Душою з небам гаварыць [Выбраная лірыка]

М. К. ЧУРЛЁНІС. ДЗЕНЬ

Ніяк не ўстаць.

Ніяк не распрастацца.

У невядомасць цягне, бы ў смалу.

Але ўпіліся ў край планеты пальцы,

Усходзіць галавы цяжкой валун!

А за спіною —

Дзень таго не бачыць, —

Хай бачаць тыя, хто сустрэне Дзень! —

Як тайны вырыс Космасу,

Маячыць

Светлая постаць —

Часу пільны цень.

Ляжыць зямля пустынная, нямая.

Стварэнню свету йсці ў каторы раз!..

Глядзіць нам проста ў вочы, не міргае,

З засцерагальна ўзнятым пальцам

ЧАС.

ЖЫЛА-БЫЛА РАКА

«Не адгаворвайце, — рака прасіла

Сваіх разумных, асцярожных сёстраў. —

Я маю знаць, што там, за гэтым лесам.

Я толькі гляну і назад вярнуся».

А за дубровай стэп ляжаў асмяглы,

Любімы толькі кавылём ды ветрам.

І рэчка-неўгамонка навучыла

Яго, няплоднага, сады выпешчваць.

«Малю, застанься тут! Навек пашана

І слава з тваім імем будзе зліта».

«Даруйце... Але ж мне мусова трэба

Даведацца, што там, за той гарою...» —

Шапнула рэчка стэпу вінавата.

Быў шлях яе і доўгі, і нялёгкі.

Нарэшце стаў лавіць напяты слых

Якісьці невыразны, певыказны,

Як мара неакрэсленая, пошум.

Забілася няроўна, гулка сэрца

У шчасным прадчуванні адкрыцця.

Ды трэба ж!

Паслізнулася рачулка

На шэрай, абыякавай скале

І ўніз — грудзьмі ў бяздоннае правалле!..

I, падаючы, шчэ вярнуць паспела

Замоўленай сівой цясніне мову

І на ляту ўжо ўчула шчэ пра мора,

І мільганула яснае: «Дайсці б!..»

Жыла-была рака...

Жыві, рака!

1970

* * *

Ловяць далягляд

гады імклівыя, —

Таямнічы, непазбежны дар...

Чалавек адно датуль шчаслівы,

Покуль сам

умее шчасце даць.

І адвеку

будні нашы ўпарта

Цвердзяць,

новы беручы рубеж:

Дай нам,

лёс,

таго, чаго мы вартыя,

Каб не здрадзіць нам

самім сабе.

1977

ПРЫЦЯЖЭННЕ ЧАСУ

Жыццё з маленькага вучыла:

Як ні мудруй тут, ні пручайся,

А немагчыма, немагчыма

Адолець прыцяжэнне часу.

Агорне веснавосць павеву —

І квеценню зазорыць мусіш,

Як абрыкосавае дрэва,

Прыручанае Беларуссю.

Скапычаныя смуткам гоні —

І неспазнанага прасторы...

Ты стаў дасведчанней сягоння,

А шчаслівейшы быў учора...

У ледзь ацямлівым галопе —

То па пустыні, то па жыце.

І стукае у грудзі попел

Усіх згарэлых побач жыццяў...

1983

* * *

Калі б на свеце меўся бог,

Услед за мудрацамі Усходу я

Такой малітваю яго маліла б:

— О, божа, дай мне сілы не змяняць

Таго, чаго змяніць не ў сіле я;

— І дай мне мужнасці зрабіць усё,

Што я ў жыцці маім зрабіць павінна;

— І дай мне мудрасці, каб разлічыць,

Што — не пад сілу мне, а што — мой абавязак...

* * *

Дэкаратыўная свяча

На століку;

а на марозе —

Напята-белая бяроза...

Адкрэсліць!

Занава пачаць!

Што адцвіло — таму сатлець,

І ўжо няма другога выйсця,

Як толькі —

пераможна смець

Шукаць лістотай новай высяў.

І не баяцца перамен

У лёсе,

гэтак, бы ў прыродзе!

Як выдых:

Хай былое — тлен,

І як удых:

Няхай зародзіць!

1977

* * *

...А ноччу глуха лес шумеў.

А ёй прымроілася мора...

I расступаўся смольны морак,

I хваля падала да ног.

I да яе, знікуль і знекуль,

Плыў той, каго так доўга прагла,

З чыёй рукі ўсе беды — прахам,

Хто ісціну адкрыць ёй мог...

