Mglawica Andromedy

4. Rzeka czasu

Veda Kong i Dar Wiatr stali na małej okrągłej platformie śmigłowego śrubowca, wolno płynącego ponad nie kończącym się stepem. Pod działaniem lekkiego wietrzyka gęste, kwitnące trawy kołysały się szerokimi falami. Daleko na lewo widniało stado czarno-białego bydła, potomków zwierząt stanowiących skrzyżowanie jaków, krów i bawołów.

Wokoło wznosiły się niewysokie wzgórza i płynęły wolno rzeki o szerokich dolinach. Spokojem i swobodą przestrzeni tchnęło z tego płaskiego wycinka kory ziemskiej, noszącego niegdyś nazwę Niziny Zachodnio-Syberyjskiej.

Dar Wiatr patrzył na ziemię, na której kiedyś rozciągały się ponure bagniska lub wyrastały rzadkie i cherlawe lasy syberyjskiej Północy. Przypomniał sobie obraz dawnego mistrza, który w dzieciństwie wywarł na nim niezapomniane wrażenie.

Nad brzegiem rzeki, tworzącej w tym miejscu zakręt, stała szara ze starości cerkiew, zwrócona ku nadrzecznym polom i łąkom. Cienki krzyż na kopule czerniał pod kłębowiskiem niskich ciężkich chmur. Na maleńkim cmentarzu przy cerkwi gromadka brzóz i wierzb płaczących chyliła pod wiatrem postrzępione wierzchołki. Nisko zwisające gałęzie prawie dotykały na pół zbutwiałych krzyży obalonych przez burze i czas wśród świeżej, mokrej trawy. Za rzeką piętrzyły się ogromne, szarofioletowe obłoki. Woda i wszystko dokoła połyskiwało bezlitośnie chłodnym blaskiem. Siąpił dokuczliwy jesienny deszcz, typowy dla tych zimnych i nieprzytulnych okolic północnych. Cała gama sinawo-zielonoszarych barw obrazu mówiła o wielkich obszarach nieurodzajnej ziemi, na której człowiekowi żyje się trudno, chłodno i głodno, gdzie tak bardzo daje się odczuć jego osamotnienie, charakterystyczne dla dawnych czasów ludzkiego nierozumu.

Widziany w muzeum, w głębi przejrzystego, ochronnego pancerza, odnowiony i naświetlony niewidzialnymi promieniami, obraz ten wydawał się Darowi Wiatrowi oknem otwartym na daleką przeszłość.

Dar Wiatr bez słowa spojrzał na Vedę. Młoda kobieta trzymała rękę na poręczy śrubowca. Myślała o czymś w skupieniu, patrząc na chylące się pod wiatrem trawy. Stokłosy kołysały się szerokimi, srebrnymi falami. Wolno płynęła ponad stepem okrągła platforma śrubowca. Zrywały się upalne podmuchy, rozwiewały włosy i suknię Vedy, dyszały skwarem w oczy Dara Wiatra. Ale automatyczny przyrząd wyrównujący działał szybciej niż myśl i latająca platforma tylko drgała i cokolwiek się chwiała.

Dar Wiatr pochylił się nad ramką kursografu. Pasemko mapy przesuwało się szybko, odbijało ich własny ruch — można było pomyśleć, że chyba wysunęli się nieco za daleko na północ. Od dawna przekroczyli sześćdziesiąty równoleżnik, przelecieli nad miejscem, gdzie Ob łączy się z Irtyszem, i zbliżali się do wzniesień zwanych Syberyjskimi Zwaliskami.

W ciągu czterech miesięcy prac wykopaliskowych, prowadzonych na starożytnych kurhanach ałtajskiego podgórza, badacze zdążyli się już przyzwyczaić do gorących stepów. W czasach, ku którym się cofnęli, tylko nieliczne gromadki uzbrojonych jeźdźców z rzadka przemierzały te bezkresne pustkowia.

Veda odwróciła się i w milczeniu wskazała ręką w przód. Tam,» w strugach nagrzanego powietrza, pływała jakby ciemna wyspa oderwana od podłoża. Po kilku minutach śrubowiec zbliżył się do niewielkiego wzgórka, prawdopodobnie hałdy dawnej sztolni. Nic nie pozostało z urządzeń starej kopalni, jedynie ten wzgórek zarosły krzewami dzikiej wiśni.

Latająca platforma gwałtownie się przechyliła.

