Марыянеткі і лялькаводы

21

— Цябе як зваць? — спытаўся хлопец, калі яны завярнулі за рог дома.

— Света. А цябе?

— Сяргеем.

З хвіліну, пакуль спускаліся з пагорка па замеценых снегам сходах, яны памаўчалі.

— Ты пару тыдняў пастарайся сюды не хадзіць, — сказаў Сяргей, — каб яны на цябе забыліся.

— А я ўсё адно тут рэдка бываю. — Дзяўчына, ідучы поруч, краем вока прыглядалася да новага знаёмца. Гэта ёй не вельмі ўдавалася, павярнуцца ж і разглядаць хлопца пільней было няёмка.

— З гэтымі паршыўцамі толькі дубцом размаўляць можна. Іначай не разумеюць… Нічога, калі я закуру? — Ён спыніўся і запусціў руку пад зімовы плашч.

— Нічога, — усміхнулася Света.

Хлопец дастаў з унутранай кішэні пачак “Космасу”, падпаліў і вярнуў цыгарэты ў кішэнь. За гэты час дзяўчына нарэшце разгледзела свайго спадарожніка: някідкі, худы, але валявы твар; з пад шапкі высоўвалася светлая чупрына; апрануты ў сціплы шэры плашч, такога ж колеру штаны і карычневыя чаравікі. Нічога асаблівага. Толькі позірк, які Сяргей пару разоў кінуў на яе спадылба, быў надзвычай выразны — жартаўліва-сур’ёзны, праніклівы. Нібы іранізаваў гэты позірк і з яе, і з сябе, і з усяго свету.

— Слухай, а ты з гэтымі дубцамі заўсёды ходзіш? — Света кіўнула на сумку.

— Не заўсёды, але часцяком. І недарэмна, як бачыш. Хаця трэба б не з дубцамі, а з пісталетам ці аўтаматам хадзіць. Ты ж бачыла, яны яшчэ вагаліся, калі я таўстапуза паклаў. А каб стрэльнуў з якой зброі, яны б уміг паабпісваліся. Ладна. Хадзем… Табе на гэты прыпынак? — Ён паказаў рукой на павець, што стаяла метрах у ста наперадзе.

— Ага, — сказала Света і ўзяла хлопца пад руку.

Па тратуары, яшчэ ненатаптаным пасля завірухі, яны прасоўваліся марудна. Снег у некаторых месцах быў ледзь не па калена.

— Дык кажаш, у цэнтры жывеш? — спытаўся Сяргей, калі яны наблізіліся да прыпынку.

— Так. Недалёка ад цырка.

— Так-так… — Хлопец паглядзеў на купку людзей, што чакалі аўтобуса, затым ступіў на праезджую частку і зірнуў па баках. — Ну што, Света. Дрэнь нашы справы — абедзенны перапынак зараз, аўтобуса паўгадзіны правалэндаць можна.

І праўда, на гэтым раёне з транспартам было тугавата. Ён і ў гадзіну пік хадзіў не надта шчыльна.

— Ну, пачакаем. — Святлана паправіла на плячы сумачку. — Ці як?

Яе спадарожнік не адказаў, паколькі ўсё ўзіраўся ў чараду легкавікоў, што крыху запавольвалі свой ход перад прыпынкам, за якім стаяў святлафор.

Праз хвіліну ён гучна свіснуў і замахаў рукамі. Тут з агульнага патоку машын вылучыўся чырвоны “жыгуль” і пад’ехаў да броўкі. Сяргей самавіта падышоў да яго і адчыніў пярэднія дзверы.

— Шэф, да цырка падкінеш? — пачула Света.

Неўзабаве яны, уладкаваўшыся на заднім сядзенні, імчалі па заснежаным горадзе.

— Глядзі, — сказаў Сяргей, — колькі ўжо праехалі, а ніводнага аўтобуса не напаткалі. Во саўдэпія подлая! Не любяць у нас просты народ, што ж ты паробіш.

— А я, бывала, адразу на канцавую ішла, там лягчэй можна сесці…

— Гэта… тры прыпынкі назад? — здзівіўся Сяргей.

— Ага.

— Ну, ты маладая, ты можаш… А што ж нам, старым, рабіць? — перавёў ён на жарт і тут жа звярнуўся да вадзіцеля: — Праўда, шэф, не любіць наша дзяржава людзей…

Пажылы вадзіцель прамаўчаў.

— Ну ды табе нішто. Табе яшчэ і лепей, каб транспарт радзей хадзіў. Твой хлеб…

— Гары ён гарам такі хлеб, — прабурчаў дзядзька. — Больш бензіну спаліш, чым накалыміш. Ды паспрабуй пасядзі дванаццаць гадзін крукам.

— Гэта яшчэ што! — разгаманіўся Сяргей, чым крыху бянтэжыў Святлану, нязвыклую да такой развязнасці. — А як сядзе ззаду якая пачварына ды на шыю — зашмаргу, ды цела — у кювет… Ха-ха-ха! Народзік цяпер не дай Бог. Во Светка ведае! — Ён падміргнуў дзяўчыне.

— Ваўкоў баяцца — лесу не бачыць… — мудра адказаў вадзіцель. — Памерці і ад прастуды можна.

— Слушна, шэф, кажаш. Аднак непрыемна, калі ззаду нейкае мурло сядзіць ды маўчыць не па-добраму. Я б не змог. Не для маіх гэта нерваў.

— А ў мяне нервы жалезныя.

— Зайздрошчу… А ведаеш, што ў цывілізаваных краінах кіроўца ад пасажыраў непрабіўнай шыбаю адгароджаны? — не сунімаўся Сяргей. — То ж любата: едзеш і толькі пасвіствай. Дый для пасажыраў ямчэй: гамані сабе пра што заўгодна, з жанчынамі цалуйся, — ён ізноў падміргнуў спадарожніцы. — А то няёмка неяк бывае, калі адзін сядзеш. Не будзеш жа ўсю дарогу маўчаць як сугней. Таму і мянташыш языком, сціраеш вадзіцелю вушы… Ха-ха! Ты не крыўдуй, шэф. Люблю я пагаварыць.

І сапраўды, ён балбатаў усю дарогу. Свеце нават крыўднавата стала, што на яе, маладую і прывабную, Сяргей як бы і забыўся зусім. Усё прыставаў да кіроўцы, які з прычыны сваёй негаварлівасці яму амаль не адказваў. І гаварыў жа хлопец розныя глупствы. Нешта там пра глабальнае пацяпленне клімату вёрз, што зімы, маўляў, цяпер не такія, як колісь… Як жа не такія, думала Света, калі якраз у гэтую зіму снегу па плечы нападала. І зараз, дарэчы, ледзь толькі вырулілі яны з мікрараёна, узнавілася ранішняя завіруха. Снегапад залепліваў лабавую шыбу, “дворнікі” з ім не спраўляліся, і дзяўчына дзівілася, як вадзіцель арыентуецца ў вірлівым аўтапатоку. Іх “жыгуль” то рыпеў тармазамі, то роў рухавіком, то вішчаў пры рэзкіх паваротах, рызыкоўных абгонах, якія раз-пораз усчынаў зухаваты дзядзька. Іх жа, здаецца, яшчэ ніхто не абагнаў. Света амаль не адрознівала слупы снегу, што біліся ў лабавую шыбу “жыгулёнка”, ад аблепленых снегам сустрэчных машын. Зрэдчас з-за белых хмар праступалі размытыя абрысы кіёскаў, будынін, больш-менш выразна бачыліся агні святлафораў.

І ўсё гэта пад няспынную вясёлую балбатню яе новага знаёмца, які адно дакучаў вадзіцелю і мог стацца прычынай дарожнай неспадзяванкі.

Раптам, прайшло хвілін пятнаццаць, Сяргей павярнуўся да яе і спытаў:

— Ну, пад якую арку заязджаць?

— Ужо прыехалі? — страпянулася Света. — А я ж нічога не бачу…

За снежнай павалокай, праваруч, віднеўся нейкі мур, паўз які марудна рухалася іх машына.

— То ж гэта твой дом! — паказаў хлопец на мур. Ён яшчэ раз перапытаў у яе адрас. — Ну правільна, дом №75. Ды ты прачыні свае дзверы, паглядзі.

Света адшчоўкнула замок, падала створку і высунула галаву. У твар рынуліся калючыя сняжынкі…

Дом сапраўды аказаўся яе родным домам. Адно патрэбную арку яны ўжо праехалі. Дзяўчына хацела была падзякаваць і пайсці пешкі, але Сяргей запрацівіўся, усадзіў яе назад і скамандаваў “шэфу” руліць у панадворак. Там яны доўга выкручваліся і буксавалі, пакуль дабраліся да схаванага ў глыбіні двара Свецінага пад’езда.

Кінуўшы вадзіцелю: “Пачакай”, хлопец выскачыў вонкі і правёў Свету да самых дзвярэй. Усё ён рабіў неяк мітусліва, быццам кудысьці спяшаўся. Яшчэ ў салоне заўважыла дзяўчына, што ён раз-пораз, праўда не перапыняючы балбатні, пазіраў на наручны гадзіннік.

І зараз, калі ўжо развітваліся, зусім нечакана для Светы і без якой-небудзь сарамлівасці ён папрасіў яе даць нумар свайго тэлефона. Аргументаваў гэта тым, што з-за спешкі нават не даведаўся пра яе нічога, акрамя імені, і што будзе вельмі крыўдна разысціся і назаўжды прапасці ў двухмільённым горадзе.

Святлане, па праўдзе, таксама крыўдна было расстацца назусім з такім рашучым і крыху дзівачлівым маладым чалавекам, таму яна без ваганняў дала яму свой нумар. Адно здзівілася, што ён яго не запісаў, а сказаў, што запомніць. “Не запомніць. Шкада”, — міжволі прамільгнула ў галаве, калі ўжо падымалася па лесвіцы.

Пад’езд быў цёмны, з крутымі прыступкамі і выкручастымі парэнчамі. Пасля сляпучага снегу на вуліцы тут быў зусім змрок. На другі паверх прыйшлося ісці амаль вобмацкам. Перад дзвярыма №41 Света спынілася, дастала з сумачкі ключы, паваждалася з замкамі і пранікла ў кватэру.

Жылі яны ўдзвюх з мамай, Нэляй Аляксандраўнай. Мама зараз на рабоце.

Дзяўчына распранулася і, пабыўшы ў ваннай, прайшла на кухню. За вузкім акном валіў снег, збялелае голле клёна калыхалася пад імпэтамі ветру, страсала долу лішкі пухнатай ваты. Дрэва засланяла ад яе тры чвэрці двара.

Кухня была маленькая, але чыстая і ўтульная. Света паставіла на пліту чайнік, села на лакіраваную драўляную лаўку, што стаяла ўздоўж сцяны, журліва задумалася.

Думала яна зараз пра тое, як бяздарна праходзяць чарговыя студэнцкія канікулы, якіх яна так чакала. Ізноў — адзінота, адчужанасць ад усяго свету, адчуванне сябе найняшчаснай з людзей. Нягледзячы на дваццацігадовы ўзрост, прывабную знешнасць, дапытлівы розум, у Святланы не было ні жаніха, ні проста блізкага хлопца. Магчыма, розум тут якраз і зашкодзіў… А зрэшты, мэтазгодна будзе адкрыць, што пасля распаду іх сям’і, які адбыўся тры гады таму, у душы яе ўтварылася трэшчына. Незагойная рана. Гэты ашаламляльны сыход колісь любімага бацькі… Гэтая нянавісць, што знячэўку ўспыхнула ў ёй… Нянавісць, якая змяняе любоў, — найстрашнейшая штука. Тады пачынаеш разумець, што няма нічога трывалага на зямлі, што ўсё ашуканства і зман, вераломства і эгаізм. Тады адкрыццём паўстае, што нельга нікога любіць і давяраць нельга нікому. Каб у адзін момант не апынуцца ля разбітага карыта, твар у твар з пустатою…

З таго часу стала Света цурацца хлопцаў, рэзка і груба супрацьстаяць іхнім дамаганням. А тое, бывала, прыносіла ёй дзіўную патолю прывабіць кагосьці, падпусціць — ды адрынуць. А затым глядзець, як мучыцца гэты былы залётнік, як слёзна (ці пагрозна) тэлефануе ёй з ранку да вечара, прыніжаецца… “Ага! — торгалася нешта ў Свецінай душы. — Табе балюча! А якога ліха ты да мяне заляцаўся? Цярпі, братка, цярпі паганае мужчынскае племя…” Аднак унутраны голас не спаў і нашэптваў Святлане, што гэтак паступаць нельга, што зло множыцца злом, што гэта не ёсць для яе выйсцем…

Але імкліва мінаўся час, і ўсё прыгажэла Света, сталела, паступіла ў тэхналагічны інстытут, дзе семдзесят працэнтаў — хлопцы. Куды ж падзенешся ад іхніх залётаў, ад гэтага назойлівага прыставання ў калідорах, ад гэтых бясконцых прапаноў схадзіць у кіно, тэатр, кавярню? А дыскатэкі! Інстытуцкія дыскатэкі, куды нельга не хадзіць — каб не думалі пра цябе немаведама што сяброўкі. Але ад тых танцпляцовак за вярсту тхне распаленым жывёльным юрам, свербам агрэсіўных самцоў, што шнараць у пошуках самак. Гэткае дзікае гульбішча, якое ладзілася яшчэ сотні мільёнаў гадоў таму дыназаўрамі, яшчарамі, якое ладзіцца і па сённяшні дзень змеямі, птушкамі, звярамі і чалавекам…

Колькі разоў заракалася Света не хадзіць на дыскатэкі, загідзіўшыся гэтымі потнымі ліпучымі рукамі, ухмылістымі хцівымі тварамі хлопцаў. Там кожны так і наровіць шчыльна прыціснуць, блудліва абмацаць формы, плюнуць у душу… А словам, што вымаўляюцца за танцамі, абы не маўчаць, яна нітрохі не верыць. Дый проста не слухае тыя словы — пошлыя, нікчэмныя жарцікі або псеўдасур’ёзныя разважанні…

У кожным мужчынскім твары ўгадвае яна ненавісныя рысы свайго бацькі, Лявона Міхалыча, у кожным мужчынскім руху — яго павадкі. Павадкі здрадніка, крывадушніка, подлага чалавека.

Вось кароткая гісторыя іхняй сям’і, якую цяпер ужо нельга не распавесці.

22

Яшчэ чатыры гады таму гэта была самая звычайная сям’я. Можна нават сказаць, што добрая. Лявон Міхалыч Стрэчань любіў жонку і дачку, жыў хатнімі клопатамі. І Свету, адзінае дзіцё ў сям’і, найбольш песціў якраз бацька. Мама была стражэйшая. Міхалыч жа і нявывучаныя ўрокі, і двойкі дачцэ дараваў, і па два разы на тыдзень вадзіў у кіно на новыя фільмы. Зімой браў з сабой на лыжы ў лес, а з шасці гадоў навучыў Свету на каньках катацца. І хадзілі яны ўзімку кожныя выхадныя ў парк Горкага на адкрыты каток. Вярталіся румяныя і жыццярадасныя, з зайздроснымі апетытамі. Ад сталых заняткаў фізкультурай і спортам у Светы быў заўжды добры настрой, яна ніколі нічым не хварэла.

Летам жа яны зазвычай ехалі на месяц у Крым, на Каўказ ці на азёры Беларусі, у дамы адпачынку. Ужо там і плавалі ўволю, і па гарах лазілі… У верасні аднакласнікі заўсёды дзівіліся Свецінаму шакаладнаму загару, заслухваліся ейнымі расповедамі пра адпачынак у мясцінах далёкіх і незнаёмых. Дарэчы, Лявон Міхалыч кожнае лета вёз сям’ю на новае месца — цярпець не мог паўтарэнняў. А таму і ў Батумі пабывалі яны, і ў Сочы, і ў Ялце, і Еўпаторыі.

Так, добрая гэта была сям’я. І гарнуліся да яе людзі: на святы іх дом поўніўся разнастайнымі цікавымі гасцямі. Часта хадзілі ў госці і бацькі, нярэдка і дачку з сабой бралі. А там — дзеці, захапляльныя гульні, весялосць, радасць…

Вядома, як у кожнай сям’і, надараліся і канфлікты паміж бацькамі, непаразуменні. Але неяк не памятае Святлана, каб даходзіла гэта да слёз, ляманту і праклёнаў, не прыгадае, каб, у знак непрыхільнасці, не размаўлялі паміж сабой Лявон Міхалыч з Нэляй Аляксандраўнай. Не, мірыліся яны хутка, таму што незлапомнымі, добрымі былі людзьмі.

Маці ўсё жыццё працавала настаўніцай геаграфіі, бацька — у канструктарскім бюро на заводзе, у сорак тры гады даслужыўся да начальніка аддзела, зарабляў самавіта і ні ў чым не адмаўляў любімай дачце. Апранута была Света заўсёды гожа, модна, у халадзільніку нават у пакутныя часіны развалу імперыі не пераводзіліся якасныя прадукты. Але не гэта, не гэта было галоўнае. Значна важней выглядалі бацькавы ўвага, памяркоўнасць, лагода і ласка. Аж да дванаццаці гадоў усаджвалася Света да яго вечарамі на калені, шаптала на вуха розныя пусцяковіны, і абое радасна, блазнавата смяяліся…

Але аднойчы ўвосень, чатыры гады таму, прыйшоў Лявон Міхалыч дамоў надзвычай узрушаны і, жвава жэстыкулючы, расказваў за вячэрай пра нейкіх вернікаў, якія выступалі ў клубе іхняга прадпрыемства. Паколькі Святлане было тады толькі шаснаццаць год і ў галаве віравалі праблемы далёка не рэлігійныя, то не запомнілася ёй, пра якую менавіта хрысціянскую секту ішла гаворка. Аднак ужо тады з трывогай заўважыла назіральная дзяўчына нязвычны, нейкі апантаны бляск у вачах Лявона Міхалыча. Яна нават прыраўнавала бацьку да тых сектантаў, бо надта ўжо палка, узахлёб, расказваў ён пра іх мудрыя прамовы, пра іх любасць да бліжняга, прастату і даступнасць. Помніцца, узгадваў праваслаўных святароў, бэсціў іх за пыхлівасць, за аддаленасць ад народа, за сквапнасць. Ды зноў прымаўся хваліць, спрачаючыся з мамай, прапаведнікаў, што выступалі сёння ў іхнім клубе — якія яны малайцы. Сказаў, што ўзяў адрас іх прыхода і абавязкова пойдзе ў нядзелю на сустрэчу з тымі цікавымі, высокадухоўнымі людзьмі. Затым вышмаргнуў з дыпламата кіпу каляровых, добра выдадзеных буклетаў, брашур, часопісаў. Расклаў іх на стале і да ночы любаваўся карцінкамі на евангельскія сюжэты, зачытваў услых некаторыя прамудрыя месцы з артыкулаў, змешчаных на старонках.

