Аповесць пра князёўну Рагнеду

«ТЫ — НЕ АДЗІН ТУТ!..»

Адна ў Гарыславы ўцеха — гэта дзеці. Дачушкі-шчабятушкі і сыночкі, як грыбочкі, — так ласкава называла іх сама княгіня. Хапае нянек у харомах. Але яна адна выхоўвае сваіх крывінак. Кожны дзень расказвае ім казкі ці паданні пра сівую мінуўшчыну, літары пісьмовыя паказвае, што для славян прыдумалі браты Кірыла і Мяфодзій. Вельмі часта ходзяць яны і на бераг Лыбедзі. Усе разам, нават Яраслава бяруць з сабою, хоць ён ад нараджэння хворы на ногі і зусім не можа хадзіць. Дзеці гуляюць, а Гарыслава глядзіць на рачную нястрымную плынь і ўсё пра штосьці думае. Доўга, нібы скамянелая, стаіць і не варушыцца, пакуль да яе не прытуліцца першынец Ізяслаў: «Мама, раскажы яшчэ пра Полацк!..»

Восем гадкоў стукнула княжычу. Статны расце вой. Толькі надта ўжо ціхмяны і задумлівы. Праўда, як зірне блакітнымі вачыма, быццам пырсне прыгаршчамі вадзіцы дзвінскай. Зашчыміць на сэрцы ў Гарыславы: якраз такія вочы былі і ў яго дзеда Рагвалода...

Міналі дні. Паміж прыслугаю пайшлі чуткі, что князь Уладзімір зноў надумаўся жаніцца. Гэтым разам з грэцкаю прынцэсай Ганнай. Доўга не заяўляўся ён у ціхае Прадславіна. I вось аднойчы, вяртаючыся са звярыных ловаў, заскочыў, каб пагалубіць сваіх дзетак. Прыехаў з гасцінцамі ды падарункамі, а яны чамусьці не спяшаюцца ў бацькавы абдоймы, туляцца палахлівымі птушанятамі да маці.

Добра пасля здабычлівых ловаў пасядзець у цёплай святліцы, выпіць віна ці мёду, адпачыць на мяккім ложы. Застаўся князь у жончыных пакоях начаваць. Хмельнаму ды стомленаму, соладка яму спіцца. А ў Гарыславы сэрца аж дрыжыць ад болю і пякучай крыўды. Прад вачыма, як наяве, паўсталі родныя твары забітых бацькі, маці, братоў малых... Забойца ж іхні — побач з ёю, Гарыславай. Даўно наспеў час адплаціць яму за здзекі!

Княгіня ціхутка ўстала з пасцелі, дастала з мужавага пояса нож і нахілілася над Уладзімірам...

I якраз у гэтае імгненне князь прачнуўся. Убачыўшы нож, схапіўся за жончыну руку. Сказала яму Гарыслава:

— Ты бацьку майго забіў, зямлю яго паланіў, а цяпер не любіш мяне разам з дзецьмі!..

Князь загадаў Гарыславе апрануцца так, нібы да шлюбу, сесці на белай пасцелі і чакаць, калі ён прыйдзе яе забіць.

Гарыслава зрабіла ўсё, як ён загадаў. Потым пабудзіла старэйшага сына Ізяслава, дала яму ў рукі аголены меч і папрасіла:

— Калі прыйдзе бацька, ступі яму насустрач: «Бацька, ты — не адзін тут!» Ізяслаў так і зрабіў. Уладзімір, калі ўбачыў у сынавай руцэ меч, сказаў:

— А хто ведаў, што ты тут? I апусціў свой меч.