Пікнік на ўзбоччы

1. Рэдрык Шугарт, 23, халасты, лябарант Гармонцкага філіялу Міжнароднага інстытуту пазазямных культураў

Напярэдадні стаім гэта мы ў сховішчы. Ужо ўвечары — застаецца толькі спэцоўкі скінуць і можна прайсьціся да Эрнэста прыняць кропельку-другую моцнага. Я стаю проста так, усе справы зрабіў і ўжо цыгарэту напагатове трымаю, а ён усё важдаецца са сваімі сэйфамі: адзін загрузіў і замкнуў, а другі яшчэ толькі загружае — бярэ «пустышкі» адну за адной, кожную з усіх бакоў аглядае і асьцярожненька ўкладвае на паліцу. Зноў ён зь імі цэлы дзень важдаўся і зноў без усялякага толку. Я б на ягоным месцы даўно плюнуў і іншым бы чым-небудзь заняўся за тыя ж грошы. Хаця, зь іншага боку, і яго зразумець можна. «Пустышка» — штука забаўная, мудрагелістая. Я іх колькі пабачыў і перацягаў, а ўсё адно, як убачу — не магу, зьдзіўляюся. Два медных кружкі ў маю далонь і мілімэтраў пяць таўшчынёй, а паміж імі — нічога. Гэта значыць зусім нічога, пуста. Можна руку прасунуць, можна нават галаву, калі ты зусім дурань, — пустата і пустата. І пры ўсім пры тым штосьці паміж імі ўсё-ткі ёсьць, сіла нейкая, як я разумею. Чымсьці яны паміж сабой зьвязаныя. Нібы ўзялі шкляную трубу, затыкнулі з абодвух канцоў меднымі вечкамі, а потым труба кудысьці зьнікла, ды так спрытна, што быццам бы й не зьнікала зусім. Паставіш такую ​​«пустышку» старчма — яна цяжкая, сволач, шэсьць з паловай кілё, між іншым, — паставіш яе старчма, верхні кружок штурхнеш — яна падае, як, скажам, бляшанка з апэльсынавым сокам, у якой толькі дно і вечка бачныя. Паваліцца, і быццам бы два колы на адной восі, нават вось быццам бы блюзьніцца, хоць, вядома, ніякай восі насамрэч там няма. Падман зроку…

Так, дык вось, ён з гэтымі «пустышкамі» другі месяц валаводзіцца. У яго іх чатыры штукі; было тры, а заўчора чацьвёртую прыцягнулі. Стары Барбрыдж знайшоў у Доме Бяз Даху, патрулі яго накрылі, «пустышку» да нас, да Кірыла, а самога ў кутузку. А што толку? Хоць іх тры, хоць чатыры, хоць сто — усе яны аднолькавыя, і ніколі ў іх нікому нічога не зразумець. Але Кірыл усё спрабуе. Мае ён гіпотэзу, быццам гэта нейкія пасткі — ці то гідрамагнітныя, ці то гірамагнітныя, ці то проста магнітныя — высокая фізыка, я гэтага нічога не разумею. Ну, і ў поўнай адпаведнасьці з гэтай гіпотэзай падвяргае ён «пустышкі» розным узьдзеяньням. Тэмпэратурным, напрыклад, гэта значыць награвае іх да поўнага ачмурэньня. У электрапечы. Або, скажам, хімічным — аблівае кіслотамі, кладзе ў газ пад ціскам. Пад прэс таксама кладзе, ток прапускае. Увогуле, шмат узьдзеяньняў аказвае, але так пакуль нічога й не дабіўся. Замучыўся толькі ўшчэнт. Ён наогул сьмешны хлопец, Кірыл. Я гэтых навукоўцаў ведаю, ня першы год зь імі вашую. Калі ў іх нічога не атрымліваецца, яны нядобрымі робяцца, грубіяніць пачынаюць, прыдзірацца, крычаць на цябе, як на халуя, так бы і даў па зубах. А Кірыл не такі. Ён проста чмурэе, вочы робяцца, як у хворай сучкі, нават сьлязяцца, што яму кажаш — не разумее, блукае па лябараторыі, мэблю саштурхвае і ўсякую дрэнь у рот суе: аловак пад руку трапіўся — аловак, плястылін трапіўся — плястылін. Суне і жуе. І жаласна так пытаецца: «Чаму ж — кажа, — адваротна прапарцыйна, Рэдзе? Ня можа быць, — кажа, — адваротна. Прама мусіць быць…»

Дык вось. Стаім мы зь ім у сховішчы, гляджу я на яго, які ён шэры стаў, як ён стаміўся, і шкада мне чагосьці яго стала, сам ня ведаю чаго. І нібы мяне нехта за язык пацягнуў.

— Слухай, — кажу, — Кірыле… — А ён якраз стаіць, «пустышку» перад сабой трымае, і з такім выглядам, нібы так бы ў яе і залез. — Слухай, — кажу, — Кірыле, а калі б у цябе такая ж «пустышка» была б, толькі поўная, а?

— «Пустышка»? — паўтарае ён і бровы ссоўвае, як быццам я яму бог ведае якую складаную гіпотэзу прапанаваў.

— Ну так, — кажу, — гідрамагнітная твая пастка, як яе… аб’ект «семдзесят сем бэ». Толькі зь дзярмом нейкім унутры, зь сіняватым.

Гляджу — пачало даходзіць. Падняў ён на мяне вочы, прыжмурыўся, і зьявіўся там у яго за сьлязой нейкі пробліск розуму, як ён сам любіць выказвацца.

— Пачакай, — кажа ён. — Поўная? Вось такая ж самая штука, толькі поўная?

— Ну так.

— Дзе?

— Хадзем, — кажу, — пакурым.

Ён жыва сунуў «пустышку» ў сэйф, зачыніў дзьверцы, замкнуў на тры з паловай абароты, і пайшлі мы зь ім назад у лябараторыю. Шчыра кажучы, я ўжо шкадаваць пачаў, што збалбатнуў. За пустую «пустышку» Эрнэст дае чатырыста манэт, а за поўную і ўсе шэсьцьсот вырваць можна было б. Але ходу назад мне ўжо не было, і я яму ўсё распавёў: і якая яна, і дзе ляжыць, і як да яе лепш за ўсё падабрацца. Ён адразу ж выцягнуў мапу, знайшоў гэты гараж, і па вачах ягоных я бачу, што ўсё ён пра мяне зразумеў, ды й чаго тут было не зразумець?

— Што ж, кажа, — трэба ісьці. Давай прама заўтра раніцай. А дзявятай я замоўлю пропускі, а ў дзесяць выйдзем. Давай?

— Давай, — кажу. — А хто яшчэ пойдзе?

— Ты ды я…

— Э не, — кажу. — Гэта ня ў бар прагуляцца. А калі што-небудзь з табой здарыцца?

Ён паглядзеў на мяне, пажмурыўся, усьміхнуўся.

— Бязь сьведкі ня пойдзеш?

— Зона, — кажу. — Парадак павінен быць.

Іншы б на ягоным месцы шыпець стаў, рукамі размахваць, расьпіскі даваць «прашу, маўляў, нікога не вінаваціць». Ён не такі. Ня першы год працуе, парадак у Зоне ведае. Двое справу робяць, трэці глядзіць, а калі яго потым спытаюць — распавядзе.

— Ну што ж, — кажа Кірыл. — Асабіста я б узяў Остына, але ты яго, напэўна, не захочаш. Ці нічога?

— Ну не, — кажу. — Толькі ня Остына. Остына ты іншага разу возьмеш.

Остын — хлопец нядрэнны, сьмеласьць і баязьлівасьць у яго ў патрэбнай прапорцыі, але ўжо надта ён хвалько. Абавязкова раззвоніць, што дзей хадзіў у Зону з Кірылам і Рэдрыкам, махнулі прама да гаража, узялі, што трэба, і адразу назад. Як на склад схадзілі. І кожнаму зразумела будзе, што загадзя ведалі, за чым ідуць. А да гаража, між іншым, з пропускам ніхто ніколі не хадзіў. Значыць, хтосьці навёў. А ўжо хто навёў — любы ўцяміць.

— Не, — кажу. — Остын не пасуе.

— Ну, добра, — кажа Кірыл. — А Тэндэр? Тэндэр — гэта ягоны лябарант. Нічога мужык, спакойны.

— Стараваты, — кажу я.

— Нічога. Ён у Зоне бываў.

— Добра, — кажу. — Табе лепш відаць. Тэндэр дык Тэндэр.

Карацей, ён застаўся сядзець з мапай, а я пайшоў наўпрост у «Боржч». Бо жэрці хацелася мне нязносна і ў глотцы перасохла.

Ладна. Зьяўляюся я раніцай, як заўсёды, а дзявятай, прад’яўляю пропуск, а ў прахадной дзяжурыць гэты бамбіза, сэржант, якога я мінулага году адмяцеліў, калі ён да Гуты стаў чапляцца па п’янай справе.

— Здароў, — ён мне кажа. — Цябе, — кажа, — Рыжы, па ўсім інстытуце шукаюць…

Тут я яго так ветліва перабіваю:

— Стулі, — кажу, — губы, сэржанце. Я за «рыжага» зь людзей бледных рабіў.

— Божа, — кажа, — Рыжы! Ды цябе ж так усе завуць.

— Усе ня ўсе, — кажу, — а губы стулі. Ён плюнуў, вярнуў мне пропуск і дакладвае:

— Рэдрык Шугарт, — кажа. — Вас тэрмінова выклікае да сябе ўпаўнаважаны аддзелу бясьпекі капітан Герцаг.

— Вось так, — кажу я, — гэта іншая справа. Вучыся, сэржанце, у фэльдфэбэлі ўзьвядуць.

А сам думаю: што яшчэ за навіны? На які гэта хрэн я спатрэбіўся капітану Герцагу ў службовы час? Добра, прыходжу. У яго кабінэт на трэцім паверсе, добры кабінэт, прасторны. Сам Вілі сядзіць за сваім сталом, курыць люльку і разводзіць нейкую пісаніну на машынцы, а ў куце корпаецца нейкі сэржанцік, новы нейкі, я ня ведаю яго.

— Добры дзень, — кажу я. — Выклікалі?

Вілі глядзіць на мяне, як на пустое месца, адсоўвае машынку, кладзе перад сабой тэчку і пачынае яе гартаць.

— Рэдрык Шугарт? — кажа.

— Ён самы, — адказваю, а самому сьмешна — сілаў няма.

— Колькі часу працуеце ў інстытуце?

— Два гады, трэці, — кажу.

— Склад сям’і?

— Два браты нас, — кажу. — Сіроткі. Адзін пад адным. Тады ён паварочваецца да таго сэржанціка і строга яму загадвае:

— Сэржанце Люмэр, — кажа, — адпраўляйцеся ў архіў і прынясіце тэчку нумар сто пяцьдзесят.

Сэржанцік казырнуў і змыўся, а Вілі зачыняе тэчку і змрочна так пытаецца:

— Зноў за старое ўзяўся?

— За якое такое старое? — кажу.

— Сам ведаеш, за якое. Зноў на цябе матэрыял прыйшоў.

Так, думаю.

— І адкуль матэрыял?

Ён нахмурыўся і паківаў галавой.

— Гэта цябе не датычыцца, — кажа. — Я цябе па старым сяброўстве папярэджваю. Балбочаш, напэўна, шмат. Бо ж у другі раз пападзешся — шасьцю месяцамі не адкараскаешся. І зь інстытуту цябе выб’юць адным скокам і назаўсёды. Зразумеў?

— Зразумеў, — кажу. — Аднаго я не зразумеў: якая ж гэта сволач на мяне данесла?

Але ён ужо зноў глядзіць на мяне алавянымі вачыма і ведай сабе гартае тэчку. Сэржант, значыць, прыйшоў са справай нумар сто пяцьдзесят.

— Добра, Шугарце, — кажа капітан Вілі Герцаг, па мянушцы Парсюк. — Гэта ўсё, пра што я хацеў даведацца. Можаце ісьці.

Ну, я пайшоў у распранальню, надзеў спэцоўку, закурыў, а сам усё думаю: адкуль жа гэта звон ідзе? Думаў-думаў, нічога не прыдумаў і вырашыў напляваць. Апошні раз я ў Зону ўночы хадзіў тры месяцы таму, ужо амаль увесь хабар збыў і грошы амаль усе растраціў. У хапку не злавілі, а цяпер хрэн мяне возьмеш, я сьлізкі. Але калі ўжо па сходах у лябараторыю падымаўся, мяне раптам ахінула; і толькі я Кірыла ўбачыў, як адразу яму сказаў:

— Што ж гэта ты, — кажу, — плявузґаеш? Ці што, не разумееш, чым гэта для мяне пахне?

Ён нахмурыўся і ўвесь напружыўся. Адразу відаць: ні чорта не разумее, пра што гаворка ідзе.

— Што здарылася? — кажа. — Пра што ты?

— Ты каму пра гараж казаў?

— Пра гараж? Нікому. А што?

— Ды так, нічога, — гавару. — Якія будуць распараджэньні?

— Хадзем, прыкінем маршрут, — кажа ён.

— Які маршрут?

Тут ён, вядома, на мяне вылупіў вочы.

— Як гэта — які? Маршрут па Зоне.

— А што, — кажу, — у Зону сёньня ідзем хіба?

