VIII. Апавяданне даязджачага

Увечары агніста неба чырванее,

Здаецца, што ў пажары горад палымнее.

На небасхіле хмара ў сонечным агні,

Дзівосныя адценні множаць прамяні.

Блакіт цямнее, нікне, рэдкія хмурынкі

Чародкай лебедзяў паволі, безупынку

Плывуць на захад. Ціхай песняй угары

Здаецца пошум хвой высозных у бары.

Лясныя паступова пташкі замаўкаюць,

На ноч сярод галін увечары сядаюць.

Высока дзесь кружляюць толькі канюкі,

Піць! піць! — крычаць,

енк іхні жаласны такі.

Замоўкла, кончылася ў лесе паляванне,

Паважныя паны паселі на паляне,

Ліс і скрываўленыя шаракі ляжаць,

Пры дрэвах стрэльбы паляўнічыя стаяць.

Паблізу даязджачы трубіць, псоў склікае,

Гук хрыпкі рога адгалосак паўтарае.

Панове селі ў кола. Смех і шум размоў,

Папаскаю звяселена душа ў паноў.

«Што ж ты ад нас усіх трымаешся асобна?» —

Сказаў хтось да стральца.

«Мне ціснуцца нядобра,

Няёмка ў кола панскае, трэ воддаль быць.

Ці ж мне калодаю нячэсанаю слыць,

Каб тут няпрошаным да ягамосцяў лезці

І між паноў паважных бессаромна сесці?» —

«Не застанецца далікатнаму нічога!

Нас, бачыш, купа, а гарэліцы нямнога», —

І пан падаў бутэльку, каб стральцу даць слова.

«Уклон вам нізкі. За здаровейка, панове! —

На лык узяў, аж пацякло з даўгіх вусоў. —

Калі не супраць, дык я сяду між паноў…

Тых часаў дзе сляды, калі было багата

Глушцоў, больш, як цяпер баранчыкаў дзюбатых?!.

Калісь мы білі медзвядзя, лася, дзіка,

Цяпер за мілю ехаць трэ на шарака;

Не вабіў цецярук калісьці паляўнічых,

А сёння перапёлку за ласунак лічаць.

Цьфу! А стралец цяпер! няўклюда, целяпень!

Глядзець я не магу на гэтакую дрэнь!

Трымае стрэльбу, нібы мыліцу калека,

Пальне і тут падскочыць: схібіў, бо няўмека!

Ці ж хто на паляванні знаецца з хлапцоў?

Узяць аблаву. Згоняць зграю селюкоў,

Ні ладу, ні парадку, толькі крыкі, смехі!

Адны пайшлі ў грыбы, другія ж — у арэхі.

Бадай ім з пекла не вылазіць! Акурат

Вось пазаўчора і ўцякло ваўкоў тых шмат.

Аж чорт мяне насіў, аж засвярбела лапа,

За звычаем старым узяў бы я гарапнік.

Даўней, як да навукі прынялі хлапца,

Яго вучылі бізунамі на стральца,

Была за пудла скура кожнага ў рабоце:

Таму якія зухі ў пушчы, на балоце!

Вось так было тады. Пацвердзіць кожны з вас,

Сапраўдных паляўнічых мала ўжо ў наш час.

І я, хто бачыў тых стральцоў, навуку тую,

Па тэй мінуўшчыне ажно да слёз сумую.

Раз, помню, да двара з засценка прынялі

Двух хлопцаў, двух братоў. Што за стральцы былі!

Іх прозвішча Чырэц. Дваровыя другія

Стральцы да іх ні блізка, кулямі ржаныя

Саломінкі сціналі». —

«Дзе цяпер браты?» —

«Адзін з іх гаспадар, заможнік, багатыр,

А колькі ён зямлі паводле стану мае!

Другі ў спачыне Божым, ні пра што не дбае». —

«Памёр?» —

«Ага, быў гэткі зух, шкада яго,

Мядзведзь, кудлач, папераломваў усяго». —

«Як сталася? я ж чуў, не хібіў аніколі». —

«Калі запіша Бог каму якую долю,

Ужо таго не ўнікнуць, маюць лёс усе:

Мы толькі стрэліць можам, кулю Бог нясе.

Было вось гэтак. Нам асочнікі сказалі,

Што троп мядзведзіцы вялікай напаткалі,

Медзведзяняты і пястун хадзілі з ёй.

Трэ асачыць, быў момант надта зручны той.

