Марыянеткі і лялькаводы

“Яна ж сказала мне, што пайшла дадому. Як жа так?” — разгублена, па-дзіцячаму наіўна паўтараў пра сябе Бабаеўскі, раз за разам набіраючы хатні нумар — быццам бы колькасць набораў нешта мяняла. Затым схапіў пракляты ліст і яшчэ двойчы яго перачытаў. Мабільнік! Там сказана пра мабільнік. Ну, канешне, яна проста выйшла ў краму па хлеб, у іх якраз кончыўся ўчора хлеб — яны яшчэ, помніцца, з-за гэтага пасварыліся. Абнадзеены Рыгоравіч набраў нумар Таццянінага мабільнага тэлефона. Але незнаёмы мілагучны голас паведаміў, што “нумар зараз недасяжны для прыёму або адключаны”. Ад слова “адключаны” Бабаеўскага апанаваў мітуслівы адчай. Ён яшчэ раз утаропіўся ў ананімны ліст і хутка знайшоў: “Вы, канешне, можаце зараз набраць нумар яе мабільнага тэлефона і ўпэўніцца, што ён каварна адключаны”, — так раіў незнаёмы добразычлівец.

Усё, што адбывалася з Бабаеўскім у наступныя некалькі гадзін, не падлягала ніякай логіцы. Яго вяло ачмурэнне.

Недзе без пятнаццаці сем, незважаючы на спектакль і запрошаных ім жа высокапастаўленых гасцей, выбраўся дырэктар з тэатра праз чорны ход і, расхрыстаны, без пальчатак і шапкі, памчаўся ў бок праспекта. Злавіў таксі і ўзяў кірунак на свой дом. А праўдзівей, не свой, а Зарэмбін. Прычым гэтая аднапакаёўка, калі верыць лісту, неўзабаве можа зачыніць для яго свае гасцінныя дзверы. Але пра тое дырэктар не думаў. Жахлівая, сакрушальная рэўнасць душыла яго. У пад’езд ён уварваўся віхрам і ледзь не збіў з ног ціхмяную бабульку, што спускалася яму насустрач.

Дапяўшы дзвярэй, Аркадзь Рыгоравіч даў працяглы безупынны званок, а тады замалаціў па іх кулакамі. У дзікунскім шале ён нават забыўся пра ключы. Затым усё ж вывудзіў звязку ключоў і доўга не мог знайсці патрэбныя, доўга не мог патрапіць у шчыліну… Кватэра была пустая і акурат у такім выглядзе, у якім яе Бабаеўскі пакінуў раніцай. Але гэта якраз і давала падставы меркаваць, што Танька тут не паяўлялася. Не было ні яе палітона, ні ботаў, ні шапкі, не было наогул слядоў прыходу яго сужыцелькі. “Яна мяне падманула, — дэпрэсіўна зашаптаў Бабаеўскі. — Яна ж сказала, што пойдзе дадому. Як жа так?” Ён знясілена апусціўся на канапу і з паўгадзіны праседзеў у кволай бяздумнасці.

Устаў з канапы дырэктар пастарэлым гадоў на дзесяць — не злы, не апанаваны прагай адпомсціць, а нейкі млявы і абыякавы. Выйшаў з кватэры і пачаў спускацца па лесвіцы. І тут штосьці нібы стукнула яму ў патыліцу: Рыгоравіч абярнуўся і паглядзеў на дзверы. “У апошні раз”, — упэўнена прагучала ў яго галаве, і раптам з усёй выразнасцю ўявілася, як наступным разам сустрэнуць яго перад гэтымі дзвярамі два яго чамаданы — чорны і рыжы, вялікія пукатыя чамаданы; а выставіць іх нейкі ўхмылісты малады здаравіла. Добра яшчэ, калі кухталёў не навешае.

Праставалосы і ў незашпіленым паліто, брыў Бабаеўскі куды вядуць вочы. А прывялі яны напачатку ў нейкі шынок, за стойку са спіртнымі напоямі. Рыгоравіч яшчэ даволі някепска памятаў, як заказаў два разы па сто грамаў гарэлкі. Закускі не браў. Далейшае занатавалася няпэўна і нейкімі беспарадкавымі ўрыўкамі. Помніць толькі, што апынуўся каля яго спагадлівы таварыш — нізкі нягеглы дзядзька ў пацёрханай куртцы, — якога дырэктар паіў, частаваў, якому жаліўся на жыццё. Стаялі яны, здаецца, за стойкай бара, потым сядзелі за сталом, потым ізноў стаялі за іншай стойкай, мабыць — ужо ў іншым шынку. Затым ехалі на таксоўцы, доўга і дрогка ехалі… Цьмяна праступала ў свядомасці харчовая крама на шырачэзнай вуліцы, затым — падваротня і змрочны пад’езд, бутэлька, якую яны пілі з дзядзькам па чарзе з рыльца… А потым адбылося нешта неверагоднае: спагадлівы твар сабутэльніка знячэўку зрабіўся ачужэлым і злым, ён схапіў Аркадзя Рыгоравіча за адварот палітона і стаў нешта патрабавальна крычаць. Бабаеўскі ўслухоўваўся і не ўспрымаў задурманеным розумам, чаго дзядзька хоча. Тады сабутэльнік ірвануў яго на сябе за адварот, ударыў ілбом у зубы і тут жа, не марудзячы, — у пах чаравікам. Ад пранізлівага болю прытомнасць на імгненне вярнулася да Бабаеўскага, ён выпрастаўся і абрушыўся на нягеглага дзязьку ўсёй сваёй масай, падмяў… Але нешта навалілася на яго з бакоў і зверху, нечыя кулакі замалацілі па галаве і спіне. Яго зрынулі долу і білі нагамі…

29

Сёння, у апошні дзень лютага, Валерый Віктаравіч Адынец пасля абеду сарваўся з работы і паехаў дадому. Прычына была тая, якой ён найболей баяўся апошнія тры месяцы: Адынцу пазванілі з клінікі для душэўнахворых і паведамілі, што яго брат, Алег Віктаравіч, знаходзіцца “ў крытычным стане”. Што азначала — пры смерці. Да гэтага ішло даўно. Ад працяглай нерухомасці ў брата ўзніклі праблемы з ныркамі, да таго ж адказвала сэрца, шматлікія пролежні псавалі кроў, знясільвалі і без таго дарэшты аслабелы арганізм няшчаснага Алега.

Валерый Віктаравіч зрабіў крук і заехаў дадому. Ён доўга і бесталкова пераапранаўся, даставаў нейкія мяшкі і торбы, колькі разоў пералічыў у кашальку грошы і толькі тады зразумеў, што ўсё гэта яму не патрэбна, што ён проста валаводзіць са страху перад недалёкім спатканнем. Ён апусціўся на канапу і безуважна ўтаропіўся на кніжную секцыю, што займала супрацьлеглую сцяну, ад падлогі да столі. Усе мудрацы, што жылі і жывуць на зямлі, думкі якіх былі згрупаваны на гэтых паліцах, наўрад ці змаглі б зараз суцешыць Адынца. Не змаглі б па той простай прычыне, што самі смяротныя. А Валерый Віктаравіч мусіць зараз ехаць на спатканне са смерцю — ён з усёй неадхільнасцю прадчуваў гэта.

Адна толькі кніга прыцягнула яго ўвагу, — тая кніга, што ніколі не ставілася ім у адзін шэраг з астатнімі. Яна і зараз ляжала на тумбачцы, ва ўзгалоўі канапы. Адынец узяў яе ў рукі, раскрыў і, не гартаючы, тут жа прачытаў наступнае: “Яшчэ трохі, і свет ужо не пабачыць Мяне; а вы пабачыце Мяне, бо Я жыву, і вы будзеце жыць” (Іаана 14 : 19).

Неўзабаве ён ужо тросся на маршрутным аўтобусе па горадзе, які з набліжэннем каляндарнай вясны і не думаў пазбаўляцца ад снегу. І хоць марозік быў лёгенькі, градусаў пяць — не болей, адчувалася, што людзі і птушкі, кіёскі і вітрыны, тратуары і вуліцы дужа стаміліся ад зімы.

На ўскраіне Валерый Віктаравіч перасеў на іншы маршрут, які вывез яго за горад і ў хуткім часе дамчаў да прывычнага высокага і працяглага муру клінікі для вар’ятаў. Гэты мур, а таксама і двор і будынкі даўно ўжо перасталі шакіраваць Адынца. Ён быў тут сталым наведвальнікам. Не мог толькі спакойна глядзець на хворых, што трапляліся яму на тэрыторыі і ў калідорах вар’ятні. Валерый Віктаравіч міжволі прыжмурваў вочы і бачыў толькі іхнія размытыя постаці, чуў галасы, на твары ж зірнуць не насмельваўся. Яму хапала братавага спакутаванага аблічча, што ўжо чвэрць стагоддзя, удзень і ўночы, стаяла перад ім. Ён пры ўсім жаданні не змог бы забыцца на гэты твар, бо тое быў, па сутнасці, сам Валерый Віктаравіч Адынец — блізнюк хворага Алега.

Але зараз, як ніколі страшна, агаломшылі Валерыя Віктаравіча братавы бледнасць, зляжалыя рэдзенькія валасы, сінія кругі пад вачыма. Алег знаходзіўся ў рэанімацыйным боксе. Ён паўляжаў на некалькіх падушках, падаткнутых пад спіну і галаву, у бальнічнай піжаме, накрыты казённай коўдрай па грудзі; тонкія рукі былі выцягнуты ўздоўж цела, паверх коўдры. Уражвала шкілетная худзізна братавых пальцаў, а таксама касцістасць твару. Валерый Віктаравіч і сам быў чалавекам сухарлявым, але ніколі не думаў, што мае такі ўродлівы вуглаваты чэрап, такі востры нос, такую выпнутую наперад ніжнюю сківіцу.

Брат ляжаў адзін, суседні ложак быў акуратна засланы. На Алегавай тумбачцы стаялі два пустых і адзін поўны балоны для кропельніц. Стойка для кропельніцы ўзвышалася ад брата леваруч. Паветра ў боксе не падалося нясвежым, аднак моцна пахла хлоркай і лекамі.

Алег млява перавёў позірк на Валерыя Віктаравіча, і — дзіўна! — упершыню за апошнія два гады ў ім мільганула радасць. Так, ва ўсякім разе, падалося Валерыю.

— Гэта я, Алежак, — ціха сказаў ён, наблізіўся і стаў над братам.

— Сядзь, Валерка, — слабым, але, як здалося, цалкам адэкватным голасам прамовіў Алег і паказаў вачыма на табурэтку, што стаяла ля самага ложка, праваруч ад яго.

Валерый Віктаравіч хацеў адказаць, але ў горле ўтварыўся даўкі камяк. Ён насілу не разрыдаўся. Сеў на ўказанае братам месца.

— Што там на двары? — усё тым жа слабым і непрывычна ўцямным голасам спытаўся брат.

— Апошні дзень зімы, Алежка, — механічна прамармытаў Валерый; за два гады — з таго часу, як брат упаў у беспрасветнае вар’яцтва — ён развучыўся з ім размаўляць як з роўным.

— Зіма… — раздумліва прамовіў брат. — Я забыўся, як яна выглядае…

“О, Госпадзе, дай мне сілы стрываць”, — падумаў Валерый, бо надрыўная спазма зноў сціснула насаглотку.

— Затое я бачу снег… Вунь, у акне. — Алег паказаў вачыма на вузкае высокае акно, знізу, на тры чвэрці, зафарбаванае пад зялёны колер сцяны. — Снег ішоў учора, і тры дні таму… Тры дні таму ён быў асабліва прыгожы… Ведаеш, Валерка, там… — ён хацеў паказаць правай рукою, але толькі перабраў пальцамі, — там, пад акном, вечарам уключаецца ліхтар і дзівосна падсвечвае шыбу… Калі ідзе снег… — хворы запнуўся і аблізаў пасмяглыя губы, — то сняжынкі здаюцца такімі цудоўнымі… І кожная мае сваю душу… Гэта матылькі, якія прылятаюць мяне наведаць…

“Божа, памілуй яго душу, — сказаў пра сябе Валерый, міжволі адвёўшы пагляд ад братавых вачэй. — Не, ужо лепей поўнае вар’яцтва, чым усведамляць сваё маруднае паміранне…”

— Усё будзе добра, Алежак, усё будзе добра… — толькі і здолеў ён з сябе выціснуць.

