Всё прожить - и чтобы сердце не разбилось

Людмила Прокофьева, консультант-советник по международным связям горисполкома:

- Я была в шоке от этого несчастья. Самое ужасное, что произошло все в нашей армии. Когда пришли актеры за помощью, я позвонила в Нинбург, и немцы тут же прислали помощь - большой гуманитарный груз. Мы повезли его в госпиталь.

Раньше я видела Свету на сцене, а вот близко встретила впервые: махонькая, хрупкая девчушечка. Поразило, что даже в таком горе, истощенная, она все же смогла остаться женщиной. Симпатичной и... улыбающейся. Бежит навстречу: «Здравствуйте, мои дорогие...» Когда сошлись с ней поближе (перезваниваемся почти ежедневно), я поразилась силе ее воли. Уже столько времени приходится сражаться с бюрократами, а не озлобилась.

Я желаю ей здоровья и любви. Пора вспомнить о своей красоте. Впрочем, в этом смысле ей нужен Петрарка, который умел ценить и воспевать красоту.

Валерий Маслюк, главный режиссер Белакадемдрамтеатра им. Я. Коласа:

- Страшное горе! Я сделал все, что мог, но должник как режиссер: ей надо работать. Идет подбор пьесы именно для нее. Боль, которая накопилась сейчас в ней, не стоит реализовывать на сцене, это будет eе добивать. Я голову ломаю над тем, какой должна 6ыть пьеса. Хотелось бы добрую, чистую. Про любовь. Пусть она в нее окунется.

Светлана - талантливый человек. Работать с ней - одно удовольствие. Она уникальная мать. Если бы она была другой, Диме не жить. Я поражался ее мужеству. Она вообще хороший человек, хотя, как у каждой одаренной личности, у нее сложный характер, может сказать правду в глаза, а это не всем нравится…

Вообще хорошие люди нюхом чуют друг друга. Им не хватает времени общаться, но в беде они бросают все и летят навстречу. Вот почему Светлана обнаружила так много друзей. Желаю ей, чтобы Дима был здоров, чтобы у нее появилась возможность смеяться. Я бы хотел услышать ее смех.

Мой отец в годы войны был командиром батареи в 1219-м самоходном артиллерийском полку 2-й танковой армии. Гвардии старший лейтенант Артем Кириллович Окружной закончил войну с семью орденами и двенадцатью медалями.

Всю свою жизнь он посвятил службе в Советской Армии.

Димин дедушка - Петр Дмитриевич Стемасов. За мужество и отвагу, проявленные в битве под Москвой, ему было присвоено звание Героя Советского Союза. Петру Стемасову тогда было всего 23 года.

Почетный гражданин города Волоколамска. Его имя золотыми буквами вписано на Поклонной горе в Москве. Прошел путь от рядового до полковника.

Петр Дмитриевич женился на белоруске Нине Ежгуровой, и Беларусь стала для него второй Родиной. Здесь он жил после демобилизации.

Умер в Витебске в 2001 году.

АКТРИСА СВЕТЛАНА ОКРУЖНАЯ. ВОЗВРАЩЕНИЕ

(по материалам газет и журналов)

Каждый раз, работая над ролью, переношу мучительный процесс рождения. Работаю не тo что трудно, а просто дотошно, с мельчайшими нюансами и психологизмом углубляюсь в образ.

Если что-то не получалось с режиссером, «уводила репетицию в ночь». Однажды ночью сын увидел меня, сидевшей на ковре (репетировала Бобби Митчелл, «Этот страстно влюбленный» Нила Саймона).

- Мама, ты так много работаешь и так мало получаешь!?

- Да, сынок, актер должен быть свободными независимым художником, а не считать копейки от получки до получки. Кто решил, что художник должен быть голодным?

После одной из таких ночей роль выстроилась, как таблица Менделеева.

Моя дотошность в работе иногда воспринимается как плохой характер. Одни режиссеры это приветствуют, а другие видят в этом криминал для себя (много вопросов, много поиска, много предложений, сомнений). Меня даже обвиняли в самокопании, в излишнем психологизме моих героинь. Но иногда, прочитывая пьесу, натыкаюсь на то, что уже играю, уже живу, уже витаю в образе. Такое дается свыше. Франка… Жанна…

Я не собираюсь жить за счет прошлых ролей, спектаклей. Хочу открывать новые жизни, новые характеры, новые решения, новые образы. Это интересно. Все виденное и пережитое выстраивает мою линию жизни, мой индивидуальный путь на этой земле, и по частицам складывается багаж для моей жизни в искусстве.

Эмілія Марці,

«Рэцэпт Макропуласа» К. Чапека.

Каб зноў выйсці на сцэну, трэба было самой шукаць рэжысёра і спонсара для пастаноўкі. Да свайго даўняга сябра Мікалая Пінігіна я звярнулася, баючыся, што з-за сваёй вялікай загружанасці ён адмовіць мне. Але ён згадзіўся, сам прапанаваў п’есу, адклаў усе справы і прыехаў разам з мастаком Зіновіем Марголіным. Спектакль «Рэцэпт Макропуласа» прынёс мне спасціжэнне вялікай любові гледачоў. Мяне, аказваецца, чакалі, мне неслі кветкі, мне выказвалі ўдзячнасць. А ўва мне жыў страх перад сцэнай…

Божа, колькі ж энергіі патрачана на пераадоленне перашкод, а не на стварэнне! Гэта не скарга. Гэта - факт, і, відаць, так будзе да скону…

3 інтэрв’ю газеце «Арлекін». 1997г.

Вялікія, шыкоўна ўбраныя мужчыны-манекены застыл! ў сцэнічным «паветры» без галоў і з рукамі рознай даўжыні. Хто мае розум, той скеміць: аўтары спектакля «Рэцэпт Макропуласа» па п’есе Карэла Чапека іранізуюць, жартуюць, кпяць, здзекуюцца. Але над кім? I з чаго?

Галоўная гераіня камедыі - нейкая Эліна Макропулас, яна ж Эўгенія Монтас, Эмілія Марці і г. д., у пэўным сэнсе жанчына-унікум, гэткі хадзячы фантом - захавала на працягу трох стагоддзяў сваю неўміручую маладосць і чароўнасць. Святлане Акружной удаецца на дзіва віртуозна ў гэтай ролі спалучыць несумяшчальныя абаяльнасць, жаноцкасць, разбэшчанасць, грубасць, цынізм. I разам з тым актрыса спачувае сваёй repaіне, не толькі іранізуе, вінаваціць, але і па-жаночаму шкадуе, разумее. I сапраўды, якой кабеце не хочацца быць заўсёды маладой, прыгожай, абаяльнай, лавіць прагныя погляды мужчын, слухаць іх палкія словы і ўладарыць, уладарыць над імі. I мне здаецца, што ў рэшце рэшт цудоўнае, высакароднае ў гэтым вобразе (менавіта дзякуючы выканаўцы) узяло верх над агідным. Актрыса добра перадае змены ўнутранага стану сваёй гераіні ў другой дзеі спектакля. Рашучасць, пыхлівасць, пагарда саступаюць месца слабасці, няўпэўненасці, стомленасці. Быццам там, за дзвярыма, яна ўбачыла сябе ў люстэрка і схамянулася… Гэта як збавенне ад нейкага невыноснага цяжару, ад унутранай халадэчы.

Юрась Іваноўскі, тэатральны крытык. «Вечерний Витебск». 10.11.1995 г. «Раёк». 1.1996 г.

Галоўным нумарам спектакля-атракцыёна «Рэцэпт Макропуласа» з’яўляецца эфектны выхад актрысы-прымы Святланы Акружной у ролі Эміліі. Яе Эмілія, светлавалосая, у кідкім строі, з’яўляецца з глыбіні сцэны, праслізнуўшы скрозь фалды вялізнага, ажно да каласнікоў, фрака, і выклікае блытаныя пачуцці. Перш за ўсё - радасць ад сустрэчы з любімай актрысай, мужным чалавекам. Кожная фраза, жэст, паварот галавы, рогат яе «лэдзі» - адпрацаваныя, манерныя, крыху штучныя - чаго і вымагае роля. Рухі рэзкія, позы нібы застываюць, міміка твару «фіксуецца» ў масках, уносячы лялечнасць, марыянеткавасць у вобраз. У Эміліі, якая змяняе парыкі, строі і мужчын з хуткасцю змены пальчатак, ёсць штосьці інфернальнае.

Таццяна Ратабыльская, кандыдат мастацтвазнаўства.

«Літаратура і мастацтва». 10.1.1997 г.

Сапраўднае задавальненне прынесла і сустрэча з актрысай С. Акружной у пастаноўцы «Рэцэпт Макропуласа» К. Чапека ў рэжысуры М. Пінігіна. Гэты сцэнічны твор таксама ўспрымаецца як монаслектакль, хоць у ім дзейнічае шмат персанажаў. Тут уладарыць на сцэне чароўная Эмілія Марці ў выкананні С. Акружной. Атрымаўшы ад бацькі эліксір маладосці, дачка лейб-медыка жыве на свеце ужо 337 гадоў. Мяняюцца эпохі, стагоддзі, а яна застаецца ўсё такой жа маладой і прывабнай. Эмілія з’яўляецца сярод сваіх нашчадкаў, каб знайсці рэцэпт Макропуласа, які прадоўжыць яе жыццё. С. Акружная стварае характар ёмісты, непрадказальны. Тонка адчуваючы фантасмагарычную прыроду п’есы, актрыса шырока выкарыстоўвае самыя разнастайныя выяўленчыя сродкі: ад камедыйнасці да гратэску, ад псіхалагічнай дакладнасці да мастацкага абагульнення. Яе Эмілія Марці выглядае то спешчана-капрызнай, то спакусліва-прывабнай, то адчужана-халоднай, то эгаістычна-самаўлюбёнай. У якой бы іпастасі ні паўставала гераіня, яна заўсёды застаецца таямніча-загадкавай, крыху інфернальнай.

Эмілія-Акружная прызвычаілася да ўсеагульнага пакланення. Дасканала вывучыўшы чалавечую псіхалогію, яна лёгка мяняе маскі, віртуозна маніпуліруе людзьмі, кпіць з іх, насміхаецца, здзекуецца. Аднак гэта не прыносіць ёй задавальнення. Жанчына стамілася ад свайго 300-гадовавага блукання па зямлі, таму адчувае сябе спустошанай і адзінокай. У фінале спектакля, калі Эмілія раскрывае сваю тайну і ёй ужо не трэба хлусіць, прыкідвацца, ілгаць, яна нарэшце ўздыхае з палёгкай, вызваліўшыся ад празмерна цяжкай ношы. У яе нават з’яўляецца жывая цікаўнасць да людзей, якія добраахвотна адмаўляюцца ад вечнага жыцця. Прымадонна ператвараецца ў звычайную жанчыну, здатную на адкрытыя пачуцці, спачуванне. Адточанае майстэрства, здольнасць актрысы да знешняга і ўнутранага пераўвасаблення абумоўліваюць шматфарбнасць характару, яго незвычайную арганіку ў кожную хвіліну сцэнічнага існавання. Выкананне С. Акружной прыносіць сапраўдную эстэтычную асалоду.

Тамара Гаробчанка, кандыдат мастацтвазнаўства.

«Тэатральная творчасць». № 2, 1997 г.

Жанна д’Арк,

«Жаваранак» Ж. Ануя.

Вядома ж, першая скрыпка у складанай партытуры спектакля належыць Жанне - Народнай артыстцы рэспублікі Святлане Акружной (у гонар якой ён і пастаўлены), мроіўшай аб гэтай ролі яшчэ з юнацтва. Здаецца, паміж імі ёсць нешта агульнае, тоеснае. Гэта прыгажосць, сіла чалавечага духу. Лёс актрысы. Яе жыццёвы шлях таксама ж быў усцелены не ружамі, а цернямі. Праз вобраз Дзевы яна выдатна паказала, як цяжка захаваць чысціню, духоўнасць там, дзе кіруюць подласць, здрада, фальш, прыстасаванства, дзе белае аб’яўлена чорным. Яе Жанна - крыху прастадушная, нібы дзіця, шчырая, чулая, моцная духам, упартая, нязломная. Актрыса добра спалучае рамантычную патэтыку, уласцівую гэтаму вобразу, з глыбінёй, непадробнасцю душэўных перажыванняў і нават эпічнай веліччу.

Юрась Іваноўскі, тэатральны крытык.

«Віцебскі рабочы». 28.1.1998 г.

Нядаўна я глядзеў спектакль коласаўцаў «Жанна» паводле драмы «Жаваранак» Жана Ануя. У чорным, стылізаваным пад мужчынскае ўбранні, уся пругкая і пластычна выразная, са светлымі, залацістага адцення валасамі, якія абрамляюць гэтую горда ўзнятую галаву, - жывая ў кожнай інтанацыі і кожным руху, разумная і непахісна ўпэўненая ў сваім прызванні Жанна д’Арк у актрысы Акружной. Вось стаіць яна перад суддзямі і царкоўнікамі, нібы ўжо асуджаная імі, а гэтыя інквізітары наперабой вінавацяць яе ў ілжэсведчанні і кашчунстве. Ці ж тое дапушчальна, ці магчыма наогул, каб сялянскае дзяўчо ў сапраўднасці чула наяве тыя… з нябёсаў… прарочыя «галасы»?! А яна ўпарціцца і сведчыць, што ўвачавідкі, дальбог, бачыла святога Міхаіла… Ды ніколі такое не даецца юнай вяскоўцы, якая нічым не вылучаецца сярод іншых! Суддзі ў мантыях і сутанах упэўнены, што перад імі самазванка. I ўсе подзвігі, што яна здзейсніла, як ёй напрарочылі галасы анёлаў, вестуны Божае волі, мана. I тое, што ёй выпала быць на чале ваяроў за вызваленне Францыі ад захопнікаў i, у прыватнасці, кіраваць разгромам варожай аблогі горада Арлеана, таксама нейкае вядзьмарства. Улада і царква не пацерпяць такога наслання «нячыстай сілы». І перад гэтым раз’юшаным сінклітам крывадушных ханжэй і прытворна набожных цемрашалаў стаіць яна - сумленная, адважная, далучаная да нейкіх таямніц, да тае велічы духу, што недаступная ніякаму судзілішчу.

Я здзіўляюся цуду тэатра. Як гэта - актрыса ў зыбкіх водсветах вогнішча, калі робіць першы крок да эшафота, выяўляе і адчайную душэўную вытрымку, і поступ незвычайнай дзяўчыны-ваяра ў легенду. Быццам ёй, Жанне д’Арк, вядома, што імя яе, яе ідэя свабоды Айчыны жывуць і будуць жыць у вяках. Зразумела, такому ўражанню спрыяюць усе кампаненты спектакля - і сцэнаграфія, і асвятленне, і музыка. А ў памяці застаецца гэтая гордая фігурка ў абрамленні светлых, залацістага адцення валасоў, з узнятай над галавой, 6ы паходня, ярка-чырвонай ружай…

Нават у самых па-сучаснаму ўмоўных пастаноўках актрыса прытрымліваецца таго кірунку творчасці, які завецца класічным рэалізмам. Марыянеткай або блазнам, механічным выканаўцам рэжысёрскіх загібаў ды заскокаў яна усё-такі не здолее зрабіцца. Дарагія для Святланы Акружной прынцыпы мастацтва традыцыйнага тэатра, дзе пануюць пэўны пафас, руплівая і натхнёная праца, сумленная яснасць. Актрысам яе адметнасці ўласцівыя напружаная майстэрская воля і першараднае акцёрскае ўменне быць ва ўсім жывой жанчынай на падмостках. Ёй чуецца і даспадобы наказ выдатнага сучаснага паэта самому сабе:

Ад твару адступіць ні долькі

Не мусіш, помнячы Тварца,

Ды быць жывым, жывым і толькі,

Жывым і толькі - да канца.

У мастацтве, у тым ліку і ў тэатральным, такое даецца далёка не кожнаму. Аднаго прафесіяналізму тут малавата. Яно вымагае характеру, які вучыць быць гордай, і сумоту мастака.

Барыс Бур’ян, тэатральны крытык, пісьменнік. «Беларуская думка». № 9, 1998 г.

