Жанчыны ля басейну

Апошні кватарант

Сінім травеньскім адвячоркам, блізу дзевяці гадзін, з варот пасёлка трубаправодчыкаў выйшаў падгалісты мужчына ў капелюшы і з маленькай «лазеннай» валізай у руках. Выходзячы з варот, мужчына на хвілю супыніўся, зірнуў нядобрым вокам на крайні вагончык, на якім, калі прыгледзецца, можна было ўгледзець нязграбны надпіс «Сталовая» і, пацёршы далоньню чэрава, рушыў у кірунку хутара Хвашчавік.

Цягам наступнай гадзіны мужчына блукаў у прырэчных кустах, колькі разоў пераходзіў уброд балоцістую рачулку, а калі ўрэшце выбіўся на сухое, на галаве ягонай не было капелюша, а змораны, крануты зелянінаю твар, сьведчаньне застарэлай нястраўнасьці, быў густа падрапаны маладым маліньнікам.

Зь першага погляду мужчыну можна было палічыць за шпега, і менавіта за шпега і палічылі яго падшывальцы, якія тым часам вудзілі на рэчцы рыбу, але добрыя, глыбока пасаджаныя вочы, адсутнасьць цёмных акуляраў і тое, як шчыра мужчына лаяўся, выкручваючы шкарпэткі, пераканала падшывальцаў, што гэта чалавек наскі, і яны, адседзеўшы ў кустах цэлую гадзіну, на злом галавы кінуліся дадому.

Ноч між тым абяцала быць ядранай. Волкі ветрык, які павяваў з усходу, нэрвовымі дрыжыкамі абмацваў мокрыя лыткі, сьцягваў скуру на патыліцы і дробна матляў бледна-зялёны лісьцік хмелю на левым вуху. Адзінае, што цяпер сагравала прараба Антановіча, дык гэта цёплыя ўспаміны пра Калмыкію – пра начныя цяпельцы ў стэпе, пра смажаную на шырокай калмыцкай патэльні сайгачыну і пра сам стэп – бязьмежны і пляскаты, нібыта тая патэльня, на якім не расьце праклятушчы алешнік, у нетрах якога так лёгка зблудзіцца.

... Гаспадар хутару, каржакаваты дзядок у вайсковых падштаніках, сядзеў ля пустой сабачай будкі і абіраў бульбу. Павітаўшыся, Мірон Пятровіч паставіў валізу, памасіраваў рукой нібыта хворае сэрца, войкнуў на знак страшэннай змогі, але хітрыкі ягоныя пайшлі на марна.

- Вы ж, пэўна, на кватэру? - не падымаючы галавы, запытаўся гаспадар. – Толькі ж дарма ішлі. Мы на кватэру не бяром. Швагерка была ўзяла двух вашых, дык яны ў яе сабаку зьелі і пуню спалілі. – Шпурнуўшы абабраную бульбіну ў саган, гаспадар з вохканьнем падняўся на ногі.

Мірон Пятровіч прыпаліў цыгарэту, зірнуў на абгарэлыя, падобныя да рэбраў дагістарычнай жывёлы, кроквы нейкай спаруды, што чарнелі ўглыбіні двара, і толькі тады зразумеў: зваршчыкі, якія параілі яму зьвярнуцца на хутар, папросту нахабна кпілі. Зацягнуўшыся гаркавай «Прымай», Мірон Пятровіч летуценна памахаў рукой, разганяючы ці то дым, ці то астатнія спадзеўкі ўладкавацца на пастой. Балючая крыўда – крыўда на сваё беспрытульнае жыцьцё, на сваю былую жонку, на гэтага старога куркуля ў прасцаных падштаніках гостраю рэзьзю азвалася пад дыхніцай. Ён пайшоў, не разьбіраючы дарогі, і старому куркулю, перш чым ён супыніўся, давялося колькі разоў голасна крыкнуць:

- Таварышок... Чамаданчык забярыце!