— А ведаеш, мне ўжо лепей, мне значна лепей апошнім часам. — Голас Алега быў хоць і нядужы і надтрэснуты, аднак страшэнна падобны на братаў голас.

І раптам зімна стала на душы ў Валерыя Віктаравіча, зімна і вусцішна ад таго, што ўявілася, як ён сам — праз гадоў трыццаць ці праз тры месяцы — гэтак жа апынецца на смяротным ложы: з касцістым сінюшным тварам, з прыліплымі да лба рэдкімі пасмамі, з нямоглымі дротападобнымі рукамі. Але ў адным будзе іх розніца — у тым, што не прыйдзе да Валеры брат Алег, не прыйдзе ніхто… Небывалы адчай авалодаў Валерыем Віктаравічам. Закарцела ўпасці перад братам на калені, цалаваць рукі, вымольваць прабачэнне за сваё здароўе і розум. Але не змог, баючыся парушыць адносны спакой няшчаснага, а толькі напружыўся ўсімі цягліцамі. А той нібы адчуў братаву душэўную барацьбу і прамовіў:

— Ты не шкадуй мяне, брат. Кожнаму сваё. Бачыш, я ў ясным розуме, а гэта добра. — Алег вымучыў на твары ледзь прыкметную ўсмешку. — Я хачу табе сказаць пару слоў…

— Канешне, — паспешліва падхапіў Валерый Віктаравіч, — канешне, гавары. Я…

— Ты зачыні, калі ласка, як найшчыльней дзверы, — брат нават злёгку кіўнуў падбародкам у іх бок.

У дзвярах і напраўду была шчыліна сантыметраў дзесяць. Валерый устаў і зачыніў іх, а тады вярнуўся да Алега.

— Слухай, брат, слухай мяне ўважліва. — Голас хворага крыху ўзмацніўся, параўнеў. — Я ведаю, што са мной адбывалася ўсе гэтыя гады… цяпер ведаю… Пекла бывае і на зямлі, Валерка, непасрэдна на нашай зямлі… Я там быў — так было трэба…

“Ён ізноў трызніць!” — са шкадаваннем падумаў Валерый Віктаравіч, але слухаў уважліва.

— Тое пекла, дзе я знаходзіўся, ёсць толькі адлюстраванне, толькі слабае падабенства сапраўдных катавальняў Сусвету… Тых катавальняў, дзе томяцца душы грэшнікаў… О! Мне толькі аднойчы дазволілі туды зазірнуць… туды — у тагасветнае пекла… Гэта жах, Валерка! Я скажу табе больш: калі б чалавек, што жыве паўнакроўна, той самы звычайны абывацель… убачыў на імгненне сапраўднае пекла, ён бы… ён бы, мусіць, памёр ад адчаю… А калі б не памёр, то ўжо зарокся б не грашыць да скону. Ды што там абывацель, брат! Забойца дзяцей, гвалтаўнік, знішчальнік цэлых народаў увобмірг бы зрабіўся рахманай авечкаю, каб туды зазірнуў… Ён бы на зямлю ўпаў, цалаваў бы яе ў слязах… ён бы на жываце папоўз да самай Дамавіны Гасподняй… тысячы кіламетраў бы адужаў на жываце, каб вымаліць сабе дараванне… Толькі не дадзена ім туды зазірнуць! — хваравіта, тонка ўсклікнуў Алег і збіўся з дыхання.

“Гэта, відаць, агонія”, — мільганула ў галаве Валерыя Віктаравіча.

Ён ужо хацеў выйсці і клікнуць медсястру, але брат нечакана падняў бяссільную, здавалася б, правую руку і паклаў яе на братава калена.

— Пачакай, брат, пачакай, мілы, даслухай… — Яго голас цяпер гучаў сіплай фістулай. — Ніхто б не толькі не грашыў, каб ведаў наступствы… але жыў бы ў бясконцай любові, у злагадзе з усім акаляючым: з людзьмі, птушкамі, са звярамі і чарвячкамі… Пра чарвячкоў асобна скажу… Не крыўдзь іх, Валерка, ні словам ні дзеяннем… Істоты яны самыя чыстыя, хоць і жывуць у зямлі, у цемрадзі… Таму што не ядуць яны жывой плоці, а толькі гноем сілкуюцца… Чалавек жывёлу знішчае, рыбак і птушачак… І тыя, у сваю чаргу, адно аднаго паядаюць… А чарвяк, ён не тое што жывую істоту не з’есць, ён травінку грызці не стане… ён толькі мёртвым харчуецца… ён наш санітар, ён бязгрэшны…

“Бедны, бедны мой брат!” — са скрухай глядзеў на Алега Валерый Віктаравіч.

— Ты пра пекла тое людзям перадай… каб страх Божы яны не гублялі… Шкадую іх, і забойцаў, і гвалтаўнікоў, і самагубцаў, і здраднікаў вой як шкадую… Няма ў іх любові Хрыстовай, то хай хоць на страху пякельным трымаюцца… Пра чарвяка хай памятаюць, не крыўдзяць хай чарвячка — ён за іх у іншасвеце заступнік.

Брат перапыніўся, аддыхваючыся. Аблізаў вусны. У яго вачах з’явіўся ліхаманкавы бляск. Валерый Віктаравіч з трывогай крануўся ягонай рукі — тая была гарачая, але не моцна.

— Табе нельга стамляцца, Алежка. Вунь і лоб узмакрэў… — Адынец дастаў насоўку і выцер некалькі кропелек поту на братавым ілбе. — Паляжы ціха… А я медсястру прывяду…

— Не трэба, Валерка, не трэба сястру… Я іх баюся… хоць і ніколі зла ад іх не было… Я буду ціха гаварыць… ужо хутка закончу… А ты не перабівай… не перабівай, нават калі не згодны са мною…

Валерый Віктаравіч узяў і гладзіў яго сухую руку.

— Памятаеш… Памятаеш двор наш на старой кватэры, на вуліцы Усходняй?.. Цяністы такі, зацішны дворык…

— Памятаю, Алег. Канешне, памятаю…

“Госпадзе, ды я ж ніколі не ўспамінаў пра той дом!”

— Ні аб чым не шкадую… нітрохі не наракаю на свой лёс… А па двары тым нуджуся… Каштан у нас пад акном рос. Прыгожа так зелянеў, пахуча… І цвіў кожны травень… Памятаеш?

— Памятаю… — Валерый Віктаравіч ужо не мог стрымліваць слёз, яны бобам каціліся па яго шчаках.

— А пад каштанам тым лавачка стаяла, жоўтая, з сіняй спінкаю… Я там сядзець любіў… асабліва вясною і лецейкам… І глядзець, як двор наш жыве… галасы яго слухаць… Сонца гуляе па траўцы, па дарожках, па бялізне развешанай, галасы людскія шарахаюцца між будынкаў, глушацца зелянінаю… А я на арку гляджу, што ў супрацьлеглым канцы двара… Адтуль бацькі нашы з работы вяртаюцца… Убачу іх і бягу галопам, цалуюся… А мама то цукерку з валізы дастане, то пячэнне, а то і марожанае…

— Госпадзе, а я?! Дзе ж я быў тады, Алежак?! — ускрыкнуў Валерый і сам спужаўся гучнасці свайго голасу.

— А ты?.. — здзіўлена і ласкава паглядзеў на яго брат. — А там жа, там жа непадалёк. З хлапчукамі.

— А я… я хіба не сустракаў разам з табой тату з мамаю?! — Валерый Віктаравіч начыста забыўся на падрабязнасці тых гадоў.

— І ты сустракаў, Валерык… І ты таксама… А толькі ты з хлапчукамі больш бавіўся, цябе было дамоў не загнаць… — Алег крыху памаўчаў. — Ты звязі мяне, брат, у наш дворык. Як пацяплее, звязі… Мне б адным вокам зірнуць на яго, пад каштанам тым пасядзець, пацікаваць за той аркаю, дзе тата з мамай выходзілі…

Адынец не мог гаварыць ад пакутлівых спазмаў, што разрывалі яго грудзі і горла. І раптам — толькі ў гэтую секунду! — ён успомніў, што няма, некалькі гадоў ужо няма ні двара іх старога, ні дома: знеслі іх, зруйнавалі; новабудоўлі там узвышаюцца ганарыстыя… Ні каштана няма, ні аркі той запаветнай…

— Добра, Алежак! — роспачна ўскрыкнуў ён. — Завязу, пакажу… пабудзем у нашым двары… Мы з табой яшчэ пажывём, браце. Праўда? — Ён укленчыў перад ложкам і прыпаў да Алегавых грудзей, рыдаючы. — Усё зраблю, усё што ні пажадаеш… А пакуль… Пакуль хочаш, я цябе дамоў забяру? Хутка вясна, зеляніна, дзьмухаўцовае царства… Га? Паедзеш, Алежак?

— Паеду… — задумліва, упершы пагляд у столь, сказаў брат.

— То я пабягу зараз, з галоўным перагавару… Ты пачакай… Я ўпрашу яго цябе адпусціць… упрашу неадменна… — Ён ускочыў на ногі. — Пачакаеш? Я мігам.

— Пачакаю. Дзякуй… Дзякуй табе, Валерык. — Брат глядзеў на яго абсалютна яснымі, не замглёнымі шматгадовым вар’яцтвам вачыма.

Валерый Віктаравіч як хлапчук кінуўся з палаты на злом галавы. У палату якраз уваходзіла медсястра.

Ён доўга, слёзна і збівіста ўгаворваў сухарлявага галоўурача — старога яўрэя з надзвычай ласкавымі ільснянымі вачыма. Той глядзеў на Валерыя Віктаравіча і толькі са шкадобай хітаў галавою. Марк Яўсеевіч ведаў, што не зможа выпісаць Алега Адынца… Больш за тое, ён ведаў, што рэшта Алегавага жыцця вымяраецца не днямі — гадзінамі. Пра гэта адназначна казалі пасля ранішняга агляду і уролаг, і кардыёлаг, і тэрапеўт… Праз дзесяць хвілін гэтай шчымлівай спрэчкі ўрачу патэлефанавалі, ён папрасіў Адынца пачакаць і таропка выйшаў з кабінета.

У яго адсутнасць распалены мозг Валерыя Віктаравіча прыдумваў галаваломныя аргументы, каб пераканаць доктара адпусціць Алега дадому. Адынец узрушана крочыў па памяшканні, размахваў рукамі і гаварыў сам з сабою… Ён ведаў, што дзеля братавай перадсмяротнай волі пойдзе на ўсё. Ён сам стаяў на грані вар’яцтва…

А за акном зноў пацерусіў снег. Несканчоная, непазбыўная, дакучлівая зіма!

…Дзверы расчыніліся неяк марудліва і нясмела, і Марк Яўсеевіч зайшоў у кабінет — з пануранай галавою, з апушчанымі ў кішэні халата рукамі.

— Доктар! — памкнуўся да яго Адынец. — Я вас прашу… доктар!..

— Не трэба, Валерый Віктаравіч… Не трэба… — Урач знерухомеў пасярод пакоя і вінавата зірнуў на прасіцеля сваімі добрымі, у заўсёднай вільготнай павалоцы вачыма. — Ваш брат сканаў… Толькі што… прабачце…

30

З той самай ночы, калі Сяргей упершыню залез да Светы Стрэчань праз акно, прайшло каля двух тыдняў. За гэты час падобныя сустрэчы зрабіліся рэгулярнымі: праз ноч, рэдка — праз дзве. Акрамя таго, Сяргей некалькі разоў вадзіў яе ў рэстараны.

