Урал батыр

Шүлгәнде шулай оҙатҡас,

Урал халыҡты йыйҙыртҡан да:

Илдән ҡыуып юҡ иттек,

Ҡан эсеүсе дейеүҙең

Барын ҡырып тау иттек.

Йәншишмәнең бар һыуын

Һоҫоп алып киләйек.

Бар кешегә бирәйек.

Күҙгә күренмәҫ Үлемдән –

Килер ауырыу-сырхауҙан,

Ауыртыныу-һызлауҙан

Кешеләрҙе ҡотҡарып,

Барыһыны шат ҡылып,

Мәңге үлмәҫ ҡылайыҡ,–

Тип, Урал һүҙ асҡанда,

Аһ-ваһ итеп зарланып,

Үлем саҡырып-ялбарып,

Бар һөйәге ҡаҡшаған,

Тәнендә ит ҡалмаған,

Ата-әсә, берен дә

Кем булғанын белмәгән

Бер ҡарт килеп еткән, ти,

Ошо һүҙен әйткән, ти:

Бик күп ерҙә булдым мин,

Һис нәмәне тоймаған,

Бер нәмәнән ҡурҡмаған,

Бала – атаһын белмәгән,

Ата – балам тимәгән

Осорҙо ла күрҙем мин;

Кешеләр бергә тупланып,

Үҙ-араһы йопланып,

Көслө ырыуҙар көсһөҙҙө

Талауын да күрҙем мин;

Йылан, дейеү, батшалар,

Кеше затын эҙәрләп,

Тапҡан ерҙә берәмләп

Ашап башын үҫтереп,

Ҡайныһын ҡол иттереп,

Ил өҫтөндә түш киреп,

Кешеләрҙе буҫығытып,

Ҡан илатҡан осорҙа

Егет тә булып үҫтем мин.

Үлемде лә белмәнем,

Етемде лә күрмәнем,

Дейеү илде ҡаплағас,

Йылан күпте ялмағас,

Үлем күҙгә сағылғас,

Минең ҡулдан килмәһә,

Илгә бер ир тыуыр, тип;

Дейеүҙәр менән йыланға

Бер көн ҡыраң һалыр, тип,

Кешеләрҙең шул көндө

Шатлыҡ туйы булыр, тип,

Һыҡтап йөрәге һыҙған,

Ҡан илап күҙе тонған

Кешеләрем йылмайып,

Рәхәт һулыш алыр, тип,

Ерҙә байман ҡорор, – тип, –

Шуны өҙөлөп көттөм мин.

Үлемгә йән бирмәҫкә,

Туйҙан тороп ҡалмаҫҡа,

Йәншишмәнән эстем мин.

Үлем күп саҡ осраны,

Өҫкә ҡандар сәсрәне,

Үңәсемдән күп алды,

Боғаҙға бысаҡ күп һалды,

Ҡандарымды арҡытты,

Һөйәгемде ҡыйратты, –

Шунда ла буй бирмәнем,

Йәнем бирмәй серәштем,

Үлем менән көрәштем,

Инде туйҙы күрҙем мин,

Шуға бында килдем мин,

Һеҙгә сәләм бирҙем мин;

Кешеләрҙең көләс йөҙөн

Күҙ алдымда күрҙем мин;

Кеше, кеше тигәндең

Батырлығын һиҙҙем мин.

Инде үлһәм дә, ҡайғым юҡ:

Ҡалҡып ятҡан ҙур юлың

Кешегә төйәк булырлыҡ;

Дейеүҙән өйгән тауҙарың

Кейеккә торлаҡ булырлыҡ,

Һәр ҡайһыһы йәйерәп

Йопланып түл йәйерлек;

Быуын-быуын үрсешеп,

Бергә уйнап-көлөшөп,

Байман табып ерләшеп,

Үткәндәрен йырлашып,

Көн итерҙәй ил булып,

Торасағын белдем мин.

Егетем, батыр икәнһең,

Күҙ ҡарамдай һаналған

Илгә ҡашҡа икәнһен;

Быуын-быуын буйына

Маҡталырлыҡ икәнһең.

Ил ырыҫын табырға

Атаң һиңә ҡот биргән,

Әсәң һиңә һөт биргән;

Дошманға таш йөрәкле,

Дуҫыңа аш йөрәкле

Батыр итеп үҫтергән,

Тәү арыҫлан мендергән.

Яҡшылыҡҡа ынтылған

Йөҙө көндәй һылыуға,

Һыны тиңһеҙ һылыуға –

Һомайға тап булғанһың.

Утҡа ҡаршы ут булыр,

Һыуға ҡаршы һыу булыр,

Елгә ҡаршы тау булыр,

Яуға ҡаршы яу булыр

Аҡбуҙатҡа атланып,

Дейеүҙәргә яу асҡан;

Ерҙән диңгеҙ киптергән,

Ергә ырыҫ сәстергән,

Илгә байман килтергән

Һине ҡашҡа тип белдем,

Һинең алдыңа килдем.

