За секунду да выстралу

Купрэйчык увайшоў у свой кабінет, і тут жа з’явіўся дзяжурны:

— Таварыш капітан, вас ужо больш як гадзіну чакае хлапчук.

— А што такое?

— Ён сцвярджае, што ў стозе сена, размешчаным на ўскраіне горада, якраз на мяжы з тэрыторыяй другога аддзялення, ужо некалькі начэй запар хаваецца невядомы мужчына з аўтаматам.

— А што, няма каму было пагутарыць з хлапчуком, што прымусілі яго чакаць?

— Я далажыў маёру Баранніку, але ён адказаў, што заняты, і загадаў чакаць вас.

— Прывядзіце хлапчука.

Неўзабаве ў кабінет увайшоў худзенькі, з загарэлым тварам хлапчук. Хвалюючыся, ён расказаў пра невядомага. Купрэйчык тут жа патэлефанаваў Г арчакову. Паведаміў пра расказ хлопчыка і прапанаваў:

— Сямён Антонавіч, выдзелі двух чалавек, і я дам пару сваіх, хай затрымаюць гэтага аўтаматчыка.

— Добра. Да вечара ў цябе будуць Падрэзаў і Славін. Хлопцы дасведчаныя, надзейныя.

Купрэйчык дамовіўся з хлопцам, што той прыйдзе ўвечары ў аддзяленне, і адпусціў яго. Затым выклікаў да сябе оперупаўнаважанага крымінальнага вышуку Новікава. Увёў яго ў курс справы і загадаў разам з яшчэ адным супрацоўнікам рыхтавацца да начной аперацыі.

Новікаў пайшоў, а на сэрцы Купрэйчыка стала неспакойна. Трывога станавілася ўсё мацней і мацней. Не дапамагло нават тое, што начальнік аддзялення адразу ж з галавой увайшоў у работу. Трэба было падпісаць абвінаваўчае заключэнне па справе крадзяжу з кватэр. Затым ён разам са старшыной аддзела агледзеў адрамантаваную стайню, праверыў, ці ўсё ў парадку ў дзяжурным пакоі, пагутарыў з мужам і жонкай, якіх даставілі ў міліцыю, якія, выпіўшы, пабіліся. І ўвесь гэты час Купрэйчык спрабаваў зразумець, што яго трывожыць. Нарэшце, калі вярнуўся ў кабінет, зразумеў, яго турбуе тое, што на затрыманне ўзброенага аўтаматам мужчыны пойдзе і Славін. У памяці адразу ж усплыла гібель Мачалава. І вось зараз другі брат ішоў насустрач небяспецы.

Падумаўшы, Купрэйчык пацягнуўся да тэлефоннага апарата і запрасіў да сябе Новікава. Праз хвіліну лейтэнант быў у кабінеце. Купрэйчык сказаў:

— Іван Іванавіч, разам з Падрэзавым і Славіным з другога аддзялення пойдзем я і ты. Больш людзей браць не будзем. З сабой возьмем зброю і ліхтары, прыхапі кавалак вяроўкі. Ідзі рыхтуйся, а да мяне запрасі маёра Баранніка.

Новікаў выйшаў, а мінут праз пяць у кабінет увайшоў Бараннік:

— Выклікалі?

— Так, запрашаў. Я сёння ўначы буду заняты ў адной аперацыі, так што вы пракантралюйце работу аддзялення.

Бараннік стаяў па стойцы «смірна», з каменна непранікальным тварам. Але Купрэйчык па яго хуткіх насцярожаных поглядах, якія ён зрэдку кідаў на начальніка, бачыў, што яго вельмі цікавіць, ці ведае Купрэйчык пра яго рапарт. Купрэйчык казаў спакойна, роўна, і Бараннік з палёгкай уздыхнуў: «Значыць, яшчэ не ведае».

А Купрэйчык паспяшаўся дахаты, каб змяніць міліцэйскую форму на цывільную вопратку.

45 Славін

Ночы сталі халадней. Набліжалася восень. Халодны бялёсы туман ужо гаспадарыў на палях, у лясах, асядаў у нізінах, раніцай чапляўся за кроны дрэў, доўга вісеў у паветры.

Хлапчук-праваднік аказаўся не толькі кемлівым, але і назіральным. Ён добра арыентаваўся ў цемры і вывеў работнікаў міліцыі прама на стог. Праводзіць яго да хаты пайшоў Падрэзаў, а калі вяртаўся, то Славіну, Купрэйчыку і Новікаву давялося пахвалявацца за яго. Ён ледзь знайшоў стог. Нарэшце ўсе былі ў зборы. Пачалі думаць, дзе ўладкавацца. Нара, якую зрабіў невядомы, знаходзілася з боку лесу. Падрэзаў прапанаваў схавацца на версе стога. Але, падумаўшы, вырашылі, што не трэба гэта рабіць. Пакуль спусцішся ўніз, наробіш столькі шуму, што і мёртвы прачнецца. Крыху пачакаўшы, прынялі прапанову Славіна. Зрабілі сабе нару недалёка ад той, якая ўжо была, але іх нара мела два лазы. Спатрэбіўся партызанскі вопыт Славіна, які хутка і ўмела падрыхтаваў для іх хованку. Невядомага вырашылі браць сонным. Купрэйчык размеркаваў абавязкі: Падрэзаў і Новікаў павінны напасці на яго прама са сваёй нары, а Славін скарыстаецца яго ж лазам. Купрэйчык прасочыць за барацьбой і адразу ж кінецца на дапамогу туды, дзе будзе патрэбен. Вырашылі, што спаць стануць па чарзе: адзін дзяжурыць дзве гадзіны, а трое будуць адпачываць. У цемры спатрэбіўся гадзіннік Славіна з цыферблатам, які свеціцца. Зарадзілі пісталеты і замерлі. Першым узяўся дзяжурыць Новікаў, але астатнія доўга не маглі заснуць. Яны рабілі выгляд, што спяць, але кожны думаў пра сваё. Купрэйчыку ўспомніліся трывожныя ночы ў тыле ворага, баявыя сябры-разведчыкі. Падрэзаў, удыхаючы духмяны пах сена, з сумам успамінаў дзяцінства ў вёсцы, бацькоў, якія рана памерлі.

Славін успомніў гады вайны, трывожныя ночы, засаду ля чыгунак. Перад вачыма ўсплыў яго апошні бой, калі партызаны на ўзлеску сустрэлі вялікую калону немцаў і ў цяжкім зацятым баі прымусілі ацалелых фашыстаў здацца. Сэрца сціснулася пры ўспаміне, як загінуў спакойны Сівец, які коштам уласнага жыцця знішчыў нямецкі танк. Уладзімір задрамаў. А прачнуўся ён ад штуршку ў бок. І тут пачуў побач, дзе размешчана нара, шоргат сена і гучнае дыханне. «Прыйшоў! Цяпер галоўнае даць яму спакойна заснуць, а потым можна дзейнічаць». Пакуль невядомы, уладкоўваючыся ямчэй, варочаўся, пакраталі адзін аднаго рукамі, і кожны адказваў рухам сваёй рукі: не сплю, маўляў. Пакутліва пацягнуліся хвіліны чакання.

Падрэзаў быў увесь у поце. Ён адчуваў, што ў носе штосьці казыча, вельмі хацелася чхнуць. Узмоцнена цёр пераноссе і да крыві кусаў вусны, каб стрымацца. Трэба было чакаць, чаго б гэта ні каштавала, выбраць удалы момант. А такім момантам мог быць толькі сон невядомага, які цяпер стаіўся побач з імі і, напэўна, трымае палец на спускавым кручку, нервова прыслухоўваючыся да любога шоргату, гатовы тут жа прашыць стог аўтаматнай чаргой.

Прайшло не меней як гадзіна, пакуль Славін паціснуў локці сябрам і асцярожна пачаў выбірацца вонкі. Вось ён ужо ля стога, павольна, імкнучыся не шамацець сенам, раскіданым па зямлі, наблізіўся да лаза. Зараз усё гатова. Славін сунуў пісталет у кішэню, дастаў ліхтарык, узяў яго ў левую руку і нахіліўся да лаза. Перад Славіным стаяла задача: кінуцца на невядомага, адабраць у яго аўтамат, адначасова падаць сігнал сваім, і яны адразу ж прыйдуць на дапамогу. Уладзіміру на секунду здалося, што чалавек, які знаходзіўся ў нары, заварушыўся. Аператыўнік замёр, стаіў дыханне. Мільганула думка: а што, калі той цяпер трымае пад прыцэлам лаз, і варта там з’явіцца ценю Славіна, як той націсне на курок. Успомніліся словы Г арчакова: «Мне супрацоўнікі з дзіркай у целе і тым больш у галаве не патрэбны». Зусім недарэчы ўспомнілася і просьба Рыты быць асцярожным. Славін стрымліваў сябе, не спяшаўся лезці ў нару, хацелася пастаяць хоць бы трохі проста так, удыхнуць яшчэ гэтае свежае, напоўненае пахам сена паветра, але губляць час было нельга, і ён, уключыўшы ліхтарык, кінуўся наперад. Святло патрэбна быў для таго, каб убачыць аўтамат. Убачыўшы яго, Славін кінуў ліхтар і, учапіўшыся ў зброю, крыкнуў:

— Наперад, хлопцы!

Усё адбылося імгненна, і таму абышлося без стрэлаў. Купрэйчык, Падрэзаў і Новікаў дружна наваліліся на невядомага. Выцягнулі яго са стога. Славін праверыў аўтамат — на ўзводзе. Нічога не пытаючы ў затрыманага, звязалі яму рукі, і Купрэйчык сказаў, звяртаючыся да невядомага:

— Мы работнікі міліцыі, выходзьце з намі.

Але Славін успомніў пра ліхтарык і, папрасіўшы пачакаць, нырнуў у разбураную нару. Прыйшлося перакінуць гару сена, пакуль знайшоўся ліхтарык, а заадно невялікі рэчмяшок, які падчас сутычкі заштурхнулі глыбока ў сена,

Славін вылез і, падсвечваючы сабе ліхтарыкам, развязаў мяшок. Там былі пачкі грошай. Іх было шмат, лічыць не сталі. Да другога аддзялення міліцыі было бліжэй, і яны накіраваліся туды.

Ужо было светла, калі яны прыйшлі ў аддзяленне. Затрыманага і рэчмя­шок з грашыма здалі дзяжурнаму. Купрэйчык, паабяцаўшы стэлефанавацца пазней, разам з Новікавым пайшоў. Падрэзаў тут жа сеў за стол і пачаў пісаць рапарт Гарчакову пра выкананне задання.

Сэрца Гарчакова нібы чула, што яму трэба быць на рабоце крыху раней. У аддзяленні ён з’явіўся роўна ў сем. Павіншаваў падначаленых з паспяховым выкананнем задання і загадаў дзяжурнаму прывесці затрыманага да яго ў кабінет. Неўзабаве высветлілася, што невядомы збег з месцаў пазбаўлення волі, рабаваў людзей і забіў траіх чалавек, якія везлі саўгасныя грошы.

Гарчакоў дазволіў Падрэзаву і Славіну пайсці дамоў адпачыць. Але не паспеў Славін спусціцца з ганка, як яго паклікаў дзяжурны, які выскачыў услед за ім на ганак:

— Славін, да тэлефона!

«Напэўна, мама хвалюецца, што дамоў не прыйшоў», — падумаў Уладзімір, лёгка ўзбягаючы на ганак. Але калі ўзяў трубку, пачуў незнаёмы жаночы голас:

— Таварыш Славін?

— Так, я.

— Гэта тэлефануе Астахава. Сёння ўначы да мяне прыходзіў Жора. Ён хацеў у мяне пераначаваць, але я сказала, што ў мяне начуе мама, і не пусціла яго ў кватэру. Ён сказаў, што прыйдзе да мяне заўтра пасля абеду, і папярэдзіў, каб я была гатовая пайсці з ім за пакупкамі.

— Ён быў адзін?

— Так.

— Добра, чакайце мяне, я зараз да вас прыйду.

Уладзімір паклаў трубку на апарат і накіраваўся да начальніка. Сцісла далажыў яму пра званок. Г арчакоў спытаў:

— Што прапануеш рабіць?

— Жора з’явіўся ў горадзе, нам трэба неадкладна арганізаваць дзяжурства ўсіх хлопцаў і дзяўчат, якія ведаюць яго ў твар, у месцах, дзе ён можа з’явіцца. Ну, а я павінен, не губляючы час, сустрэцца з Астахавай. Яна чакае мяне дома. Трэба падрыхтаваць яе да сустрэчы і праінструктаваць, як паводзіць сябе з ім.

— Ты пойдзеш адзін?

— Так.

— Ясна. Дзейнічай, Уладзімір Міхайлавіч. Праўда, твой адпачынак зрываецца, але нічога, на пенсіі адпачнеш.

Неўзабаве Славін, пераступаючы праз дзве прыступкі, падняўся на пяты паверх і пастукаў у дзверы. Астахава адкрыла адразу ж. Твар яе быў разгубленым. Прапускаючы ў кватэру Славіна, сказала:

— Вы ведаеце, я так спалохалася, убачыўшы яго, што пасля таго, як ён пайшоў, ужо вачэй не магла звесці. Ледзь раніцы дачакалася і пабегла адразу ж у сталовую тэлефанаваць вам.

— Хвалявацца і турбавацца вам не трэба. Варта толькі выконваць усё, што я скажу.

Славін без запрашэння сеў на крэсла:

— Прысаджвайцеся, Вера Валяр’янаўна, і ўважліва запамінайце ўсё.

