.

— На бухарскім, на бухарскім і лежачы на падушках,— мянчу далей.

— Як хан,— нарэшце і Ніна ўхапіла тон размовы.

Неўзабаве мы п’ём каву з малаком, і , як дзяўчаты ні ўпіраюцца, я ўсё-такі спакушаю іх на пірожныя.

Час мінае хутка, у бязладнай гамане. Я праводжу сваіх дам да тых самых шырокіх і расчыненых дзвярэй, побач з якімі вісіць чорная з залацістым надпісам шыльда: «Аблювеліргандаль». 3 кожным імгненнем мае нядаўнія спадзяванні таюць, як масла на гарачай патэльні,— на вачах. Мушу, значыць, праяўляць ініцыятыву. Што было б непажадана. Ды іншага ходу не бачу. Не выпускаючы рук дзяўчат, душэўна кажу:

— Мы сёння ў «Прыемным апетыце» сустракаемся. Прыходзьце.

Валя маўчыць. Ніна пахмурнее, з прыкрасцю адказвае:

— У чатыры гадзіны з шэфам еду на рэвізію.

— Сэм ведае?

— Перад абедам мне самой аб’явілі…

— То пазваніце, чакаць будзе.— Напэўна, я надта настойлівы, бо Валя, ужо стоячы ў дзвярах, няўцямна паглядвае на мяне. Але Ніна, здаецца, нічога не заўважае. Ёй і верыцца, што Сямён сапраўды будзе яе чакаць, і не верыцца. I я, падштурхоўваючы да нейкага дзеяння, удакладняю: — Сэм, напэўна, зараз дома.— Хаця ведаю, што і ўдзень ён звычайна недзе бадзяецца.

У Нініных вачах успыхвае надзея і тут жа гасне.

— Трубку бярэ маці,— крывіцца дзяўчына.— Ведзьма!.. Сыночку прынцэсу выбірае…

— Давайце я набяру нумар,— прапаную сваю паслугу. Каб толькі не ўхапілася за яе! Таму раздумліва дадаю: — Такая пільная, як бы не здагадалася.

Валя больш не глядзіць на мяне, аднак, б’юся аб заклад, недаверлівасць яе не знікла. Я ўжо збіраюся хапацца за апошнюю сваю саломінку, як яна, нібы прачытаўшы мае думкі, выручае:

— Напішы, Нінка, запіску. Павел перадасць.

— А праўда…— згаджаецца Вялеська.

— Заадно і адрас скажыце,— выцягваю з кішэні блакноцік.— Тварыце!

Як я і спадзяваўся, Сямёна дома не было. Маці сустрэла мяне не вельмі прыязна. Добра, што хоць адразу не выставіла за дзверы. Учыніла сапраўдны допыт: хто я, навошта мне яе сын? Не горш за нашага Акуліка. Я выхваляўся як мог і, відаць, небеспаспяхова. 3 прыхожай мяне нарэшце запрасілі ў гасціную. Кватэра была сучасная, палепшанай планіроўкі, з пакоямі па абодва бакі калідора. Не багатая, хаця прыкметы дастатку, доступу да так званага дэфіцыту меліся. Літоўская секцыя, падпісныя выданні на паліцах. Праўда, кнігі цэленькія, новенькія, бы не чытаў іх ніхто і не гартаў. Ды гэта дэталь.

Гаспадыня садзіцца ў крэсла ля століка, на якім ляжыць стосік свежых газет, кладзе рукі на падлакотнікі і кажа:

— Прашу вас, малады чалавек. Можа, сын хутка будзе.— I як вініцца: — Не запрашаю вас у сынаў пакой, без яго мы туды не заходзім — дарослы, самастойны мужчына.

Яна ўсё-такі ганарыцца сынавай сталасцю, што б за ёй ні стаяла.

Апускаюся ў крэсла насупраць. Яно нізкаватае, і мне клопат з нагамі. Пад столік не падлазяць, выцягнеш — палавіну пакоя перагародзіш. Нарэшце сяк-так падкурчваю іх, прымасціўшыся ў крэсле бокам. Жанчына маўчыць, і я сам пачынаю размову:

— Колькі ў вас кніг!

— Цяпер без гэтага нельга,— адзываецца задаволена гаспадыня.— Кнігі — знак інтэлігентнасці.

Калі іх чытаюць, карціць мне ўдакладніць, аднак кажу тое, што яна, магчыма, чакае:

— Я вас разумею.

— Так, у нас дзеці. I мы самі ў горадзе не апошнія…

— Мы з Сямёнам пра многае гаворым, але ён ніколі не пахваліўся.

— Наш сын вырас сціплым чалавекам. Праўда…— яна нечага муляецца. Справядлівасць, уласцівая ёй, патрабуе, відаць, сказаць пра Сямёна нешта крытычнае, а сэрца маці пратэстуе нават супраць дробязнай ганьбы. Аб’ектыўнасць, аднак, перамагае.— Праўда, не шанцуе хлопчыку. Паступіў у інстытут у нашым горадзе, я ж раіла ехаць у Маскву ў інстытут міжнародных адносін. Быў бы дыпламатам! Тады не паслухаў, і вось вынік — расчараванне. У прафесіі, у асабістым. Марыў пра ціхую сямейную гавань. Ажаніўся. Ды хіба цяпер дзеці слухаюць бацькоў. Узяў дзяўчыну не нашага кола. Я, прызнацца, ніколькі не дзіўлюся, што ў іх разладзілася. Так яно было наканавана адразу. А ў Сені добрае сэрца, таму не знаходзіць сабе месца. Дадому не хоча прыходзіць.

Я слухаў жанчыну, і нейкая невытлумачальная крыўда запаўняла грудзі. За Сямёна. Яму змалку, напэўна, абяцалі немаведама што, дзяўблі пра яго незвычайнасць. Гэта прывычна і абыякава называюць сляпой мацярынскай любоўю. Але ж побач з маці быў зусім не сляпы бацька — кажуць, разумны чалавек. Чаму ён глядзеў спакойна? Як часта ўсё спісваецца на службовую занятасць. I ніхто не спытае з такога, можа, сапраўды неблагога работніка за выхаванне, а дакладней, невыхаванне сына або дачкі.

Пакуль такія думкі свідруюць мне галаву, гаспадыня ўсё гаворыць не сціхаючы. Мне нават здаецца, што яна баіцца, каб я раптам не перапыніў яе. Напэўна, гэта невыносна быць цэлы дзень адной, нечага чакаць, нечага падсвядома баяцца. Не можа не кранаць яе прадчуванне бяды, не можа не адчуваць яна сэрцам, што ўсё ў яе сына складваецца неяк не так, як, прынамсі, хацелася б.

— Часам хвалююся за Сеню,— чую я і насцярожваюся.— Не, не, ён на благое не здольны. Я за яго натуру непакоюся. Яна ў хлопчыка далікатная, тонкая, каб не пераламалася.

— Але дух дома…— мямлю я, і мне робіцца брыдка за мае словы, за тое, што вымушаны крывіць душой, разыгрываць сябра яе непуцёвага сына. Маці ўсё-такі…

А Лебедзева пасля маіх слоў раптам як натхняецца.

— Такіх сем’яў у горадзе дваццаць дзевяць!

Да мяне не даходзіць сэнс, і я губляюся. Яна прымае маю разгубленасць як натуральную рэакцыю на яе словы і спагадліва тлумачыць:

— Ну, па службовым становішчы…

Шчыра, нічога не скажаш. I пераканаўча. Выпадак клінічны. Адкуль гэта? Ад духоўнай пустаты, ад дурасці?

Напэўна, мне не разабрацца. Адно зразумела маці разбэсціла сына не толькі сляпой любоўю, але і сваімі поглядамі на жыццё.

Дарэмнымі былі мае апасенні неасцярожным словам параніць яе шматпакутную душу. Мадам Лебедзеву, бадай, ужо нічым не проймеш. Як манумент. А гэта азначае, што я маю маральнае права хітрыць не аглядваючыся. Сыну яна знойдзе апраўданне ў любым выпадку.

— Цяпер многія разводзяцца,— не магу я абмяркоўваць з ёю іх высокае становішча ў горадзе, не вытрымаю, сарвуся. Выбіраю прасцейшую тэму.— Пошасць нейкая, ці што. А Сямён ажэніцца. Мужчына ў халасцяках не заседзіцца. I тады забудзе на свае няўдачы.

— Сеня мой, як гэта цяпер называецца, камунікабельны,— усміхаецца жанчына.— Гэта ў яго даўно праявілася. Умеў падысці да чалавека, калі хацеў. Мы дома ніколі не адчувалі нястачы, і я ў школу яму давала грошай на сняданні колькі хацеў. А ён, бывала, заплоціць за адзін сняданак, а тады так падлашчыцца да буфетчыцы, што яму другі бясплатна дадуць. Я не сварылася. Хіба ён вінаваты, што выклікае ў людзей сімпатыю?

Я маўчу, проста не ведаю, што сказаць. Але Лебедзевай, бадай што, не патрэбна маё адабрэнне. Яна атрымала слухача і не хутка спыніцца.

— Яно адчуваецца, што вы з Сенем нядаўна пазнаёміліся,— жанчына вяртаецца ў сённяшні дзень.— Не зразумелі яшчэ майго сына. У яго натура не толькі далікатная, але і складаная, што не адразу кідаецца ў вочы. Сеня мае высокія духоўныя запатрабаванні. А цяперашнія дзеўкі — эгаісткі, ім, бачыце, трэба, каб муж яе спадніцы трымаўся. У Сені ёсць і асабістае жыццё, яму хочацца сустрэцца з сябрамі, пагаварыць пра нешта такое цікавае, пасядзець за бакалам віна, ці ж гэта грэх?

— Можа, жонка вельмі сумавала без яго? — нясмела спрабую аспрэчыць погляд на статус мужа ў сям’і.

Мяне не слухаюць.

— Я ўсё жыццё была адна і заўсёды, разумеючы мужа, знаходзіла сабе клопат. У жонкі, вядома, добрай жонкі, столькі абавязкаў!

