Салярыс

ГОСЦI

Я хуценька склаў у чатыры столкi нататкi Гiбарыяна i схаваў iх у кiшэню. Паволi падышоў да шафы i зазiрнуў у яе — камбiнезоны i адзенне былi пакамечаны i ссунуты ў адзiн кут, нiбыта там хтосьцi хаваўся. З-пад стоса папер на падлозе высоўваўся беражок капэрты. Я падняў яе. Яна была адрасавана мне. Горла перахапiла спазма, я разарваў капэрту i, пераадолеўшы сябе, разгарнуў невялiкi аркушык паперы, якi быў усярэдзiне.

Сваiм незвычайна дробным выразным почыркам Гiбарыян занатаваў:

«Салярыст. штогодн.». Том 1. Дадатак, а таксама асабiст. думка Месенджара ў спр. Ф.; «Малы Апокрыф» Равiнцара».

Гэта было ўсё. Пiсьмо насiла адзнакi паспешнасцi. Цi была гэта нейкая важная навiна? Калi ён гэта напiсаў? Я падумаў, што трэба як мага хутчэй пайсцi ў бiблiятэку. Пра дадатак да першага тома «Салярыстычнага штогоднiка» я ведаў, дакладней, чуў, што ён iснуе, але нiколi не трымаў яго ў руках, бо ён уяўляў толькi гiстарычную каштоўнасць. Затое пра нейкага Равiнцара, як i пра яго «Малы Апокрыф», нiколi нават не чуў.

Што рабiць?

Я спазняўся ўжо на чвэрць гадзiны. Стоячы ля дзвярэй, яшчэ раз агледзеў пакой. Толькi зараз я заўважыў ля сцяны замацаваны вертыкальна ложак, якi складаўся. Раней я не бачыў яго, бо ён быў захiнуты разгорнутай мапай Салярыс. За мапай нешта вiсела. Гэта быў кiшэнны магнiтафон у футарале. Я дастаў апарат, футарал павесiў на ранейшае месца, а магнiтафон запхнуў у кiшэню. Зiрнуў на лiчыльнiк — амаль уся касета была скарыстана.

Зноў пастаяў ля дзвярэй, на секунду заплюшчыў вочы, напружана ўслухоўваўся ў цiшыню, якая панавала звонку. Нiчога падазронага. Адчынiў дзверы, калiдор здаўся мне чорнай прорвай, я зняў цёмныя акуляры i ўбачыў слабае святло лямпаў. Зачынiў дзверы i пайшоў налева, да радыёстанцыi.

Я наблiжаўся да круглай камеры, ва ўсе бакi ад якой, як спiцы ў коле, разыходзiлiся калiдоры. Калi мiнаў нейкi вузкi бакавы праход, скiраваны, здаецца, да душавых, заўважыў вялiкую невыразную постаць, якая амаль растваралася ў паўзмроку.

Я спынiўся як укапаны. З глыбiнi калiдора няспешна, хiстаючыся, iшла вялiзная мурынка. Я заўважыў бляск яе бялкоў i амаль адначасова пачуў мяккае шлёпанне босых ног. Яна была голая, мела толькi жаўтлявую, нiбыта сплеценую з саломы набедраную павязку; вялiзныя грудзi абвiслi, а чорныя рукi былi падобныя на сцягняк звычайнага чалавека; яна прайшла каля мяне нават не зiрнуўшы ў мой бок, i рушыла далей, пахiстваючы клубамi, як у слана, падобная на тыя каменныя выявы, што сустракаюцца часам у антрапалагiчных музеях. Там, дзе калiдор меў паварот, яна знiкла за дзвярыма Гiбарыяна. Адчыняючы дзверы, яна трапiла ў магутны пук святла, якое лiлося з пакоя. Дзверы цiхутка зачынiлiся, i я застаўся адзiн. Правай рукой я схапiў кiсць левай i сцiснуў яе так, што аж косцi затрашчалi. Пасля разгублена азiрнуўся. Што адбываецца? Што гэта было? Я згадаў перасцярогу Снаўта i здрыгануўся як ад удару. Што гэта магло быць? Хто гэтая пачварная Афрадыта? Адкуль яна? Я зрабiў адзiн, толькi адзiн крок да кабiны Гiбарыяна i знерухомеў. Я добра разумеў, што не зайду туды. Расшыранымi ноздрамi я хапаў паветра. Штосьцi было не так, я не мог з нечым пагадзiцца. Ага! Я ж падсвядома чакаў непрыемнага, рэзкага паху поту, але нават тады, калi яна iшла мiма, нiчога не адчуў.

Не ведаю, колькi я прастаяў, абапёршыся на халодны метал сцяны. На Станцыi панавала цiшыня, адзiным жывым пiскам быў далёкi манатонны гул кандыцыянераў.

