Тры камедыі

Дык не засудзься ж: перш за ўсё — сабакі:

Дагледзі і накармі. У Тарбахвата

Аслаб ашыйнік — ён прыстаў на гонах.

Лягавага звяжы з вяртлявым Басам.

Ты не заўважыў, як напаў мой Срэбны

На ранні зайцаў след ускрай прысады?

Ах, Срэбны — проста золата! Такога

Я не прадаў бы і за дваццаць фунтаў.

Мілорд, нічым не горшы і Званар.

Ён чуе след за мілю, а, крый божа,

Саб’ецца, так зазвоніць на ўвесь лес,—

За дзесяць міль чуваць. О не, Званар —

Паверце мне — найлепшы ваш сабака.

Хвалько ты. Калі б Гук не быў гультай,

Ён каштаваў бы тузін гэткіх выжлаў,

Як твой Званар. Дагледзь і накармі,

I зараз жа! Хай адпачнуць да рання,

А заўтра выйдзем зноў на паляванне.

Усё зраблю як мае быць, мілорд.

А гэта што? Мярцвяк? Правер, ці дыша?

Сапе, мілорд. Здаецца,— пад хмяльком.

Зямля — не ложак: не заснеш цвярозы.

Быдляціна! Разлёгся, як свіння.

I быццам адубеў. Якая брыдасць!

Не грэх было б і правучыць п’янчугу.

Што, калі нам яго пакласці ў ложак,

Змяніць бялізну, хораша прыбраць,

Надзець пярсцёнкі, а пры ложку — столік

З усякімі прысмакамі, і ў спальню —

Паслаць прыслугу? Выспіцца нябога —

I сам сябе палічыць за другога.

Ды ён за нежывога спіць, мілорд.

Прачнецца — здзівіцца: ну што за чорт,

Я — і не я.

I ложак тут не мой.

Падумае, што ў сне вярзецца прывід.

Бярыце ж і зрабіце ўсё, як трэба:

Пакладзіце ў маім пакоі спальным,

Там, дзе вісяць «скаромныя» карціны.

Само сабой — абмыеце старанна

З пахучым мылам, а падушкі у ложку

Духамі спырсніце. Калі праспіцца,

Адразу ж дайце знак — няхай музыкі

Чароўнай музыкай напоўняць спальню;

А гаварыць пачне, вы ў той жа момант

Пытайце: «Што жадае ваша міласць?» —

З пачцівасцю, вядома, і з паклонам,—

I тут жа слугаваць: адзін прыносіць

Сярэбраны ўмывальнічак з вадою,

Знарок падфарбаванаю, і кветкі,—

Другі — збанок з вадой гарачай, трэці —

Ручнік. Пытайцеся: «Мо ваша міласць

Жадае вымыць рукі?» А тым часам

Чацвёрты падрыхтоўвае адзенне,—

Вядома, не яго, а з гардэроба

Маіх убораў — самай лепшай моды,

I з рэверансікам: «Ці ваша міласць

Гатовы апранацца?» I размовы —

Паток размоў для марнатраўства часу:

Аб конях, аб сабаках, паляваннях,

Аб чорту-д’яблу, аб каханай лэдзі,

Што плача, як бабрыха, па ахвяры

Атрутнай вадкасці «шклянога бога».

Спытае пра хваробу,— адкажыце,

Што быў не ў розуме, а можа, стане

Расказваць пра сябе, дык вы даводзьце,

Што гэта ўсё не так,— адно трызненне,

Што ён — вяльможны лорд. Не трацьце ж часу,

Усё зрабіце так, як я вам раю,

Старанна, дзеля смеху і забавы!

Але ж глядзіце: не сапсуйце справы.

Мілорд, не бойцеся. Усе старанні

Мы прыкладзём, каб ён паверыў нам,

Што ён — не ён, а лорд. Мы гэта зможам.

Нясіце ж асцярожненька у ложак,

А як прачнецца, так і пачынайце.

Схадзі даведайся, чаго там трубяць.

Мо дваранін які ці падарожны

Шукаюць, апазніўшыся, начлегу.

Ну, хто там?

Ды акцёры, ваша міласць,

Зноў прапануюць вам свае паслугі.

Пакліч сюды.

Дзень добры, дзецюкі.

Як маецеся?

Дзякуем, у норме.

Жадаеце ў мяне застацца нанач?

Дазвольце адплаціць за ласку ласкай.

З прыемнасцю.— Вось гэтага я помню:

Роль паніча іграў у нас аднойчы,

У п’есе... Як жа назва? Дай бог памяць —

Забыў. Ды ён, напэўна, добра помніць.

Сын фермера, ужо ў гадах, з вусамі —

Такі марцовы кот і ўсё так тонка

Да лэдзі падлабуньваўся. Не ўспомню

Імя яго па п’есе. Ролю трапна

I зразумеў, і выканаў, шальмоўнік.

Напэўна,— фермер Сота, ваша міласць.

Вось, вось — Басота.Тонка, брат, сыграў ты,

Бліскуча! — Вы, скажу я, прыбылі

Да нас у самы час. Я жарт задумаў,

I ваша рамяство якраз дарэчы.

На ваш спектакль прыбудзе сёння к нам,

Скажу вам,— вельмі важная асоба:

Якісьці лорд, але не ў гэтым справа.

Ўся справа ў тым, што гэты самы лорд

Каб жа спектакляў, нават балагана

Не бачыў. Я не ўпэўнены, сіньёры,

У вашай вытрымцы, ў пачуцці меры.

Калі яго паводзіны, крый божа,

Смех выклічуць у вас,— усё прапала:

Ён фанабэрысты, і выскалянне

Палічыць за абразу.

Вы, мілорд,

Не бойцеся. Сыграем як на струнах

Не толькі лорду, а й самому чорту.

Вядзі іх у буфет і там усё ядкое

Пастаў на стол, усё, чым дом багаты.

Гасцінна пачастуй, не паскупіся.

А ты — кулём за пажам Барталом’ю,

Няхай хутчэй прыстроіцца пад лэдзі,

Каб быць гатовым да візіту ў спальню.

Ты прывядзеш яго і з далікацтвам

Слугуй: заві «мадам», ківай паклоны.

А ён — «яна» — ты гэта разумееш? —

Каб яўна заслужыць яго прыхільнасць,

Няхай сябе з дастойнасцю трымае —

Дастойнасцю арыстакраткі-лэдзі

Да іх вернападданых. Ён павінен

Пытаць з лагоднай сціпласцю, з усмешкай:

«Вы штосьці пажадаць зрабілі ласку?

Чым можа вам пакорлівая лэдзі

Зрабіць паслугу ў знак сваёй пашаны?

I тут, не скупячыся на пяшчоты,

Хай дорыць пацалункі, абдымае

I, галаву к грудзям яго схіліўшы,

Хай выцісне слязу, нібы ад шчасця,

Што бачыць мужа дужым і здаровым

Пасля сямігадовае хваробы

I валтузні паміж жыццём і смерцю.

Калі ж хлапчук не здолее адразу

Ўсё разыграць: ну, плакаць па заказу,

Дык ёсць цыбуля, самы пэўны сродак.

Хай ёй каля вачэй і падбародак

Праз хустачку натрэ, нібы ў тых месцах

Свярбела, а цыбуля ў вочы ўесца.

Зрабі ўсё гэта і без затрымання,

А там — чакай далейшых указанняў.

Не так-та ўжо і цяжка пераняць

Паходку, голас і натуру лэдзі.

Аднак хацелася б хоць раз зірнуць,

Як апівоку будзе зваць ён мужам

I як прыслуга будзе дагаджаць

Мужыцкай пысе, душачыся смехам.

Я сам пайду прыцішыць весялосць,

Перасаліць — о не, не дам дазволу!

Не іх вучыць, што значыць лорда злосць

I што чакае іх за перасолы. (Выходзіць.)

Ох, напрамілы бог — хоць куфель квасу!

Мо кубачак наліўкі, ваша міласць?

Ці мо бруснічкі варанай, мілорд?

Што апрануць жадала б ваша светласць?

Ад гэткіх жартаў — барані вас божа.

Ну як жа можна, каб такі вяльможа,

Пачцівы, знатны і высакародны,

Кпіў, блазнаваў. Фэ, сорам, ваша чэсць!

Праз гэта і смуткуе ваша жонка.

Праз гэта і ў жалобе вашы слугі.

Вас выракацца стала ўся радня,—

Яе палохае шальмоўства ваша.

О, знатны лорд, падумай, чый ты сын,

Успомні слаўных продкаў і з выгнання

Вярні свой шык былы, былую мудрасць.

Гані трызненне прэч. Ты толькі глянь,

З якой адданасцю шчыруюць слугі,

Гатовыя па першым жа кіўку

Разбіцца, каб зрабіць табе паслугі.

Ты чуеш? — музыка. Сам Феб іграе!

I дваццаць салаўёў шчабеча ў клетках.

Ты, можа, адпачнеш? Што ж — добрай ночы!

Мы аднясём цябе на гэткі ложак,

Які не сніўся і Семірамідзе —

Даліна шоўку і гара падушак.

Ці хочаш прагуляцца? Будзе конь,

Такіх стаеннікаў табе прыгонім,

Як лялек, збруя ззяе пазалотай.

Папаляваць захочаш — сокал твой

Ўзляціць у вышыню, куды й жаўрук

Ніколі не ўзнімаўся. Пажадаеш

Пайсці на зайца — псярня пад рукой.

Так заяхкочуць, так зальюцца брэхам,

Што неба і зямля адкажуць рэхам.

Захочаце на гоны — ваўкадавы

Нагоняць вам не то ваўка — аленя!

Мо любіце карціны? Мы вам зараз —

Карцінку-заглядзенне: над ракой

Адоніс голенькі, а за вярбою,

У трыснягу,— лябёдка Цытэрэя.

Стаілася — не дыша, а чарот,

Здаецца, шэпча ад яе дыхання.

Адоніс — што? — мазня. Мы прынясём

Шэдэўр. Напрыклад, «Згвалтаванне Айі» —

Канец яе дзявоцтва, самы акт:

Усё як мае быць, як і бывае.

Ці Дафну між царкоўнікаў. Зірнеш —

I прысягнеш: жывы кусок натуры,

Жывая кроў цячэ з глыбокіх ранаў,

Жывая мука на абліччы Феба

I слёзы на вачах — усё жывое.

Ты не што-небудзь, а сапраўдны лорд.

Ты маеш жонку — божа мой — багіню;

Такой прыгожасці наш век распусты

Не ведаў і, бадай,ці будзе ведаць!

Пакуль яна ў адчаі рэкі слёз

Не праліла ў жальбе, яна, бясспрэчна,

Была сярод красунь самой красою,

Хоць і цяпер яшчэ няма ёй роўні.

Няўжо я лорд? Няўжо я гэткі Крэз,

Што прыгажэйшае з усіх тварэнняў

На гэтым грэшным свеце — мне належыць?

А мо я сплю і розум свой праспаў?

Ды не, вось бачу ўсіх, размовы чую

I адчуваю: мяккая пасцель

I нечым добрым пахне. Цьфу ты, д’ябал!

I сапраўды, я — лорд. Не Крыштан Слай,

Не брудны меднаклёп, а ваша лордства!

Ану-с, дастаў сюды мой мілы скарб.

I заадно — коўш піва альбо квасу.

Лорд, мабыць, зробіць ласку вымыць рукі?

О, як мы рады бачыць вас, мілорд,

У добрым розуме. О, як мы рады,

Што вы, пасля пятнаццаці гадоў

Бяспамяцтва, перамаглі хваробу

I хоць праз сон, а ўрэшце ачунялі!

Пятнаццаці гадоў? Вось гэта сон!

I ўсе гады маўчаў, як без’языкі?

Не, гаварылі, толькі ўсё ўпаблыт —

Страшэнную лухту. У летаргіі

Вы спачывалі ў гэтай самай спальні,

А ўсё вярзлі, што быццам вас з карчмы

Пратурваюць, і лаялі карчмарку.

Вы нават пагражалі ёй судом,

Што піва лье не квартамі, а кубкам.

Часамі ж выклікалі Сайслі Гэкіт.

Дзяўчыну карчмарыхі? Можа быць.

Дзябёлае дзяўчо. Што ж, натуральна..

I дзеўка карчмарыхі, і карчма

Вам гэтак жа знаёмыя, як тыя,

Якіх вы ўспаміналі ў час хваробы:

Там нейкі Пітэр Тэрф і Сцівен Слай,

Стары Джон Нэпс, па-вулічнаму «Скварка»,

Кульгавы Генры Пімпернэль і плойма

Ўсялякіх іншых з іхняга бамонда,

Якога анідзе ніхто не знае.

Прымі падзяку, літасцівы бог,

Што я ўваскрос.

Амін.

Яшчэ раз дзякуй.

Я даўжніком тваім не застануся.

Як адчуваеце сябе, мілорд?

Нічога, добра. Тут даволі слаўна.

А жонка не прыйшла?

Прыйшла, мілорд.

Я вам патрэбна?

Ты мой распараднік,

А мужам не завеш мяне. Для слугаў

Я — лорд, а для цябе я — муж, і кропка.

Ты — муж мой, ты мой лорд і гаспадар мой,

А я — слуга пакорлівая — жонка.

Само сабой. (Да Лорда.)

А як яе імя?

Мадам.

Мадам Эліс ці Джэн-мадам?

Мадам — і ўсё: так і прынята ў лордаў.

Мадам супруга, кажуць,— я праспаў

Пятнаццаць год, як вечнасць, без прачынку.

Так. Мне здалося нават — трыццаць год

Прайшло, як я пакінула ваш ложак.

Само сабой.— Гэй, слугі,— выйсці вон! —

Мадам, вы распранайцеся — і ў ложак.

О, тройчы далікатны лорд,— не час.

Стрымайцеся хоць ноч ці дзве, не болей,

Альбо хоць да змяркання. Лекар ваш

Мне раіць — дзеля вашага ж здароўя —

Сказаць вам гэта і прасіць стрымацца.

Акцёры вашай міласці, прачуўшы,

Што вы здаровы, хочуць вашу міласць

Камедыяй пацешыць. Медыцына

Вітае іх пачын. Сон летаргічны

I забыццё, якімі вы хварэлі,

Вам загусцілі кроў атрутай суму,

А сум — дарожка ў буралом вар’яцтва.

Пацешную камедыю даўно

Ўсе лічаць за найлепшае віно.

Яна, мілорд,— і мудрасць, і пацеха,

I невычэрпная крыніца смеху.

Смех-доктар лечыць сум і белакроўе,

Бо сам здаровы смех — залог здароўя.

Мілорд, пакажуць неблагія рэчы.

Якія рэчы — бытавога ўжытку?

О, не. Цікавы жарт.

Ага, цікава.

Паглядзім.— Ну, дык што ж, мая мадам,

Сядайце побач. Так, бліжэй. Паселі. —

Ану, музыкі — пачынай вяселле!

Дык вось, друг Траньё, даўні свой намер

Пабачыць Падую, навук рассаднік,

Я здзейсніў. Мы ў цудоўнейшым кутку

Квітнеючай Ламбардыі, у садзе

Італіі вялікай. Воляй бацькі

Я тут заручаны і абвянчаны

З тваім сяброўствам, дружа мой адданы.

Ён так жадаў, і я магу сказаць,

Што мы з табой падружым дружбай братняй

I з боскай воляй станем вывучаць

Азы навук — дакладных і абстрактных.

Я родам з Пізы; там жа нарадзіўся

I бацька мой таксама. Гэты горад

Славуты легіёнам знатных сем’яў.

Купецкі род багатых Бенцівольё

I ёсць мой род па бацькавым калене;

Мой старына, Вінчэц’ё Бенцівольё,

Вядзе заморскі гандаль з цэлым светам,

Адзіны сын бацькоў, я рос на волі

Ў Фларэнцыі, калысцы ўсіх паэтаў,

I я павінен бацькаву казну

Ўвянчаць сваім стараннем дабрачынным.

Пагэтаму, слуга мой, я й пачну

З раздзелаў філасофіі, што чынна

Трактуюць нам аб дасягненні шчасця

Добрасумленнем, а не тым, каб красці.

Ну, што ты скажаш: Пізу, свой кумір,

Змяняць на Падую? Не даў я маху,

Як той, што стрымгалоў ляціць у вір

З адзінай мэтай — задаволіць смагу?

Мі pardonato[1], сябра гаспадар,

Хоць я ва ўсім і ўсякім з вамі згодзен

I рад, што вы, зірнуўшы лёсу ў твар,

Рашылі лёс паспрабаваць на мёдзе

Салодкай філасофіі, я рады

Вам караценька даць свае парады.

Добрасумленнасць — гэта вельмі слушна

Для стоікаў ды ідалаў бяздушных;

Прад Арыстоцелем б’ючы паклоны,

Авідзію не варта слаць праклёны[2];

Частуйце логікай сваіх знаёмых,

Рыторыку ўжывайце на прыёмах;

Паэзія і музыка — занятак

Для незамужніх і для нежанатых,

А матэматыка, як сыр гаркавы,—

Патрэбная прыправа к важным справам.

