Зямны акіян

Напярэдадні чатырнаццага ліпеня,

А чацвёртай гадзіне папоўдні,

Я выйшаў на вуліцу:

Вандроўных акрабатаў

я хацеў пабачыць.

Людзі гэтыя працуюць пад адкрытым небам,

Зрэдку іх цяпер сустрэнеш у Парыжы.

У дні майго юнацтва было іх значна болей,

чым цяпер.

Амаль усе яны паехалі ў правінцыю.

Вось я іду бульварам Сен-Жэрмен.

На плошчы невялікай,

ля помпіка Дантону,

Я сустракаю акрабатаў.

Іх акружыў натоўп маўклівы і чакаў пакорліва.

Заняў я месца, каб разгледзець лепш:

Цяжар страшэнны;

Гарады бельгійскія, паднятыя

Магутнымі рукамі рускага рабочага з Лангві;

Пустыя гіры чорныя,

З’яднаныя застылаю ракою!

I пальцы, што прывыклі скручваць сігарэту,

Прыгожа горкую, як і само жыццё.

Пясок засланы дыванамі бруднымі,

Брыжы якіх разгладзіць немагчыма,

Яны — якраз пад колер пылу,

I плямы жоўтыя, зялёныя

Да іх прыліплі,

Як ліпне ў вушы нам дакучлівы матыў.

Ты бачыш чалавека — дзікуна схуднелага?

Насіў ён попел продкаў на барадре сівой,

Ён спадчыну сваю насіў на твары,

Здалося, ён пра будучыню марыў

I машыпальна ўсё круціў катрынку.

Катрынкі голас! Ён здріўляў людзей,

I чуліся ў ім бульканне, і лямант,

і глухія стогны.

Стаялі нерухома акрабаты.

Старэйшы з іх насіў трыко лілова-ружаватае, —

Такога колеру бываюць твары

Сухотніц юных, з твару нават свежых,

Але асуджаных на смерць хваробай.

Той колер затаіўся ў складках,

Якія акружаюць рот;

Падкраўся ён па здрадніцку да нордраў —

Лілова-ружаваты колер.

I чалавек насіў на целе, на спіне

Агідны колер сваіх лёгкіх.

Рукі! Рукі ўсюды ахоўвалі парадак.

Другі вандроўны акрабат

Быў апрануты толькі ў цень. Я доўга

Углядаўся ў чалавека — і нічога

Не ўбачыў і не зрарумеў нічога:

Быў гэты чалавек без галавы.

Старэйшы, трэці з іх, русім падобны

На валацугу, нават на бандыта,

Адпетага, але весельчака.

Ён да таго ж

(з падвязкамі па белых панталонах)

Меў выгляд зводніка, што пільна сочыць

I за сабой і за сваім убраннем.

Прыціхла музыка.

I пачаліся

Перагаворы з публікай, якая

Ашчадна цыркала на дывапок

Манетку да манеткі,— два з паловай франкі,

Замест чаканых трох за выступленне.

Што зробіш? Стала ясна —

Ніхто больш не падкіне ні сантыма

I давядзецца распачаць сеанс.

Тут выйшаў раптам з-пад старой катрынкі

Зусім маленькі акрабат,

Апрануты ў ружовы колер лёгкіх.

Была ў яго на шчыкалатках і запясці

футра.

Падскочыў

з крыкамі кароткімі

I міла нам салютаваў,

Узняўшы ўгору рукі.

Адну нагу адставіў ён назад,

Дагодліва і нізка пакланіўся

На ўсе чатыры часткі свету.

Калі ж падняўся ён на шар,—

Пяшчотнай музыкаю стала

Яго малое цела,

І ўжо не засталося

Снакойных, апатычных гледачоў.

«Як дух маленькі, бесцялесны!» —

Падумаў кожны.

I песня рухаў заглушыла

Старую, механічную катрынку,

Якую чалавек круціў,

Пакрыты попелам далёкіх продкаў.

Малы кульнуў сваё сальта мартале

З такой гармоніяй,

Што і катрынка сціхла,

Катрыншчык жа

Закрыў рукамі твар;

Здавалася, што гэта ўжо не пальцы,

А верныя нашчадкі яго лёсу;

I на старэчым твары прараслі

Маленькія зародкі будучыні.

Зноў крык чырванаскурага.

I апёльская музыка дрэў.

I знікненне дзіцяці.

Акрабаты ўзнімалі, гуляючы,

Гіры вялізныя.