Я паляпаў сябе па шчоках i паплёўся на радыёстанцыю Калi нацiснуў на клямку, пачуў гучны голас:

— Хто там?

— Гэта я, Кельвiн.

Снаўт сядзеў ля столiка памiж кучай алюмiнiевых пачкаў i пультам перадатчыка i проста з бляшанкi еў мясныя кансервы. Не ведаю, чаму пад жыллё ён выбраў радыёстанцыю. Ашаломлены, я стаяў у дзвярах, гледзячы на яго скiвiцы, якiя жавалi мяса, i раптам адчуў, што я галодны. Я падышоў да палiц, з кучы талерак выбраў менш запыленую i ўсеўся насупраць Снаўта. Нейкi час мы жавалi моўчкi, пасля Снаўт устаў, дастаў з насценнага шкапчыка тэрмас i налiў па шклянцы гарачага булёну. Ставячы тэрмас на падлогу, бо на столiку не было месца, ён спытаўся:

— Ты бачыў Сарторыуса?

— Не. А дзе ён?

— Наверсе.

Наверсе знаходзiлася лабараторыя. Мы зноў замоўклi. Было так цiха, што бляшанкi аж бразгалi ў нашых руках. На радыёстанцыi панавала ноч. Iлюмiнатар быў шчыльна зачынены звонку, пад столлю гарэлi чатыры круглыя свяцiльнiкi. Iх водблiскi трымцелi ў пластыкавым корпусе перадатчыка.

На скулах Снаўта выступiлi чырвоныя жылкi. Ён быў зараз у чорным вялiкiм паношаным свiтэры.

— Што з табой? — спытаўся Снаўт.

— Нiчога. А што можа быць?

— Ты спацеў.

Я рукой выцер лоб. Сапраўды, я аблiваўся потам; гэта, вiдаць, была рэакцыя на ранейшыя ўражаннi. Снаўт пазiраў на мяне. Мо расказаць яму? Я хацеў, каб Снаўт аказаў мне найбольш спрыяння. Хто, супраць каго i якую вёў тут гульню?

— Горача, — прамовiў я. — Я думаў, што клiматызатары ў вас працуюць лепей.

— Праз гадзiну будзе нармальна. А ты ўпэўнены, што ўспацеў толькi ад гарачынi? — Ён пiльна зiрнуў на мяне.

Я старанна жаваў, не выдаючы, што прыкмецiў яго позiрк.

— Што ты думаеш рабiць? — нарэшце спытаўся Снаўт, калi мы закончылi есцi.

Ён кiнуў увесь посуд i пустыя бляшанкi ва ўмывальнiк ля сцяны i зноў сеў у крэсла.

— Далучаюся да вас, — адказаў я флегматычна. — Вы ж маеце нейкi план даследаванняў? Нейкi новы раздражняльнiк, здаецца, рэнтген цi яшчэ нешта.

— Рэнтген? — здзiвiўся Снаўт. — Дзе ты гэта чуў?

— Не помню. Мне нехта сказаў. Мо на «Праметэi». А што? Вы яго ўжо скарыстоўваеце?

— Я не ведаю дэталяў. Гэта была iдэя Гiбарыяна. Ён распачаў разам з Сарторыусам. Але адкуль ты пра гэта ведаеш?

Я пацiснуў плячыма.

— Не ведаеш дэталяў? Ты мусiш быць пад час доследаў, гэта ж уваходзiць у твае абавязкi. — Я не дагаварыў.

Снаўт маўчаў. Пiск кандыцыянера сцiх. Тэмпература была нармальная. У паветры вiсеў толькi несцiханы высокi гук, якi нагадваў мармытанне канаючай мухi. Снаўт устаў, падышоў да пульта кiравання i пачаў бяссэнсава пстрыкаць выключальнiкамi — галоўны рубiльнiк быў адключаны. Праз нейкi час ён прамовiў, не паварочваючы галавы:

— Трэба будзе ў сувязi з гэтым выканаць усе фармальнасцi… ведаеш…

— Праўда?

Ён павярнуўся i зiрнуў на мяне нiбыта шалёны. Не магу сцвярджаць, што я знарок стараўся вывесцi яго з раўнавагi, але нiчога не разумеючы ў гульнi, якая тут распачалася, я мусiў быць стрыманым. Пад каўняром яго чорнага свiтэра рухаўся востры кадык.

— Ты быў у Гiбарыяна, — прамовiў Снаўт нечакана.

Гэта не прагучала запытаннем. Я ўзняў бровы i спакойна пазiраў у яго твар.

— Ты быў у яго пакоi, — паўтарыў ён.

Я кiўнуў, нiбыта згаджаючыся: «Дапусцiм. Ну i што?»

