Чарнобыльская малітва

Дзіцячы хор

Алёша Бельскі — 9 гадоў, Аня Богуш — 10 гадоў, Наташа Дварэцкая — 16 гадоў, Лена Жудро — 15 гадоў, Юра Жук — 15 гадоў, Оля Звонак —10 гадоў, Сняжана Зіневіч — 16 гадоў, Іра Кудрачова — 14 гадоў, Юля Каско — 11 гадоў, Ваня Ковараў — 12 гадоў, Вадзім Краснасолнышт — 9 гадоў, Вася Мікуліч — 15 гадоў; Антон Нашыванкін — 14 гадоў, Марат Татарцаў — 16 гадоў, Юля Тараскіна — 15 гадоў, Каця Шаўчук — 14 гадоў, Барыс Шкірманкоў— 16 гадоў.

"Я ляжала ў бальніцы. Мне было так балюча…Я прасіла маму: "Мамачка, я не магу трываць. Лепш забі мяне!"

"Такая чорная хмара… Такі лівень… Лужыны сталі жоўтыя… Зялёныя… Быццам у іх налілі фарбы… Гаварылі, што гэта кветкавы пылок… Мы не бегалі па лужынах, толькі глядзелі на іх. Бабуля зачыняла нас у пограбе. А сама ўкленчвала і малілася. I нас вучыла: "Маліцеся! Гэта — канец свету. Кара Боская за нашы грахі". Браціку было восем гадоў, а мне шэсць. Мы сталі ўспамінаць свае грахі: ён разбіў слоік з малінавым варэннем… А я не прызналася маме, што зачапілася за плот і парвала новую сукенку… Схавала ў шафе…

Мама часта апранае чорнае. Чорную хустку. На нашай вуліцы ўвесь час некага хаваюць… Пачую музыку — бягу дадому і малюся, чытаю "Ойча наш". Малюся за маму і тату…"

"Па нас прыехалі салдаты на машынах. Я падумаў, што пачалася вайна. Яны выдумлялі незразумелыя словы: "дэзактывацыя", "ізатопы"… У дарозе прысніўся сон: адбыўся выбух! А я жывы! Няма хаты, няма бацькоў, няма нават вераб'ёў і варон. У жаху прачынаўся, падхопліваўся… Глядзеў у акно: ці няма ў небе гэтага грыба кашмарнага?

Памятаю, як салдат ганяўся за кошкай… На кошцы дазіметр працаваў, як аўтамат: шчоўк, шчоўк… За ёй — хлопчык і дзяўчынка… Гэта іхняя кошка… Хлопчык дык нічога, а дзяўчынка крычала: "Не аддам!!" Бегала і крычала: "Міленькая, уцякай! Уцякай, міленькая!" А салдат — з вялікім цэлафанавым мехам…"

"У хаце мы пакінулі, зачынілі майго хамячка. Беленькага. На два дні яму ежы пакінулі. А з'ехалі назаўсёды".

"Загрузілі нас у эшалон. Малыя плачуць, выпацкаліся. Адна выхавацелька на дваццаць чалавек, а ўсе плачуць: "Мама! Дзе мама? Хачу дамоў!" Мне — дзесяць гадоў, такія дзяўчынкі, як я, памагалі супакойваць малых. Жанчыны сустракалі нас на перонах і хрысцілі цягнік. Неслі сваё печыва, малако, цёплую бульбу…

Нас везлі ў Ленінградскую вобласць. Там ужо, як пад'язджалі да станцый, людзі хрысціліся і глядзелі здалёк. Баяліся нашага цягніка, на кожнай станцыі яго доўга мылі. Калі на адным прыпынку мы выскачылі з вагона і забеглі ў буфет, нікога туды больш не пусцілі: "Тут чарнобыльскія дзеці ядуць марожанае". Буфетчыца некаму па тэлефоне гаварыла: "Яны паядуць, мы памыем з хлоркай падлогу і пракіпяцім шклянкі". Мы чулі…

Сустракалі нас урачы. Яны былі ў процівагазах і гумавых пальчатках… Забралі ў нас вопратку, усе рэчы, нават канверты, алоўкі і ручкі, склалі ў цэлафанавыя пакеты і закапалі ў лесе.