Тут ён, відаць, нешта зразумеў. Узяў мяне за локаць, адвёў да сябе ў кабінэцік, пасадзіў за свой стол, а сам прыладзіўся побач на падваконьніку. Запалілі. Маўчым. Потым ён асьцярожна так пытаецца:

— Што-небудзь здарылася, Рэдзе?

— Не, — кажу, — нічога не здарылася. Учора ў покер дваццаць манэт прадуў гэтаму… Дыку. Выдатна гуляе, шэльма. У мяне, разумееш, на руках «стрыт»…

— Пачакай, — кажа ён. — Ты што, перадумаў?

Ну, у мяне цярпеньне лопнула. Не магу я зь ім у такія цацкі гуляць.

— Так, — кажу, — перадумаў. Балбатун ты, — кажу. — Званар. Я табе як чалавеку сказаў, а ты раззваніўся на ўвесь горад, ужо да бясьпекі дайшло… — Ён на мяне рукой замахаў, але я ўсё-ткі скончыў: — Я на такіх умовах табе не працаўнік. Так і запамятай, хоць наўрад ці я табе цяпер калі-небудзь што-небудзь яшчэ скажу.

Выказаў я яму ўсё гэта і змоўк. Зноў у яго няшчасны выгляд зрабіўся, і зноў у яго вочы сталі, як у хворай сукі. Прадыхаўся ён гэтак сутаргава, запаліў новую цыгарэту ад недакурка старой і кажа мне ціха:

— Хочаш вер, Рэдзе, хочаш ня вер, а я нікому ні слова не казаў.

— Ну, не казаў — і добра.

— Я нават Тэндэру яшчэ нічога не казаў. Пропуск на яго выпісаў, а самога нават не спытаў, пойдзе ён ці не.

Я маўчу, палю. Як ён не разумее, што нельга мне цяпер ісьці? Небясьпечна. Усё адно, хто названіў. Можа быць, нават і ня ён, хоць калі ня ён, то хто, пытаньне? Ніякі сталкер, калі ён зусім не звар’яцеў, на гарматны стрэл да Зоны не падыдзе, калі ведае, што за ім сочаць. Мне зараз у найцямнейшы кут залезьці трэба. Якая, маўляў, Зона? Я туды, маўляў, і па прапусках не хаджу які месяц…

— Слухай, Рэдзе. — кажа раптам ён. — А можа быць, цябе зусім не з-за гэтага гаража на заметку ўзялі. Мала што ў цябе было раней!

— Якая мне розьніца. — кажу.

— Але я ж не званіў. Гэтаму ты верыш?

— Веру, — схлусіў я, каб яго супакоіць.

Але ён не супакоіўся. Саскочыў з падаконьніка, прайшоўся па сваім кабінэце ўзад-уперад, а сам мармыча расстроена:

— Не, браце, ня верыш ты мне. А чаму, уласна, ня верыш? Дарма ты мне ня верыш.

Ён, значыць, па кабінэціку бегае, а я сяджу, дым пускаю і памоўчваю. Шкада мне яго, вядома, і крыўдна, што так па-дурному атрымалася. А хто вінаваты? А сам я й вінаваты. Хто мяне за язык цягнуў? Павабіў дзіцяцю пернікам, а пернік у заначцы, і даставаць яго нельга… Тут ён перастае бегаць, спыняецца каля мяне і, гледзячы кудысьці ўбок, няёмка пытаецца:

— Слухай, Рэдзе, — пытаецца, — а колькі яна можа каштаваць — поўная «пустышка»?

Я спачатку яго не зразумеў, падумаў спачатку, што ён у мяне купіць хоча, а грошай у яго, вядома, няма, адкуль у яго грошы, у замежнага спэцыяліста, ды яшчэ расейца? А потым мяне нібы апякло: што ж гэта ён, сука, ён што, думае, што я з-за зялёненькіх гэтую бадзягу разьвёў? Ах ты, думаю, сьцерва, за каго ты мяне лічыш? А зь іншага боку, як яму гэта не падумаць? Бо што такое сталкер? Сталкер — ён сталкер і ёсьць, яму б толькі зялёненькіх пабольш, ён за зялёненькія жыцьцём гандлюе. Учора, значыць, вуду закінуў, а сёньня прынаду ваджу, цану набіваю. Мне нават зацяло ад такіх думак. А ён раптам далоньню аб далонь ляпнуў, рукі пацёр і бадзёрчыкам гэткім аб’яўляе:

— Ну, што ж, не дык не. Я цябе разумею, Рэд, і асуджаць не магу. Пойду сам. Ану абыдзецца, ня ў першы раз…

Разаслаў на падаконьніку мапу, упёрся рукамі, згорбіўся над ёй, і ўся ягоная бадзёрасьць проста-ткі на вачах выпарылася. Чую — мармыча:

— Сто дваццаць мэтраў… Нават сто дваццаць два… І што там яшчэ ў самім гаражы… Не, ня возьму я Тэндэра. Як ты думаеш, Рэдзе, можа, ня варта Тэндэра браць? Усё ж ткі ён мае дваіх дзяцей…

— Аднаго цябе ня выпусьцяць, — кажу я.

— Нічога, выпусьцяць, — мармыча ён. — У мяне ўсе сэржанты знаёмыя. Не падабаюцца мне гэтыя грузавікі… Трынаццаць гадоў пад адкрытым небам стаяць, а як новенькія… У дваццаці кроках ад іх бэнзавоз — іржавы, як рэшата… а яны — як з канвэера… Вох ужо гэтая Зона!

Падняў ён галаву ад мапы і ўтаропіўся ў акно. І я таксама ўтаропіўся ў акно. Шкло ў акне тоўстае, сьвінцовае, а за шклом Зона-матухна — вось яна, рукою дастаць, уся як на далоні з дванаццатага паверху. Гэтак вось паглядзіш на яе — зямля як зямля. Сонца на яе як на ўсю астатнюю зямлю сьвеціць, і нічога быццам бы на ёй не зьмянілася, усё быццам бы як трынаццаць гадоў таму. Бацька-нябожчык паглядзеў бы, нічога б асаблівага не заўважыў, хіба што спытаў бы, чаго гэта завод не дыміць, забастоўка, ці што? Жоўтая парода конусамі, каўпэры на сонейку адсьвечваюць у промнях, рэйкі, рэйкі, рэйкі, на рэйках паравозік з плятформамі… Індустрыяльны краявід, адным словам. Толькі людзей няма. Ні жывых, ні мёртвых. Вунь і гараж бачны: доўгая шэрая кішка, вароты наросхрыст, а на асфальтавай пляцоўцы машыны стаяць. Трынаццаць гадоў стаяць, і нічога ім ня робіцца. Правільна ён наконт машынаў заўважыў, цяміць. Крый божа паміж дзьвюма машынамі апынуцца, іх трэба за вярсту абыходзіць… там адна трэшчына ёсьць у асфальце… калі яна з тых часоў калючкай ня зарасла… Сто дваццаць два мэтры… Гэта адкуль жа ён лічыць? А, напэўна, ад крайняй тычкі лічыць. Правільна, так больш ня будзе. Усё-ткі прасоўваюцца навукоўцы… Глядзі, да самога адвалу дарогу правесілі, ды як спрытна правесілі! Вунь яна, тая канаўка, дзе Смоўж угробіўся, усяго ў двух мэтрах ад іхнае дарогі… Аджа ж казаў Барбрыдж Смаўжу, трымайся ад канаваў далей, дурань, а то ж і хаваць няма чаго будзе… Як у ваду глядзеў. Няма чаго хаваць. З Зонай жа так: з хабарам вярнуўся — цуд; жывы вярнуўся — удача; патрульная куля — шанцаваньне; усё астатняе — лёс. Тут я паглядзеў на Кірыла і бачу: ён за мной скоса назірае. І твар у яго такі, што я ў гэты момант зноў усё перарашыў. Ён бы мог наогул нічога не казаць, але ён сказаў:

— Малодшы прэпаратару Шугарце, — кажа. — З афіцыйных — падкрэсьліваю: з афіцыйных крыніцаў я атрымаў зьвесткі, што агляд гаража можа прынесьці вялікую карысьць навуцы. Ёсьць прапанова агледзець гараж. Прэміяльныя гарантую. — А сам усьміхаецца, як травеньская ружа.

— Зь якіх жа гэта афіцыйных крыніцаў? — пытаюся я і сам таксама ўсьміхаюся.

— Гэта канфідэнцыйныя крыніцы, — адказвае. — Але вам я магу сказаць. — Тут ён перастаў усьміхацца і насупіўся. — Скажам, ад доктара Дугляса…

— А, — кажу, — ад доктара Дугляса… Ад якога ж гэта Дугляса?

— Ад Сэма Дугляса, — кажа ён суха. — На мінулым тыдні ён загінуў у Зоне.

У мяне мурашкі па скуры пайшлі. Які чорт! Хіба пра такія рэчы перад выхадам кажуць? Хоць лапатку ім адпары, нічога ня цямяць. Тыцнуў я недакурак у попельніцу і кажу:

— Добра. Дзе ваш Тэндэр? Доўга мы яго яшчэ чакайма?

Карацей кажучы, больш мы на гэтую тэму не размаўлялі. Кірыл патэлефанаваў у ППС, замовіў «лятаючы галёш», а я ўзяў мапу і паглядзеў, што ў іх там намалявана. Нічога намалявана, у парадку. Фатаграфічным шляхам зьверху і зь вялікім павелічэньнем. Нават рубчыкі на кінутай покрыўцы, каля варотаў гаража бачныя. Нашаму бы брату сталкеру такія мапы, а зрэшты, чорта ад іх толку, калі ўночы азадак зоркам паказваеш і ўласных рук ня бачыш. А тут і Тэндэр заявіўся. Чырвоны, засопся. Дачка ў яго захварэла, па доктара бегаў. Тут мы яму і паднесьлі падаруначак — у Зону ісьці. Ён нават задыхацца забыўся, бедачына. «Як так — у Зону? — кажа. — Чаму я?» Аднак, пачуўшы пра падвойныя прэміяльныя і пра тое, што Рэд Шугарт таксама ідзе, акрыяў і задыхаў зноў.

Карацей кажучы, спусьціліся мы ў «будуар», Кірыл шмаргануў за пропускамі, прад’явілі мы іх сэржанту (гэтых сэржантаў у інстытуце больш, чым у дывізіі, ды ўсе такія мажныя, румяныя, кроў з малаком, ім у Зону хадзіць ня трэба), прад’явілі мы, значыць, нашыя пропускі сэржанту, і выдаў нам сэржант па спэцкасьцюме. Вось гэта добрая рэч. Перафарбаваць бы яго з чырвонага ў які-небудзь прыдатны колер — любы сталкер за яго пяцьсот манэтаў адваліць, вокам не міргне. Я ўжо даўно пакляўся, што злаўчуся як-небудзь, сапру адзін абавязкова. На першы погляд — нічога асаблівага, касьцюм такі, накшталт вадалазнага, і шлем як у вадалаза, зь вялікім акном наперадзе. Нават не накшталт вадалазнага, а хутчэй як у лётчыка-рэактыўшчыка або, скажам, у касманаўта. Лёгкі, зручны, нідзе ня цісьне, ня душыць, і ад сьпёкі ў ім не пацееш. Але ў гэтым касьцюмчыку і ў агонь можна, і газ ніякі празь яго не праходзіць. Куля, кажуць, і тое не прабівае. Вядома, і агонь, і іпрыт які-небудзь, і куля — гэта ўсё чалавечае. У Зоне нічога гэтага няма, у Зоне ня гэтага трэба баяцца. Чаго там казаць, у гэтых спэцкасьцюмах таксама мруць як міленькія… Іншая справа, што без касьцюмаў, можа быць, і яшчэ больш мерлі б. Ад «пякучага пуху», напрыклад, яны на сто адсоткаў ратуюць. Або ад пляўкоў «чортавай капусты». Ладна.

Нацягнулі мы спэцкасьцюмы гэтыя і папляліся праз увесь інстытуцкі двор да выхаду ў Зону. Так тут у іх гэта вядзецца — каб усе бачылі: вось, маўляў, ідуць героі навукі, жывот свой на альтар класьці ў імя чалавецтва, ведаў і сьвятога духа, амэн. І сапраўды, ва ўсе вокны аж да дваццатага паверху хайлы павыстаўляліся, толькі што хустачкамі не махаюць і аркестру няма.

— Шырэй крок, — кажу я Тэндэру. — І пуза падбяры. Пахавальная каманда… Менш сябе шкадуй, больш пра справу думай, а ўдзячнае чалавецтва цябе не забудзе.

Паглядзеў ён на мяне, і бачу я, што яму не да жартаў. Ды й правільна, якія ўжо тут жарты. Але калі ў Зону выходзіш, то адно з двух: альбо плач, альбо жартуй, а я зроду ня плакаў. Паглядзеў я на Кірыла. Нічога трымаецца, ізноў нешта мармыча — няйначай моліцца?

— Што, — пытаюся, — молішся? Маліся, — кажу, — маліся! У Зону далей, да неба бліжэй.

— Што? — пытаецца.

— Маліся! — крычу. — Загіблых у Зоне пан бог без чаргі прымае!

А ён раптам руку падняў і мяне па плячы паляпаў. Ня бойся, маўляў, са мной, маўляў, не прападзеш, а калі й прападзеш, то паміраем, маўляў, адзін раз. Не, ён нічога хлопец. Сьмешны.