Перед нами разыгрывается миф в том смысле, что сюжет этот вечен, он повторяется, он почти не имеет вариаций, он своего рода клише. Более того, зрители, пришедшие в зал, знают его в совершенстве. Зачем они приходят? Ради главной героини и ради актрисы, которая ее играет. И с пониманием того, что в этой бесконечно повторяющейся из века в век истории всегда стремительно взлетает вверх Жаворонок-личность, спасающая людей от безнравственности и пошлости. Эту весеннюю «птицу» играет Светлана Окружная.

…Смысл действия сосредоточен на вызревании Личности. Раньше, до тюрьмы, она выполняла волю своей судьбы. Сейчас она, оставшись без поддержки и помощи, сама находит в себе силы противостоять. Перед лицом смерти Жанна становится Личностью. Легкая и порывистая вначале, сейчас героиня приобретает иную пластику: она несгибаема, ее низкий и сильный голос подобен звуку трубы, ее сжатые руки словно только что отпустили поводья и сжимают всю ее волю, ноги упруго и плотно стоят на земле. А сила духа сконцентрирована до предела. Окружная владеет залом в эти мгновения, она сосредотачивает в себе все его пространство. Это и есть тема спектакля, это и есть материализованный миф. Жанна оказывается сильнее по выразительности, чем костер, устроенный в спектакле. Но он ведь действительно дань истории.

Татьяна Котович, кандидат искусствоведения, «Витебский курьер», 3.5.1997 г.

Зусім на іншым драматургічным матэрыяле ідзе размова аб чалавечай духоўнасці ў пастаноўцы «Жанна» Ж. Ануя. Рэжысёр В. Баркоўскі будуе дзеянне з разлікам на яркую творчую індывідуальнасць актрысы С. Акружной. Таму ўсе выразныя сродкі падпарадкаваны адной мэце - аб’ёмна высветліць вобраз галоунай гераіні. У. Матросаў графічна акрэслівае сцэнічную прастору. На чорным фоне ўздымаецца нахілены памост, які вянчаюць краты - шлях Жанны на Галгофу. Аднастайную каляровую гаму парушаюць праекцыі карцін Бацічэлі, што раз-пораз узнікаюць на бакавых планшэтах...

Аб’ядноўвае абедзве дзеі Жанна, сыграная С. Акружной натхнёна, на высокім узлёце. Актрыса не імкнецца выявіць узроставыя змены гераіні. Невысокага росту, хударлявая, у чорным мужчынскім касцюме і доўгіх скураных ботах, Жанна-падлетак і Жанна-Арлеанская Дзева знешне мала чым розняцца адна ад другой. Хутчэй яны маюць шмат агульнага. Тая ж упартасць характеру, апантанасць, разуменне прадвызначанасці лёсу. Разам з тым актрыса нейкім дзівосным чынам перадае духоўнае сталенне асобы, якое крышталізуецца на нашых вачах. Гераіня С. Акружной захапляе веліччу духу, абпальвае сваёй незвычайнай энергетыкай, канцэнтрацыяй душэўных і фізічных сіл. Здаецца, самі суддзі падначальваюцца чароўнаму ўздзеянню яе непахіснай волі. Вось Ладвеню Ламан чытае адрачэнне Жанны. Голас яго дрыжыць, 6ыццам нешта па-здрадніцку сціскае горла. Калі ж папера падпісана, ён валіцца на паддогу, і цела яго скаланаюць рыданні. Нават жорсткі Варвік-Салаўёў, той самы, хто вінаваціў Кашона-Кокштыса ў мяккасці, нечакана працягвае дзяўчыне чырвоную ружу. Гэта палаючая на чорным фоне кветка свеціцца, пульсуе быццам аголенае, слакутаванае сэрца Арлеанскай Дзевы.

У фінальнай сцэне Жанна-Акружная, спазнаўшая свйтло надзеі і радасць здзейсненай мары, пякучы боль адступніцтва і здрады, спакойна ўспрымае прысуд інквізіцыі і нават імкнецца наблізіць трагічны канец, Яна імкліва бяжыць насустрач смерці, пакуль яе маленькая постаць не патане ў клубах дыму. У гэты апошні момант зямнога жыцця Жанна святкуе сваю найвялікшую перамогу - яна ўваходзіць у вечнасць, каб назаўжды застацца ў людской памяці як сімвал ахвярнасці і самаадрачэння ў імя высокай місіі. Сёння, калі трагедыя практычна знікла са сцэнічных падмосткаў, спектакль В. Баркоўскага і асабліва вобраз Жанны, створаны С. Акружной, не проста ўзрушаюць, яны ачышчаюць душу ад усяго дробязнага, даруюць своеасаблівы катарсіс.

Р. Смольскі, Т. Гаробчанка, С. Лаўшук. «Вынікі». Мінск. 1998 г.

Марлен,

«Марлен… Марлен…» Д. Мінчонка.

Спектакль «Марлен… Марлен…» беларускага тэатра імя Якуба Коласа па п’есе Д. Мінчонка пра знакамітую галівудскую зорку Марлен Дзітрых на фестывалі чакалі з нецярплівасцю. Прэм’ера яго зусім нядаўна адбылася ў Віцебску, гэтая падзея абяцала многае. Усе цэняць і любяць актрысу Святлану Акружную. Няварта казаць пра тое, якую цікавасць выклікаюць рэжысура М. Пінігіна і сцэнаграфія 3. Марголіна. Інтрыгаваў і той факт, што ідэі ўвасобіць і вобраз галівудскай зоркі належыць самой актрысе, якая натхніла аўтара на стварэнне п’есы, пераканала рэжысёра ажыццявіць пастаноўку, а таксама фактычна спрадзюсіравала гэты праект.

Сёння многім для таго, каб хоць неяк існаваць у прафесіі, даводзіцца прыкладаць гераічныя намаганні. У той жа час тэатр, захоўваючы права акцёра на працягу многіх гадоў увогуле нічога не рабіць на сцэне, упарта культывуе ўласную нежыццяздольнасць. Аказваецца, было б толькі жаданне! Але я ўяўляю, што пераадолела С. Акружная, справа якой - іграць на сцэне, а не арганізоўваць свой акцёрскі лёс.

Спектакль гэты зусім не горшы за чарговыя пастаноўкі на коласаўскай сцэне (а іншых там цяпер проста не існуе). Магчыма, у ім зашмат пралічанага і ўсярэдненага прафесіяналізму i мала непрадказальнай ігры натхнення. Але, відаць, да творчасці тых, каго найбольш цэнім і любім, мы асабліва патрабавальныя. Так атрымалася, што менавіта да спектакля «Марлен… Марлен…» на гэтым фестывалі быў прад’яўлены «гамбургскі рахунак», і без усялякіх там «змякчаючых віну акалічнасцей». Маўляў, калі ты Пінігін, дык кожны спектакль мусіць быць шэдэўрам. Калі С. Акружная - абавязкова сігай у нябёсы.

Людміла Грамыка, театральны крытык. «Мастацтва». № 6, 1999 г.

Жан Както некалі напісаў, што Марлен Дзітрых - самая чароўная і самая жудасная з вядомых яму жанчын. Святлана Акружная стварае сцэнічны вобраз гратэскава, калі толькі і магчыма спалучэнне і сутыкненне чароўнасці і жудаснасці.

Хто на самой справе яе гераіня? Застаецца таямніцай… Актрыса, якая была падобная на Марлен Дзітрых і вандравала па жыцці ценем зоркі? Ці ценем Марлен усё ж такі была суседка з дому насупраць? Разам з Пінігіным Акружная стварае не першую работу. Яны працавалі ў спектаклі «Любоўнікі з Каліфорніі», потым - у «Рэцэпце Макропуласа», ад лірыкі і драматызму паступова ішлі да гранічнай характарнасці. Ужо ў ролі Эліны Макропулас узнікалі новыя для Акружной фарбы. Параўноўваючы гэтую гераіню з Жаннай д’Арк, сыгранай праз год у спектаклі В.Баркоўскага, можна прасачыць, як Акружная балансуе паміж улюбёнымі яе трагічнымі вобразамі і новым амплуа. Значна раней, у камедыі «Гэты палка закаханы» ў ролі наркаманкі, актрыса ўжо брала гэтую ноту камедыйнасці на мяжы нервовага зрыву, абвастраючы характарнасць, надаючы зпізоду шалёны тэмпарытм. Гэтая самая лінія выразна акрэсліваецца ў ролі Марлен.

Марлен - С. Акружная, Служанка - Г. Букаціна.

Згорбленая старая, што пасля клінікі прачнулася ў сваім пакоі і мала што пазнае вакол сябе, з дапамогай служанкі паступова ўсведамляе рэчаіснасць і… ператвараецца ў 30-гадовую, поўную сіл жанчыну з тых часоў, калі на Рыўеры яе нечакана напаткала моцнае каханне… Калі Марлен любіла эпатаваць публіку… Гэтыя сцэны ў спектаклі зроблены з іроніяй, аднак без моднага сучаснага націску, без фарсавых элементаў - штрыхом і намёкам. Гераіня С.Акружной увесь час існуе паміж мінулым і сучаснасцю, афарбоўваючы нюансамі пачуцці Мадам, трымаючы дзеянне ў напружаным рытме.

Яе Мадам - жудасная і непрыгожая, з дзіўнымі звычкамі і містыфікацыямі. Але толькі да фінальных сцэн… Там рэжысёр імкнецца адкрыць другі план існавання - калі містыфікацыя падвойваецца, і робіцца зусім незразумелым, хто перад намі. Але гэта ўжо неістотна. Актрыса надае гераіні новае, зоркавае аблічча. У фінале аўтары пастаноўкі падводзяць рысу гульням гераіні і адначасова супрацьпастаўляюць яе астатнім персанажам. Сэнсам спектакля аказваецца гульня як вышэйшая ступень творчасці, гульня як мастацтва і фантазія.

Таццяна Катовіч. «Мастацтва». № 3, 1999 г.

Кацярына іванаўна,

«Кацярына Іванаўна» Л. Андрэева

Місія прымы коласаўскай сцэны Святланы Акружной - прыадчыніць таямніцы Леаніда Андрэева, якія ўтрымлівае п’еса. 3 першых імгненняў пастаноўкі актрыса бярэ дакладную ноту. Працуе адразу на некалькіх эмацыянальных узроўнях: ад высокага да нізкага, ад святла да цемры. Цнатлівасць і нясмеласць раптам ператвараюцца ў экспрэсію і агрэсіўнасць. Адчужанасць, істэрычная прастрацыя, нямы крык. Неабсяжную гаму нюансаў выкарыстоўвае актрыса ў гэтай ролі, паказваючы пераход гераіні ад пурытанкі да вакханкі. Складаная роля - мерка мастацкай сталасці. У першых сцэнах гераіня у прасторы асляпляльных дэкарацый - белая птушка, рукі - крылы. Намёк на камедыйнасць падчас прымірэння са Сцібелевым паступова ператвараецца ў трагічную сітуацыю. Як элемент выразнасці актрыса выкарыстоўвае жэст. Яе рукі вабяць, прыцягваюць. Імі яна абараняецца ад жорсткай праўды, ад жыццёвых рэалій. Псіхафізічная асаблівасць гераіні - пластыка: сінтэз дзіцячасці, адкрытасці і жаноча-таямнічай грацыі. Уражвае характэрная манера гаворкі Акружной - мадуляцыя светлых вярхоў і глыбокіх, нечакана тонкіх рэгістраў. «Я хачу галаву прарока!» - моцным, экзальтаваным тонам загадвае Кацярына Іванаўна. У той момант яна нагадвае букет чырвона-чорных ружаў з калючкамі, які кінулі на брук пад ногі тых, хто адмовіў у каханні і спачуванні. Пялёсткі ружаў, як кропелькі крыві… Амаль што іспанскія сграсці! Але ў Праспера Мерымэ Хао прабівае кінжалам сэрца Кармэн. У Рыда Таліпава жанчыне забіваюць душу. Святлана Акружная агаляе ў вобразе Кацярыны іванаўны самыя патаемныя бакі жаночай псіхалогіі. Робіць гэта на ўзроўні падсвядомасці, карыстаючыся асабістай вытанчанай інтуіцыяй - геніяльным дарам, які немагчыма падрабіць альбо скапіраваць.

Ксенія Дружкова.

«Віцебскі рабочы». 4.12.2001 г.

Шарлотта,

«Вишневый сад» А. Чехова.

А смелая, вопреки всему веселая Шарлотта в изумительном исполнении Светланы Окружной, напротив, воплощение природного оптимизма. В ней видна настоящая и наверняка талантливая циркачка. Она не меньше Лопахина удивлена бездействию людей, у которых между пальцев уходит жизнь. Шарлотта Ивановна даже в финале силы духа не теряет: «ребеночка» резко швыряет в кучу багажа, охотно забывая прошлое, а Лопахину свои требования излагает с неподражаемой веселой настойчивостью.

Александр Иняхин, г. Москва, «Страстной бульвар». № 10, 2002 г.

Ее дорога между огнем и пламенем, дорога страдания и креста обозначилась в личной жизни и на сцене. Она не выбирала эту дорогу, дорога выбрала ее. Ей оставалось только решать, как она по этой дороге пойдет и сможет ли она пройти ее с прямой спиной. Она прошла.

Театр одарил ее прекрасными сюжетами, замечательными режиссерами, чудесными партнерами, известными сценографами, талантливыми модельерами. На многих больших гастролях ее называли лучшей, интеллектуалкой… Ее награждали театральными премиями и государственными медалями. Ее портреты писали художники. Искусствоведы всегда любили ее. Недавно в Москве она стала героиней круглого стола критиков: Ал. Иняхин подчеркнул, что ее Шарлотта в «Вишневом саде» - особенная среди всех им виденных Шарлотт, а ее Актриса в «Любовном хороводе» грациозна и трагична, в «Земле» немая Тэкля нежна и ранима.

На коласовской сцене она сыграла Жанну Д’Арк в свой прошлый бенефис. Здесь сомкнулось кольцо ее судьбы. Она пронесла в себе эту же стойкость, непримиримость и волю. Другой бы от подобной тяжести сломался - она выстояла.

В последние годы ей оказался по силам и новый уровень собственной реализации. Она - политик, член Совета Республики Национального собрания. Когда человек, когда маленькая женщина приходит в себя от удара большой и сильной судьбы, она всем своим существом понимает, как другим бывает нужна помощь. И еще - что она может и должна помогать. Рядом с Окружной уже много тех, кто согреет ее внутренним огнем, тем пламенем костра, в котором однажды сгорела ее великая героиня.

Татьяна Котович.

«Витебский курьер». 25.01.2002 г.

Шарлота - С. Акружная, Фірс - Ф. Шмакаў.

Нямая,

«Зямля» Я.Коласа.

3 тых, хто заняты ва ўсіх асноўных сцэнах, акрамя Песняра 1-га, - Юродзівы і Нямая. Яны выступаюць дуэтам, можна сказаць і больш - у моцным паяднанні. У вобразе Юродзівага Б. Сяўко паказвае разумнага і ў нечым трагічнага блазна. У яго ёсць у спектаклі словы, у Нямой натуральна няма, толькі аднойчы яна выцісне з сябе «ма», «ма». Але па сіле унутранай напоўненасці, па тых усхваляваных адносінах да ўсяго, што адбываецца на сцэне, актрыса С. Акружная выводзіць Нямую на першы план.

Анатоль Сабалеўскі, доктар мастацтвазнаўства, прафесар. «Літаратура і мастацтва». 9.08.2002 г.

Нямая - С. Акружная, Юродзівы - Б. Сяўко, Якуб Колас - Р. Шацько.

