Жанчыны ля басейну

Жэрарава памылка

Тых, хто наважыцца прачытаць гэты аповед, мушу адразу папярэдзіць: Жэрар ніякі не іншаземец. Ён нарадзіўся і жыве ў Беларусі, вучыцца ў сярэдняй школе з ангельскім ухілам і марыць стаць аўтагоншчыкам.

Школа з ухілам месьціцца ў цэнтры горада, і Жэраравай маці даводзіцца раненька, яшчэ дворніцкая мятла ня шоргала знадворку, выцягваць свайго пестуна зь цёплай пасьцелі. Прачнуўшыся, пястун, як заўсёды, доўга пацягваецца, пазяхае, а калі матчыны дакоры становяцца невыноснымі, паволі ідзе на кухню, дзе пад недарэчна-вясёлым паглядам Жэрара Філіпа, пажоўклы здымак якога вісіць на буфэце, лена жуе кавалак смажаніны. Праз колькі часу Жэрар зьбягае па гулкіх сходах, бухае дзьвярыма параднага і бяжыць у бэзавым прыцемку на тралейбусны прыпынак.

Прыпынак бязладна гамоніць, чхае, сварыцца, натужліва рыпіць асаджанымі набок тралейбусамі. З хвіліну хлопец стаіць нерухома, зьбірае сілы, пасьля чаго спрытна ўплішчваецца ў гурт атлетычных, апранутых у выцьвілыя штармоўкі дзецюкоў. Гурт той пад здушаныя воклічы: “Нахабнікі!”, “Маўчы, цешча!” уносіць яго ў тралейбуснае нутро, дзе ён сьцішваецца, прыціснуты нечым мажным і цёплым да халодных нікеляваных парэнчаў.

Праз восем прыпынкаў Жэрар спрабуе паварушыцца.

- Куды точысься, салага! – сіпла выдыхаюць над вухам. “Салага” тузаецца, пралазіць між нечых ног і ўрэшце ўдыхае волкае і да звону ўвушшу хмельнае паветра ранішняга гораду.

На школьным ганку Жэрара, як заўжды, сустракае Пецька Заруба.

Пецькаў бацька – дзяржаўны трэнэр па боксе, а сам Пецька ня першы год займаецца ў сэкцыі картынгу. Жэрар быў і сам запісаўся на той картынг, але ўсё скончылася несамавіта: пачуўшы пра гэта, маці зьдзерла са сьцяны выцінкі з “Матор-рэвю”, а бацька мэталёвым голасам параіў сыну брацца за розум.

Пецька сустракаў яго з футбольным мячыкам пад пахай. Настаўніца заалёгіі ўжо другі тыдзень хварэла, і замест вывучэньня членістаногіх вучні гулялі ў футбол на школьным двары. Ганялі, дарэчы, ня проста так: пасьля ўрокаў пераможцы па старой завядзёнцы частаваліся за кошт супернікаў ліманадам.

- На ліманад? – запытаўся Жэрар, ціснучы цёплую Пецькавы руку.

- На ліманад, - кіўнуў Пецька, і зацягнутыя ў гаманкі натоўп дружбакі рушылі ў школу.

Клясныя сьцены дрыжэлі ад галасу і беганіны, таму зьяўленьня Лаліты Піліпаўны напачатку ніхто не заўважыў. Гэтая хударлявая дзяўчына, якая атрымала сваё імя ў гонар нейкай аргентынскай сьпявачкі, толькі летась скончыла пэдінстытут і працавала ў школе піянэрважатай.

Лаліта Піліпаўна добрую хвіліну стукала лінаркай па стале, заклікаючы 6”А” суняцца, але гэта, ведама ж, не дапамагло. Уздыхнуўшы, маладая настаўніца пахітала галавой і пачала разьвешваць на дошцы наглядныя дапаможнікі.

- Запішыце, калі ласка, тэму: “Квадры разьвіцьця хрушчоў”.

Настаўніца гучна паўтарыла тэму, а Жэрар, абмяняўшыся зь Пецькам журботнымі позіркамі, глянуў у вакно.

У шэрым імжыстым сутоньні пачынаўся сумны восеньскі дзень.