Бадай, час вярнуць гэту пыхлівую кабету на грэшную зямлю, і я нявінна зазначаю:

— Не ўсе жанчыны гэта прымаюць. Шкада, што ў вас няма дачкі, вы былі б ідэальнай цешчай.

Яна ўскідвае галаву і падазрона глядзіць на мяне. Захаваць нявінны выгляд пад такім пранізлівым позіркам не проста, але мне гэта, напэўна, удаецца, бо Лебедзева суха паведамляе:

— У мяне ёсць дачка, і я сапраўды з зяцем ладжу.

Наша гамонка працягваецца ўжо гадзіну, пара, як кажуць, і гонар мець, тым болей што Сямёна мне зусім неабавязкова бачыць. Я ўстаю, прашу прабачэння.

— Заходзьце, малады чалавек,— запрашае гаспадыня.— У сына так мала сяброў яго ўзроўню.

Напэўна, я павінен задраць нос ад такой высокай ацэнкі, але я чалавек сціплы і таму толькі пытаюся заклапочана:

— Дзе ж Сямён можа быць?

— Ці не на пляжы,— маці спачувальна ўсміхаецца.— Вада для нерваў — першы сродак. Мора, канечне, лепей. Ды хто мяне слухае. Сеня ўсяго тыдзень і пабыў у маёй сястры ў Нікалаеве.

Апошні ўдар аглушыў мяне.

12

Заходзілі асцярожна, коратка віталіся і рассаджваліся далей ад начальніка аддзела. Толькі капітан Акулік, як заўсёды, заняў крэсла ў самым пачатку стала, прызначанага для выкліканых на нараду. Ён следчы, у яго сваё кіраўніцтва, і тыя горкія словы, якія, напэўна, сёння пачуюць супрацоўнікі крымінальнага вышуку, яго зачэпяць ускосна. Але і ён, прадчуваючы навальніцу, нібы ўціснуўся ў крэсла, і яго мажная постаць зрабілася нават меншай. Ва ўсякім разе, не выдавала, як звычайна, што Акулік займае палавіну пакоя.

Пугацэвіч не зайздросціў сябру. Зрэшты, кожнаму сваё. А заўваг і вымоў у іх з Акулікам службе нахапаць не фокус. Не ўгадаеш, за якім паваротам што цябе напаткае. Як вось гэты раз. Здаецца, усё робяць правільна, і думалася, што хвост жар-птушкі блізка, засталося ўхапіць яго. А яна махнула крыльцамі і пакінула ў руках вышукнікоў аблезлае пер’е. I цяпер шмат што давядзецца пачынаць спачатку.

Пакуль Сяргей Антонавіч скардзіўся сам сабе на нялёгкі сышчыцкі хлеб, Янушкевіч скончыў чытаць прынесеныя сакратаром, відаць, тэрміновыя паперы і, зняўшы акуляры, абвёў позіркам таварышаў. На Гарбаценку затрымаўся, і яго стомленыя пачырванелыя вочы крыху пацяплелі:

— Няблага выглядаеш, лейтэнант.

Павел ускочыў.

— Сядзі, сядзі. Ты свой хлеб недарма ясі.

У Пугацэвіча заныла пад лыжачкай. Калі хваляць аднаго, для астатніх гэта гучыць замаскіраваным папрокам.

— Гэта не ў крыўду вам,— Янушкевіч як здагадаўся пра думкі старшага оперупаўнаважанага і зноў павёў вачамі: — Паўлу цяжэй як каму.— Усміхнуўся: — Хацеў бы вярнуцца, га?

— Сёння як ажыў,— прызнаўся Гарбаценка.

— Ну-ну, пацярпі ўжо. Не доўга.

Пугацэвіч ускінуўся, злавіў позірк падпалкоўніка.

— Так, так, капітан. Думаеш, я табе яшчэ месяц дам на гэту справу? Новыя падпіраюць,— ён узяў акуляры за дужкі, але не надзеў.— Што там у нас з Нікалаевам?

— Баюся, пустышка. Кірыльчук, які адбываў пакаранне з Калядкам і да якога, мы меркавалі, адправіліся Лебедзеў з Самсонавым, дадому яшчэ не вярнуўся. Так што або хлопцы ездзілі да цёткі Лебедзева, або…— Ён на імгненне запнуўся, нібы толькі што ўзнікла новая думка.— Або ездзілі не туды. Заўважце, без вялікіх, як устаноўлена рэчаў, з адной дарожнай сумкай.

— Значыць, Нікалаеў пад вялікім пытаннем, так я цябе зразумеў? — Янушкевіч з вывадам не спяшаўся.— Хлопцы з замашкамі, шык любяць, маглі ўсё-такі катануць.

— Дазвольце, Пётр Пятровіч? — уключыўся ў размову Акулік.— Нікалаеў у нашых прыкідках, можа, і лішні. Аднак без грошай не пашыкуеш. Не выклікае Лебедзеў даверу. Заходнегерманскія маркі прапаноўваў жа. I рэстараны, кафэ, таксі…

— У Самсонава левыя заробкі, Лебедзеў за чатырыста рублёў магнітафон прадаў, маці магла падкінуць трохі,— сказаў Гарбаценка.— На маіх вачах вялікіх трат не рабілі.

— Асцярожнічаюць,— не згадзіўся Акулік з Гарбаценкам.

— Сваіх поглядаў Лебедзеў ад мяне не хавае. «Злодзей той, хто папаўся»,— вось яго філасофія.

— Выхоўвае цябе, Павел,— усміхнуўся Янушкевіч, не надта прыняўшы лейтэнантаў аргумент.— Паддаешся?

— Упіраюся.

— Ты там глядзі, не вельмі задзірай галаву, ты яшчэ патрэбны,— Пётр Пятровіч павярнуўся да Пугацэвіча.— Сяргей Антонавіч, што ў вас на Ніну Шумейка?

— Незадоўга да кражы была ў Канапацкіх, сама сказала, ніхто за язык не цягнуў. Асоба цікавая, наравістая, але ад гэтага да злачынства…

— Павел, магла Шумейка свядома навесці сваіх дружкоў на кватэру Канапацкіх? — Янушкевіч павярнуўся да лейтэнанта.

Гарбаценка хацеў быў адказаць і раптам адчуў, што вагаецца. Пытанне было не простае. Грунтуючыся не на фактах, а толькі меркаваннях, вельмі лёгка памыліцца.

Падпалкоўнік як адобрыў Паўлаву нерашучасць, паспачуваў:

— Разумею цябе. Але трэба, лейтэнант, трэба. Дзяўчыну ты лепш за нас ведаеш, і ў тваёй аб’ектыўнасці сумненняў няма.

Павел нахмурыўся, жорстка сказаў:

— Лебедзеву яна ні ў чым не адмовіць. Каб утрымаць.

— 3 Сяргеем Антонавічам яна паводзіла сябе спакойна,— Янушкевіч дамагаўся дакладнасці ў вывадах.— Як ты думаеш, Павел, сыграць яна можа?

— Са мной яна заўсёды сціплая. 3 Лебедзевым… Пакорлівая, бо яму гэтага хочацца. А дзе яна сапраўдная — не ведаю.

— Карацей кажучы,— удакладніў падпалкоўнік,— прытворшчыца.

— Трэба вельмі апусціцца, каб добрым сябрам такую свінню падкласці,— з сумненнем прамовіў Акулік.— Не магу паверыць.

— I мне не хацелася б,— пагадзіўся са следчым Пугацэвіч.

— Ну што ж, працягвайце распрацоўку, калі да пэўнай думкі не прыйшлі,— Пётр Пятровіч разгарнуў папку са следчымі дакументамі і, не заглядваючы ў паперы, сказаў: — Цяпер Калядка. Як там Лебедзеў ахрысціў яго? Васька ад ГУМа? Смяхач. Дык вось на гэтага «гуманітарыя» мы таксама з двух бакоў выходзім. 3 Лебедзевым ён, бадай што, блізкі, нават у нечым залежыць ад яго. Інакш не сцярпеў бы даволі зняважлівай мянушкі.

— Пуб-лі-ка,— паківаў галавой Акулік,— куды ні кінь, пацэліш, як кажуць, у шалудзівага сабаку. Менавіта гэта мяне пераконвае, што мы на правільным шляху.

— Магчыма, і так, а магчыма, і не,— Янушкевіч памасажыраваў лоб, быццам хацеў разгладзіць глыбокія маршчынкі.— Яны могуць быць звязаны паміж сабой спосабам жыцця: штовечар рэстараны, размовы пра выпіўку, жанчын, дзе хто і што перахапіў, купіў-прадаў. А гэта яшчэ не само злачынства ў крымінальным сэнсе. Каб кваліфікаваць паводзімы як злачынныя, трэба доказы мець...— Ён падняў палец.— Доказы!

— Па таго хлопца на Падлесную Самасейку паслаў Калядка,— нагадаў Акулік.

— Тут можа быць і такі варыянт,— Пётр Пятровіч узяў адну з нядаўна прынесеных яму папер.— Калегі з аддзела барацьбы з раскраданнем сацыялістычнай уласнасці атрымалі сігнал, што ў сталовай на Падлеснай з чорнага ходу выносяць прадукты, не прапускаючы іх праз кухню. Магло быць, што Самасейка падвёз аднаго з несуноў.

— Па просьбе Калядкі,— стаяў на сваім Акулік.

— Калядка не святым духам корміцца. На гэты раз, сам не паехаў,— усміхнуўся падпалкоўнік.— Машына сапсавалася, паленаваўся або яшчэ што.

— Зноў пустышка,— засмуціўся Пугацэвіч.

— Прывык ты, Сяргей Антонавіч, да лёгкіх перамог, разбэсцілі цябе злачынцы,— Янушкевіч умеў спалучаць жарт з сур’ёзным.— Пабочны прадукт, як называюць гэта на вытворчасці, і ў нашай з табой справе — з’ява натуральная. Кантынгент, якім мы цікавімся, звычайна сумленнасцю не вызначаецца. Не адно, дык другое пацягнецца.