Мы моцна напалохаліся… Доўга пасля чакалі, як пачнём паміраць…"

"Мама з татам пацалаваліся, і я нарадзілася. Раней я думала, што ніколі не памру. А цяпер ведаю, што памру. Хлопчык ляжаў разам са мной у бальніцы… Вадзік Карынкоў…

Птушачак мне маляваў. Домікі. Ён памёр. Паміраць не страшна… Будзеш доўга-доўга спаць, ніколі не прачнешся…

Мне сніўся сон, як я памерла. Я чула ў сне, як плакала мая мама. І прачнулася…"

"Хачу расказаць, як развітвалася з нашай хатай мая бабуля. Яна папрасіла тату вынесці з кладоўкі мех проса і рассыпала яго па садзе: "Божым птушачкам". Сабрала ў рэшата яйкі і высыпала ў двары: "Нашаму кату і сабаку". Накрышыла ім сала. Павытрэсвала з усіх сваіх мяшэчкаў насенне: морквы, гарбузоў, агуркоў, цыбулі-чарнушкі… Розных кветак… Рассыпала па гародзе: "Хай у зямлі жывуць". А пасля пакланілася хаце… Пакланілася хлеву… Абышла і пакланілася кожнай яблыньцы…"

"Я быў маленькі… Шэсць, не, восем гадоў, здаецца. Так, восем. Палічыў цяпер.

Помню шмат страхаў. Баяўся бегаць басанож па траве. Мама напалохала, што памру. Купацца, ныраць — усяго баяўся. У лесе рваць арэхі. Узяць у рукі жука… Ён жа па зямлі поўзае, а яна заражаная… Мурашы, матылі, чмялі, — усе заражаныя. Сад белы… Шкляны…

Мы чакалі вясну: няўжо зноў вырасце рамонак? Як раней? Усе ў нас гаварылі, што свет памяняецца. I па радыё, і па тэлевізары… Рамонак ператворыцца… У што ён ператворыцца? У нешта іншае… А ў лісы вырасце другі… хвост, вожыкі народзяцца без іголак, ружы без пялёсткаў. З'явяцца людзі, падобныя на гуманоідаў… Без валасоў, без веек… Адны вочы…

Я быў малы… Восем гадоў…

Вясна… Вясной з пупышак, як заўсёды, выкруціліся лісты. Зялёныя. Зацвілі яблыні. Белыя. Запахла чаромха. Раскрыліся рамонкі. Яны былі такія ж. Тады мы пабеглі на рэчку да рыбакоў: у плотак па-ранейшаму галава і хвост? I ў шчупака? Правяралі шпакоўні: прыляцелі шпакі? А ці паявяцца ў іх дзеці?"

"Я чуў… Дарослыя шапталіся… Бабуля плакала… З майго года нараджэння (з восемдзесят шостага) — ні хлопчыкаў, ні дзяўчынак у нашай вёсцы няма. Я — адзін. Урачы не дазвалялі мяне раджаць.

А мама мая ўцякла з бальніцы і схавалася ў бабулі… I я дома ў бабулі нарадзіўся… Я ўсё гэта падслухаў…

Браціка і сястрычкі ў мяне няма. А я вельмі хачу.

Цёця, вы пісьменніца? Скажыце, як гэта мяне магло не быць? А дзе б я быў? Недзе высока, на небе? На іншай планеце?"

"У наш горад прывезлі мастацкую выставу. Карціны пра Чарнобыль… Бяжыць па лесе жарабятка, яно з адных ног, іх восем-дзесяць, цялё з трыма галовамі, сядзяць у клетцы лысыя трусікі, ну як пластмасавыя… Людзі гуляюць па лузе ў скафандрах… Дрэвы вышэй цэркваў, а кветкі, як дрэвы… Я да канца не дагледзела. Натрапіла на карціну: хлопчык працягвае рукі, можа, да дзьмухаўца, можа, да сонца, а ў гэтага хлопчыка замест носа… хобат. Захацелася плакаць, крычаць: "Не трэба нам такіх выстаў! Не вазіце! I без таго ўсе вакол гавораць пра смерць. Пра мутантаў. Не хачу!!" Першы дзень на выставе былі людзі, прыйшлі, а пасля ніводнага чалавека. У Маскве, Пецярбурзе, пісалі ў газетах, на яе хадзілі натоўпамі. А ў нас — пустая зала.

