Сцежка дадому

* * *

Каташкі на вольхах, каташкі...

Нібы залатымі кутаскамі,

Зноў паабчапляліся ляскі

Ля маёй Дубровы каташкамі.

Край бацькоўскі! Я ізноў жыву!

Тыя ж хмаркі белыя ў блакіце,

Так жа каня падае ў траву,

I жаўцее лотаць у ракіце.

Ля дарогі рупны трактарок

Ходзіць полем з жаваранкам спеўным.

Там — пастух ля статка: хто — здалёк

Не пазнаць, ды ён дуброўскі ж, пэўна.

Падыду да дзядзькі. Пастаім

Ля дымка ягонай папяроскі.

Як вядзецца, пагамонім з ім

Пра жыццё, пра ўсе навіны вёскі.

Я не госць тут. Тут — мая зямля.

I свой край я не аддам нікому!

Забрыду за свет хай, ды й здаля

Сцежка прывядзе мяне дадому.

Азярко сінее між куп'я,

Устае зара — зямлі карона —

Над вясёлым жытам.

Я тут — я.

Тут мае і карані і крона.

* * *

Ізноў я прачынаюся на сене...

Ка мне ў адрыну,

дзе сонца напрацягвала праз шчыт

ружовых паскаў,

Збягаюцца ўсе гукі раніцы.

Вось бразнула вядро ля студні

і журавель свой рып пацёг уніз,

пасля ізноў уверсе расскрыпеўся...

Залапатаў на прыгуменні Віцеў трактарок —

нядарам жа празвалі яго дзеці «лапатунчык»

малы, а гуку — на ўсю акругу...

З двара шафера Ромы

(вясной ён жонку яснавокую

прывёз з-над Слуцка)

Рассыпаўся сярэбраным пясочкам

грудны і звонкі голас: «Ціп-ціп-ціп!»

Тут нашы рыпнулі варотцы:

«Цётка Надзя!! — голас брыгадзіркі.—

Пойдзеце наранкі на сянаж!»

(Так, гэта — мацеры нарад:

сягоння за яе

Я з віламі пайду раўняць зялёны бурт.)

Праз дзірку ў даху ластавачка пырхнула

(не, я яго перасцялю ўсё ж руберойдам

за водпуск),

Залопаў крыллем певень за сцяною,

цялё рыкнула недзе...

Бягуць, бягуць, крыжуючыся, гукі

(ну, хоць збірай іх у гербарый,

засушваючы на паперы ў літары

Цяпер ізноў усе яны — мае:

Я — дома.

* * *

Радзіма...

Маленства тупкія сцежачкі

Пад белым крылом туманаў

(То з лісцем клейкім трыпутніку,

што так лагодна халодзіць ногі,

То з чабарком-чубарком,

які да санцаўсходу яшчэ

заняўся наўкол сінявата-ружовым агнём,

То з мохам лясным зелянцовым,

абсыпаным рыжым шыпульнікам-гліцай

і паабкіданым жывымі ўзорамі сонца,

То з нізенькай дзятлавінкай белагаловай —

як прыпадаў да яе некалі наш Гнедка,

якога бацька даваў мне адвесці на луг,

То з верасам,

што так прутка шлёгае аб калашыну

квяцістай галінкай-мяцёлкай

з ублытанай там пчалой,

То з куп'істым сіўцом,

што тапырыцца ўвосень рыжкамі —

як голыя птушаняты, тояцца там яны).

Радзіма...

На камяністым падзоле скупым

Тут бацька шчасця шукаў.

Уставала яно — часцей у сне, чым наяве —

Жытам сцяблістым

(як у сабор, страшнавата ў яго ўвайсці),

Грэчкай кусцістаю, шумнай

(ляж між чырванаватых сцяблін

у звоне пчаліным

і дыхай на поўныя грудзі

дзіўным дарам зямлі),

Грымучым гарохам

(ён так і страляе, сухі,

калі месціш яго ў драбіны),

Вастравусым ячменем,

Аўсом.

Бульбы чырвонымі горкамі.

Гадуючы шчасце сваё,

заўсёды браў сабе бацька ў памочнікі

соцна і вецер.

Радзіма...

Кузаў галасу і смеху

Вязе грузавік праз сяло —

едуць вяскоўцы на сена.

На хаду ўхапіўшыся чэпка за борт,

да іх перакідваюся і я.

Як журкатлівая рэчка,

мне проста ў сэрца цячэ

наша, такая знаёмая змалку, мова.

Чуецца ў ёй мне

ручая прыдарожнага булькат,

ветру пошум у бэзавым лісці

ды — пад шляхамі белых аблокаў —

каласоў несціханыя руны...