— Разумею, Пётр Пятровіч…

— Ведаю, што разумееш, не трэба мяне запэўніваць. Лепш давайце памазгуем разам, ці нельга з гэтай акалічнасці якую выгоду займець?

— А што? — ажывіўся Акулік.— Мы цяпер з Калядкам можам зусім проста пазнаёміцца. Повад — прадукты раскрадаюць. Калегі дазволяць?

— Не пярэчаць, Вадзім Аляксандравіч,— кіўнуў Янушкевіч.— Ды нам трэба асцерагацца, каб часам свой мурашнік не разварушыць. Тонка падысці.

— Зробім асцярожненька, Пётр Пятровіч. Ні аб чым не здагадаецца гэты… як яго, Павел?

— Васька ад ГУМа.

— Вось-вось. Не так сабе яму знатную клічку навесілі. Чуе маё сэрца. Сяргей Антонавіч, часам не правяраў, што было з яго машынай? — пацікавіўся следчы.

— Даўняя гісторыя…

Акулік хацеў спытаць пра падрабязнасці, Янушкевіч апярэдзіў:

— Ох, і настырны ты, Вадзім Аляксандравіч, далёка кручок закідваеш.

— Рыба таго вартая, Пётр Пятровіч.

— Як, Сяргей Антонавіч? — Янушкевіч пастражэў. Гэта азначала, што абмен думкамі скончаны, настала пара канкрэтных вывадаў і заданняў.— Пацешым чуйнае сэрца таварыша следчага?

— Ёсць адна ідэйка, нават разам з ім пайду.

— Добра. Так і зазначым. Цяпер другое. Ці не аднабакова ты вядзеш пошук, Сяргей Антонавіч? Ціха, выслухай спачатку да канца. Па кражы ў Канапацкіх прэтэнзій не маю. А вакол Падлеснай працуеце недастаткова. Адна група дзейнічала, дзве — істотнага значэння для нас пакуль не мае, раскрываць усё роўна трэба. Так? Дык вось, вы там не ўсё выкарысталі. Паліклініку, можа, сталовую. Прыкладны час крадзяжу вядомы. Устанавіце хворых, якія ў тую раніцу ішлі праз двор нашага дома. Раён абслугоўвання паліклінікай вялікі, у патрэбны нам бок цягнецца аж да ракі. Аўтобусным прыпынкам ля паліклінікі пацікаўцеся. Часу прайшло нямала. Значыць, трэба ў кожным выпадку знаходзіць нейкую дэталь, якая памагла б чалавеку ўспомніць той дзень. Можа, з гісторыі хваробы. Свае балячкі людзі помняць доўга.

— Рукі не дайшлі,— пагадзіўся Пугацэвіч.— Збіраліся ж…

— Не кайся, веру. Кажу, каб ты на вус намотваў. Мог бы ты ўсё сам, за што я зарплату атрымліваў бы. Ну і трэцяе. У Нікалаеў яшчэ адно запытанне пашліце. Пачалі правяраць, не спыняйцеся. Згодзен, Вадзім Аляксандравіч? Так. Ёсць пытанні?

— Няма,— за ўсіх адказаў Акулік. Сёння яму было лягчэй за астатніх. На ўпушчэнні ўказвалі не яму.

— Будзем закругляцца. Сышчыкаў да мэты не пасяджэнні вядуць, а ногі,— Пётр Пятровіч памаўчаў і зусім не па-начальніцку дадаў: — Шукайце рэчы, хлопцы. Без іх нашым здагадкам грош цана.

Выйшаўшы ад начальніка аддзела, на хвілінку сабраліся ў Пугацэвіча, каб удакладніць дэталі далейшай працы.

— Не вешайце насы, сябры! — Акулік падбадзёрваў хмурых калег. Ён спыніўся на парозе, прыхіліўшыся да вушака, усім сваім выглядам падкрэсліваючы, што ўжо гатовы дзейнічаць.

— Не звярні нам сценку,— усміхнуўся Сяргей Антонавіч.

Акулік памацаў вушак, нібы сапраўды мог яго пасунуць сваёй немалой масай, горача сказаў:

— Я сур’ёзна. Ёсць добрая праграма дзеяння.

— От мы зараз і разбяжымся. Гарбаценка ў кафэ вершы выдумляць, Шульжык — у паліклініку на Падлеснай, возьмеш, Вячаслаў у райаддзеле сабе падмогу. А я, калі не пярэчыш, Вадзім, наведаю з табой працаўніка мятлы і лапаты. Усё, знікаем.

Калядка жыў побач з домакіраўніцтвам, у якім працаваў. Гэта было недалёка ад упраўлення, і Пугацэвіч з Акулікам пайшлі да яго пяшком. Зноў устанавілася добрая пагода, хаця нядаўняй спякоты ўжо не адчувалася. Лета паварочвала на восень: пажаўцелі, парадзелі кроны ліп, абвіслі лісці-крыжы на прыгажунах каштанах. Адно таполі не здаваліся, трымалі галовы высока, але і іх колішні бляск пагас.

Нядаўнія дажджы асвяжылі паветра, і было яно чыстае, празрыстае, не набрынялае яшчэ пылам, перамешаным з аўтамабільным чадам.

— Лета прамільгнула,— не аглядзеўся,— з сумам прамовіў Акулік.

Паміж дрэвамі ўдалечыні бліснула серабрыстая рака з палоскай жоўтага пясчанага берага. Пугацэвіч паспачуваў:

— Ты сёлета, мабыць, і на пляжы не быў.

— Памыляешся,— Вадзім Аляксандравіч ужо як не тужыў пра мінулае лета,— аж два разы. Перад службай…

— Рэкардсмен,— засмяяўся Сяргей.— А я дык і разу не выбраўся. Звечара набегаешся — раніцай уставаць не хочацца. Пакуль пакрэкчаш, пасоўваешся, і на работу пара.

— А ты ў групу здароўя запішыся,— параіў Вадзім.— 3 аднаго боку маладзіцы фасоністыя побач, з другога — сам паскачаш, рукамі памахаеш, нырнеш-вынырнеш і, глядзіш, памаладзееш.

— Табе смешкі, а тут…

— Кражы, Сяргей, і на маёй шыі вісяць. Справу да выканання я прыняў, не забывай.

— Прыняў ты — гэта праўда,— уздыхнуў Пугацэвіч.— Аднак пакуль шышкі мне дастаюцца… А-а, што ныць, працаваць трэба.

— Залатыя словы і ў час сказаны, старшы оперупаўнаважаны крымінальнага вышуку. Вунь якраз домакіраўніцтва,— Акулік паказаў на двухпавярховы асабнячок, на дзвярах якога красавалася адпаведная шыльда.— Так што пачынай працу.

— Можа, лепш у хату зойдзем да Калядкі, паглядзім канкрэтна на мясцовасці?

— У яго асабістым пакоі хіба голыя сцены ды сціплая канапка, не той матэрыял для вывучэння. А жончыны апартаменты нас не тычацца. Заглянеш — год апраўдвацца прыйдзецца. Яна кабета пісьменная, языкатая. У мінулай Калядкавай справе сведкай выступала. Цыцэрон у спадніцы. I бацька клапатлівы, і чалавек спакойны, і ўсё такімі мудрагелістымі слоўцамі. Ты пачытай справу, адразу моўны запас папоўніш. Ну і Калядку, насуперак ёй, зразумееш. Думаю, сустрэчу з гэтым працаўніком камунальнага фронту абставім напаўафіцыйна, у роднай яму канторы.

Акулік быў сёння надта шматслоўны. Пугацэвіч здагадваўся, што сябра такім чынам хоча маральна падтрымаць яго. I быў удзячны за гэта. А дзе гутарыць з Калядкам, гэта сапраўды вялікага значэння не мела. Сустрэча з міліцыяй для яго была не навіной.

Жыў Васіль Васільевіч Калядка ў суседнім доме. Па просьбе Акуліка па яго пайшла сакратарка кіраўніка ЖЭКа. Вадзім Аляксандравіч і Пугацэвіч занялі пусты кабінет галоўнага інжынера. Як весці размову з дворнікам, дамовіліся па дарозе. I зараз Акулік яшчэ раз праглядаў свой блакнот, а Пугацэвіч моўчкі хадзіў з кута ў кут. Даўно не фарбаваныя дошкі цягуча рыпелі пад нагамі, і Сяргей Антонавіч спыніўся ля акна. Пакой быў на другім паверсе, і ў адчыненае акно заглядвалі зялёныя галіны арабіны з паружавелымі ўжо буйнымі гронкамі гаркаватых ягад. Каб не дрэва, у даўно не рамантаваным пакоі было б зусім тужліва. Аблезлая мэбля, выцвілыя шпалеры, рыпучая падлога ніяк не настройвалі на вясёлы лад. Нездарма кажуць, што шавец не мае ботаў. Пугацэвіч падумаў, што шавец шаўцом, а ўстановы, якія штодня наведваюць людзі, павінны выглядаць неяк па-святочнаму, гасцінна, бо менавіта гэта выклікала б давер. Ды ў кожнага свае нягоды і клопаты. I раптам адчуў, што ў галаве з’явілася яснасць, што сам ён паспакайнеў, быццам і не было тых непрыемных хвілін у падпалкоўніка Янушкевіча.

— От так, Вадзім! — задаволена выгукнуў Пугацэвіч.

Акулік няўцямна адарваўся ад сваіх нататкаў. Потым усміхнуўся. Хацеў яшчэ нешта сказаць і не паспеў. Дзверы адчыніліся, і ў іх паказаўся невысокі з чырвоным не то ад сонца, не то ад ветру тварам чалавек. Пад незашпіленым светлым пінжаком угадвалася моцнае мускулістае цела.

— Васіль Васільевіч? — Акулік паказаў на крэсла побач са сталом інжынера.— Прашу.

Калядка сеў, стрэльнуў вачамі ў Пугацэвіча, які выдаваў тут староннім, і запытальна паглядзеў на Акуліка.