Здалі мы пропускі апошняму сэржанту — на гэты раз, у парадку выключэньня, гэта лейтэнант аказаўся, я яго ведаю, бардачнік несуцішны, — а «лятаючы галёш» ужо тут як тут, падагналі яго хлопцы з ППС і паставілі ля самой прахадной. Падняліся мы на «галёш». Кірыл стаў за кіраваньне і кажа мне:

— Ну, Рэдзе, камандуй.

Я без усякай пасьпешлівасьці прыспусьціў «маланку» на грудзях, дастаў з-за пазухі біклагу, сербануў як сьлед, вечачку зашрубаваў і біклагу назад за пазуху сунуў. Не магу бяз гэтага. У які раз у Зону іду, а бяз гэтага не, не магу. Яны на мяне глядзяць і чакаюць.

— Так, — кажу. — Вам не прапаную, таму што іду з вамі ўпершыню і ня ведаю, як на вас сьпіртное дзейнічае. Парадак у нас будзе такі. Усё, што я сказаў, выконваць уміг і безадгаворачна. Калі хто замарудзіць, буду біць кулаком, прашу прабачэньня загадзя. Вось, напрыклад, я табе, пане Тэндэру, загадаю: на рукі ўстань і йдзі, дык вось ты, пане Тэндэру, павінен зад свой тоўсты задраць і выконваць. А ня выканаеш, дачку сваю хворую, можа, і ня ўбачыш больш. Але я ўжо паклапачуся, каб ты ўбачыў. Зразумела?

— Зразумела, — сіпіць Тэндэр, сам увесь чырвоны, ужо пацее і вуснамі пляскае. — Не навак, — кажа. — Ты, Рэдзе, галоўнае, загадаць не забудзь, а ўжо я на зубах пойду, ня тое што на руках.

— Вы для мяне абодва навакі. — кажу. — А ўжо загадаць я не забуду, ня бойся. Дарэчы, «галёшам» ты кіраваць умееш?

— Умее, — кажа Кірыл. — Добра кіруе.

— Добра так добра, — кажу. — Тады з богам. Апусьціць забралы! Малы наперад па тычках, вышыня пяць мэтраў. Ля дваццаць сёмай тычкі спынішся.

Кірыл падняў «галёш» на пяць мэтраў і даў малы наперад, а я непрыкметна павярнуў галаву і тры разы ціхенька дзьмухнуў празь левае плячо. Гляджу — лейтэнант у дзьвярах прахадной тырчыць і гонар нам, дурань, аддае. Тэндэр хацеў быў яму ручкай зрабіць, але я яму так у бок сунуў, што ў яго адразу ўсе разьвітаньні з галавы вылецелі. Я табе пакажу разьвітвацца, пыса твая таўстазадая. Паплылі.

Справа ад нас быў інстытут, зьлева — Чумны квартал, а мы йшлі ад тычкі да тычкі па самай сярэдзіне вуліцы. Вох і даўно жа па гэтай вуліцы ніхто не хадзіў і ня езьдзіў. Асфальт увесь патрэскаўся, расколіны травой прарасьлі, але гэта яшчэ нашая была трава, чалавечая.

А вось на тратуары па левую руку ўжо расла чорная калючка, і па тым, як яна расла, было відаць, як выразна Зона сябе пазначае: зарасьнiкі чорнае калючкі ля самога бруку быццам касой зрэзала. Не, прышэльцы гэтыя ўсё-ткі прыстойныя хлопцы былі. Напаскудзілі, вядома, але самі ж свайму дзярму выразную мяжу абазначылі. Бо нават «пякучы пух», хоць яго ветрам як папала матае, на наш бок з Зоны ні-ні. Будынкі ў Чумным квартале аблупленыя, мёртвыя, але шыбы ў вокнах амаль усюды цэлыя, брудныя толькі, і таму быццам бы сьляпыя. А вось уночы, калі прапаўзаеш, вельмі добра відаць, як унутры сьвеціцца, нібы сьпірт гарыць, язычкамі такімі блакітнаватымі. Гэта «ведзьмін халадзец» з падвалаў дыхае.

Дык вось, на квартал паглядзіш — квартал як квартал, дамы як дамы, рамонту, вядома, патрабуюць, а ўвогуле, нічога асаблівага няма, людзей толькі не відаць. А вось у гэтым доме цаґляным, між іншым, наш настаўнік арытмэтыкі жыў, па мянушцы Коска. Дурань быў і няўдачнік, трэцяя жонка ў яго сышла перад самым Наведваньнем, а ў дачкі бяльмо на воку было, мы яе, памятаю, да сьлёз задражнівалі. Калі паніка пачалася, ён з усімі іншымі з гэтага кварталу ў адной бялiзьне да самага моста бег, усе шэсьць кілямэтраў безь перадышкі. Потым доўга на чумку хварэў, уся скура зь яго зьлезла. Ды хто ў гэтым квартале жыў — амаль усе перахварэлі, таму й квартал Чумным называецца. Некаторыя памерлі, але ў большасьці старыя, ды й тое ня ўсе. Я, напрыклад, думаю, што яны не ад чумкі памерлі, а ад страху. Дзіўная справа — хто ў гэтым квартале жыў, на чумку хварэў, а вось у наступных трох кварталах людзі сьлеплі; так кварталы зараз і называюцца — Першы Сьляпы, Другі Сьляпы… Не да канца сьлеплі, а так, нешта накшталт курынай сьлепаты. Распавядаюць, між іншым, што асьлеплі яны быццам бы не ад успышкі якой-небудзь там, хоць успышкі, кажуць, былі, а ад моцнага грому. Загрымела, кажуць, з такой сілай, што адразу асьлеплі. Дактары ім: ды ня можа гэтага быць, маўляў, згадайце добранька — не, стаяць на сваім: наймацнейшы грукат, ад якога яны і асьлеплі. І пры гэтым ніхто, акрамя іх, грому ня чуў…

Так, быццам тут нічога і ня здарылася. Вунь кіёск стаіць шкляны, цалюткі. Дзіцячая каляска ў варотах, нават бялізна ў ёй быццам чыстая. Вось антэны толькі падвялі: абрасьлі нейкімі валасамі накшталт мачала. Навукоўцы нашыя на гэтыя антэны ўсё зубы точаць — цікава, ці бачыце, ім паглядзець, што гэта за мачала, нідзе такога больш няма, толькі ў Чумным квартале і толькі на антэнах. У мінулым годзе здагадаліся: зь верталёта якар спусьцілі на сталёвым тросе, зачапілі адну. Толькі ён пацягнуў — раптам «пш-ш-ш!» — глядзім: ад антэны дым, ад якара дым, і трос ужо дыміцца, ды ня проста дыміцца, а з жудасным такім шыпеньнем, нібы як грымучая зьмяя. Ну, пілёт, дарма што лейтэнант, хутка зразумеў, што да чаго. Трос выкінуў, а сам дзёру даў. Вунь ён, гэты трос, вісіць, да зямлі амаль зьвісае і сам цяпер мачалам аброс…

Так паволі-спакваля даплылі мы да канца вуліцы, да павароту. Кірыл паглядзеў на мяне: зварочваць? Я яму махнуў: «наймалейшы». Павярнуў наш «галёш» і пайшоў наймалейшым над апошнімі крокамі чалавечай зямлі. Тратуар бліжэй, бліжэй, вось ужо і цень «галёша» на калючкі наехаў… Усё. Зона. І адразу такія дрыжыкі па скуры. Кожнага разу ў мяне гэтыя дрыжыкі, і я ня ведаю да гэтага часу, ці то гэта Зона так сустракае, ці то нэрвы ў сталкера не ў парадку. Кожнага разу думаю: вярнуся і спытаю, у іншых тое ж самае ці не? — І кожнага разу забываю. Ну, добра, паўзем паволі над былымі агародамі, рухавік пад нагамі гудзе роўна, спакойна, яму ж нічога, яго не зачэпіць. І тут мой Тэндэр ня вытрымаў. Не пасьпелі мы яшчэ да першай тычкі дайсьці, як пачаў ён балбатаць. Ну, як звычайна навакі балбочуць у Зоне: зубы ў яго стукаюць, сэрца заходзіцца, сябе дрэнна памятае, і сорамна яму, і ўтрымацца ня можа. Я думаю, гэта накшталт паносу, ад чалавека не залежыць, а лье сабе і лье. І чаго толькі яны не балбочуць! То пачне краявідам захапляцца, то свае меркаваньні з нагоды Наведваньня стане выказваць, а то й наогул нешта, што справы не датычыцца — вось як Тэндэр зараз пра новы свой касьцюм завёў і спыніцца ня можа: колькі ён заплаціў за яго, ды якая шэрсьць тонкая, ды як яму кравец ґузікі мяняў…

— Змоўч, — кажу.

Ён сумна так на мяне паглядзеў, вуснамі паварушыў — і зноў. А агароды ўжо канчаюцца, гліністая пустка пайшла, дзе раней звалка гарадзкая была, і адчуваю я — ветрыкам тут цягне. Толькі што ніякага ветру не было, а тут раптам пацягнула, пылавыя чорцікі пабеглі, і быццам бы я нешта чую.

— Маўчы, сволач, — кажу я Тэндэру.

Не, ніяк ня можа спыніцца. Ну, тады даруй.

— Стой, — кажу Кірылу.

Ён неадкладна тармозіць. Рэакцыя добрая, малайчына. Тады я бяру Тэндэра за плячо, паварочваю яго да сябе і далоньню з размаху яму па забрале. Трэснуўся ён, небарака, носам у акенца, вочы заплюшчыў і змоўк. І толькі ён змоўк, як я чую: тр-ррр… тр-ррр… тр-ррр… Кірыл на мяне глядзіць, зубы сьціснутыя, рот ашчэраны. Я рукой яму паказваю: стой, маўляў, стой, богам прашу, не варушыся. Але ж ён таксама чуе, і, як ва ўсіх навакоў, у яго адразу пазыў: дзейнічаць, рабіць што-небудзь. «Задні ход?» — шэпча. Я яму адчайна галавой матаю, кулаком перад самым шлемам патрос: затыкніся, маўляў. А матачкі мае, з гэтымі навакамі ня ведаеш, куды глядзець: ці то ў Зону глядзець, ці то на іх глядзець. І тут я на ўсё забыўся. Па-над кучай старога сьмецьця, над бітым шклом і рызьзём розным папаўзло гэткае дрыгаценьне, трапятаньне нейкае, ну як гарачае паветра над жалезным дахам апоўдні, пераваліла цераз груд і пайшло, пайшло, пайшло нам напярэймы, побач з тычкамі прайшло, над самай дарагой затрымалася, пастаяла з паўсэкунды — або гэта мне здалося так? — і ўцягнулася ў поле, за кусты, за гнілыя платы, туды, да могілак старых машынаў.

Маці іх, навукоўцаў, у чортаву душу, трэба ж, зразумелі, дзе дарогу правесілі: па выемцы! Але і я таксама добры — як жа ня ўцяміў, калі на мапу глядзеў?

— Давай малы наперад. — кажу Кірылу.

— А што гэта было?

— А хрэн яго ведае. Было і няма, і дзякуй богу. І затыкніся, калі ласка. Ты зараз не чалавек, зразумеў? Ты зараз машына, рычаг мой…

Сказаў і спахапіўся, што мяне, падобна, таксама слоўны панос адольваць пачынае.

— Усё, — кажу. — Ні слова больш.

Сербануць бы зараз. Дастаць з-за пазухі родную, сашрубаваць каўпачок памалу, па рыльца на ніжнія зубы пакласьці і галаву задраць, каб палілося, у самую глотку палілося, прадрала б, сьлязу вычатыла… а потым біклагу пабоўтаць і яшчэ раз прыкласьціся. Дзярмо гэтыя скафандры, вось што я вам скажу. Без скафандра я, далібог, столькі пражыў і яшчэ столькі ж пражыву, а бяз добрага глытка ў такі вось момант… Ну ды ладна.

Ветрык быццам бы ўпаў, і нічога дрэннага вакол не чуваць, толькі рухавік гудзе, роўна так, спакойна. Вакол сонца, вакол сьпякота, над гаражом марыва, усё быццам бы нармальна, тычкі адна за адной міма праплываюць. Тэндэр маўчыць, Кірыл маўчыць — шліфуюцца навакі. Нічога, хлопцы, у Зоне таксама дыхаць можна, калі ўмеючы. А вось і дваццаць сёмая тычка — жалезны шост і чырвоны круг на ім з нумарам дваццаць сем. Кірыл на мяне паглядзеў, я яму кіўнуў, і наш «галёш» спыніўся.

Кветачкі скончыліся, зараз пачынаюцца ягадкі. Зараз найгалоўнейшае для нас — найпаўнейшы спакой. Сьпяшацца няма куды, бачнасьць добрая, ветру няма, усё як на далоні. Вунь канава праходзіць, дзе Смоўж угробіўся — стракатае там нешта віднеецца, можа, рызьзё ягонае. Паршывы быў хлопец, вечная яму памяць, прагны, дурны, брудны, ды наогул Зона не пытае, дрэнны ты ці добры, і дзякуй табе, Смоўж, дурань ты быў, а разумным людзям паказаў, куды ступаць нельга… Так. Вядома, лепш за ўсё дабрацца б нам зараз да асфальту. Асфальт роўны, на ім усё лепш відаць, і расколіна гэтая там знаёмая. Толькі не падабаюцца мне гэтыя грудочкі. Калі па прамой да асфальту ісьці, якраз паміж імі праходзіць давядзецца. Бач, стаяць, быццам ухмыляюцца, чакаюць. Не, паміж вамі я ня пойду. Другая запаведзь сталкера: справа або зьлева мусіць быць усё чыста на сто крокаў. А вось празь левы грудочак пераваліць можна… праўда, ня ведаю я, што там за ім. На мапе як быццам нічога няма, але хто ж мапам верыць?