Я хацеў, каб ён працягваў.

— Хто там быў? — спытаўся Снаўт.

Ён ведаў пра яе!!!

— Нiкога. А хто там мог быць? — спытаўся я.

— Тады чаму ты мяне не пусцiў?

Я ўсмiхнуўся.

— Спалохаўся. Ты ж мяне папярэджваў. Калi клямка зрушылася, я iнстынктыўна прытрымаў яе. Чаму ты не сказаў, што гэта ты? Цябе я пусцiў бы.

— Я думаў, што там Сарторыус, — прамовiў ён няпэўна.

— Ну i што?

— Як ты лiчыш… што там сталася? — адказаў ён пытаннем на пытанне.

Я вагаўся.

— Ты павiнен ведаць лепш за мяне. Дзе ён?

— У халадзiльнiку, — адразу растлумачыў Снаўт. — Мы перанеслi яго ранкам, адразу ж… таму што гарачыня.

— Дзе ты яго знайшоў?

— У шафе.

— У шафе? Ён быў ужо нежывы?

— Сэрца яшчэ стукала, але ён ужо не дыхаў. Гэта была агонiя.

— Ты спрабаваў яго ўратаваць?

— Не.

— Чаму?

Ён памарудзiў.

— Я не паспеў. Ён памёр раней, чым я яго паклаў.

— Ён стаяў у шафе? Памiж камбiнезонамi?

— Так.

Снаўт падышоў да невялiкага пiсьмовага стала ў куце, узяў там лiсток паперы i паклаў яго перада мной.

— Я напiсаў папярэднi акт, — прамовiў ён. — Добра, што ты агледзеў пакой. Прычына смерцi… смяротная доза пернасталу. Там напiсана.

Я вачыма прабег кароткi тэкст.

— Самазабойства… — паўтарыў я цiха. — А прычына?..

— Нервовае ўзрушэнне… дэпрэсiя… альбо як гэта там называецца. Ты ведаеш гэта лепш, чым я.

— Я ведаю толькi тое, што сам бачу, — запярэчыў я i глянуў яму ў вочы, бо ён стаяў нада мной.

— Што ты хочаш сказаць? — спакойна спытаўся Снаўт.

— Ён увёў сабе пернастал i схаваўся ў шафе? Калi было менавiта так, то гэта не дэпрэсiя, не нервовая ўзбуджанасць, а востры псiхоз. Паранойя… Напэўна, яму здавалася, што ён нешта бачыць… — працягваў я ўсё больш павольна, пазiраючы яму ў вочы.

Ён адышоўся ад радыёпульта i зноў пачаў пстрыкаць выключальнiкамi.

— Тут толькi твой подпiс, — азваўся я праз хвiлiну. — А Сарторыуса?

— Ён у лабараторыi. Я табе ўжо казаў. Ён не паказваецца; я думаю, што…

— Што?

— Што ён замкнуўся.

— Замкнуўся? Ах, замкнуўся. Вось што! А мо барыкады ўзвёў?

— Мажлiва.

— Снаўт… — пачаў я, — на Станцыi нехта ёсць.

— Ты бачыў?!

Ён нагнуўся да мяне.

— Ты абараняў мяне. Ад каго? Цi мо гэта галюцынацыя?

— Што ты бачыў?!

— Гэта чалавек, праўда?

Снаўт не адказаў. Ён адвярнуўся да сцяны, нiбыта не хацеў, каб я бачыў яго твар. Ён барабанiў пальцамi па металiчнай перагародцы. Я пазiраў на яго руку. На костачках ужо не было крывi. I тут я раптоўна зразумеў.

— Гэты чалавек рэальны, — прамовiў я цiха, амаль што шэптам, нiбыта перадаваў яму тайну, якую маглi падслухаць. — Так? Да яго можна… дакрануцца? Яго можна… паранiць… апошнi раз ты бачыў яго сёння.

— Адкуль ты ведаеш?!

Снаўт стаяў, не адварочваючыся. Стаяў ля самай сцяны, датыкаючыся да яе грудзьмi, нiбыта яго прыбiлi мае словы.

— Непасрэдна перад маёй пасадкай… Незадоўга да гэтага?

Снаўт скурчыўся як ад удару. Я ўбачыў яго шалёныя вочы.

— Ты?!! — выцiснуў ён. — Хто ТЫ такi?!

Здавалася, ён вось-вось кiнецца на мяне. Гэтага я не чакаў. Усё стала з ног на галаву. Ён не верыць, што я той, за каго сябе выдаю? Што гэта азначае?! Ён глядзеў на мяне з сапраўдным страхам. Цi мо гэта было ўжо шаленства? Атраўленне? Усё мажлiва. Але ж я бачыў — гэтае стварэнне, а значыць, i я сам… таксама?..