Што не да густу, тое бескарысна,—

Вось і парады ўсе мае, прыблізна.

Ну, дзякую за добрыя парады.

Ды дзе ж Б’ёндэла? Калі б ён прыехаў,

Мы ўсё уладкавалі б без адкладу:

З кватэрай, рэчамі і ўсё без спеху.

Маглі б наладжваць для сяброў прыёмы,

З якімі ў Падуі мы ўжо знаёмы.

Чакай: а гэта што там за магнаты?

Магчыма, горад выслаў дэлегатаў

Сустрэць нас урачыста, прывітаць[3].

Сіньёры, досыць! Годзе дакучаць!

Як і раней, цяпер кажу таксама:

Я не аддам дачкі малодшай замуж,

Пакуль старэйшай не прыдбаю мужа.

Калі б хто-небудзь з вас у Катарыну

Ўлюбіўся, я не бачыў бы прычыны

Адваджваць. Не, любіце колькі ўлезе...

Няма дурных на ржавае жалеззе —

Быць можа, вы, Гартэнзіё,— ахвотнік?

Мной набівацца? Бацька, вы як зводнік!

Як вам не сорамна і як не гадка,

Мяне на карасёў рабіць насадкай?

Што вы сказалі? Гэта я — карась?

Карась не язь і сярод рыб не князь,

I ўся зямля здаўна пра тое чула,

Што не да пары карасю акула.

Сіньёр карась, вам нечага баяцца:

Не з вашым носам з нашым родам знацца.

Каб і пашчасціла вам нейкім чынам

Утрэскацца ў зубастую дзяўчыну,

Яна вам задала б такога чосу,

Што засталіся б з носам ці без носу.

Ад гэткіх д’яблаў — божа барані!

Ратуй нас, неба, ад такой радні!

Пацеха,— далажу я вам, сіньёр: —

Вар’ятка, непакора з непакор.

Затое пад маўклівасцю другой,

Здаецца мне, таіцца супакой,

Самой пакорлівасцю сэрца б’ецца.

Сіньёр, вам гэта ўсё толькі здаецца.

Усім вам мой адказ цяпер вядомы.

А ты, дзяўчынка, лепш ідзі дадому

I не крыўдуй. Не будзь к парадзе глуха:

Я — бацька і люблю цябе, скакуха.

Скакуха, і пястуха, і няўдача:

То скача, то, як скажаш слова,— плача.

Сястра, не джаль! I так — адны напасці...

Будзь ты шчаслівая маім няшчасцем.

Я адыходжу ў дом. Там, у зацішку,

Каб сум развеяць, пачытаю кніжку

Альбо забаўлюся на лютні граннем...

Дальбог,— Мінервы мудрасць. Чуеш, Траньё?

Шкада, сіньёр Баптыста,— наша шчырасць

Сіньёры Б’янцы прычыніла гора.

Мы ўсе прасілі б вас адзіным хорам:

Велікадушна гнеў змяніць на міласць.

Сіньёр, вялікі грэх невінаватых

Караць за грэх другіх, якія ў сваты

Ішлі з разлікамі.

Хто праў, нам невядома.

Бог разбярэ.— Дачка, пайшла дадому!

Мне, бацьку, відавочна схільнасць Б’янкі

Да музыкі, паэзіі і спеваў,

То, каб не рупілі ёй пагулянкі

I не разбэсцілі спакусы Евы,—

Пара б у дом настаўнікаў наняць,—

Хай вучаць маладосць і настаўляюць,—

Даўно б пара! Ды дзе мне іх узяць?

Такія ж бібікаў не абіваюць.—

Мо вы, сіньёры, знаеце такіх?

Прышліце іх ка мне: не паскуплюся,

Прыму, дам стол, прывечу, як сваіх,—

Дзеля дачкі апошнім падзялюся.

Ну, мне ўжо час дамоў, да спраў вяртацца.

Ты, Катарына, можаш аставацца. (Выходзіць.)

Магу? Скажыце, як велікадушна!..

А я пайду. Пайду, і будзе слушна.

Наперакор пайду — бягом, скачкамі —

Раз так, дык так: найшла каса на камень.

Няўжо, сіньёр, любоў — такая сіла,

Што хопіць раптам — і жыццё не міла?

Пакуль сваімі я вачыма, Траньё,

Не ўбачыў, сам ніколі б не паверыў.

А тут — стаяў жа збоку ў сузіранні

I запалаў каханнем кавалера.

Скажу табе, слуга адданы, Траньё,

Давераны і шчыры друг, як Анна,

Паслушная і верная слуга

Царыцы Карфагена,— я гару,

Палаю, паміраю і памру

Альбо ў віры бяздонным захлынуся,

Калі з той скромніцай не ажанюся.

О, добры Траньё, я прашу спагады:

Дапамажы! Ты зможаш. Дай мне рады!

Не шкодзіла б вам лазню даць, сіньёр,

I выхвастаць, але ж, на жаль, не зараз:

Калі ў сухмень іскрыць касцёр на бор,

Не выклікай вятроў, бо быць пажару.

Для закаханых вось адна з замоў:

«Redime te captum quam queas minimo»[4].

Ну і сказаў жа, шэльма, як звязаў;

Прымі падзяку і скажы яшчэ што.

Нічога не скажу вам. Але, зрэшты:

Хто палюбіў з наскоку — не разява,

Такому і сава здаецца павай.

О, не! Аслеплены ж быў хараством

Усёй яе я, як святы Юпітэр —

Красой Еўропы і прад бажаством

Стаў на калені на ўзбярэжжы Крыта.

I толькі? Ну, не бачыць вам дабра!

А вы заўважылі, спытаць я мушу,

Які шурум-бурум яе сястра

Тут узняла, што ўсім заклала вушы?

Я пазіраў і бачыў чырвань шчок,

Пунсовых вуснаў рух; яе дыханне

Струменілася водарам. Дружок,

У ёй святое ўсё, усё дазвання!..

Ну, справа — дрэнь. У хлопца яўны транс...—

Сіньёр, не спаць! Калі ўжо так вам трэба

Багіня тая, дык у вас ёсць шанц

Свайго дабіцца — хоць каменне з неба!

А я ўсё ж вам скажу: яе сястра —

Страшэнна ўпартая і непакора,

I да таго, пакуль яе з двара

Не сплавіць бацька, вам пасёрбаць гора:

Бо ваша Б’янка будзе пад замком,

Каб жаніхі не выкралі тайком.

Ах, Траньё, у яе не бацька — кат!

Але ж ты чуў, што мае ён намеры

Аддаць на найм настаўнікаў падрад,

Вучыць яе?

Чуў, скеміў і прымерыў,

I выйсце ёсць, падумаўшы цвяроза.

Як, ты яго знайшоў? Я й думаў так!

Дзве галавы — адразу бачны розум.

Ну гавары ты першы. Ты мастак

На выдумкі.

Як бы не так! Ды ладна.

Вы цэліце ў настаўнікі,— не так?

У дом Баптысты? Так?

У дом — дакладна!

А ці змагу?

О не, сіньёр,— ніяк!

Ніяк, Лючэнц’ё, гэта — мара, сон...

Ну хто, скажыце, з нас сыграе ролю

Вінчэнц’ё сына ў Падуі, дзе ён

Жыве прыстойна, згодна з этыкетам,

Займаецца навукамі і ўволю

П’е з землякамі ўзапар восем дзён,

А на дзевяты сам дае банкеты,

Трымае дом, прымае шмат сяброў...

Даволі, Траньё! Basta![5] План гатоў;

Я ўсё абдумаў. У ніводным доме

Мы не былі тут, нас ніхто не знае,

Хто Траньё, хто Лючэнц’ё — невядома:

Разумны змоўчыць, дурань не пазнае.

Ты, Траньё, станеш мной; ты — гаспадар;

Распараджайся домам і прыслугай,

А я — слуга: з Фларэнцыі шкаляр

Альбо настаўнік з Пізы. Ты, брат, слухай:

Так мае быць і будзе. А цяпер —

Здымай штаны!.. Не бойся, я жартую.

Вазьмі мой плашч; жвавей! Бяры прымер

Мой капялюш з пяром і белай тульяй.

Табе слугой Б’ёндэла мае быць,

Калі прыедзе, толькі мне патрэбна

Ў бязмозглы чарапок яго ўдаўбіць,

Што золата — маўчанне, слова ж — срэбра.

Яму-та не пашкодзіла б тужэй

Трымаць язык на прывязі, бо часта

Ён дастае ім да чужых вушэй,

А слых чужы на плёткі — вой вушасты!..

Дык што ж, сіньёр, калі ўжо ваш загад

Змяняцца ролямі, мы — вашы слугі.

Па просьбе бацькі вашага я рад

«Гадзіць, служыць сыночку» без аддухі.

Ён так прасіў, хоць і ў інакшым сэнсе,

I я — Лючэнц’ё, бо люблю Лючэнц’ё.

Будзь, Траньё, мной, бо і Лючэнц’ё — раб

Сваёй любві; ён ад любві марнее,

Ён у палоне ў Б’янкі; ён аслаб,

Ён плача; ён ад гора камянее.—

Вось ён — нягоднік!

Шэльма, дзе ты быў?

Хадзі сюды, трапло, і не жартуй,

Узваж абставіны суладна з часам:

Ратуе ён мяне, і ты ратуй.

Ў жыцці бывае ўсяк: то часам з квасам,

Парою ж і з вадою. Каб з вады

Сухім я выбраўся, ён апрануўся

Ў маё адзенне — і такой бяды! —

Я — Траньё, ён — Лючэнц’ё. Я схінуся

Адгэтуль зараз жа, бо нада мной

Вісіць бяда, як буду апазнаны.

Я тут у катавасіі адной

Парнуў нажом кагосьці, той ад раны

Памёр. Ты зразумеў?

Здаецца,— не.

Служы аддана Траньё. На мяне

Забудзься, я ўцяку. Слугуй і ведай:

Ён гаспадар твой, ён — твой цар і бог!

Пірог у зубы чорту: еш, абедай —

Няхай бы бог і мне так дапамог.

Каб мне і сапраўды такая ўдача,

Дык я тады запеў бы вам іначай;

Як той казаў, і слугі часам ласы

Паквапіцца на панскія прыпасы.—

Ты, чмут, запомні нашы ўсе дакоры:

Не для мяне старайся, для сіньёра;

Не совай носа у чужое проса

I не хварэй пляткарствам, як паносам.

Калі мы ўдвух з табою, твар у твар,

Я — Траньё, а пры людзях — гаспадар.

Я ў Падуі жыць доўга не змагу;

З Вероны я прыехаў, каб з сябрамі

Сустрэцца тут, і ў першую чаргу

З Гартэнз’ё, мілым другам. Я па браме,

Здаецца, пазнаю і дом Гартэнз’ё.—

Гэй, Грум’ё, стукні! Чуеш, дурань,— трэсні!

У дзверы стукай, у вушак, дурыла,

Бо вывядзеш з цярпення,— стукну ў рыла.

Задзіра вы, сіньёр! Каб я пачаў,

Дык і зубоў бы, мабыць, не сабраў.

Лайдак, мяне задзірай абзываеш?

Чакай жа, ты вось зараз атрымаеш

Гасцінчыка, не гэтак заспяваеш!

Ратуйце! З глузду з’ехаў мой сіньёр.

Ага, запеў? Цяпер жа бі ў запор.

Што тут за гвалт? У чым справа?

А, дружа Грум’ё. Дарагі сябра Петруч’ё!

Як вы там усе ў Вероне?

Гартэнз’ё, вы прыйшлі суняць лупцоўку.

«Con tutto il core bentro vato»[6] —

хтосьці лоўка

Сказаў, і сапраўды — я рад сустрэчы.

Цытаты дык цытаты. Вось, дарэчы:

«Alla nostra cosa benvenuto, molto

Honorato signor mio Petrucio»[7]

Ну, Грум’ё, рушым з мірам, мы вас змірым.

Ну што ж было б, каб я без доўгіх спраў

Пачаў? Зубоў бы нават не сабраў.

Абух! Вы толькі слухайце абуха:

Я загадаў, каб стукнуў у вушак.

Ён толькі й чуў. Упёрся, як ішак...

Ну чулі? — «У вушак». Чаму ж не ў вуха?

Хіба ж не вашы словы: «Ах, лайдак,

Сюды вось бі, жабуцька ты, рапуха»?

А зараз — «у вушак». Вушак — не вуха!

Чмут, змоўкні, бо не сцерплю і пратуру!

Цішэй, Петруч’ё. Я яго натуру

Даўно ўжо ведаю і паручуся,

Што Грум’ё — гаварун, у заварусе

Не разабраўся і не пастараўся.

Няўжо ж, наняўся, кажуць, як прадаўся.

Скажыце лепш, які шчаслівы вецер

У Падую з Вероны вас прынёс?

Той самы, дружа, што па белым свеце

Развеяў моладзь спазнаваць свой. лёс,

Шукаць дабра за межамі радзімы,

Сталець і разумнець. А карацей,—

Петруч’ё, сын Антоніа адзіны,

З мінулай восені асірацеў

I, як і ўсе мы, апынуўся ў свеце,

Каб ажаніцца і разбагацець.

Пакуль што кроны ёсць у партманэце,

Ажэнімся — і болей будзем мець.

Я, ваш слуга, рашыў пабачыць свету...

Ці не пасватаць мне табе кабету

Звяглівую і ўпартую, Петруч’ё?

Баюся толькі, што пасля заручын

Ты скажаш мне: «падсунуў, чорт рагаты!»

Скажу наперад, друг, яна багатых

Бацькоў дачка, на выгляд не старая;

Ды не, ты — Друг, і я табе не раю.

Гартэнз’ё, паміж шчырымі сябрамі,

Як мы з табой, не тое, што у краме

Паміж купцамі. Калі лад дык лад,

А не, дык і аглоблі, брат,— назад.

Да чорта торг! Я хлопец нежанаты,

А ты мой друг, дык будзь у друга сватам —

Вядзі хоць зараз, толькі да багатай.

Багацце — лейтматыў ва ўсім вяселлі,

А там — няхай яна такое зелле,

Такі пякун-палын, брыдота, жолаб,

Што перад ёй карга Сівіла — голуб[8],

Сакратава Ксантыпа — мір і ласка[9],

А качарга Фларэнцыяна — краска[10],—

Яна не зладзіць нас, і не разгладзіць,

I радай сваёй бабскай не парадзіць,

Каб нават раз’юрылася віхурай,

Як Адрыятыка страшэннай бурай.

Хачу і прагну, завітаўшы ў Падую,

Жаніцца і разжыцца да упаду я.

Калі па шчырасці, не цырымонна,

Сказаць табе, Петруч’ё, дружа мой,

Дык на прыкмеце ёсць адна мадонна,

Ну копія прыгожасці самой.

Каб ёй, багатай, выхаванай, гордай,

Але з адной заганай — непакорнай,

Як наравісты конь, такой упартай,—

Я, божа барані, прадуў у карты

Усё, што маю, і мае сябры

Сказалі: вось засватай ды бяры

Яе са скарбам,— я б хутчэй тапіцца

Згадзіўся, чым з такою ажаніцца.

Маўчы, Гартэнз’ё. Ты яшчэ не знаеш

Улады золата, цаны грашам.

Чыя яна, скажы маім вушам,

А там — хоць тарарам, пярун і гром:

Пайду, знайду і забяру сілком!

Яна дачка Баптысты Мінала,

Шаноўнага і знатнага сіньёра;

Зваць — Катарынай; летняя пчала

Не джаліць так ахвочых за мядком,

Як гэта пчолка джаліць язычком.

Аб ёй не чуў, а бацьку добра знаў,

I мой нябожчык знаўся з ім няйначай.—

Гартэнз’ё, ты мне, дружа, сон прагнаў:

Я не засну, пакуль яе не ўбачу.

Дазволь жа пажадаць табе дабра

I развітацца — мне ісці пара,

А мо і ты пайсці са мной ахвочы?

Чакай, Петруч’ё, я з табой пайду:

Баптыста ж у сваім халодным доме

Мне на тугу-згрызоту і бяду

Замкнуў маё каханне маладое,

Мой скарб бясцэнны — Б’янку. Да пары

Ён вырашыў трымаць яе ў запоры,

Бо лічыць, што язык яе сястры

Ёй можа прычыніць такое гора,

Так ачарніць і зганьбіць, абняславіць,

Што ўжо нішто не справіць, не паправіць.

Так ёй пакутаваць датуль, мой дружа,

Пакуль Катрына-чорт не знойдзе мужа.

Катрына-чорт. Страшэнная абраза,

А незамужняй — горай у два разы!

Цяпер і ты паслугай за паслугу

Аддзякуй мне, Петруч’ё. Ў іхні дом

Ты прапануй мяне, як бы прыслугу:

Скажы, што чуў, нібыта мажардом

Патрэбны ім: пры гэтым дадасі,

Што я і ў музыцы не лыкам шыты:

Іграць — мастак. Галоўнае ж, прасі,

Прасі прыняць, наняць — і шыта-крыта;

Лічы, што я ўжо ў іх, ля мілай Б’янкі,

А там — бог бацька: пойдуць пагулянкі,

Сустрэчы, заляцанкі.