Аглушаная рамантыкай начных спатканняў, Света толькі нядаўна пачала вяртацца да рэчаіснасці, разумець, што адбываецца паміж імі нешта дзіўнае і вычварнае — не як у людзей. І справа тут нават не ў таемных лажаннях праз акно, не ў палкай валтузні ў нетрывала запёртым пакоі, калі родная маці спіць ад іх праз сцяну. Не. Найбольшую Свеціну трывогу выклікала тое, што яна, па сутнасці, нічога пра Сяргея не ведае. Каханы сам не распавядаў пра сябе. Рэдкія і нясмелыя спробы Святланы пранікнуць у таямніцу яго жыцця заканчваліся безвынікова. Сяргей або пераводзіў ейныя пытанні на жарт, або наогул адмоўчваўся. Зрэшты, усё гэта не дужа непакоіла закаханую ў яго Свету, паколькі з лішкам кампенсавалася тым, што дзеелася паміж імі ў спальні. Але толькі да ўчарашняга дня…

Пазаўчора Сяргей падарыў ёй пярсцёнак і завушніцы. Прыгожыя, жоўта-бліскучыя, з каменьчыкамі — гэта, бадай, усё, што магла Света пра іх сказаць. Як кожная нармальная жанчына яна ўзрадавалася пераважна не вартасці падарунка (тым болей што ў гэтым не разбіралася), а ўвазе, праяўленай з боку каханага чалавека. Наступнага дня, зусім без пошлай думкі пафанабэрыцца, яна надзела ўзгаданыя аздобы і пайшла ў інстытут, на заняткі. Але там адбылося нешта нешараговае: каля Светы непрывычна шчыльна сталі ўвіхацца знаёмыя і малазнаёмыя хлопцы, а дзяўчаты з групы кідалі на яе здзіўлена-зайздрослівыя позіркі. Найбліжэйшая сяброўка Іра Кароліч дык і наўпрост спыталася, адкуль у яе такі файны пярсцёнак і завушніцы. Прыйшлося зманіць, што неяк падарыў бацька. Зманіла і тут жа задумалася: навошта? Чаму было не сказаць праўду? І зразумела Святлана, што вось акурат праўды яна больш за ўсё і баіцца. Надта ўжо стасаваліся тыя шыкоўныя рэстараны, куды вадзіў яе Сяргей, з гэтым каштоўным падарункам, а таксама з непрабіўнай таямнічасцю яго асобы… Яна паспрабавала выцесніць з галавы такія непрыемныя разважанні, і гэта ёй збольшага ўдалося. Дамоў Света ехала ў добрым гуморы, прадчуваючы вечаровы Сяргееў званок па тэлефоне, яго п’янлівыя пяшчотныя словы.

Аднак у тралейбусе сусед па сядзенні, пажылы грузнаваты дзядзька ў самавітай дублёнцы, доўга адкашліваўся і хмыкаў, быццам на нешта наважваючыся, а затым крануў Свету за плячо, схіліўся і шапнуў ёй на вуха: “Вы мяне, напрамілы Бог, прабачце, але я б вам параіў усё ж пальчаткі надзець…” — І шматзначна кіўнуў на яе пярсцёнак. Збянтэжаная Света хацела была адкрыць рот, нават абурыцца хацела, але дзядзька па-змоўніцку прыклаў указальны палец да вуснаў і зноў зашаптаў ёй у самае вуха: “Паверце, я стары ювелір і ведаю кошт вашаму пярсцёнку… і завушніцам. Такія рэчы, спадарынька, небяспечна ў грамадскім траспарце напаказ выстаўляць — здымуць, і маргнуць і паспееце. Надзеньце, надзеньце свае пальчатачкі…” Свеце стала ніякавата ад гэтых слоў, яна паспешліва нацягнула пальчаткі, якія раней зняла, каб прабіць квіток. Калі ж ішла дадому, ёй у кожным стрэчным мужчыне бачыўся патэнцыйны нападнік, што кінецца выломліваць ёй правую кісць, або з мясам вырываць завушніцы. Арку, што вяла ў яе двор, Святлана прамінула бягом; стрымгалоў прамчала і тры лесвічных пралёты да кватэры. Аздобы яна, зразумела, зняла перад дзвярамі, сунула ў сумачку. Мамы дома не было і таму ставала часу як след прыхаваць Сяргеевы падарункі. Але пытанне, як з імі быць, засталося нявырашаным.

Да сённяшняга вечара Света думала гэта ціхамірна замяць, то бок нічога Сяргею не гаварыць наконт пярсцёнка і завушніцаў. Яна небеспадстаўна меркавала, што залішнія пытанні могуць сапсаваць іхнія ўзаемаадносіны. Але сёння Сяргей ізноў, ледзь толькі перабраўся цераз падаконнік, расцалаваў яе і выцягнуў з кішэні прадаўгаваты аксамітны футаральчык. У ім ляжалі каралі. Света сумелася, аднак падарунак прыняла, падзякавала. Вядома, што падазрэнні адносна цаны і паходжання Сяргеевых “паднашэнняў” толькі ўзмацніліся…

Прайшло дзве гадзіны, як яны ляжалі ў пасцелі, насценны гадзіннік адстукаў палову чацвёртай. У пакоі панавала непраглядная цемра, паколькі на завулку, што пад акном, ліхтары не тое што не ўключаліся — іх не было. Асобныя ж пражэктары на прылеглых да завулка фармацэўтычных складах былі скіраваны ў глыб тэрыторыі; рассеяныя адбіткі іх святла прыпыняла высокая бетонная агароджа. Цемра спальні добра спалучалася з цішынёю, якую толькі калі-нікалі перарывалі асцярожныя варушэнні, як мага сцішаны шэпт і быццам бы гукі пацалункаў.

— Сяргей, ты мяне прабач, але я не магу прымаць такіх дарагіх падарункаў, — прашаптала Света крыху гучней, чым звычайна.

— Ды кінь ты — дарагіх, — нядбайна буркнуў Сяргей.

— Дарагіх, — упарта паўтарыла Света, — я ведаю, што гэта дарагія аздобы.

— Ну і што! — прыдушана ўсклікнуў Сяргей. — А хоць бы і дарагія? Што, я не магу зрабіць падарунак сваёй каханай жанчыне? Нават дзіўна было, каб я табе абы-што падарыў… У даўніну мужчыны да ног каханак галовы ворагаў прыносілі! А ты кажаш…

— І ўсё ж я не магу прымаць такіх падарункаў.

— Чаму! Чаму не можаш?

— Не здагадваешся?

— Не здагадваюся і здагадвацца не хачу.

— А я табе падкажу. Справа ў тым, што мы з табой тут не першую ноч… забаўляемся, але я нічога пра цябе не даведалася… — Света зрабіла наўмысную паўзу, але Сяргей прыціх, не адказваў.

— Я ад цябе не скрывала нічога: дзе вучуся, хто мая мама, нават пра бацьку свайго чокнутага расказала… А ты? Чаму ты ад мяне тоішся… Я табе вораг, Сяргей? Скажы…

Той варухнуўся ў ложку, яшчэ крыху памаўчаў, а тады прамовіў:

— Усё так, усё слушна, Свецік… Ты маеш права пра мяне ведаць больш. І я даю табе слова, што паслязаўтра запрашу цябе ў госці… што ўсё пра сябе раскажу. Хаця… як вучыць мяне жыццё, часцяком не ведаць лепей, чым ведаць…

— Што ты гэтым хочаш сказаць?

— А тое: хіба нам не цудоўна ўдваіх? Хіба нам, калі мы ўключым зараз святло, будзе цяплей, утульней?.. Мы будзем больш закаханыя?

— Не разумею… пры чым тут…

— Я толькі хачу сказаць, што ад добрага лепшага не шукаюць… Ну а наконт аздобаў, што я табе падарыў, то не трывожся — яны не крадзеныя… Слова даю. А не запрашаў я цябе ў сваю кватэру таму, што жыву, так бы мовіць, па-халасцяцку… І маё жытло, у сваім штодзённым выглядзе, наўрад ці б табе спадабалася… Вэрхал там, Свецік, неверагодны халасцяцкі вэрхал.

— Ну дык я табе прыбраць памагу…

— Ні ў якім разе! — спужаўся Сяргей. — Гэта для мяне справа гонару. Дай толькі суткі, і кватэра мая заблішчыць… Карацей, паслязаўтра я за табой заеду… гадзінак гэтак… у шэсць вечара. Нармальна?

— Нармальна. На машыне?

— На машыне, канешне.

— Дамовіліся.

Тут яны замаўчалі, і хвілін пяць раздавалася варушэнне і цмоканне.

— Слухай, ледзь не забылася, — раздаўся ўрэшце задыханы Свецін голас. — Нам цяпер трэба быць асцярожней.

— Гэта як? — вясёлым шэптам спытаўся Сяргей.

— Ну… як бы табе сказаць… У нас цяпер яшчэ адзін чалавек начуе… акрамя мамы.

— Хто такі? Сваяк, родзіч?

— Ды ў тым і справа, што не сваяк і не родзіч, а… тут цэлая гісторыя.

— Ну?

— Словам, учора вечарам мама вярталася з гасцей, недзе а палове дванаццатай… і наткнулася на лесвічнай пляцоўцы, паміж паверхамі… на чалавека, які ляжаў на падлозе. Ён пачуў яе крокі, варухнуўся, застагнаў і папрасіў памагчы. Мама схадзіла дамоў, разубудзіла мяне. Узялі ліхтарык. Карацей, гэтага чалавека падпаілі, завабілі ў пад’езд, збілі і абрабавалі… Твар яго быў у крывавых пісягах, сіняках… паліто ў брудзе і пыле, парванае. Ён нават не мог стаць на ногі, і мы ледзь дацягнулі яго да кватэры.

— Дык навошта ж адразу ў кватэру? — здзівіўся Сяргей. — Трэ было міліцыю выклікаць. Мо гэта звычайны валацуга ці бандзюган?

— Які валацуга! Тут самае цікавае і пачынаецца. Ведаеш, кім ён аказаўся?

— Ну.

— Дырэктар драматычнага тэатра, найвядомейшы рэжысёр.

— Дырэктар тэатра?

— Так, дырэктар тэатра. Прычым мы з мамай раней на яго спектаклі хадзілі. Во як у жыцці бывае!

— Ды што за глупствы — дырэктар! — недаверліва прабурчаў Сяргей. — А вы правяралі?

— А вось і правяралі! — задзірыста сказала Света. — Кішэні ў яго нападнікі вычысцілі, там нічога не было. Затое раніцой мы знайшлі на пляцоўцы, дзе ён ляжаў, і пашпарт і пасведчанне… як яго… заслужанага дзеяча мастацтваў. Гэта Аркадзь Рыгоравіч Бабаеўскі, найвядомейшае ў Беларусі імя!

Сяргей нічога на гэта не адказаў.

— Няўжо не чуў пра такога? — працягвала Света захопленым голасам.

— Ды… чуў… здаецца, — прамармытаў Сяргей. — Нешта чуў, мабыць…

— Карацей, у яго там праблемы з сям’ёй… ён пакуль у нас пажыве.

— У вас?! — з нечаканым нездавальненнем усклікнуў хлопец.

— Так… А што? — здзівілася Света ягонаму тону.

— Ды як жа — чужы чалавек, а вы так лёгка яго пускаеце! Бязглуздзіца нейкая…

— Ды чаго ты гарачышся? Табе што за клопат?

— Нічога не разумею… Дзве жанчыны прывячаюць абсалютна незнаёмага чалавека. Неверагоднае легкадумства! Ды ў вас жа два пакоі ўсяго!

— Дык ён на кухні, на раскладушцы спіць.

— Крута! — фыркнуў Сяргей і нервова хіхікнуў. — І доўга ён тут збіраецца… пражываць?

— Не ведаю… Ну, папрасіў некалькі дзён. Ды чаго ты так ускінуўся!

— “Ускінуўся”! Чужы мужык спіць у трох метрах ад маёй каханай жанчыны, а я радавацца павінен?! Нейкі п’янтос і стары распуснік…

— Чаму ён п’янтос і распуснік? Чаго ты незнаёмага чалавека ганіш?

— А таму п’янтос, што вы яго ў сцельку п’яным знайшлі! А таму распуснік, што пасяліўся ў незамужніх жанчын! Сволач.