На нас, стральцоў, ураз падзеяла выснова:

Як лоўчы ў двор дасць знаць, дык з'едуцца панове,

Аблаву сцягваць з вёскі — будзе ўсім наказ,

А нам што з гэтага? Без плёну амбарас.

Тады мы парашылі: без аблавы самі

На паляванне рушым тайна з ганчакамі.

Лясы мы зналі тут і за Зарэччам шчэ,

Ды лёгкія на ногі. Кудла не ўцячэ!

За скуру мецьмем грошы, кішаню напоўнім.

Была тады ўжо восень позняя, як помню,

Дзён колькі замаразкі, меркавалі мы:

Мядзведзіца, пачуўшы надыход зімы,

Шукае месца добрага на свой спачынак,

А самка, як з малымі, страшная звярына,

Ды ў нас, у маладых, і сіла, й востры зрок,

А досвед каб здабыць, трэ не адзін гадок.

Мы псоў бярэм, пяцёра нас, і рушым, значыць, —

Браты Чырцы два, Грышка, я і даязджачы.

Ішлі мы разам, пэўна, больш за мілі тры,

Дзе багнішчы, імшары, галыя бары.

Заядлы, востры гон нарэшце мы пачулі,

Сабакі медзвядзя, няйначай, скубанулі.

Хто ўправа!.. хто налева!.. раптам трэск і роў,

Мядзведзіца бароніцца ад ганчакоў,

Шпурляе што папала: пні і лом усякі,

Дакучліва ўсё лезуць да яе сабакі.

Чырэц старэйшы — лясь! — ды стрэльба падвяла,

З другое рулькі — лясь! — зноў!.. яліна памагла,

Яго на хвілю ўкрыла ад звяругі тога,

Чырэц тут кінуў стрэльбу і дай Божа ногі.

На шчасце, псы змаглі хоць крыху паўстрымаць,

Мядзведзіцу рвуць ззаду, кудлы аж ляцяць,

Ды здаганяе хлопца, крык пачуў ягоны:

«Ратуй, о Божа!» — зваў Чырэц да абароны.

Прыцэліўся… але страляць было тут як,

Калі калені трэсліся, калі гушчак,

Калі напераменку бачыцца, паверце,

То чалавека галава, то пашча звера.

Нарэшце: бах! шчэ бах! страляў я з гушчару —

Мядзведзіца ажно падскочыла ўгару,

Схапілася за голаў лапаю і села,

Хіснулася і, падаючы, зарычэла.

Мы да яе, ўжо душаць псы медзведзянят,

Пястун бароніць, пад лапаткі — пух! Віват!

Як раскусіць арэх — адразу ўсіх паклалі,

Чатыры трупы медзвядзячыя ляжалі.

Не парушаць жа звычаю, панове, нам,

За чарчынай разгаманіліся мы там,

Гарэзуем сабе, вясёлыя такія,

Нябожчыцу Чырэц старэйшы лупіць кіем

І прымаўляе: «Пападзерла ты калод?!

І маеш, дабрадзейка, кулю ў лоб за мёд!

А колькі коней, бараноў, цялят, кароваў

Задзерла ты, праклятая! Ляцела з ровам

За мною, каб узяць у кіпцюры свае?

Чакай жа!.. Косці я памацаю твае!

Калі Чырэц прыказваў і лупіў, шчэ тая

Нябожчыца мядзведзіца была жывая,

За ногі хоп і драпаць пачала Чырца…

За стрэльбу кожны — не набітая ў стральца…

Пасля да вуха рулю… стрэл… адныя раны:

Руку Чырцу пагрызла, скура ўжо садрана…

Убачылі мы ў тэй мядзведзіцы тады

Дзве баразны на мордзе — стрэлаў двух сляды,

Не закранулі мозку. Цэліў дасканала,

Ды следу кожнаму дзвюх цаляў бракавала.

Хвілінай гэткай сэрца грудзі разрывае,

А занямелая рука курок спускае.

Вось так па радасці прыйшла тады і страта,

Чырэц не скуру медзвядзёву нёс, а брата.

Пакуль дамоў занеслі сцежкаю лясной,

Гадзіны дзве мінула. Сплыў стралец крывёй,

Прытомнасць страціў ён. Не памаглі і лекі,

І праз два тыдні той Чырэц спачыў навекі». —

«А што тады панове?» —

«Па прыгодзе той

Спісаў нам скуру лоўчы ўласнаю рукой,

Бо заслужылі. Моладзь шкодная залішне,

То ж блаславёная рука, як скуру спіша.

А зараз што? Не чуе скура бізуна,

І ў галаве і ў сэрцы пустата адна».

Загрузка...