Ты, Грум’ё, не крычы. Ён — мой сабрат

Па рамяству. Петруч’ё, йдзі сюды.

Амурчык, як агурчык — хоць куды!

Яны адыходзяць убок.

Што ж, вельмі добра. Гэту кіпу кніг

Я прагартаў: падбор іх адабраю.

Пабольш бы вам выданняў дарагіх,

У залатым цісненні. Я вам раю

Браць толькі тое, што трапляе ў цэль:

Любая кніга — толькі пра каханне,

I вы сачыце, каб само чытанне

Ёй дзень пры дні, нібы дакучны чмель,

Звінела ў вушы — як... замілаванне...

Вы зразумелі? Акрамя таго,

Што вам сіньёр Баптыста падаруе

За вашу працу, я вам са свайго

Куфэрачка таксама ахвярую.

Таблічкі, сшыткі трэба надушыць

Парфумамі з арабскага шафрана,

Бо тая, што вы будзеце вучыць,

Духмяней ружы, расквітнелай рана.

Скажыце, што вы будзеце чытаць?

Што б ні чытаў, усё будзе казаць

Вам на карысць, сіньёр, паверце слову,—

Не горш, чым гэта самі вы змаглі б,

А мо і лепш, дарма што і паловы

Я не разгрыз вучоных вашых глыб.

О, глыб навук без краю і без меры!

О, цецярук без гаю і цяцеры!

Цішэй ты, чмут!

Цыц, Грум’ё.

Мой сіньёр,

Шаноўны Грэм’ё, як я рад вас бачыць!

I я не менш, Гартэнз’ё. Угавор:

Не балбатаць дарэмна, не лайдачыць.

Куды я йду? К Баптысту Мінала:

Я абяцаў яму для любай Б’янкі

Ў настаўнікі знайсці хлапца-арла,

Які не смакаваў ні пагулянкі,

Ні п’янкі. Я такога адшукаў

У гэтым хлопцы, сціплым і вучоным;

Паэт душой, шмат кніг перачытаў,

Прыстойных кніг, дазволеных законам.

Цудоўна. Мне таксама добры друг

Паабяцаў знайсці для іх музыку.

Так што цяпер да іх хадзем удвух,—

Хадзем, сябры, без гоману і крыку.

Дзеля чароўнай Б’янкі я пайду

За вамі, калі трэба, на край свету.

Я за яе — і ў пекла, і ў ваду.

Ну і ў бяду — і песня будзе спета.

Не будзем выхваляцца, хто куды

Гатовы рынуцца дзеля кахання.

Не час, сябры. Ідзіце лепш сюды,

Я вам скажу такое, што дыханне

Вам займе у грудзях. Вунь той дзівак,

З якім я сёння стрэўся выпадкова,

Бажыўся, прысягаў мне, што гатовы

Засватаць Катарыну. Чулі, як?

I возьме, калі бацька дасць пасагу.

Сказаць — зрабіць: дай божа добры час!

Вы расказалі пра яе заганы?

Я чуў: язык яе вастрэй мяча,

Дык гэта можна дараваць каханай.

Няўжо? Скажыце, хто вы і адкуль?

На жаль, пакінуў дома метрыкул[11].

Я сам з Вероны, сын купца Антоньё,

У Падую прыехаў толькі сёння;

Нябожчык бацька жыў, не знаўшы гора,

Я ж спадзяюся век пражыць не горай.

Пражыць без гора з жонкай-непакорай?

Не верыцца. Хай бог вам дапаможа,

I мы тут, як гавораць, калі зможам,

Таксама дапаможам. Вы без жартаў

Рашылі сватацца да той упартай?

Пытаецеся ў хворага здароўя:

Мне без яе не жыць!

Вось будзе роўня:

Ганчак і кошка. Зрэшты ж, ліха з ёй!

Дык вы ж не распазналіся са мной:

Я ў Падую прыбыў з адзінай мэтай —

Жаніцца. I ніякая брахня

Не вымусіць мяне ад думкі гэтай

Адмовіцца.— Сябры мае, ці ж я

Не чуў, як львы равуць, бушуе мора,

Раз’юшанае, як гайня дзікоў?

Ці ж я не чуў раскатаў грому ў горах,

Нябеснай артылерыі багоў?

Не чуў, як на палях крывавай сечы

Звіняць мячы, ржуць коні — грукат, крык?

I вам скажу: мяне застрашыць нечым,

Як не застрашыць і ліхі язык!

Баяцца жонкі ды яе дакораў —

Тады ўжо лепш і не насіць штаноў.

Трашчыць — трашчы, хоць лопні, непакора,

Як лопаюць шкарлупкі каштаноў.

У печы. Жуяце, сябры, пустое.

Нічым яго не ўстрашыш. Ды не тое,

Не тое я хацеў сказаць, Гартэнз’ё:

Знаёмы ваш з’явіўся ў добры час.

Мы згаварыліся, што кожны з нас

Пароўну заплаціў за ўсе расходы

На сватанне.

Даб’ецца: па тавары і гандляр.

Асмелюся, сіньёры, імем бога

Вас запытаць, якая пралягла

К шаноўнаму Баптысту Мінала

Найкарацейшая з усіх дарога?

Гэта да дома таго, у якога дзве прыгажуні дачкі?

Вы маеце на ўвазе таго самага?

Таго самага, Б’ёндэла.

А можа, сіньёр, сказаўшы шчыра?

Яго, яе? — не з вас жа барышы.

Не сквапцеся, сябры: яна — задзіра.

Задзірыстыя нам не па душы.—

Хадзем, Б’ёндэла.

Так іх, малайчына!

Сіньёр,— слаўцо, а там сабе — гайда:

Вы часам ці не ў сваты к той дзяўчыне?

А калі ў сваты, што вам за бяда?

Нам — тры пляўкі!

Правальвай вось — і квіты.

Прабачце, шлях, здаецца, не закрыты

Ні мне, ні вам, і вуліцы стае.

Сіньёр,— стае, але ж не да яе.

Чаму ж гэта, скажыце, калі ласка?

Таму, сіньёр, што вашую мілашку

Прымілаваў сабе слуга ваш Грэм’ё.

Вы не туды, сіньёр, не ў тое стрэмя:

Я сам абраў яе сваім кумірам.

Сіньёры, ціха! Скончым сварку мірам.

Прашу паслухаць, калі вы дваране,

Што скажа ваш слуга пакорны Траньё:

Сіньёр Баптыста знатны, радавіты;

Ён з бацькам маім знаўся ў лепшы час.

Няхай цяпер прыкіне кожны з вас:

Дапусцім, да ягонай Афрадыты —

Чароўнай Б’янкі прывалілі ў сваты

Сем жаніхоў адразу,— я, вядома,

З іх буду першы і не выйду з дому,

Не атрымаўшы згоды: «Я — твая».

Царэўну Леду[12] тысячы кахалі,

Хай будзе ў Б’янкі з тысячы адзін,

I той адзін — Лючэнц’ё, ну а далей —

Хоць не расці трава, хоць дзіва з дзіў,

Хоць сам Парыс няхай прыскача з Троі[13].

Ён — скакунок. Хаця нас тут і трое,

А зазяваемся,— усіх абскача.

Скакун на месцы, а прышпорыш — кляча.

Гартэнз’ё, што вы гэткі ганарысты?

Асмелюся спытацца ў вас, сіньёр:

Вы бачылі хоць раз дачку Баптысты?

Не, але чулі шмат пра дзвюх сясцёр.

Старэйшая сварлівая без меры.

Малодшая — красою незямной.

Старэйшай не лічыце, кавалеры:

Я ўжо сказаў вам, што яна за мной.

Ды вы — герой. З такою непакорай

I Геркулес пакаштаваў бы гора.

Але ж паслухайце мяне, сіньёры,

Што я скажу: Баптыста Мінала

Яе сястру трымае на запоры;

I хоць бы й маладосць яе прайшла,

Датуль не быць ёй замужам за вамі,

Пакуль яго старэйшая дачка

Сядзіць у дзеўках. Самі вы з вусамі,

Як той казаў, тут — самая рука:

Адну сасватаць, волю даць другой.

То калі вы той самы малайчына,

Што дзеля нас гатовы і ў агонь,

I ў воду, і гатовыя, магчыма,

Жаніцца на старэйшай,— быў бы грэх

Пярэчыць вам. Бярыце, вы з вачыма,

Сабе на гора, а людзям на смех.

Вы гэтым самым вызваліце Б’янку,

I той шчаслівец з нас, каму яна

Аддасць руку, збярэ ў ваш гонар п’янку

Такую, што зальешся ад віна.

Балака вы, сіньёр. Пакінем кпіны.

Красуня й вам засела пад рабро.

Вы, як і мы, аддзякаваць павінны

Таму, хто рады нам зрабіць дабро.

Сябры, сіньёры, к- чорту нараканні!

Умова — згода, а адклад — не ў лад,

І я прашу сягоння ж на змярканні

Ка мне на баль. Я вельмі буду рад

Перакуліць за шчасце нашай любай

Так кварты тры вінца альбо настойкі,

Бо, як сказаў якісьці дыпламат:

За справай — спрэчкі і рука да чуба,

А за сталом — сяброўскія папойкі.

Выдатна сказана, сябры. Засядзем

Упобач — і адразу справу зладзім.

Пайшлі, Петруч’ё. Я на гэты раз

У ролі benvenuto буду ў вас,

Што значыць «госць жаданы» ў перакладзе.

Сястрыца, развяжы; табе ж няслава

З мяне смяяцца, кпіць. Другая справа —

Так здзекавацца з беднай пакаёўкі,

А мне, сястры,— і крыўдна, і няёмка.

А што да плаццяў і другіх пажыткаў,

Дык ты не думай, прама мне скажы,

I я аддам табе — усё да ніткі,

Аддам, ты толькі рукі развяжы.

Я ўмею быць паслушнай у старэйшых.

А ты скажы мне, хто табе мілейшы

З усіх тваіх залётнікаў, лісіца?

Залётнікаў? — Ніхто; павер, сястрыца;

Гатова пабажыцца імем бога,—

Я з іх яшчэ не выбрала нікога.

Ілжэш, дзяўчо! А гэта — не Гартэнз’ё?

Клянуся,— не! Каб не было прэтэнзій,

Я гэтага Гартэнз’ё саступаю...

Як? Не шкадуеш? Бачу,— не скупая.

Дык мо на Грэм’ё сквапішся, на грошы?

А ты раўнуеш? Ён жа непрыгожы.

Ды ты жартуеш, Кэт, я гэта бачу.

Жартуеш? Кошцы — смешкі, мышцы — плач.

Сястрыца, развяжы, а то заплачу.

Так, я жартую жорстка ад няўдач.

Што тут за гвалт? Чаго не падзялілі? —

Ты плачаш, Б’янка? Бедненькую білі.

Ідзі і вышывай наверсе, крошка,

I не займайся з гэтай злоснай кошкай.—

А як табе не сорамна, вар’ятка,

Да слёз даводзіць гэтае ягнятка,

Што нават слова ўпоперак не скажа?

Яна з прыбыткам, а ў мяне пакража.

Яна маўчыць, а я крычу і помшчу.

Разбой пры бацьку? — Адступіся, змоўчы! —

Ты ж, Б’янка, у пакой хутчэй схініся.

Мне злосць — хоць галавой аб сцены біся.

Я вам абрыдла. Што ж вы макам селі?

I дурань скажа, што такое зелле,

Як я, вы не рашыліся б прыняць;

Яна — ваш скарб, і на яе вяселлі

Хацелі б вы і будучы ваш зяць

Пацешыцца з таго, як басанож

Я ўпрытупкі пайду; а на тым свеце

Наймуся ў малпаў нянькай ні за грош

I буду забаўляць чужыя дзеці[14].

Дык знайце ж: слёзы дзеўкі-векавухі

Вам дапякуць, як жнівеньскія мухі.

Ну, хто на свеце быў такі няшчасны!

Хто? Хто шчэ там сюды ідзе?..

Сусед Баптыста,— можна? Добры дзень!

Дзень добры, Грэм’ё! Праўда, добры дзень.

Прашу, сіньёры,— у залу крочце з богам.

Зайшлі без просьбы, не судзіце строга.

Скажыце, гэта ў вас тут Катарына,

Прыгожая і скромная дзяўчына?

У нас, сіньёр. Яна — мая дачка.

Вы надта порстка. Нельга з кандачка.

Не замінайце, Грэм’ё,— без суфлёра! —

Я — дваранін, сын знатнага сіньёра

З Вероны. У нас былі аднойчы госці

I так расказвалі аб прыгажосці,

Ласкавасці і скромнасці дзяўчыны,

Што я, наслухаўшыся іхніх казак,

Сказаў сабе: мой лёс і абавязак

Праверыць чуткі ўсе пра Катарыну.

I вось — без запрашэння, ў вольны час

З’явіўся са слугой маім да вас.

Музыка і дасціпны матэматык,

Ён, мне здаецца, як ніхто другі,

Настаўнікам для меншае дачкі

Прыйшоўся б да двара вам на пачатак

I змог бы навучаць яе старанна

Навукам, што па густу ёй самой;

Я спадзяюся,— будзе ён абраны,

А з тым ацэнены і выбар мой.

Ён родам з Мантуі, завуць — Лючыа.

Ну за каго мяне вы палічылі? —

Ды вы, сіньёр,— жаданы госць. Я рады

Прыняць і вас, і вашага слугу,

А што да Катарыны — дайце рады,

Сказаць нічога пэўна не магу:

На жаль, яна вам будзе не да пары.

Я бачу, вам расстацца з ёй шкада,

Ці, можа, я і скромны мой таварыш

Вам не да густу?

Новая бяда;

Наадварот, сіньёр. Кажу вам шчыра,

Без хітрыкаў.— Скажыце, як вас зваць,

Адкуль?

Я сын Антоньё дэ Лючыа;

Вы можаце ў любога запытаць:

Па ўсёй Італіі наш род вядомы.

Ну, сын Антоньё — мой жаданы госць,

Мой дом — ваш дом і будзьце тут, як дома.

Сіньёр Петруч’ё: нам не весялосць —

Стаяць, маўчаць і слухаць вашы казкі,

Якія ўсім вядомы з роду ў род.

Вы дайце й нам хаця б разявіць рот.

Даволі, мех ваш повен да завязкі.

Даруйце, але ж мой быў першы ход.

Ды і ў самой ігры сюжэт закручан.

Няхай сіньёр маю даруе смеласць,

Што, завітаўшы ў Падую на час,

Я вырашыў сваю асірацеласць

«Ашлюбіць». З гэтай мэтаю да вас

Я і прыйшоў пасватацца да Б’янкі.

Я знаю, што да Б’янкі, як цыганкі

Да легкавера, ліпнуць кавалеры;

Вядомыя мне вашыя намеры

Спачатку мужа большай падшукаць,

А меншай — з гурту выберацца зяць,

Аднак я ўсё ж прашу вас, дайце згоду

Нас выслухаць: адкуль, якога роду

Я — ваш слуга, а там без кампліментаў

Да ліку ўсіх ранейшых прэтэндэнтаў

Дадаць мяне, нябогу, чын па чыну.

Для навучання вашых дзвюх дзяўчынак

Прынёс я гэту лютню ў падарунак

I, акрамя,— вось гэтых кніг пакунак.

Прашу прыняць ад сэрца, без абразы,

А я вам буду вечна абавязан.

Лючэнц’ё — вас завуць? Адкуль вы родам?

Я з Пізы, сын Вінчэнц’ё-гандляра.

Старэйшыны гандлёвага двара?

Ды як не знаць такога верхавода

Сярод купцоў! Што ж, будзьце ў нас, як свой.

Вазьміце інструмент.

Вы — кніжак кіпу

Ды йдзіце к вучаніцам у пакой.—

Слуга — сюды!

Без гоману і скрыпу

Вядзі сіньёраў да маіх дзяцей.

Хай прымуць іх гасцінна, без дакораў,

Як і належыць ім прымаць гасцей.

А мы тым часам,— папрашу сіньёра,—

Прайдзёмся ў сад. Я буду вельмі рад

Пагаварыць.— Ды і абедаць скора.

Шаноўнейшы сіньёр, адклад не ў лад.

А я — заняты, я не маю часу

Вам абіваць парогі дзень пры дні.

Я раскажу вам шчыра і адразу

Ўсю радаслоўную сваёй радні.

Адзіны спадчыннік багаццяў бацькі,

Я іх не праматаў у пух і прах,

А павялічыў. З ёй мне зладзіць — цацкі,

А вось які дасце вы ёй пасаг?

Калі памру — маёнткаў палавіну,

А ў дар гатоўкай — дваццаць тысяч крон.

Хай будзе так. Я ёй усё пакіну

Пасля таго, як пахавальны звон

Па мне адзвоніць,— уладанні, двор,

Арэнды, рэнты, фермы там і свірні.