46 Капітан міліцыі Рагозін

На наступны дзень капітан Рагозін, пераапрануты ў цывільнае, прыйшоў дамоў да Алматава. Паступова на вуліцы станавілася ўсё больш людна, сустракаліся і знаёмыя. Гэта турбавала ўчастковага. Прахожыя зразумеюць, што ён тут не выпадкова, могуць пайсці гаворкі сярод суседзяў, дойдзе да

Алматава. Насупраць праз вуліцу стаяў двухпавярховы драўляны дом. Рагозін дастаў з кішэні плашча газету і прысеў на лаўку, якая была на ганку пад падстрэшкам. Зараз ён мог сачыць за домам Алматава і хаваць твар ад прахожых. У палове дзявятай выйшаў Алматаў, яго Рагозін паспеў запомніць. Алматаў пастаяў ля брамкі, уважліва агледзеў вуліцу, потым павярнуўся і махнуў рукой. Амаль адразу ж побач з ім з’явіўся высокі малады мужчына. Сэрца Рагозіна ўздрыгнула: «Няўжо Жора?» Ён зрабіў выгляд, што чытае газету, а сам уважліва разглядаў таго, хто ішоў побач з Алматавым па другім боку вуліцы. Хто ведаў старую Цнянскую вуліцу, той, напэўна, памятае, што яна была нешырокай, і Рагозіну ўдалося разгледзець твар спадарожніка электрыка. Так, ён быў падобны па прыкметах на Жору! Скураное паліто, невялікія вусікі. Нават заўважыў характэрную звычку Жоры, пра якую расказвала Сваткова: мужчына трымаў рукі ў кішэнях.

Рагозін адпусціў іх далей, схаваў газету, зняў плашч і, накінуўшы яго на руку, рушыў следам. Алматаў і яго спадарожнік, пра штосьці ажыўлена размаўляючы, прыйшлі на Камароўскі рынак. Патапталіся сярод доўгіх гандлёвых сталоў, купілі ў бабулькі шклянку семачак і накіраваліся ў сталовую. Рагозін, павагаўшыся з хвіліну, пайшоў следам. У твар участковага ні Алматаў, ні яго сябар, напэўна, не ведалі, і гэта аблягчала задачу. Калі капітан увайшоў у залу, то ўбачыў, што яго падапечныя робяць заказ у афіцыянткі. Рагозін сеў за суседні столік і зрабіў выгляд, што разглядае меню. Неўзабаве афіцыянтка прынесла ежу, бутэльку гарэлкі і два куфлі піва. Паставіла гэта на стол перад наведвальнікамі і адразу ж падышла да століка Рагозіна. Яму давялося рабіць заказ і есці гэтай раніцай другі раз. Для большай пераканаўчасці Рагозін замовіў сто грамаў гарэлкі і куфель піва. Народу ў сталовай было мала, і афіцыянтка хутка абслужыла яго. Рагозін уладкаваўся нядрэнна. Ён сядзеў спінай да іх століка. Гэта дазваляла яму чуць размову. Яны выпілі «за сустрэчу», затым «за здароўе». Паступова іх языкі развязваліся, а галасы гучалі гучней. Зараз Рагозін ужо не сумняваўся, што перад ім Жора. Вядо­ма, цяпер участковы ўпаўнаважаны мог адлучыцца на хвіліну і патэлефанаваць сваім, але ён не хацеў прапусціць нават аднаго іх слова. Тым больш, як ён зразумеў, Жору пра нешта дамаўляўся з Алматавым.

— Разумееш, — казаў Жора, — яна, гэта падла, працуе буфетчыцай і накралася — во, — ён правёў рабром далоні па горле. — Грошай у яе навалам. Але яна баіцца іх у сябе дома трымаць. Таму я прапанаваў купіць ёй.

Пры гэтых словах Жора нечакана абярнуўся і сп’янелым, але насцярожаным поглядам агледзеў адзінокага мужчыну, які сядзеў за яго спінай. Той, пра нешта думаючы, жаваў катлету, запіваючы півам, побач стаяла апарожненая шклянка. Выгляд піва і пустой шклянкі з-пад гарэлкі супакоіў Жору. Ён зноў павярнуўся да свайго сябрука, але далей казаў шэптам. Рагозін мог разабраць толькі асобныя фразы.

Капітан паклікаў афіцыянтку і, разлічыўшыся з ёй, устаў з-за стала і выйшаў са сталовай. Хутка надзеў плашч, абышоў сталовую і праз службовы ўваход прайшоў у кабінет загадчыка. Той, убачыўшы Рагозіна, заўсміхаўся:

— Добрай раніцы, таварыш капітан! Не спіцца вам, як я пагляджу.

Рагозін ведаў загадчыка даўно, ён калісьці абслугоўваў гэты ўчастак, у які ўваходзіў і рынак. Не завязваючы доўгай гаворкі, папрасіў загадчыка пастаяць ля ўвахода ў кабінет і нікога сюды не ўпускаць, пакуль ён пагаворыць па тэлефоне. Застаўшыся адзін, хутка набраў нумар тэлефона дзяжурнай часці і папрасіў паклікаць да тэлефона Славіна.

Участковаму пашанцавала, Славін знаходзіўся ў аддзяленні. Капітан коратка далажыў становішча.

— Слухай, Андрэй Міронавіч, ты паспрабуй затрымаць іх з дапамогай афіцыянткі на хвілін пяць, а я бягу да цябе! Потым вырашым, што рабіць далей.

Рагозін выйшаў да загадчыка.

— Антон Сяргеевіч, я цябе папрашу: пакліч да сябе ў кабінет афіцыянтку, хай яна пасядзіць у цябе мінут пяць-сем, ну накшталт занята чым-небудзь. А ты ў зале павартуй, каб двое хлопцаў, якія сядзяць за столікам ля акна, побач з буфетам, не сышлі са сталовай, не разлічыўшыся. Калі трэба будзе, я скажу табе, і ты накіруеш у залу афіцыянтку.

Рагозін выйшаў у двор і, спыніўшыся недалёка ад увахода, стаў чакаць Славіна. Той неўзабаве з’явіўся.

— Дзе яны? — спытаў лейтэнант, задыхаўшыся.

— У сталовай, снедаюць, — і Рагозін увёў аператыўніка ў курс справы. Лейтэнант быў задаволены:

— Добра. Зараз ідзі і скажы загадчыку: хай разлічваюць іх.

Рагозін зазірнуў у сталовую і зрабіў знак загадчыку. Той адразу ж пайшоў на кухню, дзе быў уваход у яго кабінет. Рагозін вярнуўся да Славіна. Яны адышлі ў бок бліжэй да натоўпу народа і сталі чакаць. А вось і Алматаў з сябрам. Працягваючы гаворку, яны выйшлі на вуліцу Цнянскую і там, развітаўшыся, разышліся. Алматаў пайшоў у свой бок, Жора — у кірунку інстытута фізкультуры.

Славін накіраваў за Алматавым Рагозіна, а сам рушыў за Жорам. Той упэўнена ныраў у прахадныя двары і вузенькія завулкі. Двойчы ён спыняўся каля піўных ларкоў і піў піва. А Славін пасля бяссоннай ночы, галодны, глытаў сліну і стараўся трымацца ў баку, каб лішні раз не трапляць у поле зроку падазраваемага. Нарэшце Жора «прывёў» Славіна на металабазу. І дзіўная рэч — ён адразу ж змяніўся: ішоў упэўнена, галаву трымаў высока. Рабочыя, што трапляліся яму насустрач, паважліва віталіся. Некалькі чалавек назвалі яго Георгіем Іванавічам. «Што гэта такое? — ламаў галаву Славін. — Паводзіць сябе тут як начальнік».

Неўзабаве Славін убачыў, што Жора ўваходзіць у невялікі дамок. Не губляючы часу, лейтэнант рушыў следам. Увайшоў у неасветлены калідор і бачыць. Жора сваім ключом адкрывае дзверы. На ёй вісела таблічка з надпісам «Інспектар па кадрах Г. І. Клаўдзін». «Вось табе і на!» — Уладзімір здзіўлена спыніўся ля дзвярэй.

Яму, вядома, было чаму дзівіцца. Атрымлівалася, што небяспечны злачынец займаў салідную пасаду. Ён пачакаў, пакуль у кабінет зойдзе жанчына, якая стаяла ў калідоры, а калі яна выйшла, спытаў:

— Георгій Іванавіч у сябе?

— Так, у сябе, але спяшайцеся, па-мойму, ён збіраецца кудысьці ісці.

Жанчына выйшла на вуліцу, а Славін прайшоў у дальні канец калідора

і спыніўся ля апошніх дзвярэй. Клаўдзін не прымусіў сябе доўга чакаць. Ён зноў з’явіўся ў калідоры і накіраваўся да выйсця. Лейтэнант пачакаў трохі і пайшоў за ім. Клаўдзін выйшаў за вароты і рушыў у бок трамвайнага прыпынку. Славін крыху скараціў адлегласць, што падзяляла іх. На прыпынку Уладзімір паспрабаваў згубіцца ў натоўпе, а калі падышоў трамвай, услед за сваім «падшэфным» увайшоў у вагон. Каб не згубіць яго, лейтэнант прысунуўся бліжэй. Зараз іх аддзяляла толькі некалькі чалавек, і Уладзімір змог добра разгледзець яго. Славін з захапленнем падумаў пра Сваткову. Якая дзіўная зрокавая памяць у гэтай дзяўчыны. Яна ў сваім малюнку змагла перадаць правільна не толькі рысы, але нават нейкую своеасаблівасць твару злачынцы.

Выразна быў бачны і шрам. Пакуль лейтэнант асцярожна разглядаў Жору, трамвай даехаў да Камароўкі, і яны выйшлі з вагона. Зараз Славін быў цвёрда ўпэўнены, што Клаўдзін ідзе да Астахавай. Ну што ж, яна добра падрыхтавана да сустрэчы. Справа ідзе да развязкі.

Клаўдзін увайшоў у пад’езд, а на вочы Славіну патрапіў Падрэзаў, якога, як высветлілася пазней, паслаў Гарчакоў.

47 Астахава

Астахава сапраўды была падрыхтавана да сустрэчы з Жорам. Мяркуючы па часе, ён вось-вось павінен быў з’явіцца, але калі ў дзвяры пастукалі, Аста­хава спалохалася. Яна не магла прымусіць сябе падысці да дзвярэй, каб упусціць гэтага чалавека, які стаў для яе страшным. Але яна павінна была зараз зрабіць усё так, як сказаў ёй Славін.

Астахава, пераадолеўшы страх, падышла да дзвярэй і адчыніла іх. Перад ёй стаяў Жора.

— Прывітанне! Я ўжо думаў, што цябе дома няма, доўга не адкрывала.

— Прывітанне! Я апраналася. Заходзь.

У пакоі, хутчэй па звычцы, чым з асцярожнасці, ён падазрона акінуў поглядам усе куты і сеў у крэсла:

— Чаго гэта да цябе маці стала на ноч прыходзіць? Ты ёй растлумачыла б, што ўжо выйшла з дзіцячага ўзросту і ўначы можаш сабе знайсці цікавейшы занятак, чым спаць з ёй у адным пакоі.

— Хопіць трапацца, — перапыніла яго Астахава, — пайшлі.

— А грошы ты ўзяла?

— Па дарозе зойдзем, я іх пакінула на захоўванне суседзям.

Яны выйшлі ў калідор, і, калі спусціліся на чацвёрты паверх, Астахава, дзейнічаючы, як ёй загадаў Славін, папрасіла свайго спадарожніка пачакаць трохі, а сама пастукала ў дзверы, дзе жыў Жыркоў. У кватэры яе чакалі Славін і Падрэзаў. Яна сказала ім, што яны ідуць за «пакупкамі», і праз хвіліну выйшла ў пад’езд. А Клаўдзін, які чакаў яе на лесвічнай пляцоўцы, падазрона спытаў:

— Чаго ты заходзіла ў гэту кватэру?

— Грошы забрала. Жыву адна і, калі сыходжу на работу, заўсёды турбуюся за кватэру, раптам злодзеі залезуць.

— У мінулы раз мне казала, што грошы ў бацькоў захоўваеш.

— Правільна. Мне іх маці ўчора прынесла, а сёння я з раніцы на работу хадзіла. Таму і занесла да суседзяў.

Такое тлумачэнне было праўдападобным і адразу супакоіла Клаўдзіна. Астахава спытала:

— Нам далёка?

— Не, блізка. Мы цяпер сядзем у трамвай і даедзем да апошняга прыпынку, а затым праз лясок.

— А чаму трэба ісці праз лес, што, іншай дарогі няма?

— Дарога дык ёсць, але гэта кіламетры на тры далей.

— А колькі лесам трэба ісці?

— Не больш за кіламетр.

— Сказаў бы раней. Я б туфлі іншыя абула, а то цяпер ногі сатру.

— Нічога, на базе падбяром што-небудзь, што табе падыдзе. Ты колькі грошай з сабой узяла?

— Дванаццаць тысяч. Ты ж папярэдзіў, каб пабольш брала, ну вось я і вырашыла, калі падвярнулася фартуна, то трэба скарыстацца да канца.

— Гэты ты правільна вырашыла.

Ля Камароўкі яны селі на трамвай і моўчкі ехалі. На канечным прыпынку выйшлі і праз поле па ледзь прыкметнай сцяжынцы пайшлі да лесу.

Падрэзаў і Славін апынуліся ў складаным становішчы: выпусціць з поля зроку Астахаву і Клаўдзіна было смяротна небяспечна для жанчыны, а ісці за імі праз поле — паставіць пад удар усю аперацыю. Падрэзаў быў за тое, каб неадкладна затрымаць злачынцу і не рызыкаваць. Але Славін хацеў усю справу давесці да канца. Яго трывожыла тое, што Клаўдзін пасля затрымання, напэўна, будзе доўга ўпірацца. Пра пярсцёнак і плашч Лазаркевіч ён можа сказаць, што купіў у невядомага, а потым перапрадаў Астахавай, ці можа прыдумаць іншую версію, напрыклад: пярсцёнак і плашч папрасіў прадаць знаёмы хлопец, які паабяцаў па грошы прыйсці ў клуб будаўнікоў, а паколькі клуб зачынілі на рамонт, то сустрэча не адбылася. Таму Славін у гэту крытычную мінуту ліхаманкава шукаў выйсця з гэтага няпростага становішча. Усе яго думкі былі накіраваны на тое, каб не згубіць з вачэй пару, якая аддаляецца. Налева ішла прасёлкавая дарога, яна метраў праз трыста ўпіралася ў лес, які паўколам ахопліваў поле і сцяжынку, дзе віднеліся постаці Астахавай і Клаўдзіна.

— Лёша, давай па гэтай дарозе бягом да лесу, а там сустрэнем іх.

Падрэзаў зразумеў задуму сябра і, не адказваючы, пабег, Славін — за ім.

Вось і лес. Яны павярнулі направа і зноў пабеглі. Неўзабаве ўбачылі Клаўдзіна і Астахаву. Тыя якраз уваходзілі ў лес. Далей аператыўнікі ішлі паралельна, крыху воддаль ад іх.

Славін і Падрэзаў разумелі, што вельмі рызыкуюць, але былі ўпэўнены — трагедыі не дапусцяць. А каб затрымаць такога небяспечнага злачынцу, як Клаўдзін — трэба ўзяць яго на месцы злачынства.

Лес станавіўся ўсё гусцейшы. Уладзімір шапнуў:

— Давай да іх бліжэй, бачыш, на другім баку сцяжынкі хмызняк пачаўся, месца для яго зручнае.

Падрэзаў прапанаваў:

— Я перайду на той бок сцяжынкі, а ты ідзі па гэтай. Нам трэба быць побач з імі.

Яны так і зрабілі. Цяпер знаходзіліся амаль побач з Клаўдзіным і Астаха­вай. Было чуваць, як Астахава спытала:

— Доўга нам яшчэ тупаць?

Але адказу не прагучала. Прама з кустоў да іх ступіў мужчына. Гэта быў Алматаў. Ён гучна сказаў:

— Жора, прывітанне! Іду лесам, чую гутарку і вырашыў праверыць, хто так шуміць. Каго я бачу? Гэты ты, сяброўка? Ха-ха, са мной, нябось, не пайшла б у лес, а з Жорам — калі ласка!

Славін стаіўся: ён зразумеў задуму гэтых сябрукоў. Вырашылі напасці на жанчыну тут і сустрэчу накшталт выпадковай падрыхтавалі. «А дзе ж Рагозін? Ён жа за Алматавым пайшоў!»

У гэты момант Астахава злосна сказала:

— Ну, што мы стаім?

І яна пайшла наперад. Клаўдзін і Алматаў моўчкі пераглянуліся. Жора дастаў з кішэні паліто малаток і, замахваючыся на хаду, кінуўся ззаду на жан­чыну. Толькі хацеў Славін крыкнуць: «Стой! Рукі ўгару!»? — як наперадзе, метрах у шасці, раздаўся стрэл. Куля ўзарала зямлю перад нагамі Клаўдзіна, і тут жа пачуўся грозны воклік:

— Ні з месца! Рукі ўгару!

Славін убачыў, як Алматаў кінуўся ў процілеглы бок, у кусты, але праз імгненне, наткнуўшыся на магутны кулак Падрэзава, вылецеў адтуль назад на сцяжынку. Славін выйшаў са сваёй хованкі:

— Усім заставацца на сваіх месцах!

Падрэзаў устаў ззаду Клаўдзіна, які так і трымаў у руцэ малаток. Кожны з аператыўнікаў лічыў, што страляў яго напарнік, але тут з кустоў выйшаў Рагозін, і ўсё стала ясна. У Славіна ў кішэні былі наручнікі. Імі сашчапілі злачынцаў. Уладзімір спытаў у Клаўдзіна:

— Што, Жора, вырашыў яшчэ адну ахвяру на сумленне ўзяць?

Той маўчаў.

— Ну, што ты маўчыш, Клаўдзін?

— І прозвішча ўжо ведаеце? — здзіўлена спытаў Жора.

— А як жа. І прозвішча, і пасаду, і месца работы.

Рагозін дадаў:

— І нават магілу не перашкаджалі капаць.

Аператыўнікі здзіўлена пераглянуліся паміж сабой.

А Рагозін кіўнуў у бок Алматава:

— Вось гэты выкапаў яму, каб труп схаваць. Паглядзіце.

І ён рассунуў кусты, а там у дзесяці метрах — свежая яма. Славін падышоў да Астахавай, якая, здавалася, была абыякавай да ўсяго:

— Паглядзіце, Вера Валяр’янаўна, што яны хацелі зрабіць з вамі. — І Славін малатком, аднятым у Клаўдзіна, паказаў ёй на яму. Падвялі да яе і затрыманых. Астахава глядзела на яму, потым абышла яе і раптам — адкуль у яе сілы толькі ўзяліся — падскочыла да злачынцаў і пхнула Алматава ў яму. Той, пацягнуўшы за сабой Клаўдзіна, паляцеў уніз. Як толькі яны апынуліся ў яме, Астахава схапіла рыдлёўку, якая ляжала на краю ямы і так ударыла ёю Алматава па спіне, што той войкнуў і апусціўся на дно. Добра, што стукнула плазам. З крыкам «набрыдзі» жанчына ўжо замахнулася на Клаўдзіна, але Падрэзаў выхапіў у яе з рук рыдлёўку:

— Спыніцеся, яны нам жывыя патрэбныя!

Астахава ўмольна глядзела на работнікаў міліцыі:

— Родненькія, міленькія, ну дазвольце мне хоць бы пару разоў ударыць іх гэтай рыдлёўкай! Яны ж мяне, сволачы, хацелі закапаць тут! За што?! Разумееце, проста так, хацелі ўзяць і забіць мяне! Дазволіце, га?

Ледзь яе супакоілі. Выцягнулі затрыманых з ямы, і Падрэзаў загадаў усім ісці да ўзлеску, у бок горада. Выйшлі на сцяжынку. Наперадзе крочылі счэпленыя наручнікамі Клаўдзін і Алматаў, за імі — работнікі міліцыі. Замыкала працэсію Астахава.

Славін спытаў у Рагозіна:

— Доўга ты за Алматавым хадзіў?

— Не, сёння нядоўга. Раніцай ён узяў дома рыдлёўку і накіраваўся сюды. Ён капаў, а я адпачываў і чакаў вас, задума іх мне, калі Алматаў пачаў капаць яму, стала яснай. Таму я і стрэліў раней вас, бо быў гатовы да таго, што нападаць яны будуць менавіта тут.

Калі выйшлі з лесу, Славін параўняўся з Клаўдзіным.

— Гэтым малатком ты Іру стукнуў?

Клаўдзін памаўчаў трохі, зірнуў на Славіна і адвёў у бок вочы:

— Не, той я выкінуў.

— Куды выкінуў?

— Пакажу.

48 Капітан міліцыі Уладзімір Міхайлавіч Славін

— Здравія жадаю, таварыш капітан! — адказаў на прывітанне начальніка аддзялення крымінальнага вышуку дзяжурны. Старшы лейтэнант, мужчына сярэдніх гадоў, з няголеным, крыху азызлым, стомленым тварам, ужо заканчваў дзяжурства. Засталося толькі далажыць кіраўніцтву пра здарэнні і здаць справы новаму дзяжурнаму. Аднаго погляду на твары дзяжурнага і яго памочніка — маладзенькага, нядаўна дэмабілізаванага з войска сяржанта — было дастаткова, каб зразумець: ноч была клопатнай.

Капітан сказаў:

— Бярыце матэрыялы і прыходзіце да мяне! — Ён выйшаў з дзяжурнага пакоя і, крочачы па калідоры, падумаў: «Калі мне не тэлефанавалі, значыць, складаных пытанняў не павінна быць. Хоць любое пытанне, з якім звяртаюцца людзі ў міліцыю, для іх далёка не простае».

Ён зняў кіцель, павесіў яго ў шафу і, не спяшаючыся, падышоў да стала. Блакітная міліцэйская кашуля вельмі пасавала гэтаму высокаму, цёмнавалосаму, з чорнымі цыганскімі вачыма чалавеку. Стройны, падцягнуты, з загарэлым хударлявым тварам, ён быў падобны на баксёра. У кожным руху адчуваліся стоеная сіла і кіпучая энергія. Здавалася, што капітан увесь час стрымлівае сябе, прымушае не спяшацца.

Вось і цяпер Славін у кабінеце адзін, але ніводнага рэзкага руху: спакойна адсунуў крэсла, сеў, не спяшаючыся дастаў з высоўнай скрынкі паперу, нататнік, папку, заправіў чарнілам аўтаручку. Зірнуў на гадзіннік: восем сорак. Нягледзячы на выхадны дзень, ён прыйшоў на работу як звычайна. Набытая за гады працы ў міліцыі звычка ператварылася ў неабходнасць, і Уладзімір Міхайлавіч кожны нядзельны дзень пачынаў з кароткага падарожжа ў аддзел. Рыта жартам казала: «Добра, што жывём побач з аддзелам, хоць гэта эканоміць час, адведзены мне».

З’явіўся дзяжурны, ён трымаў у руках пульхную папку. Славін спытаў:

— Дасталося вам?

— Так, сапраўды. «Жонкабайцы» замучылі. Учора зарплата была, многія мужыкі канцэрты дома давалі.

— Нічога сур’ёзнага ад гэтых канцэртаў няма?

— Дваіх прыйдзецца на суткі афармляць, а пяцярым, думаю, трэба будзе па месцы працы паведамленні пасылаць. Праўда, жонкі траіх ужо прыбеглі прасіць, каб мужоў не каралі. — Старшы лейтэнант усміхнуўся. — Не зразумееш гэтых жанчын: то тэлефануюць, крычаць «прыязджайце, забірайце мужа!», то раніцай, тут як тут, самі ў міліцыю звяртаюцца: «Адпусціце мужа, добры ён, ні за што забралі», ды яшчэ пагражаюць, што будуць скардзіцца.

Славін усміхнуўся, яму ўспомніўся сямейны дэбашыр Мартаў, з якім яму прыйшлося нямала павалтузіцца, калі працаваў у сібірскім гарадку.

— Ведаеш, ты гэтых скандалістаў пакінь для начальніка аддзела, усё адно я не маю права прымаць па гэтых матэрыялах рашэнні, а мяне пазнаём са здарэннямі, якія да мяне дачыненне маюць.

— Для вас таксама ёсць. Уначы затрыманы за крадзеж са сталовай муж­чына. Прозвішча сваё пакуль не назваў.

— А як яго затрымалі?

— Жанчына патэлефанавала і паведаміла, што чула звон разбітага шкла. Мы адразу ж выехалі. Глядзім, сапраўды, у акне разбіта шкло. Сталовую акружылі, выклікалі загадчыка, ён адчыніў дзверы. Аблазілі ўсе куткі — нікога.

І раптам я пачуў невыразны шум. Але адкуль ён данёсся — не разумею. Мы ў гэты момант на кухні былі. Тады я гучна кажу: «Ну, раз нічога не знікла, пайшлі!», а сам жэстамі паказваю сваім, выходзьце, маўляў, з кухні. Яны выйшлі, а я стаіўся. Хвілін праз дзесяць шум паўтарыўся, і я зразумеў, што шум даносіцца з велізарнага катла, які стаяў на пліце. Адразу ж хітрасць злодзея мне стала ясная. Паклікаў сваіх і кажу: «Раз нікога няма, а есці хочацца, давайце штонебудзь зварым сабе». Бяру дровы, пачынаю іх у печ класці, а загадчыка прашу: «Падпальвай!» Не вытрымаў зладзюжка, спалохаўся. Чутна з катла: «А яшчэ міліцыя называецца. Чалавека жыўцом падсмажыць хочуць!» І вылез.

— Ясна, разбяромся. Гарчакоў тэлефанаваў?

— Так. Ён будзе ў дзевяць трыццаць.

— Добра, усё ў вас?

— Не яшчэ. Папа абакралі.

— Як абакралі?

— Вельмі проста. Выкралі сто восемдзесят дзве тысячы — і канцы ў ваду.

— Падазраваныя ёсць?

— Ніяк не.

— Чаму мяне не паднялі?

— Ён паведаміў ва ўпраўленне трыццаць мінут назад. Палкоўнік Купрэй­чык загадаў ехаць на месца здарэння опергрупе ўпраўлення. Ад нас толькі оперупаўнаважанага і ўчастковага, на тэрыторыі абслугоўвання якіх пацярпелы жыве, на месца запатрабаваў.

— Дзіўны вы чалавек, Ігнат Пятровіч, такі крадзеж вялікі, а вы нават не паведамілі мне.

— Уладзімір Міхайлавіч, я ж ведаў, што вам бескарысна тэлефанаваць, бо вы, напэўна, ужо выйшлі з дому і накіроўваецеся ў аддзел, таму і не патэлефанаваў, а вось палкоўніку Гарчакову паведаміў. Ён сказаў: «Прыйдзе Славін, хай падключаецца».

Старшы лейтэнант, панізіўшы голас, спытаў:

— Таварыш капітан, а праўда, што нашага Гарчакова ў Маскву забіраюць?

— Не ведаю, — суха адказаў Славін. А ў самога раптам сэрца зашчымела: «Шкада, што Сямён Антонавіч з’едзе. Але што зробіш, чалавек на павышэнне ідзе. Так, час ляціць. Даўно я прыехаў сюды А колькі ўжо змен адбылося: і жаніўся, і дачка нарадзілася, і юрфак хутка скончу.»

Вывеў Славіна з задумення дзяжурны:

— Вось гэты матэрыял.

Славін бегла прачытаў некалькі старонак і спытаў:

— Яшчэ здарэнні былі?

— Кладоўка ў лазні згарэла. Шкода невялікая.

— Яшчэ?

— Усё.

— Ясна. Я паехаў да архібіскупа. Далажыце Г арчакову.

Славін надзеў кіцель, прапусціў паперадзе сябе дзяжурнага і пачаў зачыняць дзверы. Да яго падышла маладая жанчына:

— Таварыш капітан, я хачу вас папрасіць пра свайго мужа. Ён уначы трохі па п’янцы паскандаліў, і яго міліцыя забрала.

Славін абярнуўся:

— Ну, выкажам здагадку, міліцыя яго забрала не па просьбе старонняга чалавека, а па вашай!

— Я ж хацела, каб яго проста папалохалі.

— Вы ўжо забыліся, як патрабавалі, каб вашага мужа прама ў турму везлі? — не вытрымаў дзяжурны. — А зараз пра іншае просіце.

— Што зробіш, гэта ж муж. Супакоіўся — і шкада стала, — ціха сказала жанчына.

Славін спагадліва паглядзеў на яе.

— Хутка прыедзе начальнік аддзела, пачакайце яго, пагаварыце.

Ён выйшаў, сеў у «Победу» і назваў шафёру адрас. Пакуль машына хутка неслася па пустых нядзельных вуліцах, капітан з сумам думаў пра жанчыну, якая толькі што прасіла за мужа: «Напэўна, калі жаніліся, кляліся ў вечным каханні адно аднаму. А зараз скандалы, абразы. Уласна кажучы, ад саміх людзей залежыць, як уладкаваць сваё жыццё».

Шафёр рэзка затармазіў, і машына спынілася каля трохпавярховага дома. Славін выйшаў і, зірнуўшы на пад’езд — ці тут размешчана патрэбная яму кватэра, увайшоў, а насустрач — Купрэйчык. Палкоўнік паціснуў яму руку:

— Добра, што прыехаў. Мяне выклікаюць тэрмінова ў міністэрства. Працягвай агляд, пазней абмяняемся меркаваннямі.

Славін падняўся на другі паверх і, убачыўшы прыадчыненыя дзверы, без стуку ўвайшоў. Прывітаўся з гаспадаром, зусім непадобным на святара. Апрануты ў выдатна пашыты шавіётавы гарнітур, пры гальштуку, у беласнежнай кашулі, з акуратнай прычоскай — няйначай дырэктар саліднай установы.

Славін назваў сябе. Г аспадар нізка схіліў галаву:

— Архібіскуп Ротмістраў. Мяне папярэдзіў глыбокапаважаны Аляксей Васільевіч Купрэйчык, што вы будзеце весці маю справу.

— Справу будзе весці следчы, я ж і мае супрацоўнікі — шукаць злодзея. З вашага дазволу я агледжу кватэру?

— Так, так, прашу вас.

Славін зазірнуў у кухню, затым у пакой, што размяшчаўся побач. Тут быў парадак, і Уладзімір Міхайлавіч зразумеў, што грошы захоўваліся ў іншым месцы. Ён зрабіў некалькі крокаў па калідоры і апынуўся ў вялікім свет­лым пакоі. Злева меліся дзверы ў меншы пакой. Там і ўбачыў Славін сваіх. Увайшоў. Прывітаўся і акінуў поглядам пакой. Ля сцен стаялі два ложкі. Ля акна — старадаўні вялікі стол. «Як з гістарычнага музея, — падумаў Славін, — напэўна грошы захоўваліся ў ім».

Ён не памыліўся. У правай тумбе былі высунуты дзве бакавых скрыні.

Следчы, ужо немалады, з вялікім мясістым носам і цяжкім падбародкам капітан, убачыўшы Славіна, коратка павітаўся і зноў схіліўся над пратаколам агляду месца здарэння. Высокі падцягнуты эксперт навукова-тэхнічнага аддзялення, апрануты ў форму старшага лейтэнанта, праз вялікую лупу аглядаў скрыні. Славін спытаў у яго:

— Грошы ў скрыні ляжалі?

Старшага лейтэнанта апярэдзіў архібіскуп. Ён паспешна растлумачыў:

— Так, так, у скрынях. У верхняй — пяцьдзясят дзве тысячы, а ў ніжняй — сто трыццаць тысяч рублёў, прызначаных для Маскоўскай патрыярхіі.

«Пра свае грошы ў першую чаргу паведамляе», — падумаў капітан і зазірнуў праз плячо следчага ў пратакол. Убачыўшы, што той якраз апісвае стол і высунутыя скрыні, Славін паціху, каб не чуў архібіскуп, спытаў:

— А чаму ты сцвярджаеш, што ў верхняй скрыні ляжала пяцьдзясят дзве тысячы, а ў ніжняй? — сто трыццаць. Ты што, бачыў гэтыя грошы?

Следчы здзіўлена зірнуў на капітана і нечакана ўсміхнуўся:

— Сапраўды! Не падумаў я, што гэтым запісам у сведкі набіваюся.

Ён схіліўся над паперай і зрабіў дапаўненні пра грошы, са спасылкай на сведчанні пацярпелага.

У калідоры пачуўся шум, і ў пакой увайшоў Падрэзаў. Славін адказаў на прывітанне і крануў яго за рукаў:

— Ідзём перакурым.

Яны выйшлі на лесвічную пляцоўку. Славін ужо каля двух месяцаў не бачыў сябра. Падрэзаў зараз працаваў ва ўпраўленні старшым оперупаўнаважаным крымінальнага вышуку, і сустракаліся яны часцей за ўсё на нарадах або, як сёння, на месцах здарэнняў.

— Разумееш, — сказаў Падрэзаў, — абышлі ўсе кватэры пад’езда, але ніхто нічога пэўнага сказаць не можа. Нікога падазронага не бачылі, ніхто ў кватэру не стукаў і не заходзіў.

— А што кажуць пра гаспадара?

— Нічога істотнага: чалавек як чалавек, толькі замест чорта ў Бога верыць. — Ён ледзь усміхнуўся, але тут жа стаў сур’ёзным. — Май на ўвазе, учора ў архібіскупа дапазна госці былі, напэўна, кагорам прычашчаліся, трошкі пашумелі.

— Архібіскуп расказваў пра гэта?

— Не, і я пра гэта нічога не казаў яму.

— Ясна. — З любімым словам Гарчакова Славін так і не расстаўся. Яны ўвайшлі ў кватэру, і Уладзімір Міхайлавіч спытаў у гаспадара:

— Да вас учора прыходзіў хто-небудзь са старонніх?

— Так. Да мяне ўвечары прыходзілі святар Цыбуля Фёдар і падзяк Лацюк Барыс.

— Калі яны сышлі?

Ротмістраў задумаўся і, як здалося Славіну, некалькі збянтэжыўся:

— Мабыць, ужо было пазнавата, гадзіны ў дзве.

— Больш нікога не было?

— Былі яшчэ мой шафёр — жанчына і адзін знаёмы. Ён, праўда, прыйшоў пазней.

— Вы нікога з іх не падазраяце?

— Хто яго ведае. але, зрэшты, калі з іх на каго і можна падумаць, то толькі на майго знаёмага, і то. як чалавек ён выклікае павагу, ваяваў.

— Як яго прозвішча?

— Чорт.

— Як-як?

— Чорт.

Славін усміхнуўся:

— І чаго гэта Чорт да святара панадзіўся ў госці хадзіць? І часта ён у вас бывае?

— Не, не вельмі.

— Як завуць яго?

— Андрэем Андрэевічам.

— Чаму вы лічыце, што ён мог украсці грошы?

— Разумееце. — архібіскуп яшчэ больш збянтэжыўся. Адчувалася, што гэта тэма непакоіла яго, але рабіць не было чаго, і ён працягваў: — Цыбуля і Лацюк — людзі паважаныя, ведаю я іх даўно. А вось што да Чорта, то мы пазнаёміліся нядаўна, ён часам прыходзіў да мяне. Учора мы — я, Цыбуля і Лацюк, — трохі выпілі, і тут прыходзіць Чорт. Ён быў ужо ладна выпіўшы, але калі сказаў, што ў яго дзень нараджэння, мы запрасілі яго да стала. Пасля другой ці трэцяй чаркі ён зусім ап’янеў і пачаў шумець. Але мы яго супакоілі і паклалі спаць. Раніцай, калі я прачнуўся, убачыў, што Чорт ужо не спіць, сядзіць каля стала і слухае радыёпрыёмнік.

— Хто ў вас шафёр?

— Мумікава Зінаіда Мікалаеўна. Паважаная жанчына. Я ёй веру, чалавек яна сумленны, цяжарная.

Апошняя фраза выклікала ў Славіна ўсмешку. Ён падумаў: «Нішто сабе пацвяржэнне сумленнасці».

— Шафёр ці госці вашы, акрамя Чорта, заходзілі ў пакой, дзе грошы ляжалі?

— Не.

Нечакана Славін пачуў голас Падрэзава. Ён падышоў ззаду, і Уладзімір Міхайлавіч яго адразу не заўважыў. Падрэзаў спытаў, звяртаючыся да пацярпелага:

— А чаму вы назвалі не ўсіх сваіх гасцей?

— Як гэта не ўсіх? — зрабіў здзіўлены твар пацярпелы.

— У вас жа ўчора дома і іншыя людзі знаходзіліся, можа, я памыляюся?

Падрэзаў глядзеў на гаспадара недаверліва і строга.

Архібіскуп збянтэжана перабіраў гузікі свайго пінжака. У цішыні было чуваць, як у дальнім пакоі перагаворваліся супрацоўнікі міліцыі. Нарэшце Ротмістраў загаварыў:

— Так, ведаеце, я неяк запамятаваў. Да мяне сапраўды прыходзіў просьбіт з нагоды адкрыцця царквы.

— Як яго прозвішча?

— Не памятаю. Але ні ў адзін з пакояў ён не заходзіў. Я з ім пагаварыў у пярэднім пакоі, і ён сышоў.

— І больш нікога не было?

Архібіскуп быў відавочна прыгнечаны гэтымі пытаннямі. Яму вельмі не хацелася працягваць гутарку, што, вядома, не засталося па-за ўвагай супрацоўнікаў крымінальнага вышуку. Славін бачыў, што Падрэзаву ўдалося пра штосьці даведацца, і пачаў актыўна дапамагаць яму:

— Сапраўды, чаму вы не хочаце назваць усіх, хто прыходзіў да вас учора? Вы ж разумееце, наколькі гэта важна для нас.

Пасля нядоўгай паўзы Ротмістраў збянтэжана сказаў:

— Ну, быў тут яшчэ адзін мой знаёмы. Але ён таксама зусім не датычны да гэтай гісторыі. Я яго вельмі паважаю як прыстойнага і сумленнага чалавека, і таму мне будзе вельмі непрыемна, калі вы пачняце яго дапытваць.

— Як яго прозвішча?

— Прозвішча? — перапытаў Ротмістраў. — Ах, прозвішча?.. Гілер Якаў Самойлавіч. Чысцейшай душы чалавек. Паверце мне, ён ні прычым.

— Ён таксама прычашчаўся? — з’едліва спытаў Падрэзаў. Архібіскуп здзіўлена падняў на яго вочы. Падрэзаў растлумачыў:

— Я маю на ўвазе, ці піў ён таксама.

— Так, ён таксама тры чаркі віна выпіў.

— Дзе ён працуе і жыве?

— Ён не мінчанін. Пражывае ў Маскве, але адраса яго я не маю.

— Дзе і кім ён працуе?

— Не ведаю.

— Даўно вы знаёмыя?

— Так. Я ведаў яго яшчэ да вайны.

— З якой мэтай ён прыязджаў да вас?

— Ён у Мінску праездам. У адрасным стале даведаўся, дзе я жыву.

— Дзе ён спыніўся?

— Ён ужо з’ехаў.

— Ведаеце яго маскоўскі адрас?

— Не.

Калі Славін задаў гэта пытанне, то ўжо быў упэўнены, што Ротмістраў адкажа адмоўна. Ён адчуў, што пацярпелы не хоча, каб супрацоўнікі крымінальнага вышуку зацікавіліся Гілерам.

Славін кіўнуў Падрэзаву, і яны разам накіраваліся ў спальню. Агляд месца здарэння ўжо заканчваўся. Уладзімір Міхайлавіч спытаў эксперта:

— Знайшлі што-небудзь на скрынях, дзе грошы ляжалі?

— Так. На абедзвюх скрынях шмат адбіткаў пальцаў і далоняў рук.

— Не параўноўвалі сляды паміж сабой?

— Не, трэба будзе пазней папацець. — Старшы лейтэнант павярнуўся да следчага і спытаў: — Ванін, цяпер будзем адкатваць рукі жыхарам кватэры ці пазней?

Следчы, відавочна, пакутаваў на задышку, таму, перш чым адказаць, адкінуўся на спінку крэсла, некалькі разоў глынуў паветра і ціха сказаў:

— Я думаю, што гэта трэба зрабіць тут. Мне ўсё адно давядзецца ўсіх дапытваць, так што час ёсць. — Ён павярнуўся да Славіна: — Як ты лічыш, Уладзімір Міхайлавіч?

— Чаго ж цягнуць, давайце цяпер.

Архібіскуп, яго хатняя прыслужніца і панятыя — сярэдніх гадоў жанчына і пажылы мужчына — няўцямна пераглянуліся. Для іх словы «адкатваць рукі» былі незразумелыя, і Славін, бачачы гэта, растлумачыў:

— Нам трэба зрабіць адбіткі рук усіх жыхароў кватэры. Гэта неабходна для таго, каб вызначыць сляды, пакінутыя імі на высоўных скрынях, дзе ляжалі грошы.

Архібіскуп паспешна заківаў галавой:

— Так, так, калі ласка.

Славін разумеў, што час губляць нельга. Ён не стаў чакаць, пакуль скончаць складаць пратакол агляду месца здарэння, пакуль закончацца допыты і праца эксперта, выклікаў з кватэры Падрэзава. Проста ў двары дамовіліся, што Падрэзаў бярэ на сябе праверку Гілера, а Славін — Чорта, і разышліся.

Уладзімір Міхайлавіч адразу ж паехаў да сябе ў аддзел. Патэлефанаваў дамоў. Пачуўшы вясёлы голас жонкі, спытаў:

— Чым займаецеся, сямейнікі?

— Чакаем частку сямейства.

— Абед гатовы?

— Зразумела.

— Абедайце без мяне.

— Здарылася штосьці? — занепакоілася Рыта.

Уладзімір Міхайлавіч растлумачыў прычыну затрымкі, паклаў трубку і адразу ж запрасіў да сябе оперупаўнаважанага крымінальнага вышуку Пятрова.

Славін даручыў Пятрову адшукаць і даставіць у аддзел Чорта, а сам патэлефанаваў Купрэйчыку. Палкоўнік ужо быў у сваім кабінеце. Выслухаўшы Славіна, сказаў:

— Спадзяюся, што з гэтым крадзяжом разбярэшся хутка. Я збіраюся ў адпачынак, так што пажадай мне добрага адпачынку. І яшчэ. Я да цябе накіроўваю папаўненне — выпускніка спецыяльнай сярэдняй школы міліцыі. Ён хутка будзе ў цябе. Далажы, прадстаў яго і ўводзь хлопца ў курс справы.