Радзіма...

За беразнячком акалічным

(якія там мясцінкі грыбныя!)

наліваецца чырванню новы дзень.

Першым пачуў яго

агнякрылы дваровы пявун:

выціснуўся з куратніка,

пацягнуўся,

адставіўшы ўбок адну, потым другую

нагу,

і з шумам ускочыў на засаўкі —

свету ўсяму паведаць хутчэй

радасць...

З поля ідуць каровы —

паважна, ківаючы ўверх-уніз галовамі,

нясуць дамоў сырадою поўныя вымі;

сустракаюць іх гаспадыні каля варот

разам з малымі ўнукамі-гараджанамі,

што ўжо здалёк пазнаюць

«сваю» Сыботу ці Краску...

Чую гоман на вуліцы —

гэта кіёчак вывеў з двара старую Грышчыху:

сагнутая ў крук (што ж,

за работай спіны не разгінала век),

ідзе-валюхаецца яна — ніжай платоў,—

даганяючы рабую свінню,

і ўсё нешта гаворыць-гаворыць...

Разварочваецца ля нашых акон,

шаляснуўшы па адвіслым голлі вяза

(хаця ж бы не вывернуў шула ў варотах),

аграмадзіна камбайн.

Гляджу: у кабіне... Адамішын Вова!

А здаецца ж, учора

бегаў ён тут, па вуліцы, босы

(ногі — хоць рэпу сей),

ганяючы драцяным прутом кацёлку —

іржавы абручык з вобада...

Радзіма...

ПРА СТАРУЮ АДЭЛЮ

На душы ў яе сёння —

нядзеля:

Ладзіць градкі

старая Адэля.

Пускае ў разорку з пальцаў,

як жывое, насенне —

Буракоў ды гуркоў

сем'і.

А казала ж мне ўвосень

(сядзела з кійком яна каля хаткі),

Што не трэба ўжо будуць

ёй градкі.

З усім яна разлічылася

тут, на свеце —

Работу ўсю парабіла,

дарогу дала дзецям.

Цяпер аж самой няёмка —

ад яе ж ніякага толку:

Хлеб пераводзіць

толькі.

Даўно сабралася

ў найдальнюю Адэля дарогу:

Восем дзесяткаў на свеце —

ні мала, ні многа.

У куфры ўсё ўжо да смерці

ў Адэлі падрыхтавана:

I сарочка, і андарак, і хуста,

і грошы на пахаванне.

Толькі смерць затрымалася нешта

за небасхілам —

Зноў не прыйшла па Адэлю,

зноў на яе забыла.

Зноў, нібы падарунак —

вясна ля прыселля...

Ладзіць градкі

старая Адэля.

Раўняе граблямі іх,

разоркі значыць рукою,

Як і гэта зямля,

счарнелай такою.

*

Нідзе не была ў свеце Адэля,

цягніка не бачыла нават —

Тут, у сяле, ішоў яе век:

на тым унь грудку за канавай.

Як дрэва, на месцы адным

расла і старэла

ў дзён завірусе.

Тут, у тумане, ...

усе яе вёсны —

як гусі.

Цэлы век свой Адэля

толькі і знала,

што ў зямлі гэтай корпалася:

садзіла, палола, жала.

Як пчала, шчыравала

ад рання да цёмначы,

рукамі сваімі парэпанымі

хлеб здабывала надзённы.

Так, не была яна ў свеце,

ды толькі хлеб яе гэты,

Як жывы, абышоў

мо паўсвету.

Так, мала хто ведаў Адэлю,

(а сёй-той нават знацца б з ёй грэбаваў),

А вось хлеб яе добра ўсе ведалі,

ніхто яго ад сябе не адгрэбваў.

На хлебе Адэліным тым і

раслі і вышыні свае бралі

мантажнікі і высотнікі,

акадэмікі і адміралы.

Утрымліваліся на ім,

працуючы бесперабойна,

міністэрствы і ведамствы,

фабрыкі і філармоніі.

Хадзілі станкі ўверх-уніз з ляскам —

Адэлін хлеб,

Пісалі ракеты космасу казку —

Адэлін хлеб.

Як пупышка вясной,

На Адэліным хлебе

развівалася —

пад гром авацый —

Цывілізацыя.

Калі, звар'яцеўшы,

круціў пад небам

віхар вайны пякельны,

I тады не сышла з бацькоўскай зямлі

(утрымалася неяк!)

Адэля.

Не, не была партызанкай Адэля,

але без Адэлі

Што б яны, партызаны,

елі?

Усе брыгады, усе злучэнні

(якія пра іх складаюць паданні!)

Былі

на яе ўтрыманні.