Прараб вярнуўся, схапіў сваю валізу, зь якой не разлучаўся з часін асваеньня цаліннай і абложнай зямлі, і, ня гледзячы на куркуля, працэдзіў:

- Б’емся як рыбы... здароўе кладзем, каб ім газаправод пабудаваць, а яны...

- Аво-ой, чалавеча! - сьпеўна азваўся на тое куркуль. – Газу твайго я не пабачу. Вось калі б ты мне яго ў хату правёў, тады б была размова.

Знаёмы ад дзяцінства зык: сыканьне малака ў даёнцы і саладжавы пах сырадою, што струменіў з разнасьцежаных дзьвярэй хлеўчука, прымусілі Мірона Пятровіча сур’ёзна задумацца над апошнімі дзедавымі словамі. Праглынуўшы густую сьліну, ён азірнуўся на бакі, зьняў з вуха бледна-зялёны лісьцік хмелю і ўпэўненым голасам прамовіў:

- Газ будзе.

Кватарант, расьпешчаны і распараны, прыбраны ў новыя дзедавы споднікі, сядзеў пры стале і са шматслоўнымі паўзамі, пад час якіх сёрбаў адвар дзівасілу, скардзіўся на сваё дарэшты сапсаванае здароўе.

- Ох, і паклаў жа я здаровейка на тых трубаправодах, - сьлёзна казаў ён дзеду з бабуляй. – Перад тым як сюды ехаць... зайшоў праверыцца... Лекар прагледзеў аналізы і ці-і-іха так кажа: - Пятровіч, у цябе кіслотнасьці – нуль... Нуль! - бразнуў кулаком па стале кватарант, і бабка Агата, якая зьмежыла было павекі, спалохана падскочыла на табурэце.

- Хочаш, кажа, жыць – кідай сваю працу... Здаровы сон, кумыс, малако... гэтага... ні кроплі! - кватарант мелькам зірнуў на абтрушчаны кукурузны кіях, якім была закаркаваная бутля, і заклапочана пакруціўся на крэсьле. – Ды як кінеш? Дваццаць пяць гадоў на трасах... Бухара – Урал чулі? - Дзед Яўхім асавела паглядзеў на пастаяльца, заківаў галавою. – Першы мой трубаправод. Цяпер тыя, з кім пачынаў, - ого-го! Хто трэстам кіруе, хто ў глаўку сядзіць, а я... як быў прарабам, так ім і застаўся.

Мірон Пятровіч суціх, пачухаў тое месца, дзе быў намаляваны інвэнтарны нумар споднікаў, і зноў, каторым ужо разам, утаропіўся на кукурузны кіях.

- Гоніце? - нечакана запытаўся вечны прараб, і ў голасе ягоным чуўся дакор уадначас са шчырым захапленьнем.

- Ганю, Пятровіч, ганю... – гаспадар ашчадна кашлянуў у жменю. – А што рабіць? Хто-небудзь пра нас, старых, падумаў?

- Ніхто не падумаў! - падтрымаў гаспадара пастаялец, чарговым разам грукнуўшы кулаком па стале.

«Чарніла» таго ня стала, а тут... гарод узараць – стаў гусак, дровы прывезьці – гусак, за газ дык ажнуль тры літры паставіў...

- Газ, дзеду, я табе дармавы правяду. Зраблю прамую ўрэзку ў газаправод.

- Дык мо, Пятровіч, яшчэ чарачку? - ураз пажвавеў гаспадар.

Пятровіч рашуча замахаў рукамі, але, адчуўшы, што сваім адказам можа пакрыўдзіць дзеда, падсунуў чарку пад мутны струмень.

Усю ноч за сталом гасьціннай хаты дзеда Яўхіма лілася гутарка. Пастаялец са сьлязамі на вачах распавядаў гаспадару аб сваім пакутніцкім лёсе, даводзіў, што гэта дзякуючы яму, прарабу Антановічу, хутар Хвашчавік, які знаходзіцца ў ахоўнай зоне газаправоду, ня быў зьнесены, вадзіў відэльцам па цыраце, малюючы схему ўрэзкі ў газаправод, колькі разоў парываўся зацягнуць «Шатляндзкую бяседную», аж пакуль не заснуў пры стале, у абдымку з пустой трохлітровай бутляй. Дзед Яўхім спрабаваў быў яго пабудзіць, але прараб адно схрапянуў спрасоньня, прымусіўшы старую Агату спалохана перахрысьціцца.

Прыгрэтая нязыркім верасьнёўскім сонцам муха з рэактыўным гудам заляцела ў хату і, даўшы кругаля вакол лямпачкі, уладкавалася на мясістым носе Мірона Пятровіча. Кватарант рохнуў, замыляў вуснамі і неўзабаве захроп яшчэ натужлівей.

«Во сьпіць, мухі поўзаюць як па нябожчыку», - падумаў дзед Яўхім і, захінуўшы фіранку, якая аддзяляла ложак ад сьвятліцы, улёгся ямчэй. Старому ня спалася. Дакучлівыя думкі восеньскімі мухамі раіліся ў галаве, не давалі спакою. Звычайна, кароткімі хвілінамі паўдзённага спачыну, ён спаў як забіты і волатаўскі храп пастаяльца яго ня надта турбаваў. За гэтыя пяць месяцаў стары зжыўся і з волатаўскім храпам, і з п’янкамі, і з грукатам цяжкой тэхнікі пад вокнамі, і зь немым лямантам кватаранта, калі той размаўляў па рацыі. Прычына дзедавай бессані была як раз у адваротным: у адчуваньні, што ўсё гэта неўзабаве скончыцца і пастаялец зьедзе ў сваю Калмыкію, пакінуўшы па сабе пустую кладоўку, устойлівы пах мазуты і салодкія байкі пра дармавы газ. Дзеду манулася пагаманіць зь Міронам, але гаманіць не выпадала – прараб дні і ночы гібеў на трасе, а калі і прыбіваўся на пастой, дык выгляд ягоны да сур’ёзнай размовы аніяк не пасаваў.

Учора ўвечары пастаялец уваліўся ў хату ў абдымку зь нейкім лысым. Усенькую ноч пастаялец і лысы аб нечым зацята спрачаліся – Мірон Пятровіч падпіхваў госьцю жмутак паперын, той адпіхваў, і толькі на золку, пад роспачную Міронаву кляцьбу сёньня ж ліквідаваць недаробкі, лысы таропка расьпісаўся ў паперах.

- Во храпіць! - азвалася за сьпінаю Агата. – І хату разваліць. Пабудзіў бы, ці што?

- Сьпі ты, кароста, - буркнуў дзед Яўхім і наструніў слых: пад тапчаном, на якім спаў кватарант, пачуўся няўцямны сьвіст і нехта ахрыплым голасам замармытаў:

- Трэці, трэці, адкажыце чацьвертаму.

«Трэці» схрапянуў на астачу, пакутлліва войкнуў і, пашнарыўшы рукою пад ляжанкай, выцягнуў адтуль чорную скрыню рацыі.

Рацыя тая (фінская, фірмы «Нокія» – як тлумачыў уладальнік) мела звычку брыдка лаяцца, таму пастаялец хаваў яе далей ад бабчыных вачэй, запіхваючы пад ляжанку.

- Ты Радзян... кх! Ты Радзянка? - Мірон Пятровіч керхануў, але голас ягоны так і не прарэзаўся. – Колькі на маномэтры? Пяцьдзесят?! Пампуй яшчэ пяць ачкоў, і годзе... І гані тэхніку на саракавы пікет.

Скончыўшы размову, Мірон Пятровіч войкнуў, памацаў далоньню патыліцу, няўпэўненай хадою пасунуўся да дзьвярэй.

- Ой, бляха, - адно і пасьпеў сказаць прараб, дыхнуўшы паветра, тым часам як у сьпіну яму баднула сівая дзедава галава.

