Krimo kaj Puno

Laŭplaĉe, sed Sofja Semjonovna ne estas hejme. ŝi kondukis la infanojn al certa damo, nobela oldulino, mia mainova konatino, khi re- sponsas pri orfejoj. Mi ravis Ŝin, paginte pro ĉiuj tri birdidoj de Katerina Ivanovna, ankaŭ por la orfejoj mi oferis monon. Fine_ mi rakontis al Ŝl ia historion de Sofja Semjonovna, kun la honoraj detaloj, kaŝlnte nenion. La efiko cstas nepriskribebla. Tial Ŝi jam hodiaŭ estis invitlta rekte en certan hotelon, kie provizore rezidas mia damo, venlnta el sia viiao.

Malgraŭ tio mi eniru.

Kiel vi volas, sed mi ne estas via kamarado — ĉu tio por mi gra- vas? Jen ni baldaŭ venos. Respondu, Ĉu mi pravas, ke vi tial suspekte rigardas al mi, ĉar mi estas tiel delikata kaj ĝis nun ne incitis vin per demandoj... ĉu vi komprenis? Tio, mi vetas, Ŝajnas al vi eksterordinara! Do, ĉu mi ankaŭ estonte estu delikata?

Kaj kaŝaŭskultu post la pordo!

Ha, jen vi pro kio! — Svidrigajlov ekridis, — mi vere mirus, se vi post tio ne farus tiun Ĉi rimarkon. Ha-ha! Eble mi ion komprenis el tio, kion vi tiam... petolis... kaj rakontis pri tio al Sofja Semjonovna, tamen ĉu tio sigrilfas lon? Eble ml estas tiel postrcstinta homo, ke ml jam povas kompreni nenion. Klarigu, je Dio, karulo. Klerigu min per la modernaj mctodoj.

Nenion vi povus aŭdi, vi Ĉiam mensogas!

Temas ne pri tio, ne pri tio, kvankam — cetcre — mi ion aŭdis, sed pri tio, kc vi ĉiam ĝemas kaj suspiras. Ja en vi ĉiuminute Ŝillero konfuziĝas. Kaj nun jcn: ne aŭskultu ĉe la pordo. Se tiel, iru kaj anoncu al la aŭtoritatoj, ke, jen — al mi okazis tia afero: en mia teorio aperis erareto. Scd, se vi kredas, ke oni ne povas aŭskulti ĉe la pordo, tamen oni povas por sia plezuro draŝi oldulinojn per io ajn — do, forveturu plej rapide al Ameriko. Kuru, junulo! Eble vi ankoraŭ havas tempon. Mi diras sincere. Ĉu mono mankas? Mi pagos vian vojaĝon.

Pri tio mi tute ne pcnsas, — li interrompis kun abomeno.

Mi komprenas (cetere, ne zorgigu vin; se vi ne volas — ne parolu multon), mi komprenas kiujn demandojn vi kutimas havi: ĉu moralajn? Demandojn pri la homo kaj civitano? Sed vi fajfu pri ili, por kio vi ilin nun bezonas? He-he! Ĉu pro tio, ke vi ankoraŭ estas kaj civitano kaj homo? Sc cstus tiel, ne necesus do eĉ ekagi, ne necesus malproprajn aferojn iniciati. Nu, pafu vin — aŭ vi ne volas?

Vi ŝajne volas min specialc iriti, ke mi nun forlasu vin...

Jen folulo, sed ni jam venis, bonvenu al la ŝtuparo. Vidu, jen ia pordo dc Sofja Semjonovna — tie estas neniu! ĉu vi ne kredas? Deman- du al Kapernaumova, ŝi fordonas la Ŝlosilojn. Jen estas mem sinjorino Kapernaumova. Ha? Kio? (Ŝi surdetas). Ĉu Ŝi foriris? Kien? Do, ĉu vi aŭdis? Ŝi foriris kaj eble ne revenos ĝis malfrua vespero. Do, iru al mi. Ja vi volis ankaŭ min vizitl? Do, ni cstas Ĉe mi. Madame[34] Resslih ne estas hejme. Tiu virino dronas en siaj klopodoj, sed ŝi estas bona virino, mi certigas vin... Eble ŝi povus esti por vi utila, se vi estus iom pli pru- denta. Do, vidu: mi prenas en la tirkesto tiun ĉi bankbileton (jen kiom multajn mi ankoraŭ havas!) kaj mi ĝin hodiaŭ portos al ŝanĝisto. Plu perdi tempon mi ne povas. Ĉu vi vidis? Mi ŝlosas la tirkcston, ŝlosas la loĝejon, kaj ni dcnove estas sur la ŝtuparo. ĉu vi volas, ke ni iuu fia- kron? Mi ja iros al la Insuloj. Ĉu vi volas promeni fiakrc? Do, mi prenas tiun ĉi fiakron al Jelagin. Kio? Vi furiozas? Nc eltcnis? Ni veturu, ne gravas. Eble baldaŭ pluvos, ne gravas, ni levos la kovrumon...

Svidrigajlov jam sidis en la kalcŝo. Raskoljnikov dccidis, ke suspektoj liaj estas senbazaj, almenaŭ en tiu ĉi minuto. Ne rcspondinte li sin tur- nis kaj ekiris rccn direkte al Sennaja. Se li almenaŭ unufoje retrorigar- dus, li sukcesus vidi, ke Svidrigajlov vcturinte ne pli ol cent paŝojn pagis al la fiakristo kaj surtrotuariĝis. Sed Raskoljnikov jam nenion povis vidi kaj turnis flanken. Profunda abomeno pclis lin for de Svidrigajlov. "Scd Ĉu mi poviS, eĉ por unu momento, atendi ion alian dc tiu kruda krimulo, de tiu lasciva diboĉulo kaj fiulo!" — li ncvole elkriis. Tamcn sian juĝon Raskoljnikov faris tro rapide kaj facilanime. En la konduto de Svidrigaj- lov estis iu originaleco, se ne mistero. Koncerne la fratinon, Raskoljni- kov restis plu firme konvinkita, ke Svidrigajlov ne volas lasi Ŝin en tran- kvilo. Sed por li estis tro peze kaj netolercble pensi kaj repensi tion ĉi.

Restinte sola, li laŭ sia kutimo post dudeko da paŝoj falis en pro- fundan mediton. Veninte sur la ponton, li haltis ĉe la parapeto kaj fiksis la rigardon sur la akvo. Sed apud li staris Avdotja Romanovna.

Ili rcnkontiĝis ĉe la eniro de la ponto, sed li preteriris, ne rimarkinte Ŝin. Duneĉka ankoraŭ neniam vidis lin tia surstrate kaj Ŝi konsterniĝis kaj ektimis. ŝi haltis, ne sciante, ĉu Ŝi voku lin aŭ ne. Subite Ŝi rimarkis, ke el la flanko de Sennaja rapide iras Svidrigajlov.

Sed li Ŝajnis alproksimiĝi mistere kaj singarde. Li ne suriris la pon- ton, sed haltis flanke, sur Ia trotuaro, ĉiel penante, ke Raskoljnikov ne rimarku lin. Li jam delonge rimarkis Dunjan kaj vokis Ŝin permane. AI Ŝi Ŝajnnis, ke li per siaj mansignoj petas ŝin ne voki la fraton, sed lasi lin en paco kaj ke li vokis Ŝin al si.

Dunja faris ĝuste tiel. ŝi nerimarkite preteriris la fraton kaj proksi- miĝis al Svidrigajlov.

— Ni iru pli rapide, — Svidrigajlov diris al Ŝl. — Mi ne deziras, ke Rodion Romanyĉ sciu pri nia rendevuo. Mi jam sidis kun li Ĉi tie en apuda gastejo, kie li mem trovis min, kaj mi nur pene liberiĝis de li.

Li iel eksciis pri mia letero al vi kaj ion eksuspektis. Ja certe ne vi tion diris al li. Se ne vi — kiu do?

Ni jam cstas en alia strato, — interrompis Dunja, — nun la frato ne trovos nin. Mi diras al vi, ke mi ne plu iros kun vi. Rakontu ĉion al mi ĉi tie, ja oni povas ĉion ĉi diri ankaŭ surstratc.

Unue, tion oni neniel povas diri surstratc. Due, vi devas aŭskulti ankaŭ Sofjan Semjonovnan. Trie, mi montros al vi ccrtajn dokumen- tojn... Se vi ne konsentas veni al mi, mi rezignas miajn klarigojn kaj mi tuj foriros. Tamen mi petas vin ne forgesi, ke la interesega sekreto de via amata frato estas komplete en miaj manoj.

Dunja embarasite haltis kaj rigardis al Svidrigajlov per sia boranta rigardo.

Kion vi timas? — ii rimarkis trankvile, — la urbo estas ne kiel vilaĝo. Kaj en la viiaĝo nocis vi min, sed ne mi vin, sed ĉi tie...

Ĉu Sofja Semjonovna estas avertita?

Ne, mi ne diris al ŝi eĉ unu vorton, kaj mi eĉ ne tute certas, ke ŝi estas hejme. Cetere, evidente ŝi devas esti hejme. Hodiaŭ ŝi estis en sepulto de sia parencino: ne estas taŭga tago por viziti gastojn. ĉis ccrta tempo mi volas al neniu rakonti pri tio, mi eĉ iom pentas, ke mi skribis al vi. En tiu ĉi afero eĉ tute eta preteratento egalus al denunco. Mi loĝas ĉi tie, en tiu ĉi domo, al kiu ni venas. Jen la kortisto de nia domo, li min bonege konas, jen li riverencas; li vidas, ke mi iras kun virino kaj, certe, li sukcesis rimarki vian vizaĝon, kaj tion vi konsideru, se vi tre timas kaj suspcktas min. Pardonu, ke mi parolas tiel krude. Ĉi tie mi luas ĉambron. Sofja Semjonovna loĝas post muro, ankaŭ ŝi luas ĉam- bron. La tutan etaĝon okupas luantoj. Kial vi timas kiel infano? ĉu mi vere estas tiel timiga?

La vizaĝo de Svidrigajiov mienis indulgeman rideton, sed li nur pene faris tion. Lia koro bategis kaj lia spirado obstrukciiĝis. Li intence pa- rolis laŭte por kaŝi sian kreskantan emociiĝon, ĉar ŝin tro agacis lia ri- marko pri tio, ke ŝi timas lin kiel infano, kaj kc li estas tiel timiga por ŝi.

Svidrigajlov haltis ĉe la loĝejo de Sonja.

Permesu al mi demandi pri ŝi. Mankas. Jen malsukceso! Sed mi scias, ke ŝi povas veni tre rapide. Evidente ŝi foriris al certa damo pro la orfoj. Ilia patrino mortis. Ankaŭ mi engaĝis min en ĉi aferon kaj faris kelkajn dispoziciojn. Se Sofja Semjonovna ne revenos dum dek minutoj, mi sendos, ŝin al vi jam hodiaŭ, se vi volas. Jen estas mia loĝejo. Jen miaj du ĉambroj. Post ia pordo lokiĝas mia luigantino, sinjorino Ressiiĥ. Nun rigardu ĉi tien. Mi montros al vi miajn ĉefajn dokumentojn: tiu ĉi pordo de mia dormcjo kondukas al du absolutc vakaj, lucblaj ĉambroj. Jen estas ili... Vi devas rigardi pli atcnte...

Svidrigajlov havis du grandajn meblitajn ĉambrojn. Duneĉka malfide ĉirkaŭrigardis, scd ŝi trovis ncnion specialan en la situo kaj aranĝo de la ĉambroj, kvankam io estis rimarkcbla: ekzemple, la loĝejo de Svidri- gajlov lokiĝis inter du neloĝataj apartamentoj.

Eniro al lia loĝejo cstis ne el la koridoro, sed tra du, preskaŭ vakaj, mastrinaj ĉambroj. Svidrigajlov malŝlosis la dormejan pordon kaj montris al Duneĉka vakan, lueblan loĝejon. Duneĉka haltis sur la sojlo, ne kom- prenante, kial ŝi estas invitata rigardi, sed Svidrigajlov rapidis kun kia- rigo:

Jen, rigardu ĉi tien, en la duan grandan ĉambron. Vidu tiun por- don, ĝi estas ŝlosita. Apud la pordo staras seĝo, unusola seĝo en la du ĉambroj. Estas mi, kiu alportis ĝin el mia loĝcjo por aŭskulti pli opor- tune. Tie post la pordo staras la tablo de Sofja Semjonovna ĉe kiu ŝi sidis kaj konvcrsaciis kun Rodion Romanyĉ. Kaj mi ĉi tie subaŭskultis, sur la seĝo, dum du sinsekvaj vesperoj, ambaŭfoje po du horojn. Certe, mi povis ion ekscii, kiel vi pensas?

Ĉu vi subaŭskultis?

Jes, mi subaŭskultis. Nun ni iru al mi, ĉar ĉi tie ne eblas sidi.

Li kondukis ŝin dcnove en sian unuan ĉambron, kiu servis al li kiel

salono, kaj invitis ŝin sidiĝi sur seĝon. Li mem sidiĝis ĉe la alia tablo- flanko, je unu klafto de ŝi, sed en liaj okuloj verŝajnc jam ekbrilis flamo, kiu iam tiel timigis ŝin. Duncĉka tremeris kaj refoje malfide ĉirkaŭrigar- dis. ŝia gesto estis kontraŭvola — evidente ŝi ne volis veki malfidon al si. Finfine ŝin mirigis la soleca situo de la loĝejo de Svidrigajlov. Ŝi ek- volis demandi, ĉu lia mastrino estas hejme, sed ŝi ne dcmandis pro sia fieremo. Ankaŭ alia sufero, multe pli granda ol timo pri si mem, estis en ŝia koro. Ŝi tre suferis.

Jen via letero, — ŝi ekparolis metinte ĝin sur la tablon. - ĉu eblas tio, pri kio vi skribis? Vi aludas krimon, kvazaŭ faritan de mia frato. Vi aludis tro klare kaj nun vi ne rajtas rifuzi. Sciu, ke jam antaŭe mi aŭskultis tiun ĉi stultan fabelon, kaj mi kredas neniun vorton pri ĝi. Temas pri fia kaj ridinda suspekto. Mi scias tiun ĉi historion, scias kiel kaj kiai ĝi estis elpensita. Vi rie povas havi iujn pruvojn. Vi promesis pmvi — parolu! Sed sciu anticipe, ke mi ne kredas al vi! Mi ne kredas!

ŝi diris tion haste, rapidante kaj por unu momento ŝian vizaĝon ko- vris ruĝo.

Se vi ne krcdus al mi, ĉu povus okazi, ke vi riskus veni soia al mi? Kial vi venis? ĉu nur pro la scivolo?

Ne turmentu min, sed parolu, parolu!

Vi estas sendube kuraĝa fraŭlino. Ver-vere, mi kredis, ke vi petos sinjoron Razumiĥin akompani vin ĉi tien. Sed li estis nek kun vi, nek apud vi, ja mi observis: estas aŭdace, do — vi deziris kompati vian fra- ton. Cetere, en vi ĉio estas dieca... Koncerne vian fraton, do — kion mi rakontu al vi? Vi mem ĵus vidis lin. Kia li estas?

Sed vi ja bazas vin ne sur tio?

Certe ne sur tio, sed sur liaj propraj vortoj. Dum du sinsekvaj vesperoj li venis ĉi tien al Sofja Semjonovna. Mi montris al vi, kie ili sidis. Li faris antaŭ ŝi plenan konfeson. Li estas murdinto. Li murdis la oldan oficistinon, uzuristinon ĉe kiu li mem lombardis. Li murdis ankaŭ ŝian fratinon, revendistinon Lizaveta, kiu hazarde aperis post la murdo de r fratino. Li murdis ilin ambaŭ per hakilo, kiun Ii alportis kun si. Li ilin murdis por priŝteli, kaj li priŝtelis, prenis monon kaj iujn aĵojn... Tion ĉi li mem rakontis al Sofja Semjonovna, kiu sole scias lian sekre- ton, ŝi partoprcnis en ia murdo nek age, nek vorte; male, ŝi teruriĝis samkiel vi nun. Estu trankvila, ŝi ne perfidos iin.

Tio ne estas ebla! — balbutis Duneĉka per la blankiĝintaj lipoj rigidaj. ŝi anhclis, — povas ekzisti neniu, eĉ la plej eta, kaŭzo nek pre- teksto... Estas mensogo! Mcnsogo!

Li priŝtelis, jcn la kaŭzo. Li prcnis monon kaj aĵojn. Vere, laŭ liaj vortoj, li utiligis nck la monon, nek Ia aĵojn, sed portis ilin sub iun ŝtonon, kie nun ili kuŝas. Pro tio, ke li ne kuraĝis uzi ilin.

Sed ĉu estas eble, ke li povis ŝteli, rabi? Ĉu li povis ekpensi pri tio? — kriis Dunja kaj forsaltis de la seĝo. — Vi ja konas lin, ĉu vi vidis lin? Ĉu li povis iĝi ŝtelisto?

Ĉi tie, Avdotja Romanovna, estas miloj kaj milionoj da ebloj kaj kombinoj. Ŝtelisto ŝtelas, sciante pri sia fieco, sed mi aŭdis pri nobla viro, kiu priŝtelis poŝtejon; eble li vere pensis, ke li faris bonan aferon. Kompreneble, ankaŭ mi ne kredus, samkiel vi, se tion dirus iu flankulo. Sed al miaj propraj oreloj mi ja kredis. Ankaŭ la kaŭzojn li klarigis al Sofja Semjonovna, sed ŝi eĉ ne kredis al siaj propraj oreloj, sed al la okuloj ŝi fine kredis, al siaj propraj okuloj. Ja li mem persone ĉion kla- rigis al ŝi.

Sed kiuj kaŭzoj?

Estas longa afero, Avdotja Romanovna. Kiel mi esprimu min? Ĉi tie estas siaspeca tcorio, mi komprenas ĝin, ke, ekzemplc, aparia krimo permeseblas, se la ĉcfa celo cstas bona. Ja nur unu krimo kaj cent bonaj aferoj. Certe al juna viro virta kaj supermezure ambicia estas ofende konscii, ke, se li havus — ekzemple — tri mil rublojn, lia tuta kariero, tuta futuro, tuta vivcclo formiĝus aliel, tamen li ne havas tiujn tri mi- lojn. Aldonu lian incitiĝon pro la malsato, pro la malvasta Ĉambro, pro la ĉifonoj, pro la klara konscio pri sia socia stato kaj pri la situacio de la patrino kaj fratino. Sed pli ol tio: ambicio, ficro kaj ambicio, sed nur Dio scias, eblc havante pli bonajn ecojn... Mi ja ne akuzas lin, bonvolu ne pensi, ĝi ne estas mia afcro. Estas plia teorio — tute ne elstara — laŭ kiu la homoj dividiĝas je materialo kaj je la apartaj homoj, pro kies alta stato por ili ne ekzistas leĝoj; male, ili mem verkas leĝojn por la ceteraj homoj, por la materialo, por la rubaĵo. Ne gravas, ordinara tco- rieto; une theorie comme une autre[35]. Lin tcrurc logis Napoleono, pli ĝuste lin logis, ke tre multaj geniaj homoj ne atentis apartajn krimojn, sed ili senmedite transpaŝis ilin. Li imagis, ŝajne, ke ankaŭ li estas ge- nia homo — almenaŭ dum certa tempo li estis pri tio konvinkita. Li tre suferis kaj plu suferas, ke li sukcesis verki la teorion, sed li ne povis transpaŝi senmedite, sekve li ne estas homo genia. Kaj por la juna am- bicia viro tio estas humiliga, precipe en nia tempo.

Sed rimorsoj? Ĉu vi rifuzas al li la moralan senton? Ĉu li estas tia?

Ah, Avdotja Romanovna, nun ja ĉio nebuliĝis, kvankam ncniam io estis en bona ordo. La rusaj homoj estas tre vastaj, Avdotja Roma- novna, vastaj kiel ilia iando, kaj ili ege inklinas al ĉio fantasta kaj sen- orda. Sed malfeliĉas esti vasta sen speciala^ genieco. Ĉu vĥ memoras, kiel multe ni samspece kaj samteme konversaciis duope^-sidante dum vespe- roj en la ĝardcno! Kiu scias, eble ni parolis ĝuste kiam li ĉi t& kuŝis kaj pripensis sian ideon. En nia klera socio mankas specialaj sanktaĵoj, Avdotja Romanovna, eble iuj laŭ libroj ion kompilas... aŭ ekscias ion eF analoj. Sed ili estas plejparte scienculoj, kaj — ĉu vi scias? — siaspecaj dupoj, kiel ne decas al la monduma homo. Cetere, vt berre scias miajrr ideojn; mi akuzas absolute neniun. Mi estas pigra homo kaj mi agas konsekvence. Sed pri tio ni jam ofte parolis. Mi eĉ havis la feliĉon in- teresi vin per miaj opinioj... Vi tre palas, Avdotja Romanovna!

Mi konas tiun iian teorion. Mi legis artikolon en revuo pri la ho- moj, al kiuj ĉio estas permesata... Sinjoro Razumiĥin donis ĝin al mi...

ĉu sinjoro Razumifiin? Artikolo de via frato? En revuo? Ĉu ekzi- stas tiu artikolo? Mi ne sclis. VcrSajne ĝi estas egc kurioza. Sed kien vi, Avdotja Romanovna?

Ml ŝatus renkontlĝl kun Sofja Semjonovna, — feble dlrii DuneĈka, — klel ml povas venl al 11? Eble II jam venls. M1 devas nepre, tuj vidi Sin. Ŝ1 devas...

Avdotja Romanovna ne sukcesls fini la frazon. ŝia splrado abrupte ĉesis.

Sofja Semjonovna ne revenos ĝis la nokto. Mi tiel pensas. ŝi devus reveni tre rapide, kaj Ŝi ne revenis — do, nur tre malfrue.

Sed vi mensogas! Mi vidas, ke vi... mensogis... vi ĉion mensogisL Mi ne kredas al vi! Mi ne kredas! Ne kredas! — kriis Duneĉka en vera furiozo, tute perdinte la racion.

ŝi preskaŭ svenis sur seĝon, kiun Svidrigajlov sukcesis meti sub Ŝin.

Avdotja Romanovna, kio okazis al vi? Rekonsciiĝu! Jen la akvo. Trinku iom...

Li ŝprucigis al ŝi akvon. Duneĉka ektremis kaj rekonsciiĝis.

Kia forta efiko, — balbutis subnaze Svidrigajlov sombriĝinte, — Avdotja Romanovna, retrankviliĝu! Sciu, ke li havas amikojn. Ni savos lin, ni helpos. Ĉu vi volas, ke mi veturigu lin eksterlanden? Mi havas monon kaj mi povos dum tri tagoj aranĝi por li bileton. Kaj koncerne lian murdon — li ankoraŭ faros multajn bonajn aferojn por ĝin kom- pensi, trankviliĝu. Li ankoraŭ povos fariĝi granda homo. Nu, kio al vi okazis? Kiel vi fartas?

Malica homo. Vi eĉ mokas. Lasu min...

Kien vi? Sed kien?

A1 li. Kie li estas? Ĉu vi scias? Kial tiu pordo estas Ŝlosita? Ni venis tra tiu ĉi pordo, sed nun ĝi estas ŝlosita. Kiam vi sukcesis Ŝlosi ĝin?

417

Ne necesas ja krii al ĉiuj ĉambroj pri tio. Mi tute ne mokas; al mi nur tedis plu paroli samlingve. Sed kien vi nun iros tia? Aŭ vi volas lin perfidi? Vi furiozigos lin, kaj li mem perfidos sin. Sciu, ke oni lin jam gvatas, oni trovis liajn spurojn. Vi nur malsekretigos lin. Atendu: mi lin vidis kaj ĵus mi parolis kun li; ankoraŭ eblas lin savi. Atendu, sidiĝu, ni pripensu kune. Mi invitis vin ĝuste por priparoli la aferon in- ter ni kaj bone ĝin pripensi.

27 3aica3 154T

Kie! vi povas Iin savi? Ĉu lin eblas savi?

ĉio dcpcndas de vi, de vi, nur de vi, — li ekparolis kun la brilaj okuloj, preskaŭ flustre, stumblantc kaj misprononcante vortojn pro la emociiĝo.

Dunja timigite flankiĝis de li. Ankaŭ li tremis tutkorpe.

Vi... unu vorto, kaj li estos savita! Mi... mi Iin savos. Mi havas monon kaj amikojn. Mi tuj lin veturigos, mi mem aranĝos pasporton, du pasportojn. Unu lia, la dua — mia. Mi havas amikojn, konatajn entre- prenistojn. Mi prenos pasporton ankaŭ por vi... por via patrino... kial vi bezonas tiun Razumiĥin? Ankaŭ mi vin amas... Mi vin senfine amas. Permesu al mi kisi randon de via robo, permesu! Permesu! Mi ne povas aŭdi kiel ĝi susuras. Ordonu al mi: faru, kaj mi faros! Mi ĉion faros. Mi faros eĉ neeblon. Mi kredos tion, kion kredas vi. Mi ĉion, ĉion faros! Ne rigardu, ne rigardu al mi tiel! Ĉu vi scias, ke vi mortigas min...

Li komencis deliri. Io okazis al li, io kvazaŭ frapus lian kapon. Dunja salte leviĝis kaj impetis al la pordo.

Malfermu! Malfermu! — Dunja kriis tra ia pordo, vokante iun kaj skuegante la pordon per siaj manoj. — Malfermu! ĉu vere neniu estas tie?

Svidrigajlov ekstaris kaj rekonsciiĝis. Malica kaj rikana rideto malra- pide stampiĝis sur liaj ankoraŭ tremantaj lipoj.

ĉi tie estas neniu, — li diris softe, kun paŭzetoj inter la vortoj, — la mastrino foriris kaj vi vane elspezos la fortojn por kriado: kial vi vane emociiĝas?

Kie estas la ŝlosilo? Tuj malfermu la pordon, tuj, kovarda homo!

Mi perdis la ŝlosilon kaj ne povas retrovi ĝin.

Ha! ĉi estas perforto! — ekkriis Dunja, morte paliĝis kaj ĵetiĝis en angulon, kie ŝi ŝirmis sin per hazarde kaptita tableto. Si kriis, sed Ŝi pikis la rigardon en sian turmentanton kaj atente sekvis ĉiun lian mo- von. Ankaŭ Svidrigajlov ne moviĝis kaj staris kontraŭ Ŝi en la alia ĉam- broflanko. Li jam ekregis sin, almenaŭ de-ekstere. Sed lia vizaĝo plu pa- lis. La rikana rideto ne forlasis lin.

Vi ĵus diris "perforto", Avdotja Romanovna. Se temas pri perforto, vi mem povas vidi, ke mi konvene aranĝis ĉion. Sofja Semjonovna hejme ne estas, Kapernaumov estas malproksime post kvin ĉambroj. Finfine mi estas almenaŭ duoble pli forta ol vi. Krome, mi timas nenion, ĉar vi eĉ poste ne povos plendi: ja vi ne vere volos perfidi vian fraton. Kaj neniu kredos al vi: por kio fraŭiino iris al loĝejo de senedzina viro? Tial eĉse vi oferus la fraton, vi pruvus nenion: tre malfacilos pruvi la perforton, Avdotja Romanovna.

Fiulo! — indigne flustris Dunja,

Kiel vi volas, sed konsidcru, kc mi parolis pri tio cn la aspekto de supozo. Laŭ mia pcrsona opinio vi estas tute prava: perforto estas fia. Mi parolas ankaŭ tial, ke sur via konscienco restos nenio, eĉ se vi... de- cidus savi vian fraton libervole... kicl mi al vi konsilas. Vi simple cedus al la cirkonstancoj, al la forto, se ne eblas sen tiu ĉi vorto. Pripensu, ke la sorto de viaj frato kaj patrino estas en viaj manoj. Kaj mi estos via sklavo... la tutan vivon... mi atendos vin ĉi tie...

Svidrigajlov sidiĝis sur la sofon en okpaŝa distanco de Dunja. Ŝi jam tute ne dubis pri lia neŝancclebla decidemo. Krome, ŝi jam bone konis lin...

ŝi subite elpoŝigis revolveron, streĉis la ĉanon kaj metis la manon kun la revolvero sur la tablon. Svidrigajlov saltis dc sur la loko.

Aha! Jen kiel! — li mirigite kriis, sed kun malica rideto, — nu, tio tute ŝanĝas la aferon! Vi tre faciligas al mi la aferon, Avdotja Ro- manovna! Sed kie vi prenis la revolveron? Eble de sinjoro Razumifiin? Ba! La revolvero estas mia! Malnova konato! Sed kiei mi iam serĉis ĝin!.. La vilaĝaj lecionoj de pafado, kiujn mi havis honoron doni al vi, pasis ne vane.

—_Ne via rcvoivero, sed de Marfa Petrovna, kiun vi murdis, krimulo! En ŝia domo vi havis nenion propran. Mi prenis ĝin, kiam mi komencis suspekti, kion vi kapablas fari. Provu fari ankoraŭ unu paŝon kaj mi ĵuras, ke mi mortigos vin.

Dunja furioziĝis, sed ŝi daŭrigis teni la revolveron preta.

Sed la frato? Mi nur scivolas, — Svidrigajlov demandis, plu sta- rante sur la sama loko.

Denuncu, se vi volas! Staru surlokc! Ne moviĝu! Mi pafos. Vi ve- nenis la edzinon, mi scias, vi mem estas murdinto!

Ĉu vi certas, ke mi ŝin venenis?