— Хто гэта быў? — спытаўся я.

Гэтыя словы крыху супакоiлi яго. Але ён пазiраў на мяне так, нiбыта яшчэ не давяраў мне. Я зразумеў, што зрабiў фальшывы крок i што ён не адкажа мне.

Снаўт паволi ўсеўся ў крэсла i сцiснуў галаву рукамi.

— Што тут адбываецца… — прамовiў ён цiха. — Бязглуздзiца…

— Хто гэта быў? — паўтарыў я.

— Калi ты не ведаеш, — прамармытаў ён.

— Дык што?

— Дык нiчога.

— Снаўт, — прамовiў я, — мы ж далёка ад дому. Давай гуляць адкрыта. Усё i так заблытана.

— Што ты хочаш?

— Я хачу, каб ты сказаў, каго ты бачыў.

— А ты?.. — падазрона прамовiў ён.

— Снаўт, ты ходзiш па кругу. Я табе скажу, але i ты мне скажы. Можаш не хвалявацца, я не буду лiчыць цябе вар’ятам, бо ведаю…

— Вар’ятам! О Божухна! — Ён паспрабаваў засмяяцца. — Мой ты чалавеча, але ж ты нiчога, зусiм нiчога… бо вар’яцтва было б выратаваннем. Калi б ён хоць на iмгненне паверыў, што з’ехаў з глузду, ён не зрабiў бы гэтага, ён быў бы жывы…

— Значыць, ты схлусiў, калi напiсаў у акце пра нервовую ўзбуджанасць?

— Вядома!

— Чаму ты не напiшаш праўду?

— Чаму? — перапытаў ён.

Запанавала маўчанне. Я зноў зайшоў у тупiк, я зноў нiчога не разумеў, а праз хвiлiну мне здалося, што я здолею пераканаць яго i мы сумесна паспрабуем адгадаць загадку. Чаму, чаму ён не хоча гаварыць?!

— Дзе робаты? — азваўся я.

— На складах. Мы замкнулi ўсiх, за выключэннем тых, якiя абслугоўваюць касмадром.

— Навошта?

Ён не адказаў.

— Ты не скажаш?

— Я не магу.

Тут было штосьцi такое, чаго я нiяк не разумеў. А мо падняцца да Сарторыуса? Раптам я ўспомнiў запiску, i яна падалася мне на гэты момант сама важнай справай.

— Як ты ўяўляеш нашу далейшую працу ў такiх абставiнах? — спытаўся я.

Снаўт пагардлiва пацiснуў плячыма:

— Якое гэта мае значэнне?

— Ах, так? Што ж ты будзеш рабiць?

Снаўт маўчаў. Недзе ў далёкай цiшынi зашлёпалi босыя ногi. Пасярод нiкелю i пластыку, высокiх шафаў з электроннай апаратурай, шкла, дакладных прыбораў гэтае шлёпанне гучала як няўдалы жарт нейкага пустадомка. Крокi наблiжалiся. Я ўстаў i напружана сачыў за Снаўтам. Ён услухоўваўся, прымружыўшы вочы, але не падаваў прыкмет страху. Выходзiць, ён баяўся не яе?

— Адкуль яна з’явiлася? — спытаўся я. I на яго маўчанне дадаў: — Ты не хочаш сказаць?

— Я не ведаю.

— Добра.

Крокi аддалiлiся i сцiхлi.

— Ты не верыш мне? — прамовiў Снаўт. — Даю табе слова, што не ведаю.

Я моўчкi адчынiў шафу са скафандрамi i пачаў рассоўваць цяжкiя пустыя абалонкi. Як я i меркаваў, углыбiнi, на круках, вiселi газавыя пiсталеты для палёту ў прасторы без гравiтацыi. Вядома, гэта не зброя, але газавы пiсталет лепш, чым нiчога. Я праверыў зарад i павесiў пiсталет у футарале цераз плячо. Снаўт уважлiва назiраў за мной. Калi я падбiраў даўжыню раменьчыка, ён з’едлiва ўсмiхнуўся, паказаўшы жоўтыя зубы.

— Удалага палявання! — прамовiў ён.

— Дзякуй табе за ўсё, — сказаў я i накiраваўся да дзвярэй.

Ён ускочыў з крэсла:

— Кельвiн!

Я зiрнуў на яго. Ён ужо не ўсмiхаўся. Бадай што нiколi я не бачыў такога спакутаванага твару.

— Кельвiн, гэта не… Я… я… сапраўды не магу, — мармытаў Снаўт.

Я чакаў, цi скажа ён што-небудзь яшчэ, але ён толькi мыляў губамi, нiбыта хацеў з iх нешта выцiснуць.

Я павярнуўся i моўчкi выйшаў.