Свеце напачатку гэта было цікава, яна таксама разглядвала каляровыя малюнкі. Асабліва падабаліся анёлы з ажурнымі крылцамі, якія сядзелі на ружаватых аблоках. Затым, праўда, ёй патэлефанаваў аднакласнік, і дзяўчына, адасобіўшыся ў спальні, хутка забылася за гуллівай балбатнёй і на буклеты, і на бацькаў дзіўны аповед пра нейкіх там вернікаў.

Але ў нядзелю Лявон Міхалыч дбайна пагаліўся, прыняў ванну, спырснуўся адэкалонам, апрануў парадны касцюм і накіраваўся ў далёкі кут горада, дзе ў нейкай школе арандавала памяшканне тая рэлігійная суполка. Клікаў туды і жонку, але яна, па неахвоце, спаслалася на галаўны боль.

З таго часу стаў Міхалыч наведваць памянёныя сходы па два разы на тыдзень. Прыходзіў адтуль нейкі прасветлены, незямны, падоўгу дзяліўся з Нэляй Аляксандраўнай сваімі ўражаннямі ад гэтых мерапрыемстваў. Спрабаваў навязацца з расповедамі і дачцэ, але тая, інтуітыўна адчуўшы нядобрае, пад рознымі прычынамі ўхілялася: то ўрокі трэба дарабіць, то пазваніць камусьці, то фільм цікавы па тэлевізары…

Праз тры тыдні, у суботу, раздаўся ў іхняй кватэры неспадзяваны званок. Калі Святлана адчыніла, то спужалася: перад ёй стаялі два самавітага выгляду дзядзькі і пыталіся на ламанай мове, ці дома Лявон Міхалыч. Былі яны белавалосыя, белатварыя, вельмі ахайныя і прыветлівыя. Распранаючыся ў пярэдняй перад усхваляваным бацькам і яго дачкою, за ўсё дзякавалі ды прасілі прабачэння за прынесеныя невыгоды. Неўзабаве яны адасобіліся з Лявонам Міхалычам у зале і завялі гутарку, якая доўжылася не менш за дзве гадзіны. Бубнёж іх роўных, добра пастаўленых галасоў, што напачатку выклікаў цікаўнасць у Светы, праз гадзіну стаў на яе дзейнічаць самым гнятлівым чынам. Нібы паклаў нехта яе галаву на кувадла і мерна біў молатам. Праз шчыльна зачыненыя дзверы залы даносіліся адно нізкія частоты: “Бу-бу-бу, бу-бу-бу…” — бясконца!

Як потым выяснілася, гэта прыходзілі амерыканскія місіянеры, заснавальнікі філіяла іхняй секты ў Мінску — Біл і Джэк. Гэтыя “слаўныя хлопцы”, як называў іх Лявон Міхалыч, завіталі да яго з мэтай праводзіць падрыхтоўчыя гутаркі, пасля якіх ён, бацька, будзе рэкамендаваны для ўступлення ў іхнюю суполку.

Пачуўшы гэта, маці схапілася за галаву, а дачка падумала, ці не сніцца ёй усё гэта. Не, не снілася. Гэтым вечарам, першы раз за жыццё, Нэля Аляксандраўна, змогшыся пераканаць мужа адумацца, сур’ёзна пасварылася з ім і начавала ў пакоі дачкі.

Але гэта, як паказалі далейшыя падзеі, былі толькі кветачкі. Наведванні місіянераў сталіся рэгулярнымі і ўсё болей працяглымі. А ў тыя вечары, калі Лявон Міхалыч не гутарыў з імі, то прападаў у малельным доме.

У снежні, пасля іспыту, яго прынялі ў секту, пра што бацька з гонарам паведаміў дамашнім. А заадно і аб’явіў, што Біл і Джэк ужо не будуць хадзіць да яго з пропаведзямі, бо ён сам цяпер прапаведнік ніжэйшага рангу і сам павінен далучаць да іх праведнай веры аблудныя душы. Цяпер ужо ён будзе, на пару з нейкім Сымонам Францавічам, хадзіць па дамах і гутарыць з кандыдатамі на ўступленне.

У хуткім часе бацька выступіў з паўгадзінным зваротам да дачкі і жонкі, дзе спавяшчалася, што ад гэтага часу ён мусіць парваць усякія дачыненні з ранейшымі сябрамі-прыяцелямі, паколькі яны вядуць грахоўны лад жыцця, у прыватнасці — спажываюць алкагольныя напоі, што катэгарычна забаронена іхняй верай. Гэта раз. Другім, і самым страшным, было тое, што Лявон Міхалыч давёў пра заклапочанасць кіраўніцтва секты недалучанасцю да яе Нэлі Аляксандраўны і Святланы. Гэта ў іх недапушчальна, таму што ёсць такія мерапрыемствы, дзе паяўляцца без сям’і — вялікі грэх. І прапанаваў бацька дамашнім сур’ёзна задумацца над гэтым пытаннем. Тэрміну ён дае ім месяц.

І літаральна праз дзень адбылося здарэнне, якое проста шакіравала няшчасную Свету.

У суботу, па абедзе, яна, мама і Лявон Міхалыч вярталіся з рынку. На выхадзе з метро, калі праміналі падземны пераход, бацька знячэўку аддзяліўся ад іх, падскочыў да жабрака, які сядзеў ля сцяны, падабраўшы пад сябе ногі, і стаў на яго крычаць. Жабрак быў нестары, зацухмолены, варты жалю дзяцька — з брудным змарнелым тварам, закарузлымі рукамі, смярдзючы. Сыты і мажны, дагледжаны Лявон Міхалыч усчаў гарлаць на ўвесь пераход: лаяў дзядзьку за папрашайніцтва, вінаваціў у жульніцтве, папракаў у тым, што ён — малады і здаровы — не працуе і дурыць людзям галовы. Пры гэтым трос рукамі, у якіх былі валізы, набітыя мясам, рыбай, сырамі і садавінаю…

У Светы нібы парвалася нешта ўнутры. Яна аслупянела і з жахам вытарашчылася на бацьку. Маці ж падбегла да яго і намагалася суняць. Марна. Усё больш шалеючы ад выгляду бруднага дзядзькі, бацька роў, тупаў нагамі, а затым адмахнуўся чарговым разам ад жонкі і ўдарыў нагой па жабраковай шапцы, што ляжала на доле. З яе паляцелі, закружлялі ў паветры папяровыя грошы.

Але найбольш уразіла Свету тое, што ніхто з людзей, якія знаходзіліся паблізу, не ўступіўся за няшчаснага жабрака, не асадзіў развар’яванага Лявона Міхалыча. Помніцца, апанавала Святлану нездаровае жаданне, каб нейкі дужы мужык падскочыў да яе бацькі, заляпіў кулаком у твар, збіў з ног і пачаў мяцеліць нагамі. Але не аказалася такіх рашучых заступнікаў… У лепшым выпадку нехта спыняўся і з цікаўнасцю назіраў, што ж будзе далей. А большасць дык і наогул спяшалася як найхутчэй прамінуць месца канфлікту.

У роспачы пабегла Света ўверх па прыступках. Не памятае, як дамчалася да дома, як апынулася ў кватэры, дзе з ёй здарылася працяглая і моцная істэрыка. Мама, што падаспела праз пяць хвілін, выклікала “хуткую”. Урач зрабіў дзяўчыне супакойлівы ўкол, прывёў да прытомнасці.

З таго дня маці перасялілася жыць у даччын пакой, пакінула бацьку з’язджаць з глузду на адзіноце.

Гэтае жыццё з чужаком у двухпакаёўцы было невыносным. Хоць Лявон Міхалыч, паглыблены ў абавязкі прапаведніка і выратавальніка душ, цяпер рэдка бавіўся дома, але калі прыходзіў, то пачынаў свае несканчоныя назойлівыя казанні пра тленнасць цела, пра бязглуздасць зямных уцех, пра сапраўдную веру ў Госпада, якую толькі і дае людзям іхняя секта.

Каб менш сустракацца з бацькам, Света на выхадныя збягала да сябровак, а ў працоўныя дні старалася не бываць дома па вечарах. Калі не было куды і з кім пайсці, то проста бяздумна і самотна блукала па горадзе. Аднойчы да яе прычапіліся два п’яныя хлопцы і ледзь не зацягнулі ў падваротню. Выратаваў нейкі дзядок з аўчаркай, што, на шчасце, праходзіў паблізу.

Але сутыкненняў з продкам пазбегнуць не ўдалося. Аднаго разу, па прыходзе са школы, прывычна плюхнулася Света на сваю тахту, уключыла магнітолу і апусціла руку ў кардонную скрыню, дзе захоўваліся касеты… Скрыня была пустая. Не аказалася касет і ў другіх месцах пакоя. Дзяўчына спярша падумала, што, магчыма, маці кудысьці іх прыбрала. Але навошта? Чым і каму маглі перашкодзіць яе любімыя касеты?

І хоць Света старалася сябе супакоіць, заняць галаву іншымі думкамі, нешта трывожнае ўсё ж закралася ў душу. І нездарма. Недзе праз паўгадзіны, калі абедала ў кухні, адкрыла дзяўчына тумбачку, каб выкінуць у сметніцу аб’едкі, і абамлела: на дне амаль пустога вядра, паверх бульбянога шалупіння і яечных шкарлупін, ляжала гара раструшчаных ушчэнт ейных касет. Ад нечаканасці, ад недарэчнай бязглуздасці гэтага факта ў яе закружылася галава, на вачах выступілі слёзы. У роспачы павалілася Света на падлогу і зарыдала наўзрыд. Душэўны стан быў такі, што карцела кінуцца ў бацькаў пакой і біць, ламаць, пляжыць усё запар. Аднак яна, сама не ведае чаму, стрымалася, зашылася ў спальні і, лежачы на тахце, бяздумна глядзела ў столь. Гэтак яна прабавілася да пяці гадзін, пакуль не прыйшоў бацька. Лявон Міхалыч у апошні месяц заўсёды вяртаўся з работы на гадзіну раней, чым звычайна, бо клікалі яго неадкладныя справы місіянера: штодзень на пару з таямнічым Сымонам Францавічам ён наведваў з душавыратавальнымі гутаркамі два-тры дамы.

Света ўварвалася да бацькі з папрокамі якраз у той момант, калі ён пераапранаў кашулю перад люстэркам. На немыя зыкі і слёзы дачкі ён нават не павярнуў галавы і сталёвым, адчужаным голасам сказаў, што так, гэта ён раструшчыў і выкінуў касеты, паколькі не можа дапусціць, каб яго дачка слухала бязбожную, сатанінскую музыку. А калі ўжо яна без гэтага памірае, то хай ідзе на дыскатэкі, у клубы, да сяброў і сябровак. “У маім доме гэтай парнаграфіі не будзе”, — спакойна завяршыў Міхалыч, з любасцю павязваючы строгі гальштук.

— Ды ты… — пачала была Света, але захліпнулася ад абурэння і слёз. — Ды як ты пасмеў!.. Ды я… цябе… за гэта… — Твар яе спалатнеў, міміка яго была жахлівая. І тут, як бы насмеліўшыся на нешта адчайнае, яна заламала рукі і выкрыкнула тонкім прарэзлівым голасам: — Сектант!

— Маўчаць! — рэзка павярнўшы да яе ўкормлены твар, гаркнуў бацька. — Маўчаць і мне не пярэчыць! — Ён узняў дагары кулакі і зрабіўся жудлівым. — Лахудра, блудлівая дзеўка, не смець мне тыкаць, не смець мне тыкаць ніколі! — Лявон Міхалыч трос велізарнымі кулакамі над галавой. — Толькі на “вы” да мяне надалей звяртацца! Толькі на “вы”! І стукацца, стукацца ў мой пакой, калі хочаш сюды зайсці! А цяпер — вон! Вон!! Вон!!! Паганка!

Ён схапіў яе за руку, балюча выкруціў плячо і вышпурнуў з залы.

Света рыдала ў спальні да самай ночы. Маці яе суцяшала як магла, паіла валяр’янкай і абяцала даць грошы на новыя касеты.

У гэты ж час Лявон Міхалыч, з іголачкі апрануты, ахайны і светлы душою, прапаведаваў па кватэрах іх мікрараёна. Схіляў на шлях праведны новыя і новыя душы.

Наступны месяц быў для Светы пякельным кашмарам. Даходзіла да таго, што яна ўсур’ёз думала атруціць роднага бацьку — настолькі ненавіснымі сталі яго фізіяномія, пастава, голас… І невыказна палягчэла ў яе на душы, калі ў адзін цудоўны дзень Лявон Міхалыч паведаміў маці, што з’язджае ад іх, каб сысціся і жыць з добрай жанчынай. Забраў ён не толькі свае манаткі, але і тэлевізар, і дарагі сервіз, і сталовае срэбра. Асноўнай прычынай сыходу называў ён немагчымасць жыць пад адным дахам з людзьмі, якія плююць на Хрыстовыя запаведзі, якія пагразлі ў хлусні і распусце і якіх ён змогся наставіць на правільны шлях… “Толькі ў тым я грэшны, — некалькі разоў паўтарыў бацька, — што пакідаю вас у паняверцы… Толькі ў гэтым”.

Але вера верай, а і пра цела не забывай, і неяк так выйшла, што новая сужыцелька Лявона Міхалыча аказалася гадоў на дваццаць за яго маладзейшая. Як потым высветлілася, была тая жанчына адной з актывістак іхняга прыхода, таксама зацятая верніца. У першыя тры гады падарыла яна Лявону Міхалычу аж трох сыноў, прычым двое нарадзіліся блізнятамі ўжо праз сем месяцаў пасля таго, як Міхалыч пачаў жыццё новае і праведнае. Пра што і пахваліўся бацька Нэлі Аляксандраўне ў мнагаслоўным лісце, у якім, дарэчы, заявіў, што разводзіцца з ёй не збіраецца, таму што не лічыць штамп у пашпарце за сапраўдны шлюб, а сапраўдным лічыць ён толькі шлюб, азораны дабрадаццю Гасподняй, то бок асвечаны іх царквою.

З гэтай жа прычыны і аліменты ён не плаціў на Свету цэлых паўтара года — пакуль ёй не стукнула васемнаццаць. Спагнаць жа з бацькі па законе было немагчыма, таму што ён звольніўся з СКБ і стаў адным з кіраўнікоў прыхода. Там жа, відаць, і карміўся.

А яшчэ пісаў бацька, што ён непамерна цяпер шчаслівы, бо знайшоў сэнс існавання чалавека на зямлі. Пісаў, што не можа нарадавацца на сваіх карапузаў і любімую жонку Юлю, якая амаладзіла яго гадоў на дзесяць, дае яму энергію і духоўную моц. Пры канцы ліста збіўся на маралізм і павучаў, што яго лёс можа ім стацца прыкладам, як сапраўдная вера прыносіць шчасце, душэўны спакой, з’яўляецца апірышчам у цяжкіх жыццёвых калізіях. Не трэба адчайвацца, заканчваў ліст Лявон Міхалыч, трэба любіць, спадзявацца і верыць, трэба маліцца, рабіць людзям дабро, і тады Бог паможа.

23

Свой дзень нараджэння Леанід Нілыч Пугач на гэты раз адзначаў даволі сціпла. З усяе процьмы сяброў, таварышаў і знаёмцаў ён запрасіў толькі сына, Марыну Паспелаву і, вядома ж, Валерыя Віктаравіча Адынца.

З закускамі мастак таксама асабліва не размахваўся і прывёз сякі-такі харч з рэстарана, дзе папярэдне зрабіў заказ. І хоць яды было не многа, затое ўся яна мела досыць вытанчаныя і пажыўныя якасці.

На невялікім прыземістым століку, абкружаным чатырма фатэлямі, апрача закусак стаялі пляшка армянскага каньяку і дзве бутэлькі французскіх він. Каньяк, дарэчы, быў ужо адкаркаваны і гаспадар з адзіным пакуль сваім госцем — Адынцом — пакрысе яго папівалі.

Леанід Нілыч з нецярпеннем чакаў астатніх запрошаных, бо было ўжо сем гадзін вечара, а і сына і сяброўку ён настойліва прасіў прыходзіць не пазней за палову сёмай. Да таго ж ён забегаўся з самага ранку па справах, перажыў віншаванне на кафедры ад студэнтаў і выкладчыкаў, шматлікія званкі па мабільніку, дужа змарыўся і ўсур’ёз хацеў есці.

Валерый Адынец, наадварот, быў у самым бестрывожным душэўным стане, у настроі між іншым паспрачацца з імяніннікам, пафіласофстваваць. Яны сядзелі ўжо з гадзіну, і за гэты час не раз прыводзіў Адынец свайго гарачага сябра ў раздражненне, узнімаючы злабадзённыя, балючыя для мастака тэмы.

— Не гавары, чуеш, ніколі не гавары пры мне дрэнна пра простых людзей! — кіпяціўся Леанід Нілыч, ёрзаючы ў крэсле. — Яны нашмат за нас лепшыя хаця б тым, што цэняць сам працэс жыцця, а не выдумляюць розныя там карціны ды вершыкі. І ў гэтым іх сіла.