Чаму ж разумнасць — рэдкі дар?

Чаму, як не змаўчыш на пошласць,

Не абмінеш чужую подласць,

Набудзеш ворага павек?

...I нахіляліся яліны

Ў адказе жорсткім і адзіным

Да абяссоненых павек.

1969

I ДЗЕЛЯ ЦЯБЕ

Не бойся,

Не палохайся постраху адзіноты:

Гэта ўява твая,

Не болей,

Калі нават найпершыя людзі —

Адам ды Ева —

Не былі адзінокія

У Сусвеце.

I дзеля цябе

Сонца свеціць!

Не бойся,

Не лякайся пачвары смутку,

Якая

Жудна рыкае

Пра марнасць твайго існавання:

У скутку,

Гэта ўява, не болей,

Калі нават зялінка малая,

Адкрасаваўшы,

Зноў, з мёртвых устаўшы,

Сонца шукае.

Усміхніся:

Дай навочна з'явіцца таму,

Што вечна

I ў табе залачае, —

Твайму Вялікадню,

Тваёй перамозе радасці

Над адчаем!

Усміхніся ўсяму,

Што варожаю цемраю гнеціць:

I дзеля цябе

Сонца свеціць!

ЖЫЦЦЁ — ЯК КАЗКА

(да партрэта Сент-Экзюперы)

Жыццё, сапраўды, як казка:

Ідзеш ад бяды да бяды.

То сцюжна, то слізка, то гразка,

То моташна да жуды.

Туманам забрана поле.

Ідзеш ад надзей да надзей.

Але не сляпая доля.

Бо плуг твой цябе вядзе.

Канчаецца ўсё шчасліва, —

Шчаслівы ў казак канец, —

Заснеш пасяродку нівы,

Спакоены ўрэшце жнец.

1983

* * *

Мы стрэнемся, хоць нас ужо не будзе,

Не будзе ні мяне, ані цябе.

Наступнікі, нязнаныя нам людзі,

Аявяць немагчымае цяпер.

І той, хто нас адорыць стрэчай гэтай—

Сярод уласнай лютае зімы

Знячэўку словам нашым абагрэты—

Не будзе нават всдаць ён, што мы

Нягучнай тою, запаветнай песняй,

Што болем адазвалася на боль,

Нябачана ў чужой душы ўваскрэслі.

...А тут я размінулася з табой.

1974

ВЕРНАСЦЬ РАДАСЦІ

Хай шмат не збудзецца, бо не збылося,

Хай праўду кажуць, яшто як ад відна,

Так будзе й да цямна, -

Усё злілося –

Учынкі, словы, немач безгалосся –

У вечнай прозе, ёсць яна адна:

Быць верным радасці, як верная нябёсам

Галубізна.

1970

ПЕСНЯ

«Сонцам

Дзень пачынаецца.

Ясным сонцам адметны дзень,

Як бы хмары ні слаліся нізка» —

Ценем вернай ахоўніцы

Песня гэта

Шчымліва за мною ідзе

Ад калыскі.

Не прыстаць,

Не здарожыцца,

Не звярнуць на пярэдых, спачын,

Не пакінуць абурана,

За сабою не ляпнуць дзвярыма, як векам.

Песня помніць:

Адступіся яна ад людское душы —

І ўжо не ўберагчы

Анічым

Чалавека.

* * *

Узмах крыла, узмах крыла —

Ляцець шчэ доўга, доўга...

Да веры годнага святла,

Да ўласнатворнага святла —

Узмах крыла!

Дзе Песня галаву ўзняла,

Там шэрасці не выжыць.

З нікчэмства быту — да святла,

Да святадарнага святла —

Узмах крыла!

Раскоша сецяў напляла,

Сляпыя гінуць душы...

Каб стаць відушчым — да святла,

З сіла любога — да святла —

Узмах крыла!

Каб толькі Прыгажосць была

I смагай, і памкненнем.

Пакуль хоць каліўца святла

Надзея песціць — да святла —

Узмах крыла!

Узмах крыла!

1973

БАЛАДА МАРЫ

Дзівосным пер'ем грае цёплы птах, —

Ажно шчыміць і замірае сэрца

Ва ўзбуджана шчаслівай паняверцы

Раскошу гэту бачыць блізка так.

І рукі узлятаюць да яе,

І пальцы чуюць трапятлівасць цела!