— Добра, будзе зроблена.

Купрэйчык памаўчаў трохі, нібы разважаючы пра штосьці, а затым нейкім надтрэснутым, незвычайным голасам спытаў:

— А чаму ты не цікавішся, каго мы табе даём?

— Ці не ўсё роўна? Я ж не ведаю выпускнікоў.

— Памыляешся, дарагі, — Купрэйчык вычакаў трохі. — Да цябе накіраваны лейтэнант Іван Пятровіч Мачалаў.

— Што?! — Славін падскочыў на крэсле. — Няўжо Ваня? Ужо скончыў школу?

— А хто ж, вядома, ён! Як бачыш, скончыў. Хлопец стаў на месца бацькі, як і абяцаў.

Славін паклаў на апарат трубку і стаў усхвалявана хадзіць па кабінеце. Навіна, якую толькі што паведаміў яму Купрэйчык, ускалыхнула ў памяці ўсё, што было звязана з Мачалавым. «Вось і сын Пятра Пятровіча вырас. Ваня аказаўся настойлівым хлопцам. І вось ён — афіцэр міліцыі. Колькі гадоў я яго не бачыў? Ці пазнаю? — падумаў Славін. — Як там Таццяна Андрэеўна? Зараз, калі вярнуўся Ваня, ёй будзе лягчэй». Уладзімір Міхайлавіч успомніў, калі ён з Рытай апошні раз быў у Мачалавай. Таццяна Андрэеўна толькі акрыяла пасля хваробы. Зноў з галавой акунулася ў працу, ды і хатнія справы адымалі нямала сіл і часу. І Купрэйчык з жонкай часта наведвалі Таццяну Андрэеўну і падтрымлівалі як маглі.

З задуменнасці Славіна вывеў нягучны стук у дзверы. У кабінет увайшоў высокі, шыракаплечы, чарнавокі лейтэнант. Ён прыклаў руку да фуражкі:

— Таварыш капітан, лейтэнант міліцыі Мачалаў прыбыў для праходжання службы.

49 Маёр Падрэзаў

Падрэзаў шукаў Гілера. Ён патэлефанаваў ва ўсе гасцініцы, і ў «Беларусі» яму сказалі, што Гілер Якаў Самойлавіч сапраўды пражываў у гэтай гасцініцы і дзве гадзіны назад выпісаўся. Падрэзаў адразу ж паехаў да Ротмістрава. Той быў дома, і калі адчыніў дзверы, перад маёрам паўстаў бедна і нядбайна апрануты чалавек. Падрэзаў адразу нават не пазнаў у ім пацярпелага. Але Ротмістраў збянтэжана прамовіў:

— Выбачайце мяне за такі ўбор, я займаюся хатнімі справамі.

Маёр, праходзячы міма дзвярэй, што вялі ў кухню, убачыў там на падлозе розныя прылады, кавалкі фанеры і жалеза. Гаспадар паспешна прычыніў дзверы і запрасіў Падрэзава ў пакой. Тут было ўтульна і прахалодна. Пасля гарачай, сонечнай вуліцы Падрэзаў з палёгкай уздыхнуў, сеў і адразу ж прыступіў да справы:

— Я хачу ў вас удакладніць сёе-тое адносна Гілера. Вы не ведаеце, калі ён з’ехаў?

— Учора.

— Куды?

— Казаў, што дахаты, у Маскву.

— Як ён выглядае?

Ротмістраў, запінаючыся, пачаў абмалёўваць свайго знаёмага:

— Яму сорак пяць ці сорак шэсць гадоў. высокі. чалавек сярэдняй паўнаты і. жанаты. у яго двое дзяцей.

— Якія ў яго валасы?

— Цёмна-русыя.

— Вочы?

— Блакітныя.

— Як апрануты?

— Белыя паўбоцікі, светлыя штаны.

— Кашуля?

— Светлая такая. у палосачку. з кішэнню.

— Які ў яго твар?

— Круглы, поўны.

— Ясна. А вы сапраўды ведаеце, што ён учора з’ехаў? Можа, я яшчэ змагу заспець яго тут?

— Не-не. Ён сапраўды ўчора з’ехаў. Я нават білет на цягнік у яго бачыў.

«Штосьці тут не так, — думаў маёр, — Ротмістраў не хоча казаць пра Гілера. Чаму?»

— Вы ўпэўнены, што Гілер не можа мець дачынення да крадзяжу?

— О, вядома! Я гэта цвёрда ведаю і не хачу, каб яго нават дапытвалі.

— Таму вы не хочаце, каб мы з ім сустрэліся як з падазраваемым?

— Сапраўды так.

— Ну, што ж, — Падрэзаў падняўся, — гэта ваша справа. Але мне незразумела адно. Вы сказалі, што ён з’ехаў учора, і нават бачылі ў яго на ўчарашняе чысло білет на цягнік. Як жа тады зразумець, што ён выпісаўся з гасцініцы «Беларусь» некалькі гадзін назад?

— Сёння?

— Вядома.

— Дзіўна. а вы не памыляецеся?

— Хіба толькі ў тым выпадку, калі ў гасцініцы «Беларусь» пражываў яшчэ адзін Гілер Якаў Самойлавіч.

Архібіскуп быў відавочна збянтэжаны, але Падрэзаў не стаў больш затрымлівацца. На вуліцы, здавалася, стала яшчэ больш горача. Аляксей Станіслававіч не змог мінуць кіёска з газіраванай вадой. Залпам выпіў дзве шклянкі халоднай вады і пашыбаваў у бок гасцініцы. Прадаўшчыца газіроўкі кінула дзве аднакапеечныя манеты ў адкрыты слоік з-пад манпансье, незадаволена прабурчала: «Піць хоча, а на сіроп грошай шкадуе. Яму лепш дзве шклянкі чыстай вады, чым адну з сіропам». Яна пазяхнула і абярнулася ў бок кінатэатра «Першы», адкуль неўзабаве павінны былі з’явіцца гледачы, якія, вядома, адразу ж акружаць каляску з газіраванай вадой.

А Падрэзаў хутка крочыў па вуліцы імя Валадарскага. У гасцініцы ён адра­зу ж звярнуўся да адміністратара. Прадставіўся і папрасіў паказаць яму картку, запоўненую Гілерам. Праз некалькі хвілін ён трымаў у руках гэту картку і здзіўлена ўзіраўся ў напісанае, дзе гаварылася, што Гілер Якаў Самойлавіч прыехаў у Мінск з Кіева, дзе і пражывае. Маёр хутка запісаў яго адрас, нумар пашпарта, дзе, кім і калі ён быў выдадзены, спытаў у адміністратара:

— Хто з вашых работнікаў бачыў Гілера ў твар?

— Хто? Напэўна дзяжурная па паверсе. — Адміністратар зірнула на карт­ку і дадала: — Ён жыў на трэцім паверсе, прайдзіце туды, дзяжурная там.

Падрэзаў падняўся на трэці паверх і адразу ўбачыў дзяжурную. Яна сядзела за невялікім пісьмовым сталом і, надзеўшы акуляры, чытала нейкую патрапаную кнігу. Падрэзаў прывітаўся і сказаў:

— Я — з міліцыі. Мяне да вас адміністратар паслала. У трыццаць чацвёртым нумары жыў Гілер. Ён сёння выпісаўся з гасцініцы.

— У трыццаць чацвёртым? Так, адзін з жыхароў сёння перад абедам сапраўды выпісаўся. — Яна зазірнула ў журнал, што ляжаў пад кнігай, і ска­зала: — Яго прозвішча Гілер Я. С.

— Вы памятаеце яго?

— Так, вядома.

— Раскажыце, як ён выглядае.

Жанчына зняла акуляры, не спяшаючыся, падрабязна апісала знешнасць былога жыхара. Прыметы супадалі. Падрэзаў спытаў:

— У яго рэчы былі з сабой?

— Хто яго ведае. Але чамадан вялікі, відаць цяжкі, ён панёс.

— Якога колеру чамадан?

— Ён у шэрым чахле быў, так што я не бачыла, якога ён колеру.

— Што яшчэ ў руках у яго было?

— Больш нічога. Ён чамадан уніз па лесвіцы ледзь панёс.

— Колькі дзён ён тут жыў?

Дзяжурная зноў зазірнула ў свой журнал:

— Чатыры дні.

— Прыходзіў хто-небудзь да яго ў нумар?

— На маім дзяжурстве не.

Падрэзаў падзякаваў дзяжурнай і ледзь не бягом кінуўся ўніз. Ён спяшаўся на вакзал, а ў галаве ўзнікалі пытанні: «Чаму архібіскуп сказаў, што Гілер пражывае ў Маскве? Што гэта, спроба адвесці нас у бок? А можа, Гілер яму зманіў? Але ў той жа час Ротмістраў сказаў, што Гілер пражываў у гасцініцы. Добра, гэта высветлю пазней. Цяпер галоўнае ўдакладніць, ці з’ехаў Гілер з Мінска».

На вакзале ля акенца даведачнай тоўпілася шмат людзей, і Падрэзаў адразу ж пачаў шукаць міліцыянера. Але ў зале яго не было. Аляксей Станіслававіч выйшаў на перон і ўбачыў сяржанта і старшыну. Падрэзаў падышоў і лёгенька крануў за рукаў старшыну:

— Таварыш старшына, можна вас на хвілінку?

Падрэзаў паказаў сваё пасведчанне і папрасіў:

— Як мага хутчэй высветліце, калі адышоў апошні цягнік на Кіеў і калі пойдзе бліжэйшы.

Старшына, гадоў трыццаці мужчына, казырнуў, сказаў «ёсць» і кінуўся да вакзала. Падрэзаў не спяшаючыся пайшоў следам.

Старшына вярнуўся хутка і далажыў:

— Апошні цягнік сёння на Кіеў пайшоў у дзевяць сорак сем. Наступны пойдзе ў сямнаццаць дваццаць.

— Дзякуй, — з радасцю сказаў маёр. — Колькі чалавек сёння ў вас дзя­журыць на пероне і ў будынку вакзала?

— Тры.

— Хто старшы?

— А вы, таварыш маёр, лепш звярніцеся да дзяжурнага. Уваход у аддзяленне з тарца будынка. Калі вам трэба каго-небудзь затрымаць, то ён можа выдзеліць яшчэ людзей.

Падрэзаў пайшоў уздоўж будынка да ўвахода ў аддзяленне. Да адыходу цягніка заставалася крыху больш за гадзіну, і часу яшчэ досыць, каб арганізаваць праверку пасажыраў.

У маленькім душным пакойчыку было трое: старшы лейтэнант з павязкай дзяжурнага на рукаве і двое ў цывільным, якія гулялі ў шашкі. Падрэзаў прадставіўся дзяжурнаму і расказаў пра мэту свайго прыходу. Таму, відавочна, было не ўпершыню аказваць дапамогу і дзейнічаць неадкладна. Ён дзелавіта зірнуў на гадзіннік:

— Шаснаццаць пятнаццаць. Цягнік будзе пададзены на пасадку праз паўгадзіны. Цяпер створым групу, вы праінструктуйце, і прыступім да пошуку. — Ён павярнуўся да тых, што гулялі ў шашкі: — Жучкоў, пакліч нашых міліцыянераў з перона.

Жучкоў — высокі малады хлопец — са шкадаваннем паглядзеў на дошку, дзе яго пазіцыя мела перавагу, і моўчкі выйшаў.

Праз некалькі мінут на лаўцы, з якой прыбралі шашкі, сядзела пяцёра: тры міліцыянеры і двое ў цывільным. Падрэзаў ужо зразумеў, што маладыя хлопцы ў цывільным — аператыўныя работнікі. Не трацячы часу, маёр расказаў пра прыкметы патрэбнага яму чалавека, а дзяжурны вызначыў, дзе павінен знаходзіцца кожны супрацоўнік. Калі людзі пайшлі, дзяжурны сказаў:

— А вам, таварыш маёр, я параіў бы стаць на пераходным мосце. Сярэдзіна цягніка якраз будзе пад ім, і вы зможаце з вышыні добра праглядаць увесь эшалон. І пасля затрымання маім хлопцам не прыйдзецца доўга вас шукаць.

— Ваша праўда. Дзякуй. Я пайшоў на мост.

Ён падняўся па драўляных прыступках на пераходны мост. Цягнік пададуць да першай платформы, дзе паступова збіраліся пасажыры.

Зверху сапраўды было добра відаць. Аляксей Станіслававіч адразу ж убачыў міліцыянераў. Ім было загадана знаходзіцца на пероне. Аднаму аператыўніку — у вакзале, другому — каля варот, праз якія частка пасажыраў праходзіла на перон.

Падрэзаў які раз у думках паўтараў прыкметы Гілера: высокі, валасы цёмна-русыя, апрануты ў светлыя штаны, светлую кашулю, белыя туфлі. Павінен мець пры сабе вялікі чамадан у шэрым чахле.

Вось і цягнік. Паравоз, падаючы частыя гудкі і моцна пыхкаючы дымам, павольна цягнуў за сабой састаў. Падрэзаў зрабіў некалькі крокаў у бок, каб не апынуцца ў клубах дыму. Як толькі састаў спыніўся, людзі кінуліся да вагонаў, каля якіх адразу ж утварылася таўханіна.

«Нездарма ж Гілер выпісаўся з гасцініцы сёння. Напэўна мае намер з’ехаць. Вось толькі куды? Калі ў Кіеў, то хутчэй за ўсё гэтым цягніком. Як бы толькі не празяваць яго ў гэтай таўханіне!» — неспакойна падумаў Падрэзаў і тут жа ўбачыў, што ўнізе ад моста, на якім ён стаяў, да вагонаў ішоў чалавек, па прыкметах падобны на Гілера. У правай руцэ ён трымаў вялікі чамадан у шэрым чахле. «Ён!» Да гэтага чалавека падышоў старшына міліцыі. Падрэзаў кінуўся ўніз. Калі апынуўся на платформе, зірнуў на гадзіннік: да адыходу цягніка заставалася сямнаццаць мінут. За гэты час яму трэба паспець праверыць чалавека. Падрэзаў зірнуў на затрыманага і зразумеў, што гэта Гілер, але на ўсякі выпадак спытаў:

— Ваша прозвішча?

