Мае Айчыны

Пражылі другі мы год

Трэцяга тысячагоддзя.

Што ў ім асягнуў народ,

Роднае нам асяроддзе?

Наш дэмакратычны лёс —

Крыўда шматпакутнай нацыі?

Гэты лёс, на жаль, прынёс

Не жыццё, а вегетацыю.

Жывучы так, беларус,

З польскага не выйдзеш ценю.

Можа, хоць Еўрасаюз

Нешта ў нашым лёсе зменіць?

Ды бягуць, бягуць гады,

Не прыносяць змен трывалых,

Шмат ад нас бяруць заўжды,

А даюць надзвычай мала.

Быў перапіс — прыспешыў час,

Ды быў чамусь ён пад прымусам.

Ці ж ёсць адказ: а колькі нас,

Жывых, рэальных беларусаў?

І колькі сярод нас такіх,

Хто б стаў для нацыі апорай?

А колькі нам ужо чужых,

Што расплыліся ў польскім моры?

Палякі скажуць: — Вас няма,

Тут аднародная краіна,

Турбуецеся вы дарма:

Люд беларускі ўжо загінуў.

Скажы, тутэйшы беларус,

А пад якім цяпер ты знакам?

Ці пойдзем мы ў Еўрасаюз

Як праваслаўныя палякі?

Горад наш родны над рэчкай Бялкай,

Усіх нас хвалюе твой рост небывалы.

Ты расцвітаеш з уздымам палкім,

Павырасталі наўкол кварталы.

Ты хрысціянскіх святыняў поўны,

Купалаў стройных, спічастых вежаў,

Ты і касцельны, ты і царкоўны,

Ты нам адзіны, да нас належыш.

Малой айчыны горад сталічны

Лучыць усіх жыхароў сваіх сёння.

Іх спалучае герб сімвалічны,

Польскі Арол з беларускай Пагоняй.

Павінны жыць мы дружнай сям’ёю

Па-хрысціянску, з верай глыбокай

Ва ўсеагульнае шчасце людское

У нашым доме, у Беластоку.

Зрабіў тут творчы крок найпершы

У дарагім мастацкім слове.

Пачаў пісаць у Орлі вершы

На польскай і на роднай мове.

Малым я хлапчуком вясковым

Тут пачынаў шлях да асветы,

Мяне тут пані Ціжэхова

Назвала ўпершыню паэтам.

Тут сталася вершаскладанне

Маім свяшчэнным абавязкам,

Ездзіў я з Орлі ў веку раннім

На алімпіяду ў Бельск-Падляшскі.

Тут узрастала мая прага

Пазнаць глыбей усё навокал,

Тут нарадзілася адвага

Пайсці вучыцца ў свет шырокі.

І чым нам больш сівеюць скроні,

Растуць на змену пакаленні,

Тым больш нас вабяць і палоняць

Мясціны роднасных карэнняў.

Зусім няма марской вады,

Тут толькі лес расце наўкола.

І як жа планаваць тады

Вышэйшую марскую школу?

Шуміць, як мора, Белавеж,

А вось пытанні ў нас такія:

Студэнтам тут праводзіць дзе ж

Заняткі розныя марскія?

Пасля навукі лёс які

Магістраў школы — невядома.

Ці будуць плаваць маракі

На семяноўскім вадаёме?

Мо і не трэба наракаць,

Што тут няма марской прасторы,

Бо з Гайнаўкі рукой падаць

Да любага мне змалку Мора.

Да сёння яшчэ не залечаны

У сэрцах страшэнныя раны.

Хто ж выжыў у вёсцы Залешаны

Ад здзекаў злачынцаў паганых?

Завошта прайшлі тут з прымусамі,

З разбоем, звярыным здзекам?

За тое, што беларусамі

Былі жыхары тут спрадвеку.

За гэта і закатаванымі

Былі тут дарослыя, дзеці,

За гэта з балючымі ранамі

Жывуць іх нашчадкі на свеце.

У тым, што прайшлі тут з разбоямі,

Хоць нехта тут з іх вінаваты?

Сталіся сёння героямі

Тыя ўчарашнія каты.

Цэрквы гараць, як інквізіцыі кастры,

Папяляцца старынныя іконы.

Гар задушлівы нясуць вятры,

Неба поўніцца зарывам чырвоным.

Гараць вобразы мучанікаў святых,

Што надалей праваслаўе вартуюць.

Калісьці жыўцом спалілі іх

За праваслаўную веру святую.

Цэрквы гараць — неабвержны факт,

Яны пратрывалі стагоддзі, войны.

Гэта бяспраўя страшэннага акт —

Цэрквы гараць у час наш спакойны.

Цэрквы гараць — скарб сакральны прапаў.

Цэрквы гараць — безуцешная справа.