— Слухай, Рэд, — шэпча мне Кірыл. — Давай скокнем, а? На дваццаць — трыццаць мэтраў дагары і адразу ўніз, і мы ля гаража, а?

— Маўчы, дурню, — кажу я. — Не перашкаджай, маўчы…

На дваццаць мэтраў дагары… А дзюбне цябе там, на дваццаці мэтрах? Костак жа не зьбярэш. Або «камарыны плеш» тут дзе-небудзь ёсьць… Тут ня тое што костак, мокрага месца не застанецца.

Вох ужо гэтыя рызыкоўныя, ня церпіцца яму, бачыш ты… Давай скокнем… Увогуле, як да груду ісьці — ясна, а там пастаім, паглядзім. Сунуў я руку ў накаленную кішэнь і выцягнуў жменю гаек. Паказаў іх Кірылу на далоні й кажу:

— Хлопчыка з ногцік памятаеш? Праходзіў у школе? Дык вось, зараз будзе ўсё наадварот. Глядзі! — і кінуў я першую гаечку. Недалёка кінуў, як мае быць — мэтраў на дзесяць, і гаечка прайшла нармальна. — Бачыў?

— Ну? — кажа.

— Ня «ну», а бачыў, я пытаюся?

— Бачыў.

— Зараз наймалейшым вядзі «галёш» да гэтай гаечкі і, двух крокаў да яе не даходзячы, спыніся. Зразумеў?

— Зразумеў. Гравітацыйныя полі шукаеш?

— Што трэба, тое й шукаю. Пачакай, я яшчэ адну кіну, сачы, куды ўпадзе, і вачэй зь яе больш не спускай.

Кінуў я яшчэ адну гайку. Само сабой, таксама прайшла нармальна і легла побач зь першай.

— Давай, — кажу.

Рушыў ён галёш. Твар у яго спакойны і ясны стаў: відаць, усё зразумеў. Яны ж усе, навукоўцы, такія. Ім галоўнае — назву прыдумаць. Пакуль не прыдумаў — глядзець на яго шкада, дурань дурнем. Ну а прыдумае — тут яму нібы ўсё зразумела становіцца. Нібы жыць яму лягчэй.

Прайшлі мы першую гайку, прайшлі другую. Потым і трэцюю прайшлі. Тэндэр уздыхае, з нагі на нагу перамінаецца, звыкся трохі, і зараз яму, ці бачыце, нудна. А можа, ня нудна, а млява.

— Па баках пазірай. — кажу яму. — Ты ж бачыш, мы занятыя.

— А чаго пазіраць? — зьдзіўляецца. — Усё ціха…

Давялася прыстрашыць:

— Вось улупіць нам ззаду або збоку, дык і даведаешся, як ціха. У Зоне чым цішэй, тым небясьпечней.

Усё. Даканаў хлопца. Закруціўся Тэндэр, ажно «галёш» загайдаўся. Нічога, гэта яму на карысьць. Кінуў я чацьвёртую гаечку. Неяк яна ня так прайшла. Не магу растлумачыць, у чым справа, але адчуваю, што ня так, і адразу хапаю Кірыла за руку.

— Стой, — кажу, — ні зь месца.

А сам узяў пятую і кінуў вышэй і далей. Вось ён, «плеш камарыны». Гаечка дагары паляцела нармальна, уніз — таксама быццам бы нармальна была пайшла, але на паўдарозе яе нібы хтосьці ўбок і ўніз тузануў, ды так тузануў, што яна ў гліну пайшла і з вачэй зьнікла.

— Бачыў? — кажу шэптам.

— У кіно толькі бачыў, — кажа. Сам увесь наперад падаўся, таго й глядзі з «галёша» зваліцца. — Кінь яшчэ адну, а?

Сьмех і грэх. Адну! Ды хіба тут адной абыдзешся? Эх, навука! Добра, раскідаў я яшчэ восем гаек; шчыра кажучы, сямі хапіла б, але адну я спэцыяльна для яго кінуў, у самую сярэдзіну «камарынага плешу» — няхай палюбуецца на сваё гравітацыйнае. Ахнула яна аб гліну, як быццам ня гаечка ўпала, а пяціпудовая гіра. Ахнула і як прыліпла. Ён нават закрахтаў ад задавальненьня.

— Ну добра, — кажу, — падурэлі, і хопіць. Сюды глядзі. Кідаю прахадную, вачэй зь яе не спускай.

Карацей, абышлі мы «камарыны плеш» і на грудочак падняліся. Грудочак гэты — як кот напаскудзіў, я яго да той пары наогул не заўважаў. Так. Ну, завісьлі мы над грудочкам, да асфальту рукой падаць, крокаў дваццаць. Месца найчысьцейшае. Кожную травінку відаць, кожную трэшчынку. Здавалася б, ну што — кідай гайку, і з богам.

Не магу кінуць гайку.

Сам не разумею, што са мной робіцца, а гайку кінуць ніяк ня вырашуся.

— Ты што? — кажа Кірыл. — Чаго мы стаім?

— Пачакай, — кажу. — Змоўч, богам прашу.

Зараз, думаю, кіну гаечку, спакойненька пройдзем, а там асфальт… І тут раптам потам мяне як пройме, нават вочы заліло, і ўжо ведаю я, што гаечку я туды кідаць ня буду. Налева — калі ласка, хоць дзьве. І дарога туды даўжэйшая, і каменьчыкі нейкія я там бачу ня надта прыемныя, але туды я гаечку кінуць бяруся, а прама — нізавошта. І кінуў я гаечку налева. Кірыл нічога не сказаў, павярнуў «галёш», падвёў да гайкі і толькі тут на мяне паглядзеў. І выгляд у мяне, павінна быць, быў нядобры, таму што ён тут жа вочы адвёў.

— Нічога, — я яму кажу. — Крывой дарогай бліжэй. — І кінуў апошнюю гаечку на асфальт.

Далей справа пайшла прасьцей. Знайшоў я сваю трэшчынку, чыстая яна аказалася, мілая мая, ніякай дрэньню не зарасла, колер не перамяніла, глядзеў я на яе і ціха радаваўся. І давяла яна нас да самых варотаў гаража лепш за ўсялякія тычкі.

Загадаў я Кірылу зьнізіцца да трох мэтраў, лёг на жывот і стаў глядзець у расчыненыя вароты. Спачатку з-за сонца нічога не было відаць, чорна і чорна, потым вочы звыкліся, і бачу я, што ў гаражы з тых часоў нічога быццам бы не зьмянілася. Той грузавік як стаяў на яме, так і стаіць, цэленькі стаіць, бязь дзірак, бяз плямаў, і на цэмэнтавай падлозе вакол усё як раней — таму, напэўна, што «ведзьмінага халадцу» ў яміне мала назьбіралася, не выплюхваўся ён з таго часу ні разу. Адно мне толькі не спадабалася: у самай глыбіні гаража, дзе каністры стаяць, серабрыцца нешта. Раней гэтага не было. Ну добра, серабрыцца так серабрыцца, што ж зараз, вяртацца, ці што, з-за гэтага? Бо ж ня неяк так асабліва серабрыцца, а ледзь-ледзь, спакойна так, быццам бы нават ласкава. Падняўся я, абтрос жывот і агледзеўся. Вунь чатыры машыны на пляцоўцы стаяць, сапраўды, як новенькія, з тых часоў, як я апошняга разу тут быў, яны быццам бы яшчэ навейшымі сталі, а бэнзавоз вось зусім, небарака, праржавеў, неўзабаве развальвацца пачне. Вунь і покрыўка каля брамы валяецца, якая на мапе значыцца…

Не спадабалася мне гэтая покрыўка. Цень ад яе нейкі ненармалёвы. Сонца ў сьпіну сьвеціць, а цень да нас працягнуўся. Ну ды добра, далёка да яго… Карацей, нічога, працаваць можна. Толькі што гэта там усё-ткі серабрыцца? Ці гэта трызьніцца мне? Зараз бы закурыць, вядома, прысесьці ціхенька і памеркаваць — чаму каля каністраў серабрыцца, чаму паводаль не серабрыцца… цень чаму такі ад покрыўкі… Стары Барбрыдж пра цені нешта распавядаў, дзіўнае нешта, але бясьпечнае… Зь ценямі тут бывае. А вось што гэта там усё-ткі серабрыцца? Ну роўна павуціньне ў лесе на дрэвах. Які ж гэта павучок яго там сплёў. Вох, ні разу ў жыцьці жучкоў-павучкоў я ў Зоне ня бачыў. І горш за ўсё, што «пустышка» мая якраз там, крокі за тры ад каністраў, валяецца. Трэба мне было тады ж яе і сьперці, ніякіх клопатаў цяпер бы не было. Але ўжо надта цяжкая, сьцерва, нездарма поўная, падняць я яе б змог, але на сабе цягнуць, ды яшчэ ўночы, ды яшчэ на карачках… а хто «пустышак» ні разу не цягаў, няхай паспрабуе, гэта ўсё роўна, што пуд вады безь вядра несьці… Дык ісьці, ці што? Трэба йсьці. Сербануць бы зараз… Павярнуўся я да Тэндэра і кажу:

— Зараз мы з Кірылам спусьцімся ўніз і пойдзем у гараж. Ты застаешся тут за кіроўцу. Да кіраваньня без майго загаду не дакранайся, што б ні здарылася. Хоць зямля пад табою загарыцца. Калі збаішся — на тым сьвеце знайду, тады маліся.

Ён сур’ёзна мне паківаў — не збаюся, маўляў. Нос у яго — роўна сьліва, хораша я яму даў. Ну, спусьціў я ціхенька аварыйныя блёк-тросы, паглядзеў яшчэ раз на гэтае серабрэньне, кіўнуў Кірылу і стаў спускацца. Стаў на асфальт, чакаю, пакуль Кірыл спусьціцца па іншым тросе.

— Не сьпяшайся, — кажу, — не сьпяшайся. Менш пылу.

Стаім мы на асфальце, «галёш» над намі калыхаецца, тросы пад нагамі ёрзаюць. Тэндэр башку цераз парэнчы выставіў, на нас глядзіць. Трэба йсьці. Я кажу Кірылу:

— Ідзі за мной крок у крок, на два крокі ззаду, глядзі мне ў сьпіну, не пазяхай.

І пайшоў. Спыніўся я на парозе, агледзеўся. Усё-ткі да чаго ж прасьцей працаваць удзень, чым уначы. Памятаю я, як ляжаў вось на гэтым самым месцы. Цёмна, як у нэгра ў вуху, зь ямы «ведзьмін халадзец» языкі выкідвае, блакітныя, як сьпіртовае полымя, і вось што крыўдна — нічога, сволач, не асьвятляе, нават цямней з-за гэтых языкоў здаецца. А зараз што — вочы да змроку прывыклі, усё як на далоні, нават у найцямнейшых кутах пыл відаць. Вось тут я і напартачыў: прывык адзін працаваць, у самога вочы прыгледзеліся, а пра Кірыла я й забыўся. Ступіў гэта я ўнутр і прама да каністраў. Сапраўды, серабрыцца нешта, ніткі нейкія ад каністраў цягнуцца да столі — вельмі на павуціньне падобныя. Можа, павуціньне і ёсьць, але лепш ад яго далей. Прысеў я над «пустышкай» на кукішкі. Да яе павуціньне быццам бы не прыстала. Узяўся я за адзін канец і кажу Кірылу:

— Ну, бярыся, ды ня выпусьці — цяжкая…

Глянуў я на яго, і горла ў мяне схапіла: ні слова не магу сказаць. Хачу крыкнуць: стой, маўляў, замры! — і не магу. Ды й не пасьпеў бы, напэўна, надта хутка ўсё атрымалася. Кірыл крочыць праз «пустышку», паварочваецца да каністры задам і ўсёй сьпіной — у гэтае серабрэньне. Я толькі вочы заплюшчыў. Усё ўва мне абмерла, нічога ня чую — чую толькі, як гэтае павуціньне рвецца. Са слабым такім сухім трэскам, нібы звычайнае павуціньне парвалася, толькі гучней. Сяджу я з заплюшчанымі вачыма, ні рук, ні ног не адчуваю, а Кірыл кажа:

— Ну што ты? — кажа. — Узялі?

— Узялі, — кажу.

Паднялі мы «пустышку» і панесьлі да выхаду, бокам ідзем. Цяжэрная сьцерва, нават удвух яе цягнуць нялёгка. Выйшлі мы на сонейка, спыніліся пад «галёшам», Тэндэр да нас ужо лапы працягнуў.

— Ну, — кажа Кірыл, — раз, два…

— Не, — кажу. — пачакай. Паставім спачатку.

Паставілі.

— Павярніся. кажу, — сьпіной.

Ён без адзінага слова павярнуўся. Гляджу я — нічога ў яго на сьпіне няма. Я і так, я і гэтак — няма нічога. Тады я паварочваюся і гляджу на каністры. І там нічога няма.