Яны жангліравалі грузамі.

Але глядач шукаў дзіця дзівоснае

ў самім сабе.

О век! Век воблакаў!

Трыццаць першага жніўня

Тысяча дзевяцьсот чатырнаццатага года,

Я выехаў з Давіля позна ўвечары

У малым аўтамабільчыку Рувэра.

З шафёрам разам трое нас было.

«Бывай», — сказалі мы эпосе ўсёй.

А над Еўропай уздымаліся гіганты гневу.

Арлы, чакаючы ўзыходу сонца, пакідалі гнёзды,

Пражэрлівыя рыбы выплывалі з бездані.

Збіраліся народы — пазнаёміцца грунтоўна,

А мерцвякі ад жаху калаціліся

ў сваіх дамоўках змрочных.

Брахалі злосныя сабакі на слупы граніц.

Я ехаў, і былі ў маёй душы

Усе арміі, якія між сабою ваявалі;

Яны паўзлі і выгіналіся,

адна другую вынішчалі;

Былі ў маёй душы лясы і вёскі Бельгіі,

Даліна Руж і Франкаршан,

былі сялібы —

Яны заўсёды першыя пакутвалі

ад чужаземнага нашэсця;

Я нёс з сабой артэрыі чыгунак —

Там ехалі на смерць салдаты,

Жыццю шматкаляроваму яны салютавалі

ў апошні раз…

Я нёс з сабою акіянаў глыбіню,—

Між затанулых караблёў

Там плавалі страшыдлы.

I неймаверную я нёс з сабою вышыню —

Туды арол не ўзнімецца —

Там чалавек у бой ідзе на чалавека

I падае раптоўна ўніз, нібыта зорка.

Я адчуваў:

як новыя і спрытныя істоты

Сусвет будуюць новы і кіруюць рухам;

Як незвычайную вітрыну выстаўляе,

Разбагацелы на чужым дабры гандляр;

Як гоняць пастухі гіганцкі статак —

Ідуць жывёліны нямыя

і скубуць паціху словы,

На іх сабакі брэшуць на дарозе.

Ніколі не забуду я таго начнога пераходу:

Маўчалі мы, ніхто не вымавіў ні слова.

О, змрочнае цяжкое адбыццё,

Калі тры нашы фары

ў цемры паміралі!

О, ноч пяшчотная, перадваенная!

О, вёскі,

Дзе працавалі спехам кавалі:

Іх выклікалі

ад поўначы да першае гадзіны раніцы!

Ма ймчаліся да сінесіняга Лізье

І да Версаля залатога,

І тройчы мы спыняліся,

каб шыну трэснутую замяніць.

І, урэшце, пасля поўдня

Мы праехалі ў Фантэнблю.

З’явіліся ў Парыж якраз у час!

Нас сустракаў загад: Мабілізацыя!

Мы зразумелі,

сябра мой і я,

Што гэтае маленькае аўто

Прывезла нас у новую эпоху.

Хоця былі мы сталымі людзьмі —

Мы нанава нібыта нарадзіліся.

Вобразы ласкавыя — зарэзаныя.

Дарагія вусны пунсовыя.

Мія, Марэя.

Іета, Лары.

Анні і ты, Марыя.

Дзе вы, дзяўчаты юныя?

Але

Каля фантана,

Што плача і літасці просіць,

Галубка трапеча белая.

Успаміны мяне пазбавілі сну.

О сябры мае, вы пайшлі на вайну.

Успаміны мае пад скляпеннем лунаюць,

А вашы позіркі ў спячай вадзе,

Тужлівыя, паміраюць.

Дзе вы — Брак, Макс Жакоб — маладосці сябры?

Дзе Дэрэн — з вачыма колеру шэрай зары?

Дзе Рэналь,

Даліз, душой шырокі?

Імёны іх гучаць далёка,

Нібы ў царкве халоднай крокі.

Дзе Крэмніц? Сам ён пайшоў у салдаты.

Магчыма, ўжо ніхто не вернецца жывы дахаты!

Я, поўны ўспамінаў, застаўся сам з сабой.

Фантан смуткуе-плача над маёй бадой.

Хто на вайну пайшоў апоўначы, —

Змагаецца цяпер на Поўначы.

Спусціўся вечар.

О, скрываўленае мора!

Крывёй сплывае ў садзе збіты алеандр,

Як здань вайны, людскога гора.

Вы са мною ізноў,

Успаміны пра родных сяброў,

Загінуўшых на полі бою.

