Свята для сэрца

4. БЕРАСЦЕ – “ЗНОЙДЗЕНЫ” ГОРАД

Часам здараецца, што пад зямлёй знікаюць не толькі скарбы, але нават… цэлыя гарады і вёскі!

Некалі быў у мяне невялічкі клас – дзяўчынка з касічкамі ды чатыры хлопчыкі-“чамучкі”. Аднойчы напісаў я на дошцы тэму ўрока: “Як згубілі горад?”

Глядзяць вучні то на дошку, то на мяне, маўчаць. Раптам бачу – разгублена цягнецца ўгару адна рука, за ёй другая...

– Як можна горад згубіць?

– Ён жа не цукерка, не ручка, не сцірка. Гэта ж цэлы горад!

Тут ужо ўвесь клас ажывіўся:

– Нельга горад згубіць!

А я не здаюся:

– А вось уявіце. Стаяў ў падножжа вулкана вялікі горад. Стагоддзямі маўчаў вулкан. Побач доўга і шчасліва жылі людзі. Нараджаліся, паміралі. Нетаропка кацілася кола жыцця. Пакаленні ішлі следам за пакаленнямі. І раптам прачнуўся маўклівы вулкан, заклакатаў, выкінуў гарачую лаву, засыпаў попелам прыгожы горад. Так бывае?

– Бывае! – ківаюць віхрастыя галовы і два белыя банцікі.

– А другі горад квітнеў сярод пустыні. Шчасліва жылі людзі. Але насунулася пустыня. І паглынула горад. Так бывае?

– І так бывае! – згаджаюцца дзеці.

– А трэці горад знаходзіўся на беразе мора. Аднойчы прыйшла вялікая хваля-цунамі, шырока разліліся марскія воды і пахавалі горад на глыбокім дне. І так бывае. А чаму ў нас такое не магло адбыцца?

– А ў нас пустыні няма!

– І вулканаў няма!

– І мора далёка!

А самы дапытлівы хлопчык сказаў аўтарытэтна:

– Я ўжо ўсе гарады ведаю. Нікуды яны не знікалі. Нават большымі становяцца. У Мінску я быў, і ў Гродна быў, а ў Брэсце – нават сто разоў быў!

– А хочаш у сто першы раз пабываць у Берасці?

– Дзе?

– У Берасці. Гэта таксама Брэст, але вельмі-вельмі старажытны. Яму ўжо многа соцень гадоў. І менавіта ён некалі “згубіўся” – быў пахаваны пад глеем, пад зямлёю, на месцы, дзе сыходзіліся Мухавец з Бугам. Доўга было схавана Берасце. Аднак сорак гадоў назад прыйшлі сюды археолагі.

Вучоныя знайшлі шмат цікавых рэчаў. Вось металічныя крыжы, іконкі, залаты пярсцёнак, фігурка шахматнага караля…

Але самай цікавай знаходкай стаў… просты грабеньчык. Так-так, не здзіўляйцеся!

– Грабеньчык? – зноў не паверылі дзеці. – Хіба можа ён быць даражэй за золата ці серабро?

– Сам грабеньчык – не, а вось словы на ім…

І я напісаў на дошцы:

– А, Б, В, Г, Д…

– Якія ж гэта словы?! – сказалі вучні. – Гэта проста азбука… АБэВэГэДэйка нейкая! Гэтак мы і ў першым класе пісаць умелі… Так?

– Правільна, але не зусім. Раней кожная літара мела сваю назву. Першыя дзве вы і самі згадалі:

А – “аз” (што значыць “я”).

Б –“букі” (“буду”), разам: азбука, алфавіт. Далей ідуць:

В – “ведзі” (“ведаць”).

Г – “глаголь” (“слова”).

Д – “дабро” (“добра”)…

А калі ўсе гэтыя літары-словы скласці ў сказ атрымаецца:

“Я БУДУ ВЕДАЦЬ СЛОВА ДОБРА”!

Вось што напісаў старажытны вучань.

– Не вучань, а вучаніца, – важна заўважыла дзяўчынка.