Але,

зіхоткая,

амаль нясмела

Ірвецца птушка прэч

і растае...

Асірацела гойдаецца трон —

Вечназялёны куст, што цуд той гушкаў.

Была такой вясёлкаваю птушка —

Скуль на далоні чорнае пяро?

1974

БАЛАДА РУХУ

Біты шлях пад нагамі

ці ні следу няма?

То імгла,

то прызыўна далягляд замаячыць,

Быццам змрок расхінае

святлістая доля сама

Рукою гарачай.

Пагражальна правіслі над зямлёй правады —

Чалавека хітае

ад смяртэльнай напругі

Шчасцятворнай, пакутнай,

самаахвярнай хады

За другі.

Быць не можа ў братэрства нічыйных палос,

Між людзей

быць не можа старонняга болю!

Даўжынёй у стагоддзі дарога;

толькі днець пачало

Над доляй.

1975

* * *

Здаецца ж, і лес наш не цёмны,

І час не глухі наш, не позні, —

Канае самотнае рэха:

Гукаем,

Ці чуем адказ?

Блукаем.

І зноў спадзяемся.

Ігліцаю коле туга,

Каб нам у ваколле ўзірацца

Напружаней і пільней.

Часцей пераходзяць дарогу

І зорка, і рыбіна, й звер,

Каб мы адшукалі нарэшце

Сябе —

Чалавека.

1976

ЗВЫЧАЙНАСЦЬ ПАД МІРНЫМ НЕБАМ

Гарэзяць на падворку дзеці.

Курыць туманцам нізкім пожня.

Усё звычайна ў гэтым свеце:

І першы ўсхліп, і ўздых апошні —

Як дым над комінам вясковым,

Як тонкі месяца акрайчык.

Спакон вякоў было такое:

Смяюцца людзі, людзі плачуць.

Ступае на каціных лапках

Ноч зорна-жнівеньскае масці.

Чаму ж ад кволай думкі зябка —

Што згэтуль знічкай мне прапасці?

Усё звычайна ў гэтым свеце,

І першы ўсхліп, і ўздых апошні —

Былі каб толькі вечна дзеці,

І дым над комінам, і пожня!

Ды як набыць бясстрашнай сілы

Без горычы, без наракання

Сысці ў нябыт, а што любіла —

Пакінуць тут усё дазвання,

Калі й надзеінка не свеціць,

Што ўпэўніцца зноў будзе можна:

Усё звычайна ў гэтым свеце —

І першы ўсхліп, і ўздых апошні?..

1975

* * *

— Дзе завязваюцца ветры,

Тыя,

Што прыносяць буру

У чалавечую душу?

— У пустынях адзіноты.

1976

ЗАЗІРНІ Ў СЯБЕ

За гарамі, за марамі

Ёсць такі куток,

Дзе чарней начы асенняй

Змрочны мкне паток.

Ён зглынае ўсё жывое

На шляху сваім,

Найхаробрая істота —

Як сянінка ў ім.

Гінуць зоркі, гіне сонца

У глухой тужбе...

- Дзе ён, той куток злавесны?

- Зазірні ў сябе.

За гарамі, за марамі

Ёсць такая шыр,

Дзе пануе неасяжны

Шчасцямоўны мір.

Выпадковае, не мае

Там прытулку зло:

Толькі радасць, толькі воля,

I святло, святло

Над усім, ва ўсім, што чэзла

У глухой тужбе!..

- Дзе ён, край той блаславёны?

- Зазірні ў сябе.

1989

* * *

Узіраешся ў побыт —

бы расчытваеш почырк чужы, незнаёмы.

Зноў і зноў намагаешся ўцяміць

сэнс кожнага знаку —

іначай

застанецца замкнёны

сэнс

і слова, і тэксту ўсяго.

Можа, гэтым хоць разам

патрапіш?

* * *

Пры сцежцы

гарыць куст ружавы.

Мінаюцца з ім людзі

і зрываюць

дзівосныя бутоны.

Рукі ж мае —

пустыя.

Бо сцежка не мая?

ТАК ЗВАНАМУ РЭАЛІСТУ

Бядуеш: не цямлю як след,

Што свет скрозь ілжывы, злачынны.

Сама яго трохі звучыла.

Не трэба мне лекцый пра свет.

Ён часам папраўдзе турма,

Дзе людзі бязлітасна злыя,

Дзе сэрцы такія малыя,

Нібыта й зусім іх няма.

