Паляўнічыя акварэлькі з Палесся

«Паночку, ёсць!.. знайшоў! каб колька ім падпала!

Ажно за Цэпрай, пад смалярняй заняпалай.

Нядобры час цяпер, каб іх упаляваць.

Ці — мала ўжо ваўкоў? Бадзягі ўсё чуваць,

Тут сёння абзавуцца, заўтра аж за мілю!

Тутэйшыя лясы я знаю непамыльна,

Цвярджу: няхай мне паляўнічы плюне ў вочы,

Калі непадалёк бярлог асочыць воўчы.

Нарэшце племя іх амаль прапала марна,

Завабіць вырашыў ваўкоў аж пад смалярняй —

Маўчаць, а блізка — ранак, час ужо не той.

На спробу зацягнуў іх песню Янка мой.

Фі!.. фі!.. аркестра, пане! бы кадрылю грае!

Як з Капыля ці з Клецку музыка жывая!!.

Мы бокам — граюць зноў!..

Каб пэўнасць мець далей,

Смалярня ўчора шчэ прывеціла гасцей.

Разы чатыры з боку вабілі другога —

Тамсама выюць… Мог бы тычкамі ля логу,

Заняўшы паўвалокі, значыць іх кубло.

Сачу даўно — асочкі лепшай не было.

Аблеткі ёсць, і пераяркі, і старыя,

Ці шэсць, ці сем — да ладу не дайшоў тады я.

Кутом у лесе будзе лінія паноў,

Ваўкам канец, мы іх паб'ем, як бараноў.

Каб не марудзіць толькі, не губіць надзеі,

Хай піша пан лісты і просіць на нядзелю.

На тракце пры карчме гасцей далёкіх збор,

Туды ж аблаўнікам ісці накажа двор.

У косці ўвернем гэтым шкоднікам праклятым.

Хвала Хрысту!.. Пара вяртацца мне дахаты».

Нядзеля. Пры карчме дружына, ўсякі люд:

Паноў і з міны, і з чупрыны колькі тут,

Асобнымі грамадкамі трымацца мусяць

Пры іх службоўцы, шляхта. Кручаныя вусы,

Асмужаныя твары і адменны рух,

Мажныя, дужыя, відочнай моцы дух —

Кантраст між шляхтай і службоўцамі, бо тыя

З блядым абліччам, без крывінкі і худыя.

Далей стральцы — лясная варта, каля іх

Падпанкі, хурманы, прыслуга, між усіх

Паводзяцца свавольна франты-местачкоўцы,

Да дзевак прыстаюць, хіхікаюць бясконца,

На ўцеху ганчакоў уздумалі дражніць.

Стары іх Грышка мусіў тут жа абсадзіць.

Загоншчыкі на прызбе, ганку і пад плотам

Былі наводдаль, не раўнуючы, як сплёты

Даўжэзнае вужакі чорнай, што паўзла

І ўсю вялікую карчму апавіла.

З аблавы кожны быў узброены ці стрэльбай,

Ці кіем — помстаю кіпеў на воўка, шэльму.

Пацешныя між імі надта хлапчукі:

Ледзь ад зямлі адрос, а цягне кол такі —

Падняць яго не можа, татава налезла

На вушы шапка, голаў скрыўшы ўсю гарэзы.

Вазы і брычкі скупіліся за карчмой,

Падпіў з засценка шляхціч, пры гурме чужой

Крычыць на сына: «Паказаў сябе, праславіў!..»

Ад смеху Грышка клаўся, ведаючы справу.

«Ну й паляўнічы ў нас — на камароў яму!

Ці ў стрэльбе помніць што?.. Хто веры дасць таму?

Хай пан адкажа нам!» —

«Курок… шчэ шомпал, шрубка». —

«Ха! ха! названа драбяза — забыта рулька,

Няма чаго, так лёгка памагчы й бядзе!

А на аблаву едзе ды за мілі дзве!»

На тракце тарахценне, пыл над ім падняўся,

Чуваць званок паштовы, станавы прымчаўся.

Аблавы не ўдаюцца на ваўкоў цяпер,

Малы з іх вынік, клапатных замнога мер.

А вырак гэтакі гаспадароў вясковых —

Ваўкоў трэ конча вынішчаць і тэрмінова.

Аблавы сельскай дысцыпліна — што й казаць,

Перашкаджае паспяхова паляваць.

Не тыя ўжо стральцы, паводзяцца нядбайна,

Ад месца ад свайго ў лес ціснуцца патайна,

І ў выніку старога шкодніка ніяк

Пакласці не ўдаецца, воўк стары ў гушчак

Заўжды ўцякае ўмела.

Грышка з тэй прычыны,

Стырно ў яго руках, меў клопат не адзіны.

Паліцыю і воласць упрасіў раней,

Каб у аблаве паспрыялі ахватней;

Загоншчыкаў спатрэбіў на гурты чатыры,

Дзяўчат прагнаў. «Нідзе ні ладу з іх, ні міру!

На паляванні дзеўкі — кіне й стрэльбу зух,

Не йгрышча лес! Іх у запечак! у катух!..

А то пачнуцца жарты, заляцанкі, смехі,

І драпануць паціху парамі ў арэхі».

Дзесяткамі расставіў кожны гурт пасля,

Даў палясоўшчыкаў — людзей пад іх нагляд,

Асобна фракцыі стварыў, каб ім адказваць

За дысцыпліну ў лесе.

«Хлопцы! я адразу

Задам таму, хто правароніць у кустох:

Са мною справу мець — хай укрывае Бог!