Vi! Ja vi mem aludis; vi parolis kun mi pri la veneno... mi ja scias, ke vi veturis por ĝi... ĉe vi ĉio estis preta... Estas nepre vi... Kri- mulo!

Eĉ se tio estus vero, tio okazis pro vi... ĉar vi estis la kaŭzo.

Mensogo! Mi ĉiam malamis vin, ĉiam...

27*

Ehe, Avdotja Romanovna! Vi verŝajne forgesis, kiel en la propa- ganda febro vi jam preskaŭ konsentis kaj langvoris... Mi laŭ okuloj viaj

419

tion vidis; ĉu vi memoras, tiuvespere, kiam lumis la luno kaj trilis naj- tlngalo?

Mensogol — frenezo ekbrills en la okuloj de Dunja, — vl men- sogas, kalumnlantol

Ĉu ml mensogas? Eble vere ml mensogas. Mensogls. Ne necesas memorigi ia vlrlnojn pri tluj aferoj, — II rldetls, — ml sclas, ke vl pafos, bela besteto. Pafu Jam.

Dunja levls la revolveron kaj — morte pala, kun la blanklĝlnta, trc- manta malsupra lipo, kun la grandaj nigraj okuloj, brilantaj kiel fajro — rigardis al II, rezoluta, mezuranta kaj atendanta la unuan movon el Ua flanko. Ankoraŭ neniam ii vidis Sin tia bela. La fajro, sparkinta en Siaj okuloj, kiam Ŝi levis la revolveron, preskaŭ bruligis lin, kaj lia koro dolore kunpremlĝis. Li faris paŝon, kaj eksonis pafo. La kuglo glitis iaŭ liaj haroj kaj frapiĝis en la postdorsan muron. Li haltis kaj softe ekridis:

Pikis la vespo. ĉuste la kapon Ŝi celis... Kio ĝi estas? Sango! — Li eligis poŝtukon por viŝi ia sangon, kiu per streta strieto fluis iaŭ la dekstra tempio — la kuglo evidente tuŝetis la kranian haŭton. Dunja mallevis la revolveron kaj rigardis al Svidrigajlov ne en timo, sed en iu sovaĝa embaraso. Kvazaŭ Ŝi mem ne plu komprenus, kion Ŝi faris kaj kio okazas!

Jen, vi maltrafis. Pafu ankoraŭ — mi atendas, — softe diris Svi- drigajlov, plu ridetante, sed jam iel morne, — ja mi povos vin kapti an- taŭ vi restreĉos la ĉanon!

DuneĈka tremeris, rapide streĉis la ĉanon kaj dcnove levis la revolv- eron.

Lasu min! — Ŝi diris afliktite, — mi ĵuras, ke mi pafos denove... Mi mortigos vin!..

Certe... oni ne povas ne mortigi de tri paŝoj. Sed se vi ne mor- tigos, tiam... — Liaj okuloj ekfulmis, kaj li faris ankoraŭ du paŝojn.

Duneĉka pafis — mispafo!

Vi neakurate Ŝargis. Ne gravas! Tie restas ankoraŭ unu prajmo. Ordigu ĝin, mi atendos.

Li staris je du paŝoj de ŝi, atendis kaj rigardis al ŝi kun sovaĝa re- zoluto, per inflama, arda kaj peza rigardo. Dunja komprenis, ke li pre- feras morti, sed ne forlasi ŝin. "Kaj certe, ŝi mortpafus lin nun de du paŝoj!.."

ŝi subite forĵeis la revolveron.

Forĵetis! — mirigite diris Svidrigajlov kaj reakiris ia spiron. Io kvazaŭ unumomente foriris el lia koro, eble, ne nur la pezo de la mor- totimo, kaj li apenaŭ sentis ĝin en tiu minuto. ĉi estis liberiĝo de alia, pli morna kaj trisla sento, kiun li mem ne povus ĝuste difini.

Li proksimiĝis al ŝi kaj malforte brakumis ŝian talion. Ŝi ne rezistis, sed tremante kiel folio rigardis lin per ia suplikaj okuloj. Li intencis ion diri, sed kvankam liaj lipoj tordiĝis, li povis eldiri nenion.

Lasu min! — suplikis Dunja.

Svidrigajlov tremeris, ŝia peto estis dirita per tute alia tono.

Do, vi ne amas min? — li softe demandis.

Dunja nee kapsignis.

Kaj ne povos. ami?.. Neniam povos? — ii despere flustris.

—■ Neniam! — reflustris Dunja.

Pasis momento de terura muta batalo en la animo de Svidrigajlov. Li rigardis al ŝi per neesprimebla rigardo. Subite li formetis la manon, forturnis sin, rapide venis al la fenestro kaj haltis antaŭ ĝi.

Pasis ankoraŭ unu sekundo.

Jen la ŝlosilo! — li prenis ĝin el la liva poŝo de la mantelo kaj metis ĝin sur ia tablon, kiu staris post li, ne rigardante kaj ne retur- nante sin al Dunja. — Prenu, foriru rapide!..

Li obstine daŭrigis rigardi tra la fenestro.

Dunja aliris la tablon por preni la ŝlosilon.

Pli rapide. Pli rapide! — ripetis al ŝi Svidrigajlov plu ne movante sin kaj ne returniĝante. Sed en tiu "rapide", evidentc sonis iu terura no- to.

Dunja distingis ia noton, kaptis la ŝlosilon, impetis al la pordo, ra- pide malŝlosis ĝin kaj elŝiriĝis el la ĉambro. Post unu minuto, ne kon- sciante sin, ŝi kiel freneza elkuris al la kanalo kaj ekkuris dirckte al la ponto -a.

Svidrigajlov ankoraŭ staris ĉe la fenestro ĉirkaŭ tri minutojn. Poste li lante sin returnis, ĉirkaŭrigardis la ĉambron kaj iom viŝis la frunton per la mano. Stranga rideto misformis lian vizaĝon: malfeliĉa, trista, fe- bla rideto, rideto de P despero. La sekiĝanta sango makulis lian polmon. Li malice rigardis la sangon, poste akvumis viŝtukon kaj lavis per ĝi sian tempion. Al liaj okuloj trafis la revolvero, kiu forĵetite de Dunja flugis al la pordo. 6i estis eta, tripafa, malnova poŝ-revolvero, en kiu restis ankoraŭ du kartoĉoj kaj unu prajmo. Oni povis pafi per ĝi ankoraŭ unu fojon. Li iom pensis, enpoŝigis la revolveron, prenis sian ĉapelon kaj eli- ris.

Tiun ĉi vespcron ii ĝis ia deka horo pasigis vizitante lauviĉe diversajn gastejojn kaj kioakojn. En unu el ili estis trovita ankaŭ Katja, kiu de- nove kantis iun iakean kanton pri tio kiel iu "fiulo kaj tirano",

Ekis kisi Katjan li.

Svidrigajlov drinkigis kaj Katjan, kaj gurdiston, kaj kanzonistojn, kaj iujn du skribistojn. Li konatiĝis kun tiuj du skribistoj nur tial, ke ia na- zo de la unua flankiĝis dekstren, sed de la alia — liven. Tio mirigis Svidrigajlov-on. Ui logis lin en iun ripozparkon, kie li pagis iiian eniron. En la parko estis minca trijara abio kaj tri arbustoj. Krome tie estis kon- struita vauxhall¹⁴, prezentanta nuran drinkejon, kie oni servis ankaŭ te- on kaj kie staris kelkaj verdaj tabloj kaj seĝoj. Koruso de fuŝaj kanzo- nistoj kaj iu ebria munkena germano, simila al pajaco, kun ruĝa nazo, ial ege melankolia, estis distrantaj la publikon. La skribistoj ekdisputis kun iuj aliaj skribistoj kaj preskaŭ aranĝis batalon. Svidrigajlov estis elektita kiel ilia juĝanto. Li juĝis ilin dum kvarona horo, sed ili tiel krie- gis, ke estis absolute neeble kompreni ion. Evidente unu el ili ion ŝtciis kaj eĉ sukcesis tion vendi al iu hazarde aperinta judo; sed vendinte li ne voiis dividi la monon kun la kamarado. Fine klariĝis, ke la vendita objekto estis kulereto, aparteninta al la drinkejo. Oni jam komencis ĝin serĉi, kaj la afero komencis serioziĝi. Svidrigajlov pagis ia kuleron, ek- staris kaj foriris el la ĝardeno. Estis ĉirkaŭ la deka horo. Dum la tuta tempo li ne trinkis eĉ unu guton da vino, kaj nur mendis unu glason da teo por respekti la ordon. La vespero estis sombra kaj sufoka. A1 la deka horo el ĉiuj flankoj venis timigaj nuboj; ektondris, kaj komenciĝis pluvego, intensa kiel akvofalo. La akvo falis ne pogute, sed per fluoj vi- pis la teron. Konstante brilis fulmoj, kaj oni povis kalkuli ĝis kvin dum ĉiu eklumo. Tute malseka li venis hejmen, ŝlosis la pordon, malfermis sian tirkeston, disŝiris kelkajn paperojn kaj prenis sian tutan monon. Sovinte la monon en poŝon li intencis ŝanĝi siajn vestojn, sed rigardinte en la fenestron kaj aŭskultinte la tondradon, li prenis la ĉapelon kaj fo- riris ne ŝlosinte la ĉambron. Li direktiĝis rekte al Sonja. ŝi estis hejme.

ŝi ne estis sola; ĉirkaŭ ŝi sidis kvar etaj infanoj de Kapernaumov. Sofja iSemjonovna regalis ilin per teo. Ŝi silente kaj humile akceptis Svi- drigajlov-on, kun miro rimarkis ties malsckajn vcstojn, sed diris nenion. ĉiuj infanoj tuj forkuris en neesprimebla teruro.

Svidrigajlov altabliĝis kaj petis, ke Si sidiĝu apude. ŝi timide pretiĝis aŭskulti.

Sofja Semjonovna, mi eble forveturos en Amerikon, — diris Svi- drigajlov, — kaj ĉar ni nun renkontiĝas, evidente por la lasta fojo, mi venis kun kelkaj dispozicioj. Ĉu vi hodiaŭ vidis tiun damon? Mi scias, kion ŝi diris al vi, ne necesas rerakonti. (Sonja faris iun movon kaj ruĝuĝis). Ŝi ja havas kutimajn manierojn de sia speco. Koncerne viajn gefratojn — ili estas efektive prizorgitaj kaj monon por ĉiu el ili mi do- nis al decaj manoj kun kvitancoj pri la ricevo. Bonvolu preni tiujn kvi- tancojn por ĉiu okazo. Bonvolu preni! Do, tio estas finita. Jen estas tri kvinprocentaj obligacioj, entute por tri mii rubloj. Bonvolu preni iiin por vi, ĝuste por vi, kaj tiu afero restu konata nur de ni, por ke neniu ĝin konu, malgraŭ ĉiuj eventualaj onidiroj. Vi ja bezonos ilin, Sofja Semjo- novna, ĉar pluvivi same por vi estus aĉe, kaj jam tute mankas bezonoj por tia vivo.

Vi jam tro multe donacis al mi, al la orfoj kaj al la mortintino,

ekrapidis Sonja, — kaj, se mi nesufiĉe dankis vin ĝis nun, bonvolu ne konsideri...

Afi, sufiĉe, sufiĉe.

Kaj tiun ĉi monon, Arkadij Ivanoviĉ — mi estas ege danka al vi

mi nun ne bezonas. Mi ĉiam sukcesos min vivteni, ne konsideru tion maldankemo. Sc vi estas tiel bonfarema, prefere donu tiun monon al...

A1 vi, al vi, Sofja Semjonovna, bonvolu ne paroli tro multe, ĉar mi eĉ rapidas. Sed vi ĝin bezonas. Antaŭ Rodion Romanyĉ estas du vo- joj: aŭ kuglo en la frunton aŭ la Vladimira vojo¹⁵. (Sonja sovaĝe rigardis al ii kaj ektremis.) Ne emociiĝu, mi ĉion scias de li mem, sed mi ne estas babilulo kaj mi al neniu diros tion. Ja tiam vi bone lin instruis, ke li iru por denunci sin. Tio donus al li senduban profiton. Sed, se li devos iri iaŭ la Viadimira vojo — ja vi sekvos lin, ĉu ne? Ĉu vi sekvos? Kaj, se tiel, do tiu mono estos tre bezonata. Por li bezonata, ĉu vi kom- prenas? Do, donante al vi, mi egale donas al li. Krome, vi jam promesis pagi la ŝuldon al Amalia Ivanovna — mi aŭdis tion. Sofja Semjonovna, kial vi tiel senpripense surprenas tiajn kontraktojn kaj sindevigojn? Ja al tiu germanino ŝuldis ne vi, sed Katerina Ivanovna — tial vi devus fajfi pri la germanino. Ja tiei oni ne povas vivi en tiu ĉi mondo. Nu, se iu vin demandos morgaŭ aŭ postmorgaŭ pri mi (oni certe vin prideman- dos), bonvolu ne mencii pri mia vizito kaj al neniu montru la monon, nek diru, ke mi al vi ĝin donis. Kaj nun — ĝis revido. — Li leviĝis. — Saluton al Rodion Romanyĉ. Cetere: tenu dume vian monon, ekzcmple, ĉe sinjoro Razumifiin. ĉu vi konas sinjoron Razumifiin? Ja vi certe ko- nas. Estas bona viro. Portu ĝin al li morgaŭ aŭ... kiam venos la tempo. Sed nun kaŝu tre bone.

Ankaŭ Sonja saltis de la seĝo kaj timigite rigardis lin. ŝi tre volis diri ion, ion demandi, sed en la unuaj minutoj ŝi nek aŭdacis, nek sciis komenci.

Kiel vi... kiel vi nun dum tia pluvo iros?

Nu, se oni intencas iri al Ameriko, kial oni timu pluvon? He-he! Adiaŭ, kara Sofja Semjonovna! Vivu, longe vivu, ĉar vi utilos por la aliaj. Cetere... diru al sinjoro Raskoljnikov, ke mi petis vin saluti lin. Custe tiel diru: Arkadij IvanoviĈ Svidrigajlov salutas vin. Nepre diru.

Li foriris lasinte Sonjan en konsterno, en timo kaj en iu neklara kaj peza suspektemo.

Poste evidentiĝis, ke tiuvespere, ĉirkaŭ la dek-dua horo, li faris an- koraŭ unu bizaran kaj surprizan viziton. La pluvo ankoraŭ ne ĉesis. Tute maiseka, je dudek minutoj post la dek-unua horo, li venis en la etan loĝejon de la gepatroj de sia fianĉino en la insulo Vasiljevskij, Tria li- nio, Malgranda Avenuo. Post Ionga frapado la pordo estis malfermita, kaj li kaŭzis egan konfuzon, sed Arkadij Ivanoviĉ povis konduti tute ĉar- mege, kaj la unua konjekto (tre sprita) de la prudentaj gepatroj de I' fianĉino, ke Arkadij Ivanoviĉ, verŝajne, tre bele drinkis kaj ne plu kon- scias sin mem — ĝi tuj nuliĝis. La kompatema kaj prudenta patrino de P fianĉino alveturigis cn la rulseĝo la senilan patron, kaj, laŭ sia kuti- mo, ŝi tuj komencis meti flankajn demandojn. (Tiu virino neniam metis rektajn demandojn, sed ŝi ĉiam komence uzis ridetojn kaj frotadon de la manoj kaj poste — se necesis ion ekscii nepre kaj certe, ekzemple: je kiu dato Arkadij Ivanoviĉ degnis fiksi la geedziĝon — ŝi komencis per scivolaj kaj preskaŭ avidaj demandoj pri Parizo kaj ties kortega vivo kaj nur poste ŝi venis laŭvice ankaŭ al la Tria linio de la insulo Vasiljev- skij). Alitempe tio certe donus multan estimon, sed ĉi-foje Arkadij Iva- noviĉ estis en speciala netoleremo kaj nepre decidis vidi la fianĉinon, kvankam komence oni tuj raportis al li, ke ŝi jam ekdormis. Komprene- ble, la fianĉino tuj aperis. Arkadij Ivanoviĉ rekte komunikis al ŝi, ke por kelka tempo li devas pro grava cirkonstanco forveturi el Peterburgo, kaj pro tio li alportis al ŝi dek kvin mil rublojn per arĝento kaj bankbiletoj kaj petas akcepti tion kiel lian donacon, ĉar li jam delonge intencis fari al ŝi iun donaceton antaŭ la nupto. Tiuj klarigoj havis neniun logikan ligon de la donaco kun senprokrasta forveturo kaj urĝa bczono veni pro tio dumpluve kaj noktomeze, sed la afcro rezultis tute bona. Eĉ la ne- cesaj aĥ-ado, demandoj kaj miroj subite fariĝis iel decaj kaj moderaj; tamen la danko estis eldirita tute flame kaj aranĝita eĉ per larmoj de la prudentega patrino. Arkadij Ivanoviĉ stariĝis, ekridis, kisis la fianĉi- non, mankaresis ŝian vangon, certigis ŝin pri la baldaŭa reveno kaj ri- markinte en ŝiaj okuloj krom la infana scivolo ankaŭ ion tre seriozan, mutan demandon, li pripensis, denove kisis ŝin kaj tuj sincere bedaŭris en sia animo, ke la donacon tuj prenos kaj ŝlosos la plej prudenta el ĉiuj patrinoj. Li foriris, lasinte ĉiun en ekstreme emociita stato. Sed la bonkora patrino tuj, duonflustre kaj rapidparole forblovis ilian nekom- prenemon: Arkadij Ivanoviĉ estas granda homo, homo kun aferoj kaj kontaktoj, riĉulo — en lia kapo estas Dio-scias-kio — li decidis veturi kaj veturas, decidis kaj donacis la monon, kaj tial oni ne miru. Kom- preneble, estas strange, ke li venis tute malseka, sed la angloj, ekzem- ple, estas eĉ pli ekstravagancaj; kaj tiuj superklasanoj ĝenerale ne aten- tas parolojn pri si kaj ne faras senbezonajn ceremoniojn. Eble li eĉ in- tence iris tia por montri, ke li timas neniun. Ĉefe, necesas pri tio rakonti al neniu, ĉar ne klaras, kiel ĉio ĉi finiĝos, kaj la monon necesas tuj kaŝi, kaj bonegas, ke Fedosja sidis en la kuirejo, kaj — plejĉefe — oni nenial, nenial, nenial diru ion al tiu kanajlo Ressliĥ kaj simile, kaj simile. Ili sidis interflustrante ĝis la dua horo. La fianĉino, cetcre, foriris por dormi pli frue, mirigita kaj iom trista.

Svidrigajlov ĝuste en la noktomezo trairis la ponton T.¹⁶ direkte al la peterburga flanko. La pluvo ĉesis, sed la vento plu hurlis. Li komencis tremi kaj dum unu minuto kun precipa scivolo kaj eĉ demando rigardis al ia nigra akvo de la Malgranda Nevo. Baldaŭ al li ŝajnis tro froste stari super la akvo. Li turniĝis kaj iris al la avenuo B.¹⁷ Li iris laŭ la avenuo B. tre Ionge, preskaŭ dum duona horo, kelkfoje stumblante sur la ligna pavimo, sed li ne ĉesis scivole serĉi ion en la dekstra flanko de la avenuo. Preterveturante antaŭ nelonge li rimarkis fine de la avenuo iun sufiĉe grandan lignan hotelon, kies nomo, laŭ lia memoro, similis al Adriapol. Li ne eraris: la hotelo en tiu dezerto estis tiel bone videbla, ke oni ne povis malrimarki ĝin, eĉ en la mallumo. ĉi estis longa, ligna, nigriĝinta domo, en kiu, malgraŭ ia maifrua tempo, ankoraŭ lumis lam- poj kaj rimarkeblis certa viglado. Li eniris kaj mendis ĉambron ĉe iu

Ĉifonulo, renkontita en la koridoro. La Ĉifonulo, pririgardinte Svidrigaj- lov-on skuis sin kaj tuj kondukis lin al fora Ĉambro, malvasta kaj sufo- ka, fine de la koridoro, en angulo, sub Stuparo. Sed alia Ĉambro ne estis, ĉiuj estis okupitaj. La ĉifonulo demande rigardis al li.

Ĉu teo estas? — Svidrigajlov demandis.

Tio eblas, sinjoro.

Kio ankoraŭ?

Bovidaĵo, vodko kaj entreoj.

Portu bovidaĵon kaj teon.

ĉu vi nenion plian bezonas? — la ĉifonulo demandis en iu mal- kompreno.

Nenion! Nenion!

La ĉifonulo foriris tute seniluziigita.

^MDo, |i estas bela loko, — Svidrigajlov pensis, — kial mi ne sciis tion? Mi verŝajnc aspektas, kiei revenanto el iu koncertkafejo, jam tra- finta survoje en iun kaĉon. Tamen estas interese, kiuj ĉi tie haltas kaj noktumas?"

Li bruligis la kandelon kaj pli atente ekzamenis la ĉambron. Ci estis ĉelo, tiom eta, ke Svidrigajlov preskaŭ tuŝis per la kapo ĝian plafonon, kun unu fenestro; la lito tre malpuris, ordinara farbita tablo kaj seĝo okupis preskaŭ la tutan spacon. La muroj aspektis kiel kunnajlitaj tabu- loj, kovritaj de trivitaj tapetoj, tiom polvozaj kaj frotitaj, ke, kvankam ilia koloro (flava) estis divenebla, ne eblis kompreni la tapetajn bildojn. Parto de la muro kaj de la plafono estis obiikve detranĉita, kiel kutime okazas en mansardoj, sed ĉi tie super la oblikvo estis ŝtuparo. Svidrigaj- lov starigis la kandelon, sidiĝis sur la liton kaj enpensiĝis. Sed lian atenton logis stranga kaj senĉesa flustrado, foje atinganta krian nivelon, en la najbara ĉelo. La flustrado daŭris, kiam li eniris. Li ekatentis: iu insultis kaj preskaŭ plorante admonis la alian, sed aŭdiĝis nur unu voĉo. Svidrigajlov ekstaris, per ia mano ŝirmis la kandelon, kaj sur la muro tuj ekbriletis fendo; ii aliris kaj komencis rigardi. En la ĉambro, iom pli granda ol la lia, estis du viroj. Unu el ili, sen surtuto, kun krispegaj haroj, staris en ia oratora pozo, disiginte la krurojn por rie perdi ia ek- viiibron kaj, frapante per la mano sian bruston, patose riproĉis la alian, ke tiu estas mizerulo havanta neniun rangon, ke ii eltiris lin ei koto kaj povas forpeli lin, kiam li deziros tion fari, kaj ke li vidas ĉi tie nur la volon de Dio. La riproĉata amiko sidis sur seĝo kaj aspektis kiel homo, kiu ege deziras, sed neniel povas terni. De tempo al tempo li rigardis per la Safaj kaj ncbuligitaj okuloj al la oratoro, sed evidentis, ke li tute ne komprenas, pri kio temas kaj li apenaŭ aŭdis ion. Sur la tablo staris finbrulanta kandelo, preskaŭ malplena karafo da vodko, glasetoj, pano, glasoj, kukumoj kaj ujoj de fortrinkita tco. Atente observinte tiun bildon Svidrigajlov indiferente foriris de la fendo kaj sidiĝis sur ia liton.

La ĉifonulo, reveninte kun teo kaj bovidaĵo, ne povis reteni sin de la ripeta demando: "ĉu eble ankoraŭ ion?", kaj denove aŭdinte nean re- spondon, definitive foriris. Svidrigajlov avide ektrinkis teon por varmiĝi kaj fortrinkis la tutan giason, tamen li ne povis formanĝi eĉ unu viando- pecon pro kompleta perdo de la apetito. Evidente, li komencis febri. Li demetis la mantelon kaj ĵaketon, volviĝis per litkovrilo kaj kuŝiĝis sur la liton. Li sentis angoron: "prcferindas, ke ĉi-foje mi estu sana", — li pen- sis kaj rikanis. En la ĉambro regis sufoko, la kandelo brilis pale, ekstere hurlis vento, ie en angulo gratis muso, kaj en la ĉambro odoris nur per musoj kaj io leda. Li kuŝis kaj revis: pensoj alternis en la kapo, ŝajne, li volis kroĉiĝi al io per sia menso. "Sub la fencstro devas esti iu ĝar- deno, — li pensis, — arboj bruas, sed mi tiel malŝatas la arban bruadon nokte, en ŝtormo kaj mallumo: aĉega sento!" Kaj li rememoris, ke ĵus irante preter la parko Petrovskij li kun abomeno pensis pri ĝi. Cetere, li rememoris ankaŭ pri la ponto T. kaj pri la Malgranda Nevo, kaj lin denove atakis frosto kiel tiam, kiam li staris super la akvo. Neniam en mia vivo mi ŝatis akvon, eĉ ne cn pejzaĝoj, — li denove pensis kaj subite denove rikanis je tiu stranga penso: — ja li, ŝajne, nun devus esti in- diferenta pri ia estetiko kaj komforto, tamen li fariĝis precipe elektema, kiel la besto, kiu nepre serĉas por si la lokon en... similaj okazoj. Ja mi povus tiam turni al Petrovskij! Sed ĝi ekŝajnis al mi tro malluma, frosta, he-he! Ja mi preskaŭ ekdeziris agrablajn sensojn! Cctere, kial mi ne estingas la kandelon? (Li blovestingis ĝin.) La najbaroj ekdormis, — li pensis ne rimarkinte la lumon en ia fendo. — Do, Marfa Petrovna, nun vi estas tute bonvena: mallumo, taŭga loko, originala minuto. Sed ĝuste nun vi ja ne venos..."

Ial li subite rememoris, kiel unu horon antaŭ ia realigo de la plano pri Duneĉka, li rekomendis al Raskoljnikov komisii protektadon de ŝi al Razumifiin: "Verdire, mi tiam nur por pliardigi min parolis — Raskolj- nikov divenis ĝuste. Sed tiu Raskoljnikov estas bela fripono! Kiel multe li surprenis. Granda fripono li povas fariĝi, kiam la stultaĵoj forsaltos el lia kapo, sed nun li tro volas vivi! Koncerne tiun ĉi punkton, la homoj estas fiuloj. Sed prenu lin diablo — li agu laŭplaĉe, por mi ne gravas.

Li piu ne dormis. Iom post iom la imago pri Duneĉka komencis kon- turiĝi antaŭ kaj subite skuoj trais lian korpon. "Ne, tion mi forĵetu, — li pensis rekonsciiĝinte, — necesas pensi pri io alia. Estas strange kaj ridinde: mi neniam sentis al iu malŝaton, eĉ venĝi al iu mi precipe deziris neniam, sed tio estas tre sinistra, tre sinistra! Ankaŭ diskuti mi ne ŝatis, nek tro koleris — ankaŭ sinistre! Kaj kiom multajn promesojn mi al ŝi ja donis — diable! Sed, ebie, ŝi formuelus min iom post iom..." Li denove silentiĝis kaj kunpremis la dentojn: denove antaŭ li aperis Du- neĉka kia ŝi estis, kiam pafinte unuafoje ŝi terure ektimis, mallevis la revolveron kaj, morte pala, rigardis al li, kaj li povus dufoje kapti ŝin, dum ŝi ne kapablus eĉ la manon levi por defendi sin, se li mem pri tio ne memorigus al ŝi. Li rememoris, kiel tiumomente li ekkompatis ŝin kaj lia koro estis kvazaŭ premita... "He, al diablo! Denove tiuj pensoj, ĉion Ĉi necesas forĵeti, forĵeti!"

Li estis jam ekdormanta: la febra tremado mildiĝis, sed io subite ku- ris sur liaj mano kaj kruro sub la kovrilo. Li tremeris: "Diable, ja iu muso! — li pensis, — mi lasis la bovidaĵon surtable..." Li terure ne volis formeti la kovrilon, ekstari, frostiĝi, sed denove io malagrable tuŝis lian kruron. Li forŝiris de si la kovrilon kaj bruligis la kandelon. Tremante pro la frostego li klinis sin por pririgardi la liton — estis nenio. Li skuis la litkovrilon, kaj subite sur la littukon saltis muso. Li ĵetiĝis sur ĝin, sed la muso ne forkurante de la lito zigzagis sur ĝi diversflanken, for- glitis el sub liaj fingroj, trakuris laŭ lia brako kaj subite glitis sub la kusenon. Li forĵetis la k-usenon, sed tuj sentis, ke io saltis sur lian si- non, frotis la haŭton kaj jam estis surdorse sub la ĉemizo. Li nerve ek- tremis kaj vekiĝis. En la ĉambro estis mallume. Li kuŝis sur la lito plu volvita per la kovrilo, post la fenestro hurlis la vento. "Kiel fie!" — li angore pensis.