Існуе даўняе паданне пра тое, адкуль пайшла назва Берасце. Некалі, вельмі-вельмі даўно, ехаў па нашых мясцінах госць. А раней, трэба сказаць, гасцямі называлі купцоў, якія гандлявалі ў дальніх краінах. Пакуль ехаў добрай дарогай госць – бяды не ведаў, а як з дарогі збіўся – у балоце загруз. Але не разгубіўся гандляр: пасцяліў каням пад ногі бяросту – кару з бяроз. Так і пераехаў багністае месца.

А ў памяць пра ўдалы пераезд пабудаваў купец у бярозавым гаі маленькую царкву – Богу памаліцца. З цягам часу вакол яе пасяліліся людзі. Вырас прыгожы горад, у якім жыла дзяўчынка, што згубіла аднойчы грабеньчык з літарамі.

– Маленькі быў грабеньчык, – працягваў я апавяданне. – Месца на ім хапіла толькі да літары Л (“людзі”). Але гэта вельмі важная для нас літара. Бо з яе пачынаецца слова “лета”.

– Правільна, – падхапілі вучні. – Летам цёпла, летам канікулы. Вельмі важнае для нас слова.

– Аднак раней яно азначала не толькі цёплае лета, але і ўвесь год. Таму першыя кнігі, у якіх апісваліся падзеі, называлі летапісамі. Менавіта на старонках летапісу некалі з’явілася самая першая згадка пра Берасце.

Было лета 6527-ае ад пачатку Света, інакш – 1019 год ад Хрыстова нараджэння.

Князі Святаполк і Яраслаў забыліся пра братэрскую любоў. Кожны хацеў уладарыць у Кіеве. Але нельга княскую шапку напалам рассекчы. Таму біліся князі не на жыццё, але на смерць. Сышліся яны ў крывавай сечы – і быў разбіты Святаполк. Ягоная дружына вымушана была адыходзіць. Вось неяк увечары падышла яна да берасцейскіх сцен. Стомленыя ваяры неслі насілкі з цяжка хворым Святаполкам. Крыкнуў князь у забыцці:

– Не спыняйцеся ў Берасці. Ідзіце далей!

Паслухаліся ваяры свайго князя, пайшлі далей – у Польшчу і Чэхію. Але слова ўжо зляцела з вуснаў ды ў летапіс патрапіла. Так упершыню пісьмова быў згаданы горад на рацэ Буг.

Таму 1019 год і лічыцца годам яго нараджэння.

Сёння ёсць такое месца, дзе можна патрапіць у мінулае. Як на “машыне часу”, пераехаць з прыгожага сучаснага Брэста ў загадкавае былое Берасце.

Высокі шкляны будынак захоўвае драўляны горад ХІІІ стагоддзя. На глыбіні чатырох метраў – хаткі і вулачкі, выбрукаваныя дрэвам.

Гэта “Берасце” – вельмі незвычайны і цікавы музей. Слова музей азначае сховішчы рэчаў і дакументаў, якія дазваляюць даведацца пра мінулае. Што можна даведацца пра Берасце?

Некалі тут было больш за дзве сотні хат. Па старажытнай вуліцы рухаліся людзі. Гудзелі мяхі ў кузні, молат біў па кавадле. А майстрыхі ткалі адзежу, упрыгожвалі вышыўкай скураны абутак. Горад жыў ужо не адно стагоддзе. І раптам знік…

Чаму Берасце пакінулі людзі? Можа, хвароба ці голад сталі прычынай? Можа, жорсткі вораг спустошыў горад? Сапраўдная прычына не вядомая. Але Берасце захавалася цудоўна. Відаць, для таго, каб мы больш даведаліся пра жыццё продкаў.

1. Як можа горад апынуцца пад зямлёй?

2. Грэкі кажуць: алфавіт, англічане – эйбісі, немцы – абэцэ. Гэтыя словы атрымаліся ад назваў першых літар. А як алфавіт называўся ў старажытным Берасці?

3. Перакажыце паданне пра заснаванне Берасця.

4. Што раней значыла слова лета? З якімі падзеямі звязана першая згадка ў летапісе пра горад на рацэ Буг?

5. Што такое музей? Якія музеі ты ведаеш?