На школьным двары не было ні душы, і толькі на разгатай таполі, што расла ля майстэрняў, гойдаўся вялікі, з добрага пеўня, крумкач.

“Вось у каго жыцьцё, - падумаў Жэрар, назіраючы, як птушка, бліснуўшы чорным крыльлем, зьляцела долу. – Не жыцьцё, а вечныя вакацыі – ляці куды хочаш і ня трэба забіваць голаў усімі гэтымі хрушчынымі квадрамі”.

Вакацыі… Колькі разоў вяртаўся ён у думках да той чароўнай пары, калі можна да ачмурэньня гуляць у футбол, чытаць кніжкі пра аўтагоншчыкаў ці папросту ўдосыць выспацца, зашыўшыся ў духмянае сена на гары цётчынай хаты. Жэрару раптам да болю выяўна прыгадалася вёсачка Зьвездная, дзе жыве брат Міхась, успомнілася, як яны лавілі рыбу, як роспачна аблізваўся цётчын кот Базыль, калі яго частавалі пячкурыкам, і прыгадкі тыя апавілі сэрца шчымлівым, пакутліва-сьветлым сумам.

- А зараз адкажыце, каго мы бачым на плякаце?

Дакучлівы голас разьвеяў салодкія згадкі, і Жэрар зь неахвотаю зірнуў на дошку. На плякаце быў намаляваны звычайны конік, і пытаньне Лаліты Піліпаўны нічога, апроч крывой усьмешкі, выклікаць не магло. Змаўчалі, занятыя размовамі, і астатнія, і толькі двоечнік Мінкевіч, вядомы як аматар паспаць на ўроках, на ўвесь кляс галёкнуў: “Коніка! Мы бачым коніка!” Настаўніца перачакала выбух рогату і дрыготкім ад хваляваньня голасам абвясьціла:

- Не, таварышы піянэры… Гэта ня конік, не цвыркун. Гэта саранча, наш з вамі люты вораг!

Гамонка, якая вось-вось павінна была перарасьці ў гамэрню, аціхла, і ўсьцешаная гэтым Лаліта Піліпаўна ўзяла са стала тоўстую кнігу.

- Вось паслухайце…

Адгарнуўшы ў патрэбным месцы, настаўніца стоеным голасам пачала:

- “Там, дзе апусьціцца саранча, квітучы край ператвараецца ў голую пустэчу. Яна прылятае незьлічонымі хмарамі, якія засьцяць сонца. Пошум мільёнаў крылаў можна параўнаць з шумам вадаспаду. Калі гэтае страшнае войска апусьціцца на зямлю, галіны дрэваў і дахі пабудоў ломяцца пад яго цяжарам…”

Лаліта Піліпаўна на момант перапынілася і спадылба паглядзела на кляс. Дзесьці між шыбін адчайна зумкала самотная восеньская муха. Паправіўшы акуляры, настаўніца працягвала:

- “Збажына зьедзеная да камля, дрэвы стаяць безь лістоты, усё зруйнаванае і зжэртае. Калі на зямлі не застаецца анічога, жудасны рой уздымаецца і, пакінуўшы пасьля сябе голад і роспач, ляціць шукаць новы палетак. Сама саранчовая сьмерць становіцца яшчэ большым няшчасьцем. Іхнія незьлічоныя трупы, прыгрэтыя сонцам, пачынаюць гнісьці і атручваць паветра, ад чаго ў людзей пачынаюцца хваробы…”

Некалькі дзясяткаў пар вачэй з трывогай глядзелі на сваю піянэрважатую. Тая акінула вучняў усхваляваным позіркам і, адклаўшы кнігу, казала далей:

- Так было ў царскай Расеі, але сёньня саранча ўжо не зьяўляецца той сьмяротнай небясьпекай, якой яна была калісьці. Савецкая навука перамагла гэтага ворага!

Па клясе пракаціўся ўздых палёгкі, і ўзрушаная ўвагаю вучняў Лаліта Піліпаўна пачала захоплена апавядаць пра авіяэкспэдыцыі, які труцяць шкодніка ў Сярэдняй Азіі.