Дзе кожны адно аб сабе

Пыхліва, хапужліва дбае,

З убогай уявай аб раі,

Усё ў сваю норку грабе.

Жалёта казаць!.. Ды хіба

Яно не таму і балюча,

Што ў кожнай душы немінуча

Сядзяць — Чалавек і гурба?

Што гэта ж ад кожнага з нас,

Ад сэрца й сумлення залежыць,

Дабру нашы сцежкі належаць,

Ці зло мае сыты папас...

1985

* * *

Сакраментальна вырашаем,

Што не прыняць, што зберагчы,

Замоваю лясных вяршалін

Шукаем зорныя ключы.

Суладдзе душ пакутна творым.

Зляціць праменьчык па камлі,

Сасновы ў ногі кіне корань:

За неба ўдзячны будзь зямлі!

Спаткнуся.

Зорны ключ не блісне

Між асыцелае травы.

І прыме за паклон мой бліжні

Маё падзенне да крыві...

У СВЯТЛЕ МАЛАНАК

Не памыляецца наканаванасць.

Калі пры ясным сонцы заблукаю,

Як знепрытомненая,

У трох соснах,

Яна маланкай выбавіць з зацьмення,

Якая вокамгненна давядзе,

Куды зайшла я,

Дзе мая дарога.

Ці хопіць сілы на дарогу зноў?

Жывая засталася —

Значыць, хопіць.

Не памыляецца наканаванасць.

1981

* * *

Так доўга чалавек глядзеў пад ногі,

Навобмацак шукаючы дарог,

Нібы ў пачатку даў сабе зарок

Нідзе не спатыкнуцца, покі змога.

Якім пакутным быў няроўны крок!..

А зоры так зіхцелі над разлогай!..

І ўскінуў горда галаву нябога:

«Ад бед сябе я тут не абярог.

Быў я пакорны. Вырас нецярплівы.

Даволі плазаваць пад зорнай злівай:

З самое зоркі дом сабе зраблю!»

І ўладна з гэткай сілаю шчымлівай

Наблізіў зоры да сябе!.. Шчаслівы

Ці будзе ён, пакінуўшы Зямлю?..

ЗАВЯЛІКАЯ

Як Самота з госцяй Радасцю развітвалася,

Дык усё яе пыталася, дапытвалася:

— Што ж ты, мілая, так мала пагасціла?

Пэўна, нечым я табе не дагадзіла.

Мо няўдалай гаспадыняю была я?

Мо табе мая святліца замалая?

Пакланілася ёй Радасць і сказала:

— Ах, тваёй мне ласкі шчырае хапала.

Ты прабач, што пабыла як для прыліку я.

Не малая твая хата. Завялікая.

* * *

Яшчэ ўсё навіваецца вопрадзень

утульнасці, супакоенасці, святла, —

толькі б хто не чапіў

груба, жорстка выкручанага крыла,

толькі б хто —

незнарок, а ці неабачна —

зноў не вымкнуў ранейшага болю!..

Хай хоць трохі яшчэ

патрымае ў сваім прыполе

абярэжлівая спагада нябёсаў

на доле...

ЧОРНАЯ ЗОРКА

За разважлівасцю, ўдумлівасцю —

Як за крапасной сцянон.

Годны рух цвярозы твой,

Слова сказанае ўзважана,

Столькі вытрымкі паважнай, —

Закратованы спакой.

О якое гэта шчасце,

Што жыве на свеце хтось,

Каб хоць зрэдку, час ад часу

Выбаўляць цябе з палону

Незалежнасці тваёй.

Каб вяртаць табе самой

Існую цябе, такую—

Рассмяяную, слабую,

Безразважную, пакорную, —

Па якой няўсцерп смуткуеш

Па-за ўзведзенай сцяной •

Волі й мудрасці тваёй!..

Спагадаеш чорным зорам,

Звышмагутным,

Тым, з каторых

І праменьчыку не вырвацца...

АДПОМСТА

Жыву на Беларусі.

Беларуска.

Кахаю беларуса. —

Вось ён, мой

Найдасканалы свет:

Адзіна тут,

У Любасці дзяржаве,

I ўтульна мне,

I вольна мне,

I песенна.

Бо толькі тут

Я дыхаю паветрам праўды,

I справяддівасці,

I мовы прадзедаў маіх.

Так мала нас,

Шчаслівых узаемнасцю,

На заняхаянай адступнікамі,

На абабранай,

Абражанай зямлі радзіннай.

Ты й тут, Адпомста!

1987

НЕ ДАЙМАСЯ

Прытульныя, ўсеачышчальныя,

усёзагойлівыя воды

Нашай любасці!..

Непараўнаная ні з чым,

Адзіная такая,

I такая ўсеагульная, —

Не драбяза,

Не драбяза яна пад зорамі,

Дзе ўжо блукае прывід «зорных войнаў».

Бо што ж яшчэ тут

Здольна з мораку выводзіць,

Калі не распрамененыя сэрцы?

Не даймася ж руйноце

Ачужання!

Хай будзе шчаслівейшы свет,

Хай будзе ён трывалейшы

I намі!

1985

ДВА АДКАЗЫ

- Скажы, каханне, адкажы,

Што дорага табе найболей?

- Годнасць і воля.

- Скажы, каханне, адкажы,

Дзе смерць твая, тваё крушэнне?

- У прыніжэнні.

1987

* * *

Бачыць Бог,

ты напраўду рады,

калі я сама

да цябе азавуся,

ты напраўду рады,

і гэтаму, бачыць Бог, рады

няма.

Адхварэлі?

Закаяліся?

Трапятліва малюся

да роўнаапостальнай Ніны:

памажы нам, Святая, ўтрымаць

і на цяперашняй сцюжы

наш трыкір,

нашыя тры святліны:

свечкі,

птушкі

і ружы!..

ЯК ПАДУМАЦЬ. САБЕ САМОЙ

А як падумаць:

Гэта ж колькі іх, людзей тых, на зямлі,

Што нарадзіліся з табой адначасова —

У той жа год, у той жа самы дзень,

у тую ж самую гадзіну!..

То няўжо

Дарожкі ўсіх-усіх іх праляглі

Праз кушчы райскія,

Адно табе

Даводзіцца брысці ледавікамі гора?..

Няўжо нікога болын,

Адно цябе

Пякельная тут мучыць смага,

Бо ўсе жаданыя азёры

Апынаюцца саланчакамі,

Як толькі прыпадаеш ты да іх?..

Няўжо адзіна ты

У знемагальным пошуку сцяжыны,

Якая вывела б з сіроцтва?..

Аж смешна, як падумаць!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I ўжо лягчэй ісці

З усімі разам.

1985

З РАНКУ I ДА ВЕЧАРА

У юнацтве жывеш,

Не дужа думаючы

Пра вынікі ўласных учынкаў.

У сталасці,

Жорстка зранены ў вечных сутычках

Уявы і явы,

З павагаю часам глядзіш

На свой вопыт жыццёвы.

Але ён немінучы, прыход той хвіліны,

Калі да бязлітасці ясна сам бачыш:

Жывеш па старых шпаргалках.

1987

* * *

На лёс ці варта наракаць?

Ныццём нягоды не адужаць.

Жыццё заўжды — іспыт на мужнасць.

Яе ж не возьмеш напракат...

1971

ПАПАРАЦЬ-КВЕТКА

У якой пылінцы,

У якім камені,

У якой зёлцы,

У якім звярку

Шчыравала сотні эпохаў ты,

Агню спрадвечнага іскрынка жывая

Пад гэтым часовым няўдалым назовам

«Мая душа»?

Бо плоць і мая для цябе —

Толькі чарговая — з безлічы — абалонка.

Вылузнеш —

Не азірнешся нават.

Даруй, што яшчэ я не тая істота,

Якой ты прагнеш,

Якая цябе адшукае,

I цябе адняволіць,

I пераможа табой

Усе моракі свету.

Яна ж некалі спраўдзіцца,

Казка пра папараць-кветку.

Абавязана спраўдзіцца.

I ты ведаеш гэта.

1990

СЛУХАЮ ДЗІЎНУЮ ПТУШКУ

Слухаю дзіўную птушку.

Няма яе ні ў пакоі, ні ў двары.

Няма яе ні ў клетцы, ні ў кусце.

Нават ва ўяве няма птушкі гэтай.

Бо гняздо яе —

На крайнім памежжы

Сэрца і пусткі.

Загрубелым слыхам,

Прывучаным да какафоній,

У напрузе салодкай лаўлю

Чысты-чысты,

Няведамна гарманічны

Загадкавы голас.

Ён яшчэ гэткі далёкі,

Што здольны прабіцца насустрач

Толькі зіхоткім бліскам —

Знакам усемагутнай

Неспазнаванай дагэтуль радасці.

Дзе ковы мае,

Дзе сама я?!.

Выклікаю,

Слухаю светлазарную птушку...

1990

ПАГЛЯДВАЙМА Ў НЕБА

Каб змрок не пасіліў да рук нас прыбраць,

Паглядвайма ў неба пры кожнай нагодзе:

Нам зоры сусвету

штоночы

гараць,

Нам сонца сусвету

шторанку

ўзыходзіць.

Паглядвайма ў неба, і вочы расплюшчацца,

I вушы адчыняцца, і морак растане:

Бо сэрца не схоча стаць рэчывам тым,

Якое ні промніка не вылучае.

Паглядвайма ў неба!

1992

ДА СВЯТА

На свеце, й праўда, роўных не бывае:

У нечым хтосьці першы, хтось другі.

Але няхай нас гэта не кранае,

Каб не казалі нашы варагі,

Нібы няма ні шчырасці, ні згоды,

А добры лад ёсць толькі напаказ.

Зла са святлом змаганне йдзе заўсёды.

Няхай святло перамагае ў нас!

Бо толькі ў ім душа расце крылата.

Хай не пакіне нас такое свята!

1991

ЗЕРНЕ

Калі спелае зерне пшанічнае

Падае ў глебу,

Вылушчваецца з яго

Пшанічны колас.

Калі чалавек у зямлю сыходзіць,

Вылушчваецца з яго

Зернейка Духу.

Толькі чалавек помніць,

Што пшаніца была аўсюгом,

I памагае ёй быць пшаніцай.

Толькі чалавек забывае,

Што быў ён глінаю

I што хлеб надзённы

Здольны браць яго ў рабства.

Калі зерне пшаніцы

Падае ў глебу,

Вылушчваецца з яго

Пшанічны колас.

Калі чалавек у зямлю сыходзіць,

Вылушчваецца з яго

Зерне Духу.

Зерне Духу раба,

Які воблік набудзеш?

1990

У ДАЛІНЕ СЛЁЗ

I ў Даліне слёз — так, як у раі:

Кушчы, травы ў квеце ды ў расе,

Птаства свету слодычна спявае

I ў Даліне слёз, і неба грае —

Але

ціша перуны пасе.

Бо ў Далше слез — так, як у раі —

Канавана ўсім Любоў-Мілосць,

Але там яна ўсё абдымае, А ў

Даліне слёз дарма чакае

Ласкі нашай, нібы лішні госць.

I шалеюць у Даліне слёз

Шалам ды крывёй правакаваныя

Бедствы, землятрусы ды ўраганы —

Варагоўляй

выкаханы

Лёс.

1991

З ВАЧЭЙ ДАЛОЎ — I З СЭРЦА ПРЭЧ

Прымаўка гэтая

Бяскрыўднай малачаінкай гайдалася

Вакол шляхоў чужых, —

Каб на маёй сцяжыне асатом

Аднойчы ўпіцца мне ў свядомасць:

«Так, праўда.

Прысягі —

Ноша непасільная

Для сэрца».

Змірыся з гэтым,

Памяць.

1980

* * *

Божа,

Ты й дзеля мяне расхінуў белы свет:

дзякуй!

Вось, расхінаюся й я прад Табою,

растапляюся —

да самастраты,

да страты ўласнае самсці зямной,

каб святоўнай святлотай

растапілася

горкая пладавіна

абмежаванасці і спаняволі.

ДАРОСЛЫЯ ДЗЕЦІ

Шукаем у спадарожніку

нават не водбліск, не водцень, не водгалас,

а ўсё нашае ўласнае "я"

унайлепшым,

у найдасканальшым яго варыянце, -

без ніякіх гарантый,

але з верай, што -

знойдзем!

А потым -

а так неўзабаве -

слёзы, і крыўды, і роспач

з укарэньваннем у зацятасць,

а потым-

атрутная калючына цярновая,

увагнаная ў сэрца сёння там,

дзе ўчора гойна тулілася

да нясцерпу жаданае

абяцанне

апошняга пялёстка рамонкавага,

яго залатая зазнака

любасці і пяшчоты.

Стаімо на рагу

захаду і ўзыходу ўласных ілюзій,

сплаканныя, знерваваныя,

з дакорамі да спадарожных.

Бездапаможныя.

Дарослыя дзіеці.