— Ну, не чакала ад цябе такога, Сяргей…

— Канешне, — у голасе хлопца прагучаў ядавіты сарказм, — ты чакала, што я ў ладкі запляскаю ды пабягу з ім расцалоўвацца!.. — І тут жа дадаў крыху спакайней: — Слухай, а як, цікава, ты ў туалет па начах будзеш хадзіць? У вас жа кухня якраз насупроць туалета. І ты, маладая дзяўчына, у начной сарочцы… А дзверы ў кухню, нябось, празрыстыя? Га?

— Я не буду адказваць, калі са мной такім тонам…

— Ну і не адказвай, а я пайду! — Сяргей падхапіўся з ложка і ўсчаў важдацца ў цемры.

— Куды ты пойдзеш — самая ноч! — устрывожылася Света і таксама саскочыла на падлогу.

Яна паспрабавала перашкодзіць Сяргеевым апрананням, але хлопец яе адхіліў.

— Тс! Ты што — здурнела? Зараз твой дырэктар прымчыцца.

— Куды ты, я цябе пытаюся, папрэшся пасярод ночы? — усхвалявана шаптала Света.

— Не праблема, — ужо не так сярдзіта, з прымірэнчымі ноткамі ў голасе сказаў Сяргей. — Выскачу на праспект, там у любы час таксоўку можна злавіць.

— Ды пачакай ты хаця дзве гадзіны.

— Не магу. Нешта нервы мае растузаліся.

— Ну чаго ты так на гэта зрэагаваў? Ну пажыве ён некалькі дзён і з’едзе.

— Ладна, Свецік, — у цемры раздалося некалькі паспешлівых пацалункаў, — не будзем пра гэта. А паслязаўтра — як і дамаўляліся. Добра?

— Добра…

— Не крыўдуй.

Яны прывычна расчынілі акно, перакінулі вяровачную лесвіцу, і праз колькі хвілін Сяргей цвёрда стаяў на зямлі. Ён развітальна ўзмахнуў рукой і пашыбаваў налева, каб завярнуць за рог дома.

31

Апошні мясяц Анжэла Гольцава жыла ў пастаянным стрэсе. Усё было не так, усё з рук валілася. А галоўнае, даймалі штоночныя званкі па тэлефоне ад нейкага вырадка. Рэдка якую ноч не было гэтых пакутлівых званкоў. І нават калі тэлефон маўчаў, то ўсё адно не магла спаць спакойна Анжэла, бо кожную хвіліну чакала, што затрашчыць апастылы аппарат, і прыйдзецца наўзгалоп ляцець да яго, каб сын не прачнуўся.

На тым канцы лініі, калі Анжэла брала трубку, злавесна маўчалі. І гэта найбольш вярэдзіла яе нервы. Іншым разам хацелася ўзняць тэлефон дагары і са смакам разбіць аб падлогу. Карцела выкрыкнуць у трубку праклёны начному дамагальніку, паслаць яго да чортавай маці. Але не насмельвалася на гэта Гольцава, а толькі здымала трубку, з трымтлівым сэрцам прыпадала да яе і баязліва ўслухоўвалася ў цішыню. Яна чамусьці была ўпэўненая, што гэта штукарствы яе ненавіснага мужа, які і з турмы, праз нейкага памагатага, хоча яе даканаць. А можа?.. Не, яна нават думаць сабе не дазваляла пра гэтае “можа” — пра тое, што Антось выйшаў на волю і, перш чым нанесці смяротны ўдар, з асалодай шкуматае яе душу. А на волю ён выйсці не мог іначай, як праз уцёкі… Гэта было самым жахлівым, што магло здарыцца, і Гольцава ўсяляк адганяла, адштурхоўвала ад сябе такія здагадкі. І, вядома, не магла пазбыцца дазвання — не давалі начныя званкі.

А яшчэ Віталік, сужыцель, стаў начаваць у яе ўсё радзей, спасылаўся на жыццёвыя цяжкасці і праблемы, якія ён павінен адолець. Прыходзіў добра калі раз на тыдзень, быў негаваркі, маркотны, нязменна прыносіў бутэльку таннага віна… Не, не магла Анжэла дзяліцца з ім сваімі трывогамі.

Да таго ж сын Андрэйка стаў на сябе не падобны, закінуў вучобу, атрымоўваў тройкі і двойкі, а аднаго разу моцна пабіў аднакласніка. Анжэлу выклікалі ў школу, і адбылася непрыемная размова з класным кіраўніком, а таксама прыйшлося прасіць прабачэння ў бацькоў збітага хлопчыка. Сам Андрэйка на яе ўшчуванні не рэагаваў, урокі па-ранейшаму рыхтаваў абы-як, а ўсё больш праседжваў у закутку з прыгодніцкімі кніжкамі. Чытаў запоем. Анжэла не ведала спосабу, як прымусіць Андрэйку ўзяцца за розум, акрамя фізічнага пакарання. А гэта, зважаючы на сынава заіканне, было недапушчальна.

Аднойчы ў суботу, пасля аж трох начных званкоў, што раздаліся з двухгадзіннымі прамежкамі, Гольцава адважылася на адчайны крок. Выправіўшы Андрэйку ў школу, яна неабачліва лёгка апранулася і паехала ў супрацьлеглы кут горада, дзе ў даваеннай чатырохпавярхоўцы, у камунальным пакоі, пражывала ненавісная ёй свякруха. Не, Анжэла не пайшла да яе, а змяшалася з натоўпам пакупнікоў перад крамай “Садавіна-гародніна” (там быў невялічкі рынак) і цікавала за свякрушыным пад’ездам. Нягледзячы на мароз і пранізлівы вецер, яна пратырчала там гадзіны тры ў вар’яцкім спадзеве пабачыць Антося. Што яна будзе рабіць, калі сапраўды згледзіць абрыдлага мужа, Гольцава не ведала.

Адно што займела Анжэла ад гэтае варты — абветраны твар, азяблае цела і скалелыя да болю ў пазногцях пальцы. Нават свякруха з пад’езда не выйшла.

Па вяртанні дадому Гольцаву чакаў новы сюрпрыз. У паштовай скрыні, якую яна рэгулярна правярала (хоць па беднасці і не выпісвала газет), ляжаў безыменны канверт. Яна паспяшалася ў кватэру, скінула паліто на тумбачку, прайшла ў кухню і там, пры гожым дзённым святле, ускрыла каверт і прачытала напісаны ад рукі тэкст:

“Анжэла! Даруй, што паведамляю табе гэтую сумную навіну ў пісьмовай форме. Але, павер, гэта адзіны спосаб сказаць табе ўсё неабходнае, каб не захліпнуцца ад слёз. Прыйшла пара падвесці непазбежную рысу ў нашых узаемаадносінах. Пагадзіся, што яны не маглі працягвацца доўга ў такім млявым, выродлівым выглядзе. Усяму ёсць мяжа. Аднак крый мяне Божа ў чымсьці цябе вінаваціць. Вінаватыя мы абое, паколькі легкадумна, надзвычай легкадумна ставіліся да жыцця, да нашага сумеснага пражывання. Такія сустрэчы Бог дае толькі раз, іх трэба цаніць. Мы не скарысталі свой шанц.

Калі ты чытаеш гэтыя радкі, я ўжо ў дарозе: пад мерны грукат цягніковых колаў журліва гляджу ў акно, з кожнай хвілінай аддаляюся ад сталіцы, якую за чатыры гады ўзненавідзеў усёй душою. Так, Анжэла. Я кінуў інстытут, нягледзячы на тое, што ўсё-такі агораў зімовую сесію, і накіроўваюся на радзіму. Праўдзівей, інстытут я не кінуў, а толькі ўзяў акадэмічны водпуск. Аднак сумняваюся, ці знайду сілы калі-небудзь яшчэ прыехаць у Мінск. Надта ўжо няшчыра, меркантыльна, бязбожна жывуць тут людзі. Яны думаюць, што жыццё — гэта яркія фарбы, тэлевізійныя шоу, расфуфыраныя даўганогія дзяўчаты; яны лічаць, што жыццё — гэта імклівыя аўто, мабільнікі, “відзікі”, кампутары і факсы… Не, Анжэла, яны памыляюцца. Жыццё — гэта трэль салаўя над росным разлогам, гэта ўсплёск карася ў зацішным лясным азярцы, гэта пах сенажаці… А галоўнае — гэта наша шчымлівая, узвышаная самота, калі адчуваеш сябе здатным гутарыць з вечнасцю. Мы ўсё роўна адны, Анжэла, адны на ўсім свеце: кожны самотны, страшэнна самотны і асуджаны на смерць ад самага нараджэння. А сям’я, сябры, саслужыўцы адно памагаюць нам адолець гэты пакутны шлях ад калыскі да дамавіны… А часам і перашкаджаюць, бо адно што патрэбна нам на жыццёвым шляху — далучыцца да вечнага… А тады і памерці не страшна.

Я еду дамоў, Анжэла. У той кут, дзе ўпершыню ступіў басанож на маці-зямельку. Еду, каб прыдбаць душэўны спакой. Я знаю, што будзе мне там няпроста — сямейнае становішча маё ты ведаеш. Але шлях да Бога заўсёды ляжаў праз выпрабаванні, праз згрызоты сумлення і цялесную змору. Аднаго баюся, каб не спіцца, зламаўшыся духам. Гэта самае страшнае і адначасова самае верагоднае, што можа мяне чакаць…

Не памінай мяне ліхім словам, Анжэла. Не таі крыўды і злосці — яны толькі атручваюць наша жыццё і, як правіла, не памочнікі ў вырашэнні праблем. Расстанёмся ж па-добраму. А там… нязведаны шляхі Гасподнія, і можа так стацца, што яшчэ раз сустрэнемся мы з табой пад гэтым захмараным беларускім небам…

Аб адным прашу, не гавары Андрэйку пра гэты ліст, не траўміруй дзіцячую псіхіку. Пастарайся наогул маўчаць пра мяне — ён спакваля і забудзецца. А хлопец ён добры, гэта я табе з усёй адказнасцю гавару. Ведаю, вырасце чалавекам.

Усё ж не развітваюся назусім, не гавару “бывай”, роўна як і не кажу “да пабачэння”. Дамо ж Госпаду вызначыць нашыя пуцявіны.

А таму: шчасця вам, здароўя і дабрабыту…

Віталік”.

Скончыўшы чытаць, Анжэла не заплакала, не пабляднела, і ніводзін мускул не таргануўся на яе твары. На ім застыў выраз няўцямнага ашаламлення. Маруднай, увобмірг ацяжэлай хадою яна патупала з кухні. Ліст трымала ў апушчанай уздоўж цела правай руцэ. Яна зайшла ў залу і накіравалася да кніжнай секцыі. Пацягнула на сябе адну з шуфлядаў, дастала сярэдніх памераў шкатулку, дзе захоўваліся ўсе найважнейшыя дакументы (пашпарт, метрыкі, ашчадная кніжка, разнастайныя пасведчанні). У гэтай жа шуфлядзе, пад жоўтым лістом кардону, што засцілаў дно, ляжаў маленечкі серабрысты ключык. Анжэла дастала яго і адперла шкатулку. Затым няспешна і дзелавіта склала ў чатыры столкі Віталікаў ліст і засунула яго ў кіпу, між іншых папер.

Усё гэта яна прарабіла з тым жа застылым на твары бездапаможным ашаламленнем. Хутка шкатулка была заперта і вернута на сваё сталае месца.

Гольцава самнамбулічна павярнулася, зрабіла некалькі млявых крокаў да цэнтра залы, і тут, нібы прабіўшы нябачную плаціну, з яе грудзей вырваўся сіплы, усхліпісты енк, а твар мігам перакасіла роспачная грымаса. Жанчына пахіснулася на аслабелых нагах, з цяжкасцю дапяла канапы, што знаходзілася праваруч, і ніцма павалілася на яе; поўнае нехлямяжае цела закалацілася ў плачы.

Упала на канапу Анжэла няёмка: не плазам, а больш левым бокам, прычым левая рука выродліва падвярнулася ў локці, заламалася, і цела, што ўздрыгвала ў слёзных сутаргах, ціснула на гэтую падвернутую руку. Спадніца збілася і высока адкрыла правае сцягно ў празрыстай панчосе — тоўстае друзлае сцягно жанчыны бальзакаўскага ўзросту.