- Але мы не павінны супакойвацца. Саранча пераможаная, ды сям-там яшчэ спрабуе псаваць нам жыцьцё. Наша задача – зьнішчаць шкодніка ў зародку, не даючы яму распаўсюдзіцца. Свой даробак у гэтую справу мусяць унесьці і піянэры…

- Што, зноў па тройцы несьці? – выгукнуў тым часам двоечнік Мінкевіч.

Але Лаліту Піліпаўну гэты недарэчны жарт не зьбянтэжыў.

- Кожны піянэр, які ўбачыць на полі, у лесе альбо ў збажыне адну ці некалькі асобін саранчы, павінен, прыкмеціўшы месца, неадкладна паведаміць аб гэтым у бліжэйшы сельсавет. Адрозьніць саранчу ад вядомага вам коніка даволі проста. Па-першае, яна значна большая па памерах, даўжыня саранчы-шыстацеркі дасягае шасьцёх сантымэтраў, а па-другое…

Лаліта Піліпаўна хацела яшчэ нешта сказаць, але ў гэты момант празьвінеў званок, і 6”А” гамузам падхапіўся зь месцаў. Прабяхаючы каля кляснай дошкі, Жэрар яшчэ раз глянуў на малюнак лютага ворага. У той момант хлопец і не падазраваў, які злы жарцік выкіне гэтая кузурка, што з халоднаю няўмольнасьцю аб’ядала пшанічны колас.

Пагодным чэрвеньскім днём, блізу поўдня, у вёску Зьвёздная, што яшчэ пазалетась называлася Бочкінцы, павольна ўехалі чырвоныя “Жыгулі”. Легкавік, узьнімаючы клубы жоўтага пылу, хвацка праехаў па калдабаністай вуліцы, запарушыў вочы цікаўным кабетам і спыніўся каля хаты-пяцісьценкі.

- Авой, авой… А я гляджу раніцою, голуб у шыбу і так ужо б’ецца, і так б’ецца.

Жэрарава цётка, у хвартуху, з даёнкай у руцэ, подбегам трухала насустрач.

- Што ж ты, Хведзя, без ціліграмы? – цётка Палута плюснула Жэраравага бацьку ў скронь. – А Жорык які вялікі стаў!

Жорык нясьпешна вылез з машыны, падставіў цётцы шчаку і, абыйшоўшы легкавік, выцяў нагою па скату, як гэта робяць сапраўдныя аўтагоншчыкі.

Тым часам у канцы вулкі засьвісталі, і з-за павароткі вылецеў гурт вясковых хлапцоў. Наперадзе, махаючы даўжэзнай вудай, бег стрыечны Жэрараў брат Міхась.

- А мы тут… з мальцамі… на рыбу сабраліся, - задыхана прамовіў Міхась і Жэрар паціснуў братаву руку.

Госьць з усьмешкаю глянуў на альховую крывуліну, памацаў самаробны, выразаны зь віннага корка, плавок і, адчыніўшы багажнік, выцягнуў плястыкавае складанае вудзільна.

Праз чвэрць гадзіны сталічны госьць на чале сябрыны вудалёў шыбаваў па гасьцінцы, і басаногая блазнота не магла адарваць яд яго вачэй. Дзіва што! На Жэрару былі новыя джынсы “Левісы”, фірмовая майка зь відарысам Чыка Карыа, а на галаве зухавата чырванела кепурка з гучным надпісам “Кент”. Па дарозе на рэчку ён дзяліўся сваімі багатымі рыбацкімі ведамі. Жэрар паведаміў вясковым сябрам сакрэты лоўлі сіга, назваў некалькі прынадаў, на якія добра бярэцца таймень, параіў не шукаць стронгу ў вярхоўях Пячоры, дзе ён змарнаваў аднойчы цэлы месяц, і нагаварыў яшчэ шмат з таго, што яму запомнілася з размоў бацькавых знаёмцаў.

Каля вялікай крушні сябрына спынілася накапаць чарвякоў. Уладкаваўшыся на валуне, Жэрар пачаў быў апавядаць новую небыліцу, ды яго перапынілі.