Аліва часу,

Успаміны сплятаюцца разам,

Як у крону адзіную — сотні галін,

Як тысячы ран — у газетны артыкул адзін.

I здані цёмныя, неадчувальныя

Ператварыліся ў мой цень.

Нібы індзеец у засадзе нядрэмны,

За мной вы сочыце, ды дарэмна:

Вы не пабачыце болей мяне,

Вершаў маіх не пачуеце, не.

А я ўсё чую вас

I ўсё яшчэ гляджу на вас.

О доля! О шматлікі цень,

Хай беражэ вас сонца і шануе!

Вы любіце мяне

І не пакінеце ніколі.

Вы скачаце на сонцы, пылу не ўзнімаючы.

Атрамант сонца — цень,

I почырк маёй лямпы — цень,

Бясконцыя набоі спачуванняў.

Прыніжаны, прыземлены мой бог!

У халоднай зямлянцы, пакрытай лазою,

Каля гармат, павернутых на поўнач,

Я думаю пра вёску афрыканскую,

У якой спявалі, і кахалі,

I гутарку заводзілі

Вясёлую, высакародную.

Бачу зноў майго бацьку-салдата:

Біў адважна ён служак англійскіх лэндлордаў

— ашанці.

Чую смех ашалелы сястры:

Грудзі цвёрдыя мела яна, як снарады.

Бачу маці сваю — варажбітку:

Соллю грэбавала, проса ў ступе таўкла.

I яшчэ ўспамінаю драўлянага ідала —

Вытанчанага, незразумела-хвалюючага,—

Гэта — плоднасці фетыш.

Потым, значна пазней, была галава:

Ляжала яна ля балота, адрэзаная…

О мой вораг збляднелы,

Твая галава серабрыстая!

А ў балоце, у багне,

Месяц бледны свяціўся, скакаў

І здаваўся ён мне галавой серабрыстай.

Я ў пячоры нябачным зрабіўся:

Галава негрыцянская

З ноччу глыбокай злівалася.

Потым збегла сястра

Разам з нейкім стралком:

Ён памёр у Арасе.

Калі хочаце ведаць вы, колькі мне год, Запытайце епіскапа:

Быў салодкі салодкі ён ля маці маёй,

Быў, як маслены кот, ля сястрыцы маёй.

Мы ў дзікунскім жылі будане:

Не такі ён быў дзікі, як нашы зямлянкі,

Для пяхоты і нас — кананіраў.

Пра лафеты даведаўся я ля балота:

Праганялі там смагу даўгашыйкі-жырафы;

А вораг, які сяло рабаваў,

Дзяўчат гвалтаваў,

Сам жахнуўся ад прывіду смерці.

Дзень пры дні, з вёскі ў вёску,

Я чыноўніка-пана насіў.

Потым быў я слугой у Парыжы.

Я не ведаю, колькі мне год…

Як у рэкруты ўзялі мяне,—

Дваццаць год запісалі.

Я — французскі салдат;

Пабялілі мяне адным махам.

Не магу адказаць, дзе знаходзіцца

Наша часць пяцьдзесят дзевятая.

I чаму, аднак, белым быць

Лепш, чымся чорным?

I чаму нам у скокі пускацца няможна,

Паспрачацца па-людску і, сытна пад’еўшы,

Затым легчы спаць?

І вось мы страляем

Па харчовых абозах бошаў,

Мы склявалі ўсё поле снарадамі.

I пад ліўнем жалезным

Я ўспомніў страшэннае возера,

I людзей, прыкаваных страшэннай любоўю.

Прыгадаў я вар’яцкую ноч,

Чараўнічую ноч —

Такую ж, як сёння,

Дзе жахлівыя позіркі

Разрываюцца кулямі

У небе цудоўным.

Мы будзем крочыць далёка,

Але не прасунемся ўперад ніколі.

Ад планеты адной да планеты другой,

Ад туманнасці да туманнасці,

Не пакідаючы зямлі ні на хвіліну.

Дон Жуан, палюбоўнік трох тысяч камет,

Сілы ў свеце шукае новыя

I ўспрымае сур’ёзна міраж.

Колькі, колькі сусветаў не помняць сябе,

О, якая ў іх памяць кароткая!

Хто ж прымусіць нас з памяці выкінуць

Частку свету —

Тую ці іншую?

Дзе знаходзіцца гэты Калумб Хрыстафор,

Што закрые для нас кантынент — хоць адзін?