Вадзім Аляксандравіч назваў сябе, адрэкамендаваў Пугацэвіча.

— Чым магу?..

Пачуўшы пытанне, Акулік скоса зірнуў на дворніка. Падумаў, што так спытаць можа чалавек адукаваны, нейкіх больш інтэлектуальных заняткаў, чалавек, што прывык да адпаведнай кампаніі. Вядома, магло ўплываць і жончына асяроддзе. Аднак, як бы там ні было, прасцячком Калядка не выглядаў — у светлых вачах хавалася халодная насцярожанасць. Гэта ўвогуле дзівіла. На будоўлі і цяпер на працы яго характарызавалі станоўча. А чалавеку нават з грэшным мінулым, калі ў яго цяперашняе жыццё сумленнае, баяцца няма чаго.

— Васіль Васільевіч,— стол перад следчым быў пусты, схаваў ён і блакнот, падкрэсліваючы перад дасведчаным У допытах Калядкам, што размова будзе не зусім афіцыйная.— Мы расследуем адну справу, у сувязі з якой да вас узнікла некалькі пытанняў.

— Разумею, не на чай прывялі.

Акулік і вокам не міргнуў у адказ на прыхаваную Калядкам злосць, спагадліва пацвердзіў:

— Пра чай — ваша праўда. Хаця мушу ўнесці яснасць: не прывялі, а запрасілі. Розніца ёсць.

Дворнік паціснуў плячыма. Ад шчырасці ён ухіляўся.

— Васіль Васільевіч, з кім вы дружбу водзіце на Падлеснай?

— Дзе гэта? — Ён крыху падумаў.— Нікога ў мяне там няма.

— Ну, калі не вы, то, відаць, нехта з вашых прыяцеляў у той сталовай свайго чалавека мае…— Акулік не пытаўся, а сцвярджаў.

— А я пры чым?

Калядку пакуль ні ў чым нельга было абвінаваціць. Нават каб ён сам падвёз таго хлопца з сумкамі, больш чым на сведку не пацягнуў бы. Таму Вадзім Аляксандравіч дакорліва паківаў галавой.

— Па абы-каго вы не паедзеце, значыць,— як мінімум, знаёмы быў.

— Вы бачылі?

— Не вас, вашага пасланца. Сказаць калі?

— Ці мала каго аб чым просіш?

— Гэты выпадак прыгадаеце,— усміхнуўся Акулік.— Не круціце, Васіль Васільевіч, ведаеце ж, што мы на пушку не бяром.

— Давялося,— Калядка хмыкнуў і ўздыхнуў, як здалося Пугацэвічу, з палёгкай.— Няўжо ўсё жыццё напамінаць будзеце?

— Не наша віна, сваю біяграфію кожны сам творыць,— развёў рукамі следчы.— Так што гаварыце, каго меліся вывезці з Падлеснай другога жніўня? — Пытанне зноў прагучала двухсэнсоўна — на Падлеснай акрамя сталовай была і абрабаваная кватэра. Перш чым адказаць, калі ён меў што ўтойваць, Калядка павінен быў паварушыць мазгамі.

Паўза сапраўды зацягнулася крыху болей, чым таго вымагала пытанне. Нарэшце Калядка адказаў, але па-свойму, спадзеючыся перахапіць ініцыятыву:

— Прасіў адзін знаёмы. А што, нельга?

— Гледзячы каго і з чым. Дык каго?

— У знаёмага не будзеш пытацца, што вязе!

— Часам варта было б. Вам гэта вядома. Але вы не назвалі прозвішча.

— Ды што тут такога…— пачаў быў Калядка, аднак пад насмешлівым позіркам следчага нехаця выціснуў: — Акадэмік…

— Быццам бы ў нашым горадзе акадэмікаў няма,— сказаў Акулік.— Лапшу вешаеце?

— Памерці мне на гэтым месцы! — Калядка ледзь не тузануў каўнер зашпіленай кашулі.— Яго ўсе клічуць Акадэмікам. Мы адзін аднаго з твару ведаем, горад невялікі, сустракаемся тады-сяды. Навошта мне прозвішча?

Акулік нецярпліва пакрывіўся.

— Ці не Руслан яго імя? — сказаў Калядка і як спахапіўся, зачасціў: — Не буду сцвярджаць, што так, сам я чысты, чысты!

— Дарослы чалавек, а паводзіце сябе, бы дзіцятка-немаўлятка,— строга папікнуў следчы.— Колькі часу патрацілі, каб хаця імя выцягнуць з вас.

— Дык вам больш нічога? — Ён аж выпрастаўся, гатовы бегчы прэч.

— Што можа быць яшчэ,— з’едліва сказаў Пугацэвіч,— вы ж чысты.

Дворнік паспяшаўся развітацца.

— Нервы падводзяць,— пазіраючы на зачыненыя дзверы, за якімі толькі што знік сведка, раздумліва зазначыў Акулік.

— Здаецца, так,— згадзіўся Сяргей Антонавіч.— Пойдзем, таварыш следчы. Раптам гаспадар пакоя прыйдзе. У мяне з’явілася патрэба паразважаць.

— Ну-ну,— задаволена прабасіў Акулік.— Цікава, што тут вышук вывудзіў.

Пасля шасці ва ўпраўленні робіцца цішэй. Менш звоняць тэлефоны, няма наведвальнікаў. Пугацэвіч любіў гэту больш-менш спакойную пару: можна падумаць, нешта няспешна прыкінуць, пагаманіць. Ён прывёў Вадзіма ў свой кабінет, пасадзіў за стол: маўляў, ты ў гэтых акалічнасцях усё-такі першая скрыпка, а сам застаўся на нагах.

Акулік паківаўся ў крэсле, не то ўладкоўваючыся, не то правяраючы трываласць казённай мэблі, а тады падміргнуў з усмешкай:

— Зусім няблага быць старшым оперупаўнаважаным вышуку. Ну, аракул, прадказвай!

Пугацэвіч спыніўся пасярод пакоя, рубануў рукой:

— Два моманты ў паводзінах Калядкі мне не падабаюцца.

Акулік з цікавасцю глядзеў на сябра. Сяргей не часта быў такі ўзбуджаны, гаваркі. I парадаваўся, бо баяўся, што ён не хутка верне сабе звычайную энергічнасць і здольнасць імгненна арыентавацца ў хітра сплеценых сітуацыях. Акулік нават паддражніў:

— Цябе б на трыбуну…

Сяргей не адказаў на ўдар, яму было не да жартаў. Ён нібы спяшаўся давесці думку і вымаўляў словы выразна, важка:

— Першы момант. Калядка не адразу назваў Руслана. Чаму? Варожасць да міліцыі, маўляў, са сваімі справамі самі разбірайцеся? Можа быць. Ды адным гэтым яго віхляння не вытлумачыш. Па маёй просьбе даішнікі агледзелі Калядкаву машыну. Самасейку ён схлусіў. У каробку перадач, як яна прыйшла з завода, ніхто не лазіў. Думаю, круціў-муціў наш дворнік таму, што не ведаў, як адказаць. А што, калі ён і сам прыязджаў у той дзень на Падлесную, па іншай нагодзе?

— Ці не надта смелы вывад, Сяргей? Але спачатку давай свой другі момант.

— Ты ўлавіў, як ён напяўся, калі нагадалі пра Падлесную? — Пугацэвіч падышоў, навіс над Акулікавым сталом.— I як ён расслабіўся, калі ты ўдакладніў пра сталовую?

— Здагадкі,— раздумліва сказаў Вадзім,— дапушчэнні…

— Гарбаценка ўпэўнены, што Калядку і Лебедзева нешта звязвае. Не гарэлка. Пытанне, ці ёсць жыццё на Марсе, яны ў рэстаранным закутку абмяркоўваць не будуць. Не тыя людзі.

— Маглі б іншае месца знайсці, каб што для іх важнае.

— Службовых кабінетаў абодва не маюць, а рэстаран для змовы зусім неблагая ўстанова — сышліся два п’яныя і высвятляюць, хто каго паважае.

— Каб то да тваіх слоў яшчэ доказы…— Акулік зірнуў на гадзіннік.— Пасядзелі… Па хатах?

— Паліклінікі цяпер да дзевяці працуюць, заеду памагу Шульжыку. Там працы — вагон.

— Ідэю Янушкевіча тыдні б на тры раней.

— Так, самі мы не даўмеліся, а часу мінула. Сябе забудзеш. Аднак я кажу не дзеля апраўдання.

13

Спадзяваўся, што Пётр Пятровіч адзаве мяне нарэшце, а ён, падсаладзіўшы пілюлю пахвалой, зноў адправіў у гэту, як я яе называю, камандзіроўку ў сваім горадзе. Ці надоўга? Хочацца верыць, што фінал пошукаў блізкі. А вось хеўра Лебедзева мяне па-сапраўднаму непакоіць. За што б калегі ні ўзяліся, на каго-небудзь з іх натыкаюцца.

Дома ў Лебедзевых я пабываў. Гэта, аказваецца, была задума Пятра Пятровіча, Пугацэвіч мне яе толькі перадаў. Цяпер я чамусьці ўпэўнены, што, выконваючы загад начальніка аддзела, я працаваў у першую чаргу на сябе. У гэтым і быў сэнс задання. Каб я болей ведаў пра магчымага злачынцу, каб, зыходзячы з гэтых большых ведаў, мог вызначыць, здольны ён на злачынства ці не. Да вывадаў мне яшчэ далёка. Пакуль толькі назіраю. I, працягваючы назіранні, праяўлю самастойнасць у дзеяннях — пагляджу на Сямёнаву сястру Святлану Макоўчык, гукааператара абласной тэлестудыі.

Прычына зайсці ў мяне слушная: прага паблісіці, ці, інакш кажучы, спроба прабіцца з парай вершаў на экран.

Да Святланы я маю двайны інтарэс. Як да чалавека — меншы, як да ўладальніцы братавага магнітафона — большы, Бадай, дакладна вядома, што магнітафона ў яе дома няма. То, можа, Сямёнава сястрыца прынесла яго на працу? Паводле адной версіі — муж не ведае пра пакупку, паводле другой — найноўшыя шлягеры запісваюцца.