- Што ж вы, Пятровіч... паелі, папілі і хвастом накрыліся? - яшчэ ад парога пачаў стары. – Мы да вас як да сына, а вы...

Пятровіч уважліва зірнуў на старога, выцер пот з ілба і, зразумеўшы, аб чым гаворка, гарачай рукою абхапіў дзедавы плечы.

- Дзеду... Дарагі ты мой чалавек! - расчулена прамовіў Мірон Пятровіч. – Газу ж таго яшчэ і ў трубе няма. Сёньня толькі пнэўмавыпрабаваньні скончылі. – Прытуліўшы дзеда да грудзіны, Мірон Пятровіч паказаў рукой на рэшткі вялікай кучы перагною, які меліся раскідваць па трасе і які дзед Яўхім перацягнуў у начоўках на сваю цяпліцу.

- Вунь, бачыш гумус на рэкультывацыю? Дык вось, я туды вывеў трыста мэтраў трубы ад газаправоду. Так што засталося толькі падключыцца., - Мірон Пятровіч кемлівым вокам агледзеў гародчык. – Давядзецца крыху папсаваць твае соткі – пракапаем празь іх траншэю. Так што зьбірай ураджай! - Пастаялец ляпнуў дзеда па плячы і жвавым подбегам рушыў за хляўчук.

Паваліўшы агароджу, канавакапальнік з натужлівым рокатам узьехаў на лёхі, і хаця гуркі былі даўно сабраныя, бабця Агата заламала рукі:

- А мае ж вы гурочкі-і! А ці ж ня я вас садзіла-палівала-а!

- Сьціхні ты, кароста! - крыкнуў, як адрэзаў, дзед Яўхім, неадрыўна пазіраючы на загарэлы прарабаў плех. Пастаялец, абкруціўшыся гумовымі шлянгамі, як утаймавальнік пітонамі, цягнуў іх па дне траншэі, і на паверхні тырчэла толькі ягоная галава.

- Хадзема сюды! - гойкнуў неўзабаве Мірон Пятровіч аднекуль з разьлеглай яміны, ад якой пачыналася траншэя.

Стары патрухаў на покліч.

- От, бачыш, труба з засоваю? - Мірон Пятровіч ухапіўся рукой за ржавую трубу, што вытыркалася зь зямлі, павярнуў кран. Ён яшчэ нешта казаў, але голас ягоны заглушыла злавеснае сыканьне. Закруціўшы кран, пастаялец задаволена пасьміхнуўся: - Чуеш, як прэ? Рабочы ціск пяцьдзесят атмасфэр!

Насунуўшы канец шлянга на трубу, прараб намёртва прыхапіў іх сталёвым дротам.

А ўвечары ўсе чатыры фаеркі дзедавай пліты шугалі блакітным полымем і над усімі чатырма смажылася, страляючы тлушчам, апэтытная сьвежаніна.

У першы дзень кастрычніка, акурат праз тыдзень па ад’езьдзе Мірона Пятровіча, чатыры блакітныя вогнікі, што ўдзень і ўначы гарэлі над фаеркамі, пачалі тухнуць. І як не круціў дзед Яўхім краны, як ні стукаў дрыготкімі пальцамі па медзянай рурцы, усё было марна: вогнікі наўвоч марнелі, а напрыканцы дня патухлі зусім.

Цэлы тыдзень дзед бязмэтна блукаў па падворку, па колькі разоў на дні заглядваў у пусты парсючыны закутак, у кладоўку, якая яшчэ зусім нядаўна ламілася ад кумпякоў і кілбас, а згледзеўшы на бруднай падлозе парсючыныя сьляды ды пустыя крукі пад стольлю, жаласьліва войкаў:

- Вось гэта лоўка!

Пэўнага ранку, зьліўшы з каністраў рэшткі «вогненнай вады», дзед Яўхім выправіўся ў мястэчка, да знаёмых хлопцаў зь «Сельгастэхнікі». Хлопцы пачастунак прынялі, але направіць сыстэму адмовіліся – складаная, - сказалі, - тэхніка. Да таго газаправоду і падыходзіць страшна.

Вечарам дзед ішоў да свайго спустошанага кватарантамі котлішча, ачмурэла размаўляў сам з сабою: - Вось гэта лоўка! Вось гэта раскулачыў, дык раскулачыў! - і жыць яму не хацелася.

Ачуўся стары ўжо ля самага хутара. Падняўшы вочы, ён агледзеў родную сялібу, і ясачка надзеі адбіткам барвовага сонца бліснула ў ягоных вачах: на агароджы, на ўсю яе даўжыню, вісела рыбацкая мярэжа, а на двары, усутыч да згарэлай пуні, стаяў прапылены «ўазік».

Сын Юрась, адказны работнік службы народнага кантролю, прыехаў, як заўсёды, не адзін – апрача яго за бяседным сталом сядзеў, махаючы відэльцам з узьдзетым скрылём кілбасы, інтэлігентнага выгляду мужчына.

- Добрага вам здаровейка, - ледзь чутна прамовіў Яўхім і, каб не зваліцца ад стомы, цяжка абапёрся на рукамыйнік.

- Ты што, баця, хворы ці... таго? - у голасе Юрасёвым чуліся ноткі сарказму.

- Во-во. Няхай раскажа людзям пра свае хваробы, - засакатала старая Агата і, каб ня чуць абразьлівага «Сьціхні», падалася ў сенцы. - Давядуць гэтыя кватаранты да торбы, - гукнула Агата зь сенцаў, гучна бразнуўшы даёнкай.

Стары ўздыхнуў, зьняў з галавы аблавух, апусьціўся на ўслончык.

- Ня ведаю, ці можна... пры чалавеку?..

- Давай, давай, - Юрась гарэзьліва міргнуў інтэлігенту. – У мяне ад Пятра Пятровіча сакрэтаў няма.

- Ну, калі няма... – стары засяроджана пачухаў за вухам. – Стаяў тут у мяне адзін чалавек.

- Гэта хто, той вайсковец? - перапытаў Юрась, цягнучы са слоіка салёны агурок.

- Ды не... ну гэты, што газаправод будаваў...

- А-а! «Нуль кілотнасьці». Цудоўны хлопец! - узрадавана зазначыў Юрась, надкусваючы агурок.

- Дык вось, паабяцаў мне той «нуль кіслотнасьці» газ у хату правесьці.

- Пачакайце, пачакайце, - перабіў старога Пятро Пятровіч. – Як гэта – правесьці?

- Ну так... Паабяцаў зрабіць... гэтую... як яе... прамую ўрэзку.

- І што, зрабіў? - госьць перастаў жаваць і неяк дзіўна паглядзеў на Юрася, у роце якога захрас салёны агурок.

Зразумеўшы, што збалбатнуў лішку, Яўхім падняўся з услону, вінавата разьвёў рукамі.

- Не, вы чулі, Юры Яфімавіч, да чаго дайшло? Ужо і тут налаўчыліся! Ужо і газ крадуць! - госьць усхапіўся зь месца, нэрвовым крокам прайшоўся да печы.

- Божухна, куды ідзем... куды ідзем! - спыніўшыся пасярод кухні, Пятро Пятровіч дапытліва зірнуў на гаспадара. – Але ж гэта немагчыма... Там жа страшэнны ціск. Патрэбныя адмысловыя трубы, запорная арматура...

Падумаўшы хвіліну, Пятро Пятровіч падхапіў зь вешака капялюш, рашуча нацубіў яго на самыя вочы.

- Вось тут, - паказаў стары на пяшчысты грудок, - ён сюды трубу вывеў, а адсюль ужо шлянгі паклалі.