Я ездзіла ў Аўстрыю на лячэнне, там ёсць людзі, якія могуць павесіць такую фатаграфію ў сябе дома. Хлопчыка з хобатам… I штодня на яе глядзець, каб не забываць пра тых, каму кепска. Але калі жывеш тут… Сярод гэтага… Я лепш павешу ў сваім пакоі прыгожы пейзаж… Не хачу думаць пра смерць…"

"У нас у пасёлку зніклі вераб'і… У першы год пасля аварыі… Яны валяліся ўсюды: у садах, на асфальце. Іх зграбалі і вывозілі ў кантэйнерах з лісцем. Тым годам лісце не дазвалялі паліць, яно было радыеактыўнае. Лісце закопвалі.

Праз два гады вераб'і з'явіліся. Мы радаваліся, крычалі адно аднаму: "Я ўчора бачыла вераб'я… Яны вярнуліся…"

Прапалі хрушчы. Іх дагэтуль у нас няма. Можа, яны вернуцца праз сто ці тысячу гадоў, як гаворыць наш настаўнік. Я гэтага не ўбачу…"

"Першага верасня… Школьная лінейка… I ніводнага букета.

У кветках, мы ўжо ведалі, шмат радыяцыі. Перад пачаткам навучальнага года ў школе працавалі не цесляры і маляры, як раней, а салдаты. Яны касілі кветкі, здымалі і вывозілі кудысьці зямлю на машынах з прычэпамі. Высеклі вялікі стары парк. Старыя ліпы. Баба Надзя… Яе заўсёды клікалі ў хату, калі хто-небудзь паміраў. Пагаласіць. Пачытаць малітвы. "Маланка не ўдарыла… Суш не напала… Мора не заліло… Ляжаць чорныя труны…" — яна плакала над дрэвамі, як над людзьмі.

А праз год нас усіх эвакуіравалі, вёску закапалі. Мой тата — шафёр, ён ездзіў туды і расказваў. Спачатку выкопваюць вялізную яму… На пяць метраў… Пад'язджаюць пажарнікі… З брандспойтаў мыюць хату з канька да падмурка, каб не падняць радыеактыўнага пылу. Вокны, дах, парог… Усё мыюць… А пасля кран сцягвае хату з месца і ставіць у яму… Валяюцца лялькі, кніжкі, слоікі… Экскаватар падграбае… Усё засыпаюць пяском, глінай, утрамбоўваюць. Замест вёскі — роўнае поле. У нас засеялі яго жытам. Там ляжыць наша хата. I школа, і сельсавет… Там мой гербарый і два альбомы з маркамі, я марыла іх забраць. Быў у мяне веласіпед…"

"Мне — дванаццаць гадоў, я — інвалід. У нашым доме паштальён прыносіць пенсію мне і дзядулю. Дзяўчынкі ў класе, як даведаліся, што ў мяне рак крыві, баяцца са мной сядзець… Дакрануцца…

Урачы сказалі: я захварэла таму, што мой тата працаваў у Чарнобылі. А я пасля гэтага нарадзілася.

Я люблю тату…"

"Салдаты мылі дрэвы, хаты, стрэхі… Мылі калгасных кароў… Я думала: "Бедныя звяры ў лесе! Іх ніхто не мые. Яны ўсе памруць. I лес ніхто не мые. Ён таксама памрэ".

Настаўніца сказала: "Намалюйце радыяцыю". Я намалявала, як ідзе жоўты дождж… I цячэ чырвоная рака…"

"Па тату прыйшлі ўначы. Я не чуў, як ён збіраўся. Я спаў. Раніцою ўбачыў, як мама плача: "Наш тата — у Чарнобылі". Чакалі тату, як з вайны…

Ён вярнуўся і зноў пачаў хадзіць на завод. Нічога не расказваў. А ў школе я ўсім хваліўся, што мой тата прыехаў з Чарнобыля, ён — ліквідатар, а ліквідатары — гэта тыя, хто дапамагаў ліквідаваць аварыю. Героі! Хлопчыкі мне зайздросцілі.