— Слухай, — кажу я Кірылу, а сам усё на каністры гляджу. — Ты павуціньне бачыў?

— Дзе?

— Добра, — кажу. — Шчасьлівы наш бог. — А сам думаю: гэта, зрэшты, пакуль невядома. — Давай, — кажу, — бярыся.

Узвалілі мы «пустышку» на «галёш», паставілі старчма, каб не каталася. Стаіць яна, галубка, новенькая, чысьценькая, на медзі сонейка грае, і сіняе начыньне паміж меднымі кружкамі туманна так пераліваецца, струменіста. І відаць цяпер, што не «пустышка» гэта, а менавіта накшталт судзіны, накшталт шклянага слоіка зь сінім сыропам. Палюбаваліся мы на яе, ускараскаліся на «галёш» самі і бязь лішніх словаў у зваротны шлях. Лафа гэтым навукоўцам. Па-першае, удзень працуюць. А па-другое, цяжка ім толькі ў Зону хадзіць, а з Зоны «галёш» сам вязе, ёсьць у яго такая прылада, курсограф, здаецца, якая «галёш» дакладна па тым жа курсе назад вядзе, па якім «галёш» сюды прывялі. Плывем мы назад, усе манэўры паўтараем: спыняемся, павісім трохі й далей, і над усімі маімі гайкамі праходзім, хоць зьбірай іх.

Навакі мае, вядома, адразу акрыялі. Галовамі круцяць, страху ў іх амаль не засталося, адно цікаўнасьць ды радасьць, што ўсё шчасна абышлося. Балбатаць былі прыняліся: Тэндэр рукамі замахаў і пачаў пагражаць, што вось вернецца, паабедае і адразу назад у Зону, дарогу да гаража правешваць, а Кірыл узяў мяне за рукаў і пачаў пра сваё гравітацыйнае поле, пра «камарыны плеш» гэта значыць, утлумачваць. Ну, я іх не адразу, праўда, але ўкараціў. Спакойненька так распавёў ім, колькі дурняў на зваротным шляху з радасьці ўгробіліся. Маўчыце, кажу, і глядзіце лепш па баках, а то будзе з вамі як зь Ліндэнам-Каратышкам. Падзейнічала. Нават не спыталі, што здарылася зь Ліндэнам-Каратышкам. І добра. У Зоне па знаёмай сьцежцы сто разоў шчасна пройдзеш, а на сто першы ўгробішся. Плывем у цішыні, а я аб адным думаю: як каўпачок скручваць буду. Уяўляю я сабе, як першы глыток зраблю, а перад вачыма не-не ды павуцінкі й бліснуць.

Карацей кажучы, выбраліся мы з Зоны, загналі нас з «галёшам» разам у «вошабойку», у санітарны ангар то бок. Мылі нас там у трох кіпенях і трох шчолаках, апраменьвалі нейкай сволаччу, абсыпалі чымсьці і зноў мылі, потым высушылі і сказалі: валіце, хлопцы, вольныя. Тэндэр з Кірылам «пустышку» павалаклі — народу набегла глядзець, не прапхнешся, і што характэрна: усе толькі глядзяць, а ўзяцца і дапамагчы стомленым людзям цягнуць — ні аднаго адважнага не знайшлося. Добра, мяне гэта ўсё не тычыцца. Мяне зараз нічога не тычыцца. Сьцягнуў я зь сябе спэцкасьцюм, кінуў яго прама на падлогу — халуі-сэржанты падбяруць, — а сам пайшоў напрасткі ў душавую, бо мокры я быў увесь з галавы да ног. Замкнуўся ў кабінцы, выцягнуў біклагу, адкруціў каўпачок і прысмактаўся да яе, як клоп. Сяджу на лавачцы, у каленках пуста, у галаве пуста, у душы пуста, ведай сабе глытаю моцнае, як ваду. Жывы. Адпусьціла Зона. Адпусьціла, сука. Сьцерва родная. Подлая. Жывы. Ні храна навакам гэтага не зразумець. Нікому, акрамя сталкера, гэтага не зразумець. І цякуць у мяне па шчоках сьлёзы — ці то ад моцнага, ці то ня ведаю ад чаго. Высмактаў біклагу дасуха, сам мокры, біклага сухая. Аднаго апошняга глытка, вядома, не хапіла. Ну добра, гэта папраўна. Запаліў цыгарэту, сяджу. Адчуваю — адыходзіць пачаў. Прэміяльныя ў галаву прыйшлі. Гэта ў нас у інстытуце пастаўлена дакладна. Проста хоць зараз ідзі й атрымлівай канвэрцік. А можа, і сюды прынясуць, прама ў душавую.

Стаў я паволі распранацца. Зьняў гадзіньнік, гляджу — у Зоне мы прабылі пяць гадзін з хвілінамі, панства маё. Пяць гадзін. Мяне ажно скаланула. Так, панства маё, у Зоне часу няма. Пяць гадзін. А калі разабрацца, што такое для сталкера пяць гадзiн? Плюнуць і расьцерці. А дванаццаць гадзін ня хочаш? А двое сутак ня хочаш, калі за ноч не пасьпеў, цэлы дзень у Зоне ляжыш лычом у зямлю і ўжо ня молішся нават, а быццам бы трызьніш і сам ня ведаеш, жывы ты ці мёртвы, а ў другую ноч справу зрабіў, з хабарам да кардону падабраўся, а там патрулі-кулямётчыкі, і зноў лычом у зямлю — маліцца да цемры, а хабар побач ляжыць, і ты нават ня ведаеш, ці то ён проста ляжыць, ці то ён ціхенька забівае. Ці як Маслаты Ісхак захраснуў на досьвітку на адкрытым месцы, зьбіўся з дарогі і захраснуў паміж дзьвюма канавамі — ні направа, ні налева. Дзьве гадзіны па ім стралялі, папасьці не маглі, дзьве гадзiны ён мёртвым прыкідваўся, а потым ня вытрымаў усё-ткі, устаў на ўвесь рост і пайшоў прама на кулямёт. Царства яму нябеснае, добры быў мужык, такія доўга не жывуць, мы з Барбрыджам за сто крокаў ад яго за каменьчыкам ляжалі, ён нас выратаваў. Не заўважылі нас. Шлёпнулі яго, і пайшлі.

Добра, абцёр я сьлёзы і ўключыў ваду. Доўга мыўся. Гарачай мыўся, халоднай мыўся, зноў гарачай. Мыла цэлы кавалак зьвёў. Потым надакучыла. Выключыў душ і чую: барабаняць у дзьверы, і Кірыл весела крычыць:

— Гэй, сталкеру, вылазь! Зялёненькімі пахне! Зялёненькімі — гэта добра. Адкрыў я дзьверы, стаіць Кірыл, голы, вясёлы, і канвэрт мне працягвае.

— Трымай, — кажа, — ад удзячнага чалавецтва.

— Кашляў я на тваё чалавецтва. Колькі тут?

— У выглядзе выключэньня і за геройскія паводзіны ў небясьпечных абставінах — два аклады.

Так. Гэтак жыць можна. Калі б мне тут за кожную «пустышку» па два аклады плацілі, я б даўно Эрнэста падалей паслаў.

— Ну як, задаволены? — пытаецца Кірыл, а сам зьзяе — рот да вушэй.

— Ну я задаволены, — кажу. — А вось ты як?

Ён нічога не сказаў. Абхапіў мяне за шыю, прытуліў да потных сваіх грудзей, прыціснуў, адштурхнуў і схаваўся ў суседнюю кабінку.

— Гэй! — крычу яму ўсьлед. — А Тэндэр што? Споднікі, нябось, мяняе?

— Што ты! — кажа. — Тэндэра там карэспандэнты атачылі, ты б на яго паглядзеў, які ён важны! Як ён там кампэтэнтна расказвае…

— Як, — кажу, — расказвае?

— Кампэтэнтна.

— Добра, — кажу, — сэр. Наступнага разу захаплю слоўнік, сэр. — І тут мяне нібы токам ударыла. — Пачакай, Кірыле. — кажу. — Ну-ка выйдзі сюды.

— Ды я ўжо трусы зьняў, — кажа.

— Выйдзі, я ня баба.

Ну, ён выйшаў. Узяў я яго за плечы, павярнуў сьпіной. Няма. Здалося. Чыстая сьпіна. Струменьчыкі поту засохлі.

— Чаго табе мая сьпіна далася? — ён пытаецца.

Даў я яму штурхяля ў голы азадак, нырнуў да сябе ў душавую і замкнуўся. Нэрвы, каб іх чорт узяў. Там верзлася, тут вярзецца… Да д’ябла ўсё гэта. Нап’юся сёньня, як зюзя. Добра было б Рычарда абадраць… Трэба ж, сьцерва, як гуляе! Ні зь якой картай яго ня возьмеш. Я і падменьваць спрабаваў, і карты пад сталом хрысьціў, і па-ўсякаму…

— Кірыле! — крычу. — У «Боржч» сёньня прыйдзеш?

— Ня ў «Боржч», а ў «Боршч», колькі разоў табе казаць…

— Кінь! Напісана «Боржч». Ты са сваімі парадкамі да нас ня суйся. Дык прыйдзеш ці не? Рычарда б абадраць…

— Вох, ня ведаю, Рэдзе. Я зараз памыюся — і ў лябараторыю. Ты ж, простая твая душа, і не разумееш, якую мы штуку прыцягнулі…

— А ты сам разумееш?

— Я, зрэшты, таксама не разумею. Гэта дакладна. Але цяпер, па-першае, зразумела, для чаго гэтыя «пустышкі» служылі, а па-другое, калі адна мая ідэйка пройдзе… Напішу артыкул і табе яго пэрсанальна прысьвячу: «Рэдрыку Шугарту, ганароваму сталкеру, з глыбокай павагай і падзякай прысьвячаю».

— Тут мяне і ўпякуць на два гады. — кажу я.

— Затое ў гісторыю ўвойдзеш! Так гэтую штуку і будуць называць: Слоік Шугарта. Гучыць, а?

Пакуль мы так плявузґалі, я апрануўся, сунуў пустую біклагу ў кішэню, пералічыў зялёненькія і пайшоў сабе.

— Шчасьліва табе заставацца, складаная твая душа…

Ён не адказаў, відаць, вада моцна шумела.

Гляджу, у калідоры — пан Тэндэр уласнай пэрсонай, чырвоны ўвесь, надзьмуты, што твой індык. Вакол яго натоўп — тут і супрацоўнікі, і карэспандэнты, і пара сэржантаў зачасалася, а ён ходзіць сабе балбоча. «Тая тэхніка, якую мы маем, — балбоча, — дае амаль стоадсоткавую гарантыю посьпеху і бясьпекі…» Тут ён мяне ўбачыў і адразу неяк падсох, усьміхаецца, ручкай робіць. Ну, думаю, трэба ўцякаць. Ірвануў я кіпцюры, але не пасьпеў. Чую — тупацяць ззаду.

— Пане Шугарце! Пане Шугарце! Два словы пра гараж!

— Камэнтароў ня маю, — кажу і пераходжу на бег. Дзе там ад іх адарвавацца: адзін зь мікрафонам справа, другі з фотаапаратам зьлева.

— Ці бачылі вы ў гаражы што-небудзь незвычайнае? Літаральна два словы.

— Няма ў мяне камэнтароў! — кажу я, імкнучыся трымацца да фатографа патыліцай. — Гараж як гараж.

— Дзякуй вам. Якога вы меркаваньня аб турбаплятформах?

— Цудоўнага, — кажу я, а сам нацэльваюся дакладненька ў сартыр.

— Што вы думаеце пра мэту Наведваньня?

— Зьвернецеся да навукоўцаў, — кажу. І раз — за дзьверы. Чую — скрабуцца. Тады я ім празь дзьверы кажу:

— Настойліва рэкамэндую, — кажу, — распытайце пана Тэндэра, чаму ў яго нос, як бурак. Ён па сьціпласьці замоўчвае, а гэта была найбольш захапляючая наша прыгода.

Як яны ўдараць па калідоры! Як коні, далібог. Я счакаў хвілінку — ціха. Высунуўся — нікога. І пайшоў сабе, пасьвістваючы. Спусьціўся ў прахадную, прад’явіў дылдзе пропуск — гляджу, ён мне чэсьць аддае. Герою дня, значыць.

— Вольна, сэржанце, — кажу. — Я вамі задаволены.

Ён выскаліўся, як быццам я яго бог ведае як падхваліў.

— Ну, ты, Рыжы, малайдзец. — кажа. — Ганаруся, — кажа, — такім знаёмствам.

— Што, — кажу, — будзе табе ў тваёй Швэцыі пра што дзеўкам распавядаць?

— Пытаешся! — кажа. — Яны ж кіпенем сцаць будуць.

Не, нічога ён хлопец. Я, шчыра кажучы, такіх рослых і румяных не люблю. Дзеўкі ад іх бяз памяці, а чаго, пытаньне? Ня ў росьце ж справа. Іду гэта я па вуліцы і разважаю, у чым жа тут справа. Сонейка сьвеціць, бязьлюдна вакол. І захацелася мне раптам прама зараз жа Гуту ўбачыць. Проста так. Паглядзець на яе, за руку патрымаць. І не таму што я сьлімак які-небудзь ці, скажам, рамантык. Проста я ведаю, што пасьля Зоны толькі адно і застаецца — за руку трымаць. Зона — яна горш за сто баб чалавека расхвастае. Асабліва калі згадаеш усе гэтыя размовы пра дзяцей сталкераў, якія яны атрымліваюцца. Так ужо, якая зараз Гута, мне зараз для пачатку бутэльку моцнага, ня менш.

Мінуў я аўтамабільную стаянку, а там і кардон. Стаяць дзьве патрульныя машыны ва ўсёй сваёй красе, шырокія, жоўтыя, пражэктарамі і кулямётамі, жабы, ашчацініліся, ну і, вядома, блакітныя каскі, усю вуліцу загарадзілі, не прапхнешся. Я іду, вочы апусьціў, лепш мне зараз на іх не глядзець, удзень мне на іх лепш не глядзець: ёсьць там два-тры лычы, так я баюся іх пазнаць, скандал вялікі атрымаецца, калі я іх пазнаю. Пашанцавала ім, далібог, што Кірыл мяне ў інстытут пераманіў, я іх, сук, шукаў тады, прышыў бы й не завагаўся. Праходжу я праз гэты натоўп плячом наперад, прайшоў ужо і тут чую: «Гэй, сталкеру!» Ну, гэта мяне не тычыцца, іду далей, цягну з пачкі цыгарэтку. Даганяе ззаду хтосьці, бярэ за плячо. Я гэтую руку з пляча строс і, не паварочваючыся, ветлівенька так пытаюся:

— Якога хрэна вам трэба, містэру?

— Пастой, сталкеру. — кажа. — Два пытаньні.

Падняў я на яго вочы — капітан Квотэрблад. Стары знаёмы. Зусім ссохся, жоўты зрабіўся нейкі.

— А, — кажу, — вітаю, капітане. Як ваша печань?

— Ты, сталкеру, мне зубы не замаўляй, — патрабуе ён, а сам так і сьвідруе мяне вачыма. — Ты мне лепш скажы, чаму адразу не спыняешся, калі цябе клічуць? І ўжо тут як тут дзьве блакітныя каскі ў яго за сьпіной, лапы на кабурах, вачэй не відаць, толькі сківіцы пад каскамі варушацца. І дзе ў іх у Канадзе такіх набіраюць? Вось што значыць — даўно народ не ваяваў… Удзень я патрулёў наогул не баюся, але вось абшукаць, сукі, могуць, а мне гэта зараз ні да чаго.

— Што вы, капітане? — кажу. Хіба вы мяне клікалі? Вы нейкага сталкера…

— А ты, значыць, ужо ня сталкер?

— Як па вашай міласьці адседзеў — кінуў, — кажу. — Завязаў. Дзякуй вам, капітане, вочы вы мне тады адкрылі. Каб ня вы…

— Што ў прызоньніку рабіў?

— Як — што? Я там працую. Два гады ўжо.

І каб скончыць гэтую непрыемную размову, вымаю сваё пасьведчаньне і прад’яўляю. Капітан Квотэрблад узяў маю кніжачку, перагартаў, кожную старонку, кожную пячатку проста-ткі абнюхаў, ледзь не аблізаў. Вяртае мне кніжачку, а сам задаволены, вочы разгарэліся, і нават зарумяніўся.

— Прабач, — кажа, — Шугарце. Не чакаў. Значыць, — кажа, — не прайшлі для цябе дарам мае парады. Што ж, гэта выдатна. Хочаш вер, хочаш ня вер, а я яшчэ тады ўпэўнены быў, што зь цябе толк павінен атрымацца. Не дапускаў я, каб такі хлопец…

І пайшоў, і пайшоў. Я, значыць, слухаю, вочы зьбянтэжана апускаю, падтакваю, рукі разводжу і нават, памятаецца, ножкай сарамліва так панэль калупаю. Гэтыя грамілы ў капітана за сьпіной паслухалі-паслухалі, карціць ім стала, ну і пайшлі. А капітан ведай мне пра пэрспэктывы выкладае, вучэньне, маўляў, сьвятло, нявуцтва — цемра апраметная, бог, маўляў, сумленную працу любіць і шануе, карацей, нясе гэтую распушчаную цяганіну, якую нам у турме сьвятар кожную нядзелю чытаў. А мне выпіць хочацца — ніякага цярпеньня няма. Нічога, думаю, Рэд, гэта ты, братка, таксама вытрымаеш. Трэба, Рэдзе, цярпі! Ня зможа ён доўга ў тым жа тэмпе, вось ужо і задыхацца пачаў… Тут, на маё шчасьце, адна з патрульных машынаў пачала сыгналіць. Капітан Квотэрблад азірнуўся, крэкнуў з прыкрасьцю і працягвае мне руку.

— Ну што ж, — кажа. — Рады быў з табой пазнаёміцца, сумленны чалавек Шугарт. З задавальненьнем бы кульнуў з табой па шкляначцы ў гонар такога знаёмства… Моцнага, праўда, мне нельга, печань не дазваляе, але піўка я б з табой выпіў. Але вось бачыш, служба! Яшчэ сустрэнемся, — кажа.

Крый божа, думаю. Але ручку яму паціскаю і працягваю чырванець і рабіць ножкай — усё, як яму хочацца. Потым ён пайшоў нарэшце, а я ледзь не стралой — у «Боржч».

У «Боржчы» ў гэты час пуста. Эрнэст стаіць за стойкай, куфлі працірае і глядзіць іх на сьвятло. Дзіўная, між іншым, рэч: як ні прыйдзеш — вечна гэтыя бармэны куфлі праціраюць, нібы ў іх ад гэтага выратаваньне душы залежыць. Вось так і будзе стаяць хоць увесь дзень: возьме куфаль, прыжмурыцца, паглядзіць на сьвятло, падыхае і давай церці, патрэ-патрэ, зноў паглядзіць, цяпер праз донца, і зноў церці…

— Здароў, Эрні, — кажу. — Хопіць табе яго мучыць, дзірку пратрэш!

Паглядзеў ён на мяне праз куфаль, прабурчаў нешта, быццам жыватом, і, ня кажучы лішняга слова, налівае мне на чатыры пальцы моцнага. Узгрувасьціўся я на табурэт, глынуў, зажмурыўся, галавой паматаў і зноў глынуў. Халадзільнік пашчоўквае, з музычнага аўтамата ціхае нейкае піліканьне даносіцца. Эрнэст сапе ў чарговы куфаль… Добра, спакойна. Я дапіў, паставіў куфаль на стойку, і Эрнэст без затрымкі налівае мне яшчэ на чатыры пальцы празрыстага.

— Ну што, лягчэй стала? — бурчыць. — Адтаў, сталкеру?

— Ты ведай сабе тры, — кажу. — Ведаеш, адзін цёр-цёр і злога духа выклікаў. Жыў потым у сваё задавальненьне.

— Гэта хто ж такі? — пытаецца Эрні зь недаверам.

— Ды быў такі бармэн тут, — адказваю. — Яшчэ да цябе.

— Ну і што?

— Ды нічога… Ты думаеш, што гэта было такое — Наведваньне? Чыё, ты думаеш, гэта было Наведваньне?

— Трапло ты, — кажа мне Эрні. Выйшаў на кухню, вярнуўся з талеркай. Смажаных сасісак прынёс. Паставіў талерку перада мной, кетчуп падсунуў, а сам зноў за куфлі ўзяўся.

Эрнэст сваю справу ведае. Вока ў яго набітае, адразу бачыць, што сталкер з Зоны, што хабар будзе, ведае, што сталкеру пасьля Зоны трэба. Свой чалавек Эрні. Дабрадзей. Даеў я сасіскі, закурыў, і стаў прыкідваць, колькі ж Эрнэст на нашым браце зарабляе. Якія цэны на хабар у Эўропе — я ня ведаю, краем вуха чуў, што пустышка, напрыклад, ідзе ледзь не за дзьве з паловай тысячы манэт, а Эрнэст дае нам усяго чатырыста. «Батарэйкі» там каштуюць ня менш за сто, а мы атрымліваем ад сілы па дваццаць. Напэўна, і ўсё іншае ў тым жа родзе. Праўда, вядома, пераправіць хабар у Эўропу таксама грошай каштуе. Таму на лапу, гэтаму на лапу, начальнік станцыі напэўна ў іх на ўтрыманьні. Увогуле, калі падумаць, ня так ужо шмат Эрнэст і закалочвае, адсоткаў пятнаццаць — дваццаць, ня болей, а калі пападзецца — гадоў дзесяць катаргі яму забясьпечана…

Тут мае пабожныя разважаньні перарывае нейкі ветлівы тып. Я нават ня чуў, як ён увайшоў. Аб’яўляецца ён каля майго правага локця і пытаецца: «Дазвольце?»

— Прашу, — кажу. — Пра што гаворка?

Маленькі такі, худзенькі, з востранькім носікам і пры гальштуку матыльком. Фотакартка ягоная, здаецца, мне знаёмая, дзесьці я яго ўжо бачыў. Залез ён на табурэт побач і кажа Эрнэсту:

— Бурбон, калі ласка. — І адразу ж да мяне: — Прабачце, здаецца, я вас ведаю. Вы ў міжнародным інстытуце працуеце, так?

— Так, — кажу. — А вы?

Ён спрытна выхоплівае з кішэні картку і кладзе перад мной. Чытаю: «Алёйз Макно, паўнамоцны агент Бюро эміграцыі». Ну, вядома, ведаю я яго. Прыстае да людзей, каб яны з гораду зьяжджалі. Камусьці трэба, каб мы ўсе з гораду зьехалі. Нас, разумееш, у горадзе і так ледзь палова засталася ад ранейшага, так ім трэба зусім месца ад нас ачысьціць. Адсунуў я картку і кажу яму:

— Не, — кажу, — дзякуй. Не цікаўлюся. Мару так і памерці на радзіме.

— А чаму? — жвава пытаецца ён. — Прабачце за нясьціпласьць, але што вас тут утрымлівае?

Так яму і скажы, што мяне тут трымае.

— А як жа, — кажу. — Салодкія спогады дзяцінства, першы пацалунак у гарадзкім садзе, матуля, татуля. Як у першы раз дап’яна надзюбаўся ў гэтым вось бары. Мілы сэрцу паліцэйскі пастарунак… — Тут я дастаю з кішэні сваю засмарканую насоўку і прыкладваю да вачэй. — Не, — кажу. — Нізавошта.

Ён пасьмяяўся, лізнуў свайго бурбону і задуменна так кажа:

— І ўсё ж ткі не зусім я вас, мясцовых, разумею. Жыцьцё ў горадзе цяжкое. Улада належыць вайсковым арганізацыям. Забесьпячэньне няважнае. Пад бокам Зона, жывяце як на вулкане. У любы момант можа альбо эпідэмія якая-небудзь выбухнуць або што-небудзь горшае. Я разумею — старыя. Ім цяжка зьняцца з наседжанага месца. Але такія людзі, як вы… Колькі вам гадоў? Гады дваццаць два — дваццаць тры, напэўна? Вы зразумейце, нашае Бюро — арганізацыя дабрачынная, ніякай карысьці мы не атрымліваем. Проста хочацца, каб людзі сышлі з гэтага д’ябальскага месца і ўключыліся б у сапраўднае жыцьцё. Мы забясьпечваем пад’ёмныя, працаўладкаваньне на новым месцы… маладым, такім, як вы, забясьпечваем магчымасьць вучыцца…

— А што, — кажу я, — ніхто ня хоча зьяжджаць?

— Ды не, ня тое каб ніхто… Некаторыя згаджаюцца, асабліва людзі зь сем’ямі… Але вось моладзь і старыя… Ну што вам у гэтым горадзе? Гэта ж дзірка, правінцыя…

І тут я яму выдаў.

— Пане Алёйз Макно, — кажу. — Усё правільна. Мястэчка нашае — дзірка. Заўсёды дзіркай было і цяпер дзірка. Толькі цяпер, — кажу, — гэта дзірка ў будучыню. Праз гэтую дзірку мы такое ў ваш сьвет напампуем, што ўсё зьменіцца. Жыцьцё будзе іншае, правільнае, у кожнага будзе ўсё, што трэба. Вось вам і дзірка. Праз гэтую дзірку веды ідуць. А калі веды будуць, мы і багатымі ўсіх зробім, і да зорак паляцім, і куды хочаш забярэмся. Вось такая ў нас тут дзірка.

І тут я бачу, што Эрнэст глядзіць на мяне зь велізарным зьдзіўленьнем, і стала мне ніякавата. Не люблю я чужыя словы паўтараць, нават калі гэтыя словы мне падабаюцца. Тым болей што ў мяне гэта неяк карава выходзіць. Калі Кірыл гаворыць, заслухацца можна. Я быццам бы тое ж самае расказваю, але атрымліваецца неяк ня так. Можа быць таму, што Кірыл ніколі Эрнэсту пад прылавак хабару ня складваў. Ну добра. Тут Эрнэст спахапіўся і паспешліва наліў мне адразу пальцаў на шэсьць: ачухайся, маўляў, хлопча, што гэта з табой сёньня? А праніклівы пан Макно зноў лізнуў свайго бурбону і задуменна так кажа:

— Так, вядома… Вечныя акумулятары, «сіняя панацэя»… Але вы насамрэч верыце, што будзе так, як вы сказалі?