Күбәләктәй йәнем бар,

Бер йотомдай ҡаным бар,

Әлберәгән тәнем бар;

Һөйәк-һаяҡ ҡыйралған,

Тик тарҡалмаҫ һыным бар,

Хәҙер уйым тарҡалды,

Йәшәр хәлем ҡалманы;

Үлем саҡырып ҡараным,

Буй бирергә уйланым.

Миңә ҡаршы көс иттең,

Мәңге йәнең алалмам,

Һине үлек итәлмәм;

Көсөң бөтөр – ҡалырһың,

Үл(ә)алмай ҡаңғырырһың;

Тәнең сереп, ҡорт ашар,

Шунда ла һин үлмәҫһең,

Һис донъянан китмәҫһең,

Мине бушҡа көтөрһөң,

Алйып-ҡанғып бөтөрһөн, –

Тип, йәнемде алманы,

Үлем баҙнат ҡылманы.

Егет, һиңә килдем мин,

Килеп хәлем әйттем мин.

Ҡолаҡ һалһаң һүҙемә,

Әйтә торған һүҙем бар;

Илгә йола булырҙай,

Һынап белгән заңым бар:

Донъяла мәңге ҡалам, тип,

Донъялай ғүмер һөрәм, тип,

Үлемгә буй бирмәҫкә,

Уны бер заң итмәҫкә

Йәншишмәнән эсмәгеҙ,

Миндәй хурлыҡ күрмәгеҙ.

Донъя ул бер бағ икән,

Йән эйәһе шул бағта

Донъя быуынын һанаған,

Ҡайһы быуын аҡлаған,

Ҡайһы уны таплаған,

Төрлө төҫкә биҙәгән,

Бары – үҫемлек, гөл икән;

Беҙ Үлем тип һанаған,

Яуыз ул тип ҡараған –

Бағтың туҙған үҫмерен

Йәки көнө тулғанын

Сүпләп, бағты бушатҡан,

Унан донъя ташлатҡан

Бөтмәй торған йола икән.

Мәңге ҡалам тимәгеҙ,

Йәншишмәнән эсмәгеҙ.

Донъяла мәңге ҡалыр эш –

Донъяны матур төҙөгән,

Бағты мәңге биҙәгән –

Ул да булһа яҡшылыҡ.

Күккә лә осор – яҡшылыҡ,

Һыуға ла батмаҫ – яҡшылыҡ,

Утҡа ла янмаҫ – яҡшылыҡ,

Телдән дә төшмәҫ – яҡшылыҡ.

Бары эшкә баш булыр,

Үҙеңә лә, кешегә

Мәңге йәшәр аш булыр, –

Тигән һүҙен ишеткәс,

Бөтә серҙе анлағас,

Бар халыҡты эйәртеп,

Урал юлға сыҡҡан, ти,

Йәншишмәгә барған, ти,

Һыуын уртлап алған, ти;

Үҙе сапҡан юлына,

Дейеүҙән өйгән тауына

Һыуҙы шунда бөрккән, ти.

Мәңге үлмәҫ төҫ алһын,

Ҡошо һайрап маҡтаһын,

Халҡы йырлап хуплаһын,

Ерҙән ҡасҡан дошмандар

Бары күреп һоҡланһын,

Ил һөйөргә ил булып,

Ер һөйәргә бағ булып,

Дошман күҙен ҡыҙҙырып,

Балҡып торор ер булһын! –

Тигән һүҙен әйткән, ти.

Һыу күп һипкән еренән

Ҡарағай, шыршы үҫкән, ти,

Һыуыҡҡа төҫ ҡоймаҫлыҡ,

Эҫегә лә кипмәҫлек,

Ҡорт, мыр-мазар төшмәҫлек,

Япрағы төрөлөп,

Беҙәнәктәй булған, ти,

Мәңге йәшел ҡалған, ти.

Шүлгән быны ишеткәс:

Кешене аранан сүпләүсе,

Бара-бара аҙ-маҙлап,

Донъянан юҡ ҡылыусы

Үлем тигән яу ҡалды,

Уға иркенлек булды, –

Миңә ярҙам итер ул,

Кешене тар-мар итер ул, –

Тиеп уйлап ҡыуанған,

Дейеү-йыланды йыйнаған,

Барыһына һөйләгән.

Уралға баш эймәҫкә,

Кешегә һыу бирмәҫкә

Бар дейеүгә ҡушҡан, ти.

Айҙар, көндәр уҙған, ти,

Кешеләр торлаҡ ҡорған, ти;

Бер-беренә йөрөшөп,

Уйнап бергә, көлөшөп,

Ҡоҙа-ҡоҙағый булышып,

Йәше-ҡарты йоплашып,

Ҡанлы яуҙан тынышып,

Байман табып, тын алып,

Рәхәтләнеп ҡалған, ти.