Есць і трэцяя, мая версія, якая грунтуецца на матэрыялах справы аб кражы ў Канапацкіх: магнітафонную стужку заядае і студыйным умельцам дадзена магчымасць прадэманстраваць сваю высокую кваліфікацыю.

У маім раскладзе на сённяшні дзень ёсць яшчэ адзін пункт: сустрэцца з Валяй. Той самай, што працуе разам з Вялеськай. Лепшы для гэтага час — васемнаццаць гадзін. Таму я ўпершыню зраблю прагул. Шкада Наташы, бо мой столік не дасць ёй выручкі — будзе трымаць яго для мяне. Нішто, заўтра закажу што-небудзь даражэйшае, каб у Феі план не згарэў. А ўвогуле гэта прыемна, калі нехта шчыра пра цябе клапоціцца. Мне нават крыху сумна — прывык да Наташынага кафэ. Багема засмоктвае, ці што? Як балотная твань. Вось і мне пачала падабацца гульня ў паэта.

Пакуль я разважаў пра сваё заданне і да чаго яно можа мяне прывесці, апынуўся перад манументальным, з калонамі на фасадзе будынкам тэлецэнтра. 3 цэглы, патрачанай на гэтыя калоны, якія, па сутнасці, трымаюць саміх сябе, напэўна, можна было б цэлы асабнячок скласці. А можа, дзеля ўнушальнасці архітэктурнай задумы і на лішнія выдаткі пайсці можна; можа, ува мне залішні крытыцызм развіўся пад уплывам стандартызацыі гарадоў і вёсак? Ды і не мой, а архітэктараў гэта клопат. Мне зараз думаць трэба пра такое, што ніводнаму дойліду не прысніцца. Як і вахцёрцы, якая ўсё-такі спытала, куды я. Вершы, аднак, і сюды з’яўляюцца надзейным пропускам.

Кабінет Святланы Макоўчык знаходжу на другім паверсе. Калі верыць шыльдзе, разам з ёю месцяцца яшчэ тры спецыялісты па трансфармацыі шумавых эфектаў у электрамагнітныя хвалі. Я ўжо ведаю, што патрэбная мне дзяўчына паехала ў адпачынак. Пастукаўшы, адчыняю дзверы. Нахабства, кажуць, гарады ў палон бярэ. Заходжу, аглядаю пустыя, прыпыленыя сталы, глыбакадумна заяўляю:

— Нават у храме гукаў прыбіральшчыца захоўвае вернасць сваёй прафесіі,— і для пераканаўчасці праводжу пальцам наўскасяк паліраванай паверхні бліжэйшага стала.

Бліскучы карычневы след робіць уражанне. Шкада, што гледачоў мала. Толькі адна маладая жанчына. Затое якая! Я адразу пазнаў яе — і фота бачыў, і маці. Я назваў бы Святлану прыгожай, каб не грымаса незадаволенасці, якую яна, бадай, і ў сне не здымае з твару. Што чалавеку не хапае? Цёпла, светла, і мухі яшчэ не восеньскія, не куслівыя. Сядзіць, чытае тоўсты зборнік англійскіх дэтэктываў у сіняй вокладцы макулатурнай серыі. Служба, як у таго салдата, ідзе сабе. Ад маці ведаю, што дачка працай і пасадай незадаволена, што зарабляе яна пры поўным рабочым дні сто дваццаць рэ ў месяц без прагрэсіўкі і трынаццатай зарплаты, а таксама без доступу да дэфіцыту. Відаць, і гэта жывіць Святланіну незадаволенасць, з якой яна глядзіць на мяне. Мне вельмі хочацца параіць Лебедзевай-малодшай перайсці ў прыбіральшчыцы аж на дзве стаўкі: і тут, у тэлецэнтры, дзе анучу можна браць у рукі раз на тыдзень; і па-суседству, у аблювеліргандлі, дзе, здаецца, і прагрэсіўка ёсць, і яшчэ сякі-такі навар пры пэўным спрыце прыкладзецца. Аднак замест дзелавой прапановы я на імгненне бянтэжуся. Як не паказаць жанчыне, што яна захапляе! Каштуе гэта ўсяго нічога, а выгода… Пра выгоду — пажывём — пабачым, як любіць падкрэсліваць падпалкоўнік Янушкевіч, а я яму веру.

Закід крыху дзейнічае. На кнігу, каб не згубіць старонку, кладзецца загарэлая ручка з цёмна-вішнёвым манікюрам, і на мяне светла-шэрыя вочы глядзяць ужо больш цярпліва. Ярка нафарбаваныя губкі губляюць свой прывычны злом, твар робіцца лагаднейшым, і я чую:

— Вам каго?

— Марыну Пракаповіч…— Бездапаможна паварочваюся ўправа, хаця ведаць не ведаю, дзе яе стол і як яна сама выглядае.

Святлана ўжо больш пільна аглядае мяне, і бляск цікаўнасці ў вачах гасне. Абыякава рэкамендуе:

— Імчыце на Свіцязь. Калі яшчэ не падчапіла каго там то паспееце ў самы раз.

Яду, аднак, хапае ў гэтых колеру спелай слівы губках. А сам-насам з Марынай, мабыць, ці-ці-ці ды ля-ля-ля. Сумеўшыся, кажу:

— Абяцала пасадзейнічаць, ну, маленькі блат арганізаваць.

— Вы не памыліліся? — Святлана скупа ўсміхаецца.— Мы не гандлёвая ўстанова. Хіба ваш голас увекавечыць…

— От гэта мне якраз і трэба,— весялею я.

Падбрытыя бровы жанчыны скачуць угору.

— «Грудзінг» асіп,— разводжу рукамі. Я ўжо ўпэўніўся, што ў пакоі такіх магнітафонаў няма, і таму мне захацелася пабываць у майстэрні.— Не паможаце?

Яна ўздыхае. Падзеі ў недачытанай кнізе, дакладней, на рачной паруснай яхце, напэўна, дасягнулі кульмінацыі. Старонка-другая — і адкрыецца імя забойцы. Жах. Рамантыка. А тут я са сваёй асіплай магнітафоннай прозай. Яшчэ раз уздыхнуўшы, Святлана бярэ тэлефонную трубку. Потым падрабязна тлумачыць мне, куды і як ісці.

— Што яшчэ, малады чалавек?

Я рассыпаюся словамі ўдзячнасці і бадзёра нясуся ў майстэрню. Дамаўляюся з майстрам і заадно вывучаю апараты на паліцах. Цікаўнасць сучаснага маладога чалавека да гукатэхнікі натуральная. Пакрысе высвятляю, што патрэбнага мне «грудзінга» тут няма, але нядаўна нейкі такі быў, прыносіла мая дабрадзейка Святлана Макоўчык. Машынка зусім новая, толькі стужку заядала. Для кваліфікаванага спецыяліста гэта паправіць што раз плюнуць. Ахвотна згаджаюся з майстрам і адчуваю яшчэ большае жаданне пазнаёміцца з яго ўмельствам. Бо мой маг збіраўся не па ліцэнзіі, а на самім англійскім заводзе. Умелец запэўнівае, што гэта значэння не мае, Святланін «грудзінг» таксама з Англіі. Дарэчы, магнітафон недзе на студыі, і наступным разам, калі я прынясу свой, ён пастараецца прадэманстраваць мне сваё майстэрства рамонтніка.

Што ж, хоць нешта ёсць. Цяпер задача здабыць імпартны магнітафон патрэбнай маркі і, галоўнае, атрымаць згоду ўладальніка на невялічкую рацыяналізацыю, не прадугледжаную канструктарамі.

Пакуль я рашаў першую з намечаных на сёння задач, гадзіннік усё цікаў і цікаў. Так што паблізу ад патрэбнай мне канторы я аказаўся перад самым канцом працоўнага дня.

Пабачыўшы мяне, Валя ніколькі не здзівілася. Быццам я заўсёды сустракаю яе пасля працы. Падышла, павіталася…

— Стаміліся? — спачуваю ёй.— Можа б, куды…

— Супраць кіно не пярэчу. Пры ўмове, што дазволіце забегчы дадому.

Люблю разумных людзей. У тон адказваю:

— Пры ўмове, што дазволіце суправаджаць.

Без слоў Валя бярэ мяне пад руку і прымервае крок да майго. Мне гэта вельмі прыемна і не хочацца успамінаць, што спаткаўся з дзяўчынай зусім не з лірычнай нагоды.

Ідзём, размаўляем, нібы даўно знаёмыя. Праўда, я больш маўчу, дзівячыся, куды падзелася мая звычайная здольнасць да пустой балбатні. Маю стрыманасць Валя тлумачыць па-свойму:

— Ніна ў камандзіроўцы.

— Ніна? А-а, Вялеська. Пра камандзіроўку ведаю, яна пры вас сказала.

— Успомніла,— засмяялася Валя. Па-мойму, яна з тых дзяўчат, якія ў навакольным бачаць толькі добрае.— Вы так ўгаворвалі Нінку напісаць запіску, быццам была б яна асабіста вам.

Мне робіцца ніякавата. Канспіратар! А з Валяй, аказваецца, вуха трэба трымаць напагатове.

— Прызнаюся, паміж намі,— давяраю Валі маленькую таямніцу.— Хацеў яе Сямёна пабачыць, а дзе жыве — не ведаў.

— Сябруеце? — у голасе дзяўчыны чуецца ці не расчараванне.

— Вы яго ведаеце? — Ува мне ўсё-такі абуджаецца оперупаўнаважаны вышуку.

— Што Нінка ў ім знайшла? — раздумліва гаворыць дзяўчына.— Хаця…— Яна вагаецца.— Нешта ў іх ёсць аднолькавае…

Здалося, што Валя не знаходзіць дакладнага вызначэння, таму спяшаюся падказаць:

— Прынцыпы?

— Скажыце, што адсутнасць прынцыпаў.

Трапна. Аднак я павінен захоўваць нейтралітэт незалежна ад таго, хочацца мне гэта ці не.

— Блізка не ведаю, можа, і так.

Валя скоса паглядзела на мяне, неяк пякуча, і прымоўкла. Мы якісьці час ідзём не размаўляючы, быццам муж з жонкай, якія ўжо ўсё-ўсё паміж сабой перагаварылі і вырашылі,і да непазбежнага цяпер разводу ў іх зусім блізка. Мне гэта чамусьці не падабаецца. Падумаўшы, знаходжу хісткі масток да аднаўлення нядаўняй прыязнасці з яе боку. Затрымліваюся перад афішай і шырокім жэстам, бы гэта ўсё маё, прапаную:

— Выбірайце, самы лепшы фільм — ваш!

Дзяўчына ўсміхаецца, твар мякчэе.

— Ой, тут усё цікавае,— яна заплюшчвае вочы і торкае пальцам у афішу, трапляючы на трэці радок зверху.

Уголас чытаю:

— «Дажывём да панядзелка». Так? То мусім спяшацца, да сеанса сорак пяць хвілін, а мы без білета.

— Музы маюць апекуноў,— смяецца Валя.— Мы прыйшлі.

Толькі цяпер азіраюся. На вочы трапляе шыльда з назвай вуліцы і дома. Не хапала, каб і пад’езд быў той самы.

I калі Валя зварочвае менавіта туды, я пачынаю раздумваць пра ролю яго вялікасці выпадку. Гэту тэму мне трэба добра асэнсаваць, таму з жалем адмаўляюся ад запрашэння падняцца на чацвёрты паверх, дзе знаходзіцца яе кватэра.

Валя нырае ў расчыненыя дзверы, а я саджуся на лавачку пад навіслым кустом бэзу. Паспакайнеўшы, прыходжу да вываду, што выпадак тут, канечне, ёсць. Ды не такі ўжо нечаканы. Перад сабой магу прызнацца, што, каб не Вялеська, я не хутка яшчэ набіўся б у праважатыя да Валі. Ад думкі, што так магло быць, на імгненне робіцца страшна. А потым мне робіцца весела-весела.

…Вярталіся позна. Ноч цёплая, ціхая, зорная. Трэба быць дзіваком ці пнём, каб у такую пагоду лезці ў перапоўнены грамадскі транспарт.

Вечар, праведзены разам, зблізіў нас з Валяй, і мы ўжо на «ты». Пра што мы толькі ні гаварылі — пачалі з фільма, а скончылі палётамі ў космас. Хаця, каб давялося аднавіць размову, напэўна, не змог бы. Я не ўдумваўся ў Валіны словы, я проста слухаў яе нізкаваты, крыху хрыпаты голас. I на сэрца клалася нешта добрае, хвалюючае. Аднак, калі стаялі ўжо ля Валінага пад’езда, я ўсё-такі ўспомніў стандартную шыльду на доме.

— Адкуль ты Сямёна ведаеш?

Дзяўчына адказала, як здалося, не надта ахвотна:

— Нінка… Пазнаёміла гэтай вясной.

— Ніна ў цябе бывае?

— Давялося…

— Што так незадаволена?

— Калі бацькі ездзілі ў адпачынак…— пачала Валя і надоўга змоўкла, нешта адмысловае выпісваючы носікам туфліка на цэментаванай пліце. Потым падняла на мяне вочы і рэзка закончыла: — Аднойчы Нінка з Сямёнам увязаліся са мной. Сядзелі ў альтанцы,— яна паказала на ажурны, абвіты духмяным гарошкам лёгкі каркас, накрыты пафарбаваным шыферам.— Позна. Сямён не хацеў падымацца. Толькі як перасталі свяціцца апошнія вокны… Карацей, паперліся да мяне. Прытулку, бачыце, ім не было. Чаму не выгнала, і зараз не разумею…

Адчуваючы сябе нягоднікам, не даю тэме затухнуць:

— Больш не прасіліся?

— Хай бы заікнуліся!

Веру, цяпер Валя не пусціла б Ніну з Сямёнам, але мне важна не гэта.

— Гулякі, колькі грошай трэба, каб штодня па рэстаранах ашывацца.

— Не бойся за іх,— злосна тлумачыць дзяўчына.— Маючы такую клапатлівую маці, Сэм можа з раніцы ў рэстаране стол абаніраваць.

— Маці грошы не друкуе.

— Затое мае доступ да імпартнага адзення. Бярэ сыночку, напрыклад, джынсы па дзяржаўным кошце, а ён іх прадае з ладнай нацэнкай.

— I яна ведае? — шчыра дзіўлюся я.

— А то. Спецыяльна купляе…

Дадому тупаў па апусцелых ужо вуліцах. У падобных выпадках душа, кажуць, спявае. А мяне грызла думка: адна з краж, над якой мы цяпер б’ёмся, адбылася ў кватэры паверхам ніжэй за Валіну.

14

Шульжык і выдзеленыя яму ў дапамогу супрацоўнікі райаддзела ўнутраных спраў перагледзелі сотні гісторый хвароб у паліклініцы на Падлеснай вуліцы. Выбралі крыху меней пяцідзесяці хворых, якія другога жніўня звярталіся да дактароў у першай палавіне дня.

Пугацэвіч разумеў, што большасць з гэтых людзей цяпер, амаль праз месяц, наўрад ці ўспомняць дакладна, з чым звярталіся да доктара, не кажучы ўжо пра тое, як ішлі ў паліклініку і назад, каго бачылі. I усё-такі ён верыў, што папрацавалі таварышы недарэмна. Знаходзіць той, хто шукае. Калі побач з домам, дзе здарылася кража, было нешта незвычайнае, хто-небудзь раскажа аб гэтым. Важна толькі правільна задаць пытанні. Таму з падабранымі Вячаславам людзьмі капітан рашыў сустрэцца сам.

Пахадзіў Пугацэвіч нямала — паліклініка абслугоўвала раён, у якім было шмат дамоў так званага прыватнага сектара, а хворыя ў патрэбны яму дзень, як на тое, былі менавіта адтуль. Але ўдача яго чакала, як аказалася, у іншым месцы. Адзін з супрацоўнікаў райаддзела, калі яны былі ўжо гатовыя прызнаць сваё паражэнне на гэтым напрамку, сказаў, што ў начальніка ДАІ была скарга на нейкага аўтаўласніка, які нібыта не ўзяў у машыну чалавека на мыліцах, а пасадзіў здаровага хлопца — няйначай калымшчык. У аддзеле не ведалі, што рабіць з заявай. I адпісацца нельга, і ўладальніка аўтамабіля не пакараеш — не таксі.

Сяргей Антонавіч прачытаў скаргу. Інцыдэнт адбыўся на аўтобусным прыпынку побач з паліклінікай, час прыкладна супадаў з тым, у які арыенціровачна адбылася кража. У гэтым факце, магчыма, нешта было, і старшы оперупаўнаважаны паехаў да аўтара скаргі.

Андрэй Карповіч сустрэў Пугацэвіча ваяўніча.

— Бюракраты, лічы, месяц мінуў, як напісаў вам, а вы не рэагуеце,— вымаўляў ён капітану, не даючы ўставіць слова, і мыліцы яго сярдзіта пастуквалі.

Слухаючы гаспадара, Пугацэвіч падумаў, што, трымаючы да гэтага часу злосць на вадзіцеля прыватных «Жыгулёў», Карповіч, бадай, помніць і яго самога, і пасажыра, які нахабна перахапіў машыну.

— Ды вы супакойцеся, Андрэй Васільевіч,— нарэшце ў гнеўнай прамове гаспадара Пугацэвіч выхапіў паўзу.— Хіба я прыйшоў бы, каб не ваша пісьмо? — Яму было няёмка, расследаваў ён не скаргу Карповіча і такім чынам усё-такі падманваў чалавека. Аднак той аўтаўласнік быў вельмі патрэбны.— Разбяромся, гэта я абяцаю вам. Як толькі знойдзем. На жаль, вы нумар не ўказалі.

— Раззлаваўся, сябе не помніў,— з прыкрасцю сказаў Карповіч. Ён ужо астыў, палагоднеў.— Праходзьце, праходзьце,— і сам першы заскакаў па вузкім калідорчыку, чапляючыся мыліцамі за сцены. Хударлявы, ён быў увішны, нібы юнак, хаця меў ужо недзе пад сорак і ў чорных валасах, пабітых сівізной, паблісквалі высокія загарэлыя залысіны.

— Як вам пашчасціла? — паказаў капітан на забінтаваную нагу. Яго памочнікі не ўзялі гэтага хворага на заметку, бо жыў ён у другім баку.

— Цераз прыступку на лесвіцы перамахнуў, усё спяшым,— ён усміхнуўся, іранізуючы з сябе.— Ат… Справа не ў маёй назе, так?

— Увогуле, не,— прызнаўся капітан.— Хаця, каб не ваша траўма, нам было б больш беганіны.

— Нешта не разумею,— нахмурыўся Карповіч, і на смуглявых сківіцах захадзілі жаўлакі. Чалавек зноў заводзіўся.

— Зараз растлумачу, Андрэй Васільевіч, не хвалюйцеся. Значыць, вадзіцеля вы добра запомнілі? Раскажыце, як было?

— Мой прыпынак не там, на тым баку вуліцы, далей. Але ў бальніцы так растрывожылі нагу, што я надумаў злавіць таксі ці машыну. На аўтобусе не дабраўся б, далёка потым тупаць. Прыкавыляў да прыпынку на павароце, дзе рух часцейшы. Бачу: побач з тэлефоннай будкай «жыгуль» спыніўся, прыватны. Вадзіцель не вылазе. Я такіх адразу засякаю — на левака спадзяецца. Ну і мыліцы пад пахі і пашкандыбаў. Адчыняю дзверцы: падкінеш? Ён ашчэрыўся, аж залаты зуб бліснуў. «Матай адсюль»,— сыкнуў. А тут раптам аднекуль хлопец вываліўся, тузануў заднія дзверцы: «Свабодны, шэф?» I не паспеў я слова сказаць, як ён шмыгануў на сядзенне. Шафёр як газануў, я ледзь паспеў адхіснуцца, добра, нагу яшчэ раз не паламаў. От і ўся эпапея,— ён зноў усміхнуўся, крыва, горка. Крыўда не прайшла.