Згубіць,

Але згубіць на самай справе,

Каб пляц пакінуць для адкрыцця.

Прайграць —

Для Перамогі, для жыцця.

Ён у памяці раптам знайшоў

Цёмна-русы, ласкавы локан.

— Долю дэіўную бачыш ізноў

У дарозе сваёй далёкай?

— I бульвар дэ Шапэль, і Атэй,

I Манмартр неэабыты, вядома, —

Шэпча локан, — мне сняцца часцей

Дні сустрэч і парог твайго дома. —

Быццам восені сонечнай цень,

Знікне локан маіх успамінаў…

Развітання апошпяга дзень

Зліўся з доляю дзіўнай,

адзінай.

О, божа, якая вайна прыгожая!

Песняй па маршы вядзе, прыспешвае.

Навокал мяне кальцо варожае,

Вецер стогны нашы з тупатам змешвае.

Бывайце!..

Дык вось ты, сядло маё вернае,

Вір цябе закруціць — шукай, безгалосага!

Сядло памірае —

вайна ненажэрная

З лёсу насміхаецца нашага дзівоснага…

Я кідаюся да цябе, і мне здаецца,

Што ты насустрач — у мае абдымкі.

Мы знітаваны сілаю адной і полымем адным.

I раптам узнімаецца перагародка,

I мы не можам бачыцца з табой.

Перада мной сцяна з адрузлай ванны,

У выступах, у зломах, у зігзагах:

Рыдлёўкі выгрызлі на ёй

Такую роўнядзь зрэзаў,

Нібы сцяна была са стэарыну.

Вуглы на выступах абсыпаліся ўсе:

Праходзілі праз мой бліндаж салдаты.

У гэты вечар у душы маёй

Адкрылася бяздоння пустата,—

Бясконца падаў я, а дна ўсё не было,

I не было за што ўчапіцца!

Усё, што нізка падае і ў той жа час жыве,

Здаецца мне агіднаю істотай,

Яно мяне балюча раніць…

Мая душа становіцца пустыняй,

Ёй не хапае сонца і маланак!

На шчасце, гэта толькі сёння,

ў гэты вечар.

А ў іншыя цяжкія дні

Ратуюся ад жахаў і самоты:

Ты — мой ратунак.

Я табе адданы.

Я хараство тваё ўяўляю,

Узвышаючы яго пад светам ашалелым.

Пасля я думаю, што гэта ўсё дарэмна.

Не ахапіў я розумам яго —

Я слоў для хараства не адшукаў,

Навошта да яго імкнуся?..

Існуеш ты ці не, маё каханне?

Ці, можа, я цябе прыдумаў

У сваім жаданні,

Каб засяліць, запоўніць адзіноту?

А можа, ты адна з багінь,

Прыдуманая грэкамі, самім сабе на ўцеху?

Багіня ты мая,

Усё роўна я цябе кахаю,

Калі ты нават выдумка мая!

Я дом збудаваў пасярод Акіяна;

Вокны яго — гэта рэкі —

струменяць з маіх вачэй.

Кішаць асьміногі ля сцен мураваных,

Грукаюць сэрцам патройным,

грукаюць дзюбай у шыбы.

Вільготны дом!

Мой дом палае.

А час, як гром:

Ляціць,

спявае.

Самалёты гатовы падкінуць яйка.

Увага! Зараз прычаліць дрэдноўт.

Увага! Ракою цячэ чарніла.

Спусціцеся з завоблачных вяршынь —

Так будзе лепш!

Бружмель свае шчупальцы звешвае з неба —

I на зямлі асьміногі дрыжаць.

Мы самі становімся ўласнымі магільшчыкамі.

О, асьміногі сярод белых хваль, як крэйда.

О, асьміногі з дзюбамі збялелымі!

Навокал дома Акіян Зямны і гул прыбою,

Не ведае дом ніколі спакою.

Як прыгожа ракеты асвятляюць трывожную ноч!

На вышыні ўзнімаюцца і, нахіліўшыся,

ўніз пачынаюць глядзець.

Гэта — дамы, што ў небе танцуюць

і паглядаюць на рукі людскія, на вочы і сэрцы.

Я ўсмешку тваю пазнаю

і рухавасць тваю…

Гэта — апафеоз летуценных маіх Веранікаў,

Гэта іхнія косы каметамі сталі.

Раззалочаныя танцоркі!

Розным порам належаць яны, розным расам.

І раптоўна яны нараджаюць дзяцей,

паміраючых мігам.