Так рыдала яна, немаладая і ўжо не вельмі прывабная жанчына, якую на дадзены момант не кахаў ніводзін мужчына на свеце, і, верагодна, ніхто ніколі не пакахае. Рыдала ў агромністай шматпавярхоўцы, дзе зверху, знізу, з усіх бакоў знаходзіліся людзі, людзі і людзі… Адгароджаныя мурамі і бетоннымі перакрыццямі, яны не чулі ейнага плачу і былі бясконца далёкія ад яе. Іх быццам не існавала.

Але ўсё ж Анжэла была не адна і таму, прарыдаўшы з паўгадзіны, яна схамянулася, села, выцерла слёзы насоўкай і пацягнулася на кухню, дзе неўзабаве застукаў нож аб шаткавальную дошчачку, забразгалі каструлі, зашквырчэла на патэльні цыбуля, палілася з крана вада…

Праз паўгадзіны вярнуўся са школы Андрэйка.

32

Света Стрэчань так і не дачакалася званка ад Сяргея ў той дзень, на які яны змовіліся сустрэцца і паехаць да яго на кватэру. Не было ад яго ніякіх звестак і ў наступныя некалькі дзён.

Душэўны стан Светы ўвесь гэты час быў крайне складаны. Крыўда і боль ад таго, што каханак яе падмануў, чаргаваліся з раптоўнымі прыступамі трывогі за Сяргея — што з ім здарылася нешта непрадбачанае і катастрафічнае. Яна знемагала ад бяздзейнага адчаю, ад таго, што не толькі нічым не можа яму дапамагчы, але і даведацца пра яго няздатная. Станавілася жудасна ад думкі, што ў агромністым Мінску, з яго двума мільёнамі жыхароў, яны могуць не спаткацца, нават пражыўшы сто жыццяў. Але тут жа прыходзіла ў галаву, што калі Сяргей жывы і здаровы, то не аб’яўляецца ён якраз таму, што парашыў яе кінуць. Так, банальна кінуць, удосталь пакарыстаўшыся яе целам… Падлюга! І нянавісць, чорная, замяшаная на рэўнасці да невядомай саперніцы нянавісць апаноўвала Свету.

Хадзіць у інстытут стала для яе сапраўднай мукай, бо розум, заняты сваім набалелым, начыста адмаўляўся ўспрымаць прамовы выкладчыкаў. Света адседжвала лекцыйныя гадзіны, безуважна ўтаропіўшыся на кафедру, і амаль нічога не запісвала. На семінарах пару разоў атрымала нездавальняюча і неўзабаве наогул перастала іх наведваць. Але самым нязносным было цярпець смех, рогат і хіхіканне аднагрупнікаў, якія жылі звычайнымі клопатамі і не здагадваліся, якія пакуты прычыняюць Свеце сваімі бадзёрымі, жыццярадаснымі галасамі. Яна з жахам адкрыла, што ўсё, чым займаюцца яе аднакашнікі ў інстытуце, гэта зусім не вучоба, а пастаянны, шматстайны, бясконцы флірт. Хлопцы прыстаюць да дзяўчат з прымітыўнымі досціпамі, дзяўчаты гэтак жа дасціпна стараюцца ім адказаць, какетнічаюць. Прычым робіцца ўсё гэта пад маскай цынізму і грубасці. О, як брыдка, як мярзотна станавілася ў яе на душы ад гэтых пошлых амураў! Света не адказвала на жарцікі-заляцанні хлопцаў, што ляпіліся да яе на занятках; на перапынках жа спяшалася адысціся як найдалей ад сваёй групы. Аднак гэта не дапамагала, таму што і каля іншых аўдыторый, у калідорах, на розных паверхах інстытута адбываўся, цвіў і працвітаў той жа ўсепаглынальны флірт.

Света не даседжвала да канца заняткаў і, з агідаю ў душы, зрывалася дамоў. Да таго ж яна апасалася, што Сяргей патэлефануе ўдзень, калі яна ў інстытуце. Але тэлефон маўчаў. Канешне, ён не маўчаў наогул, ён званіў, але тыя званкі не толькі не прыносілі Святлане радасці, а станавіліся ўсё больш ненавіснымі. Калі тэлефанавалі якія прыяцелькі, яна адказвала ім непрыветлівым, адчужаным голасам і не магла дачакаццка, калі яны ад яе адчэпяцца. Аднак пры кожным новым званку ляцела да тэлефона стралою, з крыкам “Гэта мне, не кранай!” апярэджвала маці… каб каторы раз расчаравацца, каб каторы раз узненавідзець увесь чалавечы род.

Дома Света не магла нічым займацца, як толькі паныла сядзець ці ляжаць на канапе і шкуматаць сваю душу думкамі пра Сяргея, пра тое, як вераломна ён яе кінуў. Раздражняла ўсё: тарахценне машын пад акном, скрэб дворнікавага шуфля, крокі пешаходаў, верашчанне тэлевізара ў зале. Дарэчы, тэлевізар цяпер працаваў да глыбокае ночы, і перад ім, гамонячы, праседжвалі мама і іх новы сужыцель, Аркадзь Рыгоравіч. Ім, відаць па ўсім, было весела. Весялей з кожным днём. Так весела, што Света баялася выйсці ноччу ў туалет, каб не адкрыць для сябе, што госць ужо не начуе на кухні… О, як жа ўсё прымітыўна, як брыдка на свеце! Амаль штовечар Нэля Аляксандраўна выпраўлялася з Бабаеўскім у тэатр. І хоць Свеце было зараз не да тэатраў і яна б нізашто туды не пайшла, усё ж было крыўдна, што яе з сабою не клікалі.

Але і мама з Аркадзем Рыгоравічам, і інстытут як бы адышліся ад Светы на задні план, з’яўляліся нейкім малазначным фонам для адзінай сапраўднай душэўнай пакуты, якая не давала ні спаць, ні есці. Каханне пакідала яе. Яго месца займала нянавісць. Палкія ўзаемадачыненні з Сяргеем, што доўжыліся каля месяца, паўставалі цяпер зусім у іншым святле, уяўляліся пошлымі, нячыстымі і крывадушнымі. У падрабязнасцях прыгадвалася Свеце, як цешыліся яны па начах, якія словы адно аднаму гаварылі. Усё — зман, вераломства і подласць! Усё пустое. Пустое, таму што завяршаецца нелюбоўю. Балюча ўспаміналася тая сарамата, якой ён абучаў яе ў пасцелі. Тое, што прыносіла раней неймаверную асалоду, цяпер здавалася агідным, нізкім і млосным — тым, на што чалавек у цвярозым розуме ніколі не пойдзе. А яны ішлі, а яны бессаромна наталяліся адно адным, а затым… Затым ён проста выкінуў яе, як скарыстаную, непатрэбную рэч. Як зношаныя чаравікі. Падонак!

У панядзелак вечарам, калі мама з Аркадзем Рыгоравічам па завядзёнцы адсутнічалі, раздаўся тэлефонны званок. Было каля дзевяці гадзін.

— Ало, Света? — прамовіў у трубку п’яны, як здалося, голас Сяргея.

— Гэта ты?! — усклікнула Света; яна хацела сказаць многае, хацела асыпаць яго папрокамі, але вострае жаночае чуццё падказала, што ўсё гэта лішняе…

— Света, я званю табе сказаць, што я подлы, нізкі, нікчэмны чалавек. Я нават прабачэння ў цябе не буду прасіць, бо тое… тое, што я зрабіў, нельга дараваць.

— Што?.. Што такое ты кажаш?..

— Забудзь мяне, Света! Забудзь, і гэта лепшае, што ты можаш зрабіць. Такія, як я, не вартыя не толькі жыцця на зямлі, але і людское памяці.

Ад гэтых слоў Света атрымала палёгку. Цяпер, прынамсі, усё праяснілася. Цяпер…

— Ды што? Што, нарэшце, такое! — аднак мімаволі ўскрыкнула яна і спужалася свайго прарэзлівага голасу ў пустым калідоры.

— Нічога, абсалютна нічога, Света. Я проста прывід, мяне няма, а прывідаў нельга кахаць… Забудзь, уяві, што нічога не было паміж намі… Так будзе лепей.

— Як?! Як нічога не было?! Што ты такое нясеш! Апамятайся! А ночы, гэтыя бессаромныя нашы ночы, калі мы крадком, нібы зладзеі… Ды як ты можаш такое казаць, Сяргей?!

— Гэтага не было, Света! Нічога гэтага не было, таму што я прывід, міраж, мыльная бурбалка!

— Не, Сяргей! Ты не міраж, не прывід, бо яны не пазбаўляюць дзявочай цноты, яны не пакідаюць пасля сябе вяровачных лесвіц і дарагіх упрыгожванняў. А ты… Ты зусім рэальны нягоднік. І я… — тут Света ўсхліпнула, голас яе сарваўся, з вачэй хлынулі слёзы. — Я цябе ненавіджу…

— Правільна! — усклікнуў Сяргей. — Правільна, Света! Я варты нянавісці. Але… Але ты мяне ўсё яшчэ кахаеш, бедная мая Света.

— Ненавіджу! — рыдаючы, крычала ў трубку дзяўчына. — Гад! Падонак! Вырадак подлы!

— Ты яшчэ кахаеш! — з недарэчным зларадствам доўжыў Сяргееў голас. — І каб стала табе лягчэй… каб было лягчэй са мной развітацца, то я… я табе вось што скажу. Я здрадзіў табе! Чуеш? Здрадзіў! У той дзень, калі мы збіраліся ехаць да мяне на кватэру, я стаяў, ужо стаяў ля твайго дома, ужо хацеў патэлефанаваць. Але не патэлефанаваў, а замест гэтага пайшоў у бліжэйшы шынок і нарэзаўся да ачмурэння! Напіўся як люмпен… А тады… тады, Света, я ўзяў за грошы звычайную прастытутку. Чуеш?! — выкрыкваў ён распаляючыся. — І правёў з ёй ноч… у гасцініцы “Мінск”, цэлую ноч кахання.

— Ты хлусіш, падлюга! Хлусіш!

— Гэта праўда, гэта такая праўда, пасля якой… пасля якой нам лягчэй будзе расстацца.

— Ты хлусіш… хлусіш… — Света ўжо не магла крычаць, голас яе апаў да шэпту.

— Бывай. Бывай, Света! І забудзь пра мяне, забудзь назаўсёды…

На тым канцы лініі раздаліся кароткія гудкі.

…Света правяла жахлівую ноч. Кожны гук, кожны рып і шоргат вярэдліва аддаваліся ў яе мозгу. Яна чула, як вярнуліся мама з Аркадзем Рыгоравічам, як яны пастуквалі і гаманілі на кухні, потым уключылі ў зале тэлевізар і доўга яго глядзелі. Яна чула, як мама, па прыходзе, паспрабавала да яе зайсці, але дзверы былі запёрты на засаўку. Нэля Аляксандраўна пару разоў тарганула іх і адышлася. Яна, відаць, падумала, што дачка спіць.