— У табе гаворыць нязжыты марксіст, ленінец, — падбаёдваў Валерый Віктаравіч суразмоўніка, — тыя таксама любілі рабочы люд. І да чаго далюбіліся? Тое, што адбылося восемдзесят гадоў таму, — гэта звычайнае паўстанне рабоў. З шэрагу тых, што ўспыхвалі тысячакроць за гісторыю чалавецтва. І заўваж, ніколі да дабра не даводзілі.

— Ды пры чым тут паўстанне! — абурыўся Леанід Нілыч. — Што ты абвастраеш увесь час!

— Я не абвастраю, а проста перасцерагаю цябе ад найтыповейшай памылкі інтэлігента — ад памылкі распусціць нюні і замілоўвацца рабацягамі. Не дай Бог!

— “Рабацягамі”, — перадражніў яго мастак. — І слова ж якое падабраў: абразлівае, прыніжальнае, грубае. А вядома табе, інтэлігент-разумнік, што на гэтых, як ты кажыш, рабацягах свет трымаецца. Бо якраз яны нясуць праз тысячагоддзі ўвесь вопыт рамёстваў, дзякуючы якім мы з табой не бегаем на чатырох лапах, а сядзім лютай зімой у цяпле і каньячок армянскі пацягваем. Пра гэта падумаў?!

— Ну-ну, — хітра прыжмурыўся Валерый Віктаравіч, прыгубіў каньяк.

— Нукае ён! — фыркнуў Леанід Нілыч і нервова зірнуў на наручны гадзіннік. — Я вунь, на што ўжо не беларучка, на хутары гадаваўся, з малалецтва ў баразну ўлягаў, а як тры гады таму паляцеў у мяне дзвярны замок, то не ведаў, як да яго падступіцца. Поркаўся, торкаўся — нават стары выняць нармальна не здолеў, не кажучы ўжо, каб новы замок урэзаць. І гэта я, які сотні скульптур наляпіў, тысячы палотнаў пэндзлем выпацкаў! А прыйшоў малады хлопец, слесар, і за паўгадзіны замок так прыладзіў, што залюбуешся. І прычым не лічыў гэта вялікай справаю, нейкай там творчасцю недасяжнай. Прыйшоў, зрабіў, атрымаў грошы і развітаўся…

— А потым узяў на тыя грошы чарніла, нажорся да ачмурэння і пачаў жонку за валасы цягаць ды дзяцей сваіх калашмаціць, — прадоўжыў за яго з’едлівы Адынец.

— Ды што ты ўсё апашляеш! — трэснуў кулаком па стале Пугач. — Зубаскал дзёўбаны. Я з ім усур’ёз гавару, а ён усё са шпількамі ды з падколачкамі… Ты ведаеш, што такое для цывілізаванага чалавека дзверы? Гэта не кусок дрэва памерамі метр на два, а цэлая філасофія. Дзверы — гэта шчыт, за якім пачынаецца духоўны свет чалавека. Дзверы — гэта інтым, сям’я, творчасць. Гэта тое, што свяцей за ўсё ахоўваецца грамадскімі законамі. З дзвярэй, калі хочаш знаць, сам чалавек пачынаецца.

— Чалавек пачынаецца знутры.

— Э не, браце! — усклікнуў Леанід Нілыч. — Нармальны чалавек пачынаецца з дома, з сям’і, з мамы з татам, што адмяжоўваюцца ад вірлівага свету тымі ж банальнымі дзвярыма. А іх прыдумалі, удасканалілі, данеслі да нас з глыбіні вякоў не мысляры, не навукоўцы, а рамеснікі, умельцы, майстры. І калі псуецца гэтая святая святых чалавецтва — дзверы, — то рамантаваць іх зноў жа бягуць простыя людзі. А мы, інтэлігентная погань, адно соплі жуём і хныкаем: “Памажыце!”

— Чаму ж ты так інтэлігентаў не любіш? — спытаўся Адынец, прывольней развальваючыся ў фатэлі. — Завошта ж тады мастаком стаў? Ішоў бы кайлом махаць.

— І пайду! — з запальчывасцю ўсклікнуў Нілыч і выплюхнуў у рот рэшткі каньяку. — І пайду, калі гэта спатрэбіцца. Не перажывай, я да мазольнай працы прывучаны. А інтэлігентаў не люблю таму, што кволы гэта народ, паршывы нейкі. Амаль усе неўротыкі, псіхапаты, шызафрэнікі і самагубцы з інтэлігенцкага асяроддзя выходзяць. А гэта гаворыць аккурат пра тое, што няправільна, непабожна яны жывуць. Няма ў іх унутранае гармоніі.

— Глядзі, у рабацяг яна завялікая, — саркастычна скрывіўся Валерый Віктаравіч,

— Вялікая не вялікая, а лепшая, чым у нас з табой, адназначна. — Нілыч пацягнуўся па пляшку каньяку, наліў сабе на донца і прапанаваў Адынцу; той адмовіўся. — Рабацяга ў пятлю палезе, адно калі дап’ецца да белай гарачкі. Таму што ў цвярозым стане ён да такой дураты не дадумаецца, для яго, простага чалавека, няма нічога даражэйшага за жыццё. Яго з работы звальняюць, яму зарплату не выплачваюць месяцамі, ад яго жонка сыходзіць — а ён нішто, ён бадзёры, жвавы і нават жыццярадасны. Ён пойдзе нап’ецца з таварышамі, ён будзе за п’янкай бэсціць і ўрад, які яго галечай мардуе, і жонку, што гуляе напрапалую, але ніколі не прыйдзе яму ў галаву легчы тварам да сцяны ў гнілой меланхоліі, а потым вены сабе парэзаць — маўляў, усе падлюганы і жыць з вамі я не жадаю. Не! — пляснуў далонню аб далонь мастак. — Ён людзей любіць, ён жыццём даражыць.

— Глупства! — з пыхлівай адназначнасцю сказаў Адынец. — Несусветнае глупства гародзіш. Па-першае, вены сабе ён не ўскрые таму, што ў яго мозгу звілін на гэта не стане, а зусім не з жыццялюбства, табой прыдуманага. Жывёліна таксама ніколі сябе не заб’е. Стоп! Не перабівай, — ускінуў руку Віктаравіч, калі Нілыч раскрыў рот запярэчыць. — Не перабівай, я цябе выслухоўваў… Дык вось. Па-другое, ён, рабацяга, любіць не жыццё ў тваім разуменні — з яго паэзіяй, жывапісам, хараством прыроды ды іншымі аздобамі. Не! Ён любіць сябе, а ўсё акаляючае для яго ёсць асяроддзем, з якім ён мусіць змагацца за выжыванне і з якога мусіць зубамі выдзіраць харч, жанчын і забавы шматстайныя. Канешне, ён сваё “я” шануе і ў цвярозым розуме на самагубства не пойдзе. Што ён — дурань, калі можна ўзяць пляшку ды паваліць Машку?

— О, як жа ты ўсё спрашчаеш! — ускінуў дагары рукі Пугач. — Як жа ты ўсё зводзіш да пошлага прымітывізму! Для цябе працоўны чалавек — гэта нейкае быдла, якое мусіць такіх разумнікаў, як мы, абслугоўваць…

— Я так не казаў.

— Не, якраз гэта ты ўвесь час і меў на ўвазе. Які абсурд! І гэта кажа чалавек, які сядзіць на мяккім крэсле, вырабленым рукамі рабочых; які п’е каньяк, зроблены з вінаграду, сабранага селянінам; які грэецца ў дваццаціградусны мароз у доме, узведзеным будаўніком. А дом гэты, між іншым, ацяпляецца качагарам, так — тым мурзатым качагарам, што дзяжурыць у бруднай кацельні цэлыя суткі дзеля таго, каб нам было ўтульна і цёпла…

— Згодны. Не гарачыся, Нілыч, не гарачыся… — прымірэнча пачаў Адынец. — Толькі не забывайся і ты, што крэсла гэтае мяккае спраектавана ў СКБ нейкім меланхалічным інтэлігентам; што вытворчасць і дастаўку да цябе каньяку арганізавалі людзі з вышэйшай адукацыяй; што чарцяжы і дома і кацельні таксама выкананы інжынерамі. А інакш гэта былі б не будынкі, а груда камення. І тварыў бы ты не ў выгоднай майстэрні, а сядзеў у пячоры і ў лепшым выпадку высякаў бы свае малюнкі на гранітных плітах.

— Ды ну цябе! — Нілыч нервова скубануў бараду і ўскочыў з крэсла. — Цябе не пераспрачаеш, казуіст дзёўбаны. — Ён падышоў да акна, прыціснуўся лбом да шыбы і пакрыўджана замаўчаў.

Адынец, ухмыляючыся ў вусы, спакойна сабе сядзеў і час ад часу падносіў да вуснаў кілішак.

Так прайшло хвіліны тры.

— Не, ну хіба яны не паршыўцы! — перарваў цішыню хрыплаваты голас Нілыча. — Гадзіну назад падысці папрасіў. І гэта, заўваж, не з пустой прыхамаці, а з нагоды майго дня нараджэння.

— А ты пазвані. У Марыны ж мабільнік ёсць.

— Не хачу, — бурклівым тонам адказаў Нілыч. — Мая справа запрасіць, арганізаваць закусь-выпіўку, а там — як ім заўгодна. А не прыйдуць, то і без іх пасядзім. Вось на злосць сёння нап’юся.

— Ды не перажывай ты так.

— А хто перажывае! — горда сказаў мастак, хоць у голасе яго пэўна чуліся і прыкрасць і крыўда.

Памаўчалі яшчэ некалькі хвілін, цягам якіх Нілыч не адыходзіў ад акна і паныла глядзеў на двор.

— Вось жа зіма сёлета: то мароз за дваццаць, то снегапады! І ніводнай адлігі яшчэ не было, — прамовіў нарэшце Леанід Нілыч.

— А навошта яны здаліся — адлігі? З імі адна нуда ды прастуда.

— Не. Я ж не кажу, што маразы і снег — дрэнна. Я проста дзіўлюся, што так рэдка бывае, каб…

Тут мілагучна запілікаў тэлефон, што вісеў на сцяне. Нілыч шпарка падышоў да яго, рыўком зняў трубку.

Званіла Марына Паспелава. Званок, як і прадчуваў Пугач, быў несуцяшальны: у Марыны захварэла дачка, і яна сёння не прыйдзе.

Усё гэта Леанід Нілыч выслухаў спакойна, зрэдку ўстаўляючы толькі “Так” і “Угу”. На развітанне пажадаў Марынінай дачцэ хутчэй папраўляцца і сказаў, што яшчэ патэлефануе.

— Ну што, Валер, пачнём памаліўшыся? — падміргнуў мастак прыяцелю, калі ўсаджваўся за стол.

— Сяргея чакаць не будзем? — Адынец пасунуў крэсла бліжэй да закусак.

— А навошта? — буркнуў Нілыч, спрытна адкаркоўваючы бутэльку белага віна. — Прыйдзе — нальём. А не — то яму ж горай. — Ён паўнютка наліў у келіхі. — Давай, брат, без тостаў, па-дзяжурнаму.

Яны чокнуліся, Нілыч імгненна асушыў свой фужэр і прагна накінуўся на ежу. Валерый Віктаравіч выпіў толькі палову налітага віна, узяў нож і відэлец. Еў ён паважна і нетаропка.

— Слухай, — сказаў Адынец праз колькі часу, — якую я нядаўна кнігу прачытаў.

— Валяй, — адобрыў яго гаспадар. Сам ён няспынна жаваў і накладваў на талерку новыя і новыя порцыі.

— “Псіхалагічныя развагі” нейкага Сакрасава. — Тут Віктаравіч шматзначна ўхмыльнуўся. — Сам я падобным чытвом не захапляюся і, тым болей, не трачу на яго грошай. Але ёсць у мяне супрацоўніца, якая завернута на эзатэрычнай літаратуры. Скупляе ўсё, што пад руку трапіцца, чытае запоем, шчыра ўсяму верыць і затым узахлёб распавядае кожнаму стрэчнаму пра чарговую “геніяльную” кнігу. — Адынец узяў келіх і дапіў рэшткі віна, выцер сурвэткай вусны і адкінуўся на спінку крэсла. — Дык вось, тыдзень таму прынесла яна мне гэтага Сакрасава і настойліва параіла яго пачытаць. Па праўдзе, узяў я тую кніжку толькі з ветлівасці, мяркуючы адно прагартаць. Але, неспадзявана для сябе, той жа ноччу прачытаў дарэшты. І ведаеш чаму?

— Ну? — гугнява спытаўся Пугач, бо быў з набітым ротам.

— Таму што не розумам аўтарскім захапіўся, а, наадварот, вучонай яго бязглуздасцю. Са мной такое бывае: крайне бяздарнае і крайне тупое прыцягвае мяне не меней, чым геніяльнае. Карацей, прыняўся я чытаць тыя “Псіхалагічныя развагі”, і напачатку яны нават мне спадабаліся. Не навізной думкі, канешне, а сваёй нязлоснасцю, неагрэсіўнасцю, калі хочаш. Пачаў аўтар добра: усе нашы беды, маўляў, унутры нас; жыццё не мяняеецца, а мяняецца наша яго ўспрыманне; калі мы светла настроены, то і свет паварочваецца да нас тварам; трэба любіць людзей, і тады яны цябе палюбяць… Словам, у такім духу на старонак дваццаць размазаў. Нават схемы маляваў у пацвярджэнне сваіх выкладак, будаваў графікі. Тут бы я, з-за банальнасці выказванняў, тыя “Псіхалагічныя развагі” адклаў і ціхамірна на іх забыўся, але заела мяне адна старонка. Пасля гэтай мяккай пасцелі, пасля гэтага шчадралюбнага кісялю раптам заяўляе аўтар, што не трэба, маўляў, чакаць, пакуль шчасце зваліцца з неба, а трэба самому сябе шчаслівым рабіць. Насцярожыўся я ад гэтых слоў спадара Сакрасава.

— Чаму? — здзівіўся Пугач. — Слушна кажа твой дзядзька: сам шчасце і заваёўвай.

— Ат, ну перабіваеш жа, Лёнь! Ты ж слухай, куды я схіляю.

— Валяй.

— Насцярожыўся я менавіта гэтаму рэзкаму пераходу — ад саладжавых слоў пра любасць і чалавечнасць да эга канкрэтнага чалавека. Як жа, думаю, ён будзе сябе шчаслівым рабіць? Паглядзім. — Адынец узяў скрылёк каўбасы і закінуў сабе ў рот; перажаваўшы, працягваў: — Стаў я чытаць уважлівей. І вось што пачуў. Абвяшчае гэты вельмішаноўны аўтар, гэты навуковец-псіхолаг, што чалавецтва можа быць шчаслівым толькі тады, калі кожны чалавек будзе шчаслівы. А таму, выводзіць Сакрасаў, трэба кожнаму паставіць сябе ў цэнтр светабудовы і змагацца за сябе ўсімі сіламі. Хітра! — усклікнуў тут Адынец. — Яшчэ больш зацікавіла мяне тая кніга. Чытаю далей і праз пару старонак натыкаюся на выснову, што для дасягнення асабістага шчасця любоў трэба разбіць на прыярытэты. Не любіць, маўляў, усіх і ўсё пароўну, а любіць так: найбольш — жанчыну, сваю жонку; крыху менш — сваіх дзяцей; яшчэ менш — бацькоў, яшчэ менш — родзічаў і бабуль-дзядуль; яшчэ менш — старонняга чалавека; і ўжо зусім мала — коцікаў-сабачак, птушак і раслінак. Як табе?

— Ну… — завагаўся мастак. — Мяркую, што ты тут нешта перагібаеш… альбо нечага не дагаворваеш…

— “Не дагаворваеш”! — ускінуўся суразмоўнік. — Ды тут, здаецца, спадар Сакрасаў усё дагаварыў. Да таго нават дагаварыўся, што Хрыстову любоў рассек на прыярытэты. Пасля гэтага я ўжо, можна сказаць, супакоіўся, бо здагадваўся, што будзе ў той кнізе далей. І не памыліўся. Карацей, сфармуляваўшы рэцэпт асабістага шчасця, аўтар заклікае нас браць у рукі зброю і за яго змагацца. Прычым заахвочвае нас тым, што, калі мы здабудзем асабістае шчасце, то ўнясём сваю лепту ў сусвет, зробім і яго шчаслівейшым. Але паколькі аўтар выставіў на пярэдні план каханне, то бок любоў самца да самкі, а па-навуковаму — палавую любоў, то адразу ж уявіліся мне шэрагі агрэсіўных самцоў, якія выйдуць на паляванне. Гэтакія шарэнгі фаласаў — непрыхільных, суровых, эгаістычных, да таго ж абнадзееных аўтарам, што гэтае паляванне ёсць святой справай прадаўжэння чалавечага роду. — Валерый Віктаравіч гадліва зморшчыўся. — Уяўляеш сабе, Лёнь, войска самцоў, кожны з якіх зараз рынецца здабываць сабе самку?

— А чаму ж не? Так і ёсць.

— Ага, так і ёсць, — кіўнуў Адынец. — Толькі аднаго не ўлічыў спадар аўтар, што кожны з гэтых ваяроў-фаласаў будзе старацца заваяваць сабе найпародзістую жанчыну. А паколькі такіх — пародзістых — далёка не сто працэнтаў, то ў гэтым працэсе будуць немінучымі сутыкненні паміж фаласамі, крывавая дзяльба — з мардабоем, панажоўшчынай, трупамі. І блаславенне на тое кровапраліццё дае не хто іншы, як спадар Сакрасаў, навуковец, кандыдат псіхалагічных навук. Крута?