«Зямельная» рэформа, альбо і тэатральнае дрэва патрабуе паліву

У шэрым натоўпе, абязлічаным як сцэнаграфічным рашэннем і касцюмамі Уладзіміра Матросава, так і рэжысёрскай задачай Віталя Баркоўскага, толькі некалькі акцёраў змаглі знайсці нюансы, якія далі ім магчымасць у жорстка зададзеным сцэнічным малюнку выявіць душэўныя асаблівасці сваіх персанажаў. Найперш вылучаецца персанаж Святланы Акружной - нямая блажэнная. Амаль метэрлінкаўская гераіня, яна адчувае і бачыць тое, што недаступнае астатнім, разумее чалавечыя душы і ўмее з імі размаўляць. Як маленькая птушачка, пырхае яна паміж людзьмі і, здаецца, да самага фіналу спектакля так і не можа зразумець, што гэта «сад» далёка не райскі. Але калі разумение ўсё ж прыходзць, яе «ма-ма…» гучыць так пранізліва і адчайна, што ніякія іншыя словы і рэжысёрскія звышзадумы не здольныя сцішыць гэтага драматызму. І міжволі ўзгадаліся іншыя нядаўнія ролі Акружной - Кацярына Іванаўна ў аднайменным спектаклі рэжысёра Рыда Таліпава, дзе яе гераіня, душэўная, узнёслая і закаханая ў свайго мужа жанчына, ператвараецца ў ахвяру ўласнага кахання, калі забіта яе вера, а разам з ёю і надзея на шчасце і справядлівасць; Шарлота ў чэхаўскім «Вішнёвым садзе» рэжысёра Юрыя Лізянгевіча - «маленькі чалавечак», які на фоне «класічных чэхаўскіх» перажыванняў Ранеўскай выяўляе сапраўдную трагедыю чалавека без мінулага і будучага; жанчына, якая не ведае свайго роду, узросту, не мае пашпарта, а значыць, па сутнасці - і не існуе.

Таццяна Команава.

«Культура». № 44, 9-15.11.2002 г.

«Я поняла, что у судьбы не спрашивают: за что? Так случилось, и все. Испытания не даются просто так. Великие страдания - это и великая учеба. И даются они по силам. Надо только суметь выдержать до конца».

Из интервью «Витебскому курьеру», 2002 г.

I САПРАЎДЫ - СВЯТЛАНА

Калі яна трымае ў руках кветкі, здаецца, што і яе вочы гараць ціхім полымем ружовых флёксаў. І вусні тым полымем кранула сама прырода. I крочыць яна некуды лёгкай хадой, якая бывае ў людзей, што ведаюць, куды і нашто яны ідуць. Да таго ж, жнівеньскі ветрык нібы ўзнімае ў яе на плячах каўнер, быццам то крылы вось-вось узнікнуць у засяроджанай на чымсьці сваім жанчыны. Такой убачыў я Святлану Акружную па-за сцэнай. I трохі пазней даведаўся, чаму яна, завітаўшы ў Мінск, у першы дзень гастроляў коласаўскага тэатра, спяшаецца з кветкамі на магілу свайго Вучыцеля - Дзмітрыя Аляксеевіча Арлова.

Але яго можна назваць і Настаўнікам, і Педагогам, і Прыкладам-узорам. Усё будзе правільна. Толькі Святлана Арцёмаўна звычайна вымаўляе, як і пісаў некалі Якуб Колас у апавяданнях, - Вучыцель. Ад яго, ад славутага і непаўторнага Арлова, увабрала актрыса С. Акружная тыя сонечныя промні тэатральнага хараства, якому немагчыма даць лагічнае тлумачэнне і з навуковай дакладнасцю вызначыць, з чаго яно складаецца, тое хараство, без якога яна не ўяўляе свайго жыцця наогул. 3 рашучай пяшчотай гучыць адказ актрысы на давол трывіяльнае пытанне газетных рэпарцёраў пра вытокі творчых пошукаў і адкрыццяў: «Я - вучаніцэ Арлова. Дзмітрый Аляксеевіч вучыў нас...»

Toe, чаму вучылася яна ў такога знакамітага Вучыцеля, упрыгожвае і надае мастацкай вагі яе ролям, якія С. Акружная ператварае ў жывыя і трапяткія характары, у каларытныя вобразы, у жаночыя партрэты, заўсёды раскрываючы, як кажа адзін мой калега-эрудыт, ландшафт адметнай кожны раз душы.

Упершыню мяне абпаліў яе позірк і крануў да глыбіні сэрца голас на спектаклі «Улада цемры». Памятаю стромкія віцебскія вулачкі, што пятляюць да павольна-няспешнай дзвінскай плыні, засыпаныя дзівоснымі бледна-жоўтымі і цьмяна-залацістымі, колеру бронзы, кляновымі лістамі. Пакуль ішоў да тэатра, лісце тужлівым шасценнем акампанавала маім крокам. Мажліва, гэты лістападны настрой пад блакітам восені і рыхтаваў мяне да тэатральнага відовішча з глыбокім роздумам пра спрадвечную спрэчку ў чалавеку яго душэўнай велічы і юрлівых памкненняў яго гонару і яго ганьбы. Я трапіў на прэм’еру «Улады цемры» Л. Талстога.

I пачуў… не, устрапянуўся сэрцам, пачуўшы па-дзіцячы пералівісты галасок дзяўчынкі Анюткі. Нібы спалоханы анёл, шукаў гэты голас прытулку, спагады, заспакаення. 3 рэплік і нягучных воклічаў, па-жыццёваму нечаканых і зусім празаічна-звычайных для тае сітуацыі, актрыса, чыё імя тады мне нічога не гаварыла, вышывала меладычныя карункі. Анютчыны словы гучалі і кожнае паасобку, і зліваючыся ці то ў дзіцячую мальбу, ці то ў жаласлівы спеў, ці то ў жахлівы енк, нібы трывожна зазванілі срэбныя званочкі!

Я і дасюль чую той голас: «Дзядуля, золатка! Не тушы зусім! Хоць з мышынае вочка пакінь, а то страшна…». Просьба не гасіць газнічку ў цёмнай хаце раптам загучала мальбой пра святло, пра сонца, пра справядлівасць у гэтым свеце, у гэтай зямной цемры. Яна засталася па-дзіцячы даверлівай, верыла і здагадвалася, што ў навакольным асяроддзі ой як цяжка захаваць пробліскі святла, пробліскі спагады, пробліскі чалавечнасці. Хай бы «з мышынае вочка» таго заставалася!

Раптам Анютка пачынала размаўляць з Мітрычам зусім ужо нароўні, даверліва: «Надоечы падарожны казаў, што калі дзіця памрэ - яго душа на неба ўзляціць. Ці праўда гэга?» Якое жудаснае пытанне ў дзіцячых вуснах, і робіцца страшна ад таго, як глыбока прадчувае Анютчына душа, што і яе таксама можа напаткаць жорсткі лёс. Калі Мітрыч вымаўляе свае «А што?», гераіня Акружной з невычэрпнай тугой і якойсьці анёльскай чысцінёй ускрыквае: «Вось каб і я памерла…» Памерці, каб пазбыцца жудаснай явы, - і гэта жаданне дзіцяці!

Глядэельная зала камянела, пачуўшы гэтае «Каб і я...». Бо Анютка С.Акружной інтуітыўна ўгадвае, што па-за сценамі хаты вось зараз робіцца злачынства, і дарослыя людзі, блізкія ей, Анютцы, забіваюць немаўляці, якое ім перашкаджае ладзіць карыслівую любоў і карыслівы мір. Тое злачынства не дасць потым ёй, калі яна стане дзяўчынай, жанчынай, маці і жонкай, спакою: «Дзядуля, а дзядуля! Нехта крычыць у пограбе. Ай, мамачкі, ай, родненькія! Ох, дзядулечка, зробяць яны нешта з ім. Загубяць яны яго. Яно ж маленькае…».

У рухах і жэстах С. Акружная была стрыманая і выразная, і пластычны малюнак ролі, як і моўныя фарбы, выяўляў трагедыю малой дзяўчынкі, якая ўзрушала нас каларытнай непасрэднасцю сцэнічных паводзін.

Так дэбютавала ў лістападзе 1969 года Святлана Акружная ў коласаўскім тэатры. Што на сцэну ўзыходзіць не абы-які майстар, адчулі і яе партнёры, у прыватнасці! вопытны Анатоль Трус. Гэта ён у вобразе старога салдата Мітрыча нібы падхопліваў настрой маладой партнёркі і вельмі далікатна раскрываў прыхаваную за вонкавай грубаватай абыякавасцю глыбокую пяшчоту. Па-акцёрску высакародна вёў за сабой гэты адмысловы артыст праз рыфы складаных псіхалагічных адносін С. Акружную, падтрымліваючы надзвычай вытанчаны мастацкі дуэт з маладой калегай.

3 тае пары ў ліку маіх сталых глядацкіх сімпатый у трупе коласаўцаў жыве яна - С. Акружная. Вядома, што маладой актрысе цяжка знайсці ў сабе сваё майстэрскае «Я», каб за гэтым «Я» адчувалася нязвыклая артыстычная асоба. Яна ужо дэбютанткай знайшла. А мо неўсвядомлена разгадала, здагадалася стыхійна, як і належыць таленту Упэўнены: знайшла. Ды знайшоўшы так сябе, не менш цяжка захаваць потым у стракатым рэпертуары знойдзенае і не ператварыць сваю індывідуальнасць у нешта аднастайна-заштампаванае, скамянелае, у тое, што паўтараецца і паўтараецца ў розным грыме і ў рознай вопратцы. I гэтую спакусу, гэтую небяспеку С. Акружная пераадолела. Перамагла. Ці абмінула? Талент і тут спрыяў яе станаўленню як прываблівага і адмысловага майстра сцэны.

Мяне заўсёды больш за ўсё пераконвае артыст, які ўмее трымаць і доўжыць паўзу. Бо і сапраўды, паўза на сцэне - гэта не прочырк, не пропуск у часе дзеяння іншых персанажаў, а бязмоўны pyx думкі, перажыванне анямелай ад роспачы ці ад радасці душы. Калі ўважліва ўглядзецца, дык будзе відавочна, як наогул адносіны паміж людзьмі часта запоўнены маўчаннем. I ў сцэнічных герояў С. Акружной паўзы надзіва змястоўныя, жывыя, нават красамоўныя, калі здаецца, што яе душа крычыць нямым голасам. Так было і ва «Уладзе цемры», і ў «Зацюканым апостале», і ў «Маскоўскіх канікулах», і ў інсцэніроўках прозы Ф. Дастаеўскага («Прыніжаныя і зняважаныя») і Б. Васільева («А досвіткі тут ціхія…»), і ў псіхалагічна-лабірынтнай драме «Лёнушка» Л. Ляонава, і ў «Клеменсе» К. Саі, і ў «Скорых цягніках» А. Паповай, і ў п’есе «Востраў Алены» Я. Шабана, і ў спектаклі «Любоўнікі з Каліфорніі» Б. Слэйда…

Такая актрыса і ў звычайным штодзённым жыцці. Заўважыўшы яе ўпершыню па-за сцэнай, у аўтобусе, якім яна ехала на Маскоўскія могілкі (да Арлова), я чамусьці адразу здагадаўся, куды і да каго яна накіравалася ў першы ж дзень прыезду тэатра імя Якуба Коласа ў Мінск. Пра тое сказалі мне яе вочы з водблескамм ружовых флёксаў.

Аднаго разу пазней мы разам з ёю завіталі да вядомага скульптара Заіра Азгура. Побач з велізарнымі статуямі - на два паверхі дома - К. Маркса або І. Сталіна - віцебская актрыса выглядала кволым у батыставай кофтачцы стварэннем, легкакрылай істотай і пераходзіла ад аднаго да другога партрэта, нібы пад таямнічым павевам ветру. Цікаўныя вочы то асветляцца добрай усмешкай, то засмуціць іх раптоўная думка-ўспамін, то заслоніць цень дзіўнаватай абыякавасці. Доўга ўглядалася Святлана Арцёмаўна ў твар старой сялянкі, згібы і складкі на якім і выраз вачэй нібы адлюстроўваюць гаротную аповесць вясковага лёсу. Непрыкметна схіліла жаласліва і галаву перад статуяй гераічнага пакутніка Бацькі Міная I, абышоўшы майстэрню, зірнула на мяне з насцярожана-гарэзлівым настроем: так бы мовіць, а ці не спытаць маэстра Азгура… і спытала.

- Кажуць… і пішуць… і паказваюць на экране… якім злачынным у сапраўднасці быў правадыр, а вы яго сваімі статуямі і партрэтамі ўслаўляеце. Праўда ж, аж пад столь высіцца ў шынялі генералісімус…

Маэстра паглядзеў на госцю са строгай ветлівасцю: колькі чуў ён і такіх пытанняў, і такіх ацэнак! Сказаў, што любы чалавек мае ў сабе штосьці, дадзенае яму Богам, а штосьці Сатаной. Мастак, што працуе ў скульптуры, звычайна выяўляе ў асобе якраз боскае ў ім. Такая прырода скульптурнага мастацтва.

Я тады дазволіў нагадаць адну прытчу, паводле якой Леанарда да Вінчы, амаль завяршыўшы роспіс «Тайнай вячэры», паўгода блукаў па базарах і ўсё шукаў натуршчыка для аблічча Юды, пакуль не сустрэў падобнагз да такога, якім уяўляў сабе ў думках. Той цярпліва сядзеў і пазіраваў. Калі здагадаўся, каго вялікі мастак піша з яго, заплакаў. «Што з табой, шаноўны?» Чорнавалосы барадач прашаптаў: «Мінулы раз вы з мяне малявалі Ісуса Хрыста…»

Маэстра Азгур сумнавата засмяяўся і сказаў актрысе; маўляў, я, калі ляпіў статую Сталіна, бачыў тое, што мне было патрэбна. I гэта, мабыць, прызванне і драматычнага артыста - трактаваць характар дзеючай асобы паводле пэўных праяў гэтай асобы. А яна ад прыроды мае нешта ад Ісуса, нешта - ад Юды.

- Акцёр - магчыма,- прамовіла С. Акружная.- Актрыса ж - ніколі. Я жанчына, народжанае мною дзіця не павінна… не мае права быць Юдам… I калі робіцца ім, дык насуперак маёй мары і майму сардэчнаму жаданню, а мяне на тое благаславіў Бог…

Яны доўга глядзелі адно на аднаго - вядомы скульптар і віцебская актрыса. I штосьці запаветнае зіхацела і праменіла ў Святланіных вачах. Яна і тут, пад шкляным дахам мастацкай майстэрні, нязгасна думала пра сваё прызванне, пра сваю акцёрскую долю. Потым ледзь чутна прагаварыла: «Дзякуй!» - і, крануўшы мяне за локаць, пайшла ўздоўж аслупянелых у гіпсе і бронзе мысліцеляў, паэтаў, военачальнікаў, музыкантаў, дзяржаўных людзей, партыйных бонзаў, артыстаў, легендарных князёў і паўстанцаў. Такая лёгкая і ўся заглыбленая ў свае перажыванні ад убачанага. А мне падалося, быццам мы з ёю потым пра многае пагаварылі, хоць не вымавілі ні слова.

Жыццё артыста напоўнена сэнсам, які дыктуецца яму ягоным талентам. Калі я прыгадваю свае ўражанні ад творчасці С. Акружной, у мяне з’яўляецца няпрошанае светлае адчуванне. Чаму? Яна ж у той жа Нэлі («Прыніжаныя і зняважаныя») вельмі тонка адцяняла фатальны трагізм яе лёсу, і над светлай галавой гераіні быццам бы свяціўся нябачны німб пакутніцы. Не надта цешыць юную Таню яе доля сярод прэтэнцыёзных і такіх неўладкаваных правінцыялаў («Развітанне ў чэрвені»). Ганарлівая і разумная прыгажуня Ніка чамусьці заблудзіць у трох хвоях і спыніць свой выбар на нікчэмным чалавеку, не вартым яе пашаны, не толькі кахання, і тым асудзіць сама сябе на вычварнае існаванне («Скорыя цягнікі»). І горкі прысмак жаночай крыўды, жаночай адзіноты, жаночага самападману амаль непазбежна дамешваецца да перажыванняў большасці гераінь С. Акружной.