Дык што ж, сіньёр, заключым дагавор,

Каб ведаць, хто што вінны і павінны.

Наперад вы павінны з ёй таксама

Пагаварыць: ці любіць яна вас?

Э, дробязь! Бацька, гавару вам прама:

Яна — палын, а я — не хлебны квас,

Яна — наруга, а ў мяне — папруга;

А калі ўссыпаць вугальку на жар

Ды пададзьмуць яшчэ — шугне пажар.

Я — крэмень, і змагу такога струга

Ёй адцясаць, што стане ўся, як шоўк.

Я — не хлапчук, не блазен, не п’янчуга,

Што дзеля кпінаў сватацца прыйшоў;

Я не люблю ні спешкі, ні наскоку...

Дай бог, каб гэты спрыт не выйшаў бокам.—

Аднак рыхтуйся да размоў няветлых.

Пабачым: буду як гара пад ветрам;

Вятры бушуюць, а яна ні з месца.

Сіньёр, вы пабляднелі, мне здаецца.

Чаго вы так збянтэжаны, мой друг?

Ад страху ледзьве пераводжу дух.

А як дачка? Ці ёсць у ёй задаткі?

Усе як на падбор,— дзеля салдаткі:

Не лютня ёй патрэбна, а пішчаль.

Ўсё гэта праўда, на вялікі жаль.

Няўжо яна за йгрою вас чапала?

Няўжо! Аб чэрап лютню пашчапала.

Я толькі ёй заўважыў на памылку

Ў ладах і палец мерыўся прыгнуць,

А тая — наравістая кабылка —

Круць бокам, нібы ладзіла ўбрыкнуць,

I ў крык: «Не ладзіцца? Няма хацення?

Вось я вам паказаць лады хачу»,—

I так мне лютняй трахнула па цемю,

Што ажно стала зелена ўваччу,

А галава праскочыла праз струны.

Я ачмурэў: стаю, разявіў рот,

Уставіў вочы, як баран бязрунны

Каля чужых зачыненых варот.

Яна ж усяк: свістулькаю і грыжай

Давай мяне хрысціць і абзываць,

Нібы грахі замольвала пад крыжам.

Бядовая — магу і я прызнаць.

Яна мне ў сто разоў мілейшай стала;

Ах, як я прагну пабалакаць з ёй!

Вы ласыя, сіньёр, як кот на сала.—

Пайшлі, пабудзьце з меншаю маёй;

Павучыце яе, яна ў два разы

Здальнейшая, і нораў — хоць куды.—

Сіньёр Петруч’ё, можа, пойдзем разам,

Ці мо вам лепей Кэт прыслаць сюды?

Прашу прыслаць: я тут яе сустрэну.

Як толькі прыйдзе, так і аглушу:

«О, птушачка, спяваеш ты не дрэнна»,—

Калі яна пачне сваю імшу;

«Ты выглядаеш, як уранні ружа,

Абсыпаная ядранай расой»,—

Калі зацыкае сярдзітым вужам

Альбо скасурыцца ў мой бок казой.

Замоўкне на хвілінку, пачакае —

Пачну хваліць празмерна, як на здзек,

Што і гасцінная, і гаманкая;

А гнаць пачне, схапіўшы нейчы стэк,—

Рассыплюся ў падзяках дробным макам,

Нібыта просіць з тыдзень пагасціць;

Адхіліць прапанову,— я са смакам

Падлашчуся: «Калі ж вяселлю быць?»

Яна ідзе. Петруч’ё, за работу! —

Дзень добры, Кэт! Даруйце за турботу:

Я чуў, што Кэт — найлепшае з імён.

Чуць звон не значыць ведаць, дзе той звон

Мяне завуць не Кэт, а Катарына.

Мана, вы звацца Кошачкай павінны;

Лагоднай Кіскай ці зласлівай Кісай,

Курняўкай Муркай, ласачкай Кіс-Кіс

Ці кошкай-ведзьмай з маляванай пысай,

Ці кіскай-чортам — цьфу, бадай ён скіс! —

Паслухай, кіска Кэт, маё прызнанне:

Прачуўшы, як цябе за хараство

Ўсе людзі розных цэнзаў, станаў, званняў

Расхвальваюць, а ціхі нораў твой

Не знаюць як і ўзносіць, я прыкінуў:

Пахвалы — фіміам, але не вам,—

I рушыў сватацца, кажу без кпінаў.

Як той Абрам, што заблудзіў між брам.

Хто здуру рушыў, той — я вам не хлушу —

Рухомая маёмасць.

Хто ён, Кэт?

Старызна, хлам, напрыклад, табурэт.

У цэль! Сядай вярхом, гані да жару...

Аслам пад грузам быць і бог вялеў.

А наравістым — вохкаць пад цяжарам.

Ідзі шукаць такіх у іншы хлеў.

Цябе, катулька, я не абцяжару:

Ты кволая і лёгкая, як пух.

Такая лёгкая, што ўшчэнт запару,

Калі пагоніцца, як ты, цяльпух.

Мая вага такая, колькі важу.

Ты — пчолка і гудзеш: жу-жу-жу-жу.

А ты — гарласты сыч.

Я не абражу,

Калі па шчырасці табе скажу:

Галубка, сыч табе палічыць косці.

А гарлапан — на горле кіпцюры.

Ого! Аса, пры ваяўнічай злосці

Кусае, але толькі да пары.

Ах, гэта я — аса? Дык бойся джала!

Я вырву джала, і які там страх?

Калі б дурному розуму ставала

Знайсці яго.

Катуля, церпіш крах:

Вядома ўсім, дзе скрыта джала ў восаў:

Ў хвасце, ў пушку.

О не, у языку.

Чыім?

Тваім, што тыцкаешся носам

Асе пад хвост. Бывай!

Зыкуй, зыкуй,

Пярэдайка ў спадніцы! Ну — манеры!

Так заляпіць у твар абразай мне?

Я дваранін.

Дварняга — дакладней,

А, зрэшты, я праверу.

Дай яшчэ раз,

Клянуся: здачы дам; удар за ўдар.

Галантны кавалер, а зубы шчэрыш

На слабы, мірны пол. Ты ж уладар,

Гербовы дваранін, а двараніну

Пачаць разбой — з дваранствам развітацца.

Разумна, Кэт. Даволі калатніны;

Ты — гербазнаўца, бакалаўр мастацтва.

Запісвай вернага раба свайго ў гербоўнік.

Што тут на шлеме ў вас — курыны чуб?

Будзь куркай, я твой пеўнік-палюбоўнік.

Курам не даспадобы курашчуп.

Ну хопіць, Кіса, не глядзі так кісла.

Так кісы ўсе глядзяць на слімака.

А дзе слімак? Сказала, і не лыса.

Пры боку.

Дзе? Падаць яго, жука!

Шкада, няма люстэрка,— паказала б.

Мой твар?

Здагадлівы малакасос.

Я не дарос, дык пацягні хоць залап,

Мо падрасту.

Дарос, і перарос,

I пераспеў.

Турботы.

Ад ляноты.

Пайду.

О, Кэт, застанься,— пачакай!

Іду. З табою тут адна сумота.

А мне з табой, анёл мой,— божы рай.

Казалі,— ты сварлівая і злая,

Я ж бачу: гэта злосны нагавор.

Ты любіш жартаваць, але ж не лаяць,

I памаўчаць, як адспяваўшы хор.

Прывабная фіялка, ты не ўмееш

Ні хмурыцца, ні бліскаць назнарок,

Злаваць і сыкаць, нібы злюкі-змеі,

Не скажаш нават слоўца папярок.

Ты кавалераў стрэнеш і прывеціш

Шаноўна, сціпла, ласкава — як след.

Адкуль той погалас паўзе па свеце,

Што Кэт кульгае? О, зласлівы свет!

Паклёп! Ты зграбная, нібы ляшчына,

I смуглая, як вылузак-арэх.

I калі б я сказаў пра густ мужчыны,

Ніхто б з мужчын не палічыў за грэх

Пасмакаваць зярнятка ў тым арэсе.

Прайдзіся, Кэт, я збоку пазірну:

Ты не кульгаеш?

Вон пайшоў, гарэза,

Загадвай пакаёўкам.

Ну і ну:

Дыяна ў пушчах ці была б такою

Царэўнаю, як ты ў сваім пакоі.

О, стань Дыянай, Кэт, і будзеш павай,

Паважнай, скромнай, а Дыяна — жвавай!

Вы дзе злізалі гэтыя прамовы?

Прыродны дар; мне гэта ўсё не нова.

Ад мудрасцей прыроды ў вас — ні кроплі.

Я недапёка?

Так, утрыце соплі.

Ты намякаеш мне, што я прастуды

Схапіў на скразняках, дык то ж не сплін.

Сагрэемся. Я ўдакладняць не буду, дзе:

Тут, на сафе, альбо ў цяпле пярын.

Паслухай, Кэт, мы з бацькам вашым змоўцы:

Ён абяцаў мне вас і ваш пасаг.

Цяпер вам, як цялушцы на вяроўцы,—

Не разгуляцца: вы ў маіх руках.

Я буду вам пад нораў і да пары,

Рахманы, дужы, муж у самы раз.

Клянуся месячным святлом з-за хмары,

Што я ў любві, як у дрыгве заграз.

Ты пра другіх не думай, не журыся,

Я буду твой. Паслухай мой сакрэт:

Мне выпаў лёс цябе з шалёнай рысі

Зрабіць рахманай кошачкаю, Кэт,—

Звычайнаю, дамашняй мілай кошкай,

Вось цесць ідзе, не гаварыце ж «не».

Я мушу быць і буду ў вашым ложку...

Ну, чым, Петруч’ё, стрэнеце мяне?

Паладзілі з дачкой?

Усё ў парадку:

Раз-два — і мат. Я промаху не дам.

У вас, дачка, усё, здаецца, гладка?

«Дачка»? Мне верыць ці не верыць вам?

Дачкой назвалі — дзіўна, вельмі дзіўна!

Дык, можа, вы і добранькі такі,

Што гэты хлюст нахабны і праціўны

Вам у гульні хадзіў у паддаўкі,

Каб лёстачкамі вырваць вашу згоду

На шлюб са мной і налапам узяць.

Шаноўны цесць, скажу вам мімаходам,

Як трэцяя асоба, а не зяць:

Дарэмшчыну ўзвялі на Катарыну

I вы, і ўсе, што быццам бы яна

Упартая, сварлівая дзяўчына

I задзірастая, што барана.

Яе упартасць для вачэй адводу,

На справе ж — гэта мілы галубок;

Увесь яе запал — жарок усходу,

А паслушэнства — і Грызельда ўбок[15].

Нявіннасцю сваёй і чысцінёю

Яна магла б Лукрэцыю[16] зацьміць.

Хай будзе ясна ўсім: між мной і ёю —

Лад, згода — і ў нядзелю будзем піць

За шчасце маладых.

Каб да нядзелі

Цябе з вяроўкай ажаніў сам бог!

Петруч’ё, чуеш? — Лад ваш свінні з’елі.

Тут просяць бога, каб Петруч’ё здох.

Паспех — курам на смех. Дальбог,— пацеха:

Ад цесцевых варот і — паварот.

Дазвольце, што за смех? Тут не да смеху.—

На мой кусок не разяўляйце рот.

Мы з ёю згаварыліся сам-насам,

Што пры старонніх к ёй не падыдзі.

Сіньёры, калі б я прызнаўся часам,

Што з ёю вытвараў тут я адзін,

Як мілаваўся — не далі б вы веры.

Яна бажылася ў каханні мне:

То пацалуе, то, прымкнуўшы дзверы,

Прыгорне, прыгалубіць, ушчыпне...

Вы — навічкі. I не прайшлі навуку,

Што робяць двое ў спальні без агню,

Што нават суслік лютую гадзюку

Гатоў утаймаваць, прыпёршы к пню.—

Катуль,— руку! Я еду на куплянне

Ў Венецыю. Прашу не сумаваць.—

А вы, цясцёк, рыхтуйцеся к гулянню,

Гасцей склікайце — будзем баляваць.

Я веру: кіска будзе мілай, добрай.

Так, так: кось-косю, косю — ды ў аглоблі.

Я так расчулены... Вы, маладыя,

Злучыце рукі. Богам бласлаўлю.

Дай бог! Мы тут у вас як панятыя.

Бывайце, цесць.— Каток, не плач, люблю.

Бывай, катулька, міленькая краля;

Ўсё прывязу: пярсцёнкі і каралі,

Уборы, вэлюмы — усё к вяселлю.

Цалуй і знай: заручыны ў нядзелю.

Ну бачылі: ні села і ні пала,

Кляп-цяп — і шлюб, і выпіўка, і сала.

Заселі ў печань мне яе выборы,

I я пайшоў на рызыку, сіньёры,

Як той купец, збываючы тавар.

Тавар з гнільцой, ды меў падробны твар.

Цяпер гадай на два: ці зяця купіш,

Ці, як разгледзіцца,— вялікі кукіш.

Адна падзяка трэба мне — іх шлюб.

Шлюб іхні будзе, абы цесць не скуп.

Але ж давайце гутарку завершым

Аб вашай меншай. Перашкод няма.

Я ваш сусед, і сватаўся я першы.

А я па ёй душу раняў дарма?

I так раняў, што нават немагчыма

Ні выказаць на словах, ні ўявіць.

Шчанё, ты шчэ не ўмееш чын па чыну

Вусы завіць, не то што палюбіць.

Сівабароды, а ў цябе каханне

Прымёрзла пад лядком.

А ты з жарком,

Глядзі не апячы. Гады — не ганьба:

Стары-стары, як кажуць, ды з дурком.

Юнак — прынада у вачах жанчыны.

Сіньёры, хопіць сваркі без прычыны.

З вас кожны атрымае па заслугах.

Мы спрэчку ўладзім так: каторы з вас

Адкажа Б’янцы ў прадсмяротны час

Палову спадчыны, таму, як другу,

Скажу: яна твая, бяры, шануй.

Вы чулі ўмову.— Грэм’ё, прапануй.

Па-першае, як вам усім вядома,

Мой двор не тое, што ў другіх двары:

Гаспадары і слугі ў нашым доме

Ядуць і п’юць заўжды на серабры.

Збаноў, тазоў, каб мыць ёй рукі, ногі —

Хоць адбаўляй. I вам не навіна,

Што сцены ў нас ад столі да падлогі

У самых лепшых цірскіх дыванах[17].

Слановыя куфэркі, як належыць,

Трашчаць ад крон, а кутыя куфры

Пад века напакованы адзежай;

Там полагі, куніцы і бабры,

Цянюткая бялізна для пасцелей;

Турэцкія падушкі ў жамчугах;

Шыццё венецыянскай каніцеллю,

Вязанне, розны посуд па кутках —

Трывалы, толькі медны, алавяны.

Усім, што ў доме трэба,— повен дом.

На фермах, дзякуй богу, пастаянна

Да ста кароў — заліся малаком.

Ну, а валоў — дык тым няма і ліку,

Авец, свіней, дальбог, хоць гаць гаці.

Я сам, сказаць, асілак невялікі,—

Задышка. Колькі там яшчэ ў жыцці...

Дам заўтра дуба,— я ж у дамавіну

Не забяру з сабой сваё дабро.

Усё б да крошкі ёй адной пакінуў,

Калі б яна зрабіла мне дабро,

Згадзіўшыся пайсці і стаць маёю.

Прычына ўся ў калі б: «калі б пайшла».

Дык што ж, сіньёр, згадзіцеся са мною:

Калі я ў вас, шаноўны Мінала,

Засватаю дачку і стану зяцем,

То я, сваіх бацькоў адзіны сын

I спадчыннік адзіны іх багаццяў,

Пакіну ёй у Пізе не адзін,

А пяць дамоў цагляных ды багатых,

Нічым не горшых, чым у Грэм’ё дом.

Апроч таго — дзве тысячы ў дукатах

Зямельнай рэнты чыстым серабром.—

Ну што, жаніх, я даў вам дулю ёмка?

Дзве тысячы прыбытку ад зямель!

Мне столькі не набраць з маіх маёнткаў;

Я даць магу ў прыдачу карабель,

Які цяпер на якары ў Марселі.—

Ну што, прымак, цяпер вы макам селі!

Я — сеў? Супернічак, усім вядома,

Чатыры ў нас такія караблі

Ды тузін з гакам шхун і галіёнаў.

Калі б яшчэ вы трошкі наскраблі,

Я ў торзе абганю — і ёй пакіну.

На жаль, я ўсё, што меў, прапанаваў,

А болей даць з таго, што я даваў,

Я не змагу. Што не змагу, то не...

Не толькі ж тое сонца, што ў акне.

Аперадзіць — купіць. Яна за мною.

Вы абяцалі; Грэм’ё ўжо не ў лік.

Сказаць па праўдзе, вы сваёй цаною

Пераўзышлі. Багаты вы кулік

На бедным кірмашы сярод балота,

Ды не кажыце гоп, не ўзяўшы брода.