— Як выглядае аўтаўласнік? Што такое адметнае ў яго абліччы вам запомнілася, можа?

— Такі, ведаеце, сыты, мардасты. Шчокі як падпечаныя. Думаю, невысокі, але дужы…

Карповіч гаварыў, прыгадваў нешта яшчэ, увогуле неістотнае, а ў Сяргея Антонавіча рос непакой. Быццам ужо недзе бачыў такога невысокага мацачка з абветраным тварам і залатой каронкай на зубе. Калі Карповіч змоўк, ён, падумаўшы, паклаў перад ім некалькі фатаграфій розных людзей.

— Вам тут хто-небудзь знаёмы?

Гаспадар здзіўлена паглядзеў на капітана, перавёў позірк на стол, дзе ляжалі рассыпаныя картачкі, і ўскочыў. Стоячы на адной назе, злосна тыкаў пальцам у твар сфатаграфаванага мужчыны:

— Ён! Во — ён! Дык вы яго ведаеце?

— Не памыляецеся?

— Праваліцца мне на гэтым месцы!

— Дзякую. А пасажыра помніце? Што ў яго было ў руках?

— А чорт яго… Можа, што і было, а можа…— ён павагаўся, відаць, хацеў быць праўдзівым.— Не, па-мойму, не. Ці мала цяпер маладых нахабнікаў?

Карповіча можна было зразумець, каго падвезці — вырашае гаспадар машыны, а не пасажыры. Пугацэвіч асабліва і не разлічваў на ўдачу. I ўсё-такі быў расчараваны. Ужо больш дзеля парадку, чым на нешта спадзеючыся, раскінуў перад Карповічам новыя здымкі.

Андрэй Васільевіч доўга глядзеў на неахайна кінутыя фотакарткі, папраўляў іх, падраўноўваў, хмурыўся. Нарэшце не надта ўпэўнена паказаў:

— Ці не гэты? Падобны. Ніжняя губа тоўстая, як заечая. Але той быў у чорных акулярах.— Карповіч пасоўваў здымкі.— Не, не буду сцвярджаць… Але рукі былі свабодныя, успомніў. Ён іх на спінку пярэдняга сядзення паклаў, быццам ад мяне хацеў адгарадзіцца…

— А калі не на фота, а жывога давядзецца ўбачыць, пазнаеце?

— Э-э,— вочы ў Карповіча заблішчалі.— Відаць, не мая скарга прывяла вас сюды. Нічога, я не ў прэтэнзіі,— яму нават спадабалася, што так здарылася.— 3 тышчы пакажу!

Было сем гадзін вечара. Самае лепшае — паехаць дадому. Аднак Пугацэвіч зайшоў ва ўпраўленне.

Сяргей Антонавіч падняўся на свой паверх. У пустым калідоры яго прыцішаныя крокі здаваліся гулкімі. Нікога не сустрэўшы, зайшоў у кабінет. На стале ляжала толькі паведамленне лейтэнанта Гарбаценкі. Сяргей Антонавіч прачытаў яго і пачухаў патыліцу. Падкідвае хлопец задачкі. Здольны крыміналіст расце. Здавалася б, на роўным месцы такі віраж закладзе, што ахнеш. Тады Вялеську, хай сабе і выпадкова, але ў час прывёў дадому. Цяпер яе сяброўку выкапаў. Прычым усё натуральна, самы недаверлівы чалавек нічога не западозрыць. Так пойдзе, возьме і са злачынцам нос у нос сутыкне.

Пугацэвіч яшчэ колькі хвілін пасядзеў, ацэньваючы зробленае Гарбаценкам. Потым замкнуў паперы ў сейф.

Жонка з дачкой яшчэ не вярнуліся з гасцей, і кватэра сустрэла Сяргея Антонавіча сумнай цішынёй. Ён прайшоўся па заціхлых, як нежылых, пакоях, пакасіўся на падлогу і чмыхнуў. Ніяк не можа навесці чысціню — хаця б перад прыездам сваіх.

Кватэру Пугацэвічы атрымалі летась. Два асобныя пакоі, кухня, прасторная прыхожая пасля прыватнага жытла ўсё яшчэ ўяўляліся Сяргею Антонавічу палацам. Абыякавы да так званых пытанняў быту, сваю новую кватэру ён, аднак, прыняў з радасцю. Памагаў жонцы выбіраць мэблю, потым нешта ставіў, перастаўляў, прыбіваў. Ён любіў парадак, прыгажосць, утульнасць, а іх абстаўленая кватэра якраз і адпавядала яго гэтым патрабаванням. Ён цяпер часам думаў, што каб не яго неспакойная служба, стаў бы, напэўна, дамаседам. Урэшце, ці гэта ўжо так кепска, калі ты ў час вяртаешся з работы, чытаеш, бесклапотна глядзіш тэлевізар або майструеш нешта, можа, тую ж палічку, якой так не хапае ў ваннай, падганяеш балконныя дзверы да вушака, каб зімой не дзьмула? Падумаўшы пра гэта, Сяргей Антонавіч толькі ўсміхнуўся. Але і гэта ён успрыняў без смутку, з лёгкай іроніяй. Ён яшчэ пастаяў крыху пасярод залы і перабраўся на кухню.

Смага сушыла ў роце, і Сяргей Антонавіч паставіў на пліту чайнік. Потым выліў зацвілую заварку, насыпаў свежага чаю. Адчыніў акно, пускаючы ў нагрэтую за дзень хату вячэрнюю прахалоду.

Аднекуль ад суседзяў, напэўна, таксама з адчыненага акна ці балкона данёсся, як выбух, тысячагалосы ўсплёск балельшчыцкіх эмоцый. I Сяргей Антонавіч успомніў, што зараз у запісе з Кіева трансліруецца футбольны матч мінскіх і мясцовых дынамаўцаў. Такі матч, а галоўнае, вольная хвіліна выпадаюць не кожны дзень. Наліўшы ў шклянку цёмна-карычневага пахучага чаю, ён уключыў тэлевізар, зручна ўладкаваўся ў крэсле.

Тэлевізар быў стары, трубка грэлася доўга, і некалькі хвілін Пугацэвіч слухаў шум стадыёна, каментарый рэпарцёра і не мог зразумець, што ўсё-такі адбываецца на стадыёне. Нарэшце экран успыхнуў, засвяціўся, і на полі ўжо можна было распазнаць у невялікіх рухавых фігурках вядомых футбалістаў. Пугацэвіч хварэў за сваіх.

Футбалісты плялі адмысловыя камбінацыі, і гульня адразу захапіла Сяргея Антонавіча. Ён уважліва сачыў за нечаканымі перадачамі, раптоўнымі рыўкамі і спрабаваў вызначыць іх заканамернасці, угадаць наступныя хады мяча. Неўзабаве ўлавіў сістэму ў дзеяннях абедзвюх каманд і задаволена ўсміхнуўся. Ён ужо хутчэй здагадваўся, куды зараз паляціць мяч або дзе адкрыецца хто-небудзь з нападаючых. I раптам, калі здарылася асабліва ўдалая перадача з левага фланга атакі на правы, у галаве Сяргея Антонавіча мільганула нейкая іскрынка-думка. Ён паспрабаваў адмахнуцца ад яе, аднак яна сядзела моцна. Праз якую хвіліну Сяргей Антонавіч злавіў сябе на тым, што падзеі на экране ідуць быццам міма яго ўвагі, ужо не хвалююць. Думкі перакінуліся на сённяшнюю размову з Карповічам. Ці не такія вось мудрагелістыя хады выдумляюць яго падапечныя? Чым Самасейкава паездка на Падлесную не пас праз усё поле? Футбалісты карыстаюцца гэтым прыёмам, каб збіць з толку абарону праціўніка. Злачынцы — каб заблытаць вышук. Праўда, у сённяшнім адкрыцці для Сяргея Антонавіча было не ўсё ясна, ён не журыўся — надта многае збягалася ў адно, каб доўга быць тайнай.

Пугацэвіч падышоў да разеткі, тузануў шнур. Вілка бразнулася аб падлогу, і адразу стала ціха-ціха. Спаць Сяргею Антонавічу не хацелася. Ён адхінуў шырокую штору, якая закрывала акно і дзверы, і выйшаў на балкон.

3 сёмага паверха горад праглядваўся далёка, аж да ракі, за якой у цемры ўгадвалася поле зжатага жыта.

Вуліцы ўжо апусцелі, толькі сям-там кіне сноп святла адзінокая машына ды блісне фіялетавым вогненным россыпам запознены тралейбус. Пакрысе гаслі вокны ў жылых дамах, паменшала светлых ліхтароў, і на бясхмарным небе ярчэй заззялі бліскучыя кропкі-зоркі. Удалечыні праплыў рэйсавы пасажырскі самалёт, паміргваючы чырвоным папераджальным агеньчыкам. На імгненне схаваўся за цёмным гмахам навукова-даследчага інстытута і вынырнуў ніжэй, кіруючыся да аэрапорта.

Палёт авіялайнера прасачыць лягчэй, чым нечаканыя павароты думак. Гледзячы на сігнальны ліхтар, Сяргей Антонавіч раптам успомніў Валодзю Гаруновіча, потым яго калегу па інстытуце Руслана, з кім Лебедзеў у рэстаране знаёміў Гарбаценку, а тады цюкнула, што падвезенага Самасейкам Акадэміка таксама клічуць Русланам…

Сяргей Антонавіч вярнуўся ў пакой. Пакінуўшы балконныя дзверы адчыненымі, паслаў ложак і выключыу святло. Пара было на бакавую — да світання заставалася якіх гадзін пяць.

А сон не браў.