Балюча гаварыць аб тым, што ў яе рэпертуары доўгія гады не было ролі маштабнай, якая б драматычным тэкстам, сутнасцю жаночага характару, самой рэпутацыяй гераіні, накшталт Норы або Клеапатры, Ніны Зарэчнай ці Ларысы Агудалавай, магла б яскрава выявіць усю магутнасць гэтага таленту. Тэатр пакідае яго толькі часткова раскрытым, і такі лёс не адной С. Акружной. Між тым, колькі яе ведаю, яна вылятае… узнікае… прадстае…

Не ведаю, як лепей выказаць акт яе з’яўлення на падмостках. Адным словам, Святлана Акружная перш-наперш бачыцца гледачу жанчынай, якая ляціць вясёлым матылём насустрач шчасцю. Штосьці выпраменьвае яе твар, яе вочы і нават інтанацыі голасу - і вы здагадваецеся: вось душа, народжаная для шчасця. Вось розум, якому ёсць чым адарыць інтэлектуальна змястоўнага нарачонага, кавалера, каханага, палюбоўніка, мужа. Праз сонечна-ўсмешлівы твар і гэты крадком звернуты на партнёра позірк раптам праступае сарамліва-пачуццёвы і нават пажадлівы покліч цялеснай плоці. I - прага, спадзяванне, вера ў шчаслівы лёс, над якім амаль на досвітку маладога жыцця збіраюцца спачатку белыя аблокі, а там і цёмныя злавесныя хмары, што пагражаюць створанай для шчасця, як птушка для палёту, бязлітасным і невыкружным горам.

Для такіх жаночых натур магчымы толькі дзве трагедыі: першая - не дасягнуць жаданай мэты, што мроіцца ў месячнай цішыні ночы; другая - дамагчыся і дасягнуць яе, бо мроіцца яна прыгажэйшай, больш прываблівай, надзвычай захапляльнай, адначасова і нязбытна-цнатлівай, і зямной. Дасягнутае ж аказваецца толькі зямным.

Ці не пра гэта па-мастацку пракрычала С. Акружная, калі ўвасобіла такі супярэчлівы і ў нечым надта ўстойлівы характар Франкі ў спектаклі «Хам» паводле Э. Ажэшкі. Калі б не было ў яе гэтай ролі, мы, пэўна кажу, так бы і ўспаміналі раскіданымі па розных персанажах рысы жаночых летуценняў, пакут, радасных прасвятленняў і горкіх расчараванняў. Найбольш поўна яны факусіраваліся ў вобразах Дачкі («Зацюканы апостал» А. Макаёнка) і памянёнай вышэй Нікі, хоць самі характары гэтых гераінь хутчэй за ўсё яшчэ толькі эскіз жанчыны ў пару, калі яна абуджаецца. Нездарма, відаць, А. Макаёнак, якому не было аніякай патрэбы ліслівіць перад актрысай, на ўвесь голас абвясціў лепшым сцэнічным увасабленнем яё Дачку ва ўсім тады вялікім па абшарах Савецкім Саюзе, а ён бачыў шмат спектакляў па сваёй вельмі ўдалай гэтай п’есе. Дачка ў С. Акружной заставалася ўвесь час дзяўчынкай - гарэзлівай і дасціпнай, наіўнай і дапытлівай, летуценнай і якойсьці хатняй, натурыстай і паблажлівай, але ў ёй выспявала праніклівая і відушчая жанчына. I апошні яе адчайны вокліч-плач па браце, які быў зацюканы цынічным і жорсткім векам да самагубства, нібы прадвесце ашаламляльнага пераўтварэння Дачкі ў Жанчыну, здатную помсціць за ўсе несправядлівасці лёсу. Прыблізна тое ж пакрысе адбываецца і з Франкай, якая паўстае перад намі чароўна-даверлівай, рахманай і падатлівай, вабнай згаворлівай. Душа адкрыта насустрач каханню. Ды яшча ўзбагачаная тым, што яна адчула і зразумела ў панскім доме, што вычытала з кніг, дзе кахаюць так рамантычна!

Маленькая, яна з кветачкай, уплеценай у валасы, успрымаецца, вобразна кажучы, на галаву вышэй за аднавяскоўцаў і родзічаў рыбака Паўла. I гэтая перавага неўтаймаванай маладзіцы робіцца для яе немінуча фатальнай. Але Франка ў С. Акружной жыве сэрцам, думае сэрцам, робіць, як ёй загадвае сэрца. Кіньце ў яе камень, маралісты і ханжы! Толькі спачатку паспачувайце гэтаму трагічнаму разладу паміж тым, што яна летуценна бачыла ў марах, і тым, што стала явай для яе, штодзённасцю. Франка, як даверлівае дзіця, кідаецца на падманныя агеньчыкі, верачы абяцанню шчасця, жыццё сцёбае і сцёбае гэтую пяшчотную істоту. Грэшніца і не падазрае, як зацкуюць яе набожныя праведнікі і зайздросныя ханжы, адчуваючы ў гэтай таямнічай душы штосьці абсалютна ганебна-заганнае і нешта злачынна-прыгожае, спакуслівае, прывабнае.

Актрыса ўносіць у вобраз з аповесці Э. Ажэшкі свой матыў. Трэба самому бачыць яе Франку, калі яна, ускудлачаная, з дзіўным капялюшыкам на макушцы, сціскаючы зубамі галінку крушыны, сядзіць на зямлі, нібы загнаны звярок, і толькі бліскае вачыма на сваіх крыўдзіцеляў, што акружылі яе зласлівым колам. Капрызы сэрца і свавольныя грахоўныя прыгоды знясілілі і спустошылі Франку. Трагедыйная здагадка аб тым, што яна сваім свавольствам адштурхнула, магчыма, адзіна прызначаную Богам ёй душу Паўла, робіць яе жыццё бессэнсоўным…

Разам з Уладзімірам Куляшовым у гэтым спектаклі актрыса стварае ўзрушальны для гледачоў настрой і далучае нас да яснасці ў заблытанай праўдзе жаночых пакут. Пра штосьці запаветнае і таямнічае гаворыць уся пастава Франкі - абражаная, спустошаная, грэшная і такая адданая свайму свавольнаму да вычварнасці сэрцу.

Даследуючы такім чынам жаночы характар, актрыса імкнецца не толькі спазнаць усё пра тое, што існуе і ёсць, але і зазірнуць у духоўнае, у тое, чаго як быццам бы і няма. Ператвараючы па-мастацку магчымае і прыблізнае ў нешта бясспрэчнае, яна робіцца дэміургам, майстрам, творцам.

…На другі дзень пасля сустрэчы з С. Акружной у майстэрні маэстра Азгур сказаў мне, што яна была б цудоўнай натурай для вобраза мадонны. Не скульптурнай, а жывапіснай. Бо ў яе такі выраз вачэй, што ты чуеш усю душэўную музыку гэтай жанчыны. На палатне гэта магчыма адлюстраваць фарбамі, і тады можа атрымацца алегарычны і зусім жыццёвы вобраз Багародзіцы…

Я не гаварыў пра гэтае меркаванне Нестара нашага выяўленчага мастацтва самой Святлане Акружной. Пішу толькі цяпер. Ведаючы, як трагічныя абставіны на пэўны час разлучаюць яе са сцэнай, хачу спадзявацца, што арыгінальны і светлы талент актрысы яшчэ раскрыецца ў новых работах на падмостках ва ўсім харастве і моцы яе прыроднага дару.

Барыс Бур’ян, тэатральны крытык, пісьменнік.

«Тэатральная Беларусь». № 1, 1994 г.

ТРАГИЧЕСКАЯ АКТРИСА СВЕТЛАНА ОКРУЖНАЯ

Кармические больные встречались мне на моем профессиональном пути в огромных количествах, я работал в спинальном отделении санатория «Даугава», где таких больных было абсолютное большинство, в течение пяти лет я пытался «пробить брешь» в карме за счет жертвы своей психической энергии и приходил лишь к исходным предпосылкам, по которым на карму может действовать только сам кармический больной. Ни Бог, ни царь и ни герой не могут ничего сделать с кармой. Не дано было и мне таких возможностей. В этом грандиозном сражении за здоровье кармических больных я терпел полное поражение, но набрался необходимого опыта жизни, зная теперь доподлинно, что кармических, в частности спинальных, больных надо стимулировать бальнеогрязелечением, физиотерапией, массажем, физкультурой и постоянным психологическим подталкиванием к деятельности этого больного в свою пользу. Отдавать таким больным свою психическую энергию было пустым номером, кнутом для дохлой лошади. Поэтому с ними не следовало вступать в сложные душевные отношения, нельзя было им доверять и ни в коем случае нельзя было на них надеяться. С ними лучше всего было действовать императивно и установочно. Если поддаться их воздействию, то ничего, кроме огромного и трудновосполнимого ущерба, человек не получал.

«Вот так и отвечают потомки за грехи своих предков... Это и есть карма в натуральном виде, которую в быту принято называть самыми разными словами - «несчастье», «нелепость», «случайность» и так далее», - думал я в ответ на истерический звонок из Витебска.

Мне звонила народная актриса, очень милый и талантливый в своей трагичности человек, с которой у меня были дружеские отношения еще со времени моей работы в санатории «Белоруссия». Она изредка советовалась со мной по телефону и очень редко появлялась у меня дома в гостях.

- Помогите… помогите… помогите… - бился в телефоне голос Светланы Окружной, - горе… несчастье… страшное горе… сына ранили выстрелом в упор из пистолета прямо в шею… он умирает… помогите…

- Светлана, успокойтесь и возьмите себя в руки. Ваш сын будет жить, но вам нельзя уходить в страдания и в горе, вам надо быть сильной и крепкой, ибо только благодаря вам и вашей самоотверженной материнской любви его можно вытащить из могилы! Светлана, вы можете! Светлана, вы самая сильная! Светлана, заклинаю вас, перестаньте рыдать! Светлана!.. Светлана!..

В тот раз мой голос чуть не сорвался, и я сам чуть не взвыл. Но продолжал ее успокаивать и уговаривать.

Господи, ее страдающая и иссеченная душа буквально соприкасалась с моей, и я чувствовал эти страшные переживания Матери.

Потом Светлана звонила мне периодически. Я экспортно рассматривал методики и методы лечебной реабилитации ее сына, выбирал самые подходящие и говорил о них ей.

Потом наступил момент, когда Светлана «провалилась» - она так окунулась в свое горе, что надо было что-то предпринимать экстраординарное, чтобы ее оттуда выцарапать, встряхнуть и вернуть к жизни.

- Пожалейте меня. Погладьте меня по голове.

- Слушайте, Светлана! Кончайте себя жалеть! Извините, но мне сугубо наплевать на Вас. Не в жалость себе Вам надо погружаться, а уходить всеми силами в грубую физическую заботу о своем сыне. Надо научиться не кривить нос и выносить вовремя утку с его мочой, надо постоянно переворачивать его и не ужасаться гнойным пролежням, надо пройти курсы массажистов и бесконечно массировать его от стоп к затылку и обратно. Надо подготовить себя психологически к грядущему хамству и черной неблагодарности с его стороны.

Я спешил все сказать, так как знал: она задохнется от дикого возмущения и бросит трубку. Так и было. Но я также знал, что она опомнится после такого шока и начнет размышлять. И погрузится в клоаку материальной грязи, связанной с настоящей психосоциальной реабилитацией спинальника. Такова жизнь…

Александр Волков, писатель, психолог. г. Кемери, Латвия. «Психология и мистика жизни. Карма и мистика духа». Рига, 1994 г. С. 378-379.

Я ПРЫЕХАЎ ПАСТАВІЦЬ СПЕКТАКЛЬ ДЛЯ СВЯТЛАНЫ АКРУЖНОЙ

Я сумую па акцёру-персоне… Для акцёраў-коласаўцаў тэатр у Віцебску - адзін на ўсё жыццё. Тут жывуць традыцыі, памятаюць імёны карыфеяў. Гэта своеасаблівая аура, якая прывабіла мяне яшчэ 18 год таму, калі разам з Валерыем Раеўскім ставілі «Скорыя цягнікі» А. Паповай. Адкрытасць, шчырасць, спагадлівасць коласаўскіх акцёраў дапамагаюць у нараджэнні спектакля. У тым даўнім спектаклі мы ўпершыню сустрэліся са Святланай Акружной… Святлана - вельмі прафесійны чалавек, з багатай акцёрскай інтуіцыяй, сцэнічнай культурай, тонка адчувае драматургічны матэрыял, шчыра верыць у тое, што робіць на сцэне, яе вельмі любіць глядач. Але абставіны склаліся так, што амаль тры гады яна не выходзіла на коласаўскую сцэну. Я прыехаў ставіць гэты спектакль для яе. Хацелася, каб актрыса вярнулася да глядача ў яркім тэатральным відовішчы, дзе гучыць цудоўная оперная музыка, шмат апладысментаў, захаплення талентам душы. Гэты спектакль пра тое, як неабходна цаніць кожнае імгненне жыцця. Бог даў нам жыццё, каб спазнаць свет, хвалявацца, радавацца, засмучацца, кахаць, ненавідзець. Для кожнага з нас гэта непаўторнае, але Бог - гаспадар на зямлі…

Мне падаецца, што гарэзлівы чэх («Рэцэпт Макропуласа» К. Чапека) і сёння актуальны. Яго п’еса абавязкова павінна выклікаць цікавасць у гледача. А Святлана Акружная - неардынарная асоба ў айчынным тэатральным мастацтве. Гэта адна з тых нешматлікіх вялікіх актрыс на Беларусі, у якой, акрамя ўсяго іншага, ёсць яшчэ і ўнутраная дысцыпліна, высокая культура, такт. Да таго ж яна самааддана служыць сваёй прафесіі, хоць за гэта сёння і не плацяць грошай. Яна знайшла ў сабе сілы пераадолець бяду, роспач і зрабіла гэта з годнасцю, у вышэйшай ступені таленавіта і прафесійна.

Мікалай Пінігін. «Раёк». 10, 1995 г.

ВОЗВРАЩЕНИЕ

Признание

О профессии актрисы, как и о некоторых других, мы судим, зачастую принимая во внимание лишь, так сказать, внешнюю ее оболочку: награды, премии, поездки, цветы… На самом деле все гораздо сложнее. У Светланы Окружной, например, особо красивой жизни не было, наоборот, бесконечные испытания. Но того, чего хотела, она добилась.

…Стать актрисой она мечтала с раннего детства. Хотя родители постоянно настаивали на профессии врача. Но жизненный путь любого из нас зависит от искры таланта, заложенной если не Богом, то кем-то или чем-то иным, не поддающимся объяснению. У Светланы искра эта проявилась с самых первых шагов.

Но одного дара мало. Необходимы и страстное желание развить талант, и огромное трудолюбие.

Стремление к внутренней свободе помогало стать личностью, а умение найти путь к зрителю разрушало «четвертую» стену на сцене.

Выходить на сцену, считает актриса, нужно только тогда, когда четко представляешь, для чего ты появляешься перед людьми.

Красной нитью ее сценической деятельности была мысль о свободе творческой личности. На сцене она создавала свой мир, мир своей мечты, своих надежд и поисков.

Люди шли в театр «на Окружную», ждали именно ее появления на сцене, восхищались ее блистательной игрой.

Она обладала еще и способностью обозначить характер героини, найти точные жесты и мимику, которые в полной мере способствовали создаваемому образу. И не повторяться ни в одной из своих многочисленных ролей.

И вдруг все кончилось… Не могу сказать: приостановилось, ибо в тот момент она сама не знала, временно ли оставила сцену, вернется ли вновь в театр. Она была не только прекрасной актрисой, но еще и матерью.

Борьба

«До личной встречи я знала ее как прекрасную aктрису, радующую людей своим мастерством. Но свел нас трагический случай. До глубины души тронула меня ее материнская боль за сына. Сколько же пришлось вынести этой хрупкой женщине».

В. Королькова, инвалид І группы.

«Если до утра доживет, то будет полным инвалидом», - сказали ей в Минском военном госпитале, куда удалось поместить сына после тяжелого ранения, полученного в армии от случайного нелепого выстрела. «Никто из медиков не верил, - вспоминает она, - что Дима вообще будет жить. Врачи убивали во мне саму надежду на его выздоровление, оставив одну перед этим страшным недугом».

Никто не верил, а она верила и начала борьбу за жизнь Дмитрия.

Светлана стала и сиделкой, и нянечкой, и медсестрой, и массажисткой, боролась за каждый день, за каждую минуту жизни сына. Это невозможно описать словами: позади осталась жизнь, наполненная репетициями, спектаклями, аплодисментами, выступлениями на сцене. Впереди же была неизвестность, а в ее сердце билась только одна мысль - мысль о сыне. Теперь она стала лишь Матерью, отдав всю себя самому дорогому и близкому человеку на земле. Силы покидали ее, «напоминало» о себе сердце, сказывались последствия автокатастрофы, случившейся более 10 лет назад, а она боролась и каким-то образом восстанавливала эти тающие, как снег, силы...