Я зразумеў тут з вашай абяцанкі,

Што спадчынаю ўсёю нашу Б’янку

Надзеліць бацька ваш. Да вас пытанне:

Ці згодзен ён зрабіць ёй завяшчанне

Яшчэ да смерці? Згодзіцца — бярыце,

А не — прабачце. Што ні гаварыце,

А той, хто ўсё прымае ў абяцанку,

Падчас трымае — дзірку ў абаранку.

I маладыя могуць дуба даць.

Усяк бывае з грэшным чалавекам:

Каму — калі? — не можам мы сказаць.—

Дык вось, сіньёры, як мы парашылі:

У гэтую нядзелю адгуляць

Вяселле Катарыны, а пасля,

Праз тыдзень, зможам ціха, спакваля

Вяселле Б’янкі і Лючэнц’ё справіць.

Але калі не будзе завяшчання,

То й не пайсці вам з Б’янкай на вянчанне.

Аддам яе за Грэм’ё, так і знайце;

Што ж,— дзякуй вам абодвум — і бывайце.

Бывай, сусед!

А ты, марцовы кот,

Мне больш не страшны. Ну, ці чулі дзіва,

Каб сівы дзед быў ёлуп, абармот,

Што ўсё табе аддасць, а сам лісліва —

К сынку пад старасць на хлябы і піва?

Брахня! Аж верне ад такой маны:

Ты хітры, але й бацька не дурны.

Сатлей ты прахам, лысы жываглот,—

Не смейся! Я шчэ зведаю ўрачыстасць:

Прыдумаў я адзін рашучы ход,

Каб дагадзіць шаноўнаму Баптысту.

Я думаю, што ўяўнаму Лючэнц’ё

I бог вялеў уяўнага Вінчэнц’ё

Ўзяць у бацькі. Усё наадварот:

Не тата — сына, каб прадоўжыць род,

А сын, які узяўся быць за свата,

Каб высватаць,— стварыць павінен тату.

Музыка, не шмаруйце так па струнах.

Ці вы забыліся пра пачастунак,

Якім вас прывітала Катарына?

Уедлівы шкаляр, вы знаць павінны,

Што лютня — ўсёй гармоніі багіня;

Вы зоймецеся справамі другімі,

А мы з гадзінку зоймемся іграннем,

А потым — адпачнеце за чытаннем.

Скрыпач — партач, смаркач — адно і тое ж,

Адкуль жа невуку тупому знаць

Аб прызначэнні музыкі: спакоем

Мозг, сілы чалавека асвяжаць

Пасля работы, дум і цяжкай працы.

Ну, вось што: зараз я пачну займацца,

А там, як свой урок закончу я,

Пацешыць нас гармонія твая.

Хлапчук, я не сцярплю твайго нахабства!

Сіньёры, ваша спрэчка крыўдна мне

Тым больш, што я не запрадана ў рабства

Нікому з вас, і мне самой відней,

З чаго пачаць, чым кончыць. Я не школьнік,

Якому трэба пернік і дубец.

Я вольны ваш слухач, а не нявольнік,

Вось лаўка.— Вы сядайце на канец,

Вазьміце лютню, падкруціце струны;

Адольвайце святыню са святынь —

Навуку. Сядзьце тут, філосаф юны,

I мы з гадзінку пагрызём латынь.

Мне — што? Брынь-брынь, і ўсё, а вы ці скора?

Пацерпіць, не гарыць. Ты знай — круці.

Ну, дзе ж мы скончылі?

Вось тут, сіньёра.

«Hic ibat Simois, hic est Sigeia tellus;

Hic stelerat Priami regia celsa senis»[18].

Перакладзіце.

Сіньёра, інструмент ужо ў парадку.

Сыграйце.

Ой, рыпіць, як панарад!

Паплюй на смык ды пачынай спачатку.

Сіньёра, накруціў.

Што ж, дармавата, Але нізы гугнявяць.

Не нізы,

А нізкі чмут махлюе зухавата.

Ён не шкаляр, а лысы чорт з лазы.

Шальмоўнік хоча мне наставіць рогі.

Знай, іжыца, вучоны кавалер,—

Падгледжу, падцікую — бачаць богі,—

Заб’ю, скалечу д’ябла!

Вер не вер,

А ўсё ж не верыцца.

Аякс таксама

Па дзеду называўся Эакід[20].

Не сумнявайцеся.

Скажу вам прама,

Паколькі ў вас такі вучоны від

I вы настаўнік мой,— я мушу верыць.

Даволі жартаў.— Ліч’ё, ваш урок.

Прашу вас жарты жартамі і мерыць,

Вам не сакрэт: дзяўчына — вецярок.

Вы можаце ісці. Так, так, да стрэчы!

Гармонія — не трохгалосы хор.

Не будзем педантычныя, сіньёр.

Я пачакаю збоку і, дарэчы,

Панаглядаю.

Мілы музыкант,

Здаецца мне, таксама закаханы.

Сіньёра, прызнаюся: я — педант;

Педант у поўным сэнсе — не загана.

Вы мусіце дакладна пераняць

Маю ігру, мой метад браць акорды,

I да таго, як струны зазвіняць

Пад пальчыкамі, вы павінны цвёрда

Азы мастацтва знаць, запомніць гаму.

I я вас запэўняю: метад мой —

Дакладная і поўная праграма

Майстэрства, віртуознасці самой.

Ён не раўня шаблону ў гэтай сферы —

Па ім вучыцца, нібы піць віно.

Вось тут ён выпісаны на паперы.

Але ж я гаму ведаю даўно.

Вы не знаёмы з гамаю Гартэнз’ё.

«Я — гама, ўсёй мелодыі аснова;

A, re — я за Гартэнз’ё вас малю:

B, mi — о, Б’янка, на яго любоў вы слова

С, — скажыце, прашанчыце: я люблю.

Д, sol, ге — ключ адзін, дзве ноты побач;

Е, la, mi — зжальцеся. Каханне ў помач».

Дык гэта гама? Не, я не жадаю

З ёй знацца. I нашто такі размен?

Лепш буду вернай той, якую знаю.

Пераацэнка — дрэнны сябар цэн.

Сіньёра, бацька ваш вам загадалі

Пакінуць кнігі і пайсці сястры

Дапамагчы прыбраць у іхняй зале:

Вяселле ж заўтра, як ні гавары.

Сіньёры, я развітваюся з вамі.

Бывайце!

Я ўсе падставы маю пільным вокам

Сачыць за шкаляром. Здаецца мне,

Што ён занадта сквапна, хоць і збоку

Заглядвае на Б’янку. Ім відней,

Але калі ты сораму не маеш —

Згаджаешся і з іншым на грашкі,

Дык знай: ты ад Гартэнз’ё атрымаеш

За здраду — здраду, рогі — за ражкі!

Вось, мой сіньёр, і наступіў той дзень,

Калі жаніх Петруч’ё з Кэт-нявестай

Павінны павянчацца. Час ідзе,

А тут ад жаніха — ніякіх вестак.

Што стануць гаварыць з канца ў канец?

Якія плёткі пойдуць заўтра ўранні?

«Адрокся, не з’явіўся пад вянец,

Калі каноннік рыхтаваў вянчанне!»

Зрабіць такую ганьбу нам, сіньёр,—

За што, скажыце?

Хопіць, гэты сорам

На мне адной. Які тут вам дакор,

Якая ганьба і якое гора?

Я не па згодзе, прызнаюся вам,

Рашылася звязаць свой лёс і шчасце

З нахабным зухам. Той шалёны хам

Мяне гатовы быў з наскоку ўкрасці,

Каб выманіць пасаг. А вось пра шлюб

Ён і не дбаў. На тыдзень, на гадзіну

Жаніўся б... Мог ён быць мне міл і люб,

Такі праныра, што пад хітрай мінай

Развязнасці хавае злыя жарты

I, каб праславіцца, што ён — мастак,

Сягоння сватае, а заўтра ў карты

Гатоў прайграць нявесту за пятак

Альбо засватаць тысячу адразу,

Назначыць дзень вяселля, склікаць свет

Гасцей, нагнаць турбот і без адказу

Прапасці ў шлюбны дзень, замёўшы след?

Цяпер пачнуць зласловіць, строіць кпіны,

Паказваць пальцам: «Вунь яна ідзе

Петруч’ю суджаная — Катарына,

Якую кінуў муж у шлюбны дзень!»

Цярпенне, цесць; цярпенне, Катарына,

Прашу вас верыць доказам маім:

Ад вас ён не адрокся і не кінуў;

Мо што ў дарозе здарылася з ім?

Ён — вісус, зух, але добрасумленны;

Ну, зубаскал, але не пустадом.

Няхай бы лепш я з каменем, з паленам

Спазналася, чым з гэткім жаніхом.

Ідзі паплач гаротнаю слязой,

Я спачуваю — крыўдна, пажурыся.

Святая не стрывала б, а з тваёй

Натурай непакорнай — хоць разбіся.

Навошта ж ён задумаў гэты жарт?

Звычайна апранаецца ён скромна.

Клянуся ўсімі

Багамі святымі —

Не адно і тое.

Колькі ж ценяў

Прэцца праз цемень?—

Двое.

Дзе ж шаферы і сват? Ці ёсць хто дома?

З дабром, зяцёк!

Якое там дабро!

А вы ўпару, мы рады маладому.

Убор ваш, як рагаціна ў рабро.

Каб нават лепшы быў, я ў заварусе

Надзеў бы толькі гэты ў цесцеў дом.

Як жывы, цесць? А дзе ж мая Катуся?

Чаго вы ўсе так здзіўлены кругом,

Як быццам я статуй з манашскай келлі

Альбо камета?

О, шаноўны зяць,

Як вам вядома, сёння ў нас вяселле,

I мы тут пачыналі бедаваць,

Што вас няма. Ды вось і вы знаскоку —

Мы зноў бядуем: што на вас за ўбор?

Ды гэта ж ганьба нам, бяльмо на воку

Вясельнае бяседы ўсёй, сіньёр!

Скідайце лахманы.

Што за прычына

Так доўга разлучала вас з дзяўчынай?

Чаму, адкуль, з якога сутарэння

Вы прыляцелі ў гэтым апярэнні?

Расказваць — доўга, слухаць — сумната:

Я абяцаў прыбыць — прыбыў, чаго вам болей?

Спазніўся — на дарозе слізгата,

Вы ж разумееце,— адзін у полі,

Дарога невядомая. Пасля

Дакладна апішу ўсё, дружа любы.

Ну дзе ж Катулька? — Пчолка,— да вулля!

Ужо нярана; нам пара да шлюбу.

У гэткіх трантах, барані вас божа,

З’явіцца да нявесты? Вы — вар’ят!

Хадзем ка мне; я дам убор прыгожы,

Паспагадаю вам, як брату — брат.

Не дакучайце! Так вось і з’яўлюся.

Хоць да вянца вы замяніце ўбор!

Ні ў якім разе. Што вы тут, сіньёр,—

Ўсё вопратка ды вопратка! Катуся

Вянчаецца са мной, не са штанамі.

Каб змог я, што яна ў мяне ўнутры

Парве, пашаматае без пары,

Змяніць на транты, то, сказаць між намі,

Я палічыў бы транты за знаходку.

Ды што я тут балакаю ўсім вам,

А не іду вітаць сваю лябёдку

I запрашаць радню на месу ў храм.

Ну што ты з ім?.. Крыўлянні, адгаворкі;

Ён нейкі план забраў у галаву.

Хадзем усё ж прасіць, каб хоць знадворку

Пераапрануўся ў лепшае ў царкву.

Пайду за ім і гляну, што рабіць.

Сіньёр, к яе каханню неабходна

Спагаду і любоў да вас схіліць

Баптысты так, каб ён сказаў: «Я згодны».

Для гэтага мне трэба падшукаць

Якога-небудзь падуанца-дзядзьку,

Што даў бы згоду пізуанцам стаць,

Каб ролю выканаць Лючэнц’ё-бацькі,

I тут, у Падуі, каб паручыўся

За сумы, што ад вашага імя

Тады пры сватанні не паскупіўся

У спадчыну за вас прызначыць я.

Калі знайду такога, вашы шанцы

Жаніцца на сваёй красуні Б’янцы

Лічыце пэўнымі.

Каб пільным вокам

Пракляты Ліч’ё тут, на кожным кроку,

За Б’янкай не сачыў, мы б пры прыёры

Даўным-даўно звянчаліся ў саборы.

А ўжо тады, каб нават цэлы свет

Паўстаў на нас, парушыць запавет

Было б па часе — я зрабіў сваё;

Што ўзяў у рукі, дудкі, брат,— маё!

Турбот у нас — не схопіш і ў бярэмя.

Тут трэба тонка, з мерай пачуцця,

Каб акалпачыць пня старога Грэм’ё,

А разам з ім і хітрага цясця

Дый й Ліч’ё-скрыпачу падсунуць дулю,

I ўсё вам на карысць, мой гаспадар.

Вы ад вянца, сіньёр, ляціце куляй?

Лячу, як з перапуду на пажар.

Жаніх з нявестай адбылі дадому?

Дадому ці ў салому — невядома,

А жанішок, сіньёр, скажу вам — зелле.

Ну не такі ж упарты, як яна.

Ён — чорт, нячысты дух, бязбожны шэльма.

Дык што ж,— да пары, чорт і сатана.

Як кажуць, чорт за чорта ды ў балота.

Яна — галубка ў параўнанні з ім,

Ягнё бязмоўнае, святая цнота,

Анёлак, легкакрылы херувім.

Вось вы ўявіце, мой сіньёр, карціну:

Царква. Вікарый, скончыўшы абрад,

Пытае: «Згодны дзеву Катарыну

У жоны ўзяць?» А ён, нібы снарад,

Як вухне: «Згодзен, забіраю дзеўку».

Ажно канонік трэбнік долу бразь;

Нагнуўся, каб падняць, а той знячэўку

Як штурхане, аж толькі шпора — хрась...

Служыцель культу — носам у падлогу,

А ён: «Маліся, ксёндз, за грэшных богу».

А калі ксёндз падняўся, маладуха

Аблаяла Петруч’ё?

Вы — фантаст:

Збялела і дрыжала ўся без духу,

Як на асіне ліст у грозны час.

А ён каноніка ўшчуваў, гарланіў,

Нібыта ў тым уся была віна.

I толькі на канцы, пасля вянчання,

Калі паднеслі маладым віна,

Схапіў з падноса чашу і са спрытам

Кіўнуў, гукнуў: «Здарова будзь, каток».

Нат не скрывіўшыся, адзіным глытам

Каўтнуў — і толькі аблізнуў раток.

Як быццам ён пасля страшэннай буры

З камандай баляваў сабе ў шынку.

Зарагатаў, а чашу так і шпурыў

У твар каноніку, не юнаку,

Які — яму здалося — прагна сліну

Глытаў і трос казлінай барадой,

А потым хап за шыю Катарыну

I гэтак цмокнуў проста ў вусны ёй,

Што ажно рэха ўдарыла ў скляпенне...

Я з сораму і ганьбы ледзь жывы

Перахрысціўся ды да пабачэння,

А ўслед за мной і ўсе — бягом з царквы.

Такога апраметнага вянчання

Я колькі жыў не бачыў за свой век.

Ён чортам створан — гэты чалавек.—

Ідуць. Чуваць жа музыкі ігранне.

Сіньёры, сіньёрыны,— шчыры дзякуй

Вам за турботы і за ваш абед.

Вы тут нагатавалі нам прысмакаў

I спадзяваліся са мной як след

За стол засесці, выпіць, разгуляцца,

Але, на жаль, нам не спрыяе час,

Я з вамі вымушаны развітацца.

Няўжо вы нанач едзеце ад нас?

Так, еду. Дом не блізка — аж за светам.

Вы не здзіўляйцеся, калі б вам знаць,

Якія справы і якія мэты

Мяне і коней прымушаюць гнаць,

Вы б самі папрасілі: ад’язджайце.

Ну, госцікі шаноўныя, бывайце.

Яшчэ раз дзякую. Усе вы чулі

I бачылі, як я сябе ўсяго

Аддаў чароўнай ёй, сваёй Катулі,

Аддаў навек, а не на нейкі год,

Ва ўладу паслухмянай, мілай жонкі.

Балюйце з цесцем тут, а нам не час;

Апаражняйце вінныя бачонкі

I добрым словам памінайце нас.

Дазвольце запрасіць вас на бяседу.

Не, не магу.

Я богам вас прашу, Застаньцеся.

Я еду, еду, еду.

Магчыма, я крану яго душу: Застаньцеся!

Застацца? Як я рады!

Застацца рады?

Не, я рад таму,

Што сэрца ў жонкі поўнае спагады

Да мужа. Радуйся, шчаслівы муж!

I ўсё ж я не магу пабыць да рання,

Бо мушу дома быць яшчэ да дня.

Застаньцеся ў імя майго кахання.

Не! — Грум’ё, дзе ты? Накарміў каня?

Дык дзіва што, сіньёр, і накарміў і напаіў.

З’елі авёс і аўсюк, а цяпер ім каюк.

Пашкадавалі б вы дзяўчатак-кветак.

I рад бы — не магу!

Ах, калі гэтак,—

Як знаеш, я не еду ні сягоння,

Ні заўтра — аж пакуль не захачу.

Шлях вольны; сабірайся — і па конях,

Марнуй сябе ў сядле альбо начуй

У полі, пад дажджом. Я застаюся,

Пакуль не надакучыць піць, гуляць.

Сябе вы паказалі, не стаюся,—

Натура, гонар — нечага сказаць.

Катулька, супакойся і не злуйся.

Злую, кіплю, калі не на сваім

Пастаўлю.— Вы не бойцеся; ён хлусіць,

Ён застанецца; будзем разам з ім.

Ну, дзякуй табе, бог — захамуталі;

Цяпер пачнецца шум-бурум, сіньёр.

Садзіцеся за стол, чаго пасталі?

Жанчыну, што не ўмее даць адпор,

Апошні задавака ўраз абдурыць.

Яна, як бачыш, іх адсюль пратурыць.—

Сіньёры, трэба слухаць маладую;

Ідзіце баляваць, закусваць, пець

I прапіваць касу яе крутую,

Каб маладым хутчэй прыбытак мець:

Дзяцей пабольш ды грошай з паўасьміны.—

А ты, Катулька, хоць і з кіслай мінай,

Усё ж сямейнай даўнасці нічым не руш:

Не злуй, не хмарся: свет сышоўся клінам,

Дзявоцтва час кароткі: я твой муж,

А ты — мая маёмасць і падпора,

Мой дом, мой скарб, мой свіран і засек,

Мой вол, асёл і стол — мая сіньёра,

Якой я ахвярованы на здзек.

Ты ўсё на свеце і ў адным абліччы.

Вось ты стаіш — мадонна без прыкрас.

Хай пальцам хто кране — зубоў не злічыць,

Ці, скажам, нападзе ў нядобры час,

Я ў крык: — Дай зброю, Грум’ё.— I за тымі

Разбойнікамі, будзь іх пяць ці шэсць —

Ратуй, слуга, сіньёру гаспадыню,

Калі ты цэніш рыцарскую чэсць.

Не бойся, Кэт, ніхто нас не зачэпіць,

Калі б іх нават цьма была — мільён.

Няхай ідуць. Вось гэта пустазвон.

Яе, напэўна, ў прыпражку прычэпіць.

Каб не пайшлі, дык я б памёр ад смеху.

З усіх шалёных шлюбаў іхні шлюб —

Найшалянейшы.

Дурням на пацеху.—

Сіньёра, ён сястрыцы вашай люб?

Шалёная з шалёным і сышлася.

Яна Петруч’ё з розуму звяла.

Суседзі, людзі, хоць бяда збылася

I маладых няма каля стала,

Затое ж закусь на стале гарою.

Лючэнц’ё сядзе ў нас за жаніха,

А Б’янка — ёй, адсутнаю сястрою.

Хай прывыкае, бо яе ж чарга,

I ёй нявестаю засесці скора.

Так, так, Лючэнц’ё.— Ну, хадзем, сіньёры.

Куды ж змяло ўсіх гэтых лайдакоў?

Каля варот — ніводнага зладзюгі:

Ні стрэмя патрымаць, ні жарабкоў

Адвесці ў стайню некаму.— Дзе слугі

Натаньел, Грэгары, Філіп?

Мы дома;

Мы дома ўсе. Мы тут даўно стаім.

«Мы тут; мы дома». Гэта невядома,

Ці ўсё ў вас дома, злыдні, гультаі —

Ні паваротлівасці, ні запалу.

Дзе ж пасланец мой, Грум’ё-абібок?

Вось толькі ж, толькі што зайшоў у залу

Ваш абібок, якому зад і бок

Счарнілі вы надоечы папругай.

Разява, кляча дохлая, кіжлай.

Ці ж я не загадаў табе, наруга,

Нас выйсці сустракаць пад самы гай

I за сабою весці гэту «схізму»?

Калі ж Натаньел латаў свой сурдут,

А Пітэр, выбачайце, ставіў клізму,

А Габрыэль, здаецца, шыў хамут;

Уолтэр — той, казалі, ля сталярні

Тачыў кінжал. I толькі пад рукой

Былі Адам і Рэльф, ды на вяндлярні

Ўсё кашляў Грэгары. Вось тут і строй

Такое войска беднаму кур’еру,

А ўсё ж я іх пастроіў і прывёў.

Марш, лайдакі! — Прынесці нам вячэру.

«Дзе дні юнацтва засталіся?

Дзе дні...»

Ты, Кэт, сядай і не сумуй.

Ох-ма, жыццё, жыццё...

Ну, што ж ты, Кіса,

Стаіш, маўчыш? Сядай.— А ты, статуй,

Сцягні мне боты. Чуеш, недаробак?

«Жыў-быў дзябёлы капуцын,

Ліхі ахвотнік да жанчын...»

Лягчэй, халява,— вывіхнеш нагу.

Цягні другі — і атрымай заробак.—

Вады падаць! — Кэт, што ж ты ні гу-гу?

Развесяліся.— Дзе вы, арыштанты?

Прывесці пса Траіла! — Прэч, цюхцяй;

Пакліч сюды кузена Фердынанда.

Кэт, Фердынанд — наш мілы хлопчык-пай.—

Вы дзе пантофлі дзелі і ці скора

Дасце вады?

Ну, мый жа рукі, Кэт,

I будзь за гаспадыню.

Ох ты гора! —

Няўклюда, сухарукі шпінгалет.

Не біце, ён неназнарок; не біце!

Кіжлай, шлапак, сляпая курая.—

Сядайце, Кэт, і трошкі закусіце.

Памолішся сама ці, можа,— я?

Тут што, рагу з бараніны?

З ягняці.

Я.

Гэта ж вугалі.

Згарэла ўсё дазвання. О, пракляцце!

Дзе кухар? Выкапаць хоць з-пад зямлі

I зараз жа — сюды! Ці ж не распуста?

Як вы адважыліся мне падаць

На нейкіх кішках шэрую капусту?

Прыбраць, вы чуеце? Усё прыбраць!

Ах лізуны збрадлівыя, падлюгі!

Вы што — бубніць? Чакай жа мне, лайдак!

Прашу вас, муж, не трэба заварухі.

У мяса, я сказала б, добры смак.

А я кажу, што тут прыгаркі ў мясе,

Нібы яго пяклі на пажары.

Не то што я, а кошка б не ўзялася

Такое палізаць. Мне дактары

Ад смажаніны раяць адхрысціцца:

Яна турбуе жоўць і будзіць гнеў.

I нам абоім лепей папасціцца,

Бо й без таго з касцямі б часам з’еў

У злосці я цябе, а ты — Петруч’ё.

Не будзем хрумстаць гэту карыну.

Перагавеем ноч пасля заручын;

Ўжо ж неяк перацерпім ноч адну,

А раніцай нам пададуць сняданне.

Хадзем, каток, на шлюбны ложак наш.

Ты, Пітэр, бачыў гэта ўтаймаванне?

Па кліну клінам ды абухам пляж!

Ну, дзе ён дзеўся?

Там, у спальні, чытае ёй пропаведзь аб устрыманні.

Шуміць, грыміць, і лаецца, і бэсціць,

А ёй, гаротнай, гэта ў навіну:

Не знае, дзе прылегчы, дзе прысесці,

Маўчыць, як непрытомная са сну.

Хадзем, хадзем адсюль! Ён зараз прыйдзе.

Дзе мука, там, гавораць, і навука,

А мне двайная мука, што й казаць.

Упадабаць свавольніцу не штука,

Ды як з ёй жыць? Спрабуй тут рады даць.

Мая саколка хмурая сягоння:

Не снедала. Ну, што ж — скубі валлё,

Пакуль не закрычу: «Акыш — у лёт

За зайцам узагнаным у пагоню!»

Нейк галубятнікі мне гаварылі,

Як прыручыць галубку, каб стралой

На свіст гаспадара, злажыўшы крылле,

З-пад хмар ляцела ўніз, на вільчык свой —

Пазбавіць трэба сну, не даць спачыну,

Як беркута, каб выбіць дух ліхі.

Вось так і я ўтаймую Катарыну

I выб’ю наравісты дух благі.

Не спала тую ноч і зноў не будзе

Адпачываць і ў гэту — пахадзі,

Пабудзь у калатні, у перапудзе

Ды мужу ўсім і ўсюды дагадзі.

Падняў учора гвалт з-за парушынкі

Ў булёне, з-за прыгарачкі ў рагу,

А сёння «пакаштуе смак разінкі»,

Калі я ў спальні гэтак жа змагу

Віхурай усхадзіцца, прычапіцца

Да шлюбнае пасцелі і пачну

Падушкі, коўдры і яе спадніцы

Шпурляць пад ногі і не дам ёй сну

Ніводнае хвіліны.

А знябытай,

Асалавелай кошачцы сваёй

Зманю, што муж нервовы і сярдзіты

З кахання: ён душы не чуе ў ёй.

Пачне драмаць. «Ах, спаткі захацела?» —

Пачну шаптаць на вушка: шу-шу-шу.

Такою ласкай можна выбіць з цела

Не толькі дух благі. Мой бог,— душу!

А наравы змяніць — і пагатове.

Не ўсё ж мядок, калі пайшло на тое.

Вам што, сіньёры, шкода маладой?

Лепш не магу. Парайце вопыт свой.

Няўжо магчыма, каб сіньёра Б’янка

Любіла не Лючэнц’ё, а другога?

Хто толькі не накпіў з мяне, дурнога:

Замест гасцінца — дзірка з абаранка.

Каб вам праверыць праўду слоў маіх,

Паслухайце цішком «навуку» іх.

Расказвайце пра поспехі ў чытанні.

А вы — пра вашы поспехі ў каханні.

Любві навука — гэта мой прадмет,

А раб навукі — у любві аскет.

Вам лепш бы майстрам быць таго прадмета,

А не рабом яго.

Я вам на гэта

Адно скажу: хай сведкай будзе бог, —

Аскет — ваш раб, і ён ля вашых ног.

Паспех і поспех — сутнасць не адна:

Тут розніца ўся ў націску.— Скажыце:

Не вы мне прысягалі, што яна

Кахае толькі вас?

Э, лепш маўчыце.

Каварства пад прыгожанькім абліччам.

Паверце, Ліч’ё, крыўдна мне — хоць плач.

Прэч гульні ў жмуркі! Я, сіньёр,— не Ліч’ё

I не скрыпач. Так-так, і не скрыпач.

Абрыдла мне таіцца тут пад маскай

Дзеля яе адной, што можа ўзяць

Кумірам сэрца нейкага падпаска,

А сыну двараніна ганьбы даць.

Дык вось, сіньёр, мяне завуць Гартэнз’ё.

Сіньёр Гартэнз’ё, я так часта чуў

Пра даўнасць вашых да яе прэтэнзій,

Што вам па шчырасці сказаць хачу:

Цяпер, пераканаўшыся ў каварстве

I легкадумнасці яе пустой,

Я разам з вамі, за яе махлярства,—

Пры ўмове, калі згодны вы са мной,—

Адмоўлюся ад Б’янкі назаўсёды.

Сіньёр Лючэнц’ё, гляньце вы на іх:

Цалуюцца, мілуюцца. Я згодны:

Клянуся ад імя усіх святых,

Што век не закрану яе, не гляну.

Яна не варта жару пачуцця

Маёй душы, якой і боль, і рану

Нанесла гэта здраднае дзіця.

I я клянуся, што не ажанюся

З ёй ні за што, каб нават са слязьмі

Яна прасіла. Лепей утаплюся,

Чым параднюся з гэткімі людзьмі.

Цьфу, аж агідна, як яна там трэцца

Каля таго ўюна.

Хай цэлы свет

Яе асудзіць, збэсціць і зрачэцца.

А я, сіньёр, я здзейсню запавет.

Праз дзень ці два з багатай удавою

Аформлю шлюб. Яна мяне даўно

Трымае на прыкмеце. Бог з табою,

Гардыня Б’янка... Вам цяпер адно

Скажу я, мой сіньёр, на развітанне:

Не хараством сваім, а дабратой

Жанчына заваёўвае каханне.

Ну і бывайце! Клятвы я сваёй

Не адмяню.

А складна ўсё ж маню.—

Сіньёра Б’янка, пажадаць вам шчасця,

Якое вам не снілася дваім?

Такога шчасця, што і ўсе напасці

Рассеюцца, нібы на ветры дым.

Падцікаваўшы вашае спатканне,

Сіньёры Траньё і Гартэнз’ё, іх

Я падтрымаў: я з імі ўжо ў кампаніі —

Вас выракліся.

Праўда, удваіх?

Абодва.

Значыць, Ліч’ё — не жаніх?

Ён парашыў да нейкай удавіцы

Пасватацца, жаніцца ці ўдавіцца.

Дай бог ім радасць.

Ён яе ў баранні

Ражок сагне і вышкаліць.

Няўжо

Ён так хваліўся?

Ў школу ўтаймавання,

Здаецца, запісаўся ваш дружок.

Куды? А дзе была такая школа?

Была і ёсць. Там класнаю сіньёрай

Сіньёр Петруч’ё, швагер ваш вясёлы,

Дасціпна выкладае, як і чым

Выструньваць паслухмяны, ціхі нораў

У наравістых непакор-жанчын.

Сіньёр, сіньёр, ад бегання і посту

Я збіўся з ног, нібы стары ганчак.

I вось, нарэшце,— бачыце, ля мосту,

З узгорка клыпае сюды апостал,—

Ён нам якраз.

А хто ён, небарак?

Не ведаю: гандляр ці таннай платы

Педант-настаўнік; па сваёй хадзе,

Гадах і выгляду — ён ніштаваты

Для нашай справы. Вунь, сюды ідзе.

Ну, як па-твойму?

А не падвядзе?

Калі прастак і згодзіцца ўсё чыста,

Што я яму скажу, на веру ўзяць,

То будзе за Вінчэнц’ё, і Баптысту

Паабяцае ўсё, што па ўгаворы

Мы абяцалі ў спадчыну аддаць

Сіньёры Б’янцы. А цяпер, сіньёры,

Зрабіце ласку не перашкаджаць.

Дапамагай вам бог, сіньёр.

I вам, сіньёр.

У пуць ці мо завернеце на двор?

Пабуду з тыдзень тут, куплю спажывы,

А там — дарога зноў у самы Рым,

А з Рыма ў Трыпалі, каб толькі жывы.

Адкуль вы?

Я — вандроўнік, пілігрым

З самое Мантуі.

Не смеяцеся?

Вы з Мантуі? Пан бог вас барані.

I за сваё жыццё не баіцеся

У нашай Падуі?

Жыццё? Ні-ні.

Не разумею вас: чаго баяцца?

Ды вам жа тут з-за кожнага вугла,

Як мантуанцу, беднаму паяцу,

Смерць пагражае — куля ці страла.

Ваш мантуанскі герцаг пасварыўся

За нешта з нашым, наш жа жываглот,

Каб дапячы вам і каб разарыўся

Ваш край, ён загадаў увесь ваш флот

Знянацку захапіць — усе карветы...

Мне дзіўна, што не чулі вы аб тым;

Хоць вы і нетутэйшы, ды аб гэтым

Усюды ўжо даўно вядома ўсім.

Авой-авой, сіньёр, дык я ж загінуў.

Мне тут па фларэнтыйскіх вэксалёх

Належыць доўг, працэнты з палавіны...

Я спачуваю вам, сіньёр, дальбог,

I ад душы хачу вам даць параду.

Скажыце мне, вы ў Пізе не былі?

Быў, быў, сіньёр,— у госці ездзіў к брату;

Славуты горад — вежа, караблі,

I ўлады не скупяцца на прыёмы.

Вам там сіньёр Вінчэнц’ё не знаёмы?

Старэйшына гандлёвае канторы?

Купец магнат? На жаль, у іхні дом

Я не хадзіў, а чуў аб ім замнога.

Ён бацька мой, і шчыра вам скажу:

Вы так падобны да майго старога.

Як малако — на бурую іржу.

Аддаючы даніну падабенству,

Я вам, сіньёр, гатоў дапамагчы,

Каб вас уратаваць. Мяне з маленства

Спагадваць людзям бацька прывучыў.

Для вас, скажу я,— танна і сярдзіта

Быць двайніком Вінчэнц’ё ў гэты час.

Пад іменем яго, з яго крэдытам,

Вы, можа быць, паселіцеся ў нас?

Старайцеся трымацца ў ролі брава.

Вы разумееце мяне, сіньёр?

Жывіце і спраўляйце вашы справы.

Ну, як — згаджаецеся? Угавор?..

Я згодны. Цэлы век вам буду ўдзячны.

Вы ж мне жыццё і волю збераглі.

Дык пойдзем. I самому хлеб той смачны,

Што з бедаком у горы падзяліў.

Між іншым, я звяртаю вашу ўвагу:

Мой бацька неўзабаве будзе тут,

Каб даць гарантыю майму пасагу

I вынесці апошні свой прысуд

Па справе сватаўства майго да меншай

Дачкі Баптысты. Рушым жа, сіньёр.