Падпальшчык на боскае руку падняў,

Падпальшчык боскае зняславіў.

Дамброўшчына, Сакольшчына!

Я многа меў пашаны

У Ячні, у Талькоўшчыне,

Сынкоўцах, Крушынянах.

Усюды мы дзяліліся,

Як хлебам, родным словам,

Усюды ганарыліся

Тут беларускай мовай.

І песнямі фальклорнымі

Усхвальвалі старонку,

І не былі пакорнымі

Прад націскамі звонку.

Дамброўшчына, Сакольшчына,

Ці ж гэтае магчыма,

Што будзеце вы спольшчаны,

Каб стацца нам чужымі?

Мы працавалі,

Мы гуртавалі

Дзесяцігоддзямі люд вясковы.

І карпатліва,

На свежых нівах

Сеялі словы роднай мовы.

Бацькі вясковыя

Са сваёй моваю

Спачыць збіраюцца ў магіле.

Дзеці сялянскія

Моваю панскаю

У гарадах загаварылі.

І наша нацыя

Асіміляцыі

Тут падвяргаецца заўсёды.

З кожнай хвілінаю

Трацім айчыннае,

Перастаем мы быць народам.

І песняю айчыннаю

Агучваем няспынна мы

Сваё, нам дарагое, асяроддзе.

І людзі родныя

Любяць мелодыі.

Спявай, пакуль жывеш, народзе!

Чаму няма дабра ў народзе,

Чаму ваюем між сабой?

Чаму не можам жыць у згодзе,

Раз’ятраныя калатнёй?

Чаму чым больш адукаваны,

Чым разумнейшы за другіх,

Тым болей чалавек паганы,

Мацней аплёўвае сваіх?

А трэба нам займацца справай

І аб’ядноўваць наш народ,

А не чыніць над ім расправу,

І так нас меншае штогод.

Мы трацім да сябе пашану,

Не хочам гэтага прызнаць,

Што нас, разбітых, апляваных,

Лягчэй тут асіміляваць.

Мы адзначаем паўстагоддзе

Свайго любімага ліцэя.

Ды хто нас ведае ў народзе?

Якою мы жывем ідэяй?

Нас болей тысяч трох па ліку

Даўнейшай моладзі вясковай.

Хто з нас — такой сям’і вялікай

Не пагарджае роднай мовай?

Мы ўжо ў асноўным не нацмены,

У нас нацмены выйшлі з моды.

Мы з роднай нам сышлі арэны,

Зракліся мовы і народу.

Мы не чытаем роднай „Нівы”,

І кожны з нас, як хоча, едзе,

І кожны толькі тым шчаслівы,

Што не кранаюць нас суседзі.

Святкуем сёння мы паўвеку

Як быццам беларускай школы,

Мы ў гэтай нацыі калекі.

Далейшы лёс наш невясёлы.

Пазарасталі на палетках

І сцежкі нашы, і сляды.

Трымаюць у бетонных клетках

Нас, як у пастках, гарады.

Ходзім па гладкіх тратуарах,

Ездзім у клетках, як на здзек,

Жывем мы запаветнай марай:

Пражыць свой у раскошы век.

Няма тут роднае стыхіі,

Чым кожны ў вёсцы даражыў.

І гораду мы ўсе чужыя,

І горад нам зусім чужы.

Мы ў роднай вёсцы — толькі госці,

Там быць часцей няма калі.

Нам асталося свае косці

Злажыць у бацькавай зямлі.

Ты, Беласточчына-Айчына,

Ты, беларускі мой народзе!

Мянялі ўласнікаў няспынна

Вы ў нашым жудасным стагоддзі.

У царскім вы былі кагале,

Пад кайзераўскім супастатам,

Бальшавікі вас „вызвалялі”

Ад заняволення ў дваццатым.

Другое Рэччы Паспалітай

Прыйшла саветчына на змену,

Улада Гітлера-бандыта

І Маніфест ПКВН-у.

Ад ПНР мы пераходзім

Да трэцяй Рэчы Паспалітай.

І раптам кажуць, мой народзе,

Што ты тут толькі “госць” нібыта.

А колькі ж нас у Беластоку?

Ніхто не можа адгадаць.

Палякі ўсе на кожным кроку,

А беларусаў не чуваць.

Мы растварыліся ў прасторы,

Як пад мятлою мыш сядзім.

На мове мы чужой гаворым,

А на сваёй ужо маўчым.

З усімі мы надзвычай згодны,

Трымаемся чужых калёс.

Каб думаць нам на мове роднай,

Змяніць патрэбна ўласны лёс.

І з кожным днём усё нас меней,

А што ўжо станецца праз год?

Радзеюць нашы пакаленні,

Мы выміраем як народ.

І стануць хутка ўсім чужымі

І нашы дочкі, і сыны.