Як прыгожа ракеты ўгары выглядаюць!

I, напэўна, яшчэ прыгажэй выглядалі б,

каб да іх далучыліся новыя…

Хай бы нават мільёны ракет мелі сэнс абсалютны

і адносны, як літары ў кнізе,

Гэта ўсё выглядала б прыгожа…

як выгляд саміх паміраючых!

Але стала б яшчэ прыгажэй,

каб з’явілася болей ракет!

I, аднак, мне ўяўляецца гэта,

як нешта цудоўнае:

Не паспее з’явіцца яно,

як пара паміраць!

Мне здаецца, я трапіў на пір,

незвычайна азораны:

Тут балюе зямля,

згаладалася вельмі яна

I разявіла рот пабляднелы і доўгі.

Згаладалася вельмі зямля

і спраўляе свой пір —

канібальскі банкет Вальтасара.

Хто б падумаў, што будзе на свеце

людаедства такое!

Колькі ж трэба агню,

каб засмажыць чалавечыя целы!

Вось чаму у паветры

дух слабы эмпірэя;

далібог, не зусім ён агідны!

Быў бы гэты банкет больш прыгожы,

Калі б неба глытала тыя целы разам з зямлёй.

А яно ж паглынае толькі душы забітых

I зусім не сыцее ад гэтага!

Задаволена неба: жангліруе спрытна

агнямі рознакаляровымі…

Я спазнаў разам з ротай маёй

«Слодыч» гэтай вайны

ў макротах траншэяў бясконцых.

Крыкі полымя часта

абвяшчаюць прысутнасць маю.

Тут я выканаў ложак,

тут вусце маё,—

Я разліўся на тысячу рэчак маленькіх,

паўсюдных.

Я ў трапшэі на лініі першай

I, аднак, я — усюды,

прабіраюся ўсюды.

Пачынаю я справу наступных вякоў

І здзяйсняць яе значна цяжэй,

чым легенду аб крылах Ікара.

Я пакідаю будучыні запавет —

гісторыю Апалінэра.

Ён на вайне знаходзіўся

і разам з тым быў ён усюды:

У гарадах, пасёлках тылавых,

дзе шчасце не хімера,

На тым і гэтым свеце пабыў і ў будучыню верыў:

I з тымі быў, хто паміраў

на палях здратаваных,

I з тымі, хто весяліўся з жанчынамі ў рэстаранах.

Быў ён гарматай і канём,

У чатырох краінах свету быў ён пад агнём,

I ў непаўторным кроку войска

жыў.

Калі б сусвет і ўсё, чым я жыву,

Маглі б мяне напоўніць,—

от было б выдатна!

Аднак няма цвярозага тут сэнсу:

Таму што ў гэты час я ўсюды,

я — ва ўсім,

Але ў самім сабе —

я ўсё ж адзін.

Ёсць карабель, які адвёз маю каханую;

Ёсць шэсць кілбас у небе,

I ўначы яны здавацца будуць нам лічынкамі,

з якіх выходзяць зоры;

Ёсць варожая лодка падводная —

крыўдзіцелька майго кахання;

Ёсць тысяча маленькіх елак навакол мяне,

зламаных выбухам снарадаў;

Ёсць пехацінец: ён аслеп ад хмар удушлівага газу;

I ёсць разбітыя нашчэнт траншэі Ніцшэ, Гётэ, Кёльна;

I ёсць мая знямога:

позняцца лісты!

Ёсць фотаздымні маёй каханай

у сумцы палявой;

I ёсць палонныя:

яны ідуць, трывожныя, панурыя;

Ёсць батарэя:

ля гармат мітусяцца разлікі;

Ёсць паштальён вайсковы —

ён трушком бяжыць уздоўж самотных дрэў;

I, кажуць, ёсць шпіён.