Леанід Нілыч насуплена прамаўчаў і зірнуў на наручны гадзіннік. Адынец наліў сабе чырвонага віна, прамачыў горла і доўжыў:

— Што ж, я працягваў чытаць гэты навуковы трактат, хаця з пэўнага моманту меў толькі адно жаданне: узяць тую кнігу і адхвастаць ёй шаноўнага Сакрасава па шчаках. І, шчыра скажу, нават адчуў нейкую мазахісцкую асалоду, калі аўтар абвінаваціў праваслаўе ў бедным і гаротным жыцці рускага народа — што, маўляў, гэта з-за доўгацярпення, якое прывіваецца верай. Каб не цярпеў народ, а сам змагаўся за сваё шчасце, то, паводле Сакрасава, жыў бы ён цяпер куды багацей і самавіцей. Як табе? Але і гэта яшчэ не ўсё. Напрыканцы разышоўся паважаны аўтар да таго, што пачаў бэсціць не толькі праваслаўе, а і хрысціянства ўвогуле. Яно, кажа, вінаватае ў тым, што чалавецтва за апошнія дзве тысячы гадоў не дасягнула ўсеагульнага шчасця! І як апошнюю кропку ведаеш, што заляпіў?

— Ну?

— Што ідэя хрысціянства, аказваецца, мала чым адрозніваецца ад ідэі марксізму-ленінізму, таму што асноўныя палажэнні ў іх тоесныя. Так сцвярджае гэты пісака! І яшчэ: на ўсім працягу яго трактата праглядваецца нейкая нездаровая туга па язычніцтве. А іншым разам і прамым тэкстам гаворыць нам аўтар, што пры язычніцтве паважаліся жаданні чалавечага цела, а гэта здорава, гэта нармальна, гэта навукова абгрунтавана. Няблага б, паводле Сакрасава, і цяпер пераняць штосьці адтуль. І ўсё гэта, заўваж, ён раіць нам дзеля дасягнення ўсеагульнага росквіту чалавецтва. Не болей, не меней.

Валерый Віктаравіч дужа разгарачыўся за размоваю, а таму на гэты раз наліў сабе не віна, а ліманаду і з патоляй яго выпіў.

— Што я табе магу адказаць, — узяў слова Пугач. — Усё, здаецца, слушна ты выкладаеш… Аднак рэзка неяк, непрыхільна, аднабакова, губляючы аб’ектыўнасць. Адчуваецца, прабач, твая асабістая непрыязнасць да гэтага… як яго… Сакрасава. Нібы ён цябе асабіста пакрыўдзіў…

— Так! — зноў завёўся Валерый Віктаравіч. — Ён і ёсць асабісты мой вораг. Бо такім людзям трэба рукі паадбіваць, каб пісаць было не панадна. Ды ад такіх кніг проста смярдзіць сатанізмам, а спадар Сакрасаў ёсць найтыповейшы лжэпрарок, якіх у гісторыі чалавецтва было безліч. Яны заўсёды гладзенька ды мякенька пачыналі. І непрыкметна, няўзнак рабілі адно-адзінае адступленне, а іменна пераносілі цэнтр цяжару сусвету на чалавечае эга. І ўсё! — ускрыкнуў Адынец. — І гэтага было дастаткова, каб выклікаць на зямлі хаос, разбой, кровапраліццё. Дастаткова сказаць: ты, чалавек, ёсць бог і таму маеш права ўзяць усё пажаданае. Толькі бяда ў тым, Лёня, што жаданні заўжды ў нас завялікія, а пры адсутнасці крытэрыяў дабра і зла яны, жаданні, вядуць ізноў жа да плоймы ваяўнічых фаласаў, гатовых на ўсё, толькі каб быць шчаслівейшымі. Адсюль — і войны, і рэвалюцыі, і нават прыродныя катастрофы вынікаюць… Таму што прагны чалавек, непамерна прагны і амбіцыйны. І калі не правесці яму рысу дабра і зла, не абмежаваць у правах ды не застрашыць законамі, то ён шар зямны падарве. Хіба не для таго прыходзіў Хрыстос, каб даць нам арыенцір і, калі хочаш, апусціць з нябёс на зямлю? Каб сказаць: не ты, чалавек, ёсць Бог, а Я; на мяне і раўняйся. А калі няма гэтага раўнення, Нілыч, то тады — капец чалавецтву. Прынамсі ў тым выглядзе, у якім мы яго, чалавецтва, сабе ўяўляем. Без Бога людзі ёсць статкам, што бегае па зямлі ў пошуках пажывы, — не болей.

Валерый Віктаравіч заціх, чакаючы, што скажа сябар. Але Пугач быў не вельмі схільны зараз спрачацца. Ён надзьмута адмоўчваўся і час ад часу пазіраў на гадзіннік. Быў відавочна занепакоены тым, што сын кудысьці прапаў і не звоніць.

Нарэшце Леанід Нілыч устаў і сярдзіта захадзіў па пакоі, набіраючы па мабільніку нумар.

Яму доўга не адказвалі. Праўда, гудкоў праз сем на тым канцы лініі неспадзявана адгукнуліся.

— Ну ты што, зусім аскацініўся?! — раптам рыкнуў Пугач у трубку. — Колькі, я пытаюся, зараз часу і калі я цябе папрасіў падысці?! Га? Ды мне напляваць, што ты стаміўся! Стаміўся ён… Ты што, не мог пазваніць і сказаць? Табе не прыйшло ў галаву, што я хвалююся?! Не кажучы ўжо пра тое, што нармальны сын хаця б павіншаваў бацьку з днём нараджэння… Ах, ты ненармальны?! — Твар Нілыча зрабіўся барвовым. — Што?!. Ды як ты можаш так гаварыць! Сволач ты пасля гэтага! Ідзі ў задніцу! — Выкрыкнуўшы гэта, мастак узняў тэлефон над галавой, і Адынцу здалося, што ён мерыцца разбіць яго аб падлогу. Аднак, своечасова адумаўшыся, гаспадар шпурнуў мабільнік на мяккую канапу і, развар’яваны, затупаў па пакоі.

— Ну, які ж падлюган, га? — апеляваў Нілыч да сябра. — Чуў, Валерка? Яго ягамосць, аказваецца, спачываюць! У яго, аказваецца, настрою ісці сюды не было! Вось сволач! — Нілыч у шале то засоўваў, то вымаў рукі з кішэняў цеснай камізэлькі.

— Ды годзе табе, Лёнь. Мажліва, у хлопца праблемы, — суцяшаў яго сябар.

— Праблемы! А пазваніць ён не мог? — Пугач злосна вытарашчыўся на Валерыя Віктаравіча, быццам той у чым вінаваты. — У яго што, тэлефона няма?

І тут, ахоплены вокамгненным парывам, Леанід Нілыч падышоў да бара, рэзка адкрыў дзверцы і дастаў непачатую бутэльку гарэлкі. Дрыготкай рукой ён адкаркаваў яе на стале і, наўздзіў Адынцу, наліў сабе поўны фужэр “вогненнай”. Выпіў гэтую порцыю мастак секунды за тры і, абмяклы, апусціўся ў фатэль.

Такім чынам, Нілычаў дзень нараджэння быў непапраўна сапсаваны. Валерый Віктаравіч, які гэта добра ўразумеў, пасядзеў для прыліку яшчэ хвілін дваццаць, паразбаўляў нуду малазначнымі словамі і развітаўся.

…На двары было марозна, фанабэрыста ззяла поўня, надаючы краявіду прывідна-блакітныя тоны. Калі Адынец крочыў да найбліжэйшага прыпынку, было бязлюдна і ў навакольнай цішы снег рыпеў пад нагамі так, нібы каркаў стары груган.

24

Гэтым жа месяцовым вечарам, гадзін у адзінаццаць, бізнесовец Генадзь Марушкевіч вяртаўся з рэстарана дадому. Праўда, не зусім дамоў вёз яго асабісты вадзіцель Сашка. А яшчэ праўдзівей, зусім не дамоў, таму што на заднім сядзенні, акрамя самога Марушкевіча, сядзела расфуфыраная асоба — рэстаранная танцоўшчыца Альбіна. Бізнесовец мерыўся змястоўна правесці з ёй ноч, а таму кіраваў на сваю запасную кватэру, якая прызначалася акурат для такіх мерапрыемстваў. Ведалі пра гэтую кватэру толькі Генадзь і яго верны вадзіцель.

Сённяшні працоўны дзянёк стаўся зусім не шараговым для трыццаціпяцігадовага Марушкевіча. Бо менавіта сёння ён нарэшце вырашыў пытанне, якое таміла яго два гады: адцясніў ад справы Мішку Загорскага, таварыша, сакурсніка па інстытуце, з якім яны на пачатку дзевяностых заснавалі невялікую гандлёвую фірму. Хто ж тады мог прадбачыць, што справа пойдзе гэтак паспяхова, і з вечна галоднага нягеглага студэнта Генадзь Марушкевіч ператворыцца ў аднаго з буйнейшых бізнесоўцаў горада. Ну, буйнейшых не буйнейшых, а сур’ёзную кампанію сотавай сувязі ён узначальваў. Узначальваў, паўторымся, з сённяшняга дня, адцясніўшы ад справы свайго кампаньёна.

Цяпер можна ўздыхнуць прывольна. А то за апошнія два гады, калі іх бізнес стаў асабліва паспяховым і калі грошы да іх пацяклі небывалым патокам, нават адной ночы спакойна не паспаў Генадзь Марушкевіч, нават не паабедаў ні разу з апетытам. Бо апанавала яго жахлівае падазрэнне, што паквапіцца напарнік на агульныя грошы, і прыстрэляць яго, Марушкевіча, з якой-небудзь высокадакладнай зброі. Дальбог, ніякавата зрабілася. І стаў усур’ёз падумваць Генадзь, як бы гэта бязбольна адцясніць Мішку Загорскага ад карыта, ды каб без шуму, без страляніны, па-добраму. І распрацаваў ён план, якому б і ваенныя стратэгі пазайздросцілі.

Карацей кажучы, роўна тыдзень таму выклікаў лепшы сябар і паплечнік Мішку ў парк на “важную размову” і на шпацыры, пад ацярушанымі снегам хвоямі, выклаў яму ўсе свае козыры. Даваў Марушкевіч Загорскаму добрага адступнога — на тыя грошы хоць новую кампанію адкрывай. А калі раптам, налёг на гэтыя словы Генадзь, той не захоча, то… І раскрыў папку з копіяй дакументаў, ад выгляду якіх прыяцель і знячэвіўся, і збянтэжыўся, і памякчэў раптам. А каб зусім яго супакоіць, дадаў Генадзь, што арыгіналы гэтых дакуменцікаў ляжаць у надзейным месцы і што аднаму знанаму юрысту даручана імі ў хуткім часе заняцца… Дарэчы, у тым жа месцы і касета адна прытулілася, дзе выдатны сем’янін, бацька траіх дзяцей Міхась Загорскі займаецца вядомымі справункамі з не зусім паўналетнімі асобамі… Але гэта ўжо больш для ягонай жонкі.

Даў Марушкевіч свайму таварышу на роздумы і на падрыхтоўку “адступных” папер усяго толькі тыдзень. І вось сёння, на вялікую яго ўсцеху, усё было скончана. Менавіта з гэтай нагоды і застольнічаў толькі што Генадзь ва ўлюбёным сваім ціхім рэстаранчыку, акурат таму і вёз адтуль танцоўшчыцу Альбіну, на якую пару тыдняў таму паклаў сваё блудлівае вока.

Дзяўчына была не зломак: высокая, худая, неверагодна рухавая, чорнавалосая, з вузкімі сцёгнамі — такія заўсёды, з незапомных часоў хвалявалі ўяўленне Генадзя Марушкевіча. Аднак менавіта такія да нядаўняга часу і былі для яго недаступныя. Уся бяда ў тым, што Марушкевічаў рост быў усяго 161 см, а фігура — не раўнуючы як у бегемота: без таліі, з тоўстым, віслым задам. Да таго ж — шчакасты твар і маленькія невыразныя вочкі… А яшчэ пацеў Генадзь так, што ніякія дэзадаранты не дапамагалі. І гэтак з самага дзяцінства. Калі разбітныя яго равеснікі ўвіхаліся каля фігурыстых і высокіх аднакласніц, ці не крыўдна было Генадзю? Калі Віцька Махноў, сужыцель па інстытуцкім інтэрнаце, заядла вадзіў у іх пакой даўганогіх путан, ці не балюча было Генадзю? А калі жонка таго ж Мішкі Загорскага Алена мае знешнасць топ-мадэлі, а яго, Марушкевіча, Олька — няўклюднай каровы?..

Яшчэ да замужжа Олька здавалася Генадзю (ажаніўся ён рана — у дваццаць адзін год) зусім нават ніштаватай жанчынаю. І талія была, і формы цела выразныя, і з твару сімпатычная… Але як толькі нарадзіла яму дзвюх дачок, то і распаўзлася данельга. Апошнія пяць гадоў неверагодна саромеўся Генадзь ейных тоўстых ног, празмерных грудзей і рэдкіх, нібы павыскубаных валасоў. Перастаў з ёй бываць на людзях… Ужо два гады як не жыве ён з Вольгай, як павінен жыць з жонкай муж. Адно што з-за дзяцей не развёўся. Жыве яна ў яго асабняку, нібы прыслуга, і даўно не дае ёй Генадзь справаздач аб сваіх запозненых вяртаннях дамоў ці наогул начных адстутнасцях. Іх спальні знаходзяцца на розных паверхах.

Многа нацярпеўся з-за сваёй мешкаватай знешнасці Генадзь Марушкевіч ад пекных, высокіх і стройных жанчын, якія доўгія, пакутліва доўгія гады былі для яго недасяжнай мараю. Багата згрыз сабе ногцяў ад злосці. Але ж прыйшло і на яго вуліцу свята, і ўжо тры гады як становішча на любоўным фронце кардынальна змянілася. Бо перайшоў Генадзь Марушкевіч у статус буйнога бізнесоўца і ўплывовага чалавека, а такіх, незалежна ад знешнасці, шануюць жанчыны ўсіх масцей і гатункаў.

Нарэшце змог ён пераадолець абрыдлы дзіцячы комплекс перад высокімі прыгажунямі і цяпер ужо ён іх выбірае, ён ім загадвае, ён імі валадарыць бязмерна! Вось і даўганогая дваццацігадовая Альбіна, што яшчэ гадзіну таму звівалася на сцэне пад юрлівымі позіркамі мужыкоў, неўзабаве будзе звівацца і стагнаць у ягоных абдоймах, пад яго пяціпудовай вагою. Асабліва цешыла Марушкевічава самалюбства тое, што яго будучая партнёрка амаль на галаву за яго вышэйшая. Бач ты, вышэйшая, а едзе з ім, пузатым карлікам, а не з нейкім маладым атлетам, якіх, дарэчы, сёння ў рэстаране не бракавала!

Плаўна пагойдваючыся на мяккім сядзенні, Генадзь раз-пораз адабральна трапаў Альбіну па плячы, гаварыў пошлыя пусцяковіны і пад дзявочыя хіхіканні прайграваў у галаве палка-фантастычныя хітраспляценні сённяшняй ночы. Сальная дурнаватая ўхмылка крывіла яго фізяномію. Гэта быў адзін з лепшых яго дзён на зямлі…

Яны доўга вырульвалі паміж нягеглых пяціпавярховак, пакуль заехалі ў патрэбны двор. Варта сказаць, што сваю кватэру спатканняў Марушкевіч наўмысна купіў у закінутым і нерэспектабельным раёне, у нязграбнай блочнай “хрушчоўцы”. І не толькі дзеля канспірацыі. Ён любіў назіраць ашаламленне чарговай сяброўкі, калі яна, падняўшыся на трэці паверх па запляванай вузкай лесвіцы, пранікала за аблезлыя шэрыя дзверы і раптам трапляла ў неверагодную раскошу. Таемная кватэра Генадзя Марушкевіча складалася з двух- і трохпакаёўкі, хітра злучаных паміж сабою, перапланавыных выбітным архітэктарам і абсталяваных вопытным дызайнерам. Пераходы з пакоя ў пакой там былі выкананы ў выглядзе арак, і кожнае памяшканне, без перабольшвання, можна было назваць шэдэўральным — настолькі густоўна там спалучаліся колеры сцен, узоры паркету, мэбля і насценныя аздобы. А гонарам Генадзя была ванная, зробленая па сусветных стандартах — з падагрэвам падлогі, з душам, што рэгуляваўся электронікай, з невялікім басейнам. Бізнесовец дужа любіў пялёхкацца тут з кім-небудзь на пару.

…З машыны яны вылузаліся моўчкі. Марушкевіч не даў указанняў вадзіцелю — Сашка і так знаў, што назаўтра, роўна ў сем гадзін раніцы, ён павінен стаяць з гарачым маторам пад вокнамі, каб павезці дадому дзяўчыну, а затым вярнуцца па гаспадара. Так у іх было заведзена. Калі ж меркаваліся якія змяненні, то Генадзь сам іх папярэдне даводзіў.

Сёння яны не пад’ехалі, як звычайна, да самага пад’езда, таму што, пасля пазаўчарашняй завірухі, двор быў завалены гурбамі. Усцяж пад’ездаў была прабіта вузкая дарожка, па якой магла ехаць толькі адна машына. А паколькі перад іхнім №4, што з’яўляўся апошнім у гэтым доме, ужо стаяў легкавік, то Генадзь загадаў вадзіцелю не заязджаць на згаданую дарожку, а спыніцца ад яе метрах у дзесяці.

І зараз, адправіўшы машыну, Марушкевіч з Альбінай, што трымала яго пад локаць, зухавата пакрочыў наўскос двара да свайго пад’езда. Дыміў цыгарэтай.

Двор быў пустэльны, пратаптаная сцяжынка павіхляла між сумётаў, абагнула купку сметнікаў, уперлася ў металічны гараж інваліда і пайшла паўз яго. І тут з-за рага гаража вынырнула цьмяная мужчынская постаць, а хрыпаты голас ціха, але разборліва скамандаваў:

— Стаяць! Хто крыкне — кішкі павыпускаю.

Ад гэтых слоў душа Марушкевіча сышла кудысці ў трыбух, далоні па-здрадніцку ўспацелі, а ў самае вуха нехта нібы шапнуў: “Загорскі навёў. Гэта капец”. І трэба ж было так па-шкалярску папасціся: паблізу — ні душы, гараж надзейна адгароджваў іх ад акон пяціпавярхоўкі, шэраг сметніц затуляў іх ад суседняга дома. У голасе ж незнаёмца, апрача гартаннага каўказскага маўлення, выразна прагучалі бязлітасныя, крыважэрныя ноты.