Сяргей Антонавіч не быў ныцікам. На працы — як на працы, любіў гаварыць ён, калі здараліся промахі і памылкі. Сяргей Антонавіч і зараз не наракаў на райаддзелаўскіх таварышаў, якія за тры тыдні не надта прасунуліся наперад, расследуючы кражы на Паддеснай і ў Канапацкіх. Калегі таксама не багі. Не выказаў папрокаў і следчаму Загдаю, які прайшоў міма некаторых важных фактаў. Аднак сённяшняя сустрэча з Карповічам засмуціла яго. Скарга інваліда паступіла ў аддзел праз два дні пасля кражы на Падлеснай, аб ёй было вядома і ў вышуку, і ў следчым аддзяленні, і нікому не падумалася прымерыць машыну і пасажыра да злачынства, хаця і час, і месца прама наводзілі на гэта.

I паліклініку, як магчымую крыніцу звестак, своечасова не выкарысталі. Бо, можа, па гарачых слядах тыя людзі, што зараз разводзяць рукамі, нешта патрэбнае для следства сказалі б.

Кватэрныя кражы ў іх горадзе здараюцца. Хто-хто, а ён, Пугацэвіч, гэта ведае. Як і тое, што далёка не ўсе яны пакуль раскрываюцца. Зрэшты, як сведчыць статыстыка, і даўней так было. Дык ці не з’явілася ў некаторых работнікаў міліцыі пачуццё нейкай безвыходнасці перад сярэднім працэнтам? Маўляў, шукай не шукай, усё роўна яго не пераскочыш. Вось і не стае часта расследаванню фантазіі, творчасці. Усё робіцца правільна, у адпаведнасці з працэсуальнымі нормамі, аднак не болей. У выніку — прыпыненыя справы, да якіх калі і вяртаюцца, то часцей за ўсё фармальна.

Пугацэвіч разумеў, што, напэўна, ёсць і іншыя прычыны. Адна з іх — малы вопыт большасці супрацоўнікаў райаддзелаў, бо варта каму вызначыцца, як адразу забіраюць куды вышэй. Загдай жа сядзіць на сваёй пасадзе гадоў восем. Дысцыплінаваны. Дакументы афармляе — не прычэпішся. 3 лейтэнанта ў капітаны вырас. Яму, Пугацэвічу, даводзілася з ім сустракацца. I раней, і цяпер, калі даручылі заняцца гэтымі кражамі. Што ён можа сказаць пра Загдая? Фанабэрысты таварыш. Глядзіць быццам бы табе ў вочы, а дзе думкі не здагадаешся. Расказваў падрабязна. Падумаць, сапраўды нямала папрацавалі. А ўнікнеш, шаблон на паверхню лезе. Ні душы, ні натхнення не было ў следчага, калі дапытваў пацярпеўшых, сведак. Хаця тады і прамаўчаў Сяргей Антонавіч, не яго абавязак рабіць заўвагі следчаму, але адзін момант яго абурыў. У якогасьці скупшчыка крадзенага знайшлі жаночае скураное паліто. Загдай запрасіў Канапацкага для апазнання. Дзеянне звычайнае. Але Пугацэвіч не мог дапусціць, што, выклікаючы пацярпеўшага, следчы не зазірнуў у справу. Ні памер, ні колер знойдзенага паліто нічым не нагадвалі ўкрадзенае ў Канапацкіх. Між тым у пратаколе факт правядзення апазнання быў адзначаны. Дзейнасць следчага, такім чынам, засведчана, а ў сутнасць ніхто ўнікаць не будзе.

За акном узняўся вецер, сыпануў у шкло буйнымі кроплямі раптоўнага дажджу. Недзе далёка загрымеў гром, паласнуўшы пацямнелае неба яркай галіністай бліскавіцай.

Сяргей Антонавіч нехаця падняўся з ложка, зачыніў балкон. Ідучы ў спальню, на імгненне запаліў святло, зірнуў на будзільнік. Праз чатыры гадзіны, роўна а сёмай, ён зазвоніць. Нішто, яшчэ не хутка… Але якое «Дынама» выйграла? I на гэта пытанне Сяргей Антонавіч таксама адказаць не мог.

15

Зноў сяджу ў кафэ. Раблю выгляд, што спрабую закілзаць наравістага Пегаса. А сам уяўляю шырокія дзверы, з якіх неўзабаве выпырхнуць дзве зусім не абыякавыя мне дзяўчыны — Ніна-Вялеська і Валя. Згодна з правіламі добрага тону, я павінен быць ля тых з абвіслай левай форткай дзвярэй. Як-ніяк, пасля даволі цёплага расстання з Валяй мінула ўжо два дні, і маё знікненне можа атрымаць няправільнае тлумачэнне. Але нічога, як кажуць, не папішаш, нават удаўся 6 зараз добры верш — усё роўна было б не тое пісанне. Так што дзяўчат я адкладваю на потым. Не прывыкаць. Як і не займаць цярпення. Вось і гнуся над сталом, глыбакадумна разглядваючы нешта мне аднаму бачнае на чыстым белым лістку. А каб творчае гарэнне выглядала пераканаўчым, пакручваю паміж пальцаў прывезеную аднекуль з Еўропы не абы-якую шарыкавую ручку. Як на тое, і лядашчага радка не магу выціснуць, хаця рука так і цягнецца да паперы. I я раздумваю, ці правільна гэта — стрымліваць творчыя парыванні. Ну, якая розніца, буду я нанізваць рыфму на рыфму або штрышок на штрышок? Мне чамусьці нават здаецца, што пара маёй паэзіі мінае, і час дэманстраваць новыя грані свайго ўсебаковага даравання.

Вынікі пераходу з вершаплётаў у шаржысты-графікі мне падабаюцца. Заяўляю гэта без прытворнай сціпласці. Адно кепска — прыйшла думка пра перакваліфікацыю ў самы апошні момант. Нават парады няма ў каго папрасіць, ці правільна гэта. Акрамя самога сябе, вядома. Ды хіба я дурань? Хіба не магу параіць? Так што абмяркоўваю дэталі сам з сабой і прыходжу да высновы, што я ўсё ж сапраўды разумны чалавек — задуманыя цаглінкі шчыльна кладуцца адна да адной, вырастаючы ў трывалую сцяну. Яшчэ раз у думках акідваю пабудову і вырашаю дзейнічаць на свае страх і рызыку. Бо сышчык без ініцыятывы — што не пасолены суп з заморскімі прыправамі: пахне смачна, а есці не захочаш.

Кідаю абыякавы позірк на гадзіннік, што вісіць над уваходам у буфет, і рашуча праводжу чорным фламастэрам завітушку. Што гэта будзе — дзявочы локан або хлапечы падбародак, я пакуль яшчэ не вырашыў. Аднак пачатак пакладзены, і гэта мяне радуе. Цяпер не адступлю. Позна мяняць варыянт.

К прыходу кампаніі Лебедзева на паперы побач з незакончанай лірычнай страфой пра выпадковую сустрэчу красуюцца, як выведзеныя задуменным аўтарам, тры профілі. Два тыя, каму, можа, прызначаны сумнаватыя радкі, і аўтапартрэт мастака-паэта. Вельмі спадзяюся, што падабенства хаця б першых двух можна заўважыць. Сам я дык магу абысціся і без апазнання маёй асобы, я не ганарлівец.

Сямён, як звычайна, пакуль Самсонаў і Грыгаровіч за суседнім сталом асвойваюць кароценькае меню, падсаджваецца да мяне, традыцыйна пытае:

— Што накропаў?

Падазраю, яго не надта цікавяць вершы — і мае, і наогул. Аднак ён ужо адчувае нейкую адказнасць за мяне і такім чынам дэманструе клапатлівую ўвагу. Паціскаю плячамі, маўляў, няма натхнення, і падсоўваю размаляваны ліст.

Сямён паблажліва ўсміхаецца і пачынае разглядаць паперу. Праз імгненне яго бровы лезуць на лоб, на якім ад гэтага праразаюцца неглыбокія палоскі — прадвеснікі будучых маршчын. Ён няўцямна глядзіць на мяне.

— Дзе ты іх выкапаў?

— 3 гэтым,— паказваю на профіль з носам-гарбінкай і навіслымі на лоб космамі, выведзенымі ў адпаведнасці з патрабаваннямі жанру некалькімі выразнымі штрыхамі,— ты нядаўна мяне знаёміў. Імя такое славянскае…

— Руслан, Руслан,— нецярпліва падказвае Сямён.— Падобны…

— А дзяўчына,— перабіваю,— Вялесьчына сяброўка, яны разам табе тую запіску пісалі. Хіба я вінаваты, што ты ў горадзе ўсіх ведаеш?

Сямён задаволена ўсміхаецца. Тыкае пальцам у партрэт з кудзеркамі і выцягнутымі губкамі:

— Паклаў вока? Не той адрас. Валька Давідзюк з норавам. Руслан абпёкся.

— От што значыць пранікненне мастака ў тэму! — выхваляюся я перад Сямёнам, а сам думаю: «Што ты за чалавек, Валя?» — Згадзіся, Сэм, выдатнае інтуітыўнае рашэнне!

— Лакатар! — сказаў ён насмешліва.— А ты хутка асвоіўся…

Вось яно што. Самастойных, незалежных тут не вельмі шануюць. Цудоўна. Хай адчуе, што я і сам магу быць з вусамі. Хоча мяне патрымаць побач — мусіць зрабіць нейкія новыя захады. Можа, раскрыецца ў нечым? Гэтыя думкі мільгаюць у галаве, як кадры паскоранага кіно, бо мне не да разважанняў. Хаця Сямён не пытаўся, а толькі быццам бы канстатаваў факт, адказаць яму на гэта не лішне.

— Паэты — людзі свойскія,— я паціскаю плячамі.

У гэты момант побач са сталом афіцыянтак вырастае постаць будучага свяцілы навукі, калі верыць Калядку. Лебедзеў яго не бачыць, і я з задавальненнем паведамляю:

— А вось і арыгінал сваёй персонай!

Руслан таксама заўважыў нас і памахаў рукой.