А Света не спала, не спала гадзін да пяці раніцы, змардаваная не думкамі нават, а нібы залезлі ў яе мозг прутом і шуравалі ў звілінах. Было душна, было мулка, было невыносна…

І вось здалося, што дыхнула на яе свежасцю — быццам павеў начнога ветру ўварваўся ў Свецін пакой. Яна страпянулася, села на ложак і пачала ўзірацца ў цемрадзь. Вочы пакрысе прывыкалі, і яна разабрала, што павеў — цёплы вільготны павеў — ідзе ад акна, якое расчынена. Расчынена? Кім? Света падхапілася, саскочыла на падлогу і падыбала да акна. Па меры таго як яна набліжалася, стала чутно, што знадворку шчабечуць птушкі. Шчабечуць па-веснавому, залівіста. Але адкуль птушкі, калі за акном снег, сакавіцкая слота? І ноч… а птушкі збольшага маўчаць па начах. Каля падаконніка Света ахнула: вяровачная лесвіца ўмацавана за батарэю і перакінута ўніз. Дзяўчына перагнулася і ўбачыла, што па лесвіцы паднімаецца чалавек у чорным камбінезоне і чорнай вязанай шапцы. Мерна, прывычна лезе. Гэта Сяргей! Ён вярнуўся. Неверагоднай радасцю напоўнілася Свеціна сэрца. Сяргей вярнуўся! А на двары вясна — цёплы ветрык авявае яе рукі, забіраецца пад начную сарочку, лашчыць твар. Шчабечуць-заліваюцца птушкі. Але адкуль, з якіх дрэў? Усё патанае ў вільготнай вясновай смузе, у начным прыцемку… А Сяргей набліжаецца. Вось ён ухапіўся правай рукой за падаконнік, левай, падцягваецца, вось-вось перакіне нагу… І тут ён падняў твар: на Свету нахабна глядзела, выскалялася ваўчыная морда. Бяздумныя маленькія вочы, вялізныя белыя зубы. Жудасны, немы Свецін крык прарэзаў начную цішу; ён зліўся з глухім, сіплым ваўчыным рыкам у нейкі вычварны унісон. Гэты падвойны крык нібы сарваў ваўкалака з падаконніка, і ён каменем шухнуў долу. Света перастала крычаць, уражаная рэзкім знікненнем начнога прыхадня, але доўга, ненатуральна доўга чула яго перадсмяротны енк, нібы ляцеў ён у прорву, а не падаў з другога паверха. Госпадзе, хутчэй бы… хутчэй бы скончыўся гэты д’ябальскі енк!

Света прачнулася ў ліпкім поце. За акном займаўся пахмурны світанак. Гадзіннік паказваў палову сёмай.

Але гэты нованароджаны дзень, што нёс радасць абуджэння мільярдам жывых істот на зямлі, не абяцаў Святлане ні дабра, ні спакою.. Яна баялася ўставаць, баялася падыходзіць да акна, каб не ўбачыць усё той жа зляжалы снег, абрыдлую сакавіцкую слоту. Што рабіць ёй у гэтым бяздушным горадзе, у інстытуце, дзе ўсе ёй чужыя? Не, яна пакуль што не будзе ўставаць.

Света павярнулася да сцяны, нацягнула коўдру на самую макаўку і заціхла. Праз паўгадзіны павінна ўстаць мама, за ёй — Аркадзь Рыгоравіч. Дзяўчыне не хацелася яго бачыць апошнімі днямі, яна штораніцы чакала, пакуль ён паснедае і пойдзе на працу. Так будзе і сёння. Ну ладна, пойдзе ён, тут жа пыталася ў сябе Света, а далей што? А далей тыя ж назойлівыя, душазнішчальныя думкі? Трэба заснуць, забыцца, сасніць нешта лагоднае, адмежавацца ад жыцця, з яго вераломствам і подласцю…

І дзяўчына на міг задрамала, але не было ёй збавення ў гэтым сне: глухі працяглы стогн ваўкалака скалануў яе існасць. Начны прыхадзень усё яшчэ ляцеў у сваю бяздонную прорву!

Света рыўком страсянула з сябе коўдру, села на тахце, падкурчыўшы ногі да грудзей; ногі абхапіла рукамі.

Неўзабаве кватэра ажыла: пачуліся галасы мамы і Аркадзя Рыгоравіча. Няўжо ён усё-такі начаваў у маміным пакоі? Якая мярзота! Як жа брудна, як нізка ўсё на зямлі! Света не хацела, зусім не хацела іх бачыць.

Вось і мама пад дзвярыма, зараз пастукае. Стукае.

— Свецік, уставаць бы пара. Свецік!

— Мне сёння на другую пару… — адказала дачка падробна сонным голасам.

Маці не стала настойваць, пайшла карміць гэтага Аркадзя Рыгоравіча. Канешне, ёй цяпер ёсць пра каго клапаціцца. “Ненавіджу, ненавіджу іх! — грэбліва зморшчылася Света. — Тараканы”.

Недзе праз паўгадзіны яна засталася ў кватэры адна. Прайшла на кухню — у начной сарочцы, басанож, з разбэрсанымі пакутлівым сном валасамі. Трэба было выпіць кавы, каб узбадзёрыцца. Света скіпяціла вады, дастала бляшанку з растварымай кавай, усыпала дзве чайныя лыжкі ў кубак, усыпала цукру… Піла прагна, апякаючы язык і паднябенне. Але калі выпіла палавіну, адчула млосць, даўкія спазмы ў горле. Яна кінулася да ракавіны, сагнулася напалам… Здавалася, што сам страўнік вылеціць праз рот — такая жахлівая была рвота.

“Гэта ад духаты, ад начнога кашмару, — думала Света, калі валаклася на аслабелых нагах у сваю спальню. — Трэба выйсці на вуліцу, абавязкова… падыхаць… падыхаць свежым паветрам”. Сяк-так яна апранулася. Збітыя валасы, не расчэсваючы, схавала пад шапку; не наводзіла і макіяж — навошта?

Ранак сустрэў яе імжой, туманам, горамі бруднага снегу. Толькі на праспекце Скарыны, на самай праезджай частцы, шарэў асфальт. Па асфальце порстка імчалі разнамасныя аўтамабілі. Пешаходы ж тэпалі па тратуары, пакрытым вадзяністай адліжнай плёнкай. Тут лёгка можна было ўпасці і пакалечыцца.

Света брыла ўверх, у бок ГУМа. Рып, тарахценне і бразганне машын балюча цвялілі яе нервы. Раздражнялі і жвава-бадзёрыя пешаходы, якія спяшаліся як на пажар. Навошта? Куды яна так шыбуюць? Куды імкнуцца, калі ўсё мана, ашуканства і подласць? Трэба дайсці да сквера, думала дзяўчына, там мала людзей, там можна ціха пасядзець і падумаць… Але пра што? Пра што яна можа думаць на гэтай зямлі?..

Дзяўчына ўжо набліжалася да ўвахода ў сквер, калі з падземнага выхаду станцыі метро, непасрэдна на яе, высыпала гурма іншаземцаў, чалавек пятнаццаць. Гэта, відаць па ўсім, былі экскурсанты. Румяныя, усмешлівыя, дагледжаныя і густоўна апранутыя, яны весела гергеталі па-англійску, выкрыквалі, размахвалі фотаапаратамі. Некаторыя абярнуліся да Палаца Рэспублікі, паказвалі на яго рукамі, наперабой нешта гаварылі, ускліквалі, рагаталі…

Света як заварожаная глядзела на гэтую гурму: сытыя ўсмешлівыя твары, бялявыя валасы і, галоўнае, англійская мова іншаземцаў мігам нагадалі дзяўчыне разбуральнікаў яе сям’і, сумна вядомых Біла і Джэка. Але не згадка пра тых сектантаў паласнула Свеціна сэрца, а вобраз роднага бацькі — Лявона Міхалыча. Бацькі, які ўжо тры гады як пакінуў яе на вырак лёсу, які за гэты час ніводнага разу не патэлефанаваў, не пацікавіўся роднай дачкою. Света нібы наяве ўбачыла Лявона Міхалыча — на мяккай канапе, у абдымку з маладой пекнай жонкаю Юляй; а па каленях, руках і плячах гэтай парачкі поўзаюць сыны — тры гарэзныя румяныя карапузы… А яшчэ прыгадала Света эпізод чатырохгадовай даўнасці, калі тут, менавіта ў гэтым падземным пераходзе, чыхвосціў Лявон Міхалыч жабрака, успомніла, як ударыў бацька нагой па шапцы няшчаснага, як падняліся ў паветра папяровыя грошы…

Стрымгалоў, спатыкаючыся, як і чатыры гады таму, памчалася Света дамоў. Два разы пакаўзнулася і ўпала на пакрыты вадою лёд. Болю яна не адчувала.

Дома яна не марудзячы прайшла ў ванную — хацелася набраць гарачай вады, залезці ў яе і ляжаць, сагравацца. Ляжаць цэлы дзень і не бачыць, не бачыць нікога… Але гарачай вады не было, ішла толькі халодная. Божа, за што?! Ёй жа так патрэбна зараз гарачая вада. Света рынулася на кухню, крутанула тамашні кран: пацякла халодная — рудаватая, з іржою. Холадна, як жа холадна на гэтым свеце!

І тут яе позірк упаў на нож — звычайны кухонны нож, што ляжаў каля ракавіны. На ім былі відны ільсняныя сляды чорнага хлеба… Страшнае рашэнне ўвобмірг саспела ў Свецінай душы. Яна схапіла нож у правую руку і прыціснула да грудзей, нібы апасаючыся, што яго адбяруць. Цяпер у галаве панавала толькі адна ідэя — ідэя збавення ад холаду, ад вераломства і подласці: ад жыцця.

Спалатнелая, усё яшчэ ў верхнім адзенні, хісткай хадою рушыла Света з кухні, усё прыціскаючы кухонны нож да грудзей; прайшла ў свой пакой, зачыніла дзверы і зашчоўкнула засаўку…

33

Яшчэ за два метры да сваёй грымёркі Сяргей Пугач расчуў там голас Альберта Сычова і гідліва паморшчыўся. Увайшоўшы, убачыў, што Альберт сядзеў на тумбачцы Янкі Тышкевіча, боўтаў нагамі і ўзахлёб распавядаў нейкую займальную гісторыйку. Тышкевіч ёрзаў на крэсле перад люстэркам і прыдзірліва разглядаў свой твар.

Сяргею не хацелася рукацца з Альбертам і таму ён проста сказаў: “Здароў, хлопцы”, — і адразу ж усеўся за свой грымёрны столік; прыняўся перабіраць рыштунак.

Альберт яўна не спяшаўся сыходзіць і несупынна цвяліў Сяргееў слых тэатральнымі показкамі. Пры гэтым раз-пораз усклікваў “Вой, не магу!”, хапаўся за жывот і скаланаў цесную грымёрку грымлівым рогатам. Тышкевіч жа з захапленнем яго слухаў, падсмейваўся, і відавочна было, што ён таксама не спяшаецца грыміравацца.

— А што, хлопцы, можа, сёння рэпетыцыі не будзе? — з’едліва і раздражнёна спытаўся Пугач у дакучлівых хлопцаў.

— Будзе, толькі без Бабаеўскага, — нядбайна кінуў яму Альберт і, ляпнуўшы далонь аб далонь, тут жа ўскрыкнуў: — А во, Янка, яшчэ хохма была! — І ўсчаў рагатліва распавядаць Тышкевічу чарговае пашлоцце.

— Як не будзе? — перабіў яго Сяргей. — А хто за яго?

— Хутчэй за ўсё Фурсаў, — адказаў Янка. — Так што лафа.

— Дык а што з Баб.. — Пугач хацеў сказаць “з Бабаем”, але ўспомніўшы пра Альберта, запнуўся і паправіўся: — З Рыгорычам?

— А нешта там дома ў яго, — ухмыліста зірнуў на Сяргея Альберт. — Надзвычайнае здарэнне нейкае…

— Адкуль ты ведаеш?

— Ведаю, калі гавару, — нават пакрыўдзіўся Сычоў. — Ён яшчэ з вячэрняга спектакля сарваўся. І сёння, Нінка казала, яго да абеду не будзе… Рыгорыч жа ўжо з Зарэмбай — цю-цю, памахаў, так бы мовіць, ручкай, — працягваў ухмыляцца Альберт. — У старой сям’і, мабыць, што здарылася…

Тут Альберт пераключыў увагу на Тышкевіча, усклікнуў: “А во, Янка, паслухай лажу!” — і, артыстычна крыўляючыся, запоўніў грымёрку новай показкай.

Ён залівіста распавядаў хвілін пяць, як адчуў, што яго схапілі за плячо, тарганулі і сашмаргнулі з тумбачкі. Перад ім, з раз’юшаным перакошаным тварам, стаяў Сяргей і трымаў загрудкі.

— Перастань тут іржаць, чуеш! — хрыпеў Пугач і да трэску камячыў Сычову кашулю.

— Ды ты што, ачмурэў?! — абурыўся Альберт і схапіў Сяргея за рукі, намагаючыся выслабаніцца; цыбаты, ён быў на добрых паўгалавы вышэйшы за Пугача.

Але той з нечаканай сілай сарваў яго з месца, давалок да дзвярэй і вышпурнуў у калідор. Усё адбылося нагэтулькі вокамгненна, што Янка Тышкевіч нават не паспеў да іх падскочыць, каб спыніць тузаніну. Ён толькі лыпаў ад здзіўлення вачыма.

— Дэгенерат! — гарлаў з калідора асмялелы Альберт. — Псіх! Я на цябе ў суд падам!

Пугач не адказваў на яго выкрыкі. Выставіўшы Сычова з грымёркі, ён неяк звяў, абмяк, шаргатлівай хадою дацёгся да свайго крэсла, сеў і абхапіў галаву рукамі.

— Навошта ты з ім так? — падышоў да Сяргея Тышкевіч.

— А хай не рагоча, — буркнуў той ужо без ранейшай злосці.

…Пасля абеду, недзе паміж трыма і чатырма гадзінамі, Сяргей Пугач уляцеў у пад’езд дома Святланы Стрэчань і шпарка пабег па сходах. Аднак адолеўшы два лесвічныя пралёты, перад трэцім ён замарудзіў крок і ўжо не ляцеў па прыступках, а нібы краўся. Выгляд Сяргей меў насцярожаны і зладзеяваты, быццам гатовы ён быў у любую секунду павярнуць наўспят і ўцякаць на злом галавы.

На лесвічнай пляцоўцы Пугач зусім сцішыўся і на дыбачках падышоў да крайніх левых дзвярэй; прыпаў да вушака, прыслухоўваючыся. Нерухомы, ён прастаяў так даволі доўга. Затым гэтак жа на дыбачках пракраўся да супрацьлеглых дзвярэй, падняў руку да званка, павагаўся, апусціў, а тады зноў падняў руку і на гэты раз націснуў на кнопку.

— Хто там? — амаль імгненна раздаўся за дзвярыма старэчы голас: відаць па ўсім, за Сяргеем сачылі праз вочка.

— Прабачце, калі ласка, бабуля, — падробна зычлівым голасам пачаў Пугач, — можа, вы мне падкажаце, дзе дзяўчына з сорак першай кватэры… Нешта там з самае раніцы ніхто трубку не падымае… Я падумаў, мо тэлефон сапсаваўся…

— А вы хто будзеце, малады чалавек?

— Ды аднагрупнік я Свецін. Яе два дні на занятках не было. Група хвалюецца. Тэлефанавалі дамоў — ніхто не адказвае…

— У бальніцу забралі Свету, ледзь не памерла яна ўчора… — Голас бабулькі за дзвярыма, як здалося Сяргею, сарваўся на ўсхліп.

— Як у бальніцу?.. — залепятаў Сяргей. — Як жа ў бальніцу, бабуля?! Куды?! Як?! Ды што ж з ёй такое здарылася!! — Апошнюю фразу ён амаль пракрычаў.

Але з-за дзвярэй не было адказу.

— Бабуля! Адчыніце, бабуля! — Сяргей замалаціў кулакамі спярша па вушаку, а потым і па абіўцы. — Мне трэба! Чуеце, мне трэба ведаць, што здарылася!

— А тое, — раптам агрэсіўна ўскрыкнуў старэчы голас, — што даводзяць такія, як ты, дзяўчат да самага самагубства! Набаюць, наабяцаюць залатых гор — і ў кусты!

— Як… што… што такое вы кажаце…

— Бязлітасныя, эгаісты, вырадкі — вось вы хто! — плакала за дзвярыма незнаёмая бабуля. — Яе, калі хочаш знаць, ужо б на свеце не было, каб маці не задумала паміж урокамі дамоў заскочыць. Два літры крыві сабе выпусціла, бядачка…

— Як крыві?! — роў і грукаў у дзверы Сяргей. — Чаму? Навошта? Гэтага быць не можа!

— Ды я сама ёй рукі жгутом перацягвала, пакуль “хуткая” падаспела. Вены яна паўскрывала… Э-э-х, не цэніце вы жыцця…

— Бабуля! Чуеце, бабуля! У якую… у якую бальніцу яе павезлі?..

— Не ведаю. Мабыць, у бальніцу “Хуткае дарпамогі”… куды звычайна вязуць…

Сяргей пабег уніз па лесвіцы. Першым памкненнем яго было лавіць таксоўку ды імчацца ў бальніцу. Але на праспекце Скарыны гэты парыў нечакана змяніўся цяжкой, бяздоннай дэпрэсіяй. Ён пабрыў куды вядуць вочы і бяздумна блукаў па горадзе некалькі гадзін.

Апамятаўся на незнаёмай вячэрняй вуліцы, апамятаўся ад таго, што быў без шапкі, і ад спорнага дажджу намоклі валасы і каўнер кашулі — халодныя цуркі ўжо цяклі па спіне. Сяргеевы паліто і штаны мелі некалькі вялікіх брудных плямаў, таму што ён колькі разоў упаў у вясновую куламесу. У роце было, як у памыйніцы. Муціла.

Вось што адбывалася з ім цягам апошніх гадзін.

Сяргей зайшоў на праспекце ў бар і выпіў гарэлкі. Выйшаў, збочыў з праспекта і блукаў па прылеглых да яго і паралельных вуліцах. Пару разоў, машынальна рэагуючы на шыльды, ён заходзіў у прыдарожныя шынкі і выпіваў не закусваючы. Затым сеў на аўтобус, але ў цісканіне яму зрабілася млосна, і ўжо праз прыпынак ён выйшаў. На выхадзе, у шчыльным натоўпе, Сяргей незнарок, але даволі груба штурхнуў пажылога мужчыну. Той доўга гарлаў на яго, абзываў п’янюгам, патрабаваў прабачэнняў, а затым размахнуўся і кухталём збіў з Сяргея пыжыкавую шапку. Тая ўпала ў калюжыну. У адказ, зусім беспамятна, Пугач тузануў дзядзьку ў грудзі. Той пакаўзнуўся, хлюпнуўся ў куламесу і прыціх. Сяргей жа шапкі не паднімаў і павалокся прэч ад прыпынку. Нехта гукнуў яму ўслед: “Нягоднік!”, нехта пракрычаў: “П’янтос!”, а хтосьці: “Падымі ж сваю шапку!” Пугач не чуў ні таго, ні другога, ні трэцяга.

Вуліца, на якой зараз стаяў Сяргей, была вузкая і цямравая. Наперадзе, і даволі далёка, віднеліся толькі два кволыя ліхтары, што кідалі святло на раскіслы ад дажджу снег, на шэрыя камяніцы. Вуліца наперадзе мела ўзвышэнне, і стуль цяклі цэлыя патокі вады — быццам прарвалася нябачная плаціна, і горад залівае паўнаводнае возера. На тратуары яшчэ было цярпіма, але на праезджай частцы рэдкія легкавушкі акуналіся па самыя дзверы.

Пугач абярнуўся і ўбачыў, што ззаду, праз квартал, гэтая вулка перасякаецца з добра асветленай шырокай вуліцай. Праз скрыжаванне шчыльна сноўдалі аўтобусы і тралейбусы, мітусіліся людзі. Сяргей пазнаў тую вуліцу — яна ўпадала ў праспект Скарыны непадалёку ад ГУМа. Там можна было злавіць таксоўку і з’ехаць, нарэшце, з гэтага агорклага цэнтра. Пугач, мокры як цуцык, пацёгся ў бок скрыжавання.

Ён выйшаў на ўзгаданую вуліцу і ўжо прыглядаў зручнае месца, дзе б можна было выйсці на праезджую частку, каб галасаваць, як яго аклікнулі:

— Сяргей! — У двух метрах, праваруч, стаяла Людка Дробаш.

Яна была ў скураной куртцы, без шапкі, захіналася ад дажджу парасонам. У левай руцэ Людка трымала непразрыстую поліэтыленавую сумку.

Пачуўшы яе голас, Пугач здрыгануўся і, як здалося, зусім не ўзрадаваўся гэтай сустрэчы.

— Сяргей, — дзяўчына зрабіла да яго пару крокаў, — што з табой?

— Нічога… — прамямліў хлопец; ён стаяў да яе бокам і пазіраў спадылба.

— Як нічога?! — Людка кранулася Сяргеевага пляча і апусціла вочы на яго штаны і ніз палітона. — Ты ж увесь у брудзе… Пачакай, — яна пранікліва зірнула яму ў твар і вызначыла: — Ды ты п’яны.

— А хаця б! — блазнавата ўсміхнуўся Сяргей і як бы перайшоў у атаку: — А каму якая справа, п’яны я ці цвярозы?!

— Ды як жа… як жа… чакай, у цябе ж сёння спектакль! — успомніла Людка. — Цябе што, падмянілі?

— Які яшчэ спектакль! — раздражнёна ўзмахнуў рукой Сяргей, пры гэтым пахіснуўся ўсім целам і мог бы ўпасці, каб Дробаш не прытрымала яго за локаць. — Які спектакль, Люда! — узвысіў ён голас. — У нашым прадажным балагане хіба даюць спектаклі?! Вось, глядзі! — Пугач груба схапіў яе за руку. — Вось сапраўдны спектакль! Вось акцёры! — Ён паказваў пальцам на людзей, што шчыльна шыбавалі па тратуары.

— Перастань! — шыкнула на яго Дробаш. — Перастань, чуеш!

— Ведаеш, што значаць усе гэтыя агні, вітрыны, аўтамабілі, будыніны? — хрыпла гарлаў Сяргей. — Гэта дэкарацыі для мільёнаў акцёраў, — тых акцёраў, што намнога лепшыя за нас з табою! А ведаеш чаму? А таму, што яны заўсёды іграюць без фальшу; таму, што стаўка для іх — жыццё. Але яны заўсёды ў пройгрышы, небаракі! Іх спектакль нязменна заканчваецца смерцю! Ім нельга паправіцца, перайграць, зрабіць нанова!

— Ты п’яны, Сяргей! — нават без дакору, а з нейкім няўцямным жалем глядзела на яго Дробаш.

З мокрымі зліплымі валасамі, з зеленавата-бледным тварам, Пугач выглядаў страхалюдна.

— Яны, — паказваў ён тэатральнымі жэстамі на прахожых, — ад самага нараджэння прагнуць любові, цяпла і спагады. А замест гэтага жыццё ўпарта падсоўвае ім боль, холад, нячуласць — у выглядзе бацькавага рэменя, у выглядзе паганага беларускага клімату, у выглядзе здрады сяброў і каханых! А яны ўсё спадзяюцца, нябогі! Яны працягваюць іграць свой спектакль! Яны выжыльваюцца і сапраўды зрэдку дамагаюцца тае любові. Але праходзіць час — і сябар робіцца заклятым ворагам, каханы — здраднікам, а дзеці… дзеці вырастаюць і забываюцца на сваіх бацькоў!

— Ды што ты вярзеш! — Людка схапіла яго за каўнер той рукой, дзе была сумка, і, тузаючы, гаварыла: — Ненармальны! Усё не так, усё не так, як ты кажаш! Здымі свае чорныя акуляры! Чуеш, здымі!

— Няма! — хрыпеў Сяргей з пакутліва перакошаным тварам. — Няма! — Ён правёў далонню па сваіх вачах. — Бачыш, няма ў мяне ніякіх акуляраў. Я бачу свет у яго сапраўдным абліччы. І гэтае аблічча… Гэтае аблічча — жудлівае!

— Ты проста п’яны… — Людка неяк безнадзена адпусціла Сяргееў каўнер і адступіла на крок.

— Я п’яны! І хацеў бы быць тысячакроць п’янейшым, каб забыцца, каб не думаць пра гэты злавесны спектакль! — Ён ізноў узмахнуў рукой, паказваючы на прахожых, дамы і машыны. — А лепш… — Тут яго твар сказіла грымаса адчаю. — Лепш бы мне зусім не нарадзіцца на свет!

— Што ж ты вярзеш, дурань! — У голасе Дробаш цяпер была шкадоба, і толькі. — Хадзем да мяне, абсушышся, адпачнеш… — Яна ўзяла Сяргея за рукаво. — Хадзем, ты ж яшчэ ні разу ў мяне не быў… на новай кватэры…

Але Пугач таргануў рукой, выслабаніўся і, нібы спуджаны хлопчык, адбег ад яе на тры крокі.

— Пайшлі, Сяргей! — ласкава прасіла яго Людка і спрабавала наблізіцца. — Куды ж ты — у такім стане?!.

Сяргей, утаропіўшы на яе вар’яцкі пагляд, адступаў задам.

— Не падыходзь да мяне! — знячэўку выкрыкнуў ён не сваім голасам — так страшна, што Людка аслупянела.

— Ды вазьмі хоць мой парасон… — пралепятала яна.

— Не падыходзь! — яшчэ прарэзлівей выкрыкнуў няшчасны, сарваўся з месца і кінуўся праз вуліцу.

Бег ён між машын, ды так зыбка, што Дробаш ажно зажмурыла вочы… Калі ж ізноў паглядзела на вуліцу, то не заўважыла Сяргея на тым баку. Відаць, ён змяшаўся з натоўпам.

…Уцёкшы ад Людкі, Пугач не марудзячы і зусім бязмэтна сеў у аўтобус. Ён праехаў некалькі прыпынкаў і выйшаў. Выйшаў таму, што млосць, якую ён адчуваў пастаянна, узрасла ад дрогкай язды і пагражала ванітамі. Нядрэнна б было аблягчыцца, і таму Сяргей збочыў у першы ж завулак: змрочны, бязлюдны, але з даволі высокім і сухім тратуарам. Хлопец прайшоў па ім метраў дваццаць, як адчуў кволасць у нагах. Ён схапіўся за тоўстае дрэва, што тырчала непасрэдна з тратуара, сагнуўся напалам…

Ірвота зняла млосць, аднак ногі ўсё яшчэ былі нядужыя і Пугач некалькі хвілін прастаяў, аберуч трымаючыся за дрэва. І тут… тут ён успомніў гэты зацішны завулак — з гэтымі даваеннымі двухпавярхоўкамі праваруч, з гэтай заводскай агароджаю злева. Успомніў таму, што калісьці, гадоў дзесяць назад, хадзіў па ім, напэўна, сотню разоў. Хадзіў узімку і летам, увесну і восенню. Хадзіў цэлы год. Там, метрах у пяцідзесяці наперадзе, некалі жыла яго каханая — першае сур’ёзнае захапленне ў Сяргеевым жыцці… Тая вулачка ў густых прысадах, што прылягала да Свіслачы, мела прыгожую і запамінальную назву — “Лодачная”. Там было некалькі альтанак, дзе яны любілі сядзець, цалуючыся… А кватэра каханкі — трохпакаёўка, столі з ляпнінаю. Утульны пакойчык з акном на ціхі цяністы дворык… Ён некалькі разоў, калі бацькі каханай былі на дачы, начаваў у гэтым пакойчыку… Як прыемна было ўстаць на летнім досвітку, знасцежыць акно і ўвабраць у грудзі водар бэзу, каштанаў… Усё адышло ўраз, неяк подла і ганебна закончылася. Яны пасварыліся па пусцяковіне, а ён, з прычыны паганага гонару, рашыў не тэлефанаваць першым, памучыць. І не званіў пару тыдняў, не званіў з асалодаю. Не, ён не хацеў яе кінуць. Але праз два тыдні падвярнулася палка-бессаромная дзеўка, і прапаў Сяргей на цэлы месяц… А потым і позна было мірыцца. І самае дзіўнае, што не засмуціўся ён з тае прычыны, не бедаваў, а, наадварот, начыста забыўся ў віры маладога жыцця на каханне, што доўжылася цэлы год. І надалей амаль ніколі не ўспамінаў…

У панурай разгубленасці брыў Сяргей назад… і ўспамінаў кожнае дрэва. А вось і кіёск на рагу — ён гэтак жа прытуліўся пад ліпай. А насупраць — харчовая крама ў вуглавым доме, маленькая старамодная крама. Яны там часцяком пілі сок ці куплялі марожанае. Яна і цяпер адчынена, і можна зайсці… Але не зойдзе туды Сяргей.

Ён збочыў направа і плёўся па вузкім тратуары. Злева час ад часу шмыгалі легкавікі і грукаталі па рэйках трамваі. Усё як тады… А вось і Свіслач, і мост праз яе. Сяргей спыніўся на яго сярэдзіне і задумліва глядзеў на ваду. Так, ваду, бо лёд захаваўся толькі ўздоўж берагоў — крывыя зубчастыя палосы лёду. Чорная нячутная вада адбівала разнастайныя гарадскія агні. Вабіла да сябе. Госпадзе, яна яго да сябе вабіла!

Сяргей адхіснуўся ад біла. Але рук з яго не здымаў. Ён толькі зараз зразумеў, што свядома ішоў да гэтага моста… Дакладней, не свядома, а пад уплывам непадуладнай розуму сілы. Але ведаў, што ідзе менавіта сюды. Навошта? Ну як жа! Вось яна, чорная супакойлівая вада, што прынясе забыццё і збавенне. Яна, нібы заслона, што апусціцца пасля заканчэння спектакля, які ён, Сяргей, ужо дайграў. Аднак заслона не будзе паднята зноў, і не прадставіцца магчымасць выйсці і прыняць удзячныя воплескі. Там не будуць яму апладзіраваць. Ні ў якім разе не будуць. Дый не патоне ён бязбольна і вокамгненна, а спярша балюча ўдарыцца аб ваду, апячэцца яе смертаносным холадам, будзе бездапаможна цялёпкацца і клікаць людзей… Тых людзей, якімі пагарджаў усё жыццё, якіх лічыў за нікчэмнасцяў. А насамрэч яму важна, надзвычай важна было пачуць іхнія апладысменты, убачыць слёзы, пакуты душэўныя. Ён іграў для іх. Ён іграў з імі.

“Баязлівец! Нават гэтага ты няздатны зрабіць, — з грэблівасцю да сябе і са страхам перад сцюдзёнай плынню адыходзіў Сяргей ад біла. — Ты не можаш іграць і жыць па-людску не можаш”.

З апушчанай галавою пацёгся Пугач цераз вуліцу… Ён не чуў віскату тармазоў і аграмадзіну, што няўмольна насоўвалася на яго, убачыў толькі ў апошнюю секунду. Чорны чатырохвокі абрыс засланіў ад яго жыццё, але не выклікаў ні адчаю, ні жаху…

34

Напорыстая, дружная ішла ў той год па Беларусі вясна. Насуперак меркаванням скептыкаў, яна ў два тыдні пазмывала цёплымі дажджамі снег, што назапашваўся цэлых чатыры месяцы.

Да красавіка не толькі па паўднёвых раёнах, але і на традыцыйна халаднейшай Полаччыне зямля цалкам пазбавілася ад снегу. А ў Мінску дык яшчэ і паспелі ўпарадкаваць вуліцы і двары, прыбраць з іх зімовае смецце. Амытая дажджамі, вымеценая і вычашчаная сталіца радавала сваіх жыхароў. На вольных ад асфальту лапіках зямлі зазелянелі травы. У сярэдзіне красавіка, першым з кустоў і дрэў, выпусціў лісточкі агрэст. Паглядзеўшы на яго, сталі ўбірацца вербы, а неўзабаве і паласатыя ствалы бяроз ахуталіся пухкімі салатавымі аблачынамі.

На ўсю гэтую раскошу, дзень пры дні, апускаліся чароды птушак, што паспешліва вярталіся з выраю. Яны запоўнілі сваімі жыццярадаснымі галасамі паркі, скверы, двары.

Горад у чарговы раз перамог зіму.

Яніна Пятроўна Мачульская радавалася вясне, як і ўсе людзі, хоць назірала яе з-за шыбаў сваіх акон. У першай палове дня яна ўладкоўвалася ля кухоннага акна, паколькі там было сонечна. Яна вязала. А калі стамляліся вочы і рукі, апускала вязанне на калені і глядзела, як унізе, па шырокай вуліцы, шастаюць разнастайныя аўтамабілі, як убіраецца ў зелень пагорак на тым баку вуліцы, як рухаюцца людзі па стромых бетонных лесвіцах — на пагорку стаяла некалькі дзевяціпавярховак. Яніна Пятроўна другі месяц вязала Кастусю шарсцяны світэр. Вязала па мерках, што зняла ў апошні яго прыход, восьмага сакавіка. У той раз Кастусь прынёс і падараваў ёй новы тэлевізар “Soni”, усталяваў яго на тумбачку ў зале, паваждаўся з ім, а затым сказаў, што прыйдзе заўтра з патрэбнымі інструментамі і падключыць да кабеля. Таму што з хатняй антэнай, праз якую Яніна Пятроўна глядзела стары тэлевізар, “Soni” працаваў кепска.

З таго часу тэлевізар так і стаіць не падключаным, бо Кастусь прапаў: не прыходзіў і не званіў. Але Яніна Пятроўна яго чакала і, каб было гэтае чаканне не такім сумным, вязала яму світэр.

У другой палове дня бабулька перамяшчалася ў спальню, што выходзіла на двор, дзе гулялі дзеці, дзе чуўся іх смех і вокрыкі старэйшых. Там гупалі мячом, выбівалі дываны, а вечарамі кампаніі мужчын са смакам рэзаліся ў даміно. З акна быў крыху відзён і зацішны брукаваны завулак з нязграбнымі двухпавярхоўкамі — рэшткі даваеннага Мінска, што цудам пакуль ацалелі. Завулак караскаўся на ўзгорачак, праз метраў трыццаць збочваў направа і скрываўся за разлапістым клёнам. Па меры таго як клён зелянеў, усё меншая частка завулка была відна Яніне Пятроўне.

Перад самым Вялікаднем Мачульская давязала світэр, узяла яго ў празрысты пакет і паклала ў зале на трэльяж — на віднае месца. На гэтай сіняй апранасе, на грудзях, яна вымудравала тры кляновыя лісцікі: зялёны, чырвоны і жоўты.

У той жа дзень, вечарам, Яніна Пятроўна сядзела па завядзёнцы ў спальні, задумна глядзела ў акно. Дзень быў сонечны, на двары весяліліся дзеці. Праз расчыненую фортку струменілі вясновыя подыхі, яны неслі водары цёплай зямлі, разнатраўя, водары першых сёлетніх кветак. Танюткімі ніцямі ўпляталіся сюды лясныя, палявыя і азёрныя пахі. Так, прынамсі, здавалася Яніне Пятроўне.

Сонца ніжэла, на брукаваны завулак, што віднеўся між будынкаў, апускаліся мудрагелістыя цені дамоў і прысадаў. Прысады пагойдваліся ад ветру, і па бруку гулялі сонечныя плямы. І вось Яніна Пятроўна ўбачыла, што на сярэдзіне завулка стаіць і нібыта глядзіць на яе хлопец. Зрок у Мачульскай быў няважны, але постаць хлопца здалася надзвычай знаёмай. Ён стаяў, курыў і быў зусім адзін на завулку. Хто ён? Так доўжылася некалькі хвілін, а затым хлопец павярнуўся і мернай хадою стаў аддаляцца. І па гэтай пругкай хадзе Яніна Пятроўна пазнала яго… пазнала свайго маладога мужа — бравага лейтэнанта Максіма Ягоравіча Тарасенку.

Аднак ён няўхільна адыходзіўся ад яе і быў ужо пад разлапістым клёнам. Яшчэ колькі секунд — і Максім знікне за яго заценню. Гэтага нельга было дапусціць, ні ў якім выпадку нельга. А таму, стаўшы бязважкай, выпырхнула Яніна праз фортку і паляцела за сваім нарачоным…

Там, за разгалістым клёнам, на залітай сонцам брукаванай даваеннай вулачцы, неўзабаве вітаў яе муж Максім, віталі мама і тата. Віталі душу, што больш за паўстагоддзя пражыла пасля іх на зямлі, але не знайшла сабе новых блізкіх.

Нарэшце яны сабраліся разам.

2002—2003 гг.