Ён поўзае і шнырыць, нябачны,

як брудны далягляд, з якім ён зліўся;

Ёсць высокі, як дзве лілеі, бюст маёй незабыўнай;

Ёсць капітан, які з трывогаю чакае,

што прынясе з Атлантыкі радыётэлеграф;

Ёсць ноч, і ёсць салдаты,

што дошкі пілуюць на труны;

I ёсць жанчыны, што галосяць-просяць для дзяцей маісу

перад скрываўленым Хрыстом у Мехіка;

Ёсць і Гальфстрым, ён цёплы, жыватворны;

Ёсць могілкі за кіламетраў пяць адсюль,

застаўленыя, як палкамі ўпрытык,

Бясконцымі шпалерамі крыжоў

(Тут, дарэчы, крыжы і далёка, і побач),

I ёсць інжыр на кактусах Алжыра;

Ёсць гнуткія, даўгія рукі маёй каханай;

I ёсць чарніліца, што змайстраваў я з гільзы,—

мне яе не дазволяць адгэтуль адправіць;

І ёсць сядло маё пад праліўным дажджом;

Ёсць рэкі, верныя свайму кірунку-плыні;

I ёсць каханне, што мяне пяшчотна кліча;

Быў тут палонны бош —

ён на спіне цягнуў свой кулямёт;

На свеце ёсць мужчыны,

што ніколі не бывалі на вайне!

Ёсць індусы:

яны ў здріўленні глядзяць на еўрапейскія вёскі

і думаюць, смуткуючы, пра тых,

каго убачыць больш не давядзецца;

Ёсць усё, бо мастацтва ўяўлення

так высока ўзнялося у час вайны!

Вось з чаго складаецца сімфонія кахання:

Тут спеў кахання даўняга,

Гук пацалункаў згубленых каханкаў знакамітых;

Тут — крык кахання простых смертных,

замучаных багамі;

Герояў легендарных мужнасць,

нацэленая, як гарматы супраць самалётаў;

Тут — крык каштоўнасцей Язона,

I спеў апошні лебедзя,

I перамогі гімн,

калі ад першых сонечных праменняў

алень прачнецца і затрубіць;

Я чую крык Сабін, калі іх выкрадаюць,

Лісліва-таямнічы крык кахання ў джунглях,

I сокаў шум глухі ў ствалах трапічных дрэў;

Артылерыйскі гром, якім суправаджаецца

жахлівая «любоў» народаў;

I перакаты хваль, дзе нараджаецца

жыццё і хараство.

Я чую песню ўсёй любові свету!

I твары збялелі іхнія,

Раптоўна рыданне змоўкла…

Як снег на пялёсткі ціхія,

Як рукі твае ад слязы памоклыя,

Так ападала лісце з-пад інею

Раннім зазімкам.

Набліжаецца полк.

Вёска дрэмле, залітая водарным ззяннем.

Носіць нейкі свяшчэннік салдацкую каску.

Ну а бутля з Шампані —

Артылерыя гэта, ці не?

Вінаградныя гронкі звісаюць,

як на грошах хвасты гарнастаяў.

— Прывітанне, салдаты!

Бачыў я, як вы «ножку давалі» ў шарэнгах ля рэчкі.

Прывітанне, салдаты — бутэлькі з Шампапі,

ў якіх бродзіць гарачая кроў.

Пэўна, тут вы прабудзеце некалькі дзён,

а пасля: «У шарэнгу па тры —

Станавісь!», — як кусты ў вінаградніках нашых,

і — на фронт.

Я, куды ні папросяць, віно сваё бутлямі шлю,

Нібы поўныя хмелю снарады.

Сёння поўня, а светлая ноч — гэта вадкасць віна. —

Вінаградар спяваў, услаўляючы свой вінаграднік;

Вінаградар бяззубы, амаль што бязроты, спяваў

сам сабе ў глыбіні небасхілу.

Вінаградар, што й сам быў падобны на буталь жывы.

Ён, былы кананір артылерыі, ведаў, што значыць вайна.

Вінаградар з Шампані.

Вечарэе,

чуваць, як ідзе перапалка ў мішэнь.

Хай гуляюць салдаты, ім скора ў акопы на поўнач,

Дзе ўжо артылерыя з трэскам свае адкаркоўвае бутлі.

Бывайце!

Старайцеся, хлопцы, вярнуцца назад,

Хоць бог толькі ведае,

што з вамі здарыцца можа.

Пішу табе ў нашай палатцы прабітай,

Калі надыходзіць такая пара,

Што неба крывавай зарой перавіта,

А дзень не здаецца…

Пачулася «ўра».

Грыміць кананада. Праз спелае жыта

На нашы пазіцыі прэ немчура.

Жанчына заплаканая каля хаты,

Эх, ох, ах!

Па пыльнай дарозе на маршы салдаты,

Эх, ох, ах!

Паблізу ад шлюза — з вудай рабочы,

Эх, ох, ах!

I ямы траншэй, як запалыя вочы,

Эх, ох, ах!

Снарады, што бухалі і разрываліся,

Эх, ох, ах!