Li sidiĝis sur la litorando, per la dorso al la fenestro. "Prefere mi tute ne dormu", — li decidis. De la fenestro blovis frosto kaj humido, tial li neŝanĝante la lokon surtiris la litkovrilon kaj volviĝis per ĝi. Li ne bruligis la kandelon. Li pri nenio pensis, kaj li tute ne volis pensi; sed la revoj alternis, fulmis fragmentoj de pensoj, sen komenco kaj sen fino, sen iuj ligoj. Li estis falanta en somnolon. Eble la frosto, aŭ ob- skuro, aŭ humido, aŭ vento hurlanta sub lia fenestro, elvokis en li iun obstinan fantastan inklinon kaj deziron — sed en sia imago li ekvidis florojn. Antaŭ li prezentiĝis ĉarma pejzaĝo. Hela, preskaŭ varma tago. Pentekosto. Riĉa kaj luksa vilaĝa koteĝo, en la angla gusto, dronanta en aromaj florbedoj, ĉirkaŭita de rondaj legombedoj; peroneto volvita de grimpantaj kreskaĵoj kaj situanta inter rozaj bedoj; heia, friska Stuparo kun luksa tapiSo stcrnita sur ĝi kun raraj ĉinaj floroj starigitaj flanke. Li preclpe atentis, ke en la vazoj kun akvo, sur fenestrobreto estas bu- kedoj de blankaj kaj teneraj narclsoj, kllnlĝantaj sur slaj brile-verdaj di- kaj tlgoj kun forta aromo. Ll eC ne volls forirl de 111, sed 11 supreniĝis laŭ la Stuparo al granda, alta salono. Ankaŭ en ĝl Ĉie, Ce fenestroj, Ĉe vaste apertaj pordoj al la leraso, sur la teraso mem — Ĉle estls floroj. Sur la plankoj estis disSutitaj freŝe falĉitaj bonodoraj herboj, la fenestroj estis apertaj, freSa, facila, friska aero penetris en la Ĉambron, blrdoj Ĉlr- pis sub la fenestroj, kaj meze de la salono sur la tabloj, kovritaj per blankaj satenaj tukoj, staris ĉerko. La ĉerko estis tegita per blanka gro- denaplo¹⁸, borderita per blanka ruSo. Florgirlandoj volvis ĝin dc ĉiuj flankoj. Kovrite de floroj en ĝi kuSis knabino en blanka tulo; Siaj flek- sitaj manoj, kvazaŭ faritaj el marmoro, estis premitaj al la brusto. Sed ŝiaj nekombitaj haroj, haroj de blondulino, estis malsekaj. Roza krono ĉirkaŭis ŝian kapon. La severa kaj jam rigidiĝinta profilo de ŝia vizago ankaŭ ŝajnis esti farita el marmoro, sed la rideto sur Ŝiaj lipoj plenis de iu neinfana funebro kaj grandega plendo. Svidrigajlov konis tiun kna- binon. ĉe tiu ĉi ĉerko estis nek ikono, nek bruligitaj kandeloj, nek sonis preĝoj. La knabino suicidis per drono. ŝi havis nur dek kvar jarojn, sed ŝia koro estis jam frakasita, kaj ĝi pereigis sin mem, malrespektita de la ofendo, terurinta kaj ŝokinta tiun junan infanecan konscion, ofendo, inundinta per nemeritita honto Ŝian anĝele puran animon, ofendo elŝi- rinta la lastan krion de 1' despero, krion ne aŭditan, sed aroge mistrak- titan en la malluma nokto, en obskuro, en frosto, en humida degelo, kiam hurlis la vento...

Svidrigajlov rekonsciiĝis, stariĝis kaj paŝis al la fenestro. Li palpe tro- vis riglilon kaj apertis la fenestron. La vento furioze enŝiriĝis en la Ĉelon kaj kvazaŭ kovrus per frosta prujno lian vizagon kaj la bruston sub la ĉemizo. Efektive, sub la fenestro estis io simila al ripoz-ĝardeno, prob- able ĉi tie tage kantis kanzonistoj kaj sur la tabloj estis servata teo. Nun de la arboj kaj arbustoj en la fenestron flugis gutoj, estis mallume kiel en kelo, kaj oni apenaŭ povus distingi iujn mallulman makulojn, kiuj si- gnis objektojn. Svidrigajlov kliniĝinte kaj apoginte siajn kubutojn sur la fenestrobreton jam proksimume kvin minutojn fikse rigardis en tiun ne- bulon. Inter la nokto kaj obskuro aŭdiĝis kanona pafo, poste — ankoraŭ unu.

"Aha, signalo! La akvo altiĝas¹⁰, — li pensis, — kaj matene la akvo torentos al la malsupraj lokoj, sur stratojn, en kolojn kaj teretaĝojn, malmergiĝos kelaj ratoj, kaj sub la pluvo kaj vento malsekaj homoj ko- mencos sakrante porti sian rubon al la supraj etaĝoj... Cetere, kioma horo estas nun?"

Apenaŭ Ii sukcesis pensi pri tio, iu proksima horloĝo, tiktakante kaj kvazaŭ hastegante, gongis trifoje. "Aha, jam post unu horo ekmate- niĝos!" Kion mi atcndu? Prefere mi nun eliru al Petrovskij, elektu tie iun grandan arbuston, priverŝitan de pluvo tiel, ke post hazarda ektuŝo de ŝultro ĝi aspergas la kapon per miliono da gutoj..." Li faris unu pa- ŝon de P fenestro, riglis ĝin, bruligis la kandclon, surtiris ia ĵaketon, mantelon, ĉapelon kaj eliris en la koridoron kun la kandelo por trovi la ĉifonulon dormantan en iu ĉelo mcze de ruboj kaj kandclstupmoj, pagi la ĉambron kaj foriri el la hotclo. "La plej taŭga minuto, pli bonan ne eblas elekti".

Li longe pendolis laŭ la longa kaj streta koridoro, trovante tie ne- niun, kaj li jam volis laŭte krii, sed subite en malluma angulo, inter malnova ŝranko kaj pordo, li rimarkis ion strangan kaj kvazaŭ vivantan. Li kliniĝis kun la kandclo kaj ekvidis infanon, knabinon nc pli ol kvin- jaran, tremantan kaj plorantan, en robcto malseka kiel ĉitono, per kiu oni lavas plankon. Ŝi preskaŭ ne ektimis lin kaj rigardis al li kun obtuza miro per siaj grandaj nigraj okuloj kaj foj-foje singultis, kiel la infanoj, kiuj longe ploris, sed jam ĉesis kaj eĉ konsoliĝis, tamen foj-foje subite singultas. La knabina vizaĝo estis pala kaj lacp, ŝi rigidiĝis pro la frosto: "Sed kiel ŝi trafis ĉi tien? Vcrŝajne ŝi kaŝiĝis ĉi tie kaj vigilis tra la tuta nokto". Li komencis dcmandi ŝin. La knabino subite vigliĝis kaj rapide ekbalbutis al li en sia infana lingvo ion pri la "patlino", kiu ŝin "neple moltigos", pri iu taso, kiun ŝi "flakasis" (frakasis). La knabino parolis senĉese, kaj eblis el ŝia rakonto kompreni, ke ŝi estas neamata infano, kiun la patrino — iu konstante ebria kuiristino, probable, el tiu ĉi hotelo — tre timigis per ofta batado; ke la knabino frakasis patrinan tason kaj tiei ektimis, ke forkuris ankoraŭ vespere; ŝi verŝajne longe kaŝis sin sur- korte sub la pluvo kaj poste venis ĉi tien, kaŝis sin post la ŝranko kaj sidis tie en la angulo la tutan nokton plorante, tremante pro la humido, obskuro kaj pro tio, ke oni ŝin dolore draŝos. Li prenis ŝin sur siajn brakojn, venis en sian ĉambron kaj komencis ŝin malvesti. Ŝiaj truozaj ŝuetoj sur la nudaj piedoj estis tiel malsekaj, kiel se ili la tutan nokton kuŝus en flako. Maivestinte ŝin ii metis ŝin sur ia liton, kovris ŝin kaj komplete, kun la kapo, envolvis ŝin en ia iitkovrilon. ŝi tuj ekdormis. Farinte tion ĉi li denove profundiĝis en siajn sombrajn pensojn.

"Kial mi kun Ŝi ligiĝis!" — li pensis kun subita peza kaj malica sento. — Kia absurdo!" Ĉagrenite li prenis ia kandelon por ekiri kaj tamen tro- vi la Ĉifonulon kaj plej rapide foriri de ĉi tie. "Aĥ, knabino!" — li pensis kun damno, jam malferminte ia ĉambron, sed revenis por denove vidi: ĉu kaj kiel ŝi dormas. Li singarde levetis la kovrilon. La knabino dormis profundan dormon de la anĝeloj. Ŝi varmiĝis sub la kovrilo, kaj la ruĝo jam kovris ŝiajn palajn vangojn. Sed strangis, ke tiu ruĝo ŝajnis pli akra kaj forta ol povus esti la ordinara infana ruĝvanga koloro. "Estas la ko- loro de V febro", — pensis Svidrigajlov, — aperinta kvazaŭ pro vino, kvazaŭ oni igus ŝin fortrinki plenan glason da vino. La skarlataj lipoj ardas, flamas... Sed kio? A1 li ŝajnis, ke ŝiaj longaj nigraj okulharoj tre- metas, kvazaŭ leviĝante, el sub ili aperas ruza, akra okuleto, neinfane palpebrumanta, kvazaŭ la knabino ne dormus, sed afektus. ĉuste tiel: ŝiaj lipetoj faras rideton, iliaj anguloj tremetas, ankoraŭ retenate. Sed jen ŝi jam tute ĉesis sin bridi. Jam estas rido, efektiva rido; io aroga kaj defia lumas en tiu tute ne infana vizaĝo. Estas malĉasto, estas la vizaĝo de 1' kamelio, aroga vizaĝo de la malĉasta kamelio-francino. Jen, jam tute malkaŝe, malfermiĝas ambaŭ okuloj: ili esploras lin per la fajra kaj obscena rigardo, ili logas lin, ili ridas... Io tute monstra kaj ofenda estis en tiu rido, en tiuj okuloj, en tiu fio de la infana vizaĝo. "Ĉu? Kvinjara! — en vera hororo flustris Svidrigajlov, — tio... kio ĝi estas?" Sed ŝi jam tute turnis al li sian flaman vizaĝon, etendis la brakojn... "Ho, damnita!" — ekkriis hororita Svidrigajlov, levanta super ŝi sian ma- non... sed tiutempe li vekiĝis.

Li plukuŝis sur la sama lito, same envolvita, la kandelo ne brulis, kaj post la fenestro jam blankis Ia tago.

"Sukubsonĝo por la tuta nokto!" Li malice leviĝetis, sentante sin tute frakasita. Liaj ostoj doloris. Sur la korto estis densega nebulo, tra kiu nenio estis videbla. Jam estis preskaŭ la kvina horo — li tro longe dor- mis! Li ekstaris kaj surmetis siajn plu humidajn ĵaketon kaj mantelon. Palpinte la revolveron en la poŝo, li eligis ĝin kaj ordigis la prajmon, poste li sidiĝis, prenis ei la poŝo agendon, kaj en la unua, plej rimar- kebla paĝo, skribis kelkajn liniojn per grandaj literoj. Releginte ilin Ii enpensiĝis, apoginte la kubutojn sur la tablon. La revolvero kaj agendo kuŝis apud lia kubuto. Vekiĝintaj muŝoj, gluiĝis al la netuŝita bovidaĵo, staranta sur la tablo. Li longe rigardis al ili kaj finfine komencis per sia libera dekstra mano kapti unu muŝon. Li longe lacigis sin per tio, sed neniel povis kapti. Fine, trovinte sin ĉe tiel interesa okupo li rekon- sciiĝis, tremeris, stariĝis kaj rczoiute foriris el la Ĉambro. Post unu mi- nuto li Jam estis sur la strato.

Lakteca, densa nebulo kulis super la urbo. Svldrigajlov ekiris laŭ la gllta, kota, ligna pavlmo al la Malgranda Nevo. Lln haluclnls la akvo de la Malgranda Nevo lcvlĝlnta dumnokte, Insulo PetrovsklJ, malsekaj pa- doj, malsekaj hcrboj, malsekaj arboj kaj arbustoj kaj, flne, ĝuste tiu ar- busto... Agacite II komencls pririgardi la domojn por pensl pri lo alia. En la avenuo estis nck homoj, nck fiakroj. Triste kaj malpure aspektis helflavaj lignaj dometoj kun fermitaj Sutroj. Frosto kaj humido trais lian korpon, kaj li cksentis frostotremon. Foj-foje liaj okuloj kaptis Ŝildojn de butikoj kaj lcgomvendejoj, kaj li ĉion legis atente. Kiam finiĝis la ligna pavimo, li venis al granda brika domo. Malpura, tremanta hundeto kun alpremita vosto transkuris ia vojon antaŭ li. Iu morte ebria viro en ka- poto kuŝis laŭlonge de la trotuaro vizaĝ-al-tere. Li rigardis lin kaj daŭri- gis iri. Live vidiĝis alta gvat-turo²⁰. "Ba! — li pcnsis, — jen la loko, kial al Petrovskij? Almenaŭ en ĉeesto de oficiala atestanto". Li preskaŭ ekri- dis pro tiu nova penso kaj turnis al la strato S.²¹ Ĉi tie staris granda domo kun turo. Ĉe la granda fermita dompordego staris, kliniĝinte per la ŝultro al la pordo, hometo envolviĝinta en griza soldata kapoto kaj kun kupra afiila kasko²². Per sia dormetanta rigardo li oblikve kaj fride rigardis al la proksimiĝinta Svidrigajlov. Sur lia vizaĝo videblis tiu eterna grumblanta aflikto, kiu tiel acide stampiĝis senescepte sur ĉiuj vizaĝoj de la anoj de V hebrea gento. Ili ambaŭ — Svidrigajlov kaj Aĥilo — dum kelka tempo silente rigardis unu la alian. Afiilo fine trovis ion ne iaŭordan, ke la homo ne estas ebria, sed staras je tri paŝoj antaŭ li, rekte rigardas al liaj okuloj kaj diras nenion.

Set kion vi ci tie bezonas? — li eldiris, plu ne moviĝante, nek ŝanĝante sian pozon.

Nenio speciala, frato, saluton! — respondis Svidrigajlov.

Ci tie ne loko.

Mi, frato, veturos al fremda lando.

AI fremda lando?

A1 Ameriko.

A1 Ameriko?

Svidrigajlov eligis la revolveron kaj streĉis la ĉanon.

Set, kial tiuj sercoj (ŝercoj) — ci tie ne loko!

Sed ĉu tiu loko malbonas?

Tial, ke ne loko.

Nu, frato, ne gravas. La loko bonas; se oni vin pridemandos — respondu, ke li forveturis, do, al Amcriko.

Li metis la revolveron al sia dekstra tempio.

Set ci tie n' eblas, ne Ioko! — skuiĝis Afiilo, kies pupiloj ĉiam pli grandiĝis.

Svidrigajlov liberigis la ĉanon.

vn

Vespere de la sama tago, ĉirkaŭ la sepa horo, Raskoljnikov estis ve- nanta al la loĝejo de siaj patrino kaj fratino — al tiu loĝejo en la domo de Bakalejev, kie ilin loĝigis Razumiĥin. Eniro al la ŝtuparo estis rekte de la strato. Raskoljnikov proksimiĝante malrapidigis siajn paŝojn kvazaŭ plu dubante, ĉu li venu aŭ ne? Sed nun li nenial revenus, ĉar iia decido estis jam farita. "Cetere, tio ne gravas, ili ankoraŭ nenion scias, — li pensis, kaj iii jam alkutimiĝis taksi min kicl strangulon". Liaj vestoj aspektis terure: ĉio estis malpura, restinta la tutan nokton sub la pluvo, disŝirita, trivita. Lian vizaĝon misformis la laco, aĉa vetero, fizika elĉer- piĝo kaj preskaŭ diurna batalo kontraŭ sin mem. La tutan nokton li pa- sigis sola, Dio-scias-kie. Sed li jam faris la decidon.

Li frapis ĉe ia pordo, kaj la patrino malfermis. Duneĉka ne estis hej- me. Eĉ la servistino ien foriris. Pulfieria Aleksandrovna komence eĉ mu- tiĝis pro la ĝoja miro, poste kaptis lin je la mano kaj tiris en la ĉam- bron.

Fine vi venis! — ŝi ekparolis stumblante pro la ĝojo. — Ne koleru kontraŭ mi, Rodja, ke mi tiel stulte vin renkontas kun ploroj. Mi ridas, sed ne ploras. ĉu vi pensas, ke mi ploras? Ne, mi ridas, sed mi havas stuitan kutimon: la larmoj fluas. Tiei mi post la morto de via patro plo- ras pro ĉio. Sidiĝu, karulo, mi vidas, ke vi laciĝis. Afi, kiel vi makuliĝis.

Patrino, mi nokte estis sub la pluvo, — Raskoljnikov komencis klarigi.

433

Sed ja ne, ne! — ekardis Pulfieria Aleksandrovna, interrompante, — vi pensis, ke mi komencos vin enketi laŭ la iama ina kutimo. Ne an-

28 3aKЈLj 1541

goru. Ja mi komprenas, mi Ĉion komprenas, nun mi jam eilernis la Ĉl- tieajn manierojn, kaj mi vere vidas mem, ke ĉi tie oni estas pli sa|a. Mi decidis por ĉiam: kial mi pbvu kompreni viajn rezonojn kaj postuii raportojn? Vi eble havas Dio-scias-kiujn planojn en la kapo, aŭ tle na- skiĝas iuj ideoj — kial mi puŝu vin: pri kio vi tie pensadas? Ja mi... Afi, Dio mia! Kial mi tretas tien-reen kiel demonhavantino?.. Ja rai, Rodja, legas vian artikolon en la revuo jam por ia tria fojo, ĝin alportis Dmitrij Prokofjiĉ. Mi tiel afi-is ekvidinte ĝin: jen stultulino — pensis mi

jen pri kio li okupiĝas, jen la soivo de ĉio! Eble li havas novajn pen- sojn en la kapo, ii pripensas iiin, sed tiutempe lin turmentas kaj ĝenas. Mi legas, amiko mia, kaj certe mi multon ne komprenas, sed — cetere

tiel devas esti: ĉu ĝi estas laŭ miaj fortoj?

Montru ĝin al mi.

Raskoljnikov prenis la gazeton kaj okulrande rigardis al sia artikolo. Kvankam tio ege kontrastis al liaj situacio kaj stato, li sentis tiun stran- gan kaj sarkasme dolĉan senton, kiun havas la aŭtoro vidanta sian unuan presitan verkon, krome influis liaj nuraj dudek tri jaroj. ĉi daŭris nur unu momenton. Traleginte kelkajn liniojn li paŭtis, kaj terura an- goro premis lian koron. La tuta anima batalo de la lastaj monatoj tuj rememoriĝis al li. Kun abomeno kaj agaco ii ĵetis la gazeton sur la ta- blon.

Tamen, Rodja, malgraŭ mia stulto mi ja povas vidi, ke vi tre bal- daŭ estos inter la unuaj homoj, eble eĉ la plej unua en nia scienca mon- do. Kaj ili aŭdacas pensi, ke vi freneziĝis. Ha-ha-ha! Vi ja ne scias, ke ili tiei pensas! Afi, povraj vermoj, ĉu ili povas kompreni, kio estas la saĝo? Ja eĉ Duneĉka preskaŭ kredis al ili — jen kiel! Via mortinta patro dufoje skribis al revuoj — komence versojn (mi konservas la kajeron, iam mi montros ĝin al vi), poste la tutan novelon (mi elpetis, ke li per- mesu al mi ĝin reskribi), kaj kiel ni duope preĝis, ke oni akceptu — sed oni ne akceptis! Rodja, mi antaŭ kelkaj tagoj ĉagreniĝis vidante viajn vestojn, vian vivmanieron kaj kiel vi manĝas kaj kiel vi estas ve- stita. Sed nun mi vidas, ke ankaŭ pro tio mi estas stulta, ĉar se vi volus, vi ĉion tuj akirus per viaj saĝo kaj talento. Do, vi dume tion ne volas kaj okupas vin pri multe pli gravaj aferoj...

ĉu Dunja estas hejme?

Ne estas, Rodja. Tre ofte mi ne vidas ŝin hejme, ŝi lasas min sola. Dankon al Dmitrij Prokofjiĉ, kiu venas por sidi kun mi kaj li ĉion al mi rakontas. Li vin tre amas kaj estimas, amiko mia. Mi ne diras,ke la fratino estas iel mairespektema al mi. Mi ja ne plendas. Si havas sian karakteron, kaj ml — la mian. ŝi ekhavis lujn siajn sekretojn, sed mi neniujn sekretojn kalas de vi. Mi tute certe scias, ke Dunja estas tro saĝa, kaj, krom tio, Si min kaj vin amas... sed mi ne scias, kien ĉio ĉi kondukos. Jen vi nun feliĉigis min per vizito, dum Si ie promenas; Si revenos kaj mi diros: sen vi Ĉi tie via frato estis, sed kie vi degnis pasigi la tempon? Rodja, ne tro dorlotu min: se vi povas — venu, se vi ne po- vas — estu tiel, mi atendos. Tamen mi ja scias, ke vi min amas — por mi tio sufiĉas. Mi ja viajn verkojn legos, aŭdos pri vi de ĉiuj, kaj de tempo al tempo vi mem venos per revidi min, ĉu povos esti pli bone? Jen, vi ja venis nun por konsoli la patrinon, mi ja vidas...

Pulĥeria Aleksandrovna subite ekploris.

Mi denove! Ne rigardu min, stultan. Aĥ, Dio mia, kial mi sidas? — ŝi ekkriis kaj saltleviĝis, — ja mi havas kafon, sed mi vin ne regalas! Jen kion signifas la oldulina egoismo. Tuj! Tuj!

Panjo, lasu tion, mi baldaŭ foriros. Ne por tio mi venis. Bonvolu aŭskulti min.

Pulĥeria Aleksandrovna timide proksimiĝis.

Panjo, ĉu vi amos min kiel nun, se okazos lo ajn, se vi ion ajn pri mi aŭdos, se oni ion ajn diros pri mi? — li demandis tutkore, pre- skaŭ ne pripensante siajn vortojn, nek elektante ilin.

Rodja, Rodja, kio okazos al vi? Kiel vi povas demandi pri tio? Kaj kiu pri vi povas diri tion al mi? Kaj mi kredos neniun, kiu ajn al mi venu. Mi simple forpelos ilin.

Mi venis por certigi vin, ke mi ĉiam vin amis, kaj nun mi ĝojas, ke ni estas duope, mi eĉ ĝojas, ke Duneĉka mankas, — li daŭrigis kun la sama impeto, — mi venis por diri al vi rekte, ke kvankam vi estas malfeliĉa, tamen vi sciu, ke via filo amas vin pli ol sin mem kaj ĉiuj viaj pcnsoj pri tio, ke mi estas malica kaj ne amas vin — ili estas mal- veraj! Mi neniam ĉesos vin ami.

Pulĥeria Aleksandrovna mute brakumis lin, alpremis lin al sia brusto kaj softe ploris.

28*

Rodja, mi ne scias, kio okazis al vi, — Si finfine diris, — dum ia tuta tempo mi pensis, ke ni nur tedas vin, sed nun laŭ ĉio mi vidas, ke antaŭ vi estas granda plago kaj vi tial angoras. Mi tion jam delonge antaŭvidis. Pardonu, ke mi pri tio ekparolis — mi ĉiam pri tio pensas kaj ne dormas nokte. ĉi nokton ankaŭ fratino via pasigis delirante kaj ĉiam rememoris vin. Mi ion aŭdis, sed komprenis nenion. La tutan ma-

435

tenon mi pasigis kvazaŭ antaŭ ekzekuto, mi ion atendis, antaŭsentis kaj vi venis. Rodja, Rodja, kien vi? ĉu vi ien veturos?

Mi veturos.

—: ĉuste tiel mi pensis! Ankaŭ mi povos kunveturi, se vi tion bezo- nos. Ankaŭ Dunja — Ŝi vin amas, Ŝi tre amas vin. Ankaŭ Sofja Semjo- novna eble veturu kun ni, se vi bezonas; vidu, ke mi ŝin anstataŭ la filino povas preni. Dmitrij Prokofjiĉ povus helpi nin ĉe la preparado... Sed... kien... vi veturos?

Adiaŭ, panjo.

Ĉu? Ĉu jam hodiaŭ? — ŝi kriis kvazaŭ perdante lin por la tuta vivo.

Mi ne povas, mi devas, mi tre bezonas...

Sed ĉu mi povos veturi kun vi?

Ne! Vi surgenuiĝu kaj preĝu pri mi al Dio. Eble via preĝo efikos.

Permesu, ke mi krucosignu vin kaj benu vin! Jen tiel, tiei. Ho, Dio, kion ni faras?

Li ĝojis, li ĝojegis, ke ĉeestis neniu alia, ke li kaj la patrino estis duope. Post la tuta terura tempo lia koro iel mildiĝis. Li falis antaŭ ŝi, li kisis ŝiajn piedojn, kaj ili duope ploris, brakumante sin. Kaj ŝi ĉi-foje nek miris, nek demandis. Si jam delonge komprenis, ke al ŝia filo okazis io terura, kaj nun venis iu minuto timiganta lin.

Kara mia Rodja, mia unuenaskito, — ŝi parolis plorsingultante,

vi nun estas kia vi estis en la infaneco: tia vi venis al mi, tiel vi brakumis kaj kisis min. Ankoraŭ kiam ni loĝis kaj vegetis kun la patro vi konsolis nin jam per tio, ke vi estis kun ni, kaj kiam la patro mortis

kiel ofte ni brakumadis sin, kiei nun, ploris super lia tombo. Mi de- longe ploras pro tio, ke la koro patrina antaŭsentas malfeliĉon. Kiam mi unuafoje ekvidis vin tiuvespere, kiam ni ĵus venis ĉi tien — ĉu vi me- moras? — mi laŭ via rigardo tuj komprenis, kaj mia koro tiam ektremis. Kaj hodiaŭ malferminte al vi, mi ekvidis, ke venis la fatala horo. Rodja, Rodja, vi ja ne tuj veturos, ĉu?

Ne tuj.

ĉu vi ankoraŭ venos?

Jes, mi venos.

Rodja, ne koleru, mi eĉ ne rajtas demandi. Mi scias, ke mi ne rajtas, sed diru almenaŭ du vortojn: ĉu vi veturos malproksimen?

Tre malproksimen.

Kio estas tie, ĉu iu servo aŭ kariero via?

Laŭ volo de Dio... nur preĝu por mi...

Raskoljnikov ekiris al la pordo, sed ŝi kaptis lin kaj per despera ri- gardo fiksiĝis al liaj okuloj. Ŝian vizaĝon tordis teruro.

Sufiĉas, panjo, — diris Raskoljnikov, profunde domaĝinte, ke ii decidis veni ĉi tien.

Ja ne por ĉiam? Ja ankoraŭ ne por ĉiam? Ja vi vere, vi morgaŭ venos?

Mi venos, venos. Adiaŭ!

Finfine li elŝiris sin.

La vespero estis freŝa, varma kaj serena. La vetero reboniĝis jam ma- tene. Raskoljnikov iris al sia loĝejo. Li rapidis, li volis ĉion fini antaŭ la sunsubiro. ĉis tiu tempo li volis renkontiĝi kun neniu. Aisuprante al sia ĉambro li rimarkis, ke Nastasja forgesinte pri la samovaro atente gvatas iin kaj sekvas lin per ia okuloj. "Ĉu iu venis al mi?" — ii pensis. Li kun abomeno rememoris pri Porfirij. Sed atinginte sian ĉambron kaj maiferminte ĝin, li ekvidis Duneĉkan. ŝi sidis tute sola en profunda me- dito kaj ŝajnis, ke ŝi jam delonge atendas lin. Li haltis sur ia sojlo. ŝi timigite ieviĝis de sur la sofo kaj rektiĝis antaŭ li. ŝia rigardo, senmove direktita al li, esprimis teruron kaj nevenkeblan triston. Kaj laŭ tiu ĉi rigardo ii komprenis, ke ŝi ĉion scias.

ĉu mi venu aŭ tuj foriru? — li malfide demandis.

Mi la tŭtan tagon pasigis ĉe Sofja Semjonovna. Ni duope vin aten- dis. Ni pensis, ke vi nepre venos.

Raskoljnikov eniris en la ĉambron kaj konsumite sidiĝis sur seĝon.

Dunja, ial mi tre feblas, mi tre laciĝis, sed mi ŝatus almenaŭ nun regi min.

Li malfide levis al ŝi siajn okulojn.

Kie vi estis la tutan nokton?

Mi ne tre bone memoras. Vidu, fratino, mi volis jam definitive decidiĝi kaj longe iris laŭlonge de Nevo. Tion mi memoras. Mi voiis fini tie, sed mi ne kuraĝis... — li flustris, denove rigardante al Dunja kun malfido.

Dank' al Dio! Ni timegis ĝuste tion — mi kaj Sofja Semjonovna. Do, vi ankoraŭ kredas je la vivo, dank* al Dio.

Raskoljnikov amare ridetis.

Mi ne kredis, sed mi ĵus kun la patrino ploris brakumante sin; mi ne kredas, sed mi petis ŝin preĝi por mi. Dio scias ĉion, Duneĉka, sed mi en tio komprenas nenion.

Cu vi estis ĉe la patrino? Cu vi ankaŭ ai Si rakontis? — terutite kriis Duneĉka, — ĉu vi vere decidis rakonti?

Ne, mi ne rakontis... per vortoj, sed ŝi muiton komprenis. ŝi aŭdis nokte vian deliron. Mi certas, ke ŝi jam duone komprenas. Eble mi agis maibone, vizitante ŝin. Mi eĉ ne scias, por kio mi ŝin vizitis. Dunja, mi estas fia homo.

Fia homo, sed al sufero vi pretas iri! Ja vi iros?

Mi iros. Tuj. Sed por eviti tiun honton mi voiis dronigi min, sed starante super la akvo mi ekpensis, ke se mi aŭdacis konsideri min forta — mi ne timu ankaŭ la nunan honton, — li diris antaŭkurante la even- tojn. Ĉu ĝi estas fiero?

Fiero, Rodja.

Fajro briletis en liaj estingiĝintaj okuloj, kvazaŭ por li estis agrable, ke li ankoraŭ estis fiera.

Fratino, eble vi pensas, ke mi simple ektimis la akvon? — II de- mandis grimacinte kaj rigardante en ŝian vizaĝon.

Ho, Rodja, sufiĉas! — Dunja kriis amare.

La silento daŭris ĉirkaŭ du minutojn. Li sidis borinte ia rigardon sur la plankon. Duneĉka staris ĉe la transa tabloflanko kaj kun sufero ri- gardis al li. Subite li stariĝis:

Jam estas maifrue; venis la tempo. Mi iras denunci min. Sed mi ne scias, por kio mi iras denunci min.

Grandaj plorgutoj fluis laŭ ŝiaj vangoj.

Fratino, vi ploras, sed ĉu vi povas etendi al mi la brakon?

Ĉu vi dubis pri tio?

Ŝi forte brakumis lin.

ĉu vi irante al la sufero ne forlavas jam duone vian krimon? — ŝi ekkriis brakumante kaj kisante lin.

Krimo? Kiu krimo? — li subite kriis en iu neatendita furiozo, — ĉu estas krimo, ke mi murdis fian, malican pedikon, oldan uzuristinon, kiun neniu bezonas kaj murdo de kiu pardonigas kvindek pekojn, kiu suĉis la sagon el mizeruloj? Mi ne pensas pri ĝi kaj mi tute ne deziras ĝin forlavi. Kial oni montras al mi el ĉiuj flankoj: "krimo, krimo!" Nur nun mi vidas la absurdon de mia poltroneco, nun, kiam mi decidis iri al tiu senbezona honto! Mi decidis pro simplaj fieco kaj stulto, eble an- kaŭ por havi avantaĝon, kiel proponis tiu... Porfirij!

Frato, frato, kion vi diras! Sed vi ja la sangon verŝis! — despere kriis Dunja.

Kiun verŝas ĉiuj, — li rekaptis preskaŭ en furiozo, — kiu ĉiam estas verŝata en tiu ĉi mondo kiel akvofalo, kiun oni verŝas kiei ĉampa- non, pro kiu oni kronas en Kapitolo kaj poste nomas la savinto de V homaro²³. Sed vi rigardu pii atente kaj komprenu. Mi mem voiis bonon por la homoj kaj mi farus centojn, miiojn da bonaj aferoj kompensante unu stultaĵon, eĉ ne stultaĵon, sed nur maliertaĵon, ĉar tiu ĉi ideo estas ne tiel stulta, kia ĝi ŝajnas nun, post ia fiasko... (Post fiasko ĉio ŝajnas stulta!) Per tiu stulteco mi voiis nur meti min en sendependan situacion, fari ia unuan paŝon, akiri rimedojn kaj poste ĉion glatigus la senkom- para, neapudmetebla utilo... Sed mi ne eltenis eĉ la unuan paŝon, ĉar mi estas fiulo! Jen la kerno! Kaj per viaj okuioj mi ne rigardis: se mi sukcesus, mi mem kronus min, sed nun mi iros en ia kaptilon!

Tute ne! Tute ne tiel! Frato, kion vi parolas?

Ha, ne taŭga formo! ne tro bona estetike formo! Sed mi absolute ne komprenas: kial draŝi la homojn per bomboj, per planita sieĝado estas pli konvena formo? Timo de la estetiko estas la unua signo pri la febleco!.. neniam, neniam mi konsciis tion pli klare ol nun, kaj pli ol iam mi ne komprenas mian krimon! Neniam mi estis pli forta kaj kon- vinkita ol nun!..

Lia pala kaj laca vizaĝo eĉ ruĝiĝis. Sed farante la lastan eksklama- cion, lia rigardo hazarde trafis al la okuloj de Dunja, kaj en ŝiaj okuloj li vidis tiom multe da sufero, ke li nevole rekonsciiĝis. Li komprenis, ke tamen li malfeliĉigis du kompatindajn virinojn. Ja li estis la kaŭzo...

Mia kara Dunja! Pardonu min, se mi estas kulpa (kvankam, se mi estus vere kulpa, oni ne povus min pardoni). Adiaŭ! Ni ne diskutu. La tempo venis. Ne postiru min, mi petas vin, ĉar mi devas veni anko- raŭ al... Sed nun iru kaj sidiĝu apud la patrino. Mi suplikas vin! 6i estas mia lasta, la plej granda peto al vi. Neniam forlasu ŝin; mi lasis ŝin en maltrankvilo, kiun ŝi apenaŭ elportos: ŝi aŭ mortos aŭ freneziĝos. Restu kun ŝi! Razumiĥin estos apud vi; mi lin petis... Ne ploru pro mi; mi penos esti aŭdaca kaj honesta la tutan vivon, malgraŭ tio, ke mi estas murdinto. Eble iam vi ankoraŭ aŭdos mian nomon. Vi vidos, ke mi ne hontigos vin, ke mi ankoraŭ pruvos... sed nun — ĝis revido, — li rapidis konkludi denove rimarkinte strangan esprimon en ia okuloj de Dunja dum liaj lastaj vortoj kaj promesoj. — Kial vi ploras? Ne ploru, ne ploru. Ni ja ne por ĉiam disiĝas!.. Afi, jes! Atendu, mi forgesis!

Li venis al la tablo, prenis dikan, polvozan libron, malfermis ĝin kaj prenis el inter la folioj etan portreton, pentritan akvareie sur eburo. ĉi estis portreto de la mastrina filino, lia iama fianĉino mortinta en febro, de tiu stranga fraŭlino, kiu intencis iri en klostron. Dum unu minuto li rigardis ŝian esprimivan kaj malsanecan vizaĝon, kisis la portreton kaj donis ĝin al Duneĉka.

— Kun ŝi mi multe parolis ankaŭ pri tio_% nur kun ŝi — li diris me- dite — al ŝia koro mi komunikis multon el tio, kio poste tiel hide rea- liĝis. Ne emociiĝu, — li diris al Dunja, — ŝi ne konsentis, samkiel vi, kaj mi ĝojas, ke ŝi ne plu vivas! La plej ĉefa estas, ke nun ĉio iros laŭ tute nova maniero, ĉio rompiĝos je du partoj, — li subite kriis denove reveninte al sia angoro, — ĉio, ĉio, sed ĉu mi pretas je tio? Cu mi de- ziras tion nun? Oni diras, ke tio necesas por elprovi min! Sed por kio, por kio estas tiuj sensencaj provoj? Por kio ili? Cu mi pli bone pensos, kiam premita de suferoj, idioteco, en oldula senileco post dudekjara ba- gnado, ol mi pensas nun? Kaj por kio mi vivu? Kial mi nun konsentas tiel vivi? Ho, mi scias, ke mi estas fiulo, kiam hodiaŭ mi ĉe la aŭroro staris super Nevo!

Ili finfine eliris el la domo. Tre malfacile estis al Dunja, sed ŝi amis lin! ŝi eliris, sed farinte kvardekon da paŝoj, ŝi returnis sin por ankoraŭ unu fojon vidi lin! Li estis ankoraŭ videbla. Atinginte la angulon returnis sin ankaŭ li; lastfoje iliaj rigardoj renkontiĝis; sed rimarkinte, ke ŝi ri- gardis lin, li netolereme kaj eĉ agacite svingis ia manon, ke ŝi iru, kaj mem abrupte turnis flanken.

"Mi estis malica, mi tion scias, — li pensis, post unu minuto hontinte pro sia agaca gesto al Dunja. — Sed kial ili min tiel amas, se mi ne indas tiun amon? Ho, se mi estus sola kaj neniu min amus, kaj se mi mem amus neniun! ĉio ĉi tute ne okazusl Estas interese, ĉu dum tiuj dek kvin aŭ dudek jaroj ankaŭ mia animo humiliĝos tiel, ke mi pie plo- retos antaŭ la homoj konstante nomante min krimulo? Jes, nome tiel! ĉuste tial iii nun ekzilas min, ĝuste tion ili bezonas... Jen iii kuras laŭ la strato tien kaj reen, sed ja ĉiu ei ili estas fiulo kaj rabisto, aŭ eĉ pli malbone — idioto! Sed se oni ne ekzilus min, ili ĉiuj freneziĝus pro la nobla indigno! Ho, kiel mi abomenas ĉiujn ilin!"

Li profunde enpensiĝis: "kiamaniere povos okazi, ke li finfine senme- dite humiliĝos antaŭ ili, humiliĝos en siaj konvinkoj! Cetere, kial ne? Certe okazos tiel. Ĉu dudek jaroj da senĉesa opresado ne ĝisbatos lin definitive? La akvo boras la ŝtonon. Kaj kial, kial mi vivu post tio? Kial mi iras nun sciante, ke ĉio okazos ĝuste tiel, kvazaŭ laŭ la libro, sed ne aliel!"

Eble jam la centan fojon post la hieraŭa vespero li metis antaŭ si tiun demandon, tamen li iris plu.

vm

Kiam li ekiris al Sonja, jam komenciĝis krepusko. Sonja la tutan ta- gon atendis lin en terura emociiĝo. ŝi atendis kune kun Dunja. Tiu ve- nis al ŝi ankoraŭ matene, rememorante la hieraŭajn vortojn de Svidri- gajlov, ke "Sonja pri tio scias". Ni ne rakontu detalojn de la interparolo kaj plorado inter la du virinoj kaj kiel ili amikiĝis. El tiu ĉi renkonto Dunja almenaŭ elportis la konsolon, ke la frato ne restos sola: al ŝi, Sonja, li unue venis kun sia konfeso; en ŝi ii serĉis la homon, kiam li ekbezonis la homon; ŝi sekvos lin, kien la sorto lin kondukos. Dunja eĉ ne demandis, sed ŝi sciis, ke okazos tiel. Ŝi rigardis al Sonja eĉ kun adoro kaj komence preskaŭ ĝenis tiun per la adora sento, kun kiu ŝi ri- latis al Sonja. Sonja preskaŭ ekploris: ŝi neniel konsideris sin meritanta eĉ unu rigardon de Dunja. La belega imago pri Dunja, kiu kun tia zorgo kaj estimo riverencis al ŝi dum ilia unua renkonto ĉe Raskoljnikov, de tiam ĉiam restis en ŝia animo, kiel unu el la plej belaj kaj neripeteblaj vidaĵoj dum ŝia vivo.

Duneĉka finfine ne elportis kaj foriasis Sonjan por atendi ia fraton en lia loĝejo, ĉar al ŝi ĉiam ŝajnis, ke li antaŭe venos tien. Restinte sola Sonja tuj eksuferis pro timo, pensante, ke li povos efektive fini la vivon per suicido. La samon timis ankaŭ Dunja. La tutan tagon ili penis kon- vinki sin reciproke, ke tio ne povas okazi, kaj ili estis pli trankvilaj duo- pe. Sed post la disiĝo ĉiu el ili komencis pensi nur pri tio. Sonja reme- moris, kiel hieraŭ Svidrigajlov diris al ŝi, ke antaŭ Raskoljnikov estas du vojoj: la Vladimira aŭ...

ŝi konis ankaŭ liajn vantecon, fieron, ambicion kaj nekredemon. "Ĉu la nuraj malkuraĝo kaj timo de morto povas igi lin pluvivi?" — ŝi fine pensis en despero. La suno jam estis subironta. ŝi triste staris antaŭ la fenestro kaj fikse rigardis en ĝin — sed en tiu fenestro videblis nur la masiva nekalkita muro de P najbara domo. Finfine, kiam ŝi jam defini- tive konvinkiĝis pri la morto de P malfeliĉulo — li venis en ŝian ĉam- bron.

Ĝoja krio Ŝiriĝis el ŝia brusto. Sed atente rigardante en lian vizaĝon, Ŝi subite paliĝis.

Jes ja! — diris Raskoljnikov kun rideto, — mi por la krucoj, Son- ja. Vi ja min persvadis iri al la vojkruco. ĉu nun, kiam venis la tempo vi ektimis?

Sonja konsternite rigardis lin. Lia tono ŝajnis al ŝi stranga; frosto- tremo trakuris laŭ ŝia korpo, sed ŝi baldaŭ divenis, ke lia tono kaj vortoj estis afektitaj. Li parolis kun ŝi, rigardante en angulon, kvazaŭ evitante rigardi rekte al ŝia vizaĝo.

Vidu, Sonja, mi decidis, ke tio estos eble pli avantaĝa por mi. Estas certa cirkonstanco... Sed mi rakontus tro longe, kaj ĝi ne gravas. ĉu vi scias, kio min sole afliktas? Estas bedaŭrinde, ke tiuj stultaj, be- staj muzeloj tuj ĉirkaŭos min, gapos al mi per siaj okulaĉoj, metos siajn stultajn demandojn, al kiuj necesos respondi, montros min per ia fin- groj... Kraĉ! Cetere, mi iru ne al Porfirij. Li tedis min. Prefere mi iru al mia konato Pulvo: jen mi lin perpleksos, jen kian efekton mi faros. Sed necesas havi pli malvarman sangon; tro da galo mi havas iastatem- pe. ĉu vi kredas, ke mi ĵus preskaŭ pugne minacis la fratinon pro tio, ke ŝi sin turnis por lastfoje min ekvidi. Kia porka stato! Ho, kia mi iĝis! Nu, kie la krucoj?

Li tute ne simiiis sin mem. Li ne povis eĉ unu minuton stari sur la sama loko, al neniu objekto li povis kroĉi sian atenton. Liaj pensoj sal- tis, li" estis ripetanta siajn vortojn, liaj manoj tremeris.

Sonja silente eligis el la kesto du krucojn, cipresan kaj kupran, kru- cosignis sin mem, krucosignis lin kaj surmetis sur lin la cipresan kru- ceton.

Do, ĝi simbolas, ke mi prenas mian krucon, he-he. ĉuste, mi ĝis nun malmulte suferis! La cipresa estas popoiamasa, kaj la kupran, tiun de Lizaveta, vi por vi prenas — montru ĝin al mi! Ĉu ŝi havis ĝin... en... tiu minuto? Mi konas du tiajn krucojn: arĝentan kaj la ikoneton. Tiam mi ilin ĵetis al la oldulina brusto. Jen, tute ĝuste, nun ilin prefe- rindus surmeti... Cetere, estas gaiimatio, mi iel distriĝas, forgesas pri ia afero!.. Vidu, mi venis propre por informi, ke vi sciu... Jen la tuto. Nur por tio mi venis. (Hm, cetere mi pensis, ke mi diros pli multe.) Ja vi mem deziris, ke mi iru, do mi sidos en prizono, kaj via deziro rea- iiĝos. Kial vi ploras? Ĉu ankaŭ vi? Ĉesu, sufiĉas! Ho, kiel malfacile estas al mi!

Tamen en li naskiĝis la sento. Lia koro premiĝis, dum li rigardis al

Si. "Sed ŝi, kiai ŝi? — li pensis, — por kio al ŝi? Kial ŝi ploras, kial ŝi pretigas min kiel la patrino kaj Dunja? Jen mia vartistino!"

Krucosignu vin, preĝu almenaŭ foje, — per tremanta kaj timida voĉo petis Sonja.

Ho jes, kion vi volas! Tutkore, Sonja, tutkore...

Cetere li deziris diri ion alian.

Li kelkfoje krucosignis sin. Sonja kaptis sian tukon kaj surkapigis ĝin. ĉi estis verda drapdedama tuko, evidente tiu "familia tuko", pri kiu tiam menciis Marmeiadov. Tiu penso sparkis en lia kapo, sed Raskolj- nikov ne demandis ŝin. Li efektive komencis senti, ke li estas terure di- striĝema kaj monstre emociita. Li ektimis tion. Lin konsternis, ke Sonja intencas foriri kune kun li.

Kion vi faras? Kien vi? Restu, restu! Mi sola, — li ekkriis en pol- trona angoro kaj preskaŭ malice direktiĝis al la pordo. — Por kio tia sekvantaro! — li balbtutis elirante.

Sonja restis ĉambromeze. Li eĉ ne adiaŭis, li forgesis Ŝin; sarkasma kaj ribela dubo ekboiis en lia animo.

"ĉu vere, ĉu vere estas fino? — li denove pensis desuprante iaŭ la ŝtuparo, — ĉu vere ne plu eblas halti kaj korekti ĉion... kaj iri nenien?"

Tamen li iris. Li subite komprenis definitive, ke jam ne necesas de- mandi sin. Elirinte li rememoris, ke li ne adiaŭis ŝin, kaj ŝi restis stari meze de V ĉambro en sia verda tuko. Samtempe subita penso eklumis en li — ĝi kvazaŭ atendis por definitive mirkonsterni lin.

"Sed por kio, por kio mi venis al ŝi? Mi diris al ŝi, ke pro afero, sed pro kiu afero? Mi havis neniun aferon! Ĉu vere por anonci, ke mi irasl Kia bezono? Ĉu mi amas ŝin? Ja ne, ne. Ja mi ĵus forpelis ŝin, kiel hundon. ĉu mi vere bezonas ŝiajn krucojn? Ho, kiel mi falis. Ne, mi bezonis ŝiajn larmojn; mi bezonis vidi ŝian timon, kiei ŝin la koro doloras kaj suferigas! Mi bezonis kroĉiĝi je io, prokrasti, vidi iun homon! Sed mi kuraĝis tiel esperi pri mi, tiel revi pri mi — mi: la mizera, sen- signifa fiulo, fiulo!"

Li iris laŭ la kanala kajo, kaj li estis jam proksime al sia celo. Sed atinginte la ponton, li haltis kaj subite iris flanken, al la ponto kaj venis al Sennaja.

Li avide rigardis dekstren kaj liven, streĉe rigardis ĉiun objekton kaj al nenio povis kroĉi la atenton; ĉio estis elglitanta. "Post unu semajno, aŭ monato oni veturigos min en ĉaro por arestitoj laŭ tiu ĉi ponto, kiel mi tiam rigardos al la kanalo? Necesas memorfiksi ĝin, — li rapide pen- sis. — Jen la ŝildo: kiel mi tiam tralegos tiujn ĉi literojn? Jen estas skri- bite "Kumpanio", mi do memorfiksu tiun "u", la literon "u", kaj post unu monato mi revidos la "u", kia ĝi tiam al mi prezentiĝos? Kion mi tiam sentos kaj pensos? Dio, kiel stultaj estas miaj... zorgoj! Certe ĉio ĉi, evi- dente, estas kurioza... en sia speco... ha-ha-ha! pri kio mi pensas! Mi infaniĝas, mi fanfaronas antaŭ mi mem. Kial mi hontigas min? Jen tiu dikulo — evidente, germano — kiu min puŝis: ĉu li scias, kiun li puŝis? Virino kun infano petas almozon: estas kurioze, ke ŝi kredas min pli fe- liĉa ol ŝi. Eble mi donu al ŝi por amuzo. Ba, en ia poŝo restis kvin ko- pekoj, de kie? Jen al vi, prenu, panjo!"

Dio vin gardu! — aŭdiĝis la plorema voĉo de la almozulino.

Li venis al Sennaja. Por li estis ege malagrable esti en amaso, sed li iris ĝuste tien, kie videblis pli multaj homoj. Li fordonus ĉion por resti sola, sed li sentis, ke eĉ unu minuton li ne povos esti sola. En la amaso petolis ebriulo: li ege volis danci, sed ĉiam falis flanken. Ĉirkaŭ li staris homa ringo. Raskoljnikov penetris tra la amaso, dum kelkaj minutoj ob- servis la ebriulon kaj poste bruske kaj abrupte ridis. Post unu minuto li jam forgesis pri la ebriulo, kvankam li daŭrigis rigardi al tiu. Fine li foriris eĉ ne konsciante kiel li venis. Sed kiam li venis al la mezo de la placo, en li okazis iu moviĝo, kaj iu sento tuj konkeris lin, konkeris lin plene — liajn korpon kaj pensojn.

Li subite rememoris la vortojn de Sonja: "Iru al vojkruciĝo, riverencu antaŭ la popolo, kisu la teron, ĉar ankaŭ kontraŭ ĝi vi krimis, kaj diru laŭte al la tuta mondo: «Mi estas murdisto!»". Rememorinte tion li ek- tremis per la tuta korpo. Kaj tiam lin premis tiel senelira angoro kaj la maltrankvilo de la tuta lasta tempo, precipe de la lastaj horoj, ke li ĵetiĝis al la eblo de tiu tuteca, nova, plena sento. ĉi venis al li per iu paroksismo: per unu fajrero estiĝis en lia animo kaj subite, kiel fajro, bruligis lin tutan. Ĉio en li abrupte moliĝis, kaj liaj larmoj ektorentis. Li falis sur la teron.

Li genuiĝis meze de la placo, riverencis ĝis la tero kaj kisis tiun ĉi kotan teron kun ĝuo kaj feliĉo. Li rektiĝis kaj riverencis ankoraŭ unu fojon.

Kia ebriega! — rimarkis iu apuda knabo.

Aŭdiĝis rido.

Fratoj, li al Jerusalemo iros, nun la infanojn kaj la patrinojn adiaŭas, al la tuta morido li sin klinas, la metropolan urbon Sankt-Pe- terburgo kaj ties grundon lipe kisas — aldiris iu ebrieta urbano.

Ankoraŭ tutc juna! — intervenis iu tria.

E1 la nobluloj! — rimarkis ies respektinda voĉo.

Nun ne eblas distingi, kiu noblas, kaj kiu ne.

Tiuj komentoj kaj paroloj retenis lin, kaj la vortoj "mi mortigis", probable flugontaj el lia buŝo, mutiĝis. Tamen Raskoljnikov trankviie el- tenis tiujn kriojn kaj ne retrorigardante ekiris laŭ strateto direkte al ia polica kontoro. Kvazaŭ fantomo por unu momento aperis antaŭ li, sed li ne miris; li antaŭsentis, ke tiel devis okazi. Kiam li duafoje riverencis ĝistere en Sennaja, li rimarkis, ke je kvindekmetra distanco, iive estas Sonja. ŝi kaŝiĝis post unu el la lignaj barakoj, starantaj sur la placo, do — ŝi sekvis lin dum lia tuta trista vojo! Raskoljnikov eksentis kaj kom- prenis, ke Sonja estos kun li ĉiam, kaj ŝi iros kun li eĉ al la rando de 1' mondo, kien povos destini lin la sorto. Lia koro renversiĝis... sed li finfine atingis la fatalan domon.

Li sufiĉe vigle eniris en la korton. Necesis iri al la tria etaĝo. "An- koraŭ estas tempo", — li pensis. ĉenerale, al li ŝajnis, ke ĝis la fatala minuto ankoraŭ estas longe, restas ankoraŭ multa tempo, dum kiu oni povas multon ŝanĝi.

Denove la samaj rubo kaj ŝeloj sur ia spirala ŝtuparo, denove la por- doj vaste apertaj, denove la kuirejoj ellasantaj haladzon kaj fumon. Ra- skoljnikov ne estis ĉi tie post la unua vizito. Liaj kruroj estis perdantaj senseblon kaj rektecon, sed li plu iris. Li haltis por reakiri la spiron kaj ordigis sin por eniri kiel la homo. "Sed kial, por kio? — li subite de- mandis, pripensinte sian moviĝon. — Se mi devos fortrinki tiun pokalon, ĉu gravas ĉio cetera? Ju pli aĉe, des pli bone. — Li imagis antaŭ si la figuron de Ilja Petroviĉ Pulvo. — Ĉu mi vere iru al li? Eble al iu alia? ĉu al Nikodim Fomiĉ? Ĉu tuj returni sin kaj iri al la loĝejo de V poli- cestro? Almenaŭ ĉio pasus en la hejma etoso... Ne, ne! AI Pulvo, al Pui- vo! Se trinki, do — unuglute..."

Frostiĝinte kaj apenaŭ konsciante sin, li apertis la kontoran pordon. Ĉi-foje homoj malmultis: staris nur iu kortisto kaj ankoraŭ iu ulo. La gardisto ne estas videbla post la vando. Raskoljnikov venis en la sekvan ĉambron. "Eble mi povos ne paroli", — li pensis. En la ĉambro iu el la skribistoj en ĉiutaga surtuto aranĝis sin ĉe tablo por skribi ion. Ankoraŭ unu skribisto estis sidiĝanta en angulo. Zametov ne estis. Memkompre- neble, ankaŭ Nikodim Fomiĉ mankis.

ĉu estas neniu? — Raskoljnikov demandis al la ĉetabla ulo.

Sed kiun vi bezonas?

Ha-a-a! Parolo ne aŭdiĝas, vizaĝo ne vidlĝas, sed la rusa spirito... klel plu en la fabelo... mi forgcsis! Kor-ran saluton! — subite kriis la konata voĉo.

Raskoljnikov ektremis. Antaŭ li staris Pulvo, subite enirinta el la tria Ĉambro. "Estas la sorto, — Raskoljnikov pensis, — kial li estas Ĉi tie?"

ĉu al mi? Por kio? — krietis Ilja Petroviĉ. (Probable li estis en bona humoro, iom emociita). — Se pro afero, do vi tro frue venis. Mi mem ĉi tie aperis hazarde... Cetere, mi pretas laŭeble. Mi povas konfesi al vi... kiel? kiel? Pardonu min...

Raskoljnikov.

Certe Raskoljnikov! Ĉu vi povas pensi, ke mi forgesis? Bonvolu ne preni min por tia... Rodion Ro... Ro... Rodionyĉ, ĉu tiel?

Rodion Romanyĉ.

Jes, jes! Rodion Romanyĉ, Rodion Romanyĉ! ĉuste tion mi volis ekscii... Mi multfoje interesiĝis. Verdire, post tiu okazo mi sincere be- daŭris, ke mi kun vi tiel... oni poste klarigis al mi, ke vi estas juna literaturisto, eĉ sciencisto... kaj, por tiel diri, la unuaj paŝoj... Ho, Dio! Sed kiu inter la literaturistoj kaj sciencistoj ne faris ĉe la komenco ori- ginalajn paŝojn! Mi kun mia edzino — ni ambaŭ estimas literaturon, kaj mia edzino eĉ pasie ŝatas ĝin!.. Literaturon kaj artecon! Gravas la no- bleco, ĉion ceteran eblas akiri per talentoj, scioj, racio, genio! Jen la ĉapelo. Kion, ekzemple, signifas la ĉapelo? La ĉapelo estas blino, mi ĝin povas ĉe Zimmermann aĉeti; sed mi tute ne povas aĉeti tion kion la ĉapo gardas kaj protektas! Verdire, mi intcncis eĉ diri al vi por klarigi, sed mi pensis, ke eble vi mem... Cetere mi eĉ ne demandas: ĉu vi vere ion bezonas? Onidire, al vi la parencoj venis, ĉu?

Jes, ia patrino kaj fratino.

Mi havis la honoron kaj feliĉon renkonti vian fratinon — tre saĝa kaj ĉarma ino. Mi, verdire, bedaŭras, ke tiam mi tro ardiĝis. Jen la ka- zo! Kaj, ke mi vin, kaŭze de via sveno, per suspektcma rigardo observis — ja ĉio klariĝis per la plej brila maniero! Brutaleco kaj fanatikismo! Mi komprenas vian indignon. Ĉu vi Ŝanĝos vian loĝejon pro la veno de P familio?

Ne, mi venis pro alia afero... Por demandi... Mi pensis, ke Za- metov estos ĉi tie.

Afi, jen! Ja mi aŭdis, ke vi amikiĝis. Zametov mankas, vi malsuk- cesis. Jes, sunjoro, nun ni estas sen Aleksandro Grigorjeviĉ! Ekde hieraŭ li mankas en nia matrikulo. Li ŝanĝis la oficejon... kaj ŝanĝante li skan- dalis ĉiujn... iom tro malĝentile... Ventokapa knabo, nenio plia. Ja 11 po- vus donl esperojn; jen kia ĝi estas, tiu via brila juneco. lun ekzamenon li volas paslgi aŭ slmlle, ja nun gravas nur paroli kaj fanfaronl — per tio la ekzameno finlĝos. Ja 11 estas tute alia ol vi aŭ tiu sinjoro Razu- miĥin, via amiko! Via karlero estas scienca kaj fiaskoj ne senkuraĝigas vin! Por vi ĉi belaĵoj de V vivo, por tiel diri — nihil est[36]; vi estas aske- to, monaĥo, ermito!.. libro, plumo post la orelo, scicncaj reserĉoj — tie ŝvebas via spirito! Ankaŭ mi, parte... ĉu vi jam legis la noticojn de Li- vingstone?²⁴

Ne.

Sed mi legis. Cetere, nun aperis tre multaj nihilistoj. Tio estas komprenebla — ja kian tempon ni travivas, mi vin demandas? Cetere mi kun vi... ja vi certe ne estas nihilisto! Respondu sincere, sincere!

Ne-e...

Sciu, parolu kun mi sincere, senhonte, kvazaŭ kun vi mem! Ofico aparte, ankaŭ aparte... vi pensas, ke mi diros amikeco; ne, vi ne dive- nas! Ne amikeco, sed la sento de la civitano kaj de la homo, sento de la humaneco kaj amo al la Eternulo. Mi povas esti kaj oficialulo kaj ofi- cisto, sed civitano kaj homo mi ĉiam devas esti interne kaj konscii tion... Jen vi degnis ekparoli pri Zametov. Tiu Zametov povas skandali kiel franco en iu malkonvena lokalo, ĉe glaso da ĉampano aŭ vino de Dono — jen kia estas via Zametov. Sed mi, por tiel diri, eble forbrulis pro la fervoreco kaj altaj sentoj, kaj mi krome havas signifon, rangon, okupas mian oficon! Mi havas la edzinon kaj infanojn. Mi plenumas miajn de- vojn de la homo kaj civitano, sed kio estas li? — permesu la demandon! Mi rilatas al vi, kiel al la homo nobligita de la edukado. Ankaŭ tiuj akuŝistinoj tiel multiĝis²⁵.

Raskoljnikov demande levis la brovojn. La vortoj de Ilja Petroviĉ, kiu evidente antaŭ nelonge tagmanĝis, Ŝutiĝis kaj klakis antaŭ li plejparte kiel nuraj sonoj. Tamen parton de ili, li iel-tiel komprenis. Li demande rigardis kaj ne sciis, per kio Ĉio finiĝos.

Mi parolas pri tiuj pritonditaj knabinoj, — daŭrigis parolema Ilja Petroviĉ, — mi mem nomis ilin akuŝistinoj kaj mi trovas, ke tiu nomo estas tute kontentiga, ha-ha! Ili rampas al la akademio, lernas anato- mion: diru, ĉu mi malsaniĝinte invitos knabinon por kuraci min?²⁶ Ha- ha!

Ilja Petroviĉ ridegis, tre kontenta pri siaj ŝercoj.

Vere, ia soifo al klerigo nc estas satigebla; sed oni kontentiĝu kle- riĝinte. Kial trouzi? Kial ofendi noblajn homojn, kiel faras fiulo Zame- tov? Mi demandas vin: kial li min ofcndis? Kaj kiel la suicidoj multiĝis — vi ne povas imagi! ĉiuj ili fordiboĉas sian lastan monon kaj mortigas sin mem. Knabinoj, knaboj, grandaĝuloj... Hodiaŭ matenc oni sciigis pri iu antaŭ nelonge alveturanta sinjoro. Nil Pavlyĉ, Nil Pavlyĉ! Kiel oni nomas tiun ĝentlemanon, pri kiu oni informis hodiaŭ, kiu pafis sin en Peterburgskaja?

Svidrigajlov, — sible kaj indiferente respondis iu el alia ĉambro.

Raskoljnikov tremeris.

Svidrigajlov! Svidrigajlov sin pafis! — li ckkriis.

Kiel, ĉu vi lin konis?

Jes... mi scias... Li venis antaŭ nelonge...

Jes, li venis antaŭ nelonge, lia edzino mortis, la konduto plej mal- ĉasta — li subite sin pafis kaj tiel skandale, ke oni ne povas imagi... li lasis en sia agendo kelkajn vortojn pri tio, ke li mortas kun klara menso kaj petas neniun kulpigi pri la morto. Onidire li havis monon. Kiel vi povas lin koni?

Mi konas... mia fratino loĝis en ilia domo kiel guvernistino.

Ba, ba, ba... Do vi povas rakonti al ni pri li. Sed ĉu vi suspektis?

Mi hieraŭ vidis lin... li... trinkis vinon. Mi sciis nenion.

Raskoljnikov sentis, ke io kvazaŭ faius kaj premus lin.

ŝajne vi denove paliĝis. Ni havas tiel naŭzan aeron...

Jes, mi jam dcvas iri, — Raskoljnikov balbutis, — pardonu, ke mi vin ĝenis.

Ho, ne gravas, kiom vi volas. Vi nur faras plezuron, kaj mi ĝojas diri, ke...

Ilja Petroviĉ eĉ etendis al li sian brakon.

Mi volis nur... mi al Zametov...

Mi komprenas, komprenas, kaj vi faras plezuron.

Mi tre ĝojas... ĝis revido...— Raskoljnikov ridetis.

Li eliris. Li ŝanceiiĝis. Li sentis vertiĝon. Li ne sentis, ke li tenas sin sur la kruroj. Li komencis desupri, apogante sin per la dekstra mano al la muro. A1 li ŝajnis, ke iu kortisto kun libro en la mano puŝis lin, grimpante supren al la kontoro, ke iu hundeto gaje bojis en la malsupra etaĝo, kaj iu virino ĵetis en ĝin lignan rulglatigilon kaj ekkriis. Li desu- pris kaj venis en la korton. En la korto, apud la pordego staris pala, duonmorta Sonja, kiu tute sovaĝe rigardis ai li. Io malsana kaj turmenta esprimiĝis en ŝia vizaĝo, io despcra. Ŝi svingis siajn manojn. Maibela, perdita rideto stampiĝis sur liaj lipoj. Li iom staris, rikanis kaj reiris su- pren, dcnove en la kontoron.

Ilja Pctroviĉ jam sidis kaj fosis inter iuj paperoj. Antaŭ li staris tiu viro, kiu ĵus puŝis Raskoljnikov-on, irante laŭ la ŝtuparo.

Ha-a-a? Vi denove? Ĉu vi ion forgesis?.. Sed kio al vi okazis?

Raskoljnikov kun la paliĝintaj lipoj kaj senmova rigardo malrapide

proksimiĝis al li, haltis ĉe la tablo, apogis sin sur ĝi per la mano, volis ion diri, sed ne sukcesis — aŭdiĝis nur iuj neligitaj sonoj.

Vi malbone fartas, jen la seĝo! Jen, sidiĝu sur la seĝon, sidiĝu! Akvon!

Raskoljnikov malleviĝis sur la seĝon, sed ne forprenis sian rigardon de la vizaĝo de malagrable konsternita Ilja Petroviĉ. Ĉirkaŭ unu minuton ili rigardis unu la alian kaj atendis. Oni alportis akvon.

Mi... — Raskoljnikov ekparolis.

Trinku iom da akvo.

Raskoljnikov flanken ŝovis la glason per la mano kaj kun paŭzoj inter ia vortoj, mallaŭte, sed kompreneble, diris:

Mi tiam mortigis la maljunan oficistinon kaj fratinon ŝian Lizaveta per hakilo kaj prirabis ilin.

Ilja Petroviĉ malfermis la buŝon. De ĉiuj flankoj kuris homoj.

Raskoljnikov ripetis sian deklaron

29 3anai 1541

Epilogo

I

Siberio. Sur bordo de vasta, dezerta rivero staras urbo, unu el la ad- ministraj centroj de Rusiando. En ia urbo estas fortikaĵo kaj en ĝi — prizono¹. Jam dum naŭ monatoj en la prizono restas Rodion Raskoljni- kov, bagnulo de la dua kategorio. Post la tago de lia krimo pasis pre- skaŭ unu jaro kaj duono.

29*

La juĝesploro pri lia kazo pasis sen grandaj komplikaĵoj. La krimulo firme, certe kaj kiare konfirmis sian deklaron; li nek impiikis la cirkon- stancojn, nek turnis iiin por sia avantaĝo, nek misprezentis la faktojn, nek forgesis la krimprocedon: kiarigis la sekreton de ia garantiaĵo (ligna tabuieto kun metaia strio) kiun tenis la murdita oidulino. Li detaie ra- kontis pri tio, kiel li prenis ĉe ŝi la ŝlosilojn, priskribis tiujn ŝlosilojn, priskribis la ŝrankokeston kaj ties konsiston; li eĉ nombris kelkajn el la objektoj kiuj kuŝis tie, kiarigis ia misteron pri ia mortigo de Lizaveta, rakontis pri tio, kiel venis kaj frapadis Koĥ kaj post tiu la studento kaj konigis ĉion pri kio ili interparolis. Li rakontis pri tio, kiel li, la krimin- to, poste fuĝis laŭ la ŝtuparo kaj aŭdis la jelpadon de Nikolao kaj Mi- trej; rakontis pri sia kaŝiĝo en la vaka loĝejo kaj reveno hejmen. Fine li montris la ŝtonon en la korto de avenuo Voznesenskij, sub la pordego,

451

kaj sub tiu ŝtono estis trovitaj la monujo kaj aliaj aĵoj. La enketistoj kaj juĝistoj cetere miregis, ke ii kaŝis la monujon kaj objektojn sub la ŝtono, sed ne uzis iiin; precipe mirigis ilin, ke li ne nur malmemoris la detalojn de la ŝtelitaj objektoj, sed eĉ eraris pri ilia kvanto. Tute nekredeble ŝaj- nis, ke li eĉ ne malfermis la monujon kaj ne sciis kiom da mono estas en ĝi (tie estis tricent deksep rubloj kaj tri dudek-kopekaj moneroj; pro longa subŝtona kuŝado kelkaj monbiletoj, la plej valoraj, ege malbonigis).

Oni longe penis ekscii: kial la juĝato mensogas ĝuste pri tiu cirkon- stanco, dum li libere kaj vere konfesas pri ĉio alia? Finfine kelkaj (pre- cipe psikologoj) eĉ koncedis la eblon de tio, ke li efektive ne malfermis la monujon, kaj ĝuste tial li ne sciis pri ĝia enhavo kaj metis ĝin sub la ŝtonon ne eksciinte tion. El tio oni provis konkludi, ke la krimo povis okazi nur dum portempa alieniĝo, aŭ por tiel diri, ĉe malsaneca mono- manio de murdo kaj rabo, sen plua celo kaj sen plano pri profitiĝo. Ĝuste tiam populariĝis la moda teorio pri portempa alieniĝo, kiun nun oni tiel ofte penas apliki al tuj krimuloj. Cetere la tiama hipokondria hu- moro de Raskoljnikov estis konfirmita plejdetale fare de pluraj atestan- toj, doktoro Zosimov, liaj konatoj, mastrino, servistino. ĉio ĉi forte efikis sur ia konkludon, ke Raskoljnikov ne tute similas la ordinaran murdi- ston, banditon kaj rabiston, ke li estas alia tipo. Je granda domaĝo por la partianoj de tiu teorio, la krimulo mem preskaŭ ne provis defendi sin; ai la konkludaj demandoj — kio instigis lin al la murdo kaj kio igis lin rabi — li tute kiare respondis, kun kruda precizeco, ke la kaŭzo de ĉio estas lia aĉa viv-situacio, liaj mizero kaj senhelpeco, deziro firmigi la unuajn paŝojn de la kariero helpe de almenaŭ tri mii rubloj, kiujn li esperis trovi ĉe la murditino. Li decidis murdi pro sia malprudenta kaj poltrona karaktero, kiu krome estis agacita pro la mizero kaj fiaskoj. A1 la demando pri la kaŭzo de la libervola veno al la poiico, li respondis, ke ĝin kaŭzis lia tutkora pento. ĉio ĉi estis preskaŭ kruda...

Tamen la verdikto estis pli favora, ol oni povus atendi konsiderante la faritan krimon, eble ĝuste tial, ke la krimulo ne nur malvolis senkul- piĝi, sed eĉ montris deziron pli akuzi sin. Estis konsiderataj ĉiuj strangaj kaj specialaj aspektoj de la kazo. La malsaneca kaj mizera stato de la krimulo antaŭ la krim-ago ne estis kontestebla. Tio, ke li ne utiligis la ŝtelaĵon, estis konsiderita parte kiel efiko de V vekiĝinta pento, parte kiel ne tute normala mensostato dum la efektivigo de la krimo. La cir- konstancoj de la neintencita mortigo de Lizaveta eĉ konfirmis la lastan tezon: la homo faras du murdojn, forgesante ke la pordo restas aperta!

Fine ia libervola veno ai ia poiico farita kiam la afero eksterordinare im- plikiĝis pro ia falsa dekiaro de ia desapontinta fanatikulo Nikolao, kaj kiam preskaŭ tute mankis konviktaĵoj kaj supozoj pri ia efektiva murdin- to (Porfirij Petroviĉ pienumis ia promeson> — ĉio ĉi definitive mildigis ia sorton de ia akuzato.

Krome, tute surprize aperis pliaj cirkonstancoj tre favoraj por la aku- zato. Eksa studento Razumihin iel elfosis informon (kaj pruvis tiun in- formon) pri tio, ke krimulo Raskoljnikov studante en la universitato, per siaj iastaj monrimedoj helpis sian povran kaj ftizan universitatan kama- radon kaj preskaŭ vivtenis lin dum duona jaro. Kiam tiu studento mor- tis, li prizorgis la maljunan kaj senilan patron de 1' forpasinta kamarado (kiu mem vivtenis kaj nutris sian patron per sia propra iaboro preskaŭ de sia dektria jaro), akiris por ii lokon en kadukulejo, kaj kiam ankaŭ la patro mortis, li propramone sepultis lin. Tiuj informoj certagrade fa- vore efikis la sorton de Raskoljnikov. Lia eksa ĉambroluigantino, la pa- trino de i* forpasinta fianĉino de Raskoljnikov — vidvino Zarnicyna — atestis, ke, kiam iii ankoraŭ loĝis en alia domo ĉe Kvin Anguloj, Ra- skoljnikov dum nokta incendio elportis el brulanta loĝejo du etajn infa- nojn, kaj ĉe tio li estis brulvundita. Tiu fakto estis skrupule esplorita, kaj sufiĉe detale konfirmita fare de pluraj atestantoj. La fina rezulto estis, ke la krimuio estis kondamnita al bagnado de la dua, pli milda, kategorio, por nur okjara periodo, kun konsidero de lia iibervola veno al la polico kaj de aliaj malpligravigaj cirkonstancoj.

Ankoraŭ komence de la proceso la patrino de Raskoljnikov malsa- niĝis. Dunja kaj Razumiĥin trovis necesa veturigi ŝin el Peterburgo por la tuta periodo de la juĝafero. Razumifiin elektis urbon ĉe fervojo prok- sime de Peterburgo, por havi la eblon regule sekvi la detalojn de i\pro- ceso kaj samtempe ofte renkontiĝi kun Dunja. La malsano de Pulfieria Aleksandrovna estis iom stranga, nerva kaj akompanata de io simila al dcmenco, se ne kompleta — do, almenaŭ parta. Dunja, reveninte post ia lasta rendevuo kun la frato trovis la patrinon jam tute maisana, en febro kaj deiiro. Tiuvespere ŝi interkonsentis kun Razumifiin pri respon- doj al la patrinaj demandoj pri la frato, kaj ili duope elpensis por la patrino historion pri forveturo de Raskoljnikov ien for, al iimo de Rus- lando, kun grava privata komisio, kiu finfine havigos al li kaj monon kaj gioron. llin surprizis, ke Pulfieria Aleksandrovna pri tio demandis nek tiam, nek poste. Inverse, ŝi mem havis tutan historion pri la subita for- veturo de la filo. ŝi kun larmoj rakontis, kiel li vizitis ŝin por adiaŭo;

ĉe tio ŝi aiudis, ke nur ŝi konas kelkajn tre gravajn kaj misterajn cir- konstancojn kaj tion, ke Rodja havas multajn fortajn maiamikojn, pro tio devinte kaŝi sin. Koncerne lian futuran karieron, ĝi ŝajnis al Ŝi garantiita kaj brila post la forpaso de kelkaj malfavoraj cirkonstancoj. Ŝi penis kon- vinki Razumiĥin-on, ke ŝia fiio poste fariĝos Ŝtatviro, kion pruvas lia ar- tikoio kaj lia brila literatura talento. Tiun artikolon ŝi konstante legis, iam legis ĝin ankaŭ voĉe, ŝi preskaŭ prenis ĝin en la liton, tamen ŝi apenaŭ interesiĝis pri tio, kie nome troviĝas nun Rodja, malgraŭ tio, ke ŝian suspektemon povus veki eĉ tio, ke ili evitis paroli kun ŝi pri tiu ĉi temo. Fine, ili komencis timi tiun strangan silenton de Pulĥeria Alek- sandrovna pri kelkaj temoj. Ekzemple, ŝi eĉ ne plendis, ke li ne sendas leterojn, kvankam antaŭe, loĝinte en sia urbeto, ŝi vivis nur per espero kaj per atendo ricevi plej rapide leteron de amata Rodja. La lasta cir- konstanco tute ne estis kiarigebla, kaj ĝi forte maltrankviligis Dunjan, kiu komencis pensi, ke la patrino, verŝajne, sentas ion teruran en la sor- to de la filo kaj timas pridemandi ilin por ne ekscii ion eĉ pli teruran. Do, Dunja vidis, ke Puiĥeria Aieksandrovna ne plu havas sanan menson.

Cetere, kelkfoje okazis, ke ŝi mem direktis la interparoion tiel, ke oni ne povis respondante ai ŝi, malmencii kie ĝuste nun estas Rodja; kiam Ŝi nature ricevis nekontentigajn kaj suspektindajn respondojn, ŝi subite fariĝis enorme trista, morna kaj silentema, kaj tiu humoro daŭris sufiĉe longe. Dunja fine komprenis, ke komplikas mensogi kaj elpensi, kaj ŝi decidis definitive, ke prefere ŝi silentu pri kelkaj aferoj; tamen ĉiam pli klare kaj evidente estis, ke la kompatinda patrino suspektas ion teruran. Cetere Dunja memoris la vortojn de la frato, ke la patrino fikse aŭskul- tis ŝian noktan deiiron antaŭ la lasta fatala tago, post Ŝia sceno kun Svi- drigajlov — eble tiam la patrino povis ion elaŭskulti? Ofte, post kelkaj tagoj de morna silento kaj scnvortaj larmoj, la malsanulino iei histerie revigiiĝis kaj komencis laŭte, senhalte paroii pri sia filo, pri siaj esperoj, pri futuro... ŝiaj fantazioj foje estis ege strangaj. Oni Ŝin konsolis kaj eĥis ŝiajn vortojn, ebie Ŝi mem kiare vidis, ke oni eĥas kaj konsolas ŝin, tamen ŝi daŭrigis paroli...

Kvin monatojn post la veno de V krimulo al la polico sekvis ia ver- dikto. Kiam estis eble, Razumiĥin lin vizitis en la prizono. Ankaŭ Sonja. Finfine venis la disiĝo. Dunja ĵuris al la frato, ke ŝi atendos lin, ankaŭ Razumiĥin. En la juna kaj arda kapo de Razumiĥin firmiĝis projekto: en la proksimaj tri aŭ kvar jaroj laŭeble konstrui la bazon por la futuro, akiri iom da mono kaj ekloĝi en Siberio, kies grundo estas ĉiurilate riĉa, sed mankas tie iaboristoj, homoj kaj kapitaio, ekioĝi en la urbo kie re- stados Rodja, kaj... iii ĉiuj komencu tie la novan vivon. ĉe la adiaŭo ĉiuj ploris. En la plej lastaj tagoj Raskoljnikov profundiĝis en pensojn, multe demandis pri la patrino kaj konstante maltrankviliĝis pro Ŝi. Eĉ tro multe li pro ŝi suferis, kaj tio maltrankviligis Dunjan. Detale sciiĝinte pri la malsaneca humoro de 1* patrino li tute sombriĝis. Ial li estis tute silenteraa dum ia rendevuoj kun Sonja. Sonja, helpe de la mono kiun lasis al ŝi Svidrigajlov, jam delonge pretigis sin al sekvado post la grupo de arestitoj en kiu estos kondukita li. Pri tio ŝi kaj Raskoljnikov tute ne parolis, sed ili ambaŭ sciis, ke tiel okazos. Ĉe la adiaŭa rendevuo li strange ridetis responde ai la ardaj paroloj de P fratino kaj Razumifiin pri ilia feliĉa futuro post lia liberiĝo el bagnado; ii antaŭdiris, ke la mal- saneco de P patrino baldaŭ malfeliĉe finiĝos. Finfine ii kaj Sonja foriris.

Post du monatoj Dunja edziniĝis al Razumiĥin. Iiia nupto estis trista kaj simpla. Inter la invititoj estis, cetere, Porfirij Petroviĉ kaj Zosimov. Lastatempe Razumiĥin aspektis kiel homo rezoluta. Dunja blinde kredis, ke ii realigos ĉiujn siajn intencojn, kaj ŝi ne povis ne kredi: en tiu viro videblis fera voio. Cetere, li rekomencis viziti universitatajn iekciojn por fini la kurson. 11 i ofte kunplanis sian futuron. Ambaŭ firme deziris post kvin jaroj definitive ekioĝi en Siberio. Kaj ĝis tiam ili esperis je helpo de Sonja...

Puiĥeria Aleksandrovna ĝoje benis la edziniĝon de I' filino al Razu- miĥin, sed post tiu geedziĝo ŝi fariĝis eĉ pli trista kaj zorgoplena... Por donaci al ŝi agrablan minuton, Razumiĥin alvorte rakontis al ŝi la fakton pri la studento kaj ties senila patro kaj pri tio, ke Rodja brulvundiĝis kaj eĉ ekmalsanis savinte de P morto du etulojn. Ambaŭ informoj kon- dutis Ŝin, kies menso jam estis malordigita, preskaŭ en ekstazon. ŝi sen- ĉese parolis pri tio, komencis rakonti eĉ ekster ia hejmo, kvankam Dunja Ĉiam Ŝin akompanis. En fiakroj, en butikoj, kaptinte iun ajn aŭskultan- ton, Ŝi direktis interparolon al sia filo, al ties artikolo, al tio kiel li hel- padis la studenton, kiel li brulvundiĝis en incendio kaj simile. Dunja eĉ ne sciis, kiel eblas ŝin reteni. La plagon povis kaŭzi ne nur la danĝero de tiu ekzaltita, malsaneca stato, sed ankaŭ tio, ke iu povus rememori la nomon de Raskoljnikov pro la pasinta proceso kaj ekparoii pri tio. Pu- ifieria Aleksandrovna eĉ eksciis la adreson de ia patrino de P du etuloj savitaj el la incendio, kaj nepre intencis viziti ŝin. Fine ŝia maitrankvilo kreskis enorme. Foje ŝi matene anoncis, ke laŭ Ŝiaj pensoj, Rodja baldaŭ venos, ke ŝi memoras kiel li ĉe la adiaŭo mem diris, ke ĝuste post naŭ monatoj necesos atendi lin. ŝi komencis ordigi ĉion en ia loĝejo kaj pre- pariĝi al renkonto, komencis plibeligi la ĉambron destinitan al li (la pro- pran ĉambron), purigi ia meblojn, iavi kaj pendigi novajn kurtenojn kaj simile. Dunja alarmiĝis, sed ne intervenis kaj eĉ helpis al ŝi aranĝi la ĉambron por la akcepto de la frato. Post la maltrankvila tago pasigita en senĉesaj fantazioj, en ĝojaj revoj kaj ploroj la patrino malsaniĝis kaj la sekvan tagon ŝi febris kaj deliris. Komenciĝis arda febro. Post du se- majnoj ŝi mortis. En deliro ŝi ellasis vortojn, laŭ kiuj oni povis konkludi, ke ŝi pli ol supozite suspektis pri la terura sorto de I' filo.

Raskoljnikov longe ne sciis pri la morto de V patrino, kvankam la korespondo kun Peterburgo stariĝis pere de Sonja, kiu akurate ĉiun mo- naton skribis al Razumiĥin en Peterburgon kaj ĉiumonate ŝi akuratc ri- cevis respondon el Peterburgo. Unuatcmpe la leteroj de Sonja ŝajnis al Razumiĥin kaj Dunja tro sekaj kaj malkontentigaj, sed poste iii kompre- nis, ke ne eblas skribi pli bone, ĉar ĝuste ei tiaj leteroj rezultis plena kaj preciza bildo pri la sorto de ilia maifeliĉa frato.

La leterojn de Sonja plenigis ĉiutagaĵoj, simpla kaj klara priskribo de la bagnuia vivo de Raskoljnikov. En la leteroj cstis nek priskribo de ŝiaj propraj esperoj, nek planoj por ia futuro, nek ŝiaj propraj sentoj. Ansta- taŭ provoj klarigi lian animan agordon kaj ĝenerale anstataŭ lia interna vivo, en la leteroj estis nur faktoj: liaj vortoj, tio, kion li deziris en la rendevuoj, pri kio li ŝin petis, kion li komisiis al ŝi kaj ceterc. Tiuj in- formoj estis perataj kun eksterordinara detaleco. La figuro de 1' malfe- liĉa frato fine reliefiĝis, pentriĝis precize kaj klare kaj tute senerare, ĉar ĉiuj faktoj estis fidindaj.

Sed Dunja kaj ŝia edzo povis trovi en tiuj ieteroj malmulton esperi- gan, precipe en la komenco. Sonja ĉiam skribis, ke li estas konstante sombra, silentema kaj tute ne interesiĝas pri la novaĵoj, kiujn ŝi ĉiufoje komunikas al li el la ricevitaj leteroj; ke li de tempo al tempo demandas pri la patrino, sed kiam ŝi kompreninte, ke li jam supozas pri la vero, finfine rakontis al li pri ŝia morto, tiu informo — al ŝia miro — ne tro forte efikis sur lin, almenaŭ tiel ŝajnis al ŝi unuavide. Interalie, ŝi skri- bis, ke — malgraŭ evidenta profundiĝo en siaj pensoj kaj plena izoliĝo disde ĉiuj — li akceptis sian novan vivon tute rekte kaj simple, kaj li kiare komprenas sian situacion, atendas nenion plibonan en Ia proksima tempo, havas neniujn malprudentajn esperojn (kio estus tute natura en lia situacio) kaj preskaŭ pri nenio miras en siaj novaj cirkonstancoj, kiuj tiel malmulte simiias al la pli frua vivo. Ŝi skribis, ke lia sano estas kon- tentiga. Li plenumas siajn laborojn, kiujn li nek evitas, nek serĉas. Li tute indiferentas pri la manĝoj, sed tiuj manĝoj, krom en la feriaj tagoj, tiom aĉas, ke finfine ti volonte akceptis de ŝi, Sonja, iom da mono por aranĝi por si ĉiutagan teumadon; pri ĉio cetera li petis ŝin ne zorgi, di- rinte, ke ĉiuj zorgoj pri ii nur afliktas lin. Sonja komunikis ankaŭ, ke li loĝas en komuna prizona ĉambro kune kun aliaj; ŝi ne vidis la inter- non de la kazernoj, sed ŝi konkludas, ke ĝi estas tro densa, abomena kaj malsaneca, li dormas sur tabullito sternante sub si feltan maton kaj deziras por si neniun plibonigon. Sed li vivas tiel povre kaj krude ne laŭ iu skizita plano aŭ intenco, sed pro simpla neatento kaj deekstrera indiferento pri sia sorto. Sonja malkaŝe skribis, ke li, precipe en la ko- menco, ne nur malinteresiĝis pri ŝiaj vizitoj, sed eĉ preskaŭ malkontentis pri ŝi, estis neparolema kaj preskaŭ kruda rilate al ŝi, sed poste tiuj ren- devuoj fariĝis por li kutimaj kaj preskaŭ necesaj, ĉar li tre angoris, kiam ŝi dum kelkaj tagoj malsanis kaj ne povis viziti lin. En la feriaj tagoj ŝi renkontiĝas kun li ĉe la prizona pordo aŭ en la gardistejo², kien oni lin venigas al ŝi por kelkaj minutoj, sed en ceteraj tagoj ŝi vidas lin en lia laborloko, kien ŝi venas: en metiejoj, brikaj uzinoj aŭ en remizoj sur ia bordo de Irtyŝ. Ankaŭ pri si Sonja skribis, ke ŝi sukcesis trovi en la ur- bo bonajn konatojn kaj favorantojn, ke ŝi okupiĝas pri kudrado kaj ĉar en la urbo preskaŭ ne estas modistinoj, ŝi fariĝis tre bezonata en multaj hejmoj. ŝi ne menciis nur, ke per ŝia helpo Raskoljnikov ricevis favoron de la estroj, oni faciligis liajn iaborkondiĉojn kaj simile. Fine venis la informo (Dunja jam rimarkis precipan maltrankvilon kaj alarmon en ŝiaj lastaj leteroj), ke li fremdiĝis de ĉiuj, ke en la prizono la bagnuloj ne ŝatas lin, ke li dum tutaj tagoj silentas kaj ege paliĝis. Subite, en la la- sta letero, Sonja skribis, ke li tre grave malsaniĝis kaj nun kuŝas en la hospitala ĉambro por arestitoj.

n

Li jam delonge malsanis, sed lin rompis ne hororoj de 1' bagnado, ne laboro, ne manĝoj, ne la razita kapo, ne la ĉifonaj vestoj: ho, tiuj turmentoj kaj torturoj tute ne gravis por li! Male, li eĉ ĝojis pro la la- boro. Fizike elĉerpita dum la laboro, Ji akiris por si almenaŭ kelkajn ho- rojn de kvieta dormo. Kaj ĉu gravis por li la manĝaĵo — tiu sengrasa supo kun enfaiintaj blatoj? Kiei studento, en la pli frua vivo li ofte ne havis eĉ tion. Liaj vestoj estis varmaj kaj konvenaj por lia viv-maniero. La katenojn li preskaŭ ne sentis. Ĉu li devis honti sian razitan kapon kaj arestulan jakon? Sed antaŭ kiuj li hontu? ĉu antaŭ Sonja? ŝi timis lin, kaj kiai li devu honti antaŭ ŝi?

Sed kio do? Li hontis eĉ antaŭ Sonja, kaj pro tio li ŝin suferigis per sia maiestima kaj kruda konduto. Sed ii hontis ne pro la razita kapo kaj katenoj: lia fiero estis vundita, kaj li malsaniĝis pro la vundita fiero. Ho, kiel li feliĉus, se li povus mem akuzi sin! Tiam li tolerus ĉion, eĉ la honton kaj maihonoron. Sed li severe juĝis sin, kaj iia duriĝinta kon- scienco trovis neniun speciale teruran kuipon en sia pasinto, ebie krom iia simpla mispaŝo, kiu povus okazi kun iu ajn. Li hontis ĝuste tiai, ke ii, Raskoljnikov, pereis tiei biinde, senespere, surde kaj stulte, iaŭ ver- dikto de ia blinda sorto, kaj li devas trankviliĝi kaj kapitulacii antaŭ la "absurdeco" de iu verdikto, se ii voias almenaŭ iel trankviligi sin.