Не день, не два, не месяц - годы… Никто не знает всех своих возможностей до конца. Величайшая победа на земле - победа человека над самим собой. Ее одержали и Дмитрий, и его жена Жанна, и, конечно же, сама Светлана Окружная. Хотя это только написать просто... «Но выжить - это еще не победить, - считает актриса. - Победить - значит найти себя в этой жизни. Главное - он уже думает о будущем, о в своей профессии».

Три года назад Дима был полностью неподвижен, а сейчас учится двигаться, думает о дне завтрашнем только потому, что его мать, забыв о своей театральной карьере, всю себя отдала ему. Она ощутила, на себе почувствовала цену каждого дня и поняла, что самое дорогое на земле - это жизнь, а она цены не имеет.

Сцена

«Я с удовольствием посмотрел спектакль «Рецепт Макропулоса». Дело в том, что раньше не видел на сцене эту артистку, вообще был невысокого мнения об игре витебских артистов, знал о них лишь понаслышке. Но Светлана Окружная меня просто поразила. Конечно, и актерский ансамбль подобрался великолепный. Но так играть после трехлетнего перерыва… Это, знаете, не каждому дано».

Н. Макаров, один из зрителей.

Мысль о возвращении в театр пришла в Германии, где Дима находился на лечении и когда появилась надежда на его выздоровление. Но это был очень трудный шаг. «Три года прошло вне сцены, - рассказывает Светлана, - а мне казалось, что прожила сотни лет. Я не знала, смогу ли играть не хуже, чем раньше, да и смогу ли вообще играть».

Путь в неизвестность - вот что такое ее возвращение на сцену. Было все: бессонные ночи, гипертонические кризы, страх перед залом… Но верил в нее режиссер Николай Пинигин, верил сын, ждали ее появления зрители - и она сыграла в премьерном спектакле «Рецепт Макропулоса» по пьесе К.Чапека главную роль. Громом аплодисментов было встречено ее первое после трехлетнего перерыва появление на сцене. Волнение Светланы передалось залу, который в абсолютной тишине внимал каждому слову актрисы…

Смерть матери, беда с сыном… Не каждый человек пройдет через все это. А она смогла, сумела.

- Мы в ответе за тех, кого произвели на свет. Поэтому, когда я читаю, слышу о том, как некоторые женщины оставляют своих детей в роддоме, бросают их, я не могу быть спокойна. Кто, как не мать, защитит свое дитя? А у нас растет число сирот при живых родителях… И ради этого тоже я соглашаюсь на публикации о своей беде - пусть она послужит стимулом для других матерей, теряющих силу и веру в борьбе за жизни детей, за их будущее.

Добрых людей больше, чем злых, лишний раз убедилась героиня моего сегодняшнего рассказа. В нее верили, помогали люди: и здесь, в Витебске, и совершенно незнакомые - в Минске. Их слишком много, чтобы каждого назвать поименно. Но низкий свой материнский поклон она шлет всем, кто не оставил ее в трудные дни и годы беды, кто своим сочувствием помог ей вернуться на сцену.

Времена меняются, империи рушатся, а мужество, стойкость, благородство, достоинство, материнство, самопожертвование не исчезают. Это категории вечные.

Волий Закиров.

«Витьбичи». 7.12.1995 г.

I ЗНОЎ АДКРЫЕЦЦА ЗАСЛОНА…

Святлана Акружная - не звычайная народная артыстка. Да яе не хочацца звяртацца па бацьку. Няма ў яе «самавітай паставы». Яна нібы дзяўчынка - імклівая, нервовая, бялявая, з жывым позіркам, які кліча і чакае. Святлана Акружная разбурае стэрэатып «тыповай беларускай актрысы». Прыродай свайго таленту яна блізкая да эфросаўскай гераіні Вользе Якаўлевай. Тонкія псіхалагічныя карункі тургенеўскай драматургіі, глыбінны падсвядомы драматызм о’нілаўскіх персанажаў, мантажнасць і энергетычныя выкіды твораў Брэхта і Пірандэла - усё падуладна Акружной.

У жыцці яна - персанаж свету Тэнэсі Уільямса, жанчына не надта шчаслівага лёсу, за знешняй безабароннасцю якой тояцца моц, воля да жыцця і мужнасць чалавека, які супрацьстаіць драматычным абставінам жыцця. Не ведаю, як выглядала б Святлана ў ролі з п’есы Уільямса. Надта ж блізкі жыццёвы прататып. Для тэатральнага спектакля гэта не заўсёды добра. Хоць Уільямс, напэўна, найбольш пасуе ёй.

Падбіраць п’есы для Акружной - увогуле справа клопатная, не ўпісваецца «яе рэпертуар» у традыцыйную афішу нашых тэатраў. Для яе трэба ставіць спецы яльна. I колькі ж нязведанага можа быць адкрыта на гэтым шляху!

У спектаклі «Рэцэпт Макропуласа» С. Акружная саліравала ў ролі Эміліі Марці. Мяркую, рэжысёр М. Пінігін зрабіў слушна, калі не даў ёй магчымасці «пострадать», а прымусіў актрысу закрыць «душэўныя раны» гераіні яркай, неардынарнай формай паводзін.

Першы эфектны выхад Эміліі на сцэну скрозь фалды вялізнага фрака ўспрымаўся як вяртанне самой актрысы ў тэатр, быў сімвалам перамогі чалавека над жыццёвымі нягодамі.

Эмілія з’яўлялася то ў белым парыку і элегантным касцюме, то ў залатым вячэрнім уборы. Уладарная, ганарлівая, халодная, яна размаўляла з мужчынамі нізкім голасам, адрывістымі інтанацыямі, часам палохала іх дзіўна-нязручнай паставай ці жэстам. Да кожнага персанажа яна звярталася, нібы апрануўшы чарговую манерную маску, адначасова прыцягваючы і адштурхоўваючы. На самагубства, учыненае з-за яе, Эмілія проста не звяртала ўвагі, дакладней падкрэслена абыякава займалася нейкімі сваімі справамі. I толькі Шэндарф (Т. Кокштыс), герой апошняга з яе юнацтва, здолеў пазбавіць Эмілію халоднай раўнавагі.

С. Акружная грала жанчыну, актрысу, спявачку, якая жыве на свеце трыста гадоў і ўжо даўно згубіла ўсе «душэўныя» эмоцыі. Яна грала нібыта «супраць сябе». Не толькі гераіню, супрацьлеглую яе чалавечай сутнасці. У новай для сябе тэхніцы, якая надзвычай адрозніваецца ад псіхалагічнай тонкай і выбуховай манеры ролі Франкі ў «Хаме». Сцэнічнае жыццё Эміліі яна ператварыла ў «мантаж атракцыёнаў».

Ад гэтай актрысы можна чакаць самых неверагодных сюрпрызаў. Дык пачакаем, пакуль адкрыецца заслона і нам пакажуць «Жаўранка».

Таццяна Ратабыльская, кандыдат мастацтвазнауства. «Спыніся імгненне», старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў. «Арлекін». 01.1997 г.

ПЯЦЬ РУЖАЎ

Многія дзяўчынкі мараць стаць актрысамі.

А кім марыць стаць, як жыць на сцэне актрыса?

Напэўна, каралевай!

Не ведаю. Ніколі не пытаўся пра гэта ў Святланы Акружной.

Гавораць, сапраўдныя акцёры, калі ўваходзяць у ролю, дык і па-за сцэнай, у жыцці, нібы па інерцыі рухаюцца, і апавядаюць пра што-небудзь, і нават думаюць, як іх герой са спектакля.

Але і пра гэта я не пытаўся ў Святланы Акружной.

Аднойчы за кулісамі перад самым спектаклем мы сутыкнуліся з ёй у калідоры і не пазналі адзін аднаго.

Гэта была ўжо не Святлана Акружная, а валявая і жорсткая пані Эліна з «Рэцэпта Макропуласа». Як яна магла мяне пазнаць, калі Карэл Чапек не выпісаў у сваёй славутай п’есе суседа па дому і прыхільніка таленту актрысы Святланы Акружной? А яна была ўжо там, у другой рэальнасці.

Рэжысёр з пераканаўчым імем Жыццё расставіў дэкарацыі: дом на праспекце Люднікава, дом з калонамі і вялікай залай на беразе Дзвіны, дом на праспекце Фрунзе з інваліднай каляскай для яе сына… Вайсковая шалёная куля лёсу ляціць і ляціць скрозь яе душу, працінае вострым неадступным болем. Гэтай кулі другі рэжысёр пад мянушкай «Ідыятызм нашага жыцця» аддаў ролю згубцы.

I толькі існасць Маці - па вышняй волі…

Добра быць гледачом і хадзіць у коласаўскі тэатр «на Акружную». Але яшчэ лепш быць сябрам Акружной, сапраўднай актрысы і сапраўднага чалавека. Яе усмешка - як праменьчык на хмурыну абрыдлай будзённай прыкрасці.

Я жадаю табе, Святлана, ролі Шчаслівай Жанчыны. Словы ты ведаеш. Выхад! I пяць ружаў да ног у дзень нараджэння!

Сяргей Рублеўскі, галоўны рэдактар газеты «Народнае слова». 25.01.1997 г.

И НЕВОЗМОЖНОЕ ВОЗМОЖНО

У Народной артистки Республики Беларусь Светланы Окружной - юбилей.

Строки эти, быть может, не вписываются в торжественно-юбилейный тон, к которому мы себя приучали и привыкли.

Лет семь тому назад столичный коллега, до глубины души потрясенный игрой артистов-коласовцев во время гастролей, категорично потребовал: немедленно пиши творческий портрет Окружной.

Сгоряча и в силу обычной журналистской самонадеянности я согласился, не подозревая, в какой костер терзаний меня бросили. И на все эти долгие годы я стал свидетелем не только духовных и творческих исканий актрисы, но и самых драматических событий ее жизни. «Блеск росы на лепестке…» - так назвал свой очерк и очень точно определил творческий путь Светланы Окружной Борис Бурьян, разглядевший еще со студенческой скамьи родниковую чистоту ее таланта и зорко следивший за его становлением и развитием. И, действительно, это был хрестоматийно тонкий, тактичный, пронизанный солнечным светом любви и поклонения очерк об актрисе умного, глубокого и доброго критика и верного друга.

Потом, во время бесед, Светлана не раз размышляла о превратности актерской судьбы. В ее жизни и творчестве было множество счастливых мгновений и открытий и очень много черных дней и полос, преодолеть которые под силу только сильному духом.

И она шла через духовные муки и страдания гордо, смело, не поступаясь своими жизненными принципами, не теряя чести и достоинства. Она не всегда вписывалась в орнамент, приятный глазу театрального руководства.

«Надо каждому человеку стремиться сохранить свою личность, свою первозданность, глубину и неповторимость. Нас хотели все время в какое-то стадо загнать, просто обезличить. И мое нутро всегда сопротивлялось этому, вначале интуитивно, потом с разумом», - запишет она однажды в своих набросках-размышлениях, предвосхищая откровение Евгения Евтушенко: «Идет война торжествующей вульгарности с человеческой тонкостью…».

На собственном опыте Светлана знала, что побеждают серость, плебейство, ныне «торжествующую вульгарность» не на баррикадах, а сохранением собственного достоинства.

Окружная неутомимо искала новые творческие горизонты. И они открывались ей.

И вдруг новый страшнейший удар судьбы, надолго перечеркнувший все радужные планы и начинания. 17декабря 1992 года был тяжело ранен сын-солдат. Потрясенное сознание отказывалось верить в непоправимость случившегося. И видавшие виды врачи опустили руки. Светлана Окружная осталась наедине со своей огромной болью и огромной любовью. В эту любовь входило все: и страх, и отчаяние, и вопрос: «За что?». Она билась во все двери, стояла на коленях перед всем миром и молила, чтобы даровали жизнь сыну. Кто-то услышал, кто-то открыл дверь, кто-то помог.

Но главное чудо свершила материнская любовь. Любовь и вера спасли, вырвали из небытия самое дорогое и неотторжимое. В записях Светланы Окружной, сделанных в последнее время, есть такое признание: «Я очень рада, что мой сын как-то пошел вглубь, в переосмысление жизни. О, какое для меня это сейчас подспорье высокой духовности! Раньше я шла ему на помощь, а теперь я чувствую его поддержку, его правду, он не может позволить, чтобы мама сдалась. Он понимает: жизнь снова пришла ко мне, и его огромное желание, чтобы я выстояла, выдержала…».

Да, выстояла, выдержала, не сдалась. Самым мучительным, трудным, как призналась Светлана, было возвращение на сцену после более чем двухлетнего перерыва. Преодолев страх, неуверенность, она вернулась. И невозможное стало возможным.

Леонид Крескиян, «Витьбичи», 25.01.1997 г.

Время не властно над ней. Такая же энергичная, красивая, быстрая. Она появилась в Витебском театре 27 лет назад. Появилась и стала яркой звездой. А ведь, если звезды появляются, значит, это кому-нибудь нужно. Значит, Бог так решил, чтобы звезда Светланы Окружной жила и горела именно сейчас. Тогда, когда живем и мы.

Владимир Базан, «Витебский курьер», 25.04.1997 г.

ФАРТУНА АКРУЖНОЙ БЕЗ СРОДКАЎ МАКРОПУЛАСА

Іншым часам я задаюся такім рытарычным пытаннем: чаму Усявышні асуджае на пакуты самых годных, самых праведных, чаму адмярае поўнай поўніцай тым, хто па сваіх чалавечых прынцыпах набліжаецца да хрысціянскіх запаветаў любові, спагады, дабрыні, хто ахвяруе сабой дзеля бліжняга? Гэтае пытанне мае непасрэднае дачыненне да няпростага жыццёвага і творчага лёсу Святланы Акружной - Народнай артысткі Рэспублікі Беларусь, актрысы Акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа, якая святкуе свой першы юбілей.

А пачыналася ўсё так бясхмарна. Гады вучобы ў Беларускім дзяржаўным тэатральна-мастацкім інстытуце былі асветлены бацькоўскім апекаваннем выдатнага майстра і педагога Дзмітрыя Аляксеевіча Арлова, які выпеставаў многіх знакамітых коласаўцаў: Георгія Дубава, Тадэвуша Кокштыса, Тамару Шашкіну і іншых. Ужо тады, у студэнцкіх спектаклях, адзначаліся галоўныя рысы яе творчай індывідуальнасці: уменне ствараць псіхалагічна ёмісты вобраз, зазіраць у «душу» ролі, надаваць ёй сапраўднае трагедыйнае гучанне, не шкадаваць уласных нерваў. Гэтаму спрыялі і тыя ролі, што сыграла будучая актрыса ў студэнцкія гады: Ларэнцача з аднайменнай трагедыі А. дэ Мюсэ, Старая з драмы А. Пісемскага, Каця з п’есы М. Горкага «Варвары», Лэдзі з інсцэніроўкі «Забіць чалавека» паводле апавядання Д. Лондана. Менавіта тады яе ўбачыў у студэнцкіх работах народны артыст СССР Барыс Платонаў і прадказаў пачаткоўцы добрую славу у будучыні. Толькі адышлі ўбок і пачалі крыху забывацца апошнія экзаменацыйныя хваляванні, як ужо яна выпраўляецца ў Гомель, дзе тады (летам 1969 года) знаходзіўся на гастролях тэатр імя Якуба Коласа, каб хутчэй узяцца за першую ролю: ёй стала дзяўчынка-падлетак Анютка ў спектаклі Барыса Эрына паводле драмы Льва Талстога «Улада цемры» - чулае і даверлівае стварэнне, якое стала сведкам трагедыі, што разыгралася ў доме. Яна атрымала першы ўрок жорсткасці і падману: сілы дабра былі пастаулены пад сумненне. Каб выжыць у гэтым свеце, трэба быць падобнай да астатніх. Але яе душа не паспела зачарсцвець. Дабрыня і пяшчота, спачуванне да блізкага бяруць верх. I таму ў фінале Анютка-Акружная ідзе праводзіць Мікіту ў нялёгкі шлях, на катаpry. У памяці многіх гледачоў таго пакалення засталіся постаць дзяўчынкі і надзея, што гэтыя лепшыя душэўныя якасці не заглушыць навакольнае жыццё, такое жорсткае і бязлітаснае.