— Гэта ня ваш клопат, у што я там насамрэч веру, — кажу я. — Гэта я пра горад казаў. А пра сябе я так скажу: што я ў вас там у Эўропе ня бачыў? Нуды вашай ня бачыў? Дзень укалываеш, вечар тэлевізар глядзіш, ноч прыйшла — да абрыдлай бабы пад коўдру, дзяцей рабіць. Стачкі вашыя, дэманстрацыі, палітыка разьдзяўбаная… У труне я вашу Эўропу бачыў, — кажу, — занюханую.

— Ну чаму ж абавязкова Эўропа?

— А, — кажу, — усюды адно і тое ж, а ў Антарктыдзе яшчэ ў дадатак холадна.

І што ж бо дзіўна: гаварыў я і ўсімі пячонкамі верыў у тое, што гавару. І Зона наша, сука сьцярвозная, забойца, у сто разоў мілейшая мне ў гэты момант была, чым усе гэтыя Эўропы і Афрыкі. І п’яны жа яшчэ ня быў, а проста ўявілася мне на імгненьне, як я стомлены з працы вяртаюся ў статку такіх жа крэтынаў, як мяне ў іхным мэтро ціснуць з усіх бакоў, і ўсё мне абрыдла, і нічога мне ня хочацца.

— А вы што скажаце? — зьвяртаецца праніклівы да Эрнэста.

— У мяне справа, — важка адказвае Эрні. — Я вам не смаркач які-небудзь. Я ўсе свае грошы ў гэтую справу ўклаў. Да мяне другі раз сам камэндант заходзіць, генэрал, ня хрэн сабачы, чаго ж я адсюль паеду.

Пан Алёйз Макно пачаў яму штосьці даводзіць, але я яго ўжо ня слухаў. Сербануў я як сьлед з куфля, выграб з кішэні кучу дробязі, зьлез з табурэткі і перш за ўсё запусьціў музычны аўтамат на поўную катушку. Ёсьць там адна такая песенька — «Не вяртайся, калі ня ўпэўнены». Вельмі яна на мяне добра дзейнічае пасьля Зоны. Ну, аўтамат, значыць, грыміць і скуголіць, а я забраў свой куфаль і пайшоў у кут да «аднарукага бандыта» старыя рахункі зводзіць. І паляцеў час, як птушка.

Прасаджваю гэта я апошні нікель, і тут увальваюцца пад гасьціннае скляпеньне Гуталін і Дык. Гуталін ужо на ўзводзе, круціць бялкамі й шукае, каму бы даць у лыч, а Рычард Нунан пяшчотна трымае яго пад руку і адцягвае анэкдотамі. Добрая парачка. Гуталін здаравенны, чорны, кучаравы, рукі да каленяў, а Дык маленькі, шчыльненькі, ружовенькі ўвесь, дабратворны, што твой сьвятар.

— А! — крычыць Дык, убачыўшы мяне. — Вось і Рэд тут. Ідзі да нас, Рэдзе!

— Правільна! — рыкае Гуталін. — Ва ўсім горадзе ёсьць толькі два чалавекі — Рэд і я. Усе астатнія сьвіньні, дзеці шатана. Рэд таксама служыць шатану, але ён усё-ткі чалавек.

Я падыходжу да іх, Гуталін зграбае мяне за куртку, саджае за столік і кажа:

— Сядай, Рэдзе, сядай, слуга шатана. Люблю цябе. Паплачам аб грахах чалавечых. Горка ўсплачам!

— Усплачам, — кажу. — Глынем сьлёзаў граху.

— Бо надыходзіць дзень! — абвяшчае Гуталін. — Ужо закілзаны конь бляды, і ўжо ўклаў нагу ў стрэмя верхавец ягоны. І марныя малітвы тых, хто прадаўся шатану. І выратуюцца толькі тыя, што апалчыліся на яго. Вы, дзеці чалавечыя, шатанам прывабленыя, шатанскімі цацкамі гуляеце, шатанскіх скарбаў прагнеце, вам кажу: сьляпыя! Апамятайцеся, сволачы, пакуль ня позна! Растапчыце д’ябальскія бірулькі! — Тут ён раптам змоўк, нібы забыўся, як будзе далей. — А выпіць тут дадуць? — спытаў ён ужо іншым голасам. — Ведаеш, Рэдзе, мяне зноў з працы выгналі. Агітатар, кажуць. Я ім тлумачу: «Апамятайцеся, самі сьляпыя, у прорву валіцеся й іншых сьляпых за сабою цягнеце». Сьмяюцца. Ну, даў я кіраўніку па хары і зыйшоў. Пасадзяць цяпер.

Падышоў Дык, паставіў на стол бутэльку, расставіў куфлі.

— Сёньня я плачу́! — крыкнуў я Эрнэсту.

Дык на мяне скасіўся.

— Усё законна, — кажу. — Прэмію будзем прапіваць.

— Хадзілі ў Зону? — Дык пытаецца. — Што вынесьлі?

— Поўную «пустышку», — кажу я. — І поўныя штаны ў дадатак. Ты разьліваць будзеш ці не?

— «Пустышку»! — гудзе Гуталін гаротна. — За нейкую «пустышку» жыцьцём сваім рызыкаваў. Жывы застаўся, але ў сьвет прынёс яшчэ адзін д’ябальскі выраб… А як ты можаш ведаць, колькі гора і граху…

— Засохні, Гуталіне, — сказаў я строга. — Пі й весяліся, што я жывы вярнуўся. За ўдачу, хлопцы!

Добра пайшло за ўдачу. Гуталін зусім скіс — сядзіць, плача. Нічога, я яго ведаю, гэта ў яго першая стадыя такая — аблівацца сьлязьмі і прапаведаваць, што Зона, маўляў, — гэта спакуса, выносіць зь яе нічога нельга, а што вынесьлі — вярнуць назад і жыць так, быццам яе зусім няма. Д’яблу, маўляў, д’яблава. Нічога, ён яшчэ разыйдзецца. Дык мяне пытае:

— Што гэта такое — поўная «пустышка»? Проста «пустышку» я ведаю, а вось што такое поўная? Першы раз чую.

Я яму патлумачыў. Ён галавой пакруціў, языком пацмокаў.

— Так, — кажа, — гэта цікава. Гэта, — кажа, — нешта новенькае. А з кім ты хадзіў? З расейцам?

— Так, — адказваю. — З Кірылам і з Тэндэрам, ведаеш, наш лябарант.

— Абгадзіліся яны там, напэўна, — кажа.

— Нічога падобнага. Вельмі прыстойна трымаліся хлопцы. Асабліва Кірыл. Прыроджаны сталкер, — кажу. — Яму б вопыту паболей, пасьпешлівасьць зь яго гэтую дзіцячую зьбіць, я б зь ім штодня ў Зону хадзіў.

— І штоночы? — пытаецца гэтак неахайна, а сам разьлівае.

— Ты гэта кінь, — кажу. — Жарты жартамі…

— Ведаю, — кажа ён. — Жарты жартамі, а за такое і па карку можна дастаць. Лічы, што я табе вінен дзьве плюхі…

— Каму дзьве плюхі? — страпянуўся Гуталін. — Каторы тут?

Схапілі мы яго за рукі, пасадзілі. Дык яму куфаль прысунуў, цыгарэту ў зубы ўставіў і запальнічку паднёс. А народу тым часам усё большае. Стойку ўжо абляпілі, многія столікі занятыя, Эрнэст сваіх дзевак клікнуў, бегаюць, разносяць каму што — каму піва, каму кактэйлі, каму чыстае. Я гляджу, апошнім часам у горадзе шмат незнаёмых зьявілася, усё больш нейкія блазьнюкі ў стракатых шаліках. Я сказаў пра гэта Дыку. Дык мне ківае.

— Ну як жа, — кажа. — Вялікае ж будаўніцтва пачынаецца. Інстытут тры новыя будынкі закладвае, Зону зьбіраюцца сьцяной абгарадзіць, ад могілак да старога ранча сьцяна пройдзе. Добрыя часы для сталкераў канчаюцца…

— А калі яны ў сталкераў былі? — кажу. А сам думаю: вось табе і на, што яшчэ за навіны? Значыць, цяпер не падзаробіш. Ну што ж, можа, гэта і да лепшага, менш спакусы. Буду хадзіць у Зону ўдзень, як прыстойны, грошы, вядома, ня тыя, але затое бясьпечней — «галёш», спэцкасьцюм, сёе-тое, і на патрулёў напляваць. Пражыць можна і на заробак, а выпівацьму на прэміяльныя. І такая мяне туга ўзяла! Зноў кожны грош лічы, гэта можна сабе дазволіць, гэта нельга сабе дазволіць. Гуце на любую анучу капі, у бар не хадзі, ідзі ў кіно… Сяджу я так. думаю, а Дык над вухам гудзе:

— Учора ў гатэлі, — кажа, — зайшоў я ў бар прыняць начны каўпак, сядзяць нейкія новыя, адразу яны мне не спадабаліся, падсаджваецца адзін да мяне і заводзіць размову здалёку, дае зразумець, што ён мяне ведае, ведае, хто я, дзе працую, і намякае, што гатовы добра аплачваць разнастайныя паслугі…

— Шпік, — кажу я. Ня вельмі мне цікава было гэта, шпікоў я тут набачыўся і размоваў наконт паслуг перачуў.

— Не, мілы мой, ня шпік, — Дык кажа. — Бяры вышэй. Я трошкі зь ім пагутарыў, асьцярожна, вядома, дурніка такога састроіў. Яго цікавяць сякія-такія прадмэты ў Зоне, і пры гэтым прадмэты сур’ёзныя: акумулятары, «сьвярба», «чорныя пырскі» ды іншая біжутэрыя яму не патрэбная. А на тое, што яму трэба, ён толькі намякаў.

— Дык што ж яму трэба? — пытаюся я.

— «Ведзьмін халадзец», як я зразумеў, — кажа Дык і пільна на мяне глядзіць.

— Ах, «ведзьмін халадзец» яму патрэбны? — кажу я. — А «сьмерць-лямпа» яму выпадкова не патрэбная?

— Я яго таксама так спытаў.

— Ну?

— Уяві сабе, патрэбная.

— Так? — кажу я. — Дык няхай сам усё гэта здабывае. Усё проста, «ведзьмінага халадцу» вунь поўныя падвалы, хай бярэ вядро і зачэрпвае. Зачэрпнуў — і ў вырай.

Дык маўчыць. Глядзіць на мяне спадылба і нават не ўсьміхаецца. І тут да мяне дайшло.

— Пачакай, — кажу. — Хто ж гэта такі? Бо «халадзец» забаронена нават у інстытуце вывучаць…

— Правільна, — кажа Дык нетаропка, а сам усё на мяне глядзіць. — Дасьледаваньне, якое прадстаўляе патэнцыйную небясьпеку для чалавецтва. Зразумеў цяпер, хто гэта?

Нічога я не разумеў.

— Прышэльцы, ці што? — кажу.

Ён, нарэшце, засьмяяўся, паляпаў мяне па руцэ і кажа:

— Давай вып’ем, простая ты душа.

— Давай, — кажу, але злуюся. Якога хрэна, знайшлі простую душу, сукіны дзеці. — Гэй, — кажу, — Гуталіне! Давай вып’ем!

Сьпіць Гуталін. Паклаў сваю чорную ражку на чорны столік і сьпіць, рукі да падлогі зьвесіў. Выпілі мы з Дыкам.

— Ну добра, — кажу. — Простая я там душа або складаная, а пра гэтага тыпа я б тут жа паведаміў куды сьлед. Ужо на што я не люблю паліцыі, а сам бы пайшоў і паведаміў.

— Угу, — кажа Дык. — А цябе б у паліцыі спыталі: а чаму гэта менавіта да вас гэты тып зьвярнуўся? А?

Я паматаў галавой.

— Усё роўна. Ты, тоўсты парсюк, у горадзе другі год, а ў Зоне ні разу ня быў, «ведзьмін халадзец» толькі ў кіно бачыў, а паглядзеў бы ты яго ў натуры, дык тут жа бы й абгадзіўся. Гэта, мілок, страшная штука, яе з Зоны выносіць нельга… Сам ведаеш, сталкеры людзі грубыя, ім абы грошы плацілі, але на такое нават нябожчык Смоўж не пайшоў бы. Я нават уявіць сабе баюся, для чаго «ведзьмін халадзец» можа спатрэбіцца.

— Што ж, — кажа Дык, — усё гэта правільна. Толькі мне, разумееш, ня хочацца, каб аднае пекнае раніцы знайшлі мяне ў пасьцельцы, мёртвага ў выніку самагубства. Я таксама чалавек грубы, дзелавы, але жыць, разумееш, люблю. Даўно жыву, прывык ужо…

Тут раптам Эрнэст закрычаў з-за стойкі:

— Містэру Нунане! Вас да тэлефона!

— Вось чорт, — кажа Дык расстроена. — Зноў, напэўна, рэклямацыя. Усюды знойдуць. Прабач, — кажа, — Рэдзе.