Dar Wiatr przytrzymał Vedę i skoczył z nią na podniesiony brzeg (platforemki. Śrubowiec wyrównał lot na drobną cząstkę sekundy po to, by natychmiast runąć na płask w dół. Zadziałały amortyzatory i odrzut cisnął Vedę i Dara Wiatra na zbocze pagórka, wprost w gęstwę kolczastych zarośli. Po chwilowym milczeniu wśród stepowej ciszy zabrzmiał niski, gardłowy śmiech Vedy. Dar Wiatr wyobraził sobie własną podrapaną twarz i zawtórował Vedzie ciesząc się, że nic jej się nie stało i że wypadek skończył się szczęśliwie.

— Nic dziwnego, że loty śrubowcem wyżej niż na osiem metrów są zakazane — powiedziała Veda Kong. — Teraz rozumiem…

— Jak tylko się coś zepsuje, aparat momentalnie spada, a wtedy jedyna nadzieja w amortyzatorach. Trudna rada, taka jest cena lekkości i małych rozmiarów. Być może będziemy musieli ponosić koszty wszystkich pomyślnych lotów — dodał Dar Wiatr z udaną obojętnością.

— Mianowicie? — Veda spoważniała.

— Przyrządy statyczne funkcjonują bez zarzutu, stąd wniosek, że mechanizm aparatu jest bardzo skomplikowany. Lękam się, że aby się w nim rozeznać, będę potrzebował wiele czasu. Musimy się stąd wydostać sposobem stosowanym przez naszych przodków…

Veda z figlarnym błyskiem w oczach wyciągnęła rękę. Dar Wiatr pomógł młodej kobiecie podnieść się z ziemi. Poszli do leżącego bezradnie śrubowca, posmarowali zadrapania gojącym roztworem i skleili rozdarcia ubrań. Veda położyła się w cieniu krzaka, a Dar Wiatr zaczął badać przyczyny awarii. Jak przypuszczał, coś się stało z automatycznym wyrównywaczem, którego urządzenie blokujące wyłączyło silnik. Ledwie uniósł pokrywę przyrządu, zrozumiał, że z remontem sobie nie poradzi — zbyt długo należałoby badać skomplikowane sprawy elektroniki. Z lekkim westchnieniem wyprostował zmęczone plecy i kątem oka spojrzał na krzak, w którego cieniu ufnie spoczywała Veda. Jak okiem sięgnąć, nie widać było w stepie ludzkiego osiedla; dwa wielkie drapieżne ptaki z wolna krążyły ponad falującą, niebieskawą mgłą…

Posłuszny dotąd aparat leżał na suchej ziemi jak martwa istota.

Dziwne uczucie samotności i oderwania od reszty świata owładnęło Darem Wiatrem.

A przecież nie lękał się niczego. Niech wreszcie nadejdzie noc, wtedy zasięg widzialności nie uzbrojonego oka będzie większy; na pewno oboje dostrzegą jakieś światła i zorientują się, w którym trzeba pójść kierunku. Wybrali się w podróż bez radiotelefonu, bez latarek i jedzenia.

„Niegdyś w stepie można było zginąć, jeśli się nie miało z sobą dużych zapasów żywności i wody!” — myślał były kierownik stacji kosmicznych osłaniając oczy od jaskrawego światła słonecznego. Zauważył trochę cienia obok krzaka, przy którym leżała Veda, i wyciągnął się beztrosko na ziemi, z lekka kłującej suchymi badylami. Cichy szelest traw i upał z wolna mąciły świadomość; myśli płynęły leniwie, wolno, jeden za drugim przesuwały się w pamięci obrazy dawno minionych czasów, długim rzędem wędrowały starożytne narody, plemiona, pojedynczy ludzie… Jak gdyby z przeszłości wypływała ogromna rzeka zdarzeń, twarzy i strojów.

— Wietrze! — dosłyszał poprzez drzemkę ukochany głos.

Ocknął się i usiadł.

Czerwona kula słońca dotykała już ściemniałej smugi horyzontu, w zamarłym stepie nie czuło się najmniejszego powiewu.

— Panie mój, Wietrze! — Veda złożyła mu głęboki ukłon naśladując obyczaj dawnych kobiet azjatyckich. — Czy nie raczy się pan obudzić i przypomnieć sobie o moim istnieniu?

Dar Wiatr wykonał kilka gimnastycznych ruchów i momentalnie pozbył się resztek snu. Veda zgodziła się na jego propozycję doczekania nocy. Gdy zmrok zapadał, rozmawiali o niedawnej pracy. Dar zauważył, że Veda drży. Ręce miała zupełnie zimne. Lekka sukienka nie chroniła od chłodu panującego w tych północnych okolicach.