- А ланцуг на руку ты што – дзеля прыгажосьці начапіў? – зьнянацку спытаў рабаціністы Яська, самы малы з вудалёў. Жэрар горка пасьміхнуўся і, пакруціўшы на запясьці бранзалет, ціхім, але ўпэўненым голасам прамовіў:

- Тым, хто займаецца картынгам, гэты ланцуг проста неабходны. Бачыш, на ім выбіты група крыві і рэзус…

Хлопцы, якія пра картынг мелі даволі цьмянае ўяўленьне, зачаравана паглядзелі на гоншчыка.

- А якая хуткасьць у гэтага картынга? – не сунімаўся Ясь.

- Ну, вядома, я ня Стэн Барэт, а мой карт не “Будвайзэр”, але хуткасьць даволі сур’ёзная.

Пасьля такіх слоў усталявалася шматзначнае маўчаньне, якое недарэчна парушыў няўрымсьлівы Яська.

- А хто такі… гэты Барэт?

- Ну, слухайце, ня ведаць Стэна Барэта…

Жэрар быў абражаны. Падхапіўшыся з валуна і міжволі пераймаючы бацькавы рухі, ён нэрвоваю хадою абышоў крушню.

- 17 сьнежня 1979 году на палігоне Роджэрс у Паўднёвай Каліфорніі быў прабіты…

Але хто быў пабіты на палігоне, уражаныя слухачы так і не даведаліся. Іхны гарадзкі сябрук зьнячэўку асекся. Вочы ягоныя ненатуральна пашырыліся і ўтаропіліся ў чэзлую бружмеліну, што кусьцілася ля крушні. Усе паглядзелі на куст, але, не заўважыўшы нічога, што магло б уразіць, скіравалі дапытлівыя позіркі на Жэрара. Той, стоена дыхаючы, яшчэ колькі часу стаяў у здранцьвеньні, потым увесь сьцяўся і сьцягнуў з галавы кепурку. Вяскоўцы зьбянтэжана назіралі, як гараджанін вокраччу падпоўз да куста і, выставіўшы перад сабою шапку, кінуўся на бружмеліну. Пачабохтаўшыся ў кустоўі і пераможна гікнуўшы: “Не ўцячэш, гад!”, ён падхапіўся на ногі, трымаючы ў руцэ вялізнага палёвага коніка. На твары Жэраравым ляжаў цень незразумелай трывогі.

- Хлопцы, бяжыце ў бліжэйшы сельсавет, падымайце людзей! Саранча ідзе! – голас у Жэрара быў цьвёрды і рашучы. Некалькі хлопцаў матлянуліся ў бок вёскі, але свойчас спыніліся і недаверна паглядзелі на гараджаніна, намагаючыся дапяць, хто такая гэтая саранча, куды яна ідзе і навошта трэба падымаць людзей.

- Ну, чаго вы сталі, як ёлупні? Дарагая кожная хвіліна. Хочаце, каб усё тут было зруйнаванае і зжэртае? Хутчэй, кажу вам, бяжыце ў сельсавет – няхай выклікаюць авіяэкспэдыцыю!

Да вёскі ён бег, надзейна заціснуўшы шкодніка ў кулаку. Ён не крыўдаваў на хлопцаў, якія, пэўна, і дагэтуль качаліся па траве, заходзячыся ад рогату. Крыўдаваць не было калі – трэба было дзейнічаць.

Падбягаючы да гародаў, ён убачыў цётку Палуту. Тая хадзіла па бульбянішчы, зьбіраючы ў слоік калярадзкіх жукоў.

- Цёця-а! Бяда-а! – з астатніх сіл крыкнуў змагар са шкоднікамі і, спатыкнуўшыся, паваліўся ў разору. Цётка Палута, згледзеўшы нябожа, ад нечаканасьці выпусьціла з рук слоік і, рынуўшы насустрач, залямантавала:

- Ці ж руку пашкодзі-іў?!

- Каб руку… Тут страшней, - хапаючы ротам паветра, выгукнуў Жэрар. – Дзе тут у вас бліжэйшы сельсавет? Трэба тэрмінова паведаміць аб зьяўленьні саранчы.

Цётка пужліва агледзелася.

- Якога Шаранчы?