— Гілер. Гілер Якаў Самойлавіч. А што такое? Чаму вы мяне затрымліваеце?

— Зараз даведаецеся, — адказаў Падрэзаў. — Пройдзем у аддзяленне, нам трэба з вамі пагаварыць.

— Але я ж спяшаюся на цягнік.

— Таму давайце хутчэй пойдзем, каб не губляць часу.

Да іх падышоў адзін з аператыўнікаў. Ён узяў чамадан, і ўсе разам накіраваліся да аддзялення. Падрэзаў неспакойна паглядзеў на гадзіннік. Заставалася пятнаццаць мінут.

У аддзяленні міліцыі маёр спытаў у Гілера:

— Што ў вас у чамадане?

— Розныя рэчы.

— Адкрыйце.

— Так, але я ж спазнюся на цягнік.

— Не цягніце час, Якаў Самойлавіч.

Гілер неахвотна адкрыў чамадан. Ён быў набіты жаночымі перламутравымі гумовымі боцікамі. Яны толькі ўваходзілі ў моду, і ў краме іх купіць было цяжка, затое на рынках спекулянты за іх бралі ўтрая даражэй.

— Навошта вам гэтулькі ботаў? — спытаў Падрэзаў.

— Мне трэба для. знаёмых, у мяне сваякоў шмат. мяне папрасілі.

Бачачы разгубленасць Гілера, Падрэзаў задаў яму галоўнае пытанне прама ў лоб:

— Якаў Самойлавіч, навошта вам спатрэбіліся грошы?

— Якія грошы?

— Якія вы ўзялі ў архібіскупа.

Інтуітыўна Падрэзаў адчуваў, што ён на правільным шляху, і ўпэўнена наступаў на Гілера:

— Ну, не цягніце час, я чакаю. Дзе яны?

— Вы, напэўна, маеце на ўвазе грошы, якія мне пазычыў паддзяк Барыс.

— Калі ён вам пазычыў?

— Заўчора, дакладней, у ноч на ўчарашні дзень.

Падрэзаву хацелася спытаць, якую суму яму пазычыў паддзяк, але, баючыся спудзіць Гілера, ён задаў іншае пытанне:

— Колькі ў вас засталося грошай ад той сумы?

— Усе трыццаць тысяч. Я на іх нічога не купляў.

— Дзе ўзяў грошы паддзяк?

— Ён сказаў, што грошы належаць патрыярхіі. Я іх абяцаў праз два тыдні вярнуць.

— Пры якіх акалічнасцях ён вам даў грошы?

— Мы выпілі трохі, і калі я бліжэй пазнаёміўся з паддзякам, то расказаў яму, што можна зарабіць, але для гэтага патрэбны грошы. Ён завёў мяне ў спальню і дастаў са скрыні стала трыццаць тысяч.

— Вы забыліся ўдакладніць, дзе гэта адбывалася.

— Гэта было ў кватэры даўняга майго знаёмага Ротмістрава. Ён цяпер шышка — архібіскуп.

Падрэзаў узяў у Гілера білет і працягнуў яго дзяжурнаму:

— Папрасіце ў касе, калі можна, хай выплацяць за яго грошы. — І павярнуўся да Гілера: — Ну, дзе гэтыя трыццаць тысяч?

— У ботах, — кіўнуў той галавой на чамадан. — Я іх туды схаваў ад граху далей.

— Якога граху?

— Ну, каб не выкралі. Ведаеце, на цягніках розныя людзі ездзяць.

— Гэта, вядома, вам відней, — сказаў Падрэзаў, а сам пацягнуўся да тэлефона і папрасіў дзяжурнага па ўпраўленні выслаць за ім машыну, а заадно патэлефанаваў і Славіну, прапануючы яму прыехаць туды. Пасля гэтага маёр падзякаваў сваім калегам за дапамогу і прапанаваў Гілеру:

— Зачыняйце чамадан, бярыце яго і паедзем ва ўпраўленне міліцыі. Там будзем разбірацца.

Гілер цяжка ўздыхнуў і ледзь чутна прамармытаў:

— Ведаеце, як надакучыў мне гэты АБХСС?

— Гэта чаму ж? — усміхнуўся Падрэзаў, дакараючы сябе, што, спяшаючыся, ён так і не прадставіўся Гілеру.

Падрэзаў не стаў больш задаваць пытанняў, бо справядліва меркаваў, што адно з іх можа аказацца лішнім і сапсаваць усю справу.

Да канца дня ўсё высветлілася. Выявілася, што Гілер — вопытны спеку­лянт, раней тройчы асуджаны.

Прыбыўшы ў Мінск, ён адшукаў Ротмістрава, з якім быў знаёмы яшчэ да вайны. Праз Ротмістрава пазнаёміўся з паддзякам Лацюком. Той праз сваіх знаёмых дапамог яму ў крамах купіць пяцьдзясят пар перламутравых ботаў, якія Гілер хацеў па спекулятыўных цэнах прадаць ва Украіне. Калі Лацюк і Гілер ізноў сустрэліся ў Ротмістрава, добранька выпілі, Гілер змог угаварыць паддзяка пазычыць яму трыццаць тысяч рублёў, за якія паабяцаў аддаць сорак пяць. Паддзяк, ведаючы, што ў стале ў архібіскупа ляжаць сто трыццаць тысяч, дамовіўся з Гілерам, што ён верне грошы не пазней чым праз два тыдні, і даў яму трыццаць тысяч. Ужо занадта прывабнай была думка атрымаць за паслугу пятнаццаць тысяч рублёў. Вядома, пра гэта Лацюк адразу Ротмістраву не сказаў, але калі пакінутыя грошы зніклі са стала, ён, лічачы злодзеем Гілера, упаў на калені перад архібіскупам і прызнаўся ў сваім граху.

Ротмістраў жа не хацеў, каб пра гэты ганебны выпадак даведаліся, і загадаў паддзяку маўчаць.

Ротмістраву і Лацюку, запрошаным у міліцыю, нічога не заставалася, як расказаць усю праўду. Якое ж было здзіўленне архібіскупа, калі ён даведаўся, чым сапраўды займаецца Гілер і дзе ён жыве.

Ён дастаў з бумажніка аркушык паперы, на якім быў напісаны маскоўскі адрас Гілера, і працягнуў яго Славіну:

— Вось, паглядзіце адрас, ён напісаў яго сам.

Славін спытаў у Гілера:

— Як гэта разумець?

Той ухмыльнуўся:

— Як ёсць. Не мог жа я назваць свой сапраўдны адрас.

Славін ізноў звярнуўся да Ротмістрава:

— Адкуль вам было вядома, што Гілер пражываў у гасцініцы?

— Калі ён даставаў з кішэні грабянец, то выпадкова ўпусціў нейкую паперку. Я падняў яе і ўбачыў, што гэта квітанцыя гасцініцы. Значэння асаблівага не надаў гэтаму і аддаў квітанцыю яму.

Славін і Падрэзаў вырашылі матэрыялы на Гілера перадаць у АБХСС і працягваць вышук Чорта.

Купрэйчык быў у адпачынку, і яны далажылі аб усім яго намесніку. Той пагадзіўся з іх прапановай і спытаў у Славіна:

— Дзе можа быць цяпер Чорт?

— У Г агры.

— Дзе-дзе?

— На Чорным моры, у Г агры.

Намеснік начальніка крымінальнага вышуку горада, пажылы палкоўнік, усміхнуўся:

— І вы, вядома, хочаце туды паехаць?

— Так, сапраўды. — І каб у палкоўніка не было сумненняў, Славін растлумачыў: — Я знайшоў дзяўчыну, якую Чорт запрашаў паехаць з ім. Але яе не адпусцілі з работы, бо адпачынак па графіку ў кастрычніку.

— Як жа вы яго там знойдзеце?

— Гагра не надта вялікі горад, фатаграфія яго ў мяне ёсць, прыкметы ведаю. Думаю, што разам з мясцовымі таварышамі мы знойдзем яго хутка.

— Ну што ж, дзейнічайце, але толькі вы адзін. Падрэзаву прыйдзецца заняцца раскрыццём забойства, якое здзейснена сёння раніцай.

50 Купрэйчык

— А ну, соня, уставай! Хопіць спаць! — Вясёлы голас жонкі Аляксей пачуў над вухам нечакана і здрыгануўся, але вочы не адкрыў. «Хай думае, што сплю». Надзея нахілілася да яго твару. І тут Аляксей нечакана падхапіў яе і закінуў на ложак.

— Ага, папалася! — абняў ён яе. — Будзеш ведаць, як прыставаць да мужа, калі ён у адпачынку.

— Ой, Лёшка, пусці! А то дзяцей на дапамогу паклічу, — смяялася Надзя, спрабуючы вырвацца. Але гэта ёй не ўдалося, і яна гучна паклікала: — Дзеці, на дапамогу!

У суседнім пакоі пачуўся шум, і праз хвіліну ў спальню ўварваўся трохгадовы хлапчук у доўгай начной кашулі. Ён выдаў баявы кліч і кінуўся да ложка. Бацька падхапіў яго, і хлопчык апынуўся паміж бацькамі. У пакой зазірнуў Вася. Нядаўна яму споўнілася восем гадоў, і ён імкнуўся паводзіць сябе стала, але, убачыўшы вясёлую валтузню, не стрымаўся і кінуўся на ложак. Неўзабаве ў кватэры чуўся вясёлы дзіцячы віск і рогат дарослых. Надзя спрабавала разам з дзецьмі адолець мужа, але зрабіць гэта было цяжка. Аляксей лёгка расправіўся з імі, і неўзабаве жонка і дзеці прызналі сябе «пераможанымі».

— Ну, хопіць, дзеці, — сказала Надзя, — пайшлі, хай бацька ўстае. Сёння ў нас далёкае падарожжа.

Дзеці ўжо даўно чакалі гэтага дня. Сёння бацькі павінны адвезці іх на далёкую Гродзеншчыну да дзядулі і бабулі. Вася ўжо бываў у іх, а Лёша ехаў упершыню. Надзея Лявонцьеўна і Аляксей Васільевіч падчас адпачынку вырашылі з’ездзіць у санаторый. Дзеці на гэты час заставаліся ў вёсцы.

Дзень у клапатлівай мітусні прайшоў хутка, а ўвечары ўся сям’я ўжо ехала ў цягніку. Дзеці прыліплі насамі да шкла, разглядаючы новы, незнаёмы ім пейзаж. Прымоўклі і бацькі. Яны сядзелі за невялікім столікам насупраць адно аднаго і глядзелі ў акно. У памяці Аляксея Васільевіча ўскалыхнуліся трывожныя дні чэрвеня сорак першага, калі ў дзень іх вяселля прыйшло вялікае гора — вайна. Многае адбылося за гэты час. Яны з жонкай прайшлі ўсю вайну і засталіся жывыя. Затое яго бацькі так і не дачакаліся светлага дня перамогі. Бацька і яшчэ сем старых, схопленыя фашыстамі як заложнікі, былі расстраляныя, а ў канцы сорак трэцяга ад запалення лёгкіх памерла і маці. Суцяшэннем Аляксею Васільевічу было тое, што засталіся жывыя бацькі Надзеі Лявонцьеўны, да якіх яны і везлі дзяцей.

Аляксей Васільевіч сустрэўся з позіркам жонкі і зразумеў, што яны думаюць пра адно і тое ж. Надзея Лявонцьеўна ўсміхнулася і, жадаючы адцягнуць яго ад сумных думак, сказала:

— Лёша, ты ў адпачынку і павінен адпачываць.

— А я і адпачываю.

— Паглядзі, якая прыгажосць вакол! Колькі зеляніны! А пройдзе некалькі дзён, і мы з табой будзем купацца ў моры. — Надзея нечакана пляснула рукамі і паклікала дзяцей: — Дзеці, а хочаце я раскажу, як ваш любімы татачка мяне аднойчы абакраў? Уяўляеце, выкраў маю адзежу!

Вася і Лёша, усміхаючыся, недаверліва глядзелі то на бацьку, то на маці. Аляксей Васільевіч зрабіў сур’ёзны твар і сказаў:

— Сапраўды, быў такі выпадак. Я выкраў у мамы халацік і басаножкі. Але тут жа прызнаўся, і яна прабачыла мне. Так што майце на ўвазе, нашу маму, нават жартуючы падманваць нельга. Яна, па-першае, адразу ж пазнае, што кажуць няпраўду, а па-другое, можа адразу ж узяць у палон, як тады ўзяла мяне.

Па тварах дзяцей было відаць, што яны нічога не зразумелі з гутаркі бацькоў, і павярнуліся да акна.

Надзея Лявонцьеўна перасела да мужа і, нахіліўшыся да яго, прашаптала:

— Тваё шчасце, што з намі дзеці, не то я табе паказала б такі палон, што ты тут жа папрасіў бы прабачэння. — Яна паклала галаву яму на плячо і ска­зала: — Калі б ты ведаў, як мне добра!..

Ранкам цягнік прыбыў у Гродна, а да абеду Купрэйчыкі прыехалі ў вёску. Сыны адразу ж пабеглі з вясковымі хлапчукамі гуляць, а дарослыя засталіся за святочным сталом.

Было вырашана, што Надзея Лявонцьеўна і Аляксей Васільевіч з’едуць з вёскі на наступны дзень пасля сняданку. Але калі ранкам яны прыйшлі на раку і выкупаліся, зразумелі, што адарвацца ад гэтых месцаў цяжка. Надзя папрасіла:

— Давай пабудзем, Лёша, хоць бы некалькі гадзіначак. Час жа дазваляе.

Аляксею Васільевічу і самому не хацелася сыходзіць. Яны доўга боўталіся ў чыстай прыемнай вадзе і, нарэшце знясілеўшы, улегліся побач на сакавітай густой траве. Сонца ўжо стаяла высока і прыпякала ўсё мацней і мацней. Было ціха, над палямі панавалі цяпло і спакой. На душы было спакойна і добра. Надзея Лявонцьеўна паклала галаву на руку мужа і, нібы працягваючы гутарку, пачатую ўчора ў цягніку, спытала:

— А ты сапраўды памятаеш, як ты выкраў у мяне халат і басаножкі?