Фланг левы весці Базылю, Вінцэсю — правы,

Пакуль не стрэнуцца, маўчыць уся аблава,

І люлек не курыць нікому патайком,

Бо разаб'ю, дальбог, на пысе кулаком.

Праз дзесяць крокаў ставіць, дзе й гусцей, як трэба,

Глядзець, вачэй не зводзіць з-за куста ці дрэва.

Ну, з Богам!.. па чарзе!..

Прашу ласкава вас,

Вяльможныя панове, помніце наказ

Рыгораў у выправе… Пільнавацца месца,

Як дзе каго пастаўлю, маю вас я весці.

Бяруся сівізной маёй запрысягаць,

Што ў добрым месцы будзе кожны з вас стаяць.

Пазначыў пункты я галінкай заламанай,

Там толькі аднаму спыніцца трэба пану.

Як ваша воля й ласка, рушма ўсе за мной!..

Не мовіць, ідучы!.. — і гэтаю парой

Нікому не курыць!..»

Хто ў лесе з паляўнічых,

Калі надзеі не губляе таямнічай,

У стане праціўляцца ўражанням жывым,

На месцы ў час аблавы стоячы сваім.

Той момант, мілы сэрцу, тое хваляванне,

Калі губляе воля ўладу, панаванне

І водзіць толькі ў ведамых стральцоў рукой,

А маладым бракуе волі ўжо такой;

Той электрычны ток, што перад самым стрэлам

У нашай у істоце прабягае цэлай, —

Як выказаць, пачуцці перадаць стральца,

Калі бяжыць звер з пуду проста на лаўца.

Я ў думках месца кляў, зарослае лазою,

Мяне лазняк паблізу атачаў сцяною,

За крокаў трыццаць не прыкмеціш тут ваўка.

Зламаў галінак колькі, сцяў нажом з вяршка —

І ўбачыў справа выспачку неспадзявана,

На ёй быў трохі змяты куст, трава стаптана.

Я ўлажу!.. Аж пярэсмык добры там знайшоў!

І цэль відаць адсюль, стралец тут мае схоў.

Прыгледзеўся пільней, заўважыў быў ля спуску

Галінкі заламаныя. Пярэсмык вузкі,

На стрэл прарэджаны, знікаў у гушчаку.

Пазнаў у зробленым і вока, і руку,

Меў Грышка рацыю, да месца прыглядаўся,

Сюдою воўк стары не раз, напэўна, краўся.

Нямая ў лесе цішыня, глухі спакой,

Хоць Грышка тут аблаву чыніць на ваўкоў.

Урэшце знак — далёкі стрэл — і закіпела

Шырокае паўкола!..

Купка праляцела

Драздоў, і цецярук мільгнуў быў, беляка

Я згледзеў, выскачыў з лазы ён, даў слупка

І ўцёк. А гоман рос, вось даязджачы трубіць

У рог — то блізкае ваўкам спавесце згубы.

Гон закіпеў, як толькі ўсім сігнал далі,

На вока, пэўна, купу ганчакі ўзялі.

Калі на флангах стрэлы ў лесе прагрымелі,

Загоншчыкі па ўсёй аблаве зашумелі.

Ваўкоў аблога прыціскае… І стральцы

Ўжо сыплюць стрэл за стрэлам. У другім канцы

Пачуўся крык: «Пільнуй!..»

У лазняку штось рушыць,

Штось шаснула і раптам выткнуліся вушы,

Пад ногі выскачыў вялікі воўк з кустоў,

Палю, шчаслівы момант улучыўшы той,

У лоб, праз дым убачыў — лапамі накрыўся

І тут жа ўскочыў і паўзе… у лес пашыўся!

Надзвычай дужы звер… Чакай, чакай, дружок!

Яшчэ табе дадам!.. і склаўся на разок,

Ды тут аблетак трапіўся з кустоў на вочы,

Палю па ім — уцэліў па баку, як скочыў —

І воўк перакуліўся…

Я заклаў набой.

Ляжыць аблетак, а стары, вялізны той,

Пацёгся, след пакінуў па сабе крывавы.

Шчэ колькі стрэлаў, крык яшчэ і шум аблавы,

Ды ўсё паволі моўкне, сціхла гранне псоў,

Канец аблаве, паляванню надышоў.

Змаўкае рог.

«Што пан мне паказаць гатовы?» —

«Тут малады, стары ж, як мае лоб сталёвы,

То шчэ жыве… Вось кроў!» —

«То ўдача паніча!

Дабіты ўнізе быў кіямі з-за пляча.

Яму пан перабіў пашчэнкі, выбіў вочы,

Скрываўлены, ды поўз у схоў — у воступ воўчы,

Ўзялі — як у цапы. Уцехі там было!..

Нябожчыка пярэсцяць шчэ й цяпер калом.

А што? няблага выйшла? Столькі ўпалявалі,

Як меркаваў, калі аблаву пачыналі.

Вось два старыя, два аблеткі, маладых

Шэсць, ліс, барсук! Як Грышкаў рэй, вось так тады.

І кожны стрэліў пан або пабачыў воўка.

Мо чвэрць нібыта на вайне: бах! бах! — не моўкла.

Што пан старому скажа тут на гэткі рэй?» —

«За ўдачу й за тваё здароўе выпіць трэ!» —

«То дзякуй! Грышка і за ловы, і за пана

Звяселіцца ў бары пачосткай на паляне».

Вярталіся мы пад карчму, ваўкі амаль

Запоўнілі драбіны, цэлая гурма

За возам паляўнічых.

Трыумфатар быццам,

Разлёгся Грышка на ваўках — не надзівіцца.