- Вось, злавіў на полі, кілямэтры два адсюль.

Небарака-конік роспачна трапятаўся між пальцаў, марна спрабуючы вырвацца.

Цётка паволі апусьцілася на ляху.

- Як жа ты мяне, Жорык, улякнуў…

Яна выцерла ражком хусткі халодны пот з ілба і, глянуўшы на кузурку, ужо спакойным голасам прамовіла:

- Якая ж гэта шаранча? Мы пра такую і ня чулі. Гэта ж жамяра такая, ну, насякомае па-вашаму. У нас іх казялкамі завуць.

- Якая там жамяра! Гэта пералётная саранча, наш люты вораг і шкоднік!

Пачуўшы пра шкодніка, цётка прыхапілася, выцерла рукі аб хвартух.

- Ды ён асабліва ня шкодзіць, - сьцішана пачала цётка. – Скача, сьвіршчыць… Ну, можа, калі і зьесьць якую травінку…

Цётка Палута казала яшчэ штосьці ў абарону шкодніка, ды слухаць яе не было часу.

“Якія ўсё ж такі нядбалыя людзі, - пранеслася ў галаве ў Жэрара, калі ён, не разьбіраючы дарогі, ляцеў па лехах маладой капусты. – “Жамяра”… Вось як зьбярэцца гэтая жамяра ў кучу, ды пасядзе на хату, ды абрыне дах на галовы – тады пасьмяецеся”.

Бацька сядзе на лаве пад яблыняй і, пыхкаючы люлькай, чытаў раённую газэту. Такая лагодная бацькава пастава крыху зьбянтэжыла сына. Ён у нерашычасьці спыніўся пасярод двара і яшчэ раз паглядзеў на кузурку. Не, сумневу быць не магло – зялёны скакунец, што цялёпаўся ў руцэ, быў дакладнай копіяй таго, з плякату, ды і ўдоўжкі меў ня меней як шэсьць сантымэтраў.

- Глянь, каго я злавіў! – выпаліў Жэрар.

Бацька на момант адарваўся ад газэты, зірнуў на коніка, але замест таго, каб расхвалявацца і кінуцца шукаць кіраўнікоў сельсавету, безуважна кіўнуў і зноў заглыбіўся ў чытаньне.

- Што ж ты сядзіш? – у словах Жэраравых гучала абурэньне. – Трэба штосьці рабіць, выклікаць авіяцыю.

- Авіяцыю? Якую авіяцыю, навошта?

- Як навошта? Саранчу труціць.

Хвіліну бацька глядзеў на коніка, пасьля з шумам набраў паветра і, адкінуўшыся на прыслон лавы, зарагатаў так гучна, што кот Базыль зь перапуду сігануў на касьцёр бярозавых дроў, а певень, што хадзіў па надворку, натапырыўся і незадаволена кудахнуў.

- Ты, дарэчы, у якім клясе вучысься? – спытаў, нарэшце, бацька, выціраючы сьлёзы.

- Ну, у сёмы перайшоў.

- Дык вось, у тваім узросьце ўжо трэба ведаць, што адрозьніваюць статкавых прастакрылых – саранчу, якая шкодзіць сельскай гаспадарцы, і нястаткавых – кабылак, адну зь якіх ты трымаеш у руцэ. Яна хоць і падобная да саранчы, але асаблівай шкоды ня чыніць. Дый саранча ўвогуле да нас, здаецца, не залятае.

Пальцы разьняліся самі сабой. Хвілю конік сядзеў нерухома, і Жэрар падумаў ужо, што ён нежывы, але неўзабаве той схамянуўся і вомігам пераляцеў на жоўтую багатку пад плотам. Уладкаваўшыся на пяшчотных, прысыпаных пылком пялёстках, зялёны скакунец спачатку асьцярожна, а потым усё гучней і гучней застракатаў сваю песьню. Конік трашчаў так натхнёна, так радасна, як, бадай, ніколі дагэтуль: у Жэрара нават пазакладала вушы. Ды коніку было з чаго радавацца – ён вырваўся з палону, ён застаўся жыць, і стракаценьне ягонае ўлілося ў велічны і такі непаўторны голас роднай зямлі.