Запалкі, што болей у рукі не браліся —

Эх, ох, ах!

Усё ва мне з часам заглухла дазвання,

Эх, ох, ах!

Усё,

апрача майго кахання!

Эх, ох, ах!

Падкінем саломы,

Зірнём на снег,

Напішам лісты,

Пачакаем загаду,

Закруцім цыгаркі,

Згадаем каханне,

Зірнём на вінтоўкі,

На ружу зірнём!

Крыніца не высахла,

Саломы золата не пацямнела.

На пчолку загледзімся,

Не думаючы аб заўтрашнім.

На рукі нашы зірнём!

Гэта — снег,

I ружа, і пчолка,

I наша будучыня!

Красуня Мінерва — лятунак душы тылавой,

Крывавая зорка — карона мая давеку.

Розум — глыбока,

неба — над галавой —

Вось як цікава ўзброіў лёс чалавека.

Гора маё — не горшае ў нашым жыцці,

Бо зоркай стала

амаль смяротная рана.

Але пашукайце — і цяжка будзе знайсці,

Каб гэтулькі смутку ў збалелай душы ветэрана.

Пакуты палаючыя ў сабе і з сабою нясу я;

Так светлячок цягне цела сваё,

што гарыць, палымнее.

У сэрцы салдата так Францыя б’ецца, пульсуе,

Як б’ецца гарачы пылок у сэрцы лілеі.

Спявае певень… Мару я… Гайдаюцца галіны,

А лісце іх нагадвае матросаў пры гайданцы.

Крылатыя і вёрткія, нібы ікар падроблены,

Сляпыя варушыліся, нібы мурашкі,—

Глядзелі ў дождж у люстра тратуара.

Натоўп са смеху лопаў, як гронкі вінаграда.

Мой дыямент жывы! Не пакідай мяне.

Салодка спі. Ты ў хаце роднай,

і табе належаць

Мой ложак, лямпа

і мая прабітая старая каска.

Зірні на ясныя сапфіры, адгранёныя ў Сен-Клод.

Дні былі ясныя, нібы смарагд зялёны.

Я ўспамінаю цябе, горад метэораў,

Дзе я не спаў начамі ад тугі і зораў.

Цвілі сады, я рваў святла букеты.

Даволі неба нам палохаць!

Няхай маўчыць і не заікнецца!

Так цяжка уявіць,

Наколькі людзі

Ад поспехаў дурнеюць, спакайнеюць!

У інстытуце ў юных слепакоў дапытваліся строга:

«А ці няма тут сярод вас крылатага сляпога?»

О, чалавек! Шукаеш мовы новай,

новых слоў.

Для іх граматыка не знойдзе правілаў, умоў!

Старыя словы спарахнелі ад сваіх гадоў.

Па баязлівасці і звычцы

Сёй-той у вершы цягне іх патрошку,

Яны, нібыта хворыя,

прыкутыя да ложкаў.

I стануць неўзабаве людзі маўчунамі:

ўсё адно,

Хапае мімікі і жэстаў у кіно.

Але мы ўпарта жадаем гаварыць!

Варушыць языком!

Для сябе,

для далёкіх унукаў —

Мы шукаем новых гукаў,

Новых гукаў, новых гукаў.

Мы шукаем зычных асобна ад галосных,

Зычных, якія ўзрываюцца глуха;

Пераймайце гукі ваўка,

Прымушайце іскрыцца гук насавы

і працяглы!

Цмокайце, шчоўкайце языком,

Карыстайцеся шумам глухім

Чалавека, які за сталом

Паводзіць сябе непрыстойпа!

Нават свіст прыдыхальны пляўка

Будзе гукам нязвычным,

зычным!

Нават розныя выбухі губ

Зробяць вашу размову трубным клічам!

Навучыцеся лаяцца па ўласнай волі!

Што за літара ўдарная, быццам звон,

Сёння ў памяці нашай гучыць?

Мы не заўсёды разумеем радасць цудаў,

Мы ў адчуванні новых рэчаў — беднякі.

О, дружа мой, надыдзе час і ўжо не будуць,

Цябе не будуць клікаць цягнікі.

Глядзі, пакуль не позна, на чыгунку,

Глядзі на рэйкі, чалавек:

Яны павернуцца ў другім кірунку,

I знікнуць, смешныя, прыгожыя, навек.

Дзве лямпы зіхацяць перада мной,

Як дзве жанчыны, што з мяне смяюцца,

Схіляю я тужліва галаву

Пад гэтым позіркам пакеплівым, жаночым.