Рыдлёўка мякка ўвайшла ў пясок. Госьць капаў як апантаны. Поруч, цяжка сапучы, торкаў прытуплены жалязяк Юрась Яфімавіч. Праз колькі доўгіх хвілін лязо рыдлёўкі бразнула аб мэтал. Госьць нахіліўся, разгарнуў рукамі вільготны пясочак і лёгкім рухам выдзер зь пяшчыстых нетраў чырвоны прапанаўскі балон.

- Прамая ўрэзка, - зазначыў Пятро Пятровіч, выціраючы рукавом узмакрэлую шыю. Зьдзершы з балону гумовы патрубак, які злучаўся з жалезнаю трубой, ён крутнуў вэнтыль і, слухаючы жаласьлівае сіпеньне, уражліва пахітаў галавою.

Пад сховаю ночы Юрась зь Пятром Пятровічам выправіліся ставіць перамёты, і ў хаце запанавала цішыня – адно тахкалі ходзікі ды мерна пасопвала пад бокам Агата. І бледная месяцавая яснасьць, што лілася з проймы незашмаргнутых фіранак, поўніла душу нейкай невыказнай трывогай. Адкінуўшы фіранку, стары зірнуў на смарагдавы, нібыта ў бутэльку пасаджаны веташок, а калі зьмешыў павекі, вятох ізноў паўстаў уваччу бледным і нежывым ценем. Цішэлі, аддаляліся зыкі: тахканьне ходзікаў, жончына сапеньне, уласнае дыханьне, і ярчэў, наліваўся трывожнаю яснасьцю смарагдавы сярпок. І ўбачыў стары, што пастаялец ягоны, Мірон, ляжыць на месяцы, як на тапчане, і, закінуўшы рукі за карак, смаліць цыгарку. Яўхім страсянуў галавою, перахрысьціўся і згадаў раптам пра балон, які так і застаўся ляжаць за гародам, не прыхаваны ад чужых вачэй.

«Прападзе дабро», - падумаў Яўхім і скінуў ногі на халодную падлогу. На дварэ было ядрана, пад нагамі парыпвала шэрхлая зямля, але ён не адчуваў холаду. Ён ішоў, амаль бег, апантана ўглядаючыся ў парадзелую ад месяцавага сьвятла цямрэчу.

Балон ляжаў на старым месцы, прывідна сьвецячы ў цемры сваімі крутымі бакамі. Абмацаўшы халаднавата-пукатую паверхню, Яўхім схапіўся адной рукою за вэнтыль, другою – за дно і адчайным высілкам паспрабаваў ускінуць балон на плячо. У гэты момант пад дыхніцай у Яўхіма штосьці абарвалася, сапрэлыя падштанікі затрашчалі, і стары, не ўтрымаўшыся на дрыготкіх нагах, паляцеў разам з балонам у выкапаную Пятром Пятровічам яміну.

- А Яўхімка ж ты мо-ой, а куды ж ты сабраўся-а! - голас Агаты прагучаў прыглушана, як з таго сьвету.

Стары расплюшчыў павекі, выцер крывавую пену з губы, ашклянелымі вачыма паглядзеў на месяц.

- Вунь ён, вунь ён, нячысьцік, - жаласьліва застагнаў Яўхім, схапіў у жменю пяску і кінуў яго ў Агату.

- Сьвенты паньсцы! Ды што ж гэта такоя-а?! - залямантавала старая.

- А каб цябе, нячысьцік, так д’яблы елі, як ты майго парсючка еў... А каб ты, падлюка, стуль зваліўся!

Вятох тузануўся ўваччу. Прараб Антановіч, які дагэтуль ляжаў на месяцы і піў нагбом зь вялікай бутлі, паволі зьехаў па лязе смарагдавага сярпка, выпусьціў з рук бутлю, кулём паляцеў долу.

- Ага-а! Зваліўся! Вось табе! А ці будзеш?! - закрычаў дзед Яўхім і, прыкмеціўшы месца, куды зваліўся прараб, заліўся бязгучным сьмехам.