АМАЛЬ КАЗКА

За гарамі, за даламі,

За бяссоннымі начамі,

Жыў ды быў вялікі цар —

Смутак, духу валадар.

Быў той дух і сам не зломак,

Моцны, горды быў той дух,

Адалець часінай злою

Мог любую ён бяду.

Добра нам даўно вядома:

Страшыць толькі невядомасць.

Сёння знае дух паболей:

І ўсёведанне падчас

Пазбаўляе волі

Нас.

І тады прыходзіць смутак,

Запаноўвае ў душы,

І ягоны,

Ласкай люты,

Голас

Цяжка заглушыць.

Немагчыма запярэчыць

Праўдзе голасу таго,

Што ўскрывае недарэчнасць

Запаветнага ўсяго.

Як уласную няздарнасць,

Так яскрава бачыш марнасць

Спадзяванняў, намаганняў,

Пашанотнасці,

кахання...

І адзіным выйсцем будзе

У безвыходнай той журбе:

Памагаць, чым можаш, людзям

І не плакаць аб сабе.

ПЛАТА

Колькі важыць святло? —

З адказу на гэта

Прырода не робіць сакрэту:

Хоць бы столькі,

Колькі важыць пялёстак вішнёвага цвету.

А колькі ж каштуе святло? —

Белы свет

Знае плату адну за яго спакон веку:

Жыццё чалавека.

1982

НЕАСЯГЛАСЦЬ

Ведай карэнне і плады, і аддай

іншым лісце, якое змяняецца штогод.

Жывая Этыка

Н только высоко, у царскнх врат,

Прнчастный тайнам, — плакал ребенок.

Аляксандр Блок

Улада мінальных настрояў —

Што й любая часовая ўлада:

Варта змяніцца варункам,

Як мяняюцца гаспадары,

I —

Альбо хаўрусуй з імі,

Альбо памры!

Ніхто паміраць не хоча.

Народжаныя —

Пакуль хоць неяк жывецца —

Жывём,

Ахвоча

Хлеб штодзённы ашукных прынадаў —

Ад шмоцця

Да палітычных звадаў —

Жуём.

Душою мрэем аб лісці, аб лісці...

I -

Запазычваемся ўсяму:

Зямной калысцы,

Роду свайму,

Жыццю самаму.

Азброеным дзідамі

Спажывецкіх настрояў

Не да згадак пра Лота, пра Ноя.

...А за сцяною

Няўцешна рыдае

Дзіцянё малое...

1993

ЛЮДСКАЯ ДОЛЯ

Такая ўжо нашая доля —

Не ведаць адхлання

Ад болю за ўсіх нас,

Ад болю

I ад спачування.

Цягнуць, узваліўшы на плечы,

Уласную ношку

Пакут і надзей чалавечых,

I ўласнай дарожкай

Стварыць хоць бы пробліск на выйсце

Знямогламу духам,

Каб ён,

Як пупышка — да лісця,

Быў прагны да руху.

Каб ён,

Нібы завязь — да плода,

Між горкага голля

Выспельваў людзям пагоду.

Такая ў нас доля.

1984

НЕ РУЙНАВАННЕМ

Нявечнай у плоці

Чалавечай істоце

Звеку прагнецца

Утрываліць сябе —

Як не дзеткаю,

Дык хоць іншаю помнай

Кветкаю.

Ах, красуйце,

Любоў да неба і глебы!

Красуйце,

Адоранасць ды азоранасць!

Шчыравернасць! Падзячлівасць!

Пашанаванне!

Спагадліва-мудрае

Правінаў чужых

Дараванне!

Хай парасткам крыўдаў

Не знойдзецца месца на градзе

Ў тым садзе:

Надта ж порстка

Развінаюцца з іх ядавітыя дрэвы

З квеценню гневу

I пладамі адпомсты.

Аніколі яшчэ аніхто

Не меў супакою

Пад кронай такою.

Аніколі яшчэ аніхто

Не патрапіў стацца шчаслівым

Там,

Дзе непапраўна марнеюць,

Задыхаюцца

Ў раздражнёна-папомслівым чадзе

Пышнатраўе

Годных людскіх дачыненняў,

Спеўнае птаства

Найлепшых намераў, здзяйсненняў.

Навечнай у плоці

Чалавечай істоце

Самаруйнотаю

Не абвянчацца

З жывадзейнай святлотаю

1993

ПРА ПЕРАМОГУ

Боль гэта - боль. І покуль ім акуты,

Як ні бадзёрся, зазнаеш пакуты.