Пасля яго вокрыку, ад неспадзеўкі, Марушкевічава сяброўка віскнула і шарахнулася ўбок.

— Маўчаць! — прыглушана рыкнуў нападнік і вышмаргнуў з-за пазухі пісталет, на рулі якога выразна зіхатнула цыліндрычнае падаўжэнне.

Альбіна больш не ўскрыквала, а з нечаканай моцай учапілася ў плячо Марушкевіча.

“Гэта капец”, — яшчэ раз шапнуў нехта ў Генадзева вуха, і на памяць прыйшоў вобраз састарэлай маці, якая ўжо, мусіць, ніколі не пабачыць свайго сына. На міг стала балюча ад таго, што якраз сёння Генадзь запланаваў з’ездзіць на выхадныя да яе, у вёску. Ён, увогуле, даўно думае перавезці старую ў горад…

— Зараз, мужык, слухай уважліва, — вярнуў яго да рэчаіснасці каўказец і зрабіў пару крокаў да сваіх ахвяр. — Гэтая штука страляе без трэску. І не дай вам алах мяне раззлаваць.

Цяпер Марушкевіч мог разгледзець, што ў нападніка была шырокая чорная барада, якая злівалася з цёмнай зімовай курткай. Цёмнымі былі і штаны мужыка, і боты, і шапка, насунутая на самыя вочы. Была відна толькі частка твару — ад выліц да запалых вачніц; кантрастуючы з барадой і шапкай, яна ўражвала сваёй нездаровай, прывіднай бледнасцю.

— Калі тарганецца твая лярва, — указаў каўказец пісталетам на Альбіну, — то першая куля — табе ў галаву. Зразумеў?

— Угу, — адно мыкнуў Генадзь, бо ад страху заняло голас.

— А цяпер — даставай партманэ. — Ліхадзей навёў пісталет яму ў твар. — І ўсё з кішэняў. Хутчэй! — У апошніх словах Генадзю пачулася нейкая хваравітая злосць.

— Ага… канешне… зараз… — вярнулася да яго мова. — Усё аддам… зараз… — Марушкевіч заваждаўся ў нагруднай кішэні, таму што праклятае партманэ за штосьці зачапілася, захрасла. — Усё… усё аддам… — Нарэшце партманэ было вышмаргнута і Генадзь, акрылены подленькай радасцю, працягнуў яго незнаёмцу і нават, адштурхнуўшы Альбіну, пасунуўся ў яго бок…

— Стаяць! — напаўголасу гаркнуў той. — Стаяць, а то развалю чэрап!

— Дык я ж… я толькі хацеў аддаць… — апраўдваўся працяты жахам бізнесовец. — Вы ж самі сказалі…

— Замаўчы, смярдзючы ішак! Замаўчы! — сыкнуў скрозь зубы каўказец і наблізіў рулю да Марушкевічавага твару. — Партманэ — на снег.

— Куды? — затрапятаў Генадзь.

— На снег, аслінае вымя! Пад ногі, пад ногі сабе кідай!

Партманэ паляцела на снег каля Марушкевіча.

— А цяпер: гадзіннік, пярсцёнкі, бразготкі — на снег! — загадаў нападнік раз’юшаным голасам. — Варушыся!

Дрыготкімі пальцамі стаў здымаць Генадзь пярсцёнкі, нашыйны залаты ланцужок з медальёнам, бранзалет з тоўстага запясця. Усё паляцела да кучы.

— Усё дастаў? — з пагрозлівай падазронасцю запытаўся каўказец.

— Усё… здаецца, усё… далібог… — залепятаў Марушкевіч. — Ды бярыце… мне ж не шкада… бярыце… — Ён з маладушнай дагодлівасцю паказваў рукой на дол.

Пра Альбіну яны як быццам забыліся. Дзяўчына стаяла за Генадзевай спінай і з нямым спалохам глядзела на гэтую сцэну.

— Зараз рабі тры крокі да мяне, — сказаў нападнік.

— Да вас?

— Хутчэй, смярдзюк!

Марушкевіч зрабіў тры крокі, пераступіўшы праз кашалёк і аздобы.

— Паварочвайся тварам да сваёй лярвы. Ну!

Марушкевіч павярнуўся.

— Расшпільвай шырынку, — вылецеў выразны загад.

Аднак Генадзь не даў веры вушам:

— Што?..

— Шырынку расшпільвай, — больш-менш спакойна паўтарыў ліхадзей.

Бізнесовец управіўся з гузікамі штаноў.

— Даставай прычындалы і мачыся на партманэ.

Ад гэтых слоў Марушкевіча, незважаючы на нежартоўны страх смерці, перасмыкнула. Ён зірнуў на Альбіну, якая стаяла ад яго кроках у пяці, — стаяла, гадліва адвярнуўшы галаву ўбок.

— А н-нав-вошта? — заікаста пралапатаў няшчасны.

Але не паспеў ён закрыць рот, як нападнік падскочыў да яго і выцяў паміж лапатак нечым надзвычай каляным. Ад гэтага ўдару ўздоўж хрыбетніка нібы прабег ток і стрэльнуў у паясніцу. Ногі абнядужалі. Аднак да прытомнасці бізнесоўца вярнула сцюдзёная сталь рулі, што вярэдліва ўперлася ў шыю.

— Мачыся, дзярмо, роўна на партманэ. Ну! — прашыпеў на самае вуха няўмольны загад. — Мачыся! — І руля ўтулілася ў пухлую шыю Марушкевіча.

Не жывы не мёртвы, спраўляў Генадзь малую патрэбу на свае грошы, пярсцёнкі, залаты ланцужок і бранзалет.

Як на бяду, мачы аказалася замнога, і ён хвіліны дзве прастаяў за гэтым звышынтымным заняткам, павернуты тварам да пекнай Альбіны,

Прычым недзе на сярэдзіне справы каўказец, згледзеўшы, як сарамліва дзяўчына адварочвае галаву, скамандаваў:

— Гэй ты, даўганогая! А ну глядзець на свайго хахаля!

Тая не паслухалася. І тады Марушкевіч атрымаў паўторны ўдар ручкай пісталета паміж лапатак і пачуў загад:

— А ну скажы ёй, каб не адварочвала рыла! Ну! — І руля яшчэ мацней убілася ў Генадзеву шыю.

— Глядзі сюды, курва! — з нечаканым для сябе шалам выгукнуў бізнесовец; аднак голас выйшаў не так пагрозным, як тонкім і баязліва надрыўным. — Глядзі, чуеш, глядзі на мяне, б…дзь, а то вірлы павыдзіраю!

Альбіна з непрытоенай агідай павярнулася тварам да Генадзя і ўтаропіла вочы ў раён ягонай шырынкі. “Прыб’ю за гэта скаціну!” — варухнулася ў Марушкевічавай галаве помслівая думка.

Балазе ён хутка закончыў.

— Цяпер — збіраць усё назад! — скамандаваў ліхадзей.

— Што збіраць? — шчыра не даўмеўся бізнесовец і атрымаў трэці ўдар паміж лапатак.

— Жывей, падла, збірай свае манаткі са снегу!

— А!.. канешне… я проста адразу не зразумеў… — Марушкевіч паслухмяна нагнуўся і пад нязводным позіркам Альбіны, пад наглядам каўказца стаў збіраць абгаджаныя рэчы. Слізкія ад падмерзлай мачы, яны выпадалі з рук, бізнесмен ізноў згінаўся і падымаў іх.

— Што стаіш, як ішак! — рыкнуў на яго нападнік, калі Генадзь урэшце сабраў свае рэчы з долу. — Вяртай усё туды, дзе было. Даю табе дзве хвіліны.

Марушкевіч ліхаманкава стаў нацягваць спруцянелы ланцужок на шыю, насоўваць пярсцёнак на палец, а бранзалет — на руку… Як ні дзіўна, у дзве хвіліны ён уклаўся.

І тут жа прагучала новая каманда ліхадзея:

— Станавіся на карачкі і паўзі, смярдзюк, да свайго пад’езда. Хвіліна табе. Час пайшоў.

Бізнесовец бухнуўся наўсколенцы і папоўз.

Каўказец саступіў яму дарогу, адышоў у глыбейшы снег. Але пісталет увесь час быў нацэлены Марушкевічу ў галаву.

— Хвіліна табе, свіння! — нагадаў каўказец, калі няшчасны валокся міма. — І не падумай устаць на дзве лапы. Мамай клянуся, прыстрэлю!

— Ды не… я ш-што ж… я-я чэсна… — мармытаў Генадзь, таропка перабіраючы скалелымі рукамі.

Завярнуў за рог гаража. Да пад’езда было метраў сем. Не так і далёка. Але шлях стаўся пакутным: канечнасці ацяжэлі — быццам у кашмарным сне, у тым кожнаму вядомым сне, калі ўцякаеш ад пякельнай пачварыны, а ногі западаюць у вязкі грунт. Да таго ж ён увесь час страшэнна баяўся кулі. Так, бязгучнай смертаноснай кулі, якая з лёгкасцю разарве і кажух, і пінжак, і кашулю, якая са смакам увойдзе ў цела. Ад гэтага жахлівага прадчування смылела спіна — смылела пад левай лапаткай…

Ужо перад самым пад’ездам ён трапіў у бітае шкліва, распароў правыя кісць і калена. Прычым у кісці асколак так і захрас. Але гэта Марушкевіч выявіў ужо пазней, значна пазней… Пад прыцэлам каўказца ён не адчваў болю.

І яшчэ: дужа няёмка было паднімацца на карачках на заледзянелы высокі ганак. Два разы бізнесовец кучай з яго зваліўся. І кожнага разу думаў, што гэта канец. Акрамя таго, у гэты момант з суседняга пад’езда нехта выйшаў і знерухомеў на ганку, напэўна цікуючы за няшчасным Марушкевічам. Бізнесовец не бачыў гэтага выпадковага чалавека, але ўсёй душой узненавідзеў за тое, што той доўга, да непрыстойнасці доўга глядзеў на яго мучэнні. Яму нават здалося, што гэты пільны цікаўны позірк замінае ўзбіцца на ганак…

О, з якой палёгкай і радасцю заваліўся ён у чэрава пад’езда. Але гэта яшчэ не ўсё! Трэба было бегчы, спрытна бегчы на трэці паверх — каб незнаёмец не нагнаў яго тут са сваім пісталетам… Аднак сілы сталі пакідаць Генадзя: ногі нібы адняліся, ён не здолеў на іх устаць. Як сляпое кацянё, поўзаў ён у цёмным пад’ездзе, натыкаўся на муры, на батарэі ацяплення, на дзверы… Дзверы! За імі смерць! У роспачы схапіўся Генадзь за ручку дзвярэй, сутаргава сцяў яе пальцамі. Усё яшчэ ўкленчаны, адхіліўся ўсім корпусам назад… Але позна! — дзверы ўжо цягнулі знадворку. Няўмольна, неадхільна цягнулі на сябе… Марушкевіч не мог супрацьстаяць гэтай вонкавай сіле. Ён жаласна застагнаў і, ад чарговага рыўка, паваліўся на парог…

— Генадзь Кірылыч! Генадзь Кірылыч, як вы?! — у пройме чорнай зданню стаяла Альбіна.

— У-у-у… — толькі і змог ён вымавіць у адказ.

— Трэба вызваць міліцыю, Генадзь Кірылыч… Вось ваш пярсцёнак… на снезе… я падабрала… Давайце ўставаць…. Генадзь Кірылыч… — скрозь каламутную павалоку бяспамяцтва даляталі да Марушкевіча асобныя Альбініны фразы.

Генадзь адчуваў, як настойлівыя рукі варушаць яго, мнуць, сіляцца перасунуць…

Гэта было апошняе, што ён адчуваў за сённяшні дзень.

25

Ужо тры гадзіны Света Стрэчань не знаходзіла сабе месца. Яна то нервова крочыла па пакоі, то сядала ў крэсла і спрабавала чытаць, то ўскаквала з яго і падбягала да акна, за якім царавала глыбокая зімовая ноч. Акно выходзіла на несамавіты завулачак, які і ўдзень быў амаль заўсёды пусты. Па другі яго бок цягнулася высокая бетонная агароджа фармацэўтычных складоў. Толькі зрэдчас завулак асвятляўся фарамі аўтамабіляў. І кожнага разу Света ўздрыгвала, прыціскалася тварам да шыбы і ўзіралася-ўслухоўвалася ў прадонне лютаўскай ночы. Яна чакала Сяргея.

Рэшткі студзеня і палова лютага прайшлі ў яе пад знакам кахання. Яны не прайшлі — праляцелі імкліва і незаўважна. Адно што занатавалася ў памяці — гэта белазубая ўсмешка дарагога твару, гарачыня яго вуснаў і напорыстая сіла мужчынскіх рук, ад якой яна раставала і млела, ад якой не было паратунку.

Калі, ужо на трэцім спатканні, ён уладарна абхапіў яе стан і прыцягнуў да сябе ў паўзмроку пад’езда, Света ўпершыню за жыццё адчула неверагодна салодкую слабасць, тую слабасць, у якой яна сабе не належала. Ён рабіў тады з ёй усё што хацеў, і захаці ён большага, зажадай ён яе да апошняй мяжы, Света б не змагла супрацьстаяць. І гэта яна, якая ніколі не губляла галавы з хлопцамі, да якой ніхто так блізка не падступаўся!

Што гэта, пыталася ў сябе дзяўчына наступнага дня, — каханне, страсць, ачмурэнне? І не знаходзіла вызначэння таму пачуццю на роднай мове. А толькі да болю памяталі яе душа і цела сляды вечаровых пацалункаў на шыі, вуснах, валасах, мочках вушэй; памяталі ласкавыя і разам з тым нахабна-бессаромныя далоні Сяргея, што валадарылі над ёй цэлыя паўгадзіны…

Пасля таго яны сустракаліся праз два, праз тры дні, і кожнага разу іх спатканні заканчваліся палкімі абдымкамі ў нетрах яе пад’езда. Праўда, гаварыліся там і словы, але словы былі адно дадаткам да таго важнага і неадхільнага, да таго неўтаймоўнага дзейства, што адбывалася паміж імі. Ён быў смелы з ёй, вельмі смелы… Але, дзіўна, ніводнае яго дзеянне не абражала дзявочай цнатлівай годнасці, а наўсперач, было прыемным і міжволі хацелася яго паўтарэння… Чаго ніколі не было пры сустрэчах з ранейшымі яе кавалерамі: пасля пацалункаў некаторых з іх карцела выцерці хусткаю вусны ці прапаласкаць рот. Не тое — Сяргей. Гэты мужны валявы твар з невялічкім шрамам над левым брывом! Яна так любіла адшукваць у цемры і цалаваць той шрам. А мяккасць яго светлых валасоў, якую Света адчувала на сваёй шчацэ, калі Сяргей прыпадаў вуснамі да яе шыі…

У гэтым чароўным сне прамінула тры тыдні. І зусім не здзівілася Света, калі Сяргей сказаў, што прыйдзе да яе сёння ўночы. Ён сказаў як бы безапеляцыйна, ведаючы, што адмовы быць не магло. Яна нічога не адказала, а толькі з сарамлівай пакорлівасцю зірнула яму ў вочы. Яна не ведала, што гаварыць. І тут ён залез у сваю сумку і дастаў поліэтыленавы непразрысты пакунак. Працягнуў Свеце.

— Гэта лесвіца, Свецік. — І, вывудзіўшы з пакунка вяровачны скрутак з танюткімі драўлянымі планкамі, паказаў пятлю, якую трэба будзе зашмаргнуць за батарэі ацяплення. — А палове другой я ў цябе. Зможаш расчыніць акно?

— Змагу.

…Лесвіца ўжо шмат разоў раскладвалася, правяралася і зноў згортвалася ў скрутак узрушанай Светай. Часам яе апаноўваў сумнеў, ці вытрымае гэтая з выгляду нетрывалая вяроўка Сяргея. А часам ахоплівала трывога: што калі ён проста пажартаваў, што калі ён не прыйдзе? Вядома ж, не прыйдзе! Каму можа замануцца лезці ў пятнаццаць градусаў марозу па вяровачнай лесвіцы? І навошта, калі можна бясшумна адчыніць дзверы? Мама б і так не пачула, бо апошнія два тыдні прымае снатворнае. Нейкая недарэчнасць, глупства…

І тут жа ўяўлялася ёй, як пераваліць хвілінная стрэлка за палову другой, наблізіцца да трох, пяройдзе і гэтую адзнаку, а яна, няшчасная, будзе сядзець і чакаць. Потым заплача, будзе шарахацца па пакоі як апантаная. І гэтак усю ноч, таму што не зможа ўжо заснуць. А заўтра Сяргей не пазвоніць, не пазвоніць і паслязаўтра… Страх ахінаў яе душу чорным крыллем: не пазвоніць! Здавалася, нічога страшнейшага не можа здарыцца на белым свеце. Што яна будзе тады рабіць?! Ён і адраса свайго не пакінуў, ён тэлефануе, калі яму ўздумаецца, ён прыходзіць, калі пажадае. А яна стала яго рабой. Яна без яго не можа…

Свецін пагляд безуважна слізгаў па рэчах, якія зараз здаваліся чужымі. Вось пісьмовы стол, дзе яна ўжо гадоў дванаццаць рыхтуе хатнія заданні; вось утульны фатэль, у якім яна любіць слухаць магнітолу; вось кніжная паліца, з якой яна часцяком дастае штось пачытаць; карціна над ложкам са смешнымі зверанятамі… Але ўсё гэта не мае зараз для яе ніякай каштоўнасці, усё гэта — тлен, калі не прыйдзе яе каханы.