Шчэ будзе часу — гутарку завершым,

А зараз трэба вам змяніць убор.

Не, ні за што на свеце не пасмею.

Каб мог, дык я ж бы вас перасцярог.

Што божы дзень — то горш мне з гэтым змеем:

Сагнуў, скруціў мяне ў баранні рог.

Няўжо ён для таго са мной пабраўся,

Каб голадам марыць мяне? Жабрак.

Што ў нас, бывала, ля дзвярэй спыняўся,—

I той у дар атрымліваў пятак,

А не пятак, то і куском не грэбаў...

Я ж, век не ведаючы, як прасіць,

Як галадаць, я рада крошцы хлеба,

Глытку вады, каб горла арасіць!

Я прагну адпачынку, як збавення —

Забыцца б сном, зваліцца напавал.

I вось: замест яды — яго маленне,

Замест спачынку — лаянка і гвалт.

Я вар’яцею, клекачу ад злосці,

Што гэты здзек мой скараспелы муж

Тлумачыць тым, што гэта ўсё з любосці,

З замілавання да мяне. Чаму ж

Ён на сабе такое ўтаймаванне

Не хоча спрабаваць? I, сапраўды,

Калі б я ўночы спала, ела ўранні,

Няўжо б з таго памерла я тады

Ці захварэла? — Грум’ё, ты хоць трошкі

Дастань харчоў, хаця б пакаштаваць.

Кусочак шынкі ці цялячай ножкі?

Што вам па густу?

Хопіць жартаваць;

Хутчэй нясі хоць што, без перабораў.

Баюся я: ад мяса будзе боль

У жываце.— Мо вам рубцы пад нораў?

Ахвотна з’ем. Ты прынясі пабольш.

Я й рад бы, але ж крыху страшнавата:

Трыбух для жоўці шкодны — вось бяда.

А як наконт грудзінкі, вы — не хваты?

З хранком сярдзітым? Смачная яда.

З’ем, не пытай: я ўсё гатова з гора

Са смакам з’есці.

Так,— не без прычын.

Але ж хранок — ён можа ўзбурыць горыч.

Грудзінку прынясі, а хрэн пакінь.

Без выбару: альбо хранок з гарчыцай,

Альбо нічога; выбар невялік.

Не раздражняй, каварная лісіца,

Мяне харчы цікавяць, а не лік.

Я з голаду не знаю, дзе прысесці.

Хутчэй прынось абы-якую дрэнь:

Дзве стравы ці адна — абы пад’есці.

Ну, што ж, цудоўна: я прыношу хрэн.

Душыся хрэнам сам, ілгун каравы;

Пайшоў адгэтуль, чортаў абармот!

Кпіць проста ў вочы пералікам страваў,

Калі ў мяне к спіне прысох жывот.

Чума на вас усіх, на вашу зграю!

Ты чуеш,— прэч, у будку марш сваю.

Катулечка, ну як ты пажываеш?

Сумуеце, сіньёра?

Не, пяю.

Развесяліся, глянь разок з усмешкай,

Які ў цябе руплівы, добры муж:

Сам пёк, сам смажыў, поркаў галавешкі,

Не ў свой упрогшыся мужчынскі гуж,—

I вось прынёс, каб заслужыць падзяку

Хаця б за ўвагу, клопаты.

Маўчыш?

Відаць, мае прысмакі не да смаку

I за старанні мне ў падзяку — шыш.

Прыміце прэч!

Прашу вас, не прымайце.

За харч падзякуй, звычай ёсць такі.

Хто дзякуе, тым кажуць: «Спажывайце».

Што ж, дзякуй.

О, жаніх, вы гаваркі

Прыдзірлівы педант, што нам аж сорам.—

Сіньёра, я падсяду ў пару к вам.

Гартэнз’ё, ты адзін з’еш гэты скорам.—

Жуй, жуй, каток, работу дай зубам,

Бо час бяжыць, а мы павінны сёння

Дапяць у Падую пад ноч хаця

I там гульнуць. Журботнае дзіця,

Пакінь нуду. Дзе пешкі, а дзе конна

Даедзем, дойдзем — і на людным сходзе

Так здзівім свет раскошаю абноў —

Шаўкамі плаццяў па агюшняй модзе,

Плюмажаў, фіжмаў, брыжаў і штаноў,

Капелюшоў, візітак, руж і рушак,

Пярсцёнкаў, завушніц, калье, камей

I розных фінціфлюшак і бразгушак,

Што зайздрасць вочы выесць у гасцей.

Ты скончыла жаваць? Кравец чакае,

Каб аксамітам твой аздобіць стан.

Ідзі сюды. Чаго дрыжыш, як Каін?

Кладзі тавар.

А што ў цябе, кафтан?

Капелюшок, сіньёр, для ваша кіска.

Ну-ну, развязвай вузел, пакажы.

А гэта што тут — плісавая міска,

Кіла ці вымя дойнае казы?

I ты асмеліўся мне ў дом прыстойны

Прынесці бессаромна гэту дрэнь —

Курыны вылівак, благі падойнік,

Што хоць варон пужаць на кол надзень?

Цьфу! Забірай свой лямец і па згодзе

Паказвай большы.

Гэты — самы шык.

Цяпер капелюшы малыя ў модзе,

Блін-капялюш — апошняй моды крык.

У свеце ўсе прыстойныя жанчыны

Такія носяць.

Вось і ты, калі

Пакорнай, свецкай станеш, Катарына,

Сабе закажаш гэты самы блін,

А да тае пары не мар аб новым.

Не скора ж прыйдзе той жаданы час.

Чакайце, я, здаецца, маю слова

I я скажу адкрыта, без прыкрас.

Я не дзіця, і верце — я не хлушу —

Не вам раўня, а слухалі мяне,—

А стане прыкра, зашпаклюйце вушы;

Язык, як мяліца,— усё самне,

Што коле ў сэрца, і сыпне кастрыцай —

Калючай праўдай, жорсткаю, як жвір.

Бо станеш уступаць вам і таіцца,

Ад крыўды рынеш галавой у вір.

Э, што там гаварыць: убор не модны

Варэнік, бурбалка, шаўковы торт.

Люблю цябе, што ты са мною згодна.

Любі ці не любі, а слухай, чорт:

Не згодна, і хачу капэлюш-чэпчык

Вось гэты, толькі гэты,— не другі.

Кравец, а ты там што ў парозе шэпчаш?

Прынёс заказ? Ды што ж гэта — кругі,

Якіясь абручы? Ты не для ціра

Ўсё гэта нашпіляў? Тут што — рукаў?

Дальбог, пузыр. Раздутая марціра

I ромбы, нібы кросны ў павука;

Надрэз, прарэз, прарэха на прарэсе —

Курыльніца з цырульні: крыжык, крыж,

Так-сяк і накасяк. Чаго ты трэшся,

Чаго блішчыш? Чакаеш на барыш?

Ты спадзяешся, што табе заплацяць

За твой так званы падвянечны ўбор?

Ўсё ясна: быць ёй без чапца і плацця.

Вы ж самі загадалі мне, сіньёр,

Пашыць і па сезону і па модзе.

Так, загадаў у час падгатаваць,

Па модзе скроіць і пашыць — і годзе.

А хто ж табе загадваў сапсаваць?

Складай манаткі і скачы панура;

Даскачашся, як блошка, на пліце:

Заказы знікнуць, знікне кліентура,

I кішкі справяць хор у жываце.

Бяры свой хлам, рабі з ім што захочаш

I — з богам!

Я ізноў адкрыта ў вочы

Скажу: такога плацця я ніколі

Не бачыла — прыемны мне фасон,

Па модзе, зграбнае. Вы, муж-саколік,—

Страшыдла, пудзіла пужаць варон

З мяне зрабіць хацелі б?

Гэта праўда,

Але не я, а ён, вось гэты чмут.

Сіньёра, ваша міласць, плаццю рада.

Страшэннае нахабства! Лжэш, хамут.

Выкручваешся, вуж, цурбан, напарстак,

Крывы аршын, шырынка і прарэх.

Ты, спрытная блыха, пакінь штукарства,—

Мне ў злосці не да жартаў, пустабрэх!

Запечны цвыркунок, а бачыш — прытак,

Кусае спадцішка. Сляпая моль.

Ці чулі — ён, вось гэта шпуля нітак,

Мне грубіяніць, сыпле ў рану соль?

Вон, вон з пакоя, вылівак курыны!

Абрэзак, лапікла з азадка — вон!

А то я так цябе тваім аршынам

Прамеру, што ў вушах зазвоніць звон.

Я гавару, што плацце ты схалтурыў.

Не, ваша міласць, плацце ў самы раз:

Прыгнана і пашыта па фігуры,

Як Грум’ё, ваш слуга, і даў заказ.

Я даў матэрыю, а не ўказанне.

А ўсё ж, вы як сказалі мне пашыць?

Іголкай з ніткай і дадаць старанне.

А скроіць як сказалі вы? Маўчыць!

Ты многіх рабіў фасоністымі?

Многіх.

Пад гэтым — нічагуткі, а вось глыбей —

Глыбокі змест і форму. Я не дам.

Дарыць яе уборы нейкай глыбе,

Азызлай з тлушчу — нечай там мадам!

Скажы, што ты краўцу за ўсё заплаціш.

Бяры і прэч — і больш не галагань.

Кравец, я заўтра заплачу за плацце.

Згаджайся з ім ва ўсім, паддаквай, гань.

Ідзі. Гаспадару скажы мой дзякуй.

Ну што ж папішаш, Кэт, на бацькаў баль

Паедзем мы ў будзённым, пахадзякі,

У гэтых трантах, на вялікі жаль.

Прынята і вядзецца так спрадвеку,

Што цэняць не ўпакоўку, а тавар.

Бо не адзежа красіць чалавека,

А розум. Як праз аблачыны ўдзень

Багацце сонца ззяе, так і зроду

Свіціцца чэсць праз бедны ўбор людзей.

Ці ж салавейка не раўня удоду,

Якога апярэнне багацей?

Няўжо мы станем выхваляць яхідну

I ганіць вераценніка-вугра

За тое, што на выгляд ён агідны,

А футра у яхідны з серабра?

О не, каток! Цябе твой скромны выгляд

Не зганьбіць і не ўнізіць ані-ні.

Ён так табе да твару, быццам выліт.

А будзе сорамна, ва ўсім віні

Мяне, нягодніка. Пара дадому.

Развесяліся. Едзем жа гуляць.

Кліч слуг. Вось будзе радасці старому!

Стаеннікаў за браму падагнаць,

Туды — за ўзгорак, у канец прысады.

Мы дойдзем, тры вярсты — не дальні свет.

Разыдземся крыху. Вось будуць рады,

Раптоўна, нечакана — на абед

Такія госці! Ранак нейкі шэры.

Зарэе. Сем гадзін — не больш цяпер.

Ўжо дзве гадзіны дня. Мы не паспеем,

Не толькі на абед, а й на вячэру.

Мы выедзем у сем, дакладна ў сем.

I што ў цябе за нораў, Катарына,

Ці я раблю што, ці кажу, ці нем —

Ты ўсё наперакор? Гэй вы, дружына,

Назад! Не еду. Будзем тут датуль

Сядзець, пакуль свой нораў не паправіць

Мая непаслухмяная Катуль.

Дальбог, ён хутка сонцам стане правіць.

Сіньёр, вось дом Баптысты. Мо заглянем?

Чаму б і не? Не ведаю, калі,

Гадоў таму за дваццаць — мы ў Мілане

З ім разам дні са два ці тры жылі

Ў гасцініцы «Пегас». Павінен ведаць.

Цудоўна. Пастарайся як мага

Трымацца з гонарам старога дзеда.

Ручаюся.

А вось і ваш слуга.

Вам і яго не шкодзіла па дружбе

Наструніць.

Не хвалюйцеся.— Гэй, ты,

Прайдоха, ты хітруй ды ведай службу:

Я — сын, ён — бацька, а удвух — сваты.

Ты зразумеў?

Ха, гора б больш не меў.

Баптысту, што прасіў я, перадаў ты?

Сказаў, што бацька ваш ужо прыбыў

Ў Венецыю і што не сёння-заўтра

Ён будзе тут.

Падбіўся ад хадзьбы,

Вазьмі — глыні. З табою не загінеш.

Баптыста йдзе. Іграйце ж роль, стары!

Сіньёр Баптыста, лёгкі на ўспаміне.

Ён — той сіньёр, што я вам гаварыў.

Прашу вас, будзьце добрым бацькам, цесць,

I як пасаг, аддайце вашу Б’янку.

Чакай, сынок.— Вітанне вам і чэсць.—

Сіньёр, дазвольце? Я сягоння зранку

Прыбыў сюды, каб атрымаць даўгі,

I тут, як снег на галаву — навіна:

Мой сын Лючэнц’ё, хлопец не благі,

Здаецца, хоча стаць у вас за сына;

Між ім і вашаю дачкою — лад.

Спагадлівы да вашай добрай славы

I верачы, што для любві адклад —

Вядзе разлад, як бацька, я вам штосьці

Скажу: Кэт любая яму і ён ёй любы —

Хай жэняцца. Сіньёр, мы ў маладосці

Былі такімі. Не пярэчу шлюбу.

Калі я вам, сіньёр Баптыста, ўладзіў

Пад ваш намер, то шчэ магу дадаць,

Што як упобач сядзем — справу зладзім.

А мне ў машне завязкі развязаць,

Шурхнуць казной — мы ў гэтым не падгадзім.

Нявестку забяспечыць я гатоў,

Каму-каму, а вам не пашкадую,

Пакрыю ўсе выдаткі ў барышы...

Сіньёр, за праўду, кажуць, не крыўдуюць.

Мне ваша шчырасць вельмі па душы,

Ваш сын Лючэнц’ё і мая пястушка,

Як двое галубкоў ці спарышы —

Адна душа, а як наконт кахання,

Дык хто ж іх ведае — мо строяць пастку?

Але калі вы згодны завяшчанне

Пацвердзіць і тым самым Б’янцы частку

Дакляраваць з іх скарбаў і дабра,

Калі яна, крый божа, заўдавее,—

Дык і па ўсім. Па прыказцы: з двара

На двор суседу добрым ветрам вее,

Калі сусед не злодзей, а радня.

Цудоўна, цесць. I дзе ж бы гэта зручна

Было нам пасядзець хаця б з паўдня,

Прыгубіць чарачку на знак заручын

I шлюбны наш аформіць дагавор?

Не ў нас, Лючэнц’ё, сцены маюць вушы:

Мой дом — не дом, а пастаялы двор:

Там безліч слуг, і Грэм’ё там дасужы,

А ён на гэта мае тонкі слых.

Дык, калі ласка, к нам — мы будзем рады.

Мы з бацькам пражываем удваіх,

Вось там без подслухаў, без шуму, здрады

Уладзім справу як і мае быць.

Вы па сваю дачку пашліце Камб’ё,

А па натарыуса пабяжыць

Мой пасланец. Сіньёр, каб мы чакалі,

Што выйдзе так, дык мы б накрылі стол,

А тут цапом-лапом — закускі мала.

Тым лепш. Дык вы бяжыце к нам, сакол,

Скажыце Б’янцы, каб мяне чакала,

I можаце таксама ёй сказаць,

Што ў Падую прыбыў стары Вінчэнц’ё

I што яго сынок — мой мілы зяць,

А Б’янка — жонка любая Лючэнц’ё.

О божа, хай жа будзе ў добры час!

Не божкай, а бяжы, калі сказалі.

Сіньёр Баптыста, мы праводзім вас.

Прашу. Вы ўжо прабачце — не чакалі:

Закускі мала — толькі сальцісон.

Затое ў Пізе мы развяжам торбы.

Гэй, Камб’ё!

Ну чаго ты, пустазвон?

Заўважылі, як Траньё вам падморгваў?

Дык што?

Калі вы будзеце такі бязвольны,

То й не пабачыць Б’янкі вам ніколі.

Я ўсё змагу, чаго яна жадае,

Бо я ўсяго хачу, чаго й яна.

Сумненні прэч. Ты чуеш, маладая,

Наш лёс адзін — і воля ў нас адна.

На рызыку, як і на суд народны,

Ідзе адважны і высакародны. (Выходзіць.)

Хутчэй, хутчэй — да бацькі ж, у цяпло

Спяшаемся. Як месячна на полі.

Шчэ відна. Гэта дзённае святло.

А я кажу, што месячна. Даволі!

Я не сляпая: сонца не зайшло.

Клянуся сынам маці — сам сабою,

Сабой клянуся: што б там ні было:

Маланку, месяц, зоркі — ўсё такое,

Што свеціць уначы — я бачыць рад,

А сонца мне не трэба, я не еду.—

Гэй, ездакі, вяртайцеся назад!

Усё наперакор. Яна са свету

Мяне зжыве упартасцю ліхой.

Згаджайцеся, бо нам і не даехаць.