І толькі калі час яго мінае,

Тады пакутаў іста высвітае.

Але не кожны, ой не кожны бачыць

Боль як нябёсны знак сябе іначыць.

Шырэюць ды глыбеюць скаргі, жалі,

Збіваюць з ног брыды ўсялякай хвалі.

Мы падаем і стогнем у знямозе, -

Але мы ёсць. І мы яшчэ ў дарозе.

Дасужы цемры князь, дасужы й дужы, -

Але палаюць ранаў нашых ружы,

Усё шчыльней сціскаецца аблога,

І паратунак - толькі перамога!

УГНЯЗДУЙ МЯНЕ Ў СЭРЦЫ

Пілігрыму ад поўдня да поўдня

Цераз плыўныя нетры часу

Зоўна выбліснуў промень з Усходу:

— Я апірка твая: не будзеш

Выпускаць мяне з рук у дарозе -

Не зняможашся па куп'іску,

Па каменні не падаб'ешся.

Я - апірка твая. І кладаа:

Не сцураешся, не разбурыш -

Правяду цябе лёгка, лётка

Цераз твань і цераз правалле.

Кладка я твая.

І апірка.

І цяпельца на гострых проймах:

І сагрэю я, і разважу,

І ў жарынку сэрца зыначу,

Калі ў сэрца мяне ўбярэш ты

Як святло, як святло Любові

Калі ў сэрца мяне ўбярэш ты,

Калі мне аднаму слугавацьмеш -

Успануеш сам над сабою,

Над памрокам і над бядою,

Над ступою між зор, пілігрыме.

Угняздуй мяне ў сэрцы.

НА ЗМЯРКАННІ

Сярнічкай успалымнёнаю

успалымнёная свечка

гарыць-згарае,

сябе ў новую форму пераплаўляе.

Што як можа,

так дзеі гэтай і спрыяе:

жар, і кнот, і свечка самая,

і паветра халоднае, што яе атуляе.

Была калонаю,

сталася гронкаю вінаграднай,

што прыляпілася на камлі

маёй вечаровай задумнасці

саду.

Па адной

асыпаюцца вінаградзіны,

рвуць думак цьмянае, ухілістае,

далікатнае прадзіва.

Задзьму пялёстак агню,

хай ацалее агарачак -

на тую часіну, дзе жывуць,

ужо ні пра што не марачы.

СКРЫПКА

Скрозь -

богава дрэва ды скрыпень.

Надхмар'я ідолу бяседа.

Адкуль,

кім забытая скрыпка

Тут, дзе ні сцяжыны, ні следу?

Зусім учарнелая дэка.

А струны іржою не ўзяты...

Ці гэта

душа чалавека,

Што фібрамі ўсімі напята,

Каб суадпаведна азвацца

І на матылька, і на жабу,

Не ўмеючы гукам схавацца, -

Сама

ці брыда,

ці паваба...

СВЯЦІСЯ!

...Не іду па вадзе,

А лячу над лядзянай балотнай вадою...

...Не сцяжынка вядзе —

Над густой збажыною крыляю...

... Абвівае

Грудзі й шыю змяя мне, А я страху не маю...

...Дзікі барс падыходзіць

I кладзе галаву сваю мне на калені,

I я лашчу яго,

I ў даверы ўзаемным у гэтым — Ні ценю...

Што ж ты такое,

У цяперашнім часе —

Маё існаванне зямное?

Воблік страты ўжо некалі дасяганай

Дасканаласці ўласнай?

А ці сны тыя —

Гэта выява прыступкі наступнай,

прыўкраснай?

Ах, то кліч мяне,

То свяціся — няўгасна!

1990

ПАКУЛЬ ГЛЯДЗІШ НА БЕЛЫ СВЕТ

Крый бог здранцвення, што жыццё — мінае,

Бо ўсё, чаго для шчасця не хапае,

Пазбавіцца гвалтоўна нематы —

I заскавыча, і залямантуе,

I ўсе пачуцці гэтак раздратуе,

Што без пары ў труну захочаш ты!

Пакуль на белы свет глядзіш вачыма,

Павер сабе: ўсё адалець магчыма,

Але, як вока, беражы святло,

Каб тое, што цябе тут абмінала,

У чалавеку болей дасканалым

На долю промнем радасным лягло.

1988