А пасля вызвалення

яна

з тых жорсткіх руінаў

Уздымала з усімі

краіну.

Недаядала сама,

ды на хлебе сваім

дзяржала

Адэля

дзяржаву.

*

Жанчыны зямлі нашай!

Краю ўсяго гераіні!

Складаць бы пра кожную з вас

паэмы ды гімны!

Хай ганаровых званняў

не шмат хто з вас удастоены,

Ды ўзнагарод найвысокіх

усе вы дастойныя!

Каб усіх вас, як трэба, адзначыць,

каб выдаць усе, што вы заслужылі,

медалі,

У зямлі б не хапіла, напэўна,

металу!

Толькі нашто вам медалі?

Не думалі вы пра славу:

Рабілі — і ўсё —

сваю будзённую справу.

Найлепшая з узнагарод

для вас

(скажаце ўсе вы пра тое):

Добрае слова

людское.

*

Дажываюць свой век

жанчыны нялёгкае долі,

Даручыўшы работу сваю

трактарам ды камбайнам у полі.

Самі ж на градках капаюцца

ці — да пенсіі сціплай даробак —

Падмятаюць вуліцы ў горадзе,

выстойваюць у гардэробах.

Убачыш іх — пакланіся,

з павагаю распытай

пра вялікі іх шлях за плячыма,

што супадаў са шляхам цэлага краю

Яны —

гісторыя наша жывая.

* * *

Зграбаем сена.

Па купінах бегаюць граблі,

Збіраюць — у копы, у копы —

Чэрвень чмяліны між грабамі.

Вал зялёнага сушава

Качаем па галіне колкай

(Эх, лезуць за шыю сяніны,

Шчыкочуць пад ліпкай саколкай!).

Між частай асочкі-кусачкі

Мільгаюць дзятлавіны галоўкі,

Бліскае сподам ліста падбел,

Маркоўнік выпнуўся ломкі.

I ўсё гэта — граблямі, граблямі —

У пераборы

(Ну ж і дзякаваць будзе зімою —

за лета падараванае —

Падласка ў аборы!).

Што? Сонца за гай завярнула?

Не, хай пачакаюць смажэнікі ў печы!

Даграбём!

Чым на дажджах мокнуць сену,

Лепш яшчэ памакрэюць хай плечы!

РЫЖКІ

Я ўжо знайсці іх і не марыў:

За дзень бадзяння па гаях

З дзесятак бабак і свінарак

У кошык свой і ўкінуў я.

I вось пад елачкамі — не руш:

Яны, рыжманыя кружкі!

I тут і там — вачам не веру —

Па травяным лужку — рыжкі!

На крохкіх ножках-карацельках

Няйначай, зверанят сям'я —

У зелянавых жылках ценькіх

Застылі ў страху між куп'я.

Я не спяшаў іх рэзаць, рыжых,

Хадзіў ля іх, паўз той лужок.

А калі браў, падоўгу слізгаў

У пальцах, як жывы, рыжок.

ВАСІЛЬКІ

Я зноў пра вас спяваю, васількі —

Як хораша сінееце вы ў жыце!

Над вамі спраку веку жаўрукі

Высока заліваюцца ў блакіце.

З блакітам, з неба яснай сінявой

Я вашы параўноўваю пялёсткі.

Параздавалі шчодра колер свой

Вы дзетвары белагаловай вёскі.

На тое ж, што ад вашай сінявы

Пазбавіліся б сейбіты ахвоча,

Бо як-ніяк, а пустазелле вы,—

Чамусьці зноў заплюшчваю я вочы.

* * *

Дома ў нас — не за колькі зямель

на лужку

ці не бачыў ты дзіва:

з веку ў век,

з лета ў лета

рупліва

пералічвае краскі

чмель.

* * *

Хто месяца жарыну

У надбор'е запусціў?

0 як ён азярыну

Начную асвяціў!

Паслаў — каму пад ножку? —

Жывую, з серабра

Нябесную дарожку

Па хвалях і вірах!

Пайшла яна — успышкамі —

Па беразе ў расе,

Па голках хвой, па шышках,

Па верасе.

Хто месяца жарыну

У надбор'е запусціў?

І чый там, у ажынніку,

Гарачы шэпт: «Пусці!»

НАШАМУ ЛЕСУ

Годны лес! Над табой, разгайданым,

За стагоддзем стагоддзе пяе.

Разбіваліся ўшчэнт ураганы

Аб зялёныя грудзі твае.

Непахісна, як волат замглёны,

Ты стаіш: у зямлі — карані.

У ліхія гады ад палону

Край увесь ты сабой бараніў.

Еду дзень, а паўз шлях зноў, узнёслыя,

Сосны, сосны — камель пры камлі.