Дзяўчына нясмела падняла вочы на насценны гадзіннік: дваццаць пяць хвілін на другую. О, Божа! Яшчэ пяць хвілін, і ейнае сэрца не вытрымае. Яно і цяпер калоціцца так, што вось-вось грудную клетку разломіць…

І тут Света ўспомніла, што не заперла дзверы на зашчапку, як прасіў Сяргей. Яна стрымгалоў кінулася да іх, замкнула. Затым адамкнула, высунула галаву ў калідор, прыслухалася. Ціха. Уваход у залу, дзе спачывае Нэля Аляксандраўна, знаходзіўся ў іншым канцы калідора. Але дзверы ў залу (так здалося дзяўчыне) на гэты раз прыадчынены. Так, прыадчынены на некалькі сантыметраў. Трэба падкрасціся і зачыніць! Не, не, не… няма болей часу.

Света зноўку закрыла свае дзверы, засунула зашчапку. Да паловы другой заставалася каля дзвюх хвілін. “Ён не прыйдзе!” — чамусьці ўпэўнена стукнула ў галаве. “Як не прыйдзе! — ледзь не ўскрыкнула Света, нібы звярталася да нейкага рэальнага апанента. — Як жа не прыйдзе!!” Але ціша была ёй адказам. Толькі мерна цікаў гадзіннік.

Дзяўчына падбегла да акна. Завулак патанаў у начным прадонні. Ані гуку, ані руху ўнізе. Яна здранцвела прыпала да шыбы шчакою і прастаяла так богведама колькі часу. Яна не хацела паварочваць галавы да гадзінніка, бо баялася звар’яцець ад адчаю. Але раптам завулак азарыла святло фар: нейкі аўтамабіль набліжаўся справа. Так, легкавік прашорхаў паўз яе акно. Аднак не прытармазіў, не спыніўся… І зноў вярнулася цішыня. Хацелася плакаць ад крыўды.

Стрымліваючы рыданні, дзяўчына дабегла да тахты, павалілася на яе ніцма. Але нервовая сіла тут жа прымусіла яе сесці. Сесці і ўслухоўвацца. А над галавой цікаў няўмольны гадзіннік. Колькі ж паказвае гэты кат? Света адкінулася на локці і паглядзела дагары: трыццаць сем хвілін на другую!

Лёгенька бразнула шыба акна. Ад гэтага раптоўнага гуку сэрца выкінула ў артэрыі велізарную порцыю крыві, і рукі на імгненне знямелі. Затым знямелі і ногі. На шчасце, гэта доўжылася якую секунду, і неўзабаве Света была ля акна. Яна ўставала на дыбачкі, казеліла вочы ўніз, але, вядома ж, нікога там не ўбачыла. Трэба было высунуцца на вуліцу, а для таго адчыніць створкі. З гэтым дзяўчына справілася спорна, бо папярэдне колькі разоў прарэпеціравала — для чаго давялося акуратна паддзець нажом уцяпляльныя палосы паперы, ададраць іх ад клею.

Холадам абдало яе твар, рукі і грудзі пад хатнім халацікам. Света вынікнула ледзь не па пояс: пад акном стаяў чалавек у цемнай шапцы і, наколькі было відаць, цёмнай форме. Ён падняў да яе твар і моўчкі ўзмахнуў рукой. Гэта Сяргей.

Хутка лесвіца была спушчана долу, і ён спрытна стаў паднімацца. Аднак, калі начны верхалаз дасягнуў падаконніка, Света адчула страх. Яна не зразумела яго прычыну, але машынальна кінулася ад акна да дзвярэй, ліхаманкава праверыла зашчапку. Прыпала вухам да шчыта. Але ўсё заглушалі ўдары ўласнага сэрца. Дзяўчына зноў шарахнулася да акна. У гэты міг Сяргей бясшумна саскочыў на падлогу. Затым яны разам, вельмі дбайна і асцярожліва, зачынілі створкі, апусцілі ніжнія засаўкі, пакінуўшы незашчэпленымі верхнія.

Сяргей быў у цёмнай камуфляжнай форме вайскоўца, у вязанай чорнай шапцы. Усё гэта ён скінуў на крэсла. На ім аказаўся сіні шарсцяны світэр, сінія спартыўныя штаны.

Ён падышоў да яе, мякка абняў і цмокнуў у шчаку.

— У цябе ў шафе многа адзення? — шапнуў ён на самае вуха, вокамгненна агледзеўшы пакой.

— А што? — здзівілася дзяўчына.

— Калі раптам будзе стук у дзверы, то я шмыгну туды. — Ён падышоў да шафы, ціхенька адчыніў дзверцы і зазірнуў унутр. — Нармальна. Давай, Свецік, сюды маю вопратку сунем.

Света ўзяла ягоныя штаны і куртку, панесла да шафы. Павесіла. Сяргей тым часам важдаўся за яе спінай.

Дзяўчына зачыніла створку, павярнулася і абамлела: ён стаяў перад ёй у адной майцы, стаяў амаль усутык. Света разгублена знерухомела і зірнула яму ў вочы. І тут, толькі зараз, да яе дарэшты дайшло, што гэта не жарты, што зараз, мо праз пару хвілін, здарыцца тое, пра што патаемна марыць кожная дзяўчына з незапомных часоў. Але чаму ж так страшна? Чаму ж так стала няёмка, калі ўсе праз гэта праходзяць? Не, ужо лепей яно здарыцца зараз, у дваццаць гадоў, а не пазней, — з каханым, вельмі ёй каханым чалавекам…

І ён, нібы апярэджваючы Свеціны палахлівыя думкі, абхапіў яе за талію і моцна не прыцягнуў — кінуў на сябе так, што яна ўстала на дыбачкі. Прыпаў да ейных вуснаў сваімі. Ён туліў яе з такой сілай, што Свеціны грудзі расплыліся па яго мускулістых грудзях, дзявочы жывот адчуваў на сабе кубікі яго прэса…

— Я кахаю цябе. — Каб сказаць гэтыя словы, ён на міг адарваўся ад яе вуснаў. — Любая… — І прынік, горача прынік зноўку.

Гэтая гарачыня праз шыю, грудзі, жывот папаўзла ўніз па Свеціным целе. І тут яна адчула, што Сяргеевы рукі, якія раней былі на яе таліі, ужо гладзяць клубы, прычым арудуюць не па халаце, а пад ім, па саменькім целе. Ай! — яго далоні апынуліся на яе ягадзіцах і ўжо нават не гладзяць, а мнуць, акунаюцца ў іхнюю мякаць. Ад гэтых настойлівых грубых рухаў было б, напэўна, балюча, каб не сталася так прыемна. Ад іх Свеціна плоць нібы ператваралася ў кісель, вочы зацягнула туманам. Яна нават не бачыла твару каханага, які безупынку яе цалаваў…

Раптам, калі гарачыня ў нізе цела дасягнула небывалае моцы, Сяргей з нечаканай лёгкасцю — а Света была зусім не худасочная і амаль аднаго з ім росту — адарваў яе ад падлогі і ўскінуў на плячо. Яго цупкая рука абручом сышлася на яе клубах, як бы спутаўшы. “Божа, няўжо гэта ўсё?” — страпянулася штосьці ў дзявочай душы, і Света адчайна тарганулася ў Сяргеевых руках, узняла корпус пад самую столь. І адразу, быццам зразумеўшы марнасць супраціўлення, бяссільна апусцілася на яго спіну. Яна нагадвала цяпер касманаўта, што ўжо адарваўся ад зямлі, і ўсякае супраціўленне палёту можа прывесці толькі да катастрофы. Скораная закону ўсёмагутнай прыроды, ляжала Света на Сяргеевым плячы жыватом. Ён нёс, рашуча нёс яе да тахты… Нельга было ні ўскрыкнуць, ні слова вымавіць. Усё мусіла адбывацца моўчкі і як мага ціха.

На тахту ён яе не апусціў, не паклаў, а скінуў у нейкім неўтаймоўным шале. Імкліва наваліўся, падмяў, апёк пацалункамі твар, шыю, грудзі… Света амаль не заўважыла, як ласкавыя і разам з тым настойлівыя, умелыя рукі сцягнулі з яе рэшткі адзення, паспяваючы пры тым прыўзнімаць патрэбныя часткі цела ад тахты, паспявалі і лашчыць і песціць… Валасы яго грудзей казыталі яе саскі, а далоні нястомна шчыравалі над клубамі і ягадзіцамі. Там было страшэнна, нясцерпна горача! А затым гарачыню пранізаў ашаламляльны кароткі боль, і з гэтага мігу яны ўжо сталі адным жыватом, аднымі грудзьмі і аднымі вуснамі… Салодкая млявасць апанавала Свеціна цела, цеплыя хвалі рытмічных штуршкоў гушкалі яе ў акіяне лагоды. Часам яна акуналася ў бяспамяцтва, часам слёзы засцілі ейныя вочы.

Адно ўрыўкамі запомніла Света тую ноч. Памятае, як ляжалі яны абняўшыся, як плакала, а ён яе суцяшаў пяшчотнымі і пустымі словамі. Памятае, як хацелася спаць, як забірала ў свае цянёты стома. А Сяргей не адпускаў, прымаўся зноў цалаваць, гладзіць, ціскаць, варочаць і перакульваць яе разамлелае цела. Памятае, як зноў было горача, лагодна, балюча…

Ён пайшоў толькі без пятнаццаці шэсць.

26

Колькі разоў праклінаў Леанід Нілыч гэты Богам забыты раён, дзе па сваёй бязглуздай прыхамаці здымаў кватэру яго сын Сяргей. Гэта не раён — а нейкія катакомбы. Мала таго, што ад цэнтра да яго шураваць і шураваць, дык яшчэ і спланаваны ён так, што сам чорт заблукае.

І зараз, седзячы за абаранкам аўто, раз-пораз чартыхаўся Пугач-старэйшы: кляў мудрагелістае спляценне вуліц, узгорысты рэльеф мікрараёна і невыразна пазначаныя на будынках нумары. Аднаго разу ён заехаў не ў той двор, буксаваў у гурбах, блытаўся ў праездах і арках, а затым ледзь адтуль выдраўся.

Нарэшце ён дапяў патрэбнага дома. Цагляная пяціпавярхоўка недарэчна тулілася на невысокім пагорку, прычым з аднаго боку будыніны вокны першага паверха ледзьве на даставалі зямлі, а з другога знаходзіліся на ўзроўні трох метраў. Гэткая аляпаватая касавурына, а не дом.

Леанід Нілыч нямала пакруціўся ў цесным заснежаным дворыку, перш чым убіў свой легкавік паміж шэрагам сметніц і пацёрханым “жыгулёнкам” няпэўнага колеру. Недаверліва азірнуўся вакол, дбайна запёр дзверы і ўключыў сігналізацыю. Непадалёк, па ўтаптанай дарожцы перад пад’ездамі, чацвёра хлапчукоў заядла гойсалі ў хакей і маглі, у прынцыпе, заляпіць шайбай у шыбу Нілычавай машыны. Аднак іншага месца для паркоўкі ў гэтым убогім двары папросту не было.

Перад адным з чатырох пад’ездаў, нягледзячы на мароз, рагатала кампанія маладзёнаў, і слых славутага мастака міжволі лавіў адборныя мацюкі гэтых малойчыкаў. Зрэшты, там былі і дзяўчаты, якія не нашмат саступалі ў красамоўстве сваім прыяцелям. Пугач гідліва паморшчыўся і скіраваў у суседні пад’езд. Ганак быў неасветлены, высокі і коўзкі, парэнчы адсутнічалі. Абшарпаныя дверы з непрыстойнымі надпісамі рыпнулі перад яго носам, адчыніліся, і знутры вышмыгнула худая постаць няяснага полу, ад якой дало ў ноздры нечыстотамі і алкагольным смярдоццем. Постаць борздзенька збегла ўніз і пашыбавала нацянькі да суседняга дома. Леанід Нілыч з цікаўнасцю паглядзеў ёй услед, але так і не вызначыў яе палавую прыналежнасць. Гэта чамусьці непрыемна падзейнічала на мастака, і па лесвіцы ён узбіраўся хмурны.

Вось і дзверы на пятым паверсе з нумарам дваццаць дзевяць. Вось і званок, які ліпіць на адным шурупе. Усё гэта было добра знаёмае Леаніду Нілычу, хаця за апошнія паўгода толькі аднойчы наведваў ён сынава жытло. Сяргей ніколі не запрашаў сюды бацьку. І сёння не запрашаў…

Нілыч пацягнуўся да званка, намацаў у паўцемрадзі кнопку ўказальным пальцам… і перадумаў. Замест гэтага ён расшпіліў кажух, пашнарыў на поясе і дастаў мабільнік. Уключыў падсветку, набраў нумар. На тым канцы лініі даволі хутка, пасля чацвёртага сігналу, адгукнуліся.

— Ало, слухаю, — пачуў мастак сонны і, як здалося, непрыветлівы голас сына.

— Слухаеш? — бадзёра зыкнуў Пугач-старэйшы. — Добра слухаеш? Ну тады адчыняй — я пад тваімі дзвярыма.

Прайшло не так і мала секунд, перш чым сын упусціў бацьку ў кватэру.

— Здароў, мазгакрут! — ляпнуў Леанід Нілыч Сяргея па плячы, пранікаючы ў пярэднюю.

— Прывітанне… — млява адказаў сын; ён яўна не прымаў бацькавага панібрацкага тону. — Што здарылася?

— А што павінна здарыцца? — усё яшчэ са штучнай весялосцю сказаў Нілыч.

Не чакаючы запрашэння, ён спрытна скінуў кажух і шапку на тумбачку і прайшоў у адзіны пакой гэтай несамавітай кватэры.

Так, кватэра была несамавітая. У чым мастак яшчэ раз пераканаўся, калі акінуў вокам пакой. Не раўнуючы бярлог, а не жытло чалавека. Старыя безгустоўныя шпалеры месцамі паадставалі ад сцен. Асабліва гэта было заўважна пад акном, справа, — там, відаць, некалі нацякала дажджавая вада. Падаконнік меў брудны выгляд, на ім стаяла шклянка-попельніца, каля яе валялася пару акуркаў і, здаецца, адна чорная шкарпэтка. Другая шкарпэтка вісела на спінцы крэсла, што тулілася тут жа, пад акном. Вэрхал быў і на пісьмовым стале, злева ад акна. Тут, канешне ж, даўно нічога не пісалі, затое грувасцілася вельмі дарагая на выгляд магнітола з акустычнымі калонкамі. Прычым калонкі стаялі адна на адной, ды так, што верхняя рыхтавалася ўпасці. Каля магнітолы ляжалі навушнікі, мікрафон, касеты, нейкія кнігі, што збольшага выкарыстоўваліся як падстаўкі-падпоркі для мікрафона і яшчэ сякіх-такіх невядомых мастаку прычындалаў. Тут жа стаяў кубак, цукарніца, валялася пару чайных лыжачак і сцізорык. На тахце, што стаяла справа ад акна, пасцель была амаль не прыбрана: частка прасціны вылузвалася з-пад неахайна пасланага паверх яе пакрывала і падмятала сабой падлогу; падушка з нясвежай навалачкай ляжала на пакрывале; збітая ў камяк вярблюджая коўдра была адсунута да сцяны. Відаць па ўсім, сын самазабыўна дрых на гэтай тахце, калі пазваніў бацька. А было, між іншым, толькі восем гадзін вечара і для сну ранавата.

Але галоўнае, што найперш кінулася ў вочы Леаніду Нілычу, — гэта вялізная баксёрская груша, якая звісала са столі, трымаючыся на круку, прызначаным для люстры. Люстры ж не было наогул, і пакой асвятляўся хітрамудрай сістэмай лямпачак у шкляных каўпачках, размешчаных на стыку столі і сцен, па перыметры. Такога раней не было. Лямпачак Нілыч налічыў восем, аднак гарэла толькі чатыры — праз адну. Узгаданая баксёрская груша была яўна не новая, разбітая, там-сям нават прапоратая, ці што.

— Дык што ў цябе за пажар? — перарваў сын бацькавы разглядванні і дзіваванні. — Што за дурнота — званіць не ў дзверы, а па тэлефоне. Дый увогуле, можна б было папярэдзіць…

— Папярэдзіць, кажаш? — рэзка, з суровым тварам павярнуўся да яго Леанід Нілыч. — А можа, мне яшчэ прашэнне аб аудыенцыі табе напісаць ды заказным лістом адправіць?

— Пры чым тут прашэнне, — паморшчыўся сын. — А раптам бы мяне дома не было? Дарэмна б бензін паліў…

— А цябе заўсёды дома не бывае, калі бацька звоніць. Можа, ты толькі выбраных прапускаеш… чорт цябе ведае.

— Калі я цябе не пускаў?! — Сяргей дастаў з кішэні пачак “Космасу”, выцягнуў зубамі цыгарэту, пстрыкнуў запальніцай.

Бацька схапіў яго за руку.

— Ты можаш хоць пяць хвілін гэтую брыду не смаліць?

— А што такое?

— Ведаеш жа, што не выношу я тытунёвага дыму. Няўжо нельга без гэтага пацярпець? Нябось не кожны дзень я ў цябе бываю.

— Ды што ты, у рэшце рэшт, хочаш! — абурана ўсклікнуў сын, аднак кінуў цыгарэту на стол. — Уварваўся як смерч, разбудзіў ды яшчэ тузае па пусцяковінах. Я, можа быць, стаміўся і спаць хачу…

— Спаць ён хоча! Вось якраз пра гэты твой сон бясконцы я і прыйшоў гаварыць. То ты набярыся цярпення, паслухай.

— Э-э-э, бацька, — скрывіўся і неяк безнадзейна махнуў рукой Сяргей. — Ды чуў я ўжо твае павучанні, чуў ужо досыць. — Ён накіраваўся да канапы і залез на яе з нагамі. — Калі па справе якой прыйшоў — гавары. А на гнілую тваю філасофію ў мяне няма часу…

— А на спаннё ў сем гадзін вечара ў цябе часу стае?! — гаркнуў гарачы Леанід Нілыч і падскочыў да сына. — На гэтае бяздзейнае валянне ў агідным сваім катуху ты час знаходзіш?! Слухай, сын, — тут ён гэтак жа раптоўна панізіў тон і быццам паспакайнеў, — ты ўвогуле разумееш, што з табой адбываецца? Ты хоць трохі ўяўляеш сабе, да чаго можа прывесці твая жыццёвая пазіцыя, ці не ўяўляеш?