— Ты тады вырашыла ісці ў купальніку ў вёску, а я суправаджаў цябе па кустах?

— Так.

— Не, не памятаю.

— Лёшка, ты нахабнік! — адсунулася ад мужа Надзея Лявонцьеўна. — Як добра тут. Чаму б нам адпачынак не правесці тут?

— Калі захочаш, то на наступны год прыедзем сюды.

Надзея Лявонцьеўна памаўчала трохі, а затым, разважаючы над нечым, ціха сказала:

— Наўрад.

— Як гэта наўрад? Калі вырашым, то прыедзем. Возьмем вуды, навучу цябе рыбу лавіць.

— Мне здаецца, што нам, прынамсі мне, нельга будзе.

Аляксей Васільевіч адчуў, што жонка штосьці недагаворвае. Ён павярнуўся да яе і паглядзеў у вочы.

— Што такое, Надзюша?

Твар Надзеі Лявонцьеўны паружавеў. Яна прытулілася да мужа і ціха сказала:

— Мілы, у нас, напэўна, з’явіцца трэцяе дзіця.

— Вось што! — Аляксей Васільевіч сеў. — І ты маўчыш? Ну, маці, узрадавала ты мяне! — Вочы яго шчасліва блішчалі. — Ведаеш, калі будзе дзяўчынка, назавём яе Ленай.

— А калі хлопчык, — перабіла яго Надзея Лявонцьеўна, — Пятром.

— Згодзен. — Аляксей Васільевіч зноў лёг на мяккую траву і задумаўся. Ён успомніў Пятра Мачалава, гады вайны, калі амаль штодня яму, Купрэйчыку, камандзіру ўзвода разведкі, даводзілася рызыкаваць жыццём. «Хоць трэба было змагацца з ворагам дзеля сённяшняга дня!» — падумаў ён і нечакана спытаў:

— Надзюша, а ты памятаеш, як мы сустрэліся на паўстанку? Глядзі, як бывае ў жыцці: людзі могуць адзін аднаго шукаць гадамі, а сустрэцца зусім у нечаканым месцы.

— Я тады так разгубілася, што не магла разумна думаць. Калі дакранулася да цябе, вырашыла: хай мяне рэжуць на дробныя кавалачкі, а мужа свайго нікуды не адпушчу, нікому не аддам. Але асабліва мне цяжка было, калі фактычна сама цябе пагрузіла ў санітарны цягнік і не пазнала. а зразумела, што гэта быў ты, толькі тады, калі цягнік пайшоў. Ведаеш, пасля таго мне часта здавалася, што я трачу розум, асабліва калі ўяўляла сабе, што ў той момант тварылася ў цябе на душы.

— Нічога, мілая, усё ўжо мінула. Нам у жыцці пашанцавала: мы не страцілі адно аднаго, выжылі. Дзіўна, чым далей час аддзяляе мяне ад вайны, тым мацней становіцца жаданне ўбачыць тых, з кім побач ваяваў, перажыў цяжкасці.

Час падыходзіў да поўдня, калі яны спахапіліся. Вярнуліся ў хату. Пасля абеду пачалі збірацца ў дарогу. Цягнік з Гродна на Мінск ішоў позна ўвечары, і Купрэйчыкі не спяшаліся.

Дзеці адпускалі бацькоў без асаблівага смутку. Яны разумелі, што бацькам трэба ад’язджаць, а ў бабулі з дзядулем яны будуць жыць прывольна.

Да невялікага мястэчка, адкуль у Гродна ішоў рэйсавы аўтобус, Купрэйчыкаў везлі на калгасным грузавіку.

Аляксей Васільевіч хутка купіў білеты на аўтобус і, выціраючы з ілба пот, прапанаваў:

— Да адыходу аўтобуса яшчэ больш за гадзіну. Давай пойдзем у цянёк.

Яны прайшлі праз маленькую пыльную небрукаваную плошчу і прыселі проста на траву. Было горача і душна. На аўтобуснай станцыі людзей было мала, а вуліца, якая выходзіла на плошчу, і зусім пустая. Толькі кудлаты сабака, высалапіўшы язык, ляжаў у рэдкім цені каля дашчанага плота ды куры кешкаліся ў дарожным пыле. Міма Купрэйчыка павольна праехаў грузавік, нібы вадзіцель баяўся моцна напыліць. Аляксей Васільевіч кінуў на яго нудны погляд і здзіўлена падумаў: «Вось дзівакі, такая спякота, а яны ўтрох у кабіну забраліся». Машына павярнула ўлева і спынілася каля аднапавярховага будын­ка, дзе размяшчалася ашчадная каса. Людзі, якія ехалі ў машыне, увайшлі ў памяшканне, а Аляксей Васільевіч паглядзеў на жонку. Надзея Лявонцьеўна, абапёршыся на невялікі чамадан, глядзела ў іншы бок. Ён спытаў:

— Піць не хочаш?

— Вось калі б сцюдзёнай калодзежнай вадзіцы шкляначку, — летуценна адказала яна. — Давай падыдзем да крайняй хаты, бачыш, журавель у студні тырчыць? Папросім, каб далі напіцца.

Аляксей Васільевіч падняўся, дапамог устаць жонцы і ўзяў чамадан. Тым часам прычуліся рэзкія шчаўчкі. Купрэйчык падумаў: «Нібы стрэлы ў памяшканні». Яшчэ не ведаючы, што здарылася, ён трывожна паглядзеў у бок ашчадкасы. Адтуль выйшаў мужчына з сумкай і хуткім крокам накіраваўся да машыны. Тут жа з ашчадкасы выйшлі яшчэ двое мужчын і таксама рушылі да машыны. Першы мужчына ўжо сядзеў у кабіне і націскаў на стартар. У гэты момант з ашчадкасы выскачыла жанчына. Яна, трымаючыся за сцяну, крыкнула:

— Людзі, на дапамогу! Гэта бандыты, яны грошы забралі!

Адзін з мужчын павярнуўся і ўскінуў руку. Цішыню распароў рэзкі, аглушальны стрэл, і жанчына, схапіўшыся за грудзі, звалілася каля сцяны. Той, які страляў, кінуўся да машыны і, услед за сваім напарнікам, сеў у кабіну. Машы­на завуркатала і пачала разварочвацца. Купрэйчык выпусціў з рукі чамадан, зірнуў на жонку:

— Надзюша, выклікай міліцыю, паведамі ў пасялковы савет! — і кінуўся праз дарогу. На аўтобусным прыпынку было чалавек дзесяць, з іх чацвёра мужчын. Прабягаючы міма, Купрэйчык крыкнуў: — Мужчыны, за мной! — І, не абарочваючыся, пабег далей.

Ён бачыў, што машына не змагла адразу развярнуцца. Вадзіцель пачаў даваць назад, гэтым і хацеў скарыстацца палкоўнік, але не паспеў. Машына развярнулася і, равучы маторам, ужо рухалася насустрач. З кабіны грукнуў стрэл, але свісту кулі Купрэйчык не пачуў: «Напэўна, у тых, хто за мной бяжыць, страляе». Ён не бачыў, што ніхто за ім не пабег. Людзі на прыпынку здранцвелі ад нечаканасці і моўчкі глядзелі на тое, што адбывалася. Купрэйчык не стаў кідацца напярэймы аўтамашыне. Ён разумеў, што бандыты яго проста раздушаць коламі ці расстраляюць ва ўпор. Ён зрабіў выгляд, што бяжыць да ашчадкасы. Але калі грузавік параўняўся з ім, Купрэйчык рэзка кінуўся да яго і, скарыстаўшы тое, што машына ехала не вельмі хутка, учапіўся рукамі ў задні борт і праз некалькі секунд быў ужо ў кузаве. Не марудзячы, адразу ж зваліўся і хутка падпоўз да кабіны, каб бандыты не заўважылі яго. Машына, набраўшы хуткасць, ужо неслася па вуліцах мястэчка, пакідаючы за сабой клубы пылу. Купрэйчык агледзеў кузаў. Кузаў быў зусім пусты, толькі некалькі трэсак скакалі па дошках. Палкоўнік быў не толькі бяззбройны, але і практычна безабаронны. Варта было любому са злачынцаў уважліва агледзець праз задняе шкло кузаў, як ён заўважыў бы Купрэйчыка. Палкоўнік прыпадняў галаву і вызірнуў па-над бортам. Машына ўжо выязджала з мястэчка. Купрэйчык не мог разабрацца, у які бок яны едуць. Прайшло яшчэ некалькі мінут, і надзеі Аляксея Васільевіча на тое, што каля выезду з мястэчка ён, магчыма, зможа ўбачыць пост ДАІ, зніклі. Злачынцы, відавочна, прадумалі свой маршрут добра і рухаліся па дарозе, на якой рэдка можна сустрэць міліцыю. Аляксей Васільевіч напружана думаў: «Доўга па дарозе яны, вядома, ехаць не будуць. Не ідыёты ж, каб даць магчымасць засекчы машыну і арганізаваць перахват. Напэўна дзе-небудзь кінуць грузавік ці звернуць у лес». Стараючыся не хвалявацца, ён прадумваў варыянты дзеянняў злачынцаў. «Было б нядрэнна, калі б яны вырашылі пад’ехаць да якой-небудзь чыгуначнай станцыі, дзе можна кінуць машыну і з’ехаць цягніком. Яны ж разумеюць, што вось-вось будзе абвешчаны іх вышук і тады кожны работнік міліцыі будзе шукаць гэту машыну».

Неўзабаве Купрэйчык заўважыў, што па баках дарогі замігацелі верхавіны дрэў. Прыціскаючыся да кабіны, ён, імкнучыся каб яго не заўважылі праз задняе шкло, вызірнуў: так і ёсць, машына, не змяншаючы хуткасці, неслася па лясной дарозе. Без грузу яе моцна трэсла, але за рулём, відавочна, знаходзіўся даволі спрактыкаваны вадзіцель. Ён не змяншаў газу і гнаў машыну на максімальнай хуткасці. У Купрэйчыка загарэлася надзея, што, магчыма, злачынцы едуць на сваю патаемную кватэру, а гэта значыць, што ён зможа іх высачыць, а затым выклікаць дапамогу. Але раптам грузавік рэзка скінуў хуткасць і павярнуў. Па кабіне пачалі хвастаць галіны дрэў. Улучыўшы момант, Купрэйчык вызірнуў наперад і заўважыў, што едуць яны па вузкай лясной сцяжынцы. «Гэта дарога да жылля не вядзе. Значыць, яны вырашылі схаваць машыну ў лесе. Але што ж яны будуць рабіць далей?»

Ён разумеў, калі грузавік спыніцца, знаходзіцца ў кузаве небяспечна. Хтонебудзь з рабаўнікоў, знаходзячыся на падножцы, зазірне ў кузаў — і канец. Тады ён вырашыў, як толькі грузавік пачне гасіць хуткасць, ён саскочыць праз задні борт і, схаваўшыся ў кустах, будзе працягваць сачыць за імі. Цяпер галоўнае вызначыць, калі машына пачне прытарможваць. Грузавік праехаў не менш за два кіламетры, перш чым Купрэйчык адчуў, што ён зменшыў хуткасць. Аляксей Васільевіч кінуўся да задняга борта і саскочыў на зямлю. Некаторы час ён, не выпускаючы з рук верхні край борта, працягваў бегчы за машынай. Ён хацеў пераканацца, што вадзіцель сапраўды тармозіць. Так, машына спынялася. Купрэйчык адпусціў борт і кінуўся направа да кустоў.

Машына стала, рухавік заглух, дзверцы кабіны адкрыліся, і тут Купрэй­чык пачуў вясёлы голас:

— Парадак! Усё прайшло, як я і казаў.

Аляксей Васільевіч па-пластунску перабраўся да наступнага куста і ўбачыў рабаўнікоў. Яны ўсе трое стаялі каля радыятара, і палкоўнік змог іх добра разгледзець. Адзін з іх — высокі, худы, у цёмнай кепцы — стаяў з абрэзам у руцэ. Другі — рудавалосы, з зарослым рудым шчаціннем тварам — трымаў брызентавую сумку. Трэці — у чорнай куртцы, абапёршыся рукой на радыятар, казаў:

— Зараз вы зразумелі, што нездарма мне даверыліся. Цэлая торба! Дзеля такіх грошай варта было на той свет трох баб адправіць. — Ён павярнуўся да таго, які трымаў сумку: — А ты, кораш, малайчына! Хутка супакоіў тую, якая выскачыла. Я ўжо думаў, што ёй каюк, сам жа дзве кулі ўсадзіў у яе, а яна, падла, жывучай аказалася і нават за намі выскачыць паспела. — Ён зрабіў некалькі крокаў і сеў на зямлю. Побач прымасціліся і абодва яго сябрукі. Ён нібы чакаў гэтага, таму што адразу ж прапанаваў:

— Ну што, давайце палічым, на колькі папрацавалі.

Яны раскрылі сумку і высыпалі проста на траву грошы. Іх было шмат, у пачках і асобнымі купюрамі. Злачынцы, схіліўшыся, пачалі лічыць. Купрэйчык ліхаманкава думаў, што можна зрабіць. «Калі пабегчы да дарогі, — думаў ён, — то магу не паспець назад, ды і дзе гарантыя, што я хутка наткнуся там на людзей? Не, трэба заставацца тут, магчыма, яны вырашаць ехаць на гэтай жа аўтамашыне. Тады я зноў ускочу ў кузаў». І Аляксей Васільевіч застаўся на месцы. Паступова, слухаючы гаворку рабаўнікоў, Купрэйчык змрачнеў. Аказалася, што яны адзін з адным пазнаёміліся зусім нядаўна і, што горш за ўсё, не ведалі нават прозвішчаў. Па ўсім было відаць, што верхаводам у іх быў той, які быў апрануты ў чорную куртку. Ён і гаварыў больш за ўсіх. Вось і цяпер ён сказаў:

— У нас з вамі маецца трыста сорак восем тысяч сто шаснаццаць рублёў. Робім так: мне — дзвесце тысяч, астатнія — вам напалову. Падыходзіць?