Sencela kaj sensenca angoro nun, kaj en ia futuro nur konstanta ofe- rado, per kio nenio estis akirebia — jen tio staris antaŭ li. Kaj ne gra- vis, ke post ok jaroj li havos nur tridek du jarojn, kaj ii povos denove rekomenci ia vivon! Sed por kio vivi? Kion li faru? Ai kio ii strebu? Cu vivi nur por ekzisti? Sed ankaŭ pli frue li milfoje pretis fordoni sian ek- ziston por ideo, por espero, eĉ por fantazio. Sed nura ekzisto neniam sufiĉis al li, li ĉiam aspiris ion pli grandan. Eble nur pro la forto de siaj deziroj ii tiam konsideris sin homo, al kiu estas permesite pli multe, ol al ia ceteraj.

Ho, kiel ii ekĝojus, se la sorto donus al li penton — bruligan penton, kiu frakasigus lian koron, forpelus dormon, tian penton, de kies teruraj turmentoj haiucinas maŝo kaj river-profundo!

Turmentoj kaj ploroj — ja ankaŭ tio estas vivo. Sed li ne pentiŝ pri sia krimo.

Tiam li almenaŭ povus koleri pro sia stulto, kiel li pli frue koleris pro siaj abomenaj kaj stultegaj agoj, kiuj kondukis iin en la prizonon. Sed nun, en la prizono, en libero, li denove prijuĝis kaj pripensis ĉiujn siajn pli fruajn agojn kaj tute ne trovis ilin tiom stultaj kaj abomenaj, kiom iii ŝajnis al ii tiam, en la fatala tempo.

"Per kio, per kio, — li pensis, — miaj ideoj estis pli stultaj ol aliaj ideoj kaj teorioj, svarmantaj kaj koliziantaj en la mondo ekde kiam tiu mondo ekzistas? Necesas vidi ia aferon per rigardo tute sendependa, va- sta kaj libera de P fiiistra influo, kaj tiam mia ideo, certe ne ŝajnus tiei... stranga. Ho, neantoj kaj trigroŝaj saĝuloj, kiai vi haitas duonvoje?

Per kio mia ago ŝajnas al ili tiel hida? — li demandis sin mem. ĉu per tio, ke ĝi estas krimo? Sed kion signifas la vorto «krimo»? Mia kon- scienco kvietas. Certe estas rompita la kriminala kodo; certe estas ne- glektita iu paragrafo de la leĝo kaj estas verŝita sango. Do, prenu mian kapon pro la rompo de ia ieĝo... Kaj sufiĉas! Certe, tiuokaze eĉ muitaj bonfarintoj dc P homaro, kiuj ne heredis la potencon, sed mem kaptis ĝin, ili devus esti ekzekutitaj ĉe siaj unuaj paŝoj. Sed tiuj homoj elportis siajn paŝojn, kaj tial ili pravas, sed mi ne elportis kaj, sekve, mi ne raj- tis permesi al mi fari tiun paŝon".

Li konfesis sian krimon nur en unu punkto: en tio, ke li ne elportis ĝin kaj libervole venis al la polico.

Lin suferigis ankaŭ alia penso: kial tiam li ne mortigis sin? Kial, sta- rinte super la rivero, li preferis veni al la polico? Ĉu vere tiel fortas la deziro vivi plu kaj tiel komplikas venki tiun deziron? Ja ĝin venkis Svi- drigajlov, kiu tiel timis la morton!

Li turmente metis al si tiun demandon kaj ne povis kompreni, ke an- kaŭ tiam, kiam li staris super la rivero, li eble antaŭsentis profundan mensogon en si kaj en siaj konvinkoj. Li ne komprenis, ke tiu antaŭsen- to povis esti signo de la estonta turnopunkto en lia vivo, de iia rena- skiĝo, de la nova vivkoncepto.

En tio li koncedis nur la surdan rutinon de la instinkto, kiun li povis nek venki, nek transpaŝi (pro siaj feblo kaj malgraveco). Li rigardis al siaj kunbagnuloj kaj miregis: kiel ili ĉiuj amis la vivon, kiel alte ili ĝin taksis! Al li ŝajnis, ke nome en la prizono ili multe amas kaj taksas la vivon, pli multc aprecas ĝin ol en la libero. Kelkaj inter ili, precipe trampoj, spertis terurajn turmentojn kaj suferojn! Ĉu vere tiel multon si- gnifis por ili iu sunradio, sovaĝa arbaro, frida fonto rimarkita en neko- nata densejo antaŭ tri jaroj, kaj pri renkonto kun tiu fonto la trampo revas kiel pri am-rendevuo; li vidas en sonĝo ĝin, verdajn herbojn ĉirkaŭ ĝi, trilantan birdcton en arbustoj? Rigardante plu, Raskoljnikov vidis eĉ pli neklarigeblajn ekzemplojn.

En la prizono, en la ĉirkaŭa medio, li certe multon ne rimarkis kaj eĈ tute ne emis rimarki. Li vivis kvazaŭ kun la kapo klinita: rigardi estis pro li naŭze kaj netolereble. Sed fine multo komencis lin mirigi, kaj li, kvazaŭ kontraŭvoie, ekrimarkis tion, pri kio li antaŭe eĉ ne supozis. Pre- cipe mirigis iin tiu terura, netranspaŝebla abismo, kiu kuŝis inter ii kaj la prizona popolo. Ŝajnis, ke li kaj ili estas diversnaciaj. Li kaj ili rigar- dis sin reciproke kun suspekto kaj malfido. Li sciis kaj komprenis la ĝeneralajn kaŭzojn de tiu diseco, sed antaŭe li neniam kredis, ke tiuj kaŭzoj tiel fortas kaj profundas.

En la prizono estis ankaŭ ekzilitaj poloj³ — politikaj krimuloj. 111 opi- niis la ĉirkaŭulojn kiel malklerulojn kaj kampulojn kaj superece malesti- mis ilin. Sed Raskoljnikov ne povis tiel pensi: li klare vidis, ke tiuj ĉi malkleruloj en multaj rilatoj estas ege pli saĝaj ol la poloj. Ci tie estis ankaŭ rusoj, kiuj ankaŭ tro malestimis la prizonan popolon: eksoficiro kaj du seminarianoj. Raskoljnikov klare vidis, ke ankaŭ ili eraras.

Lin mem ĉiuj evitis kaj ne ŝatis. Fine oni eĉ ekmalŝatis lin⁴, kaj li ne komprenis: kial? Oni lin malestimis, oni ridis pri li, pri lia krimo ri- dis tiuj, kiuj krimis pli ol li.

Vi estas sinjoro! — oni parolis al li. — Kial vi prenis hakilon? Tio ne estas sinjora afero.

En la dua semajno de 1' Karesmo venis vico, ke lia kazerno vizitu la preĝejon. Li venis kune kun ĉiuj por preĝi. Pro kaŭzo, nekomprenita de li, okazis kverelo; ĉiuj furioze atakis lin:

Sendiulo! Vi ne kredas je Dio! — ili kriegis. — Vin mortigi ne- cesas.

Li neniam parolis kun ili pri Dio kaj kredo, sed ili volis mortigi lin kiel sendiulon; li silentis kaj ne kontraŭdiris. Iu bagnulo impetis al li en rezoluta furiozo. Raskoljnikov atendis lin trankvile kaj silente: li eĉ ne palpebrumis, ne tremeris liaj vizaĝaj trajtoj. Inter li kaj la murdonto sukcesis stariĝi eskortisto — kaj la sango ne estis verŝita.

Ankoraŭ unu problemon li ne povis solvi: kial ili ĉiuj tiel ekamis Son- jan? Ŝi ne serĉis ilian favoron; ili malofte vidis ŝin, nur en laborejoj kiam ŝi venis por nelonge por renkontiĝi kun li. Sed, intertempe, ĉiuj jam ekkonis ŝin, ili sciis ankaŭ tion, ke ŝi lin postsekvis, sciis kiel ŝi vivas kaj kie ŝi loĝas. Ŝi ne donis al ili monon, nek speciale komplezis iiin. Nur unufoje, je la Kristnasko, ŝi donis al la tuta prizonularo blan- kajn panojn kaj kukojn. Sed iom-post-iom inter ili kaj Sonja iigiĝis pli proksimaj rilatoj. Ŝi skribis iliajn leterojn al la parencoj kaj enpoŝtigis ilin. Iliaj parencoj venintaj en la urbon, laŭ iliaj konsiloj, lasis ĉe Sonja por ili aĵojn kaj eĉ monon. Iliaj edzinoj kaj amatinoj konis ŝin kaj faris al ŝi vizitojn. Kiam ŝi venis al la laborlokoj por renkontiĝi kun Raskol- jnikov, aŭ kiam ŝi renkontiĝis kun grupo de arestitoj, marŝantaj al la- boro — tiuj demetis siajn ĉapojn kaj profunde riverencis: "Patrino nia,

Sofia Semjonovna, panjo nia, tenera, malsana!" — parolis tiuj krudaj, brulstampitaj bagnuloj al la eta kaj fragiia virino. Responde ŝi ridetis. Eĉ ŝian paŝadon ili ŝatis, kaj speciale retrorigardis post ŝin por vidi kiel ŝi iras, kaj laŭdis ŝin. Ili laŭdis ŝin eĉ pro tio, ke ŝi estas tiel eta kaj serĉis ĉiujn kaŭzojn por ŝin iaŭdi. Oni eĉ vizitis ŝin kuracocele.

Li pasigis en hospitalo ia finon de 1' Karesmo kaj la Paskan Semaj- non. Jam resaniĝante, li rememoris siajn sonĝojn, viditajn en ia febro kaj dcliro. Li viziis dum sia malsano, ke la tuta mondo estas kondamnita al iu terura, pli frue neniam renkontita pesto, veninta el profundo de Azio al Eŭropo. Ĉiujn atendis morto, krom kelkaj, nemultaj elektitoj. Aperis iuj novaj trihinoj⁵, mikroskopaj estaĵetoj, ekloĝantaj en la homaj korpoj. La homoj, ricevintaj ilin tuj fariĝis rabiaj kaj frenezaj. Sed ne- niam, neniam pli frue la homoj kredis sin tiel saĝaj kaj tiel certaj pri ia vero, kiel nun kredis la kontaĝitoj. Neniam pli frue ili estis tiel firmaj pri siaj juĝoj, siaj sciencaj konkludoj, siaj moralaj konvinkoj kaj kredoj. Tutaj vilaĝoj, tutaj urboj kaj tutaj popoloj estis kontaĝitaj kaj freneziĝin- taj. Ĉiuj estis en maltrankvilo kaj ne komprcnis unu la alian, ĉiu pensis ke nur li konas la veron kaj suferis rigardante al la aliaj, frapis sian bruston, ploris kaj despere etendis la brakojn al la ĉielo. Oni ne sciis kiun kaj kiel necesas juĝi, oni ne povis interkonsenti, kio estas bono kaj malbono. Oni ne sciis kiun kondamni kaj kiun absolvi. La homoj mor- tigis unu alian en iu sensenca kolero. Formiĝis malamikaj armeoj, sed tiuj armeoj jam dum marŝado komencis splitiĝi, iiiaj trupoj disiĝis, la soldatoj ĵetiĝis unu sur alian, pikis kaj tranĉis, mordis kaj voris unu alian. En la urboj konstante sonis la alarmaj sonoriloj: estis kunvokataj ĉiuj, sed neniu sciis, kiu kaj por kio kunvokas, kaj ĉiuj estis en mal- trankvilo. Oni forlasis la ordinarajn metiojn, kaj ĉiuj proponis siajn ide- ojn, siajn amendojn, kaj oni ne povis interkonsenti. La terkulturado vel- kis. Kelkfoje amasiĝis la homoj, ili konsentis pri iu plano, ĵuris ne plu disiĝi — sed ili tuj komencis ion tute alian ol estis ĵus planite, ili akuzis unu alian, interbatiĝis pugne kaj ponarde. Komenciĝis incendioj, komen- ciĝis malsato. Estis pereantaj ĉio kaj ĉiuj. La pesto kreskis kaj pli va- stiĝis. En la tuta mondo povis saviĝi nur kelkaj homoj: ili estis puraj kaj elektitaj⁶, destinitaj generi la novan hom-specon kaj komenci la no- van vivon, renovigi kaj repurigi la teron. Sed neniu ie vidis tiujn ho- mojn, neniu aŭdis iliajn vortojn kaj voĉojn.

Raskoljnikov suferis pro tio, ke tiu sensenca deliro tiel triste kaj tiel dolore reeĥas en liaj rememoroj, ke tiel longe ne forlasis lin la impresoj de tiuj febraj sonĝoj. Jam venis ia tria postpaska semajno — varmaj, klaraj, printempaj tagoj; oni apertis la fenestrojn.cn ia hospitala ĉambro por arestitoj (kraditaj fenestroj, sub kiuj paŝadis sentineio). Dum lia malsano Sonja sukcesis nur dufoje viziti lin en ia ĉambro; ĉiufoje ŝi de- vis klopodi por ricevo de permesilo, kaj tio ne estis facila afero. Sed ŝi ofte venis en la hospitaian korton, sub la fenestrojn, precipe vesperiĝe, kaj foje nur por stari unu minuton en la korto por almenaŭ defore ri- gardi al la fenestroj de lia ĉambro. Foje vespere, jam preskaŭ resaniĝin- ta Raskoljnikov ekdormis. Vekiĝinte, li hazarde venis al la fenestro kaj subite rimarkis Sonjan ĉe la hospitala pordego. ŝi staris kvazaŭ atendan- te ion. Io kvazaŭ pikus lian koron en tiu minuto, li tremeris kaj rapide foriris de la fenestro. Sekvonttage Sonja ne venis, ŝi mankis ankaŭ la trian tagon. Li rimarkis ke li atendas ŝin kun maltrankvilo. Finfinc li forlasis la hospitalon. Veninte en la prizonon, li sciiĝis de la arestnoj, ke Sonja malsaniĝis, kuŝas hejme nenien eiirante.

Li estis tre ĉagrenita kaj petis, ke oni eksciu pri ŝia sano. Baldaŭ li sciiĝis, ke ŝia malsano ne estas danĝera. Sonja, eksciinte, ke li tiel an- goras kaj zorgas pri ŝi, sendis al li krajonan skribaĵon per kiu ŝi infor- mis, kĉ ŝi fartas pli bone, havas nur malgravan facilan malvarmumon, kaj baldaŭ, tre baldaŭ, ŝi venos por revidi lin en lia laborloko. Kiam li iegis la skribaĵon, lia koro forte kaj doiore batis.

La tago estis dehove heia kaj varma. Frumatene, ĉirkaŭ la sesa li ekiris labori al riverbordo, kie en remizo estis instalita bakforno por aia- bastro, kiun oni tie ankaŭ pistis. Nur tri prizonuloj direktiĝis tien. Unu el ili kun eskortisto ekiris al la fortikaĵo por preni iujn instrumentojn, la alia komencis pretigi brullignon kaj meti ĝin en la fornon, Raskoljni- kov eliris sur la bordon, sidiĝis sur traboj stokitaj ĉe la remizo kaj} mencis kontempii la vastan kaj dezertan riveron. De la alta bordo vidiĝis vasta panoramo. De la fora transa bordo apenaŭ aŭdeblis kanto. Tie, en senfina stepo, aspergita de la suno, kiel apenaŭ videblaj punktoj, nigriĝis nomadaj jurtoj. Tie estis libero kaj loĝis aliaj homoj, tute ne simiiaj al la urbanoj. La tempo tie kvazaŭ haltus, kvazaŭ ankoraŭ ne forpasus ia epoko de Abraham kun ties gregoj. Raskoljnikov sidis, senmove rigardis sen forpreni la okulojn, liaj pensoj glitis en kontemplon, en revajn so- nĝojn, li pensis pri nenio, sed iu angoro lin emociis kaj turmentis.

Subite apud li aperis Sonja. Ŝi venis preskaŭ neaŭdite kaj sidiĝis apud li. Estis ankoraŭ frue, kaj la matena frisko ankoraŭ ne mildiĝis. Sur ŝi estis ŝia malriĉa, trivita burnuso kaj verda tuko. ŝia vizaĝo an- koraŭ portis signojn de ia malsano, ĝi magriĝis, paliĝis, malgrasiĝis. ŝi afable kaj gaje ridetis al li, sed kiel kutime, timide etendis al li sian brakon.

ŝi ĉiam etendis al li sian brakon timide kaj ofte eĉ tute ne etendis, kvazaŭ timante, ke li ĝin povas forpuŝi. Li ĉiam kvazaŭ malŝate prenis ŝian manon, ĉiam kvazaŭ malvolonte li renkontis ŝin, foje li obstine si- lentis dum tuta ŝia vizito. Okazis, ke ŝi ĝistreme lin timis kaj foriris en profunda aflikto. Sed nun iliaj manoj de disiĝis. Li ĵetis al ŝi rapidan rigardon, diris nenion kaj mallevis sian rigardon al la tero. Ili estas so- laj, neniu vidis ilin. La eskortisto tiutempe rigardis aliflanken.

Li mem ne komprenis, kiel tio okazis, sed subite kvazaŭ io kaptis lin kaj ĵetis lin al ŝiaj piedoj. Li pioris kaj brakumis ŝiajn genuojn. Unua- momente ŝi terure ektimis, kaj tuta ŝia vizaĝo rigidiĝis. Ŝi saltleviĝis kaj ektreminte rigardis al li. Sed tuj, en la sama momento, ŝi komprenis ĉion. En ŝiaj okuloj eklumis seniima feliĉo. ŝi komprenis, kaj ŝi ne plu dubis, ke li amas, amegas ŝin, finfine tiu minuto venis...

Ili ekvoILs paroii, sed ne povis. Ploroj ŝirmis ŝiajn okulojn. Iii ambaŭ estis palaj kaj magraj, sed en iliaj malsanaj kaj palaj vizaĝoj jam brilis la aŭroro de P renoviĝanta futuro, plena renasidĝo al la nova vivo. Ilin revivigis la amo, la koro de unu ei ili entenis sennombrajn vivofontojn por ia koro de P alia.

Ili decidis atendi kaj toleri. Antaŭ iii restis ankoraŭ sep jaroj, kaj ĝis tio estis tiom multaj neelporteblaj suferoj, tiom multe da senlima fe- liĉo! Sed li renaskiĝis, kaj li sciis tion, li sentis tion per sia plene re- noviĝinta esenco, kaj ŝi — ŝi ja vivis nur per iia vivo!

Vespere, kiam oni ŝlosis la kazernon, Raskoljnikov kuŝis sur la ta- bullito kaj pensis pri ŝi. Tiutage al li eĉ ŝajnis, ke ĉiuj bagnuloj, iiaj eksaj malamikoj, jam aiiei rigardas al li. Li eĉ mem alparolis iiin, kaj ili respondis al li afable. Nun li tion rememoris, sed ja tiei devis esti: ĉu ne devus ĉio nun ŝanĝiĝi.

Li pensis pri ŝi. Li rememoris, ke li ĉiam turmentis kaj suferigis ŝian koron. Li remcmoris ŝian paian, magran vizaĝeton, sed tiuj rememoroj preskaŭ ne turmentis lin: li sciis, ke per sia senlima amo ii nun kom- pensos ĉiujn ŝiajn suferojn.

Sed kibn nun signifis ĉiuj, ĉiuj suferoj de la pasinto! ĉio, eĉ lia kri- mo, eĉ la verdikto kaj prizono, nun ŝajnis al li en la unua anima impeto iu ekstera kaj stranga evento, kiu okazis tute ne al li. Cetere, tiuvespere li ne povis longe kaj konstante pensi pri io ajn, fiksi sur io sian atenton — sed li nun ncnion povis konscie solvi, li nur sentis. Anstataŭ la dia- iektiko komcnciĝis ia vivo, kaj en lia konscio devis aperi io absolute alia.

Sub lia kuseno kuŝis Evangelio⁷. Li senpripense ĝin prenis. Estis ŝia libro, ĝuste tiu el kiu ŝi legis al li pri la releviĝo de Lazaro. Komence de V bagnado li pensis, ke ŝi turmentos lin per la religio, komencos pa- roli pri Evangelio kaj trudos al li librojn. Sed je lia ekstrema miro, Ŝi neniam ekparolis pri tio, eĉ neniam proponis al ii Evangclion. Li mem petis ĝin ĉe ŝi nclonge antaŭ sia malsano, kaj ŝi scnvorte alportis al li la libron. Cis nun li eĉ ne malfermis ĝin.

Li ne malfermis ĝin ankaŭ nun, sed fulmis en li la penso: "Cu ŝiaj konvinkoj povas nun ne esti ankaŭ miaj konvinkoj? Almenaŭ ŝiaj sentoj, ŝiaj aspiroj..."

Ankaŭ ŝi la tutan tagon estis emociita, kaj nokte ŝi eĉ denove ek- malsanetis. Kaj ŝi estis tiom feliĉa, ke ŝi preskaŭ ektimis sian feliĉon. Sep jaroj, nur sep jaroj! Komence de sia feliĉo ili ambaŭ pretis konsideri tiujn sep jarojn, kiel sep tagojn.

Li eĉ ne sciis tion, ke la nova vivo estas donita al li ne senpage, ke ĝin ankoraŭ necesas kare pagi, pagi ĝin per granda kaj glora ago en fu- turo...

Sed ĉi tie komenciĝas nova historio, historio de iom-post-ioma reno- viĝo de la homo, historio de iom-post-ioma lia renaskiĝo, de lia iora- post-ioma transiro de unu mondo al la alia, de konatiĝo kun nova, an- taŭe tute nekonata, realo. Tio povus konsistigi la temon de nova rakon- to, — sed nia nuna rakonto estas finita.

KOMENTARIO

PRI LA AŬTORO

Fjodor Miĥajloviĉ Dostojevskij naskiĝis 30 okt. (11 nov. laŭ la gre- goria kalendaro) 1821. Lia patro — kuracisto — devenis el delonge ru- siĝinta litova nobeia familio, la patrino apartenis al moskva negocista medio.

Malgraŭ limigitaj financaj rimedoj la patro sukcesis doni al Fjodor kaj la pliaĝa filo Miĥail bonan edukon en la privata lernejo de L. Ĉer- mak, unu el la plej elstaraj lernejoj en Moskvo.

Post la morto de la patrino (1837) la patro forveturigis siajn du pli- aĝajn filojn al Peterburgo, kie komence de 1838 F. Dostojevskij studen- tiĝis en la Ĉefa inĝeniera superlernejo, preparanta inĝenierojn por la ar- meo. En 1839 la patro de F. Dostojevskij estis mortigita fare de propraj servutuloj en Tula gubernio.

En la inĝeniera superlemejo F. Dostojevskij ekokupiĝis pri literaturo originale kaj traduke. Post la fino de la studoj kaj nelonga dejoro laŭ la ricevita profesio li en 1844 eksiĝis el la armeo en la rango de leŭte- nanto kaj kontraŭ negranda sumo vendis la du vilaĝetojn en Tula gu- bernio. Lia sola okupo fariĝis literaturo, kaj jam meze de 1844 aperis lia unua traduko el Balzac.

En 1845 li verkis sian unuan romanon Malriĉaj homoj, kiu vekis en- tuziasmon ĉe N. Nekrasov kaj V. Belinskij. "Malriĉaj homoj" aperis 15 jan. 1846, malferminte la duan almanakon de la t. n. "naturalisma" sko^ lo. Ĉin sekvis Sozio (1846), Mastrino (1847), Blankaj noktoj (1848) kaj Netoĉka Nezvanova (1849).

Jam en 1847 F. Dostojevskij distanciĝis de la grupo de V. Belinskij, cetere ankaŭ pro la kverelo kun N. Nekrasov kaj I. Turgenev. Samtempe li proksimiĝis al la rondeto de M. Petraŝevskij, kiu bazis sin sur la ideoj de Ch. Fourier. En aprilo 1849 pli ol tridek rondetanoj, inter kiuj ankaa F. Dostojevskij, estis arestitaj. Li estis akuzita pri disvastigo de la pro- hibita letero de V.Beiinskij al N. Gogol kaj pri organizo de kontraŭleĝa litografio.

16 nov. 1849 la juĝo finiĝis kaj dudek unu personoj estis mortkon- damnitaj. Laŭ la kutimoj de tiu tempo Nikolao I nuligis la mortverdikton kaj anstataŭigis ĝin per bagno, tamen li ordonis anonci pri tiu decido nur post la pubiika prezento de la mortverdikto kaj okazigo de la tuta ekzekuta ceremonio escepte de la pafado. Laŭ la mildigita verdkito F. Dostojevskij estis kondamnita al kvarjara bagno kun posta soldata ser- vado.

jan. 1850 F. Dostojevskij venis al bagnejo cn la siberia urbo Omsk, kie li pasigis kvar jarojn. En februaro 1854 li forlasis la prizonon kaj estis eskortita al Semipalatinsk, kie li ekservis kiel ordinara soldato. Post la forpaso de Nikolao I (12 mar. 1955) kaj ekrego de Aleksandro II la vivo de F. Dostojevskij iom pliboniĝis — li fariĝis suboficiro kaj po- sЈe oficiro. 6 feb. 1857 li edziĝis al Maria Isajeva. 18 mar. 1859 sekvis eksiĝo el la armeo kaj fine de la jaro F. Dostojevskij revenis al Peter- burgo.

U aktive ekpartoprenis en la literatura vivo. Post dekjara paŭzo ko- mencis aperi liaj verkoj: Sonĝo de onklo kaj Vilaĝo Stepanĉikovo kaj ĝiaj loĝantoj (1859). En 1861 aperis la unua numero de la revuo Vremja (Tempo), kies fondinto kaj formala redaktoro estis M. Dostojevskij, sed la fakta redaktoro kaj ĉefa kunlaboranto — F. Dostojevskij.

Dum neplenaj tri jaroj en Vremja aperis valoraj verkoj de A. Ostrov- skij, I. Turgenev, A. Grigorjev kaj, unuavice, de F. Dostojevskij mem: Humiligitaj kaj ofenditaj (1861), Noticoj el Mortodomo (1862) kaj multaj pub|icistikaj kaj kritikaj eseoj, en kiuj li defendis la doktrinon de la re- vuq, kiu estis bazita sur la tradiciaj rusaj kaj ortodoksaj valoroj, sur ne- akcepto de la perforto kaj nihilismo, sur rifuzo de la klasa aliro.

maj. 1863 la eldonado de Vremja estis malpermesita, kaj kvankam ĝia posteulo Epofia (Epoko), lanĉita en 1864 de M. Dostojevskij, aperis n*ir dum unu jaro, F. Dostojevskij sukcesis aperigi en ĝi siajn Noticojn el la kelo, per kiu li definitive forlasis siajn junecajn socialismajn ideojn.

15 apr. 1864 pro ftizo mortis la unua edzino de F. Dostojevskij (ŝia sorto estis la bazo de Katerina Ivanovna Marmeladova en Krimo kaj pu- /ia). 10 jul. 1864 mortis ankaŭ lia frato kaj kunredaktoro Mifiail. F. Do- stojevskij decidis surpreni liajn ŝuldojn kaj baldaŭ frontis la mondon de la kreditoroj, lombardistoj, uzuristoj kaj policistoj, kiun li respegulis en Krimo kaj puno, ekverkita aŭtune de 1865.

En oktobro 1866 li devis interrompi la laboron super Krimo kaj puno pro la neceso urĝe plenumi la kondiĉojn de la raba kontrakto kun eldo- nisto F. Stellovskij, laŭ kiu F. Dostojevskij devis liveri al li novan roma- non antaŭ 1 nov. 1866.

4 okt. 1866 li komencis dikti al komencanta stenografistino Anna Snitkina la romanon Ludanto (li mem estis pasia ruletludanto dum dek jaroj), kaj la romano estis prezentita ĝustatempe. 15 feb. 1867 okazis ge- edziĝo de la romanisto kun la dudekjara stenografistino, kiu fariĝis lia ĉefa vivkunulo kaj helpanto. Du monatojn post tio la novgeedzoj forve- turis el Ruslando, kien ili renenis nur post pli ol kvar jaroj. En Ger- manio, Svislando kaj Italio F. Dostojevskij laboris supcr la romanoj Ĵdio- to (1868) kaj Demonoj (1870—1871), finverkita jam post la reveno al Peterburgo. Precipe grandan reefion kaj kritikon havis Demonoj kie li pamflete prezentis tiutempajn revoluciulojn, pretekste de politika murdo de apostatinta anarkiema studento fare de adeptoj de M. Bakunin.

En 1873—1874 F. Dostojevskij fariĝis redaktoro de Graĵdanin (Civi- tano), modere konservativa revuo, en kiu li regule aperigis sian Taglibro de verkisto, kiu poste (ekde 1876) aperis kiel aparta revuo, propagan- danta ideojn de neperforta evoluo fone de la kompleta bankroto de la terorisma taktiko de la tiutempaj revoluciuloj.

Malgraŭ la opozicio al la revolucia-demokratia skolo, F. Dostojevskij akceptis la proponon de N. Nekrasov aperigi sian romanon Adoleskulo (1875) en ties revuo Oteĉestvennyje zapiski (Patrujaj noticoj). Tamen lia lasta romano Fratoj Karamazov (1879—1880) denove aperis en Russkij vestnik (Rusa heroldo), samkiel liaj ĉefaj romanoj Krimo kaj puno, Idio- to kaj Demonoj. F. Dostojevskij sukcesis verki nur la uriuan el la du pla- nitaj libroj de Fratoj Karamazov.