Каб недалёкі шлях, дык я з табой

Счапілася б насмерць. А так — хай вехаць,

Хай месяц, смольны корч, хай медны таз

Там свеціць — мне ўсё роўна, мне ўсё роўна.

Я больш не буду. Вось вам мой адказ.

Я гавару, што месяц.

Праўда, поўня.

Хлусня, ды гэта ж сонца, божы дар.

Бог з ім, з тым дарам. Мо і праўда — сонца?

А скажаце не сонца, гаспадар,

Я паўтару, бо так і трэба жонцы.

Непастаянны месяц, як і вы,

Чым назавеце, тым яму і звацца.

Цішэй вады, сіньёр, ніжэй травы

Я буду перад вамі.

Бог мой, братцы,

Петруч’ё,— крэпасць пала! Вось адкрыцце!

Так і павінен шар на ўвесь разгон

Таціцца па наклоне дна у карыце,

А не паўзці, як п’яны на адхон,

Але цішэй. Там хтось да нас кульгае.

Сіньёра, добрай раніцы! Куды вы? —

Скажы мне шчыра, Кэт, без балаўства:

Ты бачыла хоць раз такое дзіва —

Асанкі, свежасці і хараства?

Румянца з белізною шчок змаганне,

Пад крыллем броваў — іскры яркіх зор,

I на нябесным твары ўсмешкі ззянне,

Самой прыгожасці найлепшы ўзор? —

Красуня, вам яшчэ раз прывітанне! —

Кэт, пацалуй яе за хараство.

Той дзед ад гэтакага шанавання

I канчаткова страціць розум свой.

Чароўная ў самой красе дзяўчына,

Куды спяшаешся, ў якую даль?

Найшчаслівейшая з жанчын жанчына,

Сынку каторай шчодры лёс, як дар,

Аддасць цябе, радні сваёй уцеху.

Кэт, ды у цябе апілкі ў галаве.

Глянь, гэта ж грыб-смарчок, мішэнь для смеху,

А ты дзяўчынаю яго завеш.

Даруй, дзядуня, мне маю памылку:

Праменні сонца слепяць вочы — змрок.

Кругі ў вачах, зялёныя пражылкі.

Вось зараз бачу: ты — стары дзядок.

Даруйце, калі ласка, мне няўдачы.

А ты, стары, не гневайся, прабач.

Скажы, куды ты клыпаеш, бядача?

Магчыма, падвязём на пары кляч.

Сіньёр і вы, сарока-сіньёрына,

Вы так мяне здзівілі,— проста смех.

Я з Пізы і вось дыбаю да сына,

Каторы ў Падую шукаць уцех

Паехаў і прапаў. Хачу сустрэцца.

Маё імя Вінчэнц’ё.

А сынка?

Дык жа і вісуса Лючэнц’ё зваць.

Сустрэча наша — цуд, магу сказаць,

Цяпер ужо не можна памыліцца;

Ты — бацька мой па нітачцы вянка:

Мая швагерка, вось яе сястрыца,

Выходзіць замуж за твайго сынка.

Ты не дзівіся і не плач з адчаю,

Яна дачка багатага купца,

Адзін другога варты. Я канчаю

I з вашага дазволу, як айца,

Вас абдыму, старога двараніна.

Паедзем разам сына сустракаць.

Такая будзе радасць бацьку й сыну!

А вы не смеяцеся з бедака?

Вы гэта праўду кажаце, без жартаў,

Якімі спадарожным галаву

Марочаць выскалякі і банкарты?

Я гэта шчырай праўдай назаву,

Як чалавек старонні, я не блазан.

Прыедзем — сам пабачыш, што і як.

Жарт жартам, бо язык жа не завязан.

Вось гэта дык Петруч’ё, вось мастак!

Ў такога б нежанатым павучыцца,

Яго майстэрству жонкай кіраваць.

Я ж пакажу табе, мая ўдавіца,

Як з наравістых нораў выбіваць.

Дзіўлюся, што няма дагэтуль Камб’ё.

Сіньёр, вось дзверы: гэта дом Лючэнц’ё,

А каля рынку цесця майго дом.

Я пабягу туды, а вы сустрэньце

Любоў вось тут. Спяшайцеся — бягом!

Спачатку выпіць вы са мной павінны;

Я спадзяюся ў дом вас запрасіць,

А ў доме знойдуцца для госця віны.

Не чуюць: вам мацней патрэбна біць.

Даруй мне, бацька.

Радасць ты мая.

Даруйце, бацька родны.

Дайце рады,

А дзе ж Лючэнц’ё?

Тут. Лючэнц’ё — я.

Сапраўднага Вінчэнц’ё сын сапраўдны,

Пакуль вы тут з падробным гаварылі,

Мы з вашаю дачкой к вянцу схадзілі.

Вось вам і суд, і справа, безліч сведак —

I ўсё ж вас акаўпачаць напаследак.

А дзе ж нягоднік Траньё, дзе той бусел,

Які мне так нахабна ў вочы хлусіў?

Вы ці не Камб’ё маеце на ўвазе?

Ваш Камб’ё стаў Лючэнц’ё; я ў адказе.

Зрабіла гэта ўсё адно каханне:

Я дзеля Б’янкі стаў слугою Траньё,

А Траньё ў горадзе для ўсіх быў мною,

I я, сіньёры, назаўжды, навек

Пакаштаваў жаданага спакою:

I шчасця: я — жанаты чалавек!

Даруйце, бацька, Траньё: ён, нявінны,

Стараўся як мага для твайго сына.

Пайду і я, бо на чужым вяселлі

Не выпіўка, як кажуць, а пахмелле.

Вось і цудоўна, кіска, і — даволі.

Хоць позна, а ўсё ж лепей, чым ніколі.

Пасля турбот, падману, перашкоды,

Нарэшце паміж намі мір і згода,

Цяпер, калі нам шчасце лёс падкіне,

I усміхнуцца б час былому дзіву.

Вітай жа свёкра, жонка-гаспадыня,

Як я — цясця, сардэчна і пачціва.

Швагерка Катарына, брат Петруч’ё

I ты, Гартэнз’ё з любай удавой,

I ўсе — бярыце дам сваіх пад ручку,

I, проша да стала, каб пір — гарой.

Сядайце, і завершым нашы справы.

Расправай над гарою рознай стравы.

БАПТЫСТА

Гасцінны горад — Падуя, зяцёк.

I людзі ў ім гасцінныя, цясцёк.

Хай будзе так, але ж каб не напіцца.

Дальбог, Гартэнз’ё за ўдаву баіцца

Сіньёр, паверце: я не з баязлівых.

Разумніца, а ўсё ж і не змаглі вы

Уразумець, што ён трымціць за жонку.

Відаць, вам жонка ўелася ў пячонку.

Уедліва.

Аб чым у вас гаворка?

Спарыліся? Горка!

А што нам скажа наш маладажон?

Петруч’ё, твой язык нібы ражон.

Сышліся ў поглядах: — яна сказала.

I толькі? Для такіх дзябёлых мала.

Цалуйце мужа, калі ён вам любы.

Наконт чаго вы буркнулі праз зубы

Пра жонку і пячонку?

Пра мужчын:

Наш мерыць нас, жанчын, на свой аршын,

А ваш, апёкшыся на наравістай,

Гатоў усіх жанчын праводзіць свістам.

Вось я куды цаляла.

Ў неба пальцам.

О не,— у вас.

Эй, ты, куцця з закальцам.

Сама нябось з душком.

У нос ёй, Кэт!

Лупі ёй, удава.

Вось і канцэрт:

Іду ў заклад, што Кэт наколе дроў.

А муж нашто?

На тое ж. Будзь здароў! (П'е за Гартэнз'ё.)

Дасціпнікі, сусед,— вось тая двойка.

Бадуцца бойка, чуючы папойку.

Бадуцца? Недасціпна і няўдала;

На вашым месцы я б пажартавала:

Басціся мусіць той, хто носіць рогі,

Напрыклад,— вы, знаток мастацтваў строгі.

Гром смеху разбудзіў у сына жонку.

Дзе й сон падзеўся.

Гэта я спрасонку.

Гром разбудзіў, але не напалохаў,

І я ізноў засну.

Не будзе сну.

Хто ў бой палез, стральнуўшы хоць бы ў неба,

Павінен паспытаць вайну, як хлеба.

Дык што ж я — дзіч? Цяцера ці глухар?

Вы цэльцеся, смакуйце новы жарт,

Што раніць чэсць глыбей, чым стрэлы — цела,

А я з куста — пырх-пырх і паляцела.

Аперадзіла стрэл.— Як справы, Траньё?

Па гэтай кнігаўцы і ты цаляў

Ды схібіў, брат. Дык вып’ем, як дваране,

За ўдачу тых, хто колісь маху даў.

Як з ланцуга спусціў мяне Лючэнц’ё:

Ганчак жа гоніць звера на лаўца.

Дасціпна параўнаў, ажно пячэцца.

Сіньёр, вы ж не для краснага слаўца

Так завіхаліся і палявалі

Ды, кажуць, не зусім утаймавалі.

Петруч’ё, чуеш? — Траньё вас падстрэліў.

Прымі падзяку, добры мой штукар.

Прызнайцеся, што ён удала цэліў.

Драпок — далёка не смяротны ўдар.

Аднак іду ў заклад — адзін на дзесяць —

Я ранены, а вы разбіты ў пух.

Зяцёк Петруч’ё, годзе куралесіць:

Наруга ваша горш за ўсіх наруг.

О, я не згодзен. Каб не быць у крыўдзе,

Давай пашлём па жонак пасланцоў,

I той, чыя паслухае і прыйдзе

На выклік мужа, той без лішніх слоў

Бярэ заклад, які мы тут паставім.

Я згодны. Колькі ставіш?

Дваццаць крон.

Як, дваццаць крон? Бяры, сіньёр, разгон.

За сокала, за выжла ставяць столькі,—

За жонку ж — болей у чатыры столкі.

Хай будзе сто.

Даволі.

Ціснем рукі.

Хто пачынае?

Я — і без панукі.—

Б’ёндэла, чуеш? Клікні гаспадыню.

Іду. (Выходзіць.)

За Б’янку я пастаўлю палавіну.

Не трэба, цесць. I ў бацькі крон не мала.

Ну што? Ідзе?

Сіньёра вам сказала,

Што размаўляе і прыйсці не можа.

Занятая размовамі? Мой божа!

Які адказ!

А што ж: старыя песні,

Дай бог, каб вам і гэтакі прынеслі.

Я веру, Кэт пакорна мне адкажа.

Б'ендэла, друг, па службе патранажа

Яшчэ разок прайдзіся на тэрасу

I папрасі ўдаву прыйсці адразу.

«І папрасі». Пры гэтакай пашане

Якая б не прыйшла?

Без выскаляння!

Да вашай і пашана не прыстане.

Ну як, а жонка дзе?

Там на дыване.

Гаворыць: «Ну й дзівак жа мой жаніх».

Не пойдзе. Вам сказала йсці да іх.

Што больш, то горш. «Не пойдзе». Ох ты, гора!

Якая неслуш! Ну, такой бяды.—

Эй, Грум’ё,— куляй да маёй сіньёры,

Скажы — я загадаў прыйсці сюды.

Адказ вядомы.

Што?

I не скранецца.

З наседжанага месца.

Ёй суфлёр

Больш не спатрэбіцца.

Мой бог! Зірніце — прэцца!

Вы мелі ласку клікаць, мой сіньёр?

А дзе ж сястрыца і ўдава Гартэнз’ё?

Гамоняць у гасцінай ля каміна.

Схадзі пакліч сюды, а іх прэтэнзій

Не слухай. Клінне вышыбаюць клінам.

Гані ў каршэнь, не пойдуць — валачы.

Скачы, каток, хутчэй, хутчэй скачы!

Вось дзіва, калі ёсць яны на свеце.

А што вяшчуе гэты дзіўны цуд?

Мір, згоду, цішыню, любоў і дзеці,

Трывалую сям’ю і правы суд

Главы сям’і і да главы пашану,

А карацей — шчаслівы быт, як рай.

Дык будзь шчаслівы, зяць мой паважаны,

Ты ў выйгрышы, а я не скупердзяй.

К іх пройгрышу прыбаўлю тысяч дваццаць.

Дачка другою стала — і пасаг

Павінен быць другім.

Сіньёры, братцы,

Я выйгрыш свой у вас жа на вачах

Хачу законна ўзяць і без машэнства,

I пакажу з узораў лепшы ўзор

Яе пакорнасці і паслушэнства.

Ды вось яна — вядзе шумлівы хор

Паклонніц непакорнасці жаночай.

Кэт, ах, які ў цябе нягеглы ўбор!

Скінь на падлогу гэты брыль-збаночак.

Дай бог мне не пачуць такі дакор

Ад мужыка ніколі. Гэта ж дурасць!

Фэ, сорам! Што ты годзіш ліхачу?

Паверце, што і я таго ж хачу

Ад вашай найпакорнейшай натуры.

Упартасць ваша мудрая і тон

Мне сёння абышліся ў сотню крон.

У сотню крон? Як гэта легкадумна

Такую суму ставіць! Слухаць сумна.

Кэт, навучы ты гэтых непакорных

Іх абавязку: што такое муж,

I як ім шанаваць мужоў законных,

Каб муж быў муж і да ўсяго дасуж.

Нас павучаць? Вучыце лепш прыдворных.

Кэт, не марудзь. З яе вось і пачні.

О, не!

Пачне! Ну, Кіска, драпані!

Шаноўная, не злуй, не пырскай слінай.

Навошта ж соль у прымачку да ран

Твайго ж гаспадара і сем’яніна?

Гнеў точыць прыгажосць, як снег — туман.

Ён можа зганьбіць і зняславіць мужа

Ды і ў вачах усіх прынізіць вас.

Благая жонка, што благая лужа,

Дзе свой «тавар» купае свінапас,

А не ручай — крыштальная крыніца,

З якой са смагі кожны рад напіцца.

Мой муж — мой гаспадар і абаронца,

Мой дабрабыт, апека, светач мой.

Я сплю, а ён устаў яшчэ да сонца,

Унурыўся ў работу з галавой.

Каб я ні ў чым ні ў будні, ні ў нядзелі

Не ведала нястачы ані-ні,

Ён, цягавіты, «ў дзеле» ці «пры дзеле»,

Як чорны вол у плузе дзень пры дні.

Пакуль я паняй кволюся ў пярынах,

Ён, мой руплівы, згоніць сем патоў,

I за старанне шчырае даніну

Ад жонкі патрабуе ён, як доўг,

Адзінае — любоў яе, пакорнасць —

Мізэрны мінімум за свой мазоль.

А мы ў падзяку — што? Капрызы, гордасць.

I точым, точым, як тканіну моль.

Мы забываемся — і гэта дрэнна! —

Плебеі мы. I вучыць нас закон:

Плебей — слуга пакорны суверэна.

А хто наш суверэн? Вядома ж, ён —

Наш муж. I непакорных волі мужа

Мы з поўным правам можам тут назваць

Адступніцамі таінства замужжа.

А што да вас, шаноўная ўдава,

То я заўважу: трэба мець сумленне

I сварак пазбягаць. Навошта бой

Там, дзе нам, жонкам, лепш бы на каленях

Маліцца за сямейны супакой!

Хацелі б роўнасці і раўнапраўя,

Каб казыраць, як тузам з рукава?

Дык сам жа бог супроць у гэтай справе,

А разам з боскай воляй — і царква.

Любіць пакорліва, самааддана —

Наш абавязак. Адкажыце: чым

Фарсіць нам перад сілаю тытана,

Затоенай у мускулах мужчын?

Што нашы плечы, рукі, нашы спіны

У параўнанні з ёю? Мякіш. Мы

Сваю пяшчотнасць і любоў павінны

Дарыць мужам, і гэты дар — нямы.

Упартыя, мы слабыя, сястрыцы,

I я была свавольнаю наўздзіў —

Куслівай, злой і горкай чамярыцай,

А зараз — хоць к скуле мяне кладзі.

Я зразумела з часам: нашы пікі —

Салома. Гонар наш і наравы —

Пустая мітусня, пустыя ўпікі.

Замашкі ўсе на роўныя правы —

То ж мімікрыя нашага бяссілля.

Мы сыкаем і лезем на ражон,

А джаліць чым? Падрэзана ў нас крылле.

Дык зложым іх да ног сваіх мужоў

I змірымся. Ну, вось і ўвесь урок,

Які нам трэба ведаць назубок.

Вось гэта жонка! Лепшы скарб на свеце.

Твая ўзяла. Шануй і шчасця зыч.

Прыемна ба.чыць паслушэнства ў дзецях.

I непрыемна, калі жонка — сыч.

Кэт, нам пара з табой «на бакавую» —

Ты прамахнуў, Лючэнц’ё,— паспяшыў;

Цаляў па роўнай, а схапіў крывую —

Наругу, злую,— вось каб я так жыў.

Не ўсё, брат, сонейка, што слепіць вочы.

Хай бог пашле вам асалоду ўночы.

Ну — пара: кошачка і кот падласы!

Дзіўлюся, як яна яму здалася?