Устае ён і сыходзіць да тэлефона. А я застаюся з Гуталінам і з бутэлькай, і паколькі ад Гуталіна толку ніякага няма, то бяруся я за бутэльку ўшчыльную. Чорт бы пабраў гэтую Зону, нідзе ад яе паратунку няма. Куды ні пойдзеш, з кім ні загаворыш — Зона, Зона, Зона. Добра, вядома, Кірылу разважаць, што з Зоны пацячэ вечны мір і добрарастварэньне паветраў. Кірыл — добры хлопец, і ніхто яго дурнем не назаве, але ж ён жа пра жыцьцё ні чорта ня ведае. Ён уявіць сабе ня можа, колькі ўсякай погані вакол Зоны круціцца. Вось цяпер — калі ласка: «ведзьмін халадзец» спатрэбіўся. Не, Гуталін хоць і прапойца, і псых, але часам падумаеш-падумаеш, ды й скажаш: можа, сапраўды лепш д’яблава д’яблу пакінуць? Не крані дзярмо… Тут усаджваецца на месца Дыка нейкі смаркач у стракатым шаліку.

— Пане Шугарце? — пытаецца.

— Ну? — кажу.

— Мяне завуць Крэон, — кажа. — Я з Мальты.

— Ну, — кажу, — і як там у вас на Мальце?

— У нас на Мальце нядрэнна, але я не пра гэта. Мяне да вас накіраваў пан Барбрыдж.

Так, думаю. Сволач усё-ткі гэты Барбрыдж. Ні літасьці ў ім няма, нічога. Вось сядзіць хлапчук, чарнявенькі, чысьценькі, прыгажунчык, не галіўся, відаць, яшчэ ні разу і дзеўку яшчэ ні разу не цалаваў, а Барбрыджу ўсё роўна. Нездарма яго сьцярвятнікам называюць, і дарма ён на гэта крыўдзіцца.

— Ну і як маецца старына Барбрыдж? — пытаюся.

— Па-мойму, ён ня вельмі добра маецца, — кажа мальтыец. — Крэкча ўвесь час і ногі расьцірае.

— Ну і што? — кажу.

Ён на мяне разгублена глядзіць, але ўсё яшчэ ўсьміхаецца.

— Ці бачыце, пане Шугарце, я зьвярнуўся да яго з адной прапановай, а ён накіраваў мяне да вас. Ён сказаў: як пан Шугарт вырашыць, так і будзе.

— Зразумела, — кажу. — Выпіць хочаш?

— Дзякуй, я ня п’ю.

— Ну запалі, — кажу.

— Прабачце, але я й не палю таксама.

— Каб цябе чорт узяў, — кажу я яму. — Дык навошта табе тады грошы?

Ён пачырванеў, перастаў усьміхацца і нягучна так кажа:

— Напэўна, — кажа, — пане Шугарце, гэта толькі мяне тычыцца, праўда ж?

— Што праўда, то праўда, — кажу я і наліваю сабе на чатыры пальцы. У галаве, трэба мовіць, ужо трохі шуміць, у целе гэткая прыемная расслабленасьць, адпусьціла Зона. — Зараз я п’яны, — кажу. — Гуляю, як бачыш. Хадзіў у Зону і абарваў вялікія грошы. Так што давай адкладзем сур’ёзную размову…

Тут ён раптам ускоквае і кажа «прабачце», і я бачу, што вярнуўся Дык. Стаіць побач са сваім крэслам, і па твары яго відаць, што нешта здарылася.

— Што, — пытаюся, — кнот уставілі? Зноў твае балёны вакуум не трымаюць?

— Так, — кажа ён. — Зноў.

Сядае, налівае сабе, падлівае мне, і бачу я, што не ў рэклямацыі справа. На рэклямацыі ён, скажам так, паплёўвае.

— Давай, — кажа, — вып’ем, Рэдзе. — І, не чакаючы мяне, перакульвае залпам усю сваю порцыю і налівае новую. — Ты ведаеш, — кажа, — Кірыл Паноў памёр.

Скрозь хмель я не адразу яго зразумеў.

— Што ж, — кажу, — вып’ем за супакой душы…

Ён паглядзеў на мяне дзікімі вачыма, і толькі тады я адчуў, нібы ўсё ў мяне ўнутры абарвалася. Памятаецца, я ўстаў, паставіў куфаль на стол і гляджу на яго зьверху ўніз.

— Кірыл?! — а ў самога перад вачыма сярэбранае павуціньне, і зноў я чую, як яно патрэсквае, разрываючыся. І праз гэтае патрэскваньне даходзіць да мяне голас Дыка, як зь іншага пакоя.

— Разрыў сэрца. У душавой яго знайшлі, голага. Ніхто нічога не разумее. Пра цябе пыталіся, я сказаў, што ты ў поўным парадку…

— А чаго тут не разумець, — кажу. — Зона…

— Ты сядзь, — кажа мне Дык. — Сядзь і выпі.

— Зона, — паўтараю я і не магу спыніцца. — Зона… Зона… — І нічога вакол ня бачу, акрамя сярэбранага павуціньня. Увесь бар заблытаўся ў павуціньні, людзі рухаюцца, а павуціньне ціхенька патрэсквае, калі яго чапляюць. А ў цэнтры мальтыец стаіць, твар у яго зьдзіўлены, дзіцячы, нічога не разумее.

— Малыш, — кажу я яму ласкава. — Колькі табе грошай трэба? Чатыры тысячы хопіць? На! Бяры, бяры! Ідзі да Барбрыджа і скажы яму, што ён сволач і сьцярвятнік, ня бойся, скажы, ён баязьлівец… а як толькі скажаш, зараз жа ідзі на станцыю, купі сабе білет і напрасткі на сваю Мальту. Нідзе не затрымлівайся…

Ня памятаю, што я там яшчэ балбатаў. Памятаю, апынуўся я перад стойкай. Эрнэст паставіў перада мной куфаль асьвяжальнага і пытаецца:

— Ты сёньня быццам пры грошах…

— Так, — кажу. — Пры грошах.

— Можа, даўжок аддасі? Мне заўтра падатак плаціць.

Соваю я руку за пазуху, вымаю грошы і кажу:

— Трэба ж, ня ўзяў, значыць, Крэон Мальтыйскі… Ну, усё астатняе — лёс.

— Што гэта з табой? — пытаецца Эрні. — Перабраў трошкі?

— Не, — кажу. — Я якраз у поўным парадку.

— Ішоў бы ты дадому, — кажа Эрні. — Перабраў ты трошкі.

— Кірыл памёр, — кажу я яму.

— Гэта які ж Кірыл? Той што шалудзівы?

— Сам ты шалудзівы, сволач, — кажу я. — З тысячы такіх, як ты, аднаго Кірыла не зрабіць. Паскуда ты, — кажу, — гандляр сьмярдзючы. Сьмерцю ж гандлюеш, морда. Купіў нас усіх за зялёненькія… Хочаш, зараз усю тваю крамку разьнясу?

І толькі я замахнуўся, хапаюць мяне раптам і цягнуць кудысьці. А я ўжо нічога не цямлю. Гарлапаню штосьці, адбіваюся, потым апамятаўся — сяджу ў туалетнай, увесь мокры, пыса разьбітая. А з залы шум чутны, трашчыць нешта, посуд б’ецца, дзеўкі віскочуць, і чую, Гуталін раве, як белы мядзьведзь падчас злучкі:

— Пакайцеся, паразыты! Дзе Рыжы? Куды Рыжага падзелі, д’яблава насеньне?

І паліцэйская сырэна скуголіць. Як яна завыла, тут у мяне ў мозґу ўсё нібы крышталёвае стала. Усё памятаю, усё ведаю і ўсё разумею. І ў душы нічога няма, адна злосьць ледзяная. Так, думаю, я табе зараз арганізую вечарок. Я табе пакажу, што такое сталкер. Гандляр сьмярдзючы. Выцягнуў я з гадзіньнікавай кішэнькі «сьвярбу», пару разоў сьціснуў яе паміж пальцамі для разгону, дзьверы ў залу прыадчыніў і кінуў «сьвярбу» ціхенька ў плявальніцу. А сам акно ў сартыры адкрыў — і на вуліцу. Вельмі мне, вядома, хацелася паглядзець, як усё гэта будзе, але трэба было рваць кіпцюры. Перабег я праз двор і бачу: «сьвярба» запрацавала на ўсю моц.

Завылі і забрахалі сабакі па ўсім квартале, яны першымі «сьвярбу» чуюць. Я так і ўявіў сабе, як у карчме народ замітусіўся, хто ў мэлянхолію ўпаў, хто ў дзікае буянства, хто ад страху ня ведае, куды падзецца. Страшная штука «сьвярба». На якое ліха яна прышэльцам патрэбная была, я ня ведаю, але чалавек ад яе дурэе зусім, гадзіны на дзьве ў псыха ператвараецца. Цяпер у Эрнэста ня хутка поўная карчма набярэцца. Ён, вядома, сволач, здагадаецца пра мяне, ды толькі мне пляваць. Усё. Няма больш сталкера Рэда. Хопіць зь мяне гэтага. Хопіць мне самому на сьмерць хадзіць ды іншых людзей за сабой цягаць. Памыліўся ты, Кірыле, сябрук мой мілы. Даруй, ды толькі ты ня меў рацыі, а Гуталін меў. Няма чаго тут людзям рабіць. Няма ў Зоне дабра.

Пералез я цераз плот і пабрыў паволі дадому. Плакаць хочацца, і не магу. Наперадзе пустата, нічога няма. Туга, будні. Трэба ж, ніколі я не разумеў, як гэта для мяне важна было — сустракацца з Кірылам, гаварыць зь ім, слухаць, як ён пэрспэктывы малюе пра новы сьвет, пра «Зьменены Сьвет», як ён казаў. А цяпер што? Заплача па ім хтосьці ў далёкай Расеі, а я вось і заплакаць не магу. І гэта ж я ва ўсім вінаваты, ня хто-небудзь, а я. Ня Эрні, ня Барбрыдж — я! Як я, скаціна, пасьмеў яго ў гараж весьці, калі ў яго вочы да цемры не прызвычаіліся? Усё жыцьцё ваўком жыў, усё жыцьцё пра аднаго сабе думаў… і вось гады ў рады ўздумаў адабрадзеіць, падаруначак паднесьці. На які чорт я наогул яму пра гэтую «пустышку» сказаў? Як згадаў я пра гэта, зусім мяне за горла ўзяло, хоць сапраўды воўкам вый. І тут мне раптам нібыта палягчэла: гляджу — Гута ідзе.

Ідзе яна мне насустрач, мая прыгажуня, ідзе, ножкамі сваімі ладнымі пераступае, спаднічка над ножкамі калышацца, з усіх падваротняў на яе заглядаюцца, а яна ідзе, як па струначцы, ні на каго не глядзіць, і адразу я чамусьці падумаў, што яна мяне шукае.

— Вітаю, — кажу, — Гута. Куды гэта ты, — кажу, — накіравалася?

Акінула яна мяне позіркам, у момант усё ўбачыла — і пысу ў мяне разьбітую, і куртку мокрую, і кулакі ў сіняках, але нічога пра гэта не сказала, а кажа толькі:

— Добры дзень, Рэдзе. А я якраз цябе шукаю.

— Ведаю, — кажу. — Хадзем да мяне.

Яна маўчыць, адвярнулася і ў бок глядзіць. Ах, як у яе галоўка пасаджаная, шыйка якая, як у кабылкі маладзенькай, ганарлівай і пакорнай ужо свайму гаспадару. Потым яна кажа:

— Ня ведаю, Рэдзе. Можа, ты са мной больш сустракацца не захочаш.

У мяне сэрца адразу сьціснулася: што яшчэ? Але я спакойна так кажу:

— Нешта я цябе не разумею, Гута. Ты мяне прабач, я сёньня трошкі таго, можа, таму кепска цямлю… Чаму гэта я з табой раптам сустракацца не захачу?

Бяру гэта я яе пад руку, і ідзем мы, не сьпяшаючыся, да майго дому, і ўсе, хто на яе глядзеў, адзін за адным таропка лычы хаваюць. Я на гэтай вуліцы ўсё жыцьцё жыву, Рэда Рыжага тут усе выдатна ведаюць. А хто ня ведае, той у мяне хутка даведаецца, і ён гэта адчувае.

— Маці загадвае аборт рабіць, — кажа раптам Гута, — а я не хачу.

Я яшчэ некалькі крокаў прайшоў, перш чым зразумеў, а Гута працягвае:

— Не хачу я ніякіх абортаў, я дзіця хачу. А ты як хочаш. Можаш на ўсе чатыры бакі, я цябе не трымаю.

Слухаю я яе, як яна патрошку напальваецца, сама сябе заводзіць, слухаю і паціху чмурэю. Нічога толкам уцяміць не магу. У галаве нейкая бязґлуздасьць круціцца: адным чалавекам больш, адным чалавекам менш.

— Яна мне гаворыць пра тое, — кажа Гута, — што дзіця, маўляў, ад сталкера, прайдзісьвета, ні сям’і, кажа, у вас ня будзе, нічога. Сёньня ён на волі, а заўтра ў турме, а мне ўсё роўна, я на ўсё гатовая. Я й сама магу. Сама нараджу, сама падыму, сама чалавекам зраблю. І безь цябе абыдуся. Толькі ты больш да мяне не падыходзь, на парог не пушчу.

— Гута, — кажу, — дзіцятка маё, ды пачакай ты. — А сам не магу, сьмех мяне разьбірае нейкі нэрвовы, ідыёцкі. — Чаго ты мяне праганяеш, сапраўды?

Я рагачу як дурань, а яна спынілася, уткнулася мне ў грудзі й раве.

— Як жа мы цяпер будзем, Рэдзе? — кажа яна скрозь сьлёзы. — Як жа мы цяпер будзем?