8 jun. 1880 F. Dostojevskij faris sian faman paroladon ĉe la malfermo de la monumento de A. Puŝkin en Moskvo, en kiu li prezentis sian esen- can opinion pri la rusa nacia karaktero, estonta misio de Ruslando kaj ruslanda inteligencio. La parolado provokis vastan socian kaj literaturan polemikon.

En decembro 1880 aperis aparta eldono de Fratoj Karamazov, kaj en januaro 1881 F. Dostojevskij ekokupis sin pri la redaktado de la unua numero de Taglibro de verkisto por 1881. Sed la redaktado ne estis fi- nita — 26 jan. li havis gravan pulman sang-elfluon (pro la emfizemo) kaj 28 jan. 1881 lia vivo finiĝis. Senprecedence multaj dekmiloj da homoj akompanis iin dum lia lasta vojo.

PRI LA LENGVAĴO DE LA ROMANO

Pluraj legantoj kaj kritikantoj de la verkoj de Fjodor Dostojevskij menciis pri la "nekontentiga lingvajo" de la romanisto: monoiona, plum- pa, nepolurita, vortabunda, taŭtologia, eklektika, misgvida kaj nepre pli- bonigenda. Kaj pli ol unu tradukanto, frontinta verkojn de Fjodor Do- stojevskij, fariĝis viktimo de sia pliboniga strebo — la spirito perdiĝis. Pri la nesufiĉa kompreno atestas ankaŭ pluraj malspritaj parodioj pri la prozo de la aŭtoro de Fratoj Karamazov, pri la stilo senprecedenca en la rusa iiteraturo.

Tamen oni devas konkludi, ke la beletra mondo de Dostojevskij estas unika, kaj por respeguli tiun mondon necesis tute aparta lingvajo. Tiai en la tekstoj de Dostojevskij harmonie kunvivas kancelariaĵoj, gazetaj kliŝoj, evangeliismoj, sciencaj terminoj, fremdlingvaj eiementoj, strataj esprimoj, eraroj (ofte intencaj) kaj internaj kontraŭdiroj.

Kaj tiuj kontraŭdiroj ne estis hazardaj. Sufiĉas rememori la kresto- matian specimenon jam en la unua paĝo de Krimo kaj puno: "Senespere ŝuldante al la mastrino li timis renkonti ŝin" post kelkaj linioj sekvata de "...neniun mastrinon li timis". Kaj tiaj ekzemploj multas kaj en la vortoj de la protagonistoj kaj en la aŭtora parolo (kiu ne estas unueca en-la daŭro de la romano — foje ŝajnas, ke ĝi eĉ imitas la priskribatan protagoniston. Ankaŭ tiun pekon oni imputis al Dostojevskij). La profun- da penetro en la psikiiogion de la aparta homo — hezitema, maltrankvila kaj meditanta — neniel ebligas "kristalan klarecon" kaj "tujan kompre- neblecon".

Ĉion ĉi devas konsideri ankaŭ la tradukanto de la verkoj de Dosto- jevskij en la internacian iingvon. Kaj nia traduko ne povas aspekti sen- riproĉa pro ŝajna abundo de maigiataĵoj kaj nekonsekvenca uzado de ia lingva materiaio — la ceio de ia traduko ne estas malplumigi, glatigi aŭ senbaiastigi ia originalon.

Tiai en la traduko al la iegantoj povas tedi kelkaj (tro) ofte uzataj vortoj kaj kiiŝoj tipe de Dostojevskij: maltrankvila, freneza, sombra, an- goro, emociiĝi, agaci k.s. Tial la protagonistoj ne rare krias, paliĝas kaj konfuziĝas. Tial aperas ŝajne senbazaj kaj nelertaj fremdlingvaĵoj ave- nanta, drapdedama, monteri, pointoj k.s. Sed ĉiuj ĉi specifaĵoj kaj devioj apartenas al la mondo de Dostojevskij,. samkiel lia priskribo de Peter- burgo kun ties pejzaĝo, por kiu ii ne ŝparas grizajn koiorojn. Antaŭ la legantoj aperas densaj kaj malaltaj ĉambroj-keloj, sufokaj kaj polvozaj stratoj, haladzaj drinkejoj... Sed ja temas pri la plej bela ruslanda urbo, kaj en la duondelira menso de Raskoljnikov foj-foje aperas ĝia majesta panoramo.

Tamen keikfoje estis escepte farita divido de keikaj kompleksaj frazoj kaj ellaso de kelkaj servaj vortoj. Kelkaj speciaiaj realaĵoj, terminoj, no- moj kaj aludoj aperas en la apendicaj notoj, sed la eldonantoj opiniis utila doni skizan prezenton de la nomoj kaj rangoj de Ruslando, kiuj kelkfoje gravas por percepto de la romano.

La rusaj nomoj konsistas el tri partoj: antaŭnomo (baptnomo), patronomo (derivaĵo de ia antaŭnomo de la patro) kaj familinomo[37]. Aiparolo per ia nura antaŭnomo estas famiiiara, per la antaŭnomo kaj patronomo — ĝentila.

La rusaj antaŭnomoj havas plurajn diminutivojn. Kaj en la romano estas pluraj ekzemploj: Rodion (Rodja, Rodjka), Anastasia (Nastasja, Nastenjka, Nastasjuŝka), Avdotja (Dunja, Duneĉka), Dmitrij (Mitrej, Mitjka), Lidia (Lida_y Lenja, Lidoĉka), Nikolao (Kolja, Mikolao, Mikol- ka, Nikolaŝka), Polina (Polja, Polenjka, Poleĉka), Praskovja (Paŝenjka), Sofja (Sonja, Soneĉka) k.s.

Sekvante la modelon de A. Grabowski (Neĝa blovado), Kabe (Patroj kaj filoj), V. Varankin (Metropoliteno), S. Pokrovskij (La majstro kaj Margarita) k.a. estis asimilitaj kelkaj internacie konataj antaŭnomoj (Aleksandro, Andreo, Nikolao, Petro), kaj la patronomoj estis fonetike transskribitaj.

La viraj patronomoj en la buŝa parolo kutime estas uzataj en la re- duktita formo (oviĉ fariĝas yĉ): Romanoviĉ (Romanyc)> Semjonoviĉ (Semjonyĉ)_y Zaĥaroviĉ (Zafiaryĉ)...

La familinomoj estis asimilitaj nur se ili estas registrataj asimilite en PIV: Darvino, Likurgo, Napoleono, Neŭtono, &7/ero k.a. La cetefaj ilo- moj restis neasimiiitaj.

Plurfoje en la romano estas menciataj rangoj de la ŝtataj ofici- stoj, kiuj determinas la socian pozicion de la koncerna persono. La rustanda rangtabelo estis establita de Petro la Granda komence de la XVIII-a jarcento kaj enhavis 14 rangojn administraciajn, armeajn, maristajn kaj ekleziajn.

La esperantaj tradukoj de la ruslandaj rangoj fontas el la verko de A. Rivier En Rusujo per Esperanto (Moskvo, 1911). Ili estis uzitaj ankaŭ en la novelaro de A. Ĉefiov Sveda alumeto (Sverdlovsk [Jekaterinburg 1, 1991). Krampe estas menciataj la armeaj rangoj:

14. Kolegia registristo (—), 13. Mankas, 12. Sekretario de gubernio (Subleŭtenanto), 11. Mankas, 10. Kolegia sekretario (Leŭtenanto), 9. Titola konsilisto (ŝtabrotĉefo), 8. Kolegia asesoro (Rotĉcfo), 7. Korta konsilisto (Subkolonelo), 6. Kolegia konsilisto (Kolonelo), 5. Ŝtata kon- silisto (—), 4. Efektiva ŝtata konsilisto (General-majoro), 3. Sekreta konsilisto (General-leŭtenanto), 2. Efektiva sekreta konsilisto (Genera- lo), 1. Regna kanceliero (Generai-feldmarŝalo).

NOTOJ

Parto Unua

...strateto S.... — Strateto Stoljarnyj. Strateto (R nepey;iOK) esias uzata por la mallonga strato, kiu kunigas du paralelajn stratojn, aŭ straton kun placo.

...ponto K. — Ponto Kokuŝkin.

...kvinetaĝa... — Laŭ ia ruslanda maniero numeri la etaĝojn oni inkluzivas la teretaĝon, kiu estas konsiderata kiel la unua etaĝo.

...zimmermana bulĉapelo... — Zimmerman tenis en Peterburgo fabrikon kaj vendejon de ĉapoj. Ankaŭ la ĉapelo de F. Dostojevskij estis aĉetita en la vendejo de Zimmerman.

...kanalo... — Kanalo Gribojedov.

...strato E. .. — Strato Jekateringofskaja.

...pajlobarĝoj... — En la 1860-aj jaroj sur la pajlo-barĝoj kutimis noktumi mizeruloj kaj trampoj.

...flava bileto... — flavkolora pasporto, kiun ĥavis la prostituitinoj en ia an- taŭrevolucia Ruslando.

...nenio kaŝita restos ne konigita... — Esprimo, kies fonto estas Evangelio: "...nenio estas kovrita, kio ne estos elmontrita, kaj nenio kaŝita, kio ne estos koni- gita" (Mateo. 10:26).

"Jen la homo!" — La vortoj de Pllato pri Jesuo (Johano. 19:5).

...ŝi dancis kun ŝalo antaŭ la guberniestro... — Temas pri la honora devo de la plej bonaj finintoj de la privataj lernejoj.

...kie ankaŭ mi tiam troviĝis. — Tiuj cirkonstancoj koincidas kun la bio- grafio de Maria Isajeva kaj Fjodor Dostojevskij. Post la morto de la unua edzo M. Isajeva restis tute senmona kun la eta filo en provinca siberia urbeto. Ilia geedziĝo okazis en Kuzneck 6 feb. 1857.

..."Fiziologio" de Lewis... — G. H. Lewis (1817—1878), angla ĵurnalisto, li- teraturisto kaj filozofo, adepto de la pozitivismo de A. Comte. La rusa traduko de Fiziologio de ĉiutaga vivo fare de S. Raĉinskij kaj J. Borzenkov aperis en Moskvo en 1861.

...grandan drapdedaman tukon... — Drapdedamo (F drap de dames): spe- co de delikata tolaĵo,

...Kaperhaumov... — Unuflanke temas pri la evangelia paralclo: Sonja Mar- meladova akompanas Raskoljnikov-on al "Golgoto", samkiel Maria Magdalena (el Magdala, apud Kapernaumo). Aliflanke la familinomo aludas al la familiara, popola signifo de kapernaumo — amuzejo, drinkejo.

"Bieneto" — Kanto de E. Klimovskij laŭ la vortoj de A. Koljcov, kiu estis tre populara meze de la XIX-a jc.

...tremeris... Tremeri. fari unuopan ektremon (R B3AporHyTb, F sursauter, A to start, G zusammenzucken); ŝanceliĝi, ekskuiĝi estas tro fortaj, ektremi povas egale signifi kaj komencon de daŭra tremado (R. 3aapo>KaTb F. se mettre a trembler) kaj unuopan tremeron. (Vd. Pokrovskij S. Notoj de la tradukinto // Bulgakov M. La majstro kaj Margarita. Sverdlovsk [Jekaterinburg]: Sezonoj, 1991. — P. 354).

Viaj pekoj, kiuj estas multaj, estas pardonitaj, ĉar vi multe amis. — Mo- difita evangelia citaĵo: "Pro tio mi diras al vi: Ŝiaj pekoj, kiuj estas multaj, estas par- donitaj; ĉar ŝi multe amis..." (Luko. 7:47). En la Evangelio, aparteninta al F. Do- stojevskij, tiuj vortoj estis de li signitaj per NB.

...orminado... — Raskoljnikov ironie komparas la "metion" de Sonja Mar- meladova kun la profesioj, enhavantaj riskon (ĉasado de valorfelaj bestoj) kaj kun laboro de orministoj.

La solvo venis subite. — Identa okazo estis priskribita en la revuo Vremja (Tempo), kiun en Peterburgo eldonis Miĥail kaj Fjodor Dostojevskij (1861. Nq3, P. 37).

... ŝmirinte per gurdo la pordegon... — Laŭ la ruslanda vilaĝa tradicio, oni ŝmiris per gurdo la pordegon de la domo de virino, perdinta sian virgecon antaŭ la edziniĝo.

...nunaj viandotagoj... post la fasto de la ĉieliro de Maria. — Laŭ la or- todoksaj reguloj en Ruslando la geedziĝoj estis farataj inter la fastoj, dum la t.n. viandotagoj. La fasto dc la ĉieliro de Maria okazas inter 1 kaj 15 aŭg,. post kio sek- vis la aŭtunaj viandotagoj ĝis 15 nov.

...avenuo V.... — Avenuo Voznesenskij.

473

... ŝlesvigo-Holstinio... — Konkero de Ŝlesvigo kaj Holstinio, tiam admini-

31 3aicai 1541

strataj de Danlando, kaj ilia anekso estis unu el la ĉefaj celoj de la milito de Prusujo kontraŭ Danlando (1864) kaj Aŭstrio-Hungarujo (1866).

...kiel latvo ĉe bieno de balt-germano... — En la gazetoj de la 1860-aj jaroj oni ofte skribis pri la malfacila vlvo de la latvaj kamparanoj en la baltaj gu- bernioj de Ruslando.

...bulvardo K. — Bulvardo Konnogvardejskij.

...Svidngajlov! — Tiu nomo ne estis arbitra. La satira gazeto Iskra (Fajrc- ro) en 1861 kelkfoje informis pri la provinca diboĉulo Borodavkin kaj ties vigla pe- ranto kaj faktoto Svidrigajlov.

Tioma procento... devas Ĉiujare foriri... — Rezonoj pri la konstanta "pro- cento" de la homoj, nature destinitaj al krimoj kaj prostituo, ofte aperis en la tiu-

' tempa gazetaro post la apero de la rusa traduko de la libro de la belga matcmati- kisto, astronomo, meteologo kaj sociologo L. A. J. Qu6telet (1796—1874) La homo kaj evoluigo de ties kapabloj. Sperto de la socia fiziko (St-Pctcrburgo, 1865, Vol. 1).

...li trairis la ponton kaj turnis al la Insuloj. — Temas pri la ponto Tu- ĉkov tra Malgranda Nevo. Laŭ rememoroj de la kompostisto M. Aleksandrov, F. Do- stojevskij tre ŝatis tiujn lokojn.

...rizan kaĉon kun rosinoj. — Tta kaĉo (R KyTbsi) estas tradicia rusa plado por la funebra manĝo kaj rekviemo.

...stratero K. — Strateto Konnyj.

"Tiel verŝajne kondamnitoj, eskortataj por la ekzekuto, algluiĝas per la pensoj al ĉiuj objektoj, kiujn ili renkontas survoje"... — Tiun senton bone konis la aŭtoro. Tra la fenestroj dc la kaleŝo, kiu veturigis min al la placeto Semjonovskij (la ekzekutejo — A. K.) mi vidis multegajn homojn..." — li skribis al sia frato Miĥail 22 dec. 1849.

La psikologio de la mortkondamnito ege interesis lin. En 1860 en la revuo Sve- toĉ (Lumilo) M. Dostojevskij aperigis la rusan tradukon de la novelo de V. Hugo La lasta tago de la mortkondamnito, kiun trc alte taksis F. Dostojevskij, konsideranta ĝin la plej reala kaj versimila el inter la verkoj de V. Hugo. La protagonisto de V. Hugo survoje al la ekzekuto "kroĉiĝas per la pensoj al ĉiuj objektoj", atentas la ŝil- dojn kaj la hom-amason. "Malgraŭ la nebulo... nenio okazanta ĉirkaŭ mi forglitis el mia atento... Per la okuloj mi maŝine legis butikajn ŝildojn (Svetoĉ. 1860. Nfi 11— 12. P. 316—317).

Parto Dua

...ganc... — (G. ganz) Tuta.

...zajn rok... — (G. sein Rock) Lia jako.

...gedrukt... — (de G. drucken) Estos presita.

...li... subite rimarkis grandan neprihakitan fitonegon. — La dua edzino de F. Dostojevskij rakontis, ke li "...venigis min en iun domkorton kaj montris la Stonon sub kiu iia Raskoljnikov kaSis la aĵojn, kiujn li ŝtelis ĉe la oldulino. Tiu korto situas en la avenuo Voznesenskij, la dua de la strateto Maksimilianovskij."

..."Confessions" — Konfeso (fr.): aŭtobiografla verko de J.-J. Rousseau (1712—1778), verkita en la 1770-aj jaroj kaj eldonita posteume en 1782—1789. En 1865 aperis ĝia rusa traduko fare de F. Ustrjakov en la kolekto Klasikaj eksterlan- daj verkistoj en la rusaj tradukoj. '

Rousseau estas en sia speco Radiŝĉev. — N. ĉernyŝevskij (1828—1889), D. Pisarev (1840—1868) k. a. komparis J.-J. Rouseau kun A. Radiŝĉev, taksante la ide- ojn de J.-J. Rousseau demokrataj.

Aleksandr Radiŝĉev (1749—1802): rusa revolucia verkisto, kleriganto, filozofo. Pro la libro Vojaĝo el Peterburgo al Moskvo (1790) li estis ekzilita al Siberio kaj lia iibro estis maipermesita.

Per tio ili vivas. — En tiutempaj gazetoj estis priskribitaj peterburgaj mal- riĉuloj, kiuj intence ĵetis sin sub la veturilojn por poste ricevi monkompenson pro la korpodifekto.

...Razumiĥin... — La familia nomo Razumiĥin devenas de la rusa vorto ra~ zum (racio), kio emfazas lian apartenon al la demokratia studenta medio de la 1860- aj jaroj, kiu alte taksis la racion, kontraŭmetante ĝin al la aŭtoritateco.

...Kvin anguloj... — Vojkruciĝo de la stratoj Rubinŝtejn, Zagorodnaja kaj Razjezĵaja en Peterburgo.

...avenanta. — Dostojevskij uzis la vorton asenaHmneHbKasi, kiun li formis el la franca vorto avenante (afabla, plaĉa, ĉarma).

...pri la grafino... — Aludo al la protagonistino de la novelo de A.Puŝkin (1799—1837) La damo de piko. [Pikreĝino en la traduko de A. Fiŝer (Leipzig, 1923) aŭ La damo de piko en la traduko de K. Stelov (K Kalocsay?) en Literatura mondo. 1949, Nfi 7—8 (ne finita)].

...palmerstono... — H. J. T. Palmerston (1784—1865): brita politikisto, estro de la konservativa partio, ĉefministro de Britio (1855—1865). Ŝerce atribuante la no- mon de Palmerston al la ĉapelo de Raskoljnikov, Razumiĥin aludas pri la eksmodeco kaj aĝo de la ĉapelo.

...Jen kion signifas mendi Ĉe ŝarmer. — I. Ŝarmer: konata peterburga ta- jloro, ĉe kiu mendis siajn vestojn ankaŭ F. Dostojevskij.

..."Palais de cristal"... — Sub tiu nomo en Peterburgo ekzistis kelkaj ga- stejoj en la strato Sadovaja, apud la placo Sennaja. En tiu titolo estas ankaŭ aludo pri la Kristala palaco, kiun F. Dostojevskij vidis en 1862 en Londono, kaj kiun N. ĉernyŝevskij en la romano Kion ni faru? (1863) montris kiel la arkitekturan mode- lon por la konstruaĵo de la estonta socialisma komunumo.

31

...el Zarajska distrikto... — Tiujn lokojn bone konis F. Dostojevskij. En Ka- ŝira distrikto de Tula gubernio situis la bieno de la gepatroj de F. Dostojevskij, kiu limis kun Zarajska distrikto de Rjazana gubernio.

475

...vere jouvin-aj gantoj... — Tiuj gantoj ricevis sian nomon de la grenobla gantisto X. Jouvin.

La scienco diras: amu, plej unue, nur vin, ĉar ĉio en la mondo sur la privata iniciatemo baziĝas — En tiuj vortoj de Luĵin resonas la ideoj de la britaj ekonomikistoj Y. Bentham (1748—1832) kaj J. S. Mill (1806—1873), kiujn kritikas F. Dostojevskij. Aliflanke li polemikas kontraŭ N. Ĉernyŝevskij kaj N. Dobroljubov (1836—1861), kiuj bazis sin sur la teorio de la "racia egoismo". La ekzemplo pri la kaftano estas prenita el la artikolo de D. Pisarev Historiaj ideoj de August Comte (Russkoje slovo. 1865, Ns 2).

...en Moskvo oni serĉas tutan bandon de falsintoj de la obligacioj de la publika prunto kun lotoj — kaj inter la ĉefoj estas lektoro pri la mondhistorio — En 1865 en Moskvo okazis enketo pri falsado de la ŝtatoj obligacioj. Inter la "ĉefaj falsintoj" estis parenco de F. Dostojevskij, lektoro pri la mondhistorio Alek- sandr Neofitov. Samkiel F. Dostojevskij li estis unu el la heredantoj de la moskva riĉa negocistino A. Kumanina (onklino de F. Dostojevskij). A. Neofitov prunteprenis ĉe ŝi 15 mil rublojn kaj kiel garantiaĵon li donis al ŝi tri falsajn obligaciojn. Post la aresto de A. Neofitov, A. Kumanina ŝanĝis la testamenton tute forstrekinte lian no- mon.

...oni murdas alilande nian sekretarion... — Temas pri A. Nikitĉenko, ek- sa leŭtenanto de la ruslanda armeo, kiu ricevis rifuzon pri monhelpo por reveno al Ruslando kaj faris atencon kontraŭ la sekretarioj de la ruslanda ambasado en Pa- rizo.

"Ĉiuj riĉiĝas diversmaniere, do ankaŭ mi volis rapide riĉiĝi". — Kompa- ru kun la gazeta raporto de la enketo pri A. Neofitov: "Vidante la komplikan staton de siaj aferoj kaj de la aferoj de la patrino, dezirante laŭeble plibonigi sian mon-si- tuacion kaj prenante la ekzemplon de la homoj, kiuj facile kaj senpune riĉiĝas per malpermesitaj rimedoj, li decidis uzi la eblon de kontraŭleĝa pliriĉiĝo... Kiel taŭga eblo al li prezentiĝis falsado de la obligacioj... el 100-rublaj je 5000-rublaj (Moskov- skije vedomosti. 1866, 1 jan., N9 1). Por la romano de F. Dostojevskij estis grava la konfeso de A. Neofitov en la prezento de ties advokato: "Neofitov konfesis ne antaŭ la enketestro, li konfesis antaŭ sia konscienco... kiel krimulo li havis eblon per plua neado formeti de si la akuzon... la konfeso de Neofitov estis sankta momento de la revekiĝo de la honesta animo... li portis sian konfeson tra la tuta enketo kaj nun prezentas ĝin al la juĝo kiel purigan oferon (Moskovskije vedomosti. 1866. 5 jan., No 3).

...farunmagazeno... prynzessinoj... — En tiu ĉi domo sur Ia placo Sennaja (nun domo Nfi 3 sur la plaĉo de r Paco) tiam lokiĝis: farunmagazeno de Gusarskij, drinkejo de Konstantinova, gastejo de Petrova kaj lokaloj kun •^,prynzessinoj^M.

Forlasinte la placon, li trafis strateton... — Strateto Tairov.

...en du-tri lokoj... amuzajn lokalojn. — "Apud Sennaja, en la strateto Tai- rov, troviĝas tri bordeioj en la ter-etaĝo kun la pordoj rekte al la strateto" (Peter- burg: Kalendaro por 1870. St-Peterburg, 1870. Vol. 2, P. 103).

...kiel mi legis... se li devus vivi en iu altaĵo, sur roko, kaj sur tiel mal- larĝa placeto... — Temas pri la romano de V.Hugo Notre-Dame de Paris, kies rusa traduko aperis en Vremja (1862). En la 2-a ĉapitro de la parto XI oni povas legi: ^HLi foj-foje ĵetis sian rigardon al mallarĝa placeto, kiu hazarde formiĝis el la skulptaj ornamajoj je deko da futoj sub li; kaj li preĝis al Dio, ke tiu ebligu al li pasigi la tutan reston de la vivo sur tiu spaceto, eĉ se li devus vivi ankoraŭ ducent jarojn".

...Izler... — I. Izler. posedanto de la peterburga eksterurba ripozparko Mi- neralaj akvoj. La peterburga gazetaro ofte menciis la parkon.

Bartola—Massimo—Aztekoj. — en 1865 la peterburga gazetaro vaste infor- mis pri tio, ke al Peterburgo venis nanoj — 26-jara junulo Massimo kaj 21-jara ju- nulino Bartolo, kiuj prezentiĝis kiel posteuloj de la aztekoj (meksikaj praloĝantoj).

...jen la notoj... — Peterburgskije otmetki (Peterburgaj notoj): polica kro- niko en la ĵurnalo Golos (Voĉo). Ankaŭ Vremja havis similan fakon, kadre de kiu en 1863 aperis artikolo de V. Popov sub la titolo Krimo kaj puno (1863, N®3, P. 17-53).

...incendio en Sabloj — incendio en Peterburgskaja... — Sabloj (R IlecKH): orienta urboparto de Peterburgo; Peterburgskaja [flanko|: parto de Peter- burgo, kiun de la urbocentro dividas rivero Nevo. Fratoj Dostojevskij preparis por Vremja du artikolojn pri la incendioj, en kiuj ili refulis la akuzojn pri tio, ke la in- cendiojn iniciatis revoluciema studentaro. La cenzuro ne permesis aperigi la artiko- lojn.

Kvar li rekalkulis, kaj la kvinan akceptis senkalkule, kredinte, nur por ŝovi ĝin rapide en la poŝon kaj tuj forkuri. — En unu el tiutempaj gazetoj oni povis tralegi, ke "la 19an de majo en la ŝanĝokontoron de s-ro Mereckij venis junulo, nominta sin Vinogradov, ne fininta kurson en la universitato. Vinogradov proponis al la kontoro aĉeti ĉe li obligacion de la publika prunto por 5000 rubloj. Kiam ka- sisto, s-ro Syrejŝĉikov pagis al li la monon, Vinogradov rekalkulinte la bankbiletojn konfuziĝis, rapide metis ilim en sian poŝon kaj foriris. Tiu cirkonstanco vekis suspek- ton". (Moskovskije vedomosti. 1865. 19 sep. Nĉ 197).

...mi loĝas en domo de Ŝilj. — En Peterburgo estis kelkaj domoj de Ŝilj. En unu el ili, en la angulo de la strato Malaja Morskaja kaj avenuo Voznesenskij, F. Dostojevskij loĝis en 1847—1849 kaj en ĝi 23 apr. 1849 li estis arestita. En 1820— 1830 al Ŝilj apartenis ankaŭi domo en la strateto Stoljarnyj, kiun poste posedis Sku- ridin. Kontraŭ tiu ĉi domo troviĝas la domo de Alonkin, en kiu F. Dostojevskij loĝis dum la verkado de Krimo kaj puno.

Tiu sento povus simili al sento de mortkondamnito, aJ kiu subite kaj neatendite oni deklaris indulgon. — Ĉi tie F. Dostojevskij rememoras pri siaj tra- vivajoj kaj pri la travivaĵoj cie siaj kamaradoj, mortkondamnitaj laŭ la afero de Pe- traŝevskij. 22 dec. 1849 en la placeto Semjonovskij al ili estis voĉlegita la mortver- dikto. Oni faris ĉiujn preparojn por la ekzekuto. Nur post tio estis anoncite, ke la ekzekuto estas nuligita kaj amstataŭigita per bagno.

Parto Tria

...Rubinŝtejn, — Anton Rubinŝtejn (1829—1894): rusa komponiato, dirigento kaj pianisto, konato de F. Dostojevskij, kun kiu li kune patroprenis en literaturaj-mu- zikaj vesperoj.

...ĉambro de sinjoroj en Prusujo. — La supera ĉambro de la parlamento de Prusujo.

"Tiu reĝino... kiu flikis siajn Strumpojn en prizono..." — Marie-Antoinette (1755—1793): franca reĝino, la edzino de Luizo la XVI-a. Post la malvenko de la monarkio (10 aŭg. 1792) ŝi estis arestita kaj gilotinita laŭ la juĝa verdikto.

KiaJ vi ĉiuj estas tiel enuaj? — "La vortoj de Fjodor Miĥajloviĉ, kiam la kunvenintaj parencoj (duonfilo, frato Nikolao Miĥajloviĉ, bofratino kaj nevoj) sidis kaj silentis" (Noto de Anna Dostojevskaja).

Kial vi denove eksilentis? ĉiam nur mi ĉi tie parolas! — "Parolas sole Fjo- dor Miĥajloviĉ, kaj ili ne subtenas la konversacion: pro tio Fjodor Miĥajloviĉ ĉiam koleris" (Noto de Anna Dostojevskaja).

...en la tombejo Mitrofanijevskoje. — Peterburga tombejo por malriĉuloj.

Adiaŭ, Rodja, pli ĝuste: ĝis la revido. Mi ne Satas diri "adiaŭ". — "Fjodor Miĥajloviĉ estis tre nekontenta, kiam la homoj, kiujn li amis, diris al li adiaŭ, kaj li ĉiam respondis: «kial adiaŭ, prefere — ĝis la revidol»" (Noto de Anna Dostojev- skaja).

...kanti la kanton de Lazaro... — Laŭ la Evangelio, Lazaro estis malriĉulo, kiu kuŝis antaŭ pordego de riĉulo kaj petis ties helpon (Luko. 16:19—31). La kan- ton de Lazaro (Fakte: pri Lazaro) kutimis kanti blindaj almozuloj. En la figura senCo "kanti la kanton de Lazaro" — plendi pri sia sorto.