Партнёры маўчалі. Тады ён дадаў:

— Што прыціхлі? Ідэя ж мая, план — я распрацоўваў, ды і машыну здабыў таксама я. Таму і прапаную падзяліць сумленна. Калі згодны, то адразу ж пасля дзяльбы разыдземся кожны сваёй дарогай.

— Як той казаў, — прагаварыў рудавалосы, — разыдземся як у моры караблі. — Ён зірнуў на трэцяга. — Ты згодзен?

— Што нам спрачацца. Згодзен, дзяліце! — і ён, пакінуўшы абрэз на траве, прысунуўся бліжэй да грошай.

Купрэйчык разумеў, калі цяпер не пачаць дзейнічаць, злачынцы падзеляць паміж сабой грошы і разыдуцца. Шукай іх тады. Лічы, што дзяржаўныя грошы зніклі. Увагу Аляксея Васільевіча ўсё больш прыцягваў аднаствольны абрэз стрэльбы, што ляжаў на траве. «Мабыць, калі я выскачу, то паспею схапіць яго».

Купрэйчык разумеў, што гэты крок паставіць яго ў найскладанейшае становішча. Абрэз быў зроблены з аднаствольнай паляўнічай стрэльбы, а гэта значыць, што ў ім толькі адзін патрон. А ў іншых двух злачынцаў — пісталеты. Сілы відавочна няроўныя. Але хіба мог ён, палкоўнік міліцыі, які быў разведчыкам, які неаднойчы глядзеў смерці ў твар, дапусціць, каб злачынцы, якія забілі людзей, вось цяпер, на яго вачах, падзялілі паміж сабой грошы, што належаць дзяржаве, і спакойна сышлі?

Купрэйчык, ускочыўшы на ногі, кінуўся да абрэза. Схапіў яго і гучна крыкнуў:

— Ні з месца! Рукі ўгару!

51 Капітан міліцыі Славін

Славін упершыню ўбачыў мора. Велізарнае, ласкавае, цёплае. Яно вабіла да сябе, вабіла разгарачанае сонцам цела. Безліч галасоў адпачываючых змешваліся з крыкам чаек, шумам набягаючых на пясчаную водмель хваль. Спакой і пачуццё ціхамірнасці ахапілі Уладзіміра Міхайлавіча.

Ён стаяў каля каменнай балюстрады і не мог адарваць вачэй ад сіні, якая раскрылася перад ім. Так, Славін упершыню бачыў мора і цяпер думаў, што ён такім сабе яго і ўяўляў, употай не раз марыў пра сустрэчу з ім. І вось гэта сустрэча адбылася, але злучана яна была з працай, і Уладзімір Міхайлавіч прымусіў сябе адарваць вочы ад хвалі, што набегла на пясок, і паглядзець туды, дзе праз невялікую плошчу віднеўся двухпавярховы будынак, каля якога стаялі дзве міліцэйскія машыны. Там размяшчаўся аддзел міліцыі. Славін усміхнуўся загарэламу, зусім голенькаму малому, які стаяў недалёка ад яго, і накіраваўся да міліцыі.

Пасля яркага сонца ўсярэдзіне памяшкання было змрочна. У невялікім пакоі знаходзіліся тры работнікі міліцыі і двое цывільных — малады і пажылы мужчыны. Яны абодва былі апрануты ў чорныя гарнітуры. Гутарка ішла на павышаных тонах. Але пра што спрэчка, Славін зразумець не мог, ён не ведаў грузінскай мовы. Уладзімір Міхайлавіч збянтэжана спыніўся каля дзвярэй, чакаючы, пакуль старшы лейтэнант з чырвонай павязкай дзяжурнага на рука­ве зверне на яго ўвагу.

Славін адчуў, што да яго пляча нехта лёгка дакрануўся і адразу ж пачуў, як хтосьці па-руску ветліва сказаў:

— Дазвольце, калі ласка.

Уладзімір Міхайлавіч зразумеў, што ён стаіць у праходзе, і паспешна зрабіў крок у бок. Міма яго прайшоў мужчына, апрануты ў светлую кашулю з кароткімі рукавамі. Ён падышоў да дзяжурнага і спытаў:

— Дзе матэрыял для мяне?

Старшы лейтэнант, не перастаючы штосьці тлумачыць наведвальнікам, дастаў з высоўнай скрыні тоненькую папку і працягнуў яе.

— Двух мужчын абакралі ў санаторыі. Начальнік тэлефанаваў, сказаў, што хутка будзе. — Ён працягнуў вялікі журнал. — Распішыся, што атрымаў.

Мужчына ў светлай кашулі павярнуўся да Славіна тварам, і Уладзімір Міхайлавіч ледзь не ўскрыкнуў. Перад ім стаяў Антон Крайнюк. Баявы сябар і таварыш, з якім яны разам ваявалі ў адным партызанскім атрадзе, а затым служылі ў аддзеле па барацьбе з бандытызмам. Яны рассталіся ў сорак пятым, калі паранены ў адной з баявых аперацый Крайнюк патрапіў у шпіталь, а Славін з’ехаў на вучобу ў афіцэрскую школу. Час, адлегласць, бурныя пасляваенныя гады разлучылі былых сяброў. І вось Славін бачыў жывога і цэлага Крайнюка перад сабой. «Апрануты ў цывільнае, — думаў Уладзімір Міхайлавіч, разглядаючы Крайнюка, — матэрыял пра крадзеж атрымлівае. Значыць, гэтак жа як і я, у крымінальным вышуку працуе». Крайнюк, не зважаючы на гучную гутарку, пачаў гартаць паперы, якія знаходзіліся ў папцы. Паступова карціна спрэчкі станавілася зразумелай і для Славіна. Атрымлівалася, што спрачаўся са старшым лейтэнантам толькі малады мужчына. Другі, старэйшы, хутчэй за ўсё знаходзіўся ў міліцыі па іншым пытанні і з цікавасцю слухаў гучную тэмпераментную гутарку. Славін жа працягваў глядзець на Крайнюка. «Як Антон змяніўся за гэтыя гады! Цікава, ці пазнае ён мяне?»

Крайнюк нарэшце адарваўся ад папер, зірнуў на маладога хлопца і звярнуўся да дзяжурнага:

— Паслухай, Джэмал, пра што вы спрачаецеся?

— Ды ты паглядзі на гэтага чалавека! — абурана загаварыў старшы лей­тэнант. — Ці бачыш, учора ён, каб пачаставаць сваіх сяброў шашлыком, узяў у нейкай атары барана. А сёння прыйшоў і патрабуе, каб мы знайшлі яму гаспадара атары. Ён, разумееш, хоча заплаціць за барана. А дзе я яму знайду гэтага гаспадара, калі ён нават не памятае, у якім месцы забраў гэтага чортавага барана. Быў п’яны! Таксама мне тлумачэнне. Калі я пяць літраў вып’ю, я ўсё адно не забываю, дзе знаходжуся, і на чужых бараноў не кваплюся. А ён і сёння падвыпіўшы. Прыйшоў у міліцыю і лае нас, што мы дрэнна працуем, не ведаем, у каго з жыхароў, а можа быць, у якім-небудзь калгасе Абхазіі барана ў атары нестае. Прыстаў да мяне, лаецца. Абражае.

— Як абражае?

— Кажа, што я таксама з той атары.

Крайнюк усміхнуўся:

— Што, пазнаў?

— Ды ты што? — ускіпеў і без таго гарачы старшы лейтэнант. — Я табе што, баран?

— Не кіпяціся, Джэмал, я ж пажартаваў, — усміхнуўся Крайнюк і звярнуўся да маладога мужчыны: — Ідзіце, дарагі, дахаты. Прыйдзіце ў сябе, супакойцеся і пачынайце шукаць гаспадара атары, з якой вы пазычылі барана.

Малады мужчына безнадзейна махнуў рукой, павярнуўся і, накіроўваючыся да дзвярэй, па-руску сказаў:

— Не хочуць зразумець сумленнага чалавека, а яшчэ міліцыя.

Калі ён падыходзіў да дзвярэй, Славін улавіў пах спіртнога і падумаў: «Трэба ж, у такую спякоту піць!»

Капітан перавёў погляд на Крайнюка і ледзь не разрагатаўся. Антон, выпусціўшы з рук папку і шырока расплюшчыўшы вочы, глядзеў на яго. Славін усміхнуўся:

— Што так глядзіце на мяне, таварыш Крайнюк?

— Валодзя? Славін!

Крайнюк кінуўся да Славіна, і яны моцна абняліся. У дзяжурцы стала ціха. Усе са здзіўленнем глядзелі на гэту сцэну.

— Славін, чорт, сябрук ты мой! — гаварыў Крайнюк, сціскаючы ў жалезных цісках свайго баявога таварыша. — Пойдзем да мяне ў кабінет, пагаворым.

Яны выйшлі ў калідор, а насустрач ім — падпалкоўнік міліцыі. Ён вёў пад руку таго ж маладога чалавека, які зусім нядаўна патрабаваў ад дзяжурнага знайсці гаспадара выкрадзенага ім напярэдадні барана.

Крайнюк паціху сказаў:

— Глядзі, Валодзя, начальнік аддзела злавіў зладзюжку. — І, не вытрымаўшы, спытаў у падпалкоўніка: — Навошта вы яго, Барыс Мелітонавіч, затрымалі?

— Ледзь на мяне не наехаў. Паглядзі на яго, п’яны, ледзь на нагах стаіць, а за руль машыны сеў.

Мужчына здзіўлена паглядзеў на Крайнюка і абурана прагаварыў:

— Не разумею, што робіцца. Я ж сам прыехаў у міліцыю, а мяне затрымліваюць. Бачыш, што атрымліваецца: калі я звярнуўся ў міліцыю — мяне прагналі, калі сышоў з міліцыі — мяне туды назад сілай цягнуць. Што дзеецца! Каму скардзіцца?

Смеючыся, Славін і Крайнюк падняліся на другі паверх і неўзабаве былі ў невялікім кабінеце. Сябры, перабіваючы адзін аднаго, пачалі ўспамінаць сваё партызанскае жыццё. Славін даведаўся, што Крайнюк, пасля таго як вылечыўся, у сорак шостым годзе паступіў у афіцэрскую школу міліцыі. А калі скончыў вучобу, кіраўніцтва, ведаючы, што ў Антона няважнае здароўе, накіравала яго працаваць у Абхазію. У Антона нават слёзы радасці на вачах з’явіліся, калі ён даведаўся, што Таццяна Андрэеўна і яе дзеці засталіся жывыя.

— Уяўляю, што ім давялося перажыць, — задуменна сказаў Антон. — Ну, а як Пётр Пятровіч? Нябось, у палкоўніках ужо ходзіць?

Апусціўшы галаву, Славін ціха сказаў:

— Загінуў ён. падчас правядзення аперацыі па абясшкоджванні банды. Адзін з бандытаў пазнаў яго і паспеў стрэліць першым. Ды ты гэтага гада павінен памятаць. Гэта сябрук Мірэйчыка, таксама паліцай — Юшэвіч.

— Што ты кажаш! Ох, дарма мы яго тады разам з Грышкам не расстралялі.

— Яго Пётр Пятровіч шукаў. Нават ужо выйшаў на след, а той, гадзіна, банду сабраў, памкнуўся са сваімі сябрукамі на касіра завода і яго ахову напасці і захапіць грошы, прызначаныя для зарплаты. А нашы хлопцы бралі іх, як кажуць, за секунду да выстралу. Ох, як шкада Пятра! Перад маім вылетам сюды да нас пасля заканчэння афіцэрскай школы міліцыі прыбыў Ваня — яго сын. Шчыра кажучы, я рады, што ён будзе служыць са мной.

Крайнюк расказаў, што ён жанаты на грузінцы, мае дваіх дзяцей. Пацікавіўся:

— Валодзя, а ты сюды на адпачынак прыехаў?

— Які там адпачынак, — усміхнуўся Славін, — у камандзіроўку. — І Уладзімір Міхайлавіч расказаў пра мэту свайго прыезду.

Крайнюк устаў:

— Пайшлі да майго начальніка. Даложым, і я дамоўлюся, што буду табе дапамагаць.

Антон угаворваў Уладзіміра спыніцца ў яго дома, але Славін, не жадаючы турбаваць сям’ю сябра, настаяў на сваім і пасяліўся ў гасцініцы.

— Разумееш, — супакойваў ён засмучанага Крайнюка, — я ж мора бачу ўпершыню. У вольны час, нават уначы, цікава пабыць каля яго. Навошта ж перашкаджаць жонцы, дзецям!

Пасля таго як Славін уладкаваўся ў гасцініцы, яны вырашылі вышук Чорта пачаць заўтра з раніцы і накіраваліся да Крайнюка дамоў. Жыў ён высо­ка ў гарах, і калі сябры падняліся да яго дома, Славін, гледзячы на панараму горада, што разгарнулася ў іх каля ног, захоплена сказаў:

— Ух ты! Прыгажосць якая, нібы на самалёце ляціш! У мяне галава закружылася ад такой вышыні.

У гэты вечар дома ў Крайнюкоў было сапраўднае свята. Жонка Анто­на — высокая чарнавокая Кета, — слухаючы ўспаміны сяброў, усміхалася і падавала на стол усё новыя стравы.

Разышліся позна. Антон праводзіў Славіна да самай гасцініцы. Уладзімір Міхайлавіч развітаўся з сябрам і, калі той сышоў, не заходзячы ў гасцініцу, накіраваўся да мора. Уздоўж набярэжнай ішла прысада, якую ўпрыгожвалі пальмы і кіпарысы. Стаяла цішыня. Паветра было насычаны пахам кветак і мора. Месяц адлюстроўваўся ў зусім спакойным моры, якое здавалася сон­ным. Уладзімір Міхайлавіч падумаў, што ўсё гэта падобна на цудоўны, казачны сон. Ён сеў на зручную драўляную лаўку і задумаўся. Ужо каторы раз за гэты вечар успомніліся баявыя сябры, бацька.

Пераклад з рускай Язэпа РУНЕВІЧА.