Ніхто з кален нас не падыме —

Каму патрэбны маўчуны?

Ці чуеш, як плача зямля,

Якую рэжуць бульдозеры

На апусцелых палях,

Затопленых штучным возерам?

Ці бачыш, ля рэчак часцей

Блукаюць трывожныя цені

Патопленых нашых людзей

Шматлікіх ужо пакаленняў?

Хіба ж, як бярэш яе ў рот,

Вада не здаецца салёнай?

Яна ж увабрала ўвесь пот

Сялян на залітых загонах.

І з блокаў ва ўсіх Бандарах,

Патопленых вёсак сяляне

Зноў бачаць на яве і ў снах

Зямлі сваёй роднай кананне.

Ён нашы вёскі абнадзеіў,

Пабольшаў крам вясковых лік.

Цяпер у Гайнаўцы музея

Непераможны будаўнік.

Хто ж з нас не ведае Майсені?

Яго прызнала й Беларусь.

Як потым скажуць пакаленні:

Наш лепшы будаўнік Кастусь.

Музей нам стаўся веліканам

І наш ён гонар, сапраўды.

І будуць тут у ім сабраны

Сівой мінуўшчыны сляды.

Усе прылады чалавека,

Што захаваў наш слаўны люд,

Найлепшы доказ, што спрадвеку,

Тут наш айчынны родны кут.

Усё ідзе да заканчэння.

Сядзець без справы не прывык

Наш дарагі Кастусь Майсеня,

Музея слаўны будаўнік!

Я нарадзіўся менавіта

Не ў першай Рэчы Паспалітай.

І да сусветнай жыў чын-чынам,

Бо быў яе грамадзянінам.

А потым здарылася гэтак,

Што ў нас з’явіліся Саветы,

І хутка я такім жа чынам

Саюза стаў грамадзянінам.

А потым нас запаланіла

Нячыстая фашыстаў сіла

І ў заняволенай краіне

Я Рэйха стаў грамадзянінам.

Вайны заціхла кананада.

Народнай стала ў Польшчы ўлада.

Я споўніў зноў сваю павіннасць —

Той Польшчы стаў грамадзянінам.

Даволі змен несамавітых!

Я ў трэцяй Рэчы Паспалітай.

Хачу дажыць тут, проша паньства,

Без новых зменаў грамадзянства.

Чыя, скажыце, тут віна,

Што з беларускасці да дна

Сябе мы выпаласкаць хочам?

Хто вінен, што ад родных слоў

Да непісьменнасці ізноў

У беларускай мове крочым?

Хто будзе вінаваты тут,

Што мы плюем на родны кут,

Адкуль выводзімся, паходзім?

Адкуль бярэцца гэта ў нас,

Што мы ніжэйшы быццам клас,

Што ты найгоршы, наш народзе?

Скуль набылі манер такіх,

Што проста ліпнем да другіх

І з роднай уцякаем хаты?

Ды трэба праўду тут сказаць:

На іншых нельга наракаць,

Калі мы самі вінаваты.

Паўсотні гадоў, нават болей,

Ваюем з уладай за гэта,

Каб мова нашая ў школе

Была неабходным прадметам.

Не хоча на гэта згадзіцца

Асветная ўлада ў Варшаве,

Мужыцкая мова як быццам —

Яе вывучаць нецікава.

А польская меншасць у Вільні,

І, трэба сказаць, паспяхова

Змагаецца ўпарта, няўхільна

З уладай за лёс сваёй мовы.

Улада, нарэшце, хай мае

Да моў падыход свой аднакі:

Нам родная мова святая,

Як польская мова палякам.

Не шануем родных слоў.

І пытанне гоніць сон:

Ці мне хопіць чытачоў

Да маіх апошніх дзён?

Ліпнем мы да слоў чужых,

І таму я рад не рад

Ды раблю я кніг сваіх

Польскамоўны пераклад.

Узрастае колькасць кніг,

Я ж яшчэ жыву, пішу...

Меней чытачоў маіх,

Поўніць сум маю душу.

Сумнае пытанне зноў

Пранікае ў галаву:

Ці мне хопіць чытачоў

Пакуль я яшчэ жыву?

На фэсты пастаянна еду

І нейкую надзею маю,

Што людзі купяць вершы Шведа.

На жаль, ужо іх не купляюць.

— Калі адыдзеш ты са свету, —

Пытае жонка з недаверам, —

Што з кнігазборам будзе гэтым,

Які запоўніў нам кватэру?

Адказваю я жонцы Валі

З лагічным сапраўды разлікам:

— У Гайнаўцы пабудавалі

Музей мы з клопатам вялікім,

А гэта ж і мая апора, —

Адказваю я сумнавата. —

Там, дарагая, мае творы

Музейным стануць экспанатам.