Sed por kio rompi seĝojn, sinjoroj. Ĝi estas malprofito por la regna kaso. — "Sendube, Aieksandro la Macedona estis heroo, sed por kio rompi seĝojn? Ĝi estas malprofito por la regna kaso" (Gogol N. La revizoro / Tr. L. Zamenhof. Paris: Hachette, 1907, P. 10).

ĉu oni skribas tion sur ordinara papero? — Pluraj specoj de oficialaj do- kumentoj, skribaj petoj k.s. en Ruslando estis sribendaj nur sur la t. n. "blazona" pa- pero, kies prezo inkluzivis la ŝtatan imposton.

..."la medio kulpas"... — Ofte uzata esprimo en la liberala kaj demokratia medioj. F. Dostojevskij energie kontraŭstarigis al la esprimo "la medio kulpas" la ide- on pri la morala responso de la homo pri ties konduto kaj pri la ĉirkaŭanta viv-me- dio kaj socio.

...oni konsideras nur ordon de brikoj kaj situon de koridoroj kaj Ĉambroj en faJanstera — Ch.Fourier (1772—1837) uzis la vorton falanstero por la palacaj amasloĝejoj de la komunumoj.

"La ĉiusemajna parolo" kuniĝis kun "La perioda parolo"... — En 1861 la gazeto Russkaja reĉj (La rusa parolo) ĉesis ekzisti kaj unuiĝis kun Moskovskij vestnik (Moskva heroldo).

Do, vi tamen kredas je la Nova Jerusalemo? — La esprimo "Nova Jeru- salemo" fontas el la Apokalipso: "Kaj mi vidis la sanktan urbon, novan Jerusalemon, malsuprenirantan el la ĉielo for de Dio" (21:2). En la Nova Testamento, aparteninta al F. Dostojevskij, tiu ĉi loko estis markita per krajono.

Sufero kaj doloro ĉiam necesas por vasta konscio kaj profunda koro. — Tiu penso estas proksima al la opinio de F. Dostojevskij pri "maltrankvila kaj sopi- ranta Bazarov (simptomo de la granda koro), malgraŭ ties nihilismo". La protagoni- sto de Patroj kaj filoj (1862) de I.Turgenev (1818—1883) estis tre interesa por F. Dostojevskij dum la ellaborado de la figuro de Raskoijnikov.

...la vera potenculo, al kiu Ĉio permesitas, frakasas Tulonon, faras ma- sakron en Parizo, forgesas sian armeon en Egiptio, perdigas duonan milionon da homoj en la moskva kampanjo kaj savas sin per kalemburo en Vilno... — Realaj faktoj ei la biografio de Napoleono: konkero de Tulono (1793); sufbko de la insurekcio de ia rojaiistoj en Parizo (1795); egipta kampanjo (1799), en kiu li for- lasis sian armeon kaj venis en Francion por preni la ŝtat-regadon; malvenko en Rus- lando (1812), post kiu li diris: "Inter la granda kaj ridinda estas nur unu paŝo" (F Du sublime au ridicule il n'y a qu'un pas).

**Jen, mi portas briketon por la komuna feliĉo..." — Ironia prezento de la alvoko el la verkoj de V. Considdrant (1808—1893) — unu el la adeptoj de Ch. Fourier — "Alportu vian ŝtonon por la konstruaĵo de la Nova Mondo". Cetere, V. Consid6rant penis krei falansterojn en la Norda Ameriko.

Ho, kiel mi nun komprenas "profeton"... se ordonis Alaho, obeu "tre- manta" estaĵo! — La esprimo tremanta estaĵo fontas el la Korano kaj poemo-ciklo de A. Puŝkin /mitante la Koranon. En la biblioteko de F. Dostojevskij estis ekzem- plero de la Korano en la franca lingvo. De tiu franclingva eldono estis farita la rusa traduko de K. Nikolajev, dufoje eidonita en 1864—1865.

Li svenis... la oldulino eĉ skuiĝis pro la ridego. — La figuro de la ridanta oidulino en la songo de Raskoljnikov estis inspirita de la olda grafino, kiu paipebru- mis en la ĉerko al Hermann kaj de la karta damo de piko el La damo de piko de A. Puŝkin. La sonĝo de Raskoljnikov proksimas ankaŭ al la sonĝo de la protagonisto de La lasta tago de la mortkondamnito de V. Hugo (1794—1845). F. Dostojevskij konis ankaŭ la poemon de T. Hood (1794—1845) Sonĝo de Eŭgeno Aram, aperinta ruslingve en Russkij vestnik (Rusa heroldo) en la traduko de V. Kostomarov; en tiu poemo estas priskribita la sonĝo de murdinto kaj nerezistebla forto, altiranta lin al la loko de la murdo.

Parto Kvara

1. ...ankaŭ mi estas homo et nihil humanum... — "Mi estas homo kaj nenio homa estas por mi fremda" (L Homo sum, humanun nihil a me alienum puto) — vortoj el Sinturmentanto de la romia dramaturgo Terencio (ĉ. 195—159 A. K.).

...antaŭ kelkaj jaroj, ankoraŭ en la tempo de la benita publikeco, estis tut- popole kaj tutliterature malhonorigita iu nobelo — mi forgesis lian nomon! — kiu en vagono vipis germaninon... — En 1860 gazetoj menciis pri la bienulo A. Kozljainov, kiu batis en trajna vagono virinon el Rigo. La ago de Kozljainov provokis gazetaran polemikon, en kiu partoprenis ankaŭ Vremja. La tempo de la benita pu- blikeco (R r^acHOdb) — komenco de la 1860-aj jaroj, kiam komenciĝis la kampara reformo, abolinta la servuton en Ruslando.

Tiam ankoraŭ ... "la plej fia ago de «Jarcento»" okazis... — En la gazeto Vek (Jarcento) (1861. N?8) aperis felietono de Kamenj-Vinogorov [ps. de P. Vej- nberg (1831—1908)], kiu indigne rakontis, ke en literatura-muzika vespero en Permo s-ino Tolmaĉjova, malgraŭ "honto-sento kaj mondumaj konvencioj", kun "provokaj gestoj" publike deklamis la monologon de Kleopatra el Egiptaj noktoj de A. Puŝkin. R Dostojevskij reagis al "la plej fia ago de Jarcento en Vremja per du artikoloj, de- fendantaj s-rinon Tolmaĉjova.

Tiuj nigraj okuloj! — En la polemiko pri "la plej fia ago de ĴarcentcT oni multfoje recitis la vortojn de perma raportinto, kiu priskribis S-inon Tolmaĉjova: "Ŝiaj grandaj okuloj... jen ekbrilis, jen mallumiĝis kaj estingiĝis... tuta ŝia vizaĝo kon- stante ŝanĝiĝis, alprenante jen tenere-pasian, jen brulantan, jen severan, jen fiere-de- fian esprimon". Komentante tiun lokon de la felietono de Kamenj-Vinogorov, F. Do- stojevskij esprimis en Vremja sian indignon pro la ofendaj aludoj de la felietono en Vek.

...nin ja eĉ la kampara reformo ne damaĝis: arbaroj kaj printempe inun- dataj herbejoj, kaj la enpezo ne malkreskas... — Post la reformo de 1861 la bie- nuloj plejparte ricevis bonajn terenojn (arbaroj, herbejoj), dum malbonaj terenoj. estis destinitaj al la eksaj servutuloj.

...koncerne tiujn klubojn, Dussot-ojn... — Dussot posedis en Peterburgo re- storacion en la strato Boljŝaja Morskaja, kiun vizitis la mondumanoj.

...pointojn viajn... — De la franca vorto pointe, unu el kies signifoj estas ter- lango. La terlango de la insulo Jelagin estis populara peterburga promenejo.

Nun mi eble provus partopreni en ekspedicio al la Norda poiuso... — laŭ gazetaj informoj en 1865 estis preparata ekspedicio al la Norda poluso.

...Berg dimanĉe en la ĝardeno de Jusupov per grandega balono ekflugos... — Berg, posedanto de amuzejoj en Peterburgo, ofte flugis per balono.

...en la domo de Vjazemskij en Sennaja mi en la pasinto noktumis... — Tiu domo estis kutima noktumejo por la peterburgaj deliktuloj; en ĝi situis gastejoj, drinkejoj, ŝtelistaj kunvenejoj k. s.

...iu Ressliĥ... uzuristino... — En la malnetoj de la romano ŝi aperis sub la reala nomo — Rejsler. Pro la ŝuldoj de la mortinta frato Miĥail, F. Dostojevskij estis devigita pagi al ŝi laŭ la kambioj "kapitalon kun procentoj".

Ni kaj tradukos, kaj eldonos... — La eldonaj planoj de Razumiĥin similas al la planoj de F. Dostojevskij en 1844—1845, kiam li kun la frato Miliail planis el- doni rusajn tradukojn el Ŝillĉro (1759—1805).

Ĝi estis "La Nova Testamento" cn la rusa lingvo. — F. Dostojevskij pri- skribas la ekzempleron de la Evangelio, kiun en 1850, en la toboljska prizono por eskortataj kondamnitoj, al li donis la edzinoj de decembristoj: A. Muravjova, P. An- nenkova kaj N. Fonvizina.

...al la sepa versto, bonvenon! — En la sepa versto de Peterburgo, en Udeljnaja, troviĝis frenezulejo.

"Kaj estis unu malsanulo, nomata Lazaro, el Betania..." — Komenco de la 11-a ĉapitro de la Evangelio laŭ Johano (ĝis la 46-a verso). En la libro de F. Dostojevskij (Vd. noton 13) tiu ĉi ĉapitro estas dividita per lia mano; la citataj frag- mentoj estas markitaj per la ciferoj II, III, IV, V. Ĉi tie kaj plue F. Dostojevskij citas ne strikte laŭ la teksto.

"Kaj multaj el la Judoj venis al Marta kaj Maria... tion Dio donos al vi". — (Johano. 11:19—22). En la libro de F. Dostojevskij tiu ĉi teksto estas sub- strekita de li per nigra inko.

"Jesuo diris al ŝi... la Filo de Dio, la venanta en la mondon". — (Johano. 11: 23—28). La vortoj "Mi estas la releviĝo kaj la vivo" estas substrekitaj de F. Do- stojevskij en ties Evangelio per krajono. La vortoj "Ĉu vi tion kredas?" estas sub- strekitaj per la nigra inko, kaj la versoj 25—27 estas markitaj per NB.

Ŝi ĝislegis ĝis la 32-a verso. — Ĝis la vortoj "Kiam Maria alvenis..." La versojn 32—38 F. Dostojevskij markis en sia ekzemplero de la Evangelio per III.

"Tiam Jesuo, denove ĝemante en si... ĉar li estas tie dum kvar tagoj". — En la ekzempllero de F. Dostojevskij estas substrekitaj la vortoj "ĉar li estas tie" (en la rusa traduko "ĉar li estas en la ĉerko"). La versoj 38—41 estas markitaj per IV; plia teksto de la vortoj "Kaj Jesuo levis siajn okulojn..." — per V kaj marĝene per NB.

La kvar tagoj, substrekitaj de F. Dostojevskij, simbolas ankaŭ la staton de Ra- skoljnikov: la legado de la Evangelio okazas la kvaran tagon post lia krimo. Rimar- keblas, ke en sia letero al la frato Mifiail de 6 nov. 1854 F. Dostojevskij skribis: 'Tiujn kvar jarojn (de la bagno — A.K.) mi konsideras kiel la tempon, dum kiu mi estis vive entombigita kaj fermita en ĉerko". La morala renaskiĝo, simila al la rele- viĝo de Lazaro, devas okazi ankaŭ al Raskoljnikov.

...dum la lego de la etema libro... — Tia karakterizo de la Evangelio si- milas al la "eterna evangelio" (Apokalipso. 14:6). En la ekzempiero de la Evangelio de F. Dostojevskij, tiuj vortoj estis substrekitaj kaj emfazitaj per NB.

"El tiaj estas la regno de la ĉielo". — Evangelia citajo (Mateo. 19: 14).

Super ĉiu tremanta estajo kaj super la tuta formikejo!.. — La vorton for- mikejo F. Dostojevskij plurfoje uzis en la polemiko kontraŭ N. Ĉernyŝevskij por sim- boli la idealon de la utopiaj socialistoj, al kiuj F. Dostojevskij atribuis troraciap kaj mekanikan karakteron.

Jen komenciĝis la reformo... — La justica reformo de Ruslando (1864) for- prenis la juĝ-enketadon el la kompetento de la polico. La juĝ-aferoj fariĝis pli pu- blikaj. En la gazetoj komencis aperi raportcj pri procesoj.

Oni ne devas per formaieco en Ĉlu palo fteni la enketiston. — Psikolo- giema enketestro Porfirij Petroviĉ, laŭ la intenoo de la aŭtoro, apartenas al la fun- kciuloj de la postreforma jugo de 1865—1866.

...en Sebastopolo post la batalo 6e Aljma... — En la Krimea milito (1853— 1856) post la malvenko de la ruslanda armeo Ĉe la rivero AJjma (8 sep. 1854) la angla-franca armeo komends la sieĝon de Sebastopolo.

...la antaŭa aŭstria Hofkriegsrat... sur la papero ili kaj Napoleonon fra- kasis kaj kaptis... sed jen vidu, generalo Mak kapitulacias kun sia tuta armeo... — Hofkriegsrat estis la supera armea instanco en Aŭstrio-Hungarujo. Aŭstra feldma- rŝalo Mak (1752—1828) en 1805 apud Ulm kapitulaciis al Napoleono. La apero de generalo Mak en la stabejo de M. Kutuzov estas priskribita de L. Tolstoj en la ro- mano Milito kaj mond(um)o (Vol. 1, parto 2, ĉap. III); la menciita ĉapitro de la romano de L.Tolstoj aperis en Russkij vestnik en la paŭzo inter la apero de la unua kaj ceteraj partoj de Krimo kaj pu.no.

Parto Kvina

...kaj por alia fatraso de Knop kaj el la angla vendejo... — Knop posedis en Peterburgo galanterian vendejon; la angla vendejo disponis eksterlandajn galante- riajn artiklojn.

...la estonta kaj baldaŭa establiĝo de nova komunumo... — Influite de la ideoj de Ch. Fourier kaj de la romano de N. ĉernyŝevskij Kion ni faru? en Peter- burgo aperis komunumoj (falangcj), fonditaj de junularo. La plej konata komunumo, establita de V. Slepcov (1836—1878) situis en la strato Znamenskaja.

...ie en la strato Meŝĉanskaja... — En la peterburga strato Srednjaja Meŝ- ĉanskaja lokiĝis iom revoluciema komunumo.

Se leviĝus el la ĉerko Dobroljubov... — Nikolaj Dobroljubov (1836—1861): kritikisto, literaturisto, revolucia demokrato, adepto de N. ĉernyŝevskij. N. Dobrolju- bov mortis pro ftizo nur 25-jara en Peterburgo.

Kaj Belinskij tuj malvenkus... — Vissarion Belinskij (1811—1848): kritikisto, literatur-historiisto, filozofo. La publika legado de lia letero al N. Gogol (verkita en julio 1847) estis la ĉefa akuzo kontraŭ F. Dostojevskij en 1849. V. Belinskij mortis pro ftizo 37-jara.

ŝi bonege, por ekzemplo, komprenis la demandon pri la mankisado, tio estas: ke la viro ofendas la virinon diskriminacie, se ii kisas ŝian manon. — Le- bezjatnikov aludas al la vortoj de Vera Pavlovna en Kion ni faru? "Ne decas por la viro kisi la virinajn manojn. Tio, mia kara, estas evidente ofenda por la virinoj, ĉar tio signifas, ke oni ne konsideras ilin egalaj homoj..." (2, XVIII).

Ankaŭ pri la asocioj de laboristoj en Francio Ŝi aŭskultis kun atento. — En 1864 en Sovremennik (Samtempulo) aperis artikolo de Ju.Ĵukovskij Diakrona evoluo de la demando pri la laboristaj asocioj en Francio (NfiNfi 4, 6).

Nun mi kJarigas al Ŝi la demandon pri libera eniro en ĉambrojn en la estonta socio. — Lebezjatnikov vulgarigas unu ei ia ideoj dc N. ĉcrnyŝevslcij: "Ni ha- vos du ĉambrojn - por mi kaj por vi, kaj la trian, en kiu ni trinkos teon, manĝos, akceptos gastojn... Mi ne rajtos eniri en vian ĉambron por ne tedi vin... Ankaŭ vi en la mian... (Kion ni faru? 2, XVIII).

...agado... multe pli alta, ekzemple, ol la agado de iu Rafaelo aŭ Puŝkin, Ĉar ĝi estas pli utila. — Lebezjatnikov karikature prezentas la polemikajn artikolojn de V. Zajcev (1842—1882) kaj D.Pisarev en Russkoje slovo (La rusa vorto), kiuj kontraŭbatalis la ideojn pri la "puraj" scienco kaj arto kaj postulis de la arto senpe- ran praktikan utilon por la socio.

Ĉio, kio estas utila al la homaro, estas nobla! Mi komprenas nur unu vorton: utila! — Tiuspiritaj ideoj pri la utilo ofte renkontiĝis en la verkoj de D.Pi- sarev kaj N. ĉernyŝevskij. La ideoj estis ofte misprezentataj fare de tro fervoraj adeptoj.

"Mia amiko, ĝis nun mi nur amis vin, kaj nun mi ankaŭ estimas vin, ĉar vi kapablis protesti!" — Parodia reago al la ideoj pri la amo kaj ĵaluzo pre- zentitaj en Kion ni faru? de N. ĉernyŝevskij (3, XXV).

...en la Gastan korton... — La plej granda vendejo en Peterburgo.

...Lenja... — Tute unika kares-formo de Lidia, kiu estas nenie renkontata aliioke. Kelkaj kritikistoj kredas, ke F. Dostojevskij erare uzas du malsamajn nomojn.

...gelt... (G Geld) — mono.

...kovarda prusa kokinkruro en krinolino! — Maria Ivanova (1848—1929), nevino de F. Dostojevskij, rakontis en siaj rememoroj, ke li atribuis tiun nekutiman epiteton al germana guvernistino, unu el najbaraj loĝantoj de la vilao de A. Ivanov (1813—1868) en Ljublino, kie somere de 1866 F. Dostojevskij laboris pri la kvina parto de Krimo kaj puno.

...por doni aJ ili "La ĝeneralan konkludon de la pozitiva metodo" kaj por precipe rekomendi la artikolon de Piderit (kaj cetere, ankaŭ de Wagner). — La rusa traduko de La ĝenerala konkludo de la pozitiva metodo aperis en Peterburgo en 1866. En tiu libro estis studo de M. Piderit Cerbo kaj spirito. Skizo de la fizio- logia psikologio por ĉiuj pensantaj legantoj (p. 234—293) kaj Leĝkonformeco en laŭŝajne arbitraj homaj agoj el la statistika vidpunkto (p. 297—383) de A. Wagner.

...malaltaj plafonoj kaj maivastaj ĉambroj la animon kaj cerbon premast — Komparu tiun frazon kun la frazo el la unua alineo de ia romano Humiligitaj kaj ofenditaj: ^Men ia malvasta loĝejo eĉ pensi estas tro malvaste".

Oni diras, ke pro ftizo iuj tuberkuloj en la cerbo aperas... — Stepan Ja- novskij (1817—1897) rakontis, ke F. Dostojevskij en la juneco interesiĝis pri la c^rbaj kaj nervaj malsanoj kaj legis la fakan literaturon, cetere, la verkojn de la austra ku- racisto F.J.Gall (1758—1828). F.J.Gall opiniis, ke la devioj en la cerbaj anfraktoj devas respeguliĝi sur la kranio en la formo de la tuberkuloj, laŭ kiuj oni novas juĝi pri la mensaj kapabloj de la homo. Poste F. Dostojevskij konatiĝis kun pli jnodfrnaj studoj de la franca fiziologo C Bernard (1813—1878).

...ja ni prezentas ne "Petru$ka"-n sur stratoj. — La plej populara strata pup-prezento havis la ĉefan protagoniston Petruŝka, komparebla kun la pulĉinelo.

...Ja ne la "Husaron" ni efektive kantu! — Konata kanto laŭ la poemo de Konstantin Batjuŝkov (1787—1855) Disiĝo.

..."Cinq sous"... — Kanto de mizeruloj en la franca teatrajo La dia graco aŭ Nova Fanŝono.

..."Malborough s'en va-t-en guerre"... — Populara franca kanzono, kiu estis uzata ankaŭ kiel lul-kanto. Napoleono ŝatis kanti ĝin antaŭ siaj militiroj.

Maltrankvila deliro pli kaj pli kaptis ŝin. — "La scenon de morto de fti- zulino Fjodor Miĥajloviĉ povis observi ĉe la morto-lito de la unua edzino Maria Dmitrijevna" (Noto de Anna Dostojevskaja).

...glissĉ-glissĉ, pas de basque! — Danc-figuroj.

...Du hast Diamanten und Perlen... — Verso el la romanco de F. Schubert (1797-1828) laŭ la vortoj de H.Heine (1797—1856).

...En sunvarmeg\ en valo Dagestana... — Romanco laŭ la poemo de Mifiail Lermontov Sonĝo (Traduko de R. Frenkelj //Verdaj faireroj. Bruĝo, 1908, P. 29; Faksimila represo: Jekaterinburg, 1992). Ekzistas kelkaj muzikaj versioj.

Parto Sesa

...mi veturis antaŭnelonge al B-n. — Temas, evidente, pri doktoro Sergeo Botkin (1832—1889), kiun vizitis ankaŭ F. Dostojevskij.

Fumo, nebulo, en la nebulo kordo tintas. — Ne tute korekta citaĵo el la lasta alineo de Noticoj de frenezulo de N. Gogol: "Griza nebulo sterniĝas sub la pie- doj, kordo tintas en la nebulo..."

...morgen frtih. — Morgaŭ matene (germ.). Porfirij uzas la esprimon meta- fore.

...li estas skismulo, kaj ne nur skjsmulo, sed eĉ sektano. — La skismo en la rus-ortodoksa eklezio okazis en XVII jc sekve de la reformoj de la patriarko Ni- kon. Poste inter la malnov-ritanoj aperis pluraj sektoj.

En lia familio pli frue estis fuĝuloj... — Fuĝuloj (R 6etyHbi) estas unu el la malnov-ritanaj rus-ortodoksaj sektoj, aperinta en la fino de XVIII jc. La fuĝuloj loĝis en arbaroj agnoskante neniun eklezian aŭ ŝtatan aŭtoritaton. La doktrinon de la fuĝuloj pri la propravola akcepto de I' sufero F. Dostojevskij -konsideris denaska kaj radika trajto de la rusa popolo.

...humilega arestito pasigis unu jaron en prizono, nokte li ĉiam la Biblion legis... — Tiu arestito estas priskribita de F. Dostojevskij en la Noticoj el la Mor- todomo.

1. ...kiam citiĝas la frazo, ke la sango "freŝigas"... — En la gazeto Golos (Voĉo) aperis mencio, ke "Napoleono bezonis ne konkeron, sed la militon mem, kiel rimedon de vigliĝo, de ebriiĝo... La sangocirkulado de Napoleono estis nebona kaj malrapida... Nur dum la milito li fartis bone, lia koro pulsis ritme, kun normala ra- pideco..." (Golos. 1865. No 95).

Moda sektano forkurus. — Aludo al A. Keljsijev, kiu en 1862 deklaris sin elmigrinto kaj komencis eldoni en Londono materialojn pri la rus-ortodoksa skismo.

...kiel subleŭtenanto Dyrka... — Subleŭtenanto Dyrka efektive estas mencia- ta en la komedio de N.Gogol Edziĝo (1, XVI), tamen ridema estis ne li, sed alia protagonjsto — subleŭtenanto Petuhov (2, VIII).

...por monteri min... — F. Dostojevskij "inventis" la vortojn Monmupoeamb, noĈMOHmupoeambCA surbaze de la plursignifa franca vorto monter, por emocii, maltrankviligi k. s.

...ŝi forirus en la dezertojn de Egiptujo... — Maria la Egipta, kiu pasigis 47 jarojn en la Jordana dezerto estis tre interesa figuro por F. Dostojevskij, kiu men- cias pri ŝia preteco "rapide akcepti ies suferon" en la romano Adoleskulo (III, 3).

...nigr-okula Paraŝa... — Komparu kun la komenco de la poemo de Gavrila Derĵavin (1743—1816) Paraŝa: "Blond-hara Paraŝa..."

Oŭ va-t-elle la vertu se nicher? — Tiujn vortojn Voltero (1694—1778) atri- buas al Moliero (1622—1673) en la libro La vivo de Moliero, kiel eksklamacian rea- gon al la rimarko de mizerulo, pensinta, ke Moliero erare donis al li oran moneron.

...tie estis konstruita vauxhall. — Laŭ tiutempa uzo — publika amuzejo, nomita laŭ Vauxhall, unu el apudlondonaj promen-parkoj.

...la Vladimira vojo... — Vojo tra urbo Vladimir, laŭ kiu estis eskortataj arestitoj en Siberion.

...trairis la ponton T. — Ponto Tuĉkov tra la Malgranda Nevo, kunigas la insulon Vasiljevskij kun la Peterburga Flanko.

...iris al la avenuo B. — La avenuo Boljŝoj (Granda) en la Peterburga Flan-

ko.

...grodenaplo... — Speco de silko (F Gros de Naples).

Aha, signalo! La akvo altiĝas... — Nokte de 29 al 30 jun. 1865 en Peter- burgo efektive okazis ŝtormo, de kiu estis damaĝita precipe la Peterburga Flanko.

Live vidiĝis alta gvat-turo. — "Policeja domo de la Peterburga Flanko (Fa- jrobrigada fako) sur la angulo de Sjezĵinskaja kaj Boljŝoj" (Noto de Anna Dostojev- skaja).

Turnis al la strato S. — Strato Sjezĵinskaja.

...kun kupra ahila kasko. — Ahilo sur la tradiciaj bildoj havas sur la kapo kaskon kun elstaranta kresto.

...pro kiu oni kronas en Kapitolo... — Julio Cezaro estis pompe honorigita per novaj titoloj post la reveno en Romon el Pergamo, kie li kruele venkis piratojn.

...ĉu vi jam legis la noticojn de Livingstone? — D. Livingstone (1813— 1873): fama angla vojaĝanto.

Ankaŭ tiuj akuŝistinoj riel multiĝis. — Tiutempe en Ruslando la virinoj povis akiri la superan kleron nur en du fakoj: akuŝado kaj instruado. La akuŝistinoj estis preparataj en la peterburga Medicina-kirurga akademio.

26. ...ĉu mi maisaniĝinte invitos knabinon por kuraci min. — En 1861 D. Pisarev polemikis kontraŭ felietonisto de la kieva gazeto Sovremennaja medieina (Nuntempa medicino), kiu asertis, ke la virinoj-kuracistinoj trovo* tin en tre "tikla" situacio, kiam ili devos kuraci specife virajn malsanojn.

Epilofifo

Siberio. Sur bordo de vasta, dezerta rivero... estas fortikajo kaj en ĝi — prizono. — F. Dostojevskij priskribas la omskan prizonon borde de Irtyŝ, kie li pa- sigis kvar jarojn.

...ĉe la prizona pordo aŭ en la gardistejo... en brikejoj... — F. Dostojevskij dufoje iris kun aliaj arestitoj por labori en brikejo je kelkaj verstoj de la prizono. Estas konate, ke F. Dostojevskij kaj S. Durov (1816—1869) estis ofte restigataj por la internaj laboroj en la prizono.

En la prizono estis ankaŭ ekzilitaj poloj... — Tiujn ekzilitajn polojn F. Do- stojevskij priskribas en la NoticoJ el la Mortodomo.

Fine oni eĉ ekmalŝatis lin... — En sia letero al la frato Miĥail (30 jan. 1854) F. Dostojevskij rememoris: "nin, la nobelojn, ili renkontis malamike kaj kun malica ĝojo pro nia malfeliĉo".

Aperis iuj novaj trihinoj. — En 1865—1866 en ruslandaj gazetoj aperis ar- tikoloj pri nekonataj triĥinoj kaj malsanoj, kiujn ili kaŭzas. Aperis eĉ broŝuro de M. Rudnev Pri triHinoj en Ruslando (1866).

En la tuta mondo povis saviĝi nur kelkaj homoj: ili estis puraj kaj elek- titaj. — Komparu kun la Apokalipso (8—17).

Sub lia kuseno kuŝis Evangelia — F. Dostojevskij mencias pri la reala fakto el sia arestita vivo.

Aleksander KORĴENKOV

ENHAVTABELO

Tekito NotoJ

Enkonduko 5

Parto Unua 7 472

Parto Dua 79 474

Parto Tria 169 478

Parto Kvara 239 479

Parto Kvina 307 482

Parto Sesa 373 484

Epilogo 451 486

Komentario 465

Pri la aŭtoro 467

Pri la lingvaĵo de la romano 470

Notoj 472

• Naturo kaj vcro (fr.).

[1] Mi dankas (germ.).

[2] SufiĈas babili! (fr.)

[2] Bonan tagon! (fr).

[3] Mortu, hundoj, se vi ne estas kontentaj! (fr.).

[4] Vlvu la etema mlllto (fr.).

[5] Kaj nenio homa... (lat.).

+* Honesta milito (fr.).

[7] Mi malbonas pro la vino (fr.).

[8] Por koinplezi vin (fr.).

[9] Familiare (fr.).

[10] Estas tlu ordo