Разліўся гэты смех

Усюды!

Рукамі размаўляйце,

пстрыкайце вясёла пальцамі,

Сябе па твары біце, нібы ў барабан!

О, словы!

Яны ля міртавай дубровы;

I плачуць Антэрос і Эрос.

А я пад самым небам горада жыву.

Слухайце мора!

Далёка стогне мора

і крычыць самотна.

I голас мой адданы, нібы цень,

Ператварыцца хоча ў цень жыцця,

Няверным хоча быць, як ты, жывое мора!

Матросаў мора прагнае знішчае,

Як ідалаў-багоў,

і мае крыкі косіць.

І толькі цень ад крылаў чаек,

Здаецца, тое мора зносіць.

Успыхне слова — здрыганецца бог.

Ты падыдзі, дапамажы мне!

Рукі я шкадую,

Што песцілі мяне любоўна ў дні трывог.

А заўтра што?

Які аазіс рук знайду я?

Ты разумееш радасць бачыць новае?

О, голас! Размаўляю я на мове мора.

I ў порце, уначы, ў паскудненькіх тавернах,

Я больш упарты, чым страшыдла з Лерны.

Па вуліцы плывуць мае абедзве рукі,

I пальцамі абмацваю я горад свой.

Яшчэ не ведаю нічога.

Хто ведае —

Знайду я заўтра вуліцу жывой?

Куды мая павернецца дарога?

Ты помні, што чыгунка з часам

Выйдзе з моды.

Глядзі, ўглядайся!

Перамога, перш за ўсё, ў наступным

Убачыць блізка

Тое, што далёка —

Усё поўнасцю!

I хай па-новаму

Усё назавецца!

Гляньце! Я увесь перад вамі,

поўны сэнсу разумнага:

Я не толькі ўведаў жыццё,

А ўсё, што жывыя

Могуць аб смерці даведацца;

Зведаў горыч і слодыч кахання,

Часам навязваў людзям ідэі свае,

Мовы розныя вывучаў,

Пабываў у вандроўках далёкіх,

I вайну я прайшоў з артылерыяй

і пяхотай.

Ранены ў галаву,

пад хлараформам трэпанаваны,

Я згубіў сваіх лепшых сяброў

у жахлівых баях.

Я ведаю столькі аб мінулым

і сучасным,

Колькі можа ведаць адзін чалавек.

Сёння мяне не трывожыць вайна

Паміж памі, сябры, і за нас;

Справядліва мяркую аб сварцы працяглай

Між Традыцыяй і Адкрыццём,

Між Парадкам і вялікім Пошукам.

Вы, надзеленыя вуснамі,

падобнымі да боскіх,

Вуснамі,

якімі размаўляе строй-парадак,

Не судзіце вельмі строга,

параўноўваючы нас.

З ідэаламі Парадку!

Мы, шукальнікі,

імкнёмся

Невядомы край адкрыць.

I не ворагі мы вашы!

Для сябе адкрыць жадаем

Незвычайныя ўладанні:

Таямніцу ў кветках яркіх

Знойдуць тыя, хто шукае.

Там — нябачаныя фарбы,

Ззяюць новыя агні,

I міраж, якому трэба

Даць рэальнае жыццё.

Так! Разведаць мы жадаем

Дабрату краіны светлай,

што пакуль яшчэ маўчыць.

Можна час прагнаць са свету,

Ці вярнуць яго ізноў.

Літасці мы заслужылі!

Мы ваюем на граніцах

Будучыні і прастору,

Літасці прашу да нашых

Хібаў і грахоў!

Вось і лета запалала —

Час шалёны надышоў.

I маё юнацтва сёння

Памірае, як вясна.

Сонца смелае ў зеніце —

гэта розуму усход,

Гэта мой чаканы год!

Мне б за ім ісці нязменна,

Каб любоў маю ўвасобіць

У прыгожы, чысты вобраз!

Да мяне прыходзіць шчасце

У выглядзе Красуні рыжай.

Запалалі косы ўранку:

Быццам пасвяцца маланкі

На пялёстках чайных ружаў.

Людзі, блізкія, далёкія,

Людзі, смейцеся з мяне!

Адтаго, што надта многа

Ведаю ў жыцці такога,

Пра якое я адразу

не адважуся сказаць.

Ды і самі вы, напэўна,

не дасцё ўсяго сказаць!

Майце літасць да мяне!