Праз год тата захварэў…

Мы хадзілі па бальнічным скверы… Гэта было пасля другой аперацыі… I ён першы раз загаварыў пра Чарнобыль…

Працавалі яны непадалёк ад рэактара. Ціха-мірна, успамінаў, прыгожа. А ў гэты час штосьці адбываецца. Сады цвітуць. А для каго? Людзі вёскі пакінулі. Ехалі праз горад Прыпяць: на балконе вісіць бялізна, гаршкі з вазонамі. Стаіць пад кустом веласіпед з брызентавай сумкай паштальёна, набітай газетамі і пісьмамі. I на ёй птушынае гняздо. Як у кіно, я бачыў…

Яны "чысцілі" тое, што трэба было кінуць. Здымалі грунт, забруджаны цэзіем і стронцыем. Мылі дахі. Назаўтра — усё зноў "шчоўкала".

"На развітанне нам паціснулі рукі і ўручылі даведкі з падзякаю за самаахвярнасць"… Бацька ўспамінаў і ўспамінаў… У апошні раз, як вярнуўся з бальніцы: "Калі буду жыць, ніякай хіміі, ніякай фізікі. Завод кіну… Толькі ў пастухі…"

Мы з мамай засталіся ўдваіх. Я не пайду ў тэхнічны інстытут, як марыць мая мама. У той, дзе тата вучыўся…"

"У мяне ёсць малы брацік. Ён любіць гуляць у "Чарнобыль". Будуе бамбасховішча, засыпае пяском рэактар… Яго яшчэ не было, калі гэта здарылася".

"Начамі я лятаю… Лятаю сярод яркага святла… Гэта не рэальнасць і не незямное. Гэта і адно, і другое, і трэцяе. У сне я ведаю, што магу ўвайсці ў гэты свет, пабыць у ім… Ці застацца? Мой язык непаваротлівы, дыханне няправільнае, але мне не трэба там ні з кім размаўляць. Штосьці падобнае здаралася са мною ў маленстве. Мяне перапаўняе жаданне зліцца, але я нікога не бачу… Толькі святло… Адчуванне такое, што я магу яго пакратаць… Які я — велізарны! Я з усімі, але ўжо збоку, асобна, адзін. У маленстве я бачыў паасобныя каляровыя адлюстраванні гэтак, як цяпер бачу. У гэтым сне…

Ён неаднойчы вяртаўся да мяне, надыходзіць момант, калі я ні пра што іншае ўжо думаць не магу. Толькі пра гэты сон. Раптам расчыніцца акно… Нечаканы парыў ветру. Што гэта? Адкуль? Куды? Між мною і кімсьці ўсталёўваецца сувязь… сумоўе… Але як жа мне замінаюць гэтыя шэрыя, бальнічныя сцены… Які я кволы яшчэ… Я галавою засланяю святло, бо яно перашкаджае мне бачыць… Я цягнуўся, цягнуўся… Паспрабаваў убачыць… Стаў глядзець вышэй…

I прыйшла мама. Учора яна павесіла ў палаце абраз. Нешта шэпча там у куточку, апускаецца на калені. Яны ўсе маўчаць: прафесар, урачы, медсёстры. Думаюць, што я не здагадваюся… Не здагадваюся, што хутка памру… Яны не ведаюць, што начамі я вучуся лятаць…

Хто сказаў, што лятаць лёгка?

Калісьці я пісаў вершы… Я закахаўся ў дзяўчынку… У пятым класе… У сёмым зразумеў, што ёсць смерць…

Вычытаў у Гарсія Лоркі: "Цёмны корань крыку". Пачаў вучыцца лятаць… Мне не даспадобы гэтая гульня, але што рабіць?

У мяне быў сябра. Яго звалі Андрэем. Яму зрабілі дзве аперацыі і адправілі дадому. Праз паўгода чакала трэцяя аперацыя… Ён павесіўся на сваім раменьчыку… У пустым класе, калі ўсе сарваліся на ўрок фізкультуры. Урачы забаранілі яму бегаць, скакаць…

Юля, Каця, Вадзім, Аксана, Алег… Цяпер — Андрэй… "Мы памром і станем навукай", — гаварыў Андрэй. "Мы памром і нас забудуць", — гэтак думала Каця. "Мы памром…" — плакала Юля. Для мяне цяпер неба жывое, калі я на яго гляджу… Яны там…"