Вечна ж грайце пад хмаркамі, сосны,—

Варта верная роднай зямлі!

* * *

Туманам зацягнула дні —

Зноў свету не відаць.

У парнай белай цішыні,

Застыўшы, ліпы спяць.

Год новы побач, за сцяной,

I на табе — туман:

Зноў над прымоўклаю зямлёй

Варожыць, як шаман.

Шляхі і сцежкі — мокры глей,

Раскіслі — не вылазь.

Ледзь ступіш — чэпіцца, як клей,

Да чаравіка гразь.

I сніцца, сніцца ўсім адно:

Ідзе-гудзе сама,

Шлейф белы кінуўшы ў акно,

Завейная зіма.

* * *

Такую падзею

мы праглядзелі:

Шпакі прыляцелі!

Дазнаўся пра гэта я ў дрогкім трамваі

ад дзвюх,

з бітончыкамі малака ў руках цётак.

От як!

Дзеці зямлі, гэта ж — дзіва! —

жывём мы ўжо

Без перасвісту шпакоў,

што некалі першымі нам абвяшчалі

вясну

Без крыгалому чаканага на рацэ,

што досвіткам белатуманным

будзіў увесь свет

самаю мірнаю з кананад,

Без паху раскрытай плугам раллі,

якую, зляцеўшыся з усяго наваколля

абходжвалі шумна гракі,

Без рос на траве

(ці помнім хоць мы,

калі ступалі па іх апошні раз

босай нагой?),

Без празрыстасці бярозавіка

(як гулялі ў ім сонечныя зайчыкі,

калі мы неслі яго ў слоіках

з бязлітаснага ўзлеску!),

Без перапёлчыных ранкаў,

Ясных заранкаў,

Без красавання жытоў на зямлі,

Без налівання,

Без светлага мігу таго,

калі, вылезшы пагрэцца на сонцы,

абсядаюць усе лазнякі ваколіцы

такія рахманыя коцікі,

калі выпырхваюць раптам з пупышак бяроз

вясёлыя выраі лісця,

калі зацвітаюць на волі пралескі,

сон,

святаяннік,

крушына...

Што з намі робіцца?

* * *

Зноў — сівец, і хвойкі, і дымок,

Як калісь, над станам Пастуховым.

Я тут гэтаксама недзе мок

Пад шумлівай сховаю альховай.

Добры дзень, далёкая смуга!

Добры дзень, маіх узлескаў лісце!

Тут расой крутой мая нага

Апяклася, босая, калісьці.

Вунь і ты, чысцюткі ручаёк!

Як я рад, што ў пераплёт маліны

З той пары замглёнай ты не ўцёк,

Што вярнуў мае гады малыя!

Хутка мой раскручваецца век,

I вясны жыцця хіба не шкода:

Чалавек таму і чалавек.

Што Учора ў ім жыве заўсёды.

Нарадзіў мяне вось гэты край,

Крылы ў вырай тыя хаты далі:

Хто я, вам раскажа той вунь гай,

Тых палёў падсіненыя далі.

Лог і луг, крынічная бруя,

Сцежак ласка, халадок дасвецця,

Людзі нашы, мова — гэта я,

I без іх мяне не зразумець вам.

* * *

Зноў вы стынеце, вербы мілыя,—

У канаве вада, як слюда.

Адляцела — у вырай, у вырай —

Лісця срэбнага чарада.

Мусіць, я пазнавата прыехаў —

Як нямы, за дарогаю гай.

Адшумеў, адзвінеў. Нават рэха

Знікла недзе — гукай не гукай.

Пад нагамі — іржэўнік, як шчотка.

Лета жаўранкавае — у тарпах.

Гоніць восень — пахмурая цётка —

Лісце скручанае па шляхах.

Ну, а нас — што па свеце кідае?

Не сядзіцца чаму нам, скажы?

Каб за сінімі краявідамі

Бачыць новыя міражы?

Ёсць у кожнага скарб бясцэнны

(Што там золата ўсіх прызоў!).

Гэты скарб — хаты матчынай сцены

У сучках, у маршчынах пазоў.

Гэты скарб — агародчык са слівамі,

З бэзам, што яшчэ дзед пасадзіў

(Хто з нас кветкамі тымі «шчаслівымі»

Сноў дзіцячых не саладзіў?).

Гэты скарб — гай за хатамі, звонкія

Над разлогамі пчолаў шляхі,

Ясната сенажацяў рамонкавых,

Балатоў прыазёрныя мхі

З чыстым голасам жураўліным,

З журавінным дажджом між куп'я...

Гэты скарб — маленства краіна,

Гэты скарб — радзіма твая.