Пасля Анюткі з «Улады цемры» адбылася сустрэча з Эрыным у спектаклі «А досвіткі тут ціхія…» Б. Васільева, дзе актрыса сыграла Галю Чацвяртак, дзяўчыну з дзіцячага дома, пакрыўджаную лёсам, але з запаветнай марай аб шчасці. Яе Галя выдумляе, фантазіруе, бо калі ўяўнае знікне, застанецца жорсткая праўда і страціцца сэнс жыцця.

Маральным цэнтрам спектакля «Зацюканы апостал» А. Макаёнка (рэж. А. Смелякоў) становіцца Дачка ў адметным выкананні С. Акружной. Ад наіўнай, даверлівай дзяўчынкі да змагара за высокія духоўныя ідэалы, супраць хцівасці, ашуканства, драпежніцтва, абывацельскага асяроддзя бацькоўскага дому - такім паказаны шлях гэтай юнай гераіні, у нечым падобнай да сучаснай Жанны д’Арк. Зусім невыпадкова вобраз Дачкі, створаны актрысай, быў прызнаны не толькі крытыкамі, але і А. Макаёнкам лепшым у Савецкім Саюзе. Што ж датычыцца легендарнай французскай гераіні, дык Жанна так і засталася для актрысы самай вялікай няспраўджанай марай. Святлана Акружная доўгі час чакала і марна спадзявалася на ролі такога маштабу - ёй давалі граць маладых, наіўных дзяўчынак. I каб хоць неяк рэалізаваць свае нявыкарыстаныя магчымасці, актрыса запісвае на тэлебачанні маналог Жанны д’Арк з п’есы Жана Ануя «Жаваранак». Толькі для самой актрысы наступалі нялёгкія, неспрыяльныя часы. Яна прыйшла ў тэатр, калі яго мастацкае кіраўніцтва ўзначальваў С. Казіміроўскі - вельмі чулы і ўважлівы, у асаблівасці да маладых акцёраў, чалавек. Ды і рэжысёр вельмі своеасаблівы (прыгадаем хаця б яго «Матухна Кураж і яе дзеці» Б. Брэхта). Ацанілі ж яго па-сапраўднаму тады, калі ён пайшоў з трупы. Панаванне ж новага галоўнага рэжысёра (ім стаў Валерый Мазынскі) азмрочылася для многіх таленавітых акцёраў-коласаўцаў гадамі барацьбы і канфліктаў. Святлане прапанавалі стаць падобнай да іншых маўклівай лялькай. Яна не згадзілася. Здаецца, у гэтым жыццёвыя сцежкі сцэнічных гераінь і яе асабістая моцна перакрыжаваліся. Дарэчы, у тыя гады яе запрашалі знакамітыя сталічныя тэатры. У прыватнасці, мела магчымасць трапіць у маскоўскі тэатр на Малой Броннай у той перыяд, калі яго ўзначальваў Анатоль Эфрас… А яна грала ў Віцебску. I не проста стварала цікавыя адметныя вобразы, а пражывала складаныя жаночыя лёсы, распавядала нам, гледачам, пра ўвогуле неблагіх людзей, зламаных жыццёвымі бурамі альбо вытрываўшых трагічны збег абставін. Прыгадаем яе Волю Разаеву са «Старога дома» А. Казанцава (рэж. В. Маслюк), Таню Рэзнікаву з «Развітання ў чэрвені» А. Вампілава (рэж. В. Мазынскі), Дануту з «Клеменса» К. Саі (рэж. В. Маслюк), Люську з «Радавых» А. Дударава (рэж. В. Мазынскі), Фларынскую з «Плюшавай малпачкі ў дзіцячым ложку» М. Яблонскай (рэж. В. Мазынскі), Дорыс з «Любоўнікаў з Каліфорніі» Б. Слэйда (рэж. М. Пінігін.).

Сустрэча з Барысам Эрыным у рабоце над вобразам Франкі са спектакля «Хам» Э. Ажэшкі (дарэчы, гэты матэрыял - прапанова самой актрысы) скончылася трыумфам. Франку ацанілі як выдатную, адметную асобу, новы этап у творчасці актрысы не толькі гледачы, а і крытыка, тэатральная грамадскасць.

Пасля доўгага перапынку Святлана Акружная вярнулася на сцэнічную пляцоўку. Першая роля, сыграная ёю пасля ланцуга пакут, была з п’есы Карэла Чапека «Рэцэпт Макропуласа» (рэж. М. Пінігін). Галоўная гераіня Эмілія Марці са спектакля «Рэцэпт Макропуласа» - у пэўным сэнсе жанчына-унікум, гэткі хадзячы фантом, захавала на працягу трох стагоддзяў сваю неўміручую маладосць і чароўнасць. А разам з імі і магутны, прываблівы голас. Святлане Акружной удаецца на дзіва віртуозна спалучыць у гэтай ролі, здавалася б, несумяшчальныя рысы - абаяльнасць, жаноцкасць і разбэшчанасць, цынізм. I мне здаецца, што ў рэшце рэшт цудоўнае, высакароднае ў гэтым вобразе (менавіта дзякуючы выканаўцы) узяло верх над іншым. Актрыса добра перадае змены ўнутранага стану сваёй гераіні ў другой дзеі.

Пасля аднаго з паказаў «Рэцэпта Макропуласа», які адбыўся падчас святкавання 70-годдзя тэатра імя Якуба Коласа, да С. Акружной са словамі захаплення і ўдзячнасці рушыў рэжысёр славутага парыжскага тэатра «Адэон», эксперт Савета Еўропы спадар Э. Малка: «Я лічу вас адной з лепшых выканаўцаў гэтай ролі у Еўропе і вельмі хацеў бы паставіць з вамі «Даму з камеліямі». Мяркую, да гэтай прапановы мастацкаму кіраўніцтву коласаўскага тэатра варта было б прыслухацца.

Свой юбілей актрыса Святлана Акружная сустракае творчай працай, якой чакала паўтара гады. Спецыяльна для яе ў тэатр запрошаны цікавы беларускі рэжысёр Віталь Баркоўскі. Ён паставіў спектакль «Жанна» па п’есе Жана Ануя «Жаваранак» са Святланай Акружной у галоўнай ролі.

Юрась Іваноўскі, тэатральны крытык, «Культура». 12-18.4.1997 г.

БЕНЕФИС СВЕТЛАНЫ ОКРУЖНОЙ - НЕ БЛАГОДАРЯ, А ВОПРЕКИ…

Играть Жанну д’Арк в бенефис - затея рискованная. Но все же Светлана Окружная, Народная артистка Беларуси, выбрала героиню пьесы Жана Ануя «Жаворонок». К этому образу она подступалась еще в конце 70-х годов, играя в телепередаче фрагменты произведения французского драматурга. Но вынести на сцену интеллектуальную пьесу Жана Ануя с энергично-яростным персонажем в центре тогда было невозможно: витебский театр шел иным путем. И логика его развития грозила Окружной устойчивыми рамками амплуа травести. А чтобы преодолеть эти внешние «ребячьи» данные, нужно не только неуемное желание заодно с талантом и ремеслом. Необходима режиссерская воля. Требуются благополучные, безревностные закулисные отношения.

А где вы видели театр, одинаково добрый ко всем своим служителям?

Начало сценической жизни Светланы было на редкость успешным. Еще на студенческой скамье она репетировала роль Анютки во «Власти тьмы», которую ставил с витебской труппой Борис Эрин. Спустя семь пет, в 1976 году, Окружная, сыгравшая за это время около двадцати крупных ролей, повторила свою Анютку в Москве, на гастролях. И удостоилась оваций, восторженных отзывов столичной критики. Ее сцену с Митричем в исполнении Анатолия Труса назвали классической, по-настоящему толстовской.

Значительные работы доверял Окружной режиссер Семен Казимировский. Он увидел ее в остром образе Катрин из «Матушки Кураж…» Б. Брехта, отдал ей тонкую роль Нелли в «Униженных и оскорбленных» Ф. Достоевского. Но этого ей было недостаточно. Она мечтала о Джульетте, Норе. И по-прежнему - о Жанне д’Арк. Но увлекся постановками в Москве Эрин, уехал из Витебска Казимировский, и для Светланы наступили пасмурные дни…

Впрочем, беда постоянно ходила за ней по пятам! Поперек канвы ее театральной жизни то и дело прочерчивалась линия драматических, почти трагических событий. Накануне премьеры «Матушки Кураж» группа актеров возвращалась на машине с выездного спектакля. Водитель спешил…

…В больнице Светлана просила, чтобы ее скорей отправили домой: завтра премьера. Потом потеряла сознание. Через три дня, 26 января 1976 года, чудом уцелевшую в автокатастрофе актрису поздравляли с днем рождения. Она плакала: новый спектакль из-за нее пришлось отложить…

Надо полагать, нет актеров, которые бы тяготились своей работой. Но немного среди них и таких, кто, подобно Светлане Окружной, сызмальства фанатично был бы предан театру. Она всегда дышала им, постоянно думала о нем, редко говорила о чем-то другом. И вот именно между ней и сценой часто возникали провал, пропасть, мучительная пустота.

После премьеры «Скорых поездов» Е. Поповой Светлана вновь оказалась в больничной палате: упала со сцены в оркестровую яму, получила серьезные травмы. Судьба словно казнила ее за успех, испытывала на физическую и нравственную прочность, на умение сжиматься в кулак.

Она лежала на досках и, корчась от боли, «качала» мышцы ног, чтобы скорее встать, выйти к зрителю.

Она и предполагать не могла, что худшее - впереди…

Она думала, что самое плохое уже наступило: несколько лет подряд у нее не было ярких ролей. Подолгу - вообще ничего не было.

Она не теряла времени даром, не убивалась. Растила сына, много читала, слушала своего любимого Баха, ходила на премьеры, стараясь не подавать виду, что обижена тем, что обойдена. «Не вижу пока для тебя ничего подходящего», - спокойно говорил тогдашний главный режиссер. Человек талантливый, он почему-то не увидел в Окружной «свою» актрису…

Очередной взлет, заставивший говорить о Светлане не только витебских театралов, опять-таки случился благодаря Борису Эрину, на короткое время возглавившему коласовскую труппу. Окружная блеснула в роли Франки в «Хаме» Элизы Ожешко. Работа резко характерная, гротесковая и в то же время драматичная. С той «диалектикой души», что всегда была притягательна для Окружной.

…После «Хама» слава молодой примы вновь закрепилась за Окружной. Новой удачей была роль Доррис в спектакле Николая Пинигина по пьесе Б.Слэйда «Любовники из Калифорнии». И вновь мы наблюдаем трансформацию героини. На глазах зрителей она совершает «прыжок» от импульсивной девушки до пожилой, многоопытной женщины. Окружная смело, уверенно и бесповоротно сломала границы своего «молодежного» амплуа, ее партнерами стали маститые «герои-любовники» коласовской сцены - Владимир Кулешов, Николай Тишечкин, Леонид Трушко. С Леонидом Окружная сыграла в «Рецепте Макропулоса» К.Чапека главную роль - Элину, холодную, бесчеловечную, с блистательной, мертвенной красотой.

Но госпожа Макропулос «произошла» в жизни актрисы после трехлетнего отсутствия ее на сцене. Беда вновь ударила по этой маленькой, хрупкой женщине как молния - в одинокое дерево. Чтоб наповал! Сын Светланы, призванный на военную службу, был тяжело ранен случайным выстрелом и остался недвижим.

Эмілія Марці - С. Акружная.

Госпитали, больницы, поездки к врачам в Германию, отчаяние, доходящее до беспамятства. И - предельная сосредоточенность на том, что стало самым главным, абсолютное напряжение душевных сил. Театр тогда вдруг показался ей каким-то далеким, ненужным, почти глупым балаганом. Но, делая для сына все, что возможно, она постепенно оттаивала сердцем, все чаще думала о работе. Слишком долго сцена была местом ее жизни, чтобы это можно было перечеркнуть.

И она вернулась. Старый друг, режиссер Николай Пинигин, помог ей сыграть соблазнительную и бездушную куклу с «вечным заводом» в комедии Чапека. И выяснилось, что три года - мгновение, если тебя любит и помнит зритель. Новая роль произвела фурор. И тогда, наверное, Окружная поняла: пора «посягнуть» на Жанну д’Арк - образ неукротимой воли, отваги и непримиримости перед коварством и ложью.

На бенефисе Окружной театр был переполнен. Не все ценители драматического искусства с восторгом отнеслись к спектаклю «Жанна» режиссера Виталия Барковского. Но заглавную роль поклонники Светланы Артемовны приняли безоговорочно. Жанна у Окружной вырастает от покорности обстоятельствам, от слепого доверия «святым голосам» до самой высокой точки духовного развития, когда «тварь земная» осознает личное право владеть и распоряжаться своей совестью и своей жизнью.

Исчезая в огне костра, героиня возносится над своими никчемными судьями, провозглашает незыблемость и могущество веры в человека.

Светлана Окружная и в своей жизни смогла преодолеть несправедливо казнящую силу невзгод, которые так хотели подчинить себе эту слабую с виду женщину.

Не вышло. Светлана оказалась сильной. Маленькая женщина прошла через огонь и добилась большой победы над судьбой. Во имя театра. Вопреки злому року, преследовавшему ее. Она преодолела все и засветилась новой молодостью.

Сергей Буткевич, Татьяна Котович. «Народная газета». 24-26.5.1997 г.

ЖАВАРАНАК ДЛЯ РАДЗІМЫ

Здаецца, усё было ўчора… інстытут… студэнцкія работы, прафесар Арлоў, пачатак працы ў тэатры імя Якуба Коласа, у выдатным тады акцёрскім калектыве, дзе свяціліся талентам i спагадай імёны Сяргейчыка і Звездачотава, Труса і Радзялоўскай… I дзе наканавана было ёй ад самага парога апынуцца ў спектаклі, які бліскавіцай узняў на коласаўскі небасхіл новае пакаленне: Трушко, Пісараву, Маркіну... і яе, Святлану Акружную. Многія тады вылучалі яе выкананне дзяўчынкі Анюткі ў спектаклі «Улада цемры» паводле Л. Талстога. Пачала складацца яе індывідуальнасць… Лёс пачаў спраўджвацца…

Кажуць, што паэты самі сабе прарочаць лёс. Ці гэта яны прадчуваюць яго? I прадказанае не можа не збыцца… Ці не выклікаюць яны свой лёс самі? Але ж музыка верша - гэта цэласнасць і гармонія накшталт вышэйшай гамы нябёсаў, і ўжо адно гэтае падабенства даказвае, што наканаванасць існуе ад роду і ніхто не можа сысці са шляху, ад роду дадзенага шляху. Акцёрскі твор - таксама верш…

Акружную абвінавачвалі ў залішняй дастаеўшчыне: мелася на ўвазе залішняя драматызаванасць. Яна імкнулася ў такія сутнасці вобраза, якія сапраўды існуюць на мяжы падсвядомасці. Таму ў яе рэпертуары былі Нэлі з «Прыніжаных і зняважаных», Воля Разаева са «Старога дома», Лёнушка з «Лёнушкі», Галя Чацвяртак з «А досвіткі тутціхія…», Дачка з «Зацюканага апостала»… Наогул гэта адзін вобраз у розных жыццёвых абставінах і абліччах. У глыбінях сваёй душы яна нараджала іх, надзяляла іх пасля рысамі, мімікай, постаццю, пластыкай, рухамі, темпераментам. Яны, між іншым, мала былі падобныя на яе: яна магла хварэць, нервавацца - яны былі чароўнымі, здаровымі, моцнымі. Яе магло блажыць за кулісамі - яны ж заўсёды «трымалі спіну». Сцэна валодае пэўнай сілай, і калі чалавек гэтую сілу адчувае, ён робіцца акумулятарам, трапляючы ў рэзананс сцэнічнага энергетычнага выпраменьвання. Праўда, плаціць трэба вельмі дорага… Хто ведае законы гэтай духоўнай энергіі тэатра? Але ж яны існуюць...і акцёры на сцэне адчуваюць плыні, якія ідуць з залы, кружаць вакол іх, падхопліваюць ці абмінаюць…

Акружная марыла сыграць Жанну д’Арк з юнацтва. Яна разумела роднаснасць гэтага вобраза, магчыма, не толькі таму, што гераіня Ануя несла ў сабе агонь ідэі, Асобы і духоўнай сілы, а яшчэ і таму, што Жанна была жаваранкам у небе сваёй радзімы. Нешта падобнае гучала ў Ларэнцача паводле Мюсэ, якога Акружная грала яшчэ ў інстытуце. Нешта падобнае мроілася, калі яна думала пра Эдыт Піаф. Менавіта аура абранніцы лёсу, прычым абавязкова рамантычнага, нават трагічнага, атуляла намаганні маладой актрысы. Нейкае душэўнае напружанне валодала ёю і яе вобразамі. Яны не жадалі перамагчы гэтае напружанне, не жадалі душэўнага спакою. Яны адчувалі, што гэта немагчыма, і ў іх абставінах не магло быць спакою.

Дваццаць год назад мы падступаліся да Жанны д’Арк. Найперш зрабілі «Публіцыстычны маналог «Жаваранак», для якога Акружная выбрала фрагменты-маналогі з Уільямса, Маякоўскага, Ануя… Потым была тэлеверсія творчага партрэта, дзе, акрамя эпізодаў са спектакляў, быў ёю самой пастаўлены і выкананы фінальны маналог Жанны з п’есы Ануя перад вогнішчам: «Адракаюся ад адрачэння! Кпіл сваіх салдат, Варвік! Іх вогнішча не пойдзе дымам! Будзе і ў іх свята!». Сёння тое душэўнае полымя здаецца дзіўным і нават крыху смешным. Сёння зусім іншыя праблемы паўсталі перад людзьмі. I пераді людзьмі мастацтва таксама. Усе гавораць пра грошы і пра іх брак. Сёння ніхто не гаворыць пра брак духоўнасці. Ніхто не палохаецца бездані пагібелі. Духоўнасць здаецца недарэчнай і нікога не цікавіць… Аднак Акружная сёння грае Жанну д’Арк.

Ці прадчувала яна свой лёс? Сёння здаецца, што так. Таму што шлях, які прайшла яна ў жыцці, знітаваны з драматычных момантаў, якія стаяць на ім нібыта межавыя вехі: у ранняй маладосці трапіла ў аўтамабільную катастрофу, потым на гастролях партнёр кінуў яе ў аркестровую яму. А потым, пасля таго, як жыццё падаравала ёй унука і званне народнай артысткі, і, здаецца, усё больш-менш наладзілася, паранілі яе сына ў арміі, і зусім маладым ён стаў нерухомым…

Яна сыграла Жанну д’Арк у спектаклі «Жанна», пастаўленым В. Баркоўскім для яе бенефісу. I твар яе свяціўся тым даўнім юнацтвам і тым нясцішаным духоўным станам.

Вядома, Акружная - прэм’ера. Заўсёды. Яна забірае энергію на сябе і выпраменьвае яе з сябе. Яна вядзе эпізоды. Яна грае так, як адчувае і бачыць. I тут трэба ці падпарадкоўвацца, ці адыходзіць убок. Выкананне яе можна не прымаць, але немагчыма не адчуваць яе магутную волю.

у пачатку 90-х яе воблік на сцэне рэзка змяніўся. 3 Барысам Эрыным ставілі «Хама» Ажэшкі. I ў вобразе Франкі з’явіліся рысы зусім іншага душэўнага складу і зусім іншая нота. Там узнікла нешта страшнае, цёмнае, патаемнае… Мяжа свядомасці, за якой чалавек перастае валодаць сабой, дзе абставіны жыцця і характару робяцца д’ябальскімі… Не, яе Франка не была чароўнай жанчынай, якой давялося не там жыць і не тым камфортам задавальняцца, - у выкананні Акружной з-за аблічча Франкі выглянула пекла.

Трэба сказаць, што партнёры Святланы Акружной заўсёды стваралі на сцэнічнай пляцоўцы другі полюс быцця, яны ўраўнаважвалі яе ідэі, накшталт вольтавай дугі. Уладзімір Куляшоў, іграючы Паўла ў «Хаме», быў увесь прасякнуты святлом і чысцінёй, высакародствам кожнага жэста. Леанід Трушко ў «Жанне», іграючы Бадрыкура, поўніўся магутнасцю на вачах маленькай вясковай дзяўчынкі, якая ўваскрэсіла ў ім вартасць і доблесць. Мікалай Цішачкін, які граў з ёй вялізны спектакль «Любоўнікі з Каліфорніі», дакладна вёў рытм дзеяння і быў не ценем галоўнай гераіні, а менавіта полюсам дуэта. Баляслаў Сяўко яшчэ з «Зацюканага апостала» быў яе антыподам на сцэне, правакуючы духоўны рост яе гераінь. Тадэвуш Кокштыс у «Рэцэпце Макропуласа» стварыў з Акружной крыштальныя рэпрызы, спектакль у спектаклі, выкпікаючы яе амаль на цыркавыя штукарствы. Яна «вывела» Рыгора Шацько («Плюшавая малпачка ў дзіцячым ложку») на малую сцэну, зрабіўшы трагічны спектакль на дваіх з гэтым мяккім і абаяльным акцёрам. Мужчыны заўсёды былі ў нейкай ступені антыподамі па ролях, яна з імі змагалася, яе гераіні адольвалі мужчын. Праўду сказаць, коласаўскія акцёры аказаліся годнымі «сапернікамі». Не хаваючы індывідуальнасці, яны аддавалі Акружной першынство, проста ў яе былі такія ролі, дзе гераіні настойвалі на самастойнасці і самакаштоўнасці асобы.

Не многія рэжысёры гэта разумел! і не многія жадалі будаяіць спектаклі гэтак. Калі пастаноўшчык вылучаў яе, калі супадалі памкненні абодвух, тады і сам працэс работы над спектаклем ператварауся ў задавальненне для актрысы, Яна вельмі ўдала калісьці працавала з Казіміроўскім. Захоплена слухала кожную заўвагу Эрына. Зачаравана глядзеля на Пінігіна. У 80-я разумелася з Маслюком.

Вядома, цяпер яна імкнецца да новага сцэнічнага вобліку. I не таму, што ўзроставыя абставіны вымагаюць характарных роляў ці нечага накшталт таго. Яна паспрабавала ў «Рэцэптах...» зрабіць ролю на знітаванасці мазаічных эпіэодаў-загадак. Атрымалася рэзка графічная, дзерзкая гераіня накшталт герояў гоеўскіх «Капрычос»… У Жанне д’Арк Акружная ідзе іншым шляхам: роля будуецца быццам пункцірам, фрагменты якога глядач сам павінен звязаць у сваім уяўленні. Легенда Арлеанскай Дзевы не атрымліваецца дакладна. Самае галоўнае ў спектаклі, на мой погляд, гэта магутнае ўзвышэнне чалавечай асобы, што грае Акружная ў сцэне суда: пластыка рэзка адрозніваецца ад пачатку спектакля, дзе Жанна яшчэ апантаная дзяўчынка, - тут перад намі паўстае моцны, нязломны, выпрастаны чалавек, які не толькі праскакаў на кані шматлікія вёрсты вайны, вадзіў у бой салдат, a і зразумеў пра чалавечую сутнасць нешта боскае, узвышанае, святое. Сіла духу гераіні - у яе разгорнутых плячах, гордай галаве, асляпляльна-бліскучых валасах, кулаках, што зусім нядаўна сціскалі лейцы, а цяпер, сціскаючыся, збіраюць усю яе мужнасць, у нагах, якія ведаюць толькі батфорты, у голасе, які гучыць нізка і моцна, нібы труба… Маленькая, упартая, тая, якую аддалі на вогнішча, якой здрадзілі, якая ў абставінах вязніцы выглядае дурніцай разам са сваёй упартасцю, - вызваляецца з усіх гэтых абставін, узносіцца над імі…

Вы скажаце, што ёсць у гэтым нешта плакатнае ці нешта з тых даўніх часоў нашага ўнутранага супраціўлення? Аднак, хто сказаў, што часы плаката назаўсёды мінулі і што плакат - не мастацтва? I потым: Жанна ёсць знак лёсу, знак Асобы, знак незваротнасці наканавання і знак неадольнасці чалавека, нават калі яго ўсе пакінулі і здрадзілі.

Здаецца, усё гэта было ўчора… юнацтва, мары, першыя крокі на сцэне, каханне, інстытут, прафесар Арлоў… Скончыўся спектакль «Жанна», у грымёрку заходзяць людзі, просяць аўтографы, Акружная здымае грым. Час і лёс не пакінулі на яе твары горкіх адзнак, яе Жанну нельга ўявіць старой, яна свеціцца тым, што актрыса набыла і зразумела ў сваім жыцці.

Таццяна Катовіч, кандыдат мастацтвазнаўства.

«Літаратура і мастацтва». 1997 г.

ЗЯМНАЯ ЖАНЧЫНА 3 БОЖЫМ ДАРАМІ

Прыхільнікі таленту Народнай артысткі Беларусі Святланы Акружной сталі сведкамі яшчэ аднаго ўзлёту зоркі коласаўскага тэатра. Да свайго бенефісу яна падрыхтавала, на мой погляд, найцяжэйшую ролю пакутніцы Жанны д’Арк, сыграную на такой высокой ноце, што, здавалася, вось-вось сарвецца. А яна грала, як у апошні раз, як заўсёды, трымаючы ў напружанні глядзельную залу, запоўненую да апошняга месца.

Маленькая, кволая жанчына-падпетак на пярэднімі плане перад зграяй моцных мужчын, апранутых у чорнае, прагнучых яе смерці… У гэтыя хвіліны перад ёй прамільгнула ўсё жыццё: ад дзяцінства, калі пасвіла авечак і ўпершыню пачула галасы, якія загадвалі ёй стаць на чале войска і вызваліць Францыю ад панавання англічан, сустрэчы з Бадрыкурам, каралём Карлам, да апошніх спадзяванняў на Бога, што не пакіне яе, не аддасць на згубу, калі паслаў на патрэбную Францыі справу, хіба можа Бог паслаць душу на пакуты? Хіба дазволіць забіць таго, каго больш за ўсіх любіць?

На жаль, і ў Бога, і ў чалавека ёсць аднолькавая супярэчнасць: ён часта забівае таго, каго больш любіць.

I вось ужо Жанна палае на вогнішчы, непераможная, упэўненая ў сваёй праўдзе. Трыумфуйце, радуйцеся, каты! Загубілі жывую, трапяткую душу, якая так многа магла б зрабіць для людзей!

Шквал апладысментаў сустракаў Актрысу, гледачы віталі яе стоячы. Цудоўны спектакль па п’есе французскага драматурга Ж. Ануя «Жаваранак» (у коласаўскім тэатры ён ідзе як «Жанна») паставіў аднакурснік С. Акружной рэжысёр Віталь Баркоўскі. Гэта яго першая работа ў нашым тэатры.

А потым актрысу, шчодры талент якой вось ужо 27 гадоў сагравае прыхільнікаў тэатра і ў Віцебску, і ў іншых гарадах і раённых цэнтрах (тэатр жа выязджае на гастролі), а таксама аматараў кіно, віталі і прадстаўнікі ўлад, і сябры. Намеснік міністра культуры Беларусі У. Рылатка прывёз Святлане віншаванне і падарунак ад Прэзідэнта А. Лукашэнкі, ад урада і міністэрстваў. Ён падкрэсліў, што С. Акружная з’яўляецца сімвалам тэатральнай страсці, веры ў жыццё. Намеснік старшыні аблвыканкама У. Цацоха адзначыў, што актрыса жыццём сваім даказала высокую годнасць чалавека. Шмат цёплых слоў у адрас звычайнай зямной жанчыны з божым дарам сказалі кіраўнікі гарадской улады У. Пелагейка і Л. Аленская, а старшыня Саюза тэатральных дзеячаў драматург Аляксей Дудараў паабяцаў паставіць пытанне аб вылучэнні С. Акружной на атрыманне «Крыштальнай Паўлінкі». Прыйшло шмат віншавальных тэлеграм. Мастакі дарылі актрысе свае карціны. I было мора кветак, прыгожых, як само мастацтва, якое аб’ядноўвае людзей.

Таццяна Кузьміч.

«Віцебскі рабочы». 23.4.97 г.

ЗОРКА СВЯТЛАНЫ

Прыемная навіна прыляцела ў старажытны Віцебск. Кембрыджскі навуковы цэнтр, які рыхтуе даведнік «2000 самых вядомых людзей у свеце», назваў Народную артыстку Рэспублікі Беларусь, вядучую актрысу Беларускага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа Святлану Акружную ЖАНЧЫНАЙ 1997-1998 гадоў.

Сяброў і прыхільнікаў неардынарнага таленту Святланы Акружной столькі, што іх хапіла б на некалькі славутасцей. Для гэтага варта пабываць хаця б на адным са спектакляў з яе ўдзелам.

Знакаміты тэатральны менеджэр і рэжысёр тэатра «Адэон» з Парыжа, эксперт Савета Еўропы Малка Эллі вылучае Святлану Акружную як адну з самых яркіх у Еўропе выканаўцаў ролі Эміліі Макропулас у спектаклі Карэла Чапека «Рэцэпт Макропуласа» ў пастаноўцы рэжысёра Мікалая Пінігіна. Зоркавы поўдзень!

…Памяць вяртае мяне ў красавік мінулага года. Перапоўнены тэатр імя Якуба Коласа. Літаральна яблыку няма дзе ўпасці. Звычайны па каляндарных прыкметах дзень 17 красавіка стаў тады апафеозам лёсу і творчасці Святланы Акружной. Уся краіна адзначала паўвекавы юбілей сваёй Народнай артысткі і адначасова яе бенефіс у ролі Жанны д’Арк у спектаклі «Жаваранак» па п’есе французскага драматурга Ануя.

Надзвычай шчыра, неардынарна, пяшчотна выказаў свае пачуцці ў адрас Святланы Акружной вядомы віцебскі паэт і вучоны, выкладчык Віцебіскага дзяржаўнага універсітэта Анатоль Канапелька. Выказаў настолькі дакладна і прыязна, што ягоны верш з такой нагоды сёння гучыць як выпрабаванае часам прызнанне ў каханні да Яе Вялікасці ЖАНЧЫНЫ планеты Зямля. I заслугоўвае таго, каб прывесці яго цалкам.

Красавік пяшчотаю ціхаю цепліцца з самага рана.

Поруч са мною надзеяю свеціцца

Зорка Святлана.

Гляджу на яе, каб прывеціцца зачаравана.

Поруч са мною вераю свеціцца

Зорка Святлана.

Пралескаю сціплаю усмешка развесніцца так

нечакана.

Няхай жа любоўю праменнаю свеціцца

Зорка Святлана.

Так, зорка Святлана працягвае сваё ззянне. Па яе ўласным выказванні, кожны раз яна выходзіць на сцэну, каб «перадаваць кветку кахання ад сэрца да сэрца». Маленькая, нібы дзяўчо, але вельмі зграбная, заўсёды прыгожая, мініяцюрная, яна - волат па духоўных параметрах, жыццёвай і прафесіянальнай мужнасці. Так што не магло быць выпадковым і міжнароднае прызнанне Акружной у якасці ЖАНЧЫНЫ года.

Віталій Фёдараў.

«Рэспубліка». 31.1.1998 г.

ПОСЛЕ ПРОСМОТРА СПЕКТАКЛЯ «ЖАННА»

С. А.

Не Перун гремит тяжким молотом,

А по всей земле звонит колокол.

И на стон его, да со всех сторон,

Да со всех сторон люди тянутся.

Люди тянутся на великий суд.

Их черна река, да без берега,

Да без берега, да без рябинки.

Лавой серою, всесжирающей,

Лавой страшною застит белый свет.

И влачит стопы племя шутово,

Племя шутово, бессловесное,

Бессловесное, бездуховное,

С лицом мертвенным, смрад несущее.

Где услышат стон - отворотятся,

Кто оглянется - не воротится.

И идет средь них Дева белая,

Дева белая в тьмы неведении,

В тьмы неведении, в свет грядущая,

В свет грядущая со крестом в руке.

Были в выбор ей врата узкие,

Врата узкие, земли жгучие.

Земли жгучие, тернь валежная,

Тернь валежная да на бледный лоб.

Там, где все пройдут, - заворотится.

Где она идет, - шут утопится.

Взбунтовалося племя серое.

Племя серое, мхом поросшее.

Мертвецов живая стая черная,

Стая черная диких воронов:

«Сбрось свои одежды светлые -

Нету белого в тьмы бездонии!

Не ходи тропою неведомой,

Стань одной из нас, непокорная!»

Не скорилася Дева чистая,

Не сняла одежд обетованных,

А пошла одна, вперед глядючи,

Вперед глядючи, слезы прячучи.

Разъярилася стая темная,

Напустилися черны вороны.

Черны вороны - племя шутово -

Стали бить-клевать, приговаривать:

«Нельзя белой быть среди темного,

Среди темного яркий свет слепит.

Да нельзя идти там, где нет пути,

Там, где нет пути, в лесу терневом».

Но идет она, подняв голову,

Подняв голову непокорную.

На кого взглянет - тот покается,

Кто дотронется - исцеляется.

Вдруг забрезжил свет на горе-холме.

На горе-холме белый град стоит.

Белый град стоит - врата узкие,

Врата узкие - не для воронов.

Возопило тут племя шутово,

Племя шутово беззаконное.

Заметалися, забоялися,

Друг по дружке затопталися.

И вошла во врата Дева чистая,

Дева чистая, нескоренная,

Озарилася светом истинным,

Обессилевши, опустилась ниц.

И пропала кровь с чела белого,

Да слетелися с неба горлицы.

И склонилося племя серое

Перед ликом святым Богородицы.

Ольга Лосева. «Беларусь». № 6, 1998 г.

НАРОДНОЙ АРТИСТКЕ РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ, НЕЖНОЙ, УМНОЙ И ЛЮБИМОЙ СВЕТЛАНЕ ОКРУЖНОЙ, СЛАВЯНСКОЙ ЖАННЕ Д’АРК

Гей, славяне!

Пора бы нам уже проснуться,

Душой своей умом коснуться

И навести внутри мосты,

И затушить борьбы костры.

Зачем нам вечная борьба?!

Зачем нам рабская Судьба?!

Тогда живем, чтобы работать,

Решая для иных заботы.

Пора работать, чтобы жить!

Пора давно всем бросить пить -

Наш вечный праздник для души

Дает нам в жизни лишь шиши.

Наш альтруизм, любви он брат -

Давно пора всем нам понять:

Нельзя бросать любовь на ветер,

Нет бесконечного на свете.

Ведь мы - народ - сплошной талант,

Левша в нас первый музыкант,

Так что ж оркестр наш так фальшив?!

Нам не хватает гор и нив?

Иль такова нас всех Судьба?

То лености ума гоньба:

Где сытый сонным погоняет

И от усталости зевает.

Нам лишь бы митинги на площади!

А это кнут для дохлой лошади.

Воскликну вам всем: «Гэй, славяне!

Ищите радостей не в бане,

Потейте на себя в труде

И не сидите на руде,

Что пьянством русским все зовут.

Входите смело в институт

Европы и большого мира.

Земля - удобная квартира.

Здесь хватит места и для нас.

Лишь бы талант в нас не угас».

Александр Волков, писатель, психолог, г. Кемери, Латвия. 28.8.2000 г.

ОДЕРЖИМЫЕ СЦЕНОЙ…

Стоит мне припомнить свой приход в театр имени Якуба Коласа в шестьдесят седьмом, как тотчас возникают передо мной лица тогдашних моих молодых новобранцев: Галины Дягилевой, Пети Ламана, Саши Лобанка. Тогда мне, новому художественному руководители театра в Витебске, понадобилось омоложение актерского состава, чтобы рядом с известными корифеями становились на ноги молодые дарования. Вот вспомнишь ту пору, и тотчас ее имя: Светлана Окружная.

Или, наоборот, привезет мне в Стокгольм, где я теперь живу, кто-нибудь из Витебска привет, получу я от нее самой письмецо, заполненное заботами о театре и о ролях, и от Окружной - мысль к той поре. Перебираю заново свои постановки и спектакли, приглашенных мною режиссеров. Споры, открытия, обсуждения, репетиции, озарения, неизбежная нервотрепка накануне премьеры… И такая радостная, такая светлая жизнь в окружении способных на многое и пытливых моих юных коллег!

Ее-то я заприметил еще в дипломных спектаклях на курсе профессора Д. А. Орлова: этакий субтильный по фигуре актерский самородок - Светлана Окружная. Я сказал бы, что она из тех талантов, которые своей темпераментной игрой на сцене как бы заполняют ее полностью, все подмостки, и, ведя свою тему, выделяются даже в строго слаженном ансамбле. Аура, как говорится, вокруг таких мощная, завлекающая, вбирающая в себя внимание зрителя. К тому времени к нам пришел на ряд постановок уже известный мастер режиссуры Борис Эрин. Он вынужден был покинуть купаловский театр, для которого сыграл гигантскую, историческую роль. В целом он обогатил своими постановками белорусское театральное искусство. У меня же была практика приглашать хороших режиссеров, я этого не боялся. Мне хотелось поднять планку коласовского театра. Думаю, встреча с ним для Светланы Окружной была очень полезной и эмоционально обогащающей. В начале своего творческого пути она попала в очень хорошие режиссерские руки. К тому же, какой великолепный драматургический материал - «Власть тьмы» Л. Толстого в изумительном переводе на белорусский язык кудесника родного слова Юрки Гаврука!!!

Жемчужиной этого спектакля стала Светлана Окружная. В нем было много подлинных актерских удач. Среди них - незабываемая Анютка. Окружной не нужны были особые стимулирующие режиссерские приемы для возбуждения ее творческой фантазии. Угаданные ею детские ощущения и детская психика органично вошли в образ. Видимо, это шло от воспитания: от сказок, от колыбельных песен, которыми отмечены ее собственные детские впечатления. И вот она несла их в этот мир, воссоздаваемый на сцене. Зрителя волновали ее детские, необычайно наивные представления. Она уловила в коротких репликах роли какую-то музыку речи. Я бы сказал, что это было ее первое проникновение в органику белорусского слова. Да, Толстой написал эту пьесу, очень глубоко и серьезно ощущая диалекты русской деревни. И перевод у Гаврука получился изумительный: здесь была какая-то «угадка» в передаче русской речи в адекватно красочном белорусском звучании.

В спектакле было много интересных актерских работ - А. Шелега, Г. Маркиной, Ф. Шмакова, Г. Бальчевской, Я. Глебовской, Л. Трушко… Но, думается мне, и сам Борис Владимирович Эрин поныне считает Анютку С. Окружной поистине блистательным созданием молодой актрисы. А у нее была прямо-таки роковая судьба. В Минске, где наш театр находился на гастролях, Светлана, во время генеральной репетиции «Соловьиной ночи» В. Ежова, не разглядев края рампы на новой сцене, просто влетела в оркестровую яму. Вечером - спектакль. Я чуть с ума не сошел, думал отменить. Пришлось за считанные часы ввести вторую исполнительницу. Но следующий спектакль, который снимало белорусское телевидение, играла Светлана. Не сыграла она и премьеру спектакля «Матушка Кураж и ее дети» Б. Брехта - автокатастрофа. Свою Катрин она воплотила на сцене в день присвоения почетного звания Заслуженной артистки БССР.

Я был влюблен в нее как исполнительницу роли Инги в «Соловьиной ночи»… Начинала она роль как диковатый волчонок - взъерошенный, пугливый. Действие происходило в развалинах немецкого города. Сам я, прошедший долгие дороги войны, многое видел и понимал, что на том этапе боев моральный облик нашего воина иногда оставлял желать лучшего. Да, голод и изнурительные фронтовые будни превращали бойцов в озлобленных мстителей, хотя и не могли вытравить врожденного влечения к поверженным и обездоленным войной людям чужой страны. Наши повара наливали еду в их котелки с какой-то тоской по своим детям, братьям, сестрам. Но в то же время я слышал из уст одной старой немки: «Мы понимаем: солдат истосковался по женской плоти. Только зачем же они затаскивают в сарай одну на целый взвод?..»

Вот в такой приблизительно обстановке волчонок и возник в каменных развалинах. Первая встреча с русским солдатом-автоматчиком. Тот тоже нервно реагирует на появление живого существа: кто знает, что за ним, кто и зачем здесь… Чувствуется в этом нежном и хрупком существе волчоночье начало. Если обидеть ее, она, пожалуй, вгрызется ему в горло…

В роль эта актриса вникает не рассудочно, хотя и порассуждать она горазда. А у меня несколько иной режиссерский прием - я не любитель актерского теоретизирования. Я говорю: «Покажи. Я согласен: это интересно. Вот иди - и покажи». Светлана внутренне намного богаче своих рассуждений. Сценическая стихия ее завлекает и делает одержимой ролью.

Кое-кто тогда упрекал театр в том, что показывает он похождения какой-то немочки с советским воином, а это, дескать, идеологически… Не знаю, как идеологически, но жизненно очень достоверно было передано зарождение добрых и по-настоящему чистых отношений между еще вчера враждовавшими людьми. Правду такого превращения очень убедительно проносила через спектакль именно Светлана Окружная.

Должен признаться, что Светлана Артемовна принадлежит к двум исполнительницам женских ролей, которых я вписал в свою творческую судьбу. Это Галина Петровна Маркина и она.

Кстати, во «Власти тьмы» они как бы воплощали два полюса женской доли: у Маркиной Анисья - это живое и доведенное до символа зломыслие ревнивицы; у Окружной Анютка - не меркнущий во тьме луч целомудренной чистоты в душевном порыве к свету. Все это игралось ими пронзительно и строго, с проявлением отменного художественного вкуса. Так встретились на подмостках уже нашего времени Г. Маркина и дебютантка С. Окружная.

Прошло немало лет, как я покинул Витебск, а Светлану помню всегда. В жизни она человек довольно прагматичный, умеет проторить свою тропинку и проносит по жизни все то светлое и чистое, что свойственно ее незаурядному таланту.

Я приезжал специально, чтобы посмотреть здесь инсценировку повести Э. Ожешко «Хам» - снова в peжиссуре Б. Эрина. В главных ролях - Светлана и незабываемый Володя Кулешов. И снова музыка сердечных порывов. Светлана в роли Франки - вся на нервах, на «угадках», на внутреннем ощущении…

И вот недавняя встреча, уже в 2000 году. Окружная мне показалась находящейся в абсолютной артистической форме. Со мной Светлана Артемовна достаточна откровенна. Она доверяет мне, как отцу. Сейчас она очень одинокая женщина. Биологически одинока, потому что не умеет стариться. Это для нее почти невозможное состояние, тем более, что личная трагическая материнская судьба заставляет ее сейчас быть матерью двух детей. Родной сын Дима - по сути инвалид, а другой - нарождающееся чудо, внучонок Артемка. Без мужской поддержки, без надежного личного тыла - ноша тяжелейшая.

Она сама еще нуждается в ласке. С большой буквы. Это трудная судьба, о которой я не могу долго говорить. О ней пусть она рассказывает сама, но я чувствую ее душой.

Светлана начала сейчас все больше задумываться. Ведь актер - существо необычайно зависимое. Дважды зависимое. Первый раз - от роли, которую хочется сыграть; второй - от страха, что эту роль тебе не дадут. Если говорить серьезно, то актерская натура от этой зависимости часто уродуется. Некоторые становятся заискивающими, податливыми. Светлана не из таких.

Когда актеры пародийно изображают меня на капустниках в этом театре, то всегда вспоминают одну мою фразу; «Все, что вы говорите, не идет от мамы». Это моя любимая присказка - от мамы, то есть от сути человека. Ты можешь говорить красиво, ярко, выразительно, но это не мое искусство человековедения. Я считаю, что человековедение артиста идет от мамы. Да, да! От природной сущности.

У Светланы Окружной все лучшее в творчестве исходит именно из этого. Я как режиссер, которому выпало вместе с нею во время репетиций видеть потаенные движения женской души, утверждаю это уверенно. Она рождена такой. Не может играть, если это не исходит из ее глубочайшей человеческой сути. Пройдут две-три репетиции, и вы узнаете ее - так многое она угадает в роли из того, что не удается выразить словами.

Мои пожелания Светлане? Они будут несколько странными на первый взгляд. Хочу убедить ее не бояться старости. У женщин эта боязнь постоянная. Но у нее, во-первых, конституция: физически молода; во-вторых, эмоциональная структура ее личности, не подвластная годам. Я думаю, она доказала это в спектакле «Марлен… Марлен…» Д. Минченка. Она - актриса на все времена, по моим ощущениям.

Мечтаю о том, чтобы режиссеры поняли, что такие цветы природа рождает не часто, и они требуют ухода, внимания. Единственное, чего не приемлет Светлана, - жалость. Ее не надо жалеть, от нее надо ждать и требовать.

Вот попадется рачительный хозяин театра, который понимает, что актеры - это сад, требующий бережного ухода, что каждый актер - это оригинальная особа, имеющая свою личностную природу, что в каждой роли остается ЛИЧНОСТЬ, тогда и будет рождаться высокое искусство в каждом новом спектакле. Светлана Окружная даст и характер, и возраст, и судьбу. Доля ее никогда не баловала, не потому ли она может проникать в глубокие тайники другой человеческой личности.

Семен Казимировский, Заслуженный деятель искусств БССР, Стокгольм - Витебск. «Витебский курьер». 17.11.2000г. «Мастацтва». № 5, 2001 г.

АКТРИСА СОЛНЕЧНОГО ДАРА

Есть актеры, и есть, перефразируя знаменитую античную поговорку, Актеры. Иерархию эту можно проводить по множественной шкале мастерства. Здесь может быть техника, приобретенный сценический опыт, умение, говоря словами великого реформатора сцены К. С Станиславского, любить «в себе искусство, а не себя в искусстве».

Но у большого художника сцены все эти компоненты его творчества присутствуют, как говорят философы, «в снятом виде». В нем должна быть видна, биться и выражаться та изюминка, при наличии которой ocoбенно хорошо, отчетливо видна его неповторимая индивидуальность.

Светлана Окружная - актриса редкой искренности. Это и есть та главная изюминка, которая отличает ее способ жизни на сцене. Особенно это бросается в глаза ныне, когда накоплен огромный опыт общения на театральных подмостках и с драматургией, и с режиссурой, и с не одним уже поколением коллег-актеров. Ведь каждый, кто знаком с театральным делом не понаслышке, понимает, что не столь трудно быть живым и искренним в юные годы, когда возбуждает сам запах сцены.

Поэтому ставшая уже хрестоматийной в истории современного белорусского театра работа С. Окружной - исполнение ею роли Анютки в спектакле по толстовской пьесе «Власть тьмы» - меня не так потрясает (хотя есть и зрители, и даже театральные критики, которые до сих пор помнят трепетный звонкий голосок Анютки, разрывающий тишину «тьмы»). Хотя именно в этой роли С. Окружная дебютировала на сцене театре им. Я. Коласа в 1969 году.

Мне больше по душе блистательное исполнение актрисой роли Дочери в одной из лучших пьес А. Макаёнка «Затюканный апостол» (это уже из годов 70-х). В этой роли привлекали разнообразные грани, переходы: девушка, казалось, обладала всеми возможными качествами юного, наивного существа; но здесь же угадывается и лукавство, и проницательность, основанные на врожденной женской интуиции… Но искренняя порывистость - фирменный знак актерского стиля С. Окружной - оставалась здесь ведущей доминантой в исполнении…

…А в 80-х она продемонстрировала уже новые грани своего мастерства.

Летом 1983 г. коласовцы прибыли с очередным творческим отчетом в столицу республики. Мне довелось рецензировать в одной из минских газет спектакль, отменно поставленный тогда еще молодым режиссером Валерием Маслюком по пьесе Казиса Саи «Клеменс». Это философская притча о неизбывности духовного для человека, об удивительной судьбе и ответственности за свой художественный дар перед народом музыканта Скалнаса. Вся эпопея борьбы жителей затерянной в лесах деревеньки с могучим племенным быком - символом добробыта и животного начала в человеке - была расцвечена целым рядом удачных работ.