Сын з нудой паглядзеў на бацьку знізу ўверх, перасунуўся да самай сцяны і падкурчыў ногі. А затым, дзёрзка зіхатнуўшы вачыма, кінуў:

— А я проста жыву.

— Як проста жывеш?.. — на міг сумеўся Нілыч.

— А так — проста жыву, — пацвердзіў сын і дадаў: — Проста жыву і не дазволю, каб мне заміналі ў гэтым працэсе. Не жадаю, каб мяне павучалі і настаўлялі, як жыць. Не жадаю выслухоўваць тваіх ушчуванняў, маралізаванняў — я іх да млосці наеўся. А таму, калі гэта ўсё, з чым ты да мяне прыйшоў, то я паступаю вось гэтак. — Тут Сяргей схапіў коўдру, дзелавіта яе расправіў, а тады прыняў гарызантальнае становішча, накрыўся і павярнуўся тварам да сцяны: ён дэманстратыўна лёг спаць.

Нілыч агаломшана назіраў за яго дзеяннямі. Толькі не раней як праз хвіліну прамовіў:

— Добра, сын. Дзякуй табе за ветлы прыём, за павагу да бацькі. Дзякуй. Я, канешне, пайду і не буду трывожыць тваю шаноўную асобу, не буду замінаць спачываць — ты слаўна сёння папрацаваў, а таму спі…

— Вось толькі не трэба іроніі, — буркнуў сын праз падушку.

— Добра, адкінем іронію, і, калі ўжо я патраціў час на дарогу, то на развітанне скажу табе пару слоў… — Нілычаў твар за апошнюю хвіліну стаў нездарова-барвовага колеру: мастак даўно пакутаваў на паўнакроўе і павышаны крывяны ціск.

— Дарэмна стараешся — я слухаць не буду. — Сын нацягнуў коўдру на самую макаўку. Ад таго агаліліся яго ступні ў драных шкарпэтках.

— Не слухай, калі ты такое свінчо. Але калі ў табе засталося хоць крыху чалавечага, то нешта з маіх слоў усё ж дойдзе да твайго розуму. Прынамсі, я на тое спадзяюся.

Сяргей не адказваў.

— Дык вось. Мне надакучыла цярпець твае выхадкі і штукарствы, мне надакучыла бяздзейна назіраць, як мой адзіны сын заганяе сябе ў духоўную немарач і гіне на маіх вачах. Гіне як чалавек. Мне невыносна глядзець, як ён удае з сябе супермэна, як ён плюе і чхае на людскія законы, як ён жыве ў паганым смуродным катуху, замест таго каб жыць сярод людзей, у нармальнай кватэры. Усё гэта мне надакучыла.

Леанід Нілыч дастаў насоўку і абцёр узмакрэлы лоб. У пакоі было гарачае застаялае паветра.

— Ты ў дваццаць дзевяць гадоў не стварыў сям’ю і нават патуг тваіх не відаць у гэтым кірунку. Хіба гэта нармальна для здаровага мужыка? Хіба я цябе нарадзіў вырадкам, і ад цябе дзяўчаты шарахаюцца? Разбярыся з сабой, сынок, — голас бацькі крыху памякчэў, — разбярыся. Не бегай ад людзей, гэта шлях у нішто. Прымі свет такім, якім ён ёсць, і табе палягчэе. Бог памагае толькі добраму сэрцу, ад ліхіх адварочваецца. Вось ты зараз нацягнуў коўдру на вушы, затуліў твар падушкай і думаеш, што адварочваешся ад мяне. А насамрэч захінуўся ад усяго свету. Гэта не вырашэнне праблемы, сынок. Ад свету не адвернешся. Больш за тое, ён не перайначыцца па тваім хаценні, а будзе такім, як заўжды: суровым і ласкавым, праўдзівым і хлуслівым — усякім… Ніхто не захопіцца тваім, хай і неблагім, талентам, калі ў сэрцы тваім няма любасці, а наадварот, паўстане супраць цябе. Палюбі людзей, сынку! А іначай… — голас мастака зноў павышэў, — іначай і насамрэч праляжыш усё жыццё тварам да сцяны, а да жыцця задніцай: нераскрыты, непрыняты, забыты ўсімі, нікчэмны…

— Замаўчы! — знячэўку ўскрыкнуў Сяргей і рыўком сеў на тахце; бледная грымаса злосці на яго твары не пакідала сумневу ў тым, што ён пільна прыслухоўваўся да бацькавых слоў, што яны яго балюча паранілі. — Замаўчы!! — ускрыкнуў ён другі раз, задыхаючыся ад гневу.

Бацька асекся і з грэблівым шкадаваннем глядзеў на сына.

— Не хачу… Не жадаю выслухоўваць твае подлыя папрокі… Ды ты сам… ты сам усяго толькі ханжа, які прымае мярзотныя законы гэтага грамадства, адно каб не быць затаптаным гэтым быдлам, гэтым табуном раз’ятраных коней… Ты проста халуй у багацеяў, якім заманулася абстаўляць свае кватэры прыгожай мазнёй, якія прагнуць увекавечыць на партрэтах свае драпежныя твары!..

— Што ты вярзеш, дурань! — узяўся за галаву мастак; цяпер у яго быў чырвоным не толькі твар, але і бялкі вачэй.

— Ага! — зларадасна ўскрыкнуў сын. — Не падабаецца?! Праўда вушы пячэ?! Ды ва ўсіх вакол, і ў цябе таксама, мяшок грахоў за плячыма. Такіх грахоў, у якіх нават самому сабе брыдка прызнацца. І таму хаваеце вы іх за гладзенькімі крывадушнымі штампамі: любоў, сям’я, доўг, чалавечнасць… Цьфу! А самі толькі і пільнуеце, каб свой куш ухапіць, каб ашукаць адно аднаго, жыўцом з’есці. Ненавіджу вашу мараль! Ды для мяне злодзей у законе тысячакроць сімпатычнейшы, бо ён жыве па жадунках сваёй жывёльнай прыроды! Ён хаця б не ханжа!

— Ідыёт! — усклікнуў Нілыч. — О, Госпадзе, мой сын ідыёт!

— Ды любы ідыёт лепшы за цябе, такога паважанага, добрапрыстойнага і правільнага. Бо ў яго душа чыстая, дзіцячая, ён ніколі не крывадушнічае! А ты… нябось не адзін шкілет у шафе трымаеш, ханжа!

Тут ужо мастак не саўладаў з сабой, падаўся наперад, ухапіў сына загрудкі, рвануў на сябе.

— Замаўчы! — Ён рэзка збляднеў, дыхаў са свістам і не мог больш вымавіць нічога ўцямнага; адно круціў кашулю на сынавых грудзях.

Сяргей паспрабаваў выслабаніцца, але не справіўся з моцнымі мастаковымі пальцамі — тыя нібы прыраслі да кашулі. Бацькаў твар быў страхотлівы ў гневе.

І тады сын з нейкай нахабнай смеласцю зірнуў яму ў вочы і сказаў:

— Што, бацька, сапраўды ёсць у цябе грашок, калі так раз’юшыўся?

Пачуўшы гэта, Нілыч нечакана абмяк, аслабіў захоп, але Сяргей ужо не вырываўся, а працягваў глядзець яму ў вочы. У бязмоўнасці яны прастаялі з хвіліну.

Пагляд бацькі быў збянтэжаны, безуважны і як бы павернуты назад — у сваю існасць. Нарэшце ён адпусціў сына, адступіў на пару крокаў і апалым, не сваім голасам сказаў:

— Так, я грэшны… Я шмат у чым перад табой грэшны… Ды толькі адно памятай, Сяргей: пакуль я жыву, пакуль трымаюць гэтыя рукі пэндзаль, — ён падняў свае спрацаваныя кісці да ўзроўню твару, — я ўсё для цябе зраблю. Таму што нас на зямлі толькі двое… — Нілыч уздыхнуў. — Аднак памятай, сын, і тое, што мне ўжо за пяцьдзесят. Я магу пражыць яшчэ столькі, а магу і памерці ў любую секунду. І ўсё гэта будзе выглядаць на натуральную смерць. З гэтага ўзросту, сынок, прырода ўжо за мяне не адказвае. Так што, я цябе проста прашу, калі ёсць у цябе якія праблемы (а яны відавочна ёсць), давай іх вырашаць зараз, пакуль я ў сіле.

Сяргей не адказаў і сядзеў, схіліўшы твар долу. Многа б цяпер даў бацька за ягоны адказ…

— Ну, да пабачэння, сын. І даруй, калі што не так… — Леанід Нілыч паклаў далонь Сяргею на галаву; той працягваў сядзець панурыўшыся і маўчаў.

І толькі, калі Нілыч ужо перасякаў парог пакоя, ледзь чутна, з хрыпоцінкай у голасе кінуў:

— Да пабачэння.

Душэўны стан Леаніда Нілыча пасля гэтай сустрэчы быў такі паганы, што ён дабраўся дадому на аўтамаце. А затым, ведаючы, што не зможа заснуць, прыняўся маляваць новую карціну і праваждаўся з ёй да світання. Там былі горы з заляселымі схіламі і аснежанымі вяршынямі, аб падножжа якіх біліся ўспененыя хвалі; нізкае вечаровае сонца пагасала на горных вяршынях. Людзей, звяроў і птушак там не было…

27

Учора, а палове дзесятай вечара, калі Таццяна Зарэмба была дома адна, раздаўся тэлефонны званок. Незнаёмы голас паведаміў, што для яе маецца ліст да запатрабавання на адной з поштаў (назваў нумар), і што заўтра яна можа яго атрымаць. Як толькі Таццяна паспрабавала дамагчыся тлумачэнняў, незнаёмец павесіў трубку.

Першае, што прыйшло тады ў галаву, гэта тое, што ліст не можа ўтрымліваць адмоўную інфармацыю. Паведамленні пра трагедыі, раптоўныя сконы родзічаў і іншыя непрыемнасці, як правіла, даводзяцца праз тэлеграмы, у крайнім выпадку — праз заказныя лісты. Усё гэта прыносіцца паштальёнамі дамоў, пад распіску атрымальніка.

Не, тут, дзякуй Богу, нешта іншае. Прычым, найхутчэй, прыемнае. Што ж, Зарэмба любіла такія сюрпрызы. Праўда, ёй досыць часта даводзілася атрымоўваць розныя запіскі, цыдулкі, ананімныя лісты з прызнаннямі ў каханні, са страснымі просьбамі аб спатканнях, з абяцаннямі залатых гор і падобнымі мужчынскімі глупствамі. Нельга сказаць, што Зарэмба заўсёды адмаўляла сваім паклоннікам. Нават за апошні год, ужо сужыцелькай Бабаеўскага, яна двойчы адгукалася на пасланні, падкінутыя ёй у грымёрку немаведама кім. І адна з сустрэч закончылася даволі весела, у гасцінічным нумары “Ітурыста”. Але цяпер ёй было не да забаў: Зарэмба дужа перажывала ад зрыву здымак у серыяле, які абяцаў ёй і славу і грошы. Здымак хутчэй за ўсё не будзе наогул, а гэта ніяк не ўваходзіла ў Таніны планы.

Так, ёй зараз не да любоўных прыгодаў, і яна б не пайшла сёння ў тое аддзяленне сувязі па ўзгаданы ліст, каб не меркавала атрымаць нешта сур’ёзнейшае: усё ж любоўныя запіскі рэдка высылаюцца да запатрабавання.

Адбыўшы ранішнюю рэпетыцыю, дзе яна пару разоў накрычала на няшчаснага Аркадзя Рыгоравіча, Зарэмба хуценька выслізнула з тэатра, узяла таксі і праз дзесяць хвілін была ля патрэбнага паштовага аддзялення.

Бляклая сухая паштарка — відаць па ўсім, старая дзева — па-будзённаму выкінула ёй ліст праз акенца выдачы, папярэдне папрасіўшы распісацца. Ужо пры першым позірку на канверт Таццяну ахапіла расчараванне: канверт быў па Беларусі, больш за тое — стаяў мінскі зваротны адрас. Пісаў нехта А.Б.Шарповіч. А чаго можна чакаць ад прыватнага паслання Шарповіча, як не чарговых прызнанняў у захапленні яе пекнатой? Астабрыдла!

Таццяна, аднак, падышла да свабоднага століка, прысела і, паморшчыўшыся, разарвала канверт: пасланне было аддрукавана на якаснай ружаватай паперы. Вось што яна прачытала.

“Паважаная Таццяна Яўгенаўна!

Адразу прашу ў Вас прабачэння, што патрывожыў гэтым лістом, што так фамільярна да Вас звяртаюся. Не верце зваротнаму адрасу і можаце адразу выкінуць гэты канверт. Адрас нічога не значыць. Таксама прашу Вас, у нашых агульных інтарэсах, знішчыць і сам тэкст, а запомніць толькі ніжэйнапісанае.

Я з’яўляюся супрацоўнікам адной (не буду пакуль называць) сур’ёзнай амерыканскай кінакампаніі, якая мае намер праз месяц распачаць здымкі шырокафарматнага двухсерыйнага кінафільма. Фільм будзе здымацца на расійскім матэрыяле, на расійскі сюжэт сярэдзіны дзевятнаццатага стагоддзя, у Санкт-Пецярбургу.

Аднак у нас узнікла наступная праблема. У апошні момант галоўны рэжысёр (а гэта найвядомейшае імя Галівуда) прыйшоў да высновы, што не зможа задзейнічаць у адной з галоўных роляў амерыканскую актрысу, як тое раней меркавалася. Ён лічыць, што тут павінна дзейнічаць мясцовая актрыса, з тыповай славянскай знешнасцю. Прызнаюся, што на гэтай глебе надарыўся канфлікт паміж галоўным рэжысёрам і першым прадзюсэрам, і паўстала пагроза зрыву здымак. Прыйдзецца плаціць няўстойкі, а гэта мільёны долараў.

Адным словам, кампанія даручыла мне заняцца пошукам прыдатнай актрысы на гэтую ролю, таму што я грамадзянін Расійскай Федэрацыі і, зразумела, лягчэй за іншых магу зарыентавацца ў нашым культурніцкім асяроддзі. Скажу шчыра, ужо за тыдзень я знайшоў у Санкт-Пецярбургу аж тры кандыдатуры на гэтую ролю. Я нават адаслаў па Інтэрнэце фотаздымкі актрыс галоўнаму рэжысёру, і ён, у прынцыпе, іх адобрыў як кандыдатак на кінапробы. Але, ужо пасля гэтага, знаходзячыся па службовай справе, звязанай таксама з будучымі здымкамі памянёнага фільма, я аказаўся ў Мінску. Чыста выпадкова сябры запрасілі мяне ў Ваш тэатр, на спектакль, дзе Вы граеце галоўную ролю.

Шаноўная Таццяна Яўгенаўна, не стану гаварыць Вам банальных кампліментаў (накшталт таго, як я быў зачараваны Вашай ігрой і падобнае). Скажу па-дзелавому і коратка: я зразумеў, што на вышэйзгаданую ролю нашага фільма патрэбная якраз такая актрыса — з Вашым страсным позіркам, з Вашай выразнай мімікай і жэстамі, з Вашымі жаноцкімі, па-славянску пышнымі формамі. Даруйце, калі дапусціў некаторую вольнасць у апошнім сказе, але па-іншаму не мог перадаць свае ўражанні ад… Ну ды ладна.

Цяпер пра галоўнае. Ужо праз дзень я завалодаў двума дзесяткамі Вашых каляровых фотаздымкаў (думаю, Вы мне даруеце гэтае самавольства), адсканіраваў іх і выслаў па Інтэрнэце галоўнаму рэжысёру. Ён адказаў не марудзячы, прычым ягоныя меркаванні цалкам супалі з маімі: знешне Вы ідэальна прыдатныя на гэтую ролю. Праўда, галоўнаму неабходна пабачыць Вас у справе, правесці сякія-такія кінапробы. Думаю, Вы разумееце, што без гэтага немагчыма. Аднак магу запэўніць, што шанцаў у Вас непараўнальна больш, чым у астатніх дзвюх кандыдатак (адну актрысу галоўны, калі атрымаў Вашы фотаздымкі, адразу ж выкрасліў). Такім чынам, у Вас ёсць рэальная магчымасць зняцца ў аднаго з найбуйнейшых сусветных майстроў, у фільме, які абяцае стаць звышкасавым. А гэта мільёны долараў, шаноўная Таццяна Яўгенаўна.

Але ж пяройдзем да канкрэтыкі. Кінапробы намечана правесці роўна праз два тыдні, у Санкт-Пецярбургу. І калі Вы пагодзіцеся ўзяць у іх удзел, то сардэчна прашу Вас быць сёння роўна а палове восьмай вечара каля цырка, а іменна ля крайняй правай афішнай тумбы. Я да Вас сам падыду, і мы скіруем у рэстаранчык, дзе ў асобнай кабіне ціхамірна абмяркуем дэталі.

Вы можаце спытацца, хто я, і як вы мяне пазнаеце. Не трывожцеся, шаноўная Таццяна Яўгенаўна. Мой скромны твар, мяркую, добра знаёмы Вам па штотыднёвай перадачы аднаго з галоўных расійскіх тэлеканалаў. Я там вядоўца.

Што ж, да сустрэчы, Таццяна Яўгенаўна? Спадзяюся, усё ў нас атрымаецца.

І апошняе. Думаю, не трэба казаць, што наша спатканне павінна застацца таемным. Не варта заўчасна, пакуль не падпісаны кантракт, даваць розгалас у газетах і спараджаць кулуарныя плёткі. Да таго ж, здымкі будуць працягвацца да лета, і Вы ажно тры месяцы не зможаце прымаць удзел у рабоце Вашага тэатра. Мяркую, гэта не вельмі спадабаецца яго дырэктару. А там — хто ведае — можа, будзе новы кантракт, новы фільм?..

З нецярпеннем чакаю сустрэчы.

Даруйце, што не падпісваю свайго прозвішча”.

У складаных пачуццях выходзіла Таццяна з паштовага аддзялення. Гэта было хваравітае спалучэнне радаснага экстазу і напружанай падазронасці. “Не можа такога быць, — гаварыла сабе Таццяна, — гэта занадта добра, каб быць праўдаю”.

З апушчанай галавой, з лістом у руках, пабрыла Зарэмба па тратуары. Але ж чаму — не можа? Чаму гэта не павінна быць праўдай? Хіба не заслугоўвае ўрэшце яна, Таццяна, усіх тых добрых слоў, таго захаплення, што выказваў у сваім пасланні незнаёмы прадзюсэр? Не, Зарэмба з дзяцінства ведае, што гэта так, што яна народжана для лепшае долі, чымся гнісці ў агорклым Мінску, у гэтым задрыпаным драмтэатры. Можа, гэта прабіў яе час? Можа, дайшла яна нарэшце да той доўгачаканай лёсапераваротнай кропкі? Заслужанай, заўважце, заслужанай кропкі!

Таццяна завітала ў кавярню, што тулілася ў вуглавым доме, прайшла да кутняга століка, заказала кубачак кавы. Так, трэба пасядзець і спакойна абмазгаваць тое, што адбылося. Лёгка сказаць: спакойна! Ці да спакою тут, калі з незапомных часоў марыла Зарэмба стаць зоркаю. Няважна якой — актрысай, спявачкай, тэлевядоўцаю…

Не вельмі якасная, але гарачая і досыць моцная кава яшчэ больш узрушыла яе нервовую сістэму. Ну ладна, думала Таццяна, хай усё высветліцца толькі сённяшнім вечарам. Але чаму не пажыць гэтым імгненнем радасці, навошта атручваць сабе душу падазрэннямі, недаверам? У яе і так было мала ўсцешнага ў жыцці, недаравальна мала ў параўнанні з тым, што яна заслугоўвае сваёй пекнатой, здольнасцямі. Лёс заўсёды быў да яе скупаваты, і чаму б не ўявіць, што менавіта зараз выпраўляецца гэтая несправядлівасць? Так, цяпер усё стане на свае месцы! Да ліха тэатр, да ліха Бабаеўскага! Зарэмба і без таго запланавала сужыцельстваваць з ім не болей за пяць гадоў. Ды за гэтыя пяць гадоў меркавала выціснуць яго як анучку: займець вядучыя ролі, стварыць імя, зняцца ў некалькіх расейскіх фільмах. Ха, расейскіх! Ды яны папросту пігмеі побач з сапраўдным, амерыканскім кіно, зняўшыся ў якім, ёй не тое што Мінск — Масква будзе нягегліцай! Дзякуючы расейскай прэсе, гэтым гарлапанам і снобам, яна, Зарэмба, ледзь толькі пачаўшы здымацца ў Піцеры з амерыканцамі, праславіцца на ўсю постсавецкую прастору. Яе будуць малітоўна дамагацца лепшыя тэатры Масквы… Але Масква — толькі бляклы цень Галівуда… Галівуд! Адно гэтае слова прымушала яе трымцець з маленсва ад захаплення і зайздрасці. Аднак ужо тады, калі праглядала ў сваім паршывым правінцыйным кінатэатрыку кінастужкі з Манро, ведала Зарэмба, што яна зробіць усё магчымае і немагчымае, каб заняць месца гэтай пышнацелай бландзінкі… І цяпер гэты час набліжаецца.

Апанаваная такімі лагоднымі мроямі, Зарэмба нават і не заўважыла, што выйшла з кавярні і брыдзе ўздоўж вуліцы. Прычым рушыць у накірунку, адваротным патрэбнаму. Таццяна ўзмахнула рукой, і першы ж легкавік спыніўся ля яе ног.

— У цэнтр, — развальваючыся на заднім сядзенні, пагардліва сыкнула яна пажылому вадзіцелю.

І ўсё ж рэшткі дня, да прызначанага часу спаткання, Зарэмба правяла ў трывозе. Салодкія летуценні пра хуткія і шчаслівыя змены ў ейным жыцці раз-пораз перарываліся сумненнямі, няўпэўненасцю, чорнымі падазрэннямі. Падчас здавалася, што розум не вытрымае гэтае барацьбы. А калі распраналася ў тэатральным гардэробе, заўважыла Таццяна, як няздорава блішчаць яе вочы, як брыдка расчырванеўся твар. Яна нават прашмыгнула перад абедам у грымёрку і забяліла тую празмерную чырвань.

Абедала яна, па завядзёнцы, разам з Бабаеўскім у рэстаране непадалёку. Каб скрыць надзвычайнае хваляванне, каб чым-небудзь не выдаць сваіх запаветных думанняў, Зарэмба была з ім, як ніколі, гаваркая і ветлівая. Хваліла новую пастаноўку, за кампанію бэсціла нялюбага дырэктару Пугача, строіла сумесныя планы на лета: куды яны паедуць адпачываць. І толькі нервовы — да месца і не да месца — смяшок, які зачаста вылятаў з ейных вуснаў, гаварыў пра небывалае душэўнае ўзрушэнне. Аркадзь Рыгоравіч нават пацікавіўся, чаму яна такая вясёлая.

Што ж, ён неўзабаве пра гэта даведаецца!

…А палове шостай Таццяна сказала, што ў яе баліць галава, і таму яна паедзе дадому. Гэта не выглядала падазроным, паколькі яна рэдка заставалася глядзець спектаклі, у якіх не прымала ўдзелу. Аркадзь Рыгоравіч, які ў гэты момант лаяўся па тэлефоне з адміністратарам, адно адабральна кіўнуў.

Дзве гадзіны Зарэмба прабавілася непадалёку ад цырка. Яшчэ за паўгадзіны да спаткання з незнаёмцам яна згледзела агавораную ім афішную тумбу. Гэта было сапраўды гожае месца для сустрэч, бо знаходзілася ўбаку ад цыркавога ганка, убаку ад шляхоў, па якім падыходзяць гледачы. А ў палове восьмай, праз паўгадзіны ад пачатку вечаровага відовішча, тут наогул павінна быць пуста. Да слова, свой мабільнік яна абачліва адключыла.

І вось, роўна ў прызначаны час Таццяна заняла сваё месца ля тумбы — тут было не да дзявочых крыўлянняў, калі наўмысна спазняешся на спатканні з мужчынамі, каб набіць сабе кошт. Паўз яе шмыгалі тралейбусы, аўтобусы і легкавікі, крочылі нешматлікія пешаходы. Якраз насупраць, праз праспект Скарыны, знаходзіўся прыпынак грамадскага транспарту. Зарэмба міжволі накіроўвала туды позірк. Што за глупства! Не на тралейбусе ж будзе дабірацца супрадзюсэр амерыканскага фільма. Але ж на чым? Таццяна адышлася на пару крокаў ад тумбы і зірнула па баках: і злева і справа набліжаліся сякія-такія людзі. Але яны былі нейкія несамавітыя, пераважна звычайныя абывацелі — парамі, тройкамі, з дзецьмі…

Наручны гадзіннік няўмольна паказваў сорак хвілін на восьмую, сорак пяць… пяцьдзесят… роўна восем… І з гэткай жа няўмольнасцю станавілася для Таццяны відавочна, што не толькі ніякі прадзюсэр да яе не падыдзе, а яшчэ і насміхаецца з яе, рагоча, згінаючыся напалам, нейкі нядобразычлівец, які ўсё гэта наладзіў. Стаіць ён, магчыма, вунь за тым кіёскам, глядзіць на яе, недарэку, і пацяшаецца. А назаўтра папаўзуць па тэатральных закутках плёткі-перасмешачкі…

Лютая, чалавеканенавісніцкая злосць апанавала Зарэмбу. Закарцела кінуцца на праклятую тумбу, здзерці з яе афішу, з асалодай парваць на шматкі. А затым аблаяць прахожых асламі і сволачамі. Але нельга было паказваць выгляду, нельга было даваць пажыву вераломнаму назіральніку. Яна засунула рукі ў кішэні паліто і сцяла кулакі так, што доўгія пазногці ўвайшлі ў далоні і пазгіналіся. У вачах памутнела. Таццяна наўздагад рушыла прэч. Хацелася разадраць ужо не афішу, а свой твар — твар дурніцы і ідыёткі. На дне правай кішэні ляжаў пачак цыгарэт. Зарэмба навобмацак, не вымаючы пачка, паспрабавала дастаць цыгарэціну, але заблыталася пальцамі ў абгортцы, змяла яе, а тады ашалела дазвання і сціснула ў камяк, раздушыла, раструшчыла бязвінныя цыгарэты. Ад гэтага крыху палягчэла. Але толькі крыху…

У бяспамяцтве дабрыла яна да нейкай падваротні і там, у цемрадзі аркі, прыткнулася да сцяны, няпэўнымі пальцамі дастала сумна вядомы ліст, дастала запальніцу і аддала агню сваю хуткаплынную мару… Пакуль папера не прагарэла дарэшты, пакуль не апякла ёй кончыкі пальцаў, Зарэмба няўцямна глядзела на язычкі полымя. А затым бязгучна, густа і несуцешна заплакала.

28

Вечарам таго ж дня, каля шасці гадзін, Аркадзь Рыгоравіч Бабаеўскі ўбачыў на сваім стале голы канверт. Голы ў тым сэнсе, што не было на ім ні адрасата, ні зваротнага адраса, ні якіх-кольвечы каментарыяў. Гэта непрыемна здзівіла дырэктара, прымусіла перарваць працу са службовымі паперамі і ўзяць канверт. Так, паварочаўшы яго ў руках, Рыгоравіч не знайшоў ніякіх пазнак. І тым не менш, ліст быў шчыльна заклеены.

Дырэктар націснуў кнопку перагаворніка, узяў трубку і звярнуўся да сваёй сакратаркі:

— Ніна, што гэта за канверт у мяне на стале?

— Канверт?.. А-а… Ды гэта, мусіць, ад ранішняй пошты, — успомніла сакратарка.

— Дык я ж яго толькі зараз убачыў!

— А я яго вам пятнаццаць хвілін назад і прынесла. Вы яшчэ тады па тэлефоне крычалі. Памятаеце?

— А чаму толькі зараз? Чаму не з усёй поштай? — прыставаў Бабаеўскі, яўна раздражнёны безыменным лістом.

— Сама не ведаю… — сумелася Ніна. — Мне здавалася, я ўсё тады вам занесла. А нядаўна гляджу — нейкі канверт ляжыць… Падумала — з ранішняй пошты выпаў.

— Ну ладна… — буркнуў Аркадзь Рыгоравіч і выключыў перагаворнік.

Ён нядбайна разарваў канверт. Тэкст быў выведзены на прынтэр, прычым мудрагелістым, вычварным шрыфтам.

“Высокашаноўны Аркадзь Рыгоравіч, — чытаў дырэктар, — піша Вам пастаянны, шматгадовы, адданы глядач Вашых пастановак. Бязмерна цэнячы Ваш дар рэжысёра, а таксама ўсведамляючы Вашу значнасць у беларускім культурным працэсе, хачу выказаць заклапочанасць тым, што актрыса Таццяна Зарэмба, якая неабыякавая Вам не толькі з прычыны выканання вядучых роляў, але і з цалкам мной зразумелых сардэчных прычын, не цэніць Вас належным чынам і паводзіць сябе амаральна. Карыстаючыся бязмерным даверам і прастадушнасцю геніяльнага чалавека, гэтая асоба, на жаль, не захоўвае жаночай вернасці, пра што я з сумам і болем нядаўна даведаўся. Каб не быць галаслоўным, скажу, што ў дадзены момант, калі вы напружана рыхтуецеся да спектакля, Зарэмба знаходзіцца на спатканні з адным расейскім прадзюсэрам, якога таксама намерваецца закілзаць у сваіх карыслівых мэтах. А іменна атрымаць месца ў яго дарагім і прэстыжным фільме. Вы, канешне, можаце зараз набраць нумар яе мабільнага тэлефона і ўпэўніцца, што ён каварна адключаны. Аднак лепш за ўсё паслухайцеся маёй сяброўскай парады і кіньце, кіньце зусім гэтую нікчэмную, вартую жалю інтрыганку, вярніцеся ў сям’ю і радуйце надалей гледачоў сваім рэжысёрскім талентам.

Усяго Вам добрага, шаноўны Аркадзь Рыгоравіч, і даруйце, калі крыху Вас засмуціў. Але нельга было маўчаць.

Добразычлівец”.

Хвіліны тры праседзеў Аркадзь Рыгоравіч нерухома. Тупа і рассеяна глядзеў на ліст. Затым страпянуўся, схапіўся за тэлефонную трубку і тут жа, як апечаны, адняў ад яе руку. Ашчаперыў галаву, у якой не было ніякіх канструктыўных думак — нібы выцялі Бабаеўскага па патыліцы мяшком з бульбаю. Ускочыў, таропка і бязмэтна захадзіў па пакоі. Сеў на канапу, вывудзіў з кішэні мабільнік, стаў ліхаманкава націскаць кнопкі. Але не набраўшы да канца, неяк баязліва выключыў апарат і зладзеявата схаваў яго назад у кішэню.

Нарэшце мозг пачаў ацэньваць тое, што адбылося. Вярнулася і магчымасць дзейнічаць. Бабаеўскі падляцеў да стала, уключыў перагаворнік і штучна спакойным голасам прамовіў:

— Ніна, зайдзі да мяне.

Затым абабег стол, плюхнуўся ў рабочае крэсла і стаў чакаць. Рукі, што ляжалі на стальніцы, не знаходзілі сабе прымянення і хапалі то акуляры, то аловак, то самапіску. Прытым відавочна падрыгвалі. Рыгоравіч схаваў іх уніз.

Ніна нешта замарудзілася і не прыходзіла. Гэта раззлавала дырэктара і яшчэ раз нагадала пра тое, што трэба ўсё ж здвоіць іхнія кабінеты і зрабіць агульны ўваход — каб усе наведвальнікі праходзілі праз сакратарку, а ён, у сваю чаргу, мог яе рукой дастаць. Заўважым, што гэтае пытанне непакоіла Аркадзя Рыгоравіча, па меншай меры, апошнія два гады, але не давала яго вырашыць адна важкая акалічнасць: як быць з інтымнымі спатканнямі ў кабінеце, да якіх, як да наркотыкаў, прызвычаіўся Бабаеўскі? І як знайсці кампраміс? А, пакуль тое, даводзілася гукацца з сакратаркай праз перагаворнік ды, вось як зараз, чакаць, пакуль яна выйдзе з суседняга кабінета, замкне яго і толькі тады дасягне дырэктарскай.

Нарэшце Ніна, як заўсёды без стуку, нешырока адчыніла дзверы і праслізнула ў кабінет Бабаеўскага. Гэта была сухарлявая рыжавалосая жанчына гадоў сарака пяці, не прыгажуня, маці траіх дзяцей, верная жонка. А найгалоўнае — руплівы работнік і чалавек, бязмерна адданы Аркадзю Рыгоравічу.

Сакратарка дзелавіта наблізілася да дырэктара і вышкалена замерла.

— Слухай, Ніна, ты дакладна памятаеш, што гэты канверт прыйшоў з ранішняй поштай? — спытаўся Аркадзь Рыгоравіч, незвычайна, як змеціла сакратарка, устурбаваны; канверт ён трымаў у руках.

— Па праўдзе, не магу сказаць дакладна, — прызналася Ніна. — Я ўбачыла, што ляжыць ліст і рашыла, што ён вываліўся з агульнае кіпы… Вы ж ведаеце, колькі ў мяне папер на стале. Мог жа ён упасці на іншы стос і згубіцца… Тым больш — белы, без надпісаў.

— Так… — задумліва мяў шчокі пальцамі Бабаеўскі. — Ну добра. А пошту ты сама забірала?

— Канешне. Як заўсёды — у вахцёра. Мне толькі заказныя лісты непасрэдна ў кабінет дастаўляюць.

— А падкінуць гэты канверт не маглі? Хто да цябе пасля абеду заходзіў?

— Ну, вы скажаце! — усміхнулася сакратарка. — Ды чалавек трыццаць было, Аркадзь Рыгоравіч. Уся ж дакументацыя праз мяне.

— З чужых хто завітваў?

— Так. — Ніна паспрабавала прыгадаць некалькіх чалавек.

Затым перабралі акцёраў і рэжысёраў, што па справе і без паяўляліся ў сакратарскай пасля абеду. Аказалася — ледзь не траціна тэатра.

— Ладна, Нінок, — сказаў Бабаеўскі. — Я толькі цябе прашу надалей не прымаць ніякіх ананімных лістоў. Сур’ёзна прашу, — ён зрабіў націск на слове “сёр’ёзна”. — Ты чула, што ў Амерыцы лісты з заражаным мікробамі парашком дасылаюць?

— Так… — напалохана зірнула на яго Ніна.

— А таму загадваю табе іх не ўскрываць, а несці ў сметніцу, што на заднім двары. Зразумела?

— Ага…

— Ну вось і лады. — Бабаеўскі падняўся з крэсла. — Ідзі займайся, калі ёсць справы. Калі не — можаш ісці дадому.

Ніна кіўнула, павярнулася, як салдат, і мерна працокала да выхаду.

Аркадзь Рыгоравіч, як толькі яна выйшла, памкнуўся да дзвярэй і два разы крутануў барабан верхняга замка. Затым вярнуўся да стала, усеўся на рабочае месца, зняў тэлефонную трубку і набраў нумар сваёй кватэры. Кватэра маўчала. І вось толькі зараз з усёй выразнасцю дайшло да яго тое, што зусім не важна, хто і як пераслаў яму ананімны ліст, а важна, што ўсё сказанае там — праўда. Нябачны абруч сцяў дырэктаравы скроні. Ад непазбыўнасці гэтай бязлітаснай праўды, ад яе д’ябальскай вастрыні захацелася схавацца пад стол, заплюшчыць вочы і заціснуць вушы далонямі.