Letnia noc na sześćdziesiątym równoleżniku była jasna, toteż bez trudu udało się im zebrać duży stos chrustu. Wystrzelił cicho ładunek, wyjęty z potężnego akumulatora śrubowca, i wkrótce jaskrawy płomień ogniska zgęścił ciemność wokoło, darząc ich swym odwiecznym ciepłem.

Skulona Veda znów rozkwitła jak kwiat pod działaniem słonecznych promieni i oboje wpadli w jakąś hipnotyczną zadumę. W ciągu setek tysięcy lat ogień był podstawą bytu człowieka i jego wielką zdobyczą. Do dziś dnia przetrwało w duszy to poczucie bezpieczeństwa i przytulności, jakie się rodzi przy ognisku, gdy wokoło panuje ciemność i zimno.

— Czy panią coś gnębi? — przerwał milczenie Dar Wiatr.

— Przypomniała mi się ta młoda kobieta z chustką… — odrzekła cicho Veda, wpatrzona w złote iskry strzelające z ogniska.

Dar Wiatr zrozumiał. Prace wykopaliskowe ukończono na stepach ałtajskich w przeddzień startu. Otwarto wielki kurhan scytyjski. Wewnątrz zachowanej skrzyni mieściły się szkielety starego wodza, koni i niewolników. Sędziwy wódz leżał zbrojny w miecz, tarczę i pancerz, a u jego stóp odnaleziono skurczony szkielet młodziutkiej kobiety. Do jej czaszki przylegała ściśle jedwabna chusta, w jaką niegdyś kobiety owijały szczelnie twarze. Mimo wszelkich usiłowań nie udało się zachować chusty, natomiast w ciągu kilku minut, zanim się rozsypała w drobniutki pył, odtworzono odbite przed tysiącami lat na tkaninie rysy przepięknej twarzy. Ale chusta zdradziła jeden straszliwy szczegół: odbicie oczu, które niemal wyszły z orbit — nieszczęsna kobieta została uduszona za pomocą tej właśnie chusty. Ciśnięto ją do grobu męża, by mu towarzyszyła na nieznanych szlakach świata zmarłych. Miała nie więcej jak dziewiętnaście lat, gdy wódz, co najmniej siedemdziesięcioletni mężczyzna, był w wieku na owe czasy sędziwym.

Darowi Wiatrowi z kolei przypomniała się dyskusja przeprowadzona przez młodych uczestników wyprawy w związku z dokonanym odkryciem. Czy kobieta wybrała śmierć dobrowolnie, czy pod przymusem? Po co? W imię czego? Jeżeli powodem była miłość, to jakże można było ją zabijać? Czyż nie powinna była żyć przez pamięć dla tego, który porzucił świat żywych?

Wtedy właśnie zabrała głos Veda Kong. Długo wpatrywała się płonącymi oczyma w ciemny stożek kurhanu, starając się myślą przeniknąć nawarstwienie minionych lat.

— Trzeba rozumieć tamte czasy. Starodawne stepy były nie do zdobycia dla ludzi, którzy rozporządzali jedynie końmi, wielbłądami czy wołami. Na gigantycznych przestrzeniach żyły w nieustannej zwadzie grupy koczowników-hodowców. W ciągu pokoleń nagromadziło się dużo złości i krzywd; każdy przybysz był wrogiem, każde plemię — obiektem napaści, obiecującym niewolników i bydło. Taki ustrój społeczny dawał z jednej strony większą, nie znaną nam, swobodę jednostce, a z drugiej — tolerował nieprawdopodobne ubóstwo form obcowania ludzi z sobą i zakładał wąski zakres ich zamierzeń. Jeżeli jakieś plemię składało się z niewielkiej liczby ludzi utrzymujących się z myślistwa i uprawiania ziemi, to ci wolni koczownicy żyli w nieustannym strachu przed napaścią sąsiadów, którzy mogli ich wziąć w niewolę lub zniszczyć. Ale jeśli kraj miał dobre warunki geograficzne i dużo ludności, tak że mógł stworzyć znaczną siłę zbrojną, ludzie także płacili drogo za obronę przed napaścią sąsiadów: w takich silnych państwach zawsze się rozwijał despotyzm. Tak było w starożytnym Egipcie, w Asyrii i Babilonie.

Kobieta, zwłaszcza ładna, była w starożytności traktowana jak zabawka i stanowiła zdobycz silniejszego. Mogła egzystować tylko wówczas, gdy ją brał pod swoją opiekę mężczyzna, który miał nad nią władzę. Pragnienia kobiety, jej aspiracje nie były brane zupełnie pod uwagę.

Jakby odpowiadając na myśli Dara Wiatra Veda przysunęła się bliżej i zapatrzona w niebieskie języki ognia, zaczęła poprawiać płonące gałązki.

— Ileż trzeba było mieć wytrwałości i męstwa, by zostać sobą, nie stoczyć się i piąć się coraz wyżej… — powiedziała cicho.

— Wydaje mi się, że nieco przesadzamy uważając życie w starożytności za tak bardzo ciężkie — odezwał się Dar Wiatr. — Z powodu braku organizacji panowała w nim zupełna przypadkowość. A jednak człowiek krzesał z tego życia iskry romantycznych uniesień.

— Nie mogę się dość nadziwić — odparła Veda — dlaczego nasi przodkowie tak długo nie mogli zrozumieć, że los społeczeństwa zależy od nich samych, że społeczeństwo jest takie, jaki jest moralno-ideowy poziom jej członków, że z kolei postęp społeczny ma ścisły związek z rozwojem ekonomiki.

— Sprawdzianem naukowej organizacji stosunków społecznych nie jest tylko ilościowe nagromadzenie sił produkcyjnych, lecz skok jakościowy. To zupełnie proste — odrzekł Dar Wiatr. — Trzeba jednak pamiętać, że nowe stosunki społeczne nie są możliwe bez nowych ludzi, tak jak nowi ludzie bez nowej ekonomiki. Dopiero wtedy, kiedy pojęto tę prawdę, zrozumiano też, że najważniejszym zadaniem społeczeństwa jest wychowanie człowieka, jego fizyczny i duchowy rozwój. Kiedy to wreszcie nastąpiło?

— W Epoce Rozłamu, wkrótce po Drugiej Wielkiej Rewolucji.

— Dobrze, że nie później! Technika wojenna…

Dar Wiatr umilkł i spojrzał w stronę ciemnego wgłębienia gruntu pomiędzy krzakiem i zboczem pagórka. Słychać było zupełnie blisko ciężki tupot i potężny, urywany oddech. Oboje zerwali się na równe nogi.

Przed ogniskiem wyrósł wielki, czarny byk. Płomień zapełgał czerwonym odblaskiem w jego wybałuszonych, złych ślepiach. Sapiąc i ryjąc racicami ziemię potwór gotował się do napaści. W słabym świetle byk robił wrażenie niezwykle wielkiego; spuszczona głowa przypominała granitowy głaz, niby wzgórek pięła się wzwyż owłosiona stromizna karku, pokryta grubymi węzłami mięśni. Ani Vedzie, ani Darowi nie zdarzyło się jeszcze stanąć oko w oko z dziką bestią, której mózg nie był zdolny pojąć rozumnej perswazji.

Veda mocno przycisnęła ręce do piersi i stała bez ruchu jak zahipnotyzowana przez zjawisko, które się niespodzianie wyłoniło z mroku. Dar Wiatr, idąc za głosem instynktu, stał przed bykiem i osłaniał Vedę, jak to czynili niegdyś jego przodkowie. Ale ręce człowieka nowej ery były nie uzbrojone.

— Vedo, skok w prawo!.. — Ledwie zdążył wymówić te słowa, gdy zwierzę rzuciło się do ataku.

Doskonała zaprawa sportowa obojga podróżnych mogła iść o lepsze z zaskakującą zręcznością byka. Olbrzym śmignął obok i wpadł z impetem w gąszcz krzaków, a Veda i Wiatr znaleźli się o parę kroków od śrubowca. Poza ogniskiem noc już nie wydawała się tak bardzo ciemna i suknię Vedy można było dostrzec z daleka. Dar Wiatr szybko podrzucił swoją towarzyszkę, Veda wykonała salto i znalazła się na platformie śrubowca. Zwierzę wygrzebywało się jeszcze, drąc racicami ziemię, a Dar Wiatr już był w aparacie przy boku Vedy. Zamienili szybkie spojrzenia i Dar zauważył w oczach Vedy szczery zachwyt. Pokrywa silnika była zdjęta jeszcze za dnia, kiedy Dar Wiatr próbował zorientować się w skomplikowanym urządzeniu. Teraz oderwał od poręczy platformy kabel równoważący pole i wsunął jego koniec w kontakt transformatora. Gdy byk wydostał się z krzaków i zaatakował ich ponownie, Dar Wiatr przytknął koniec kabla do nosa zwierzęcia. Zalśniła żółta błyskawica, rozległ się głuchy grzmot i byk runął na ziemię.

— Zabił go pan! — z oburzeniem zawołała Veda.

— Nie sądzę, ziemia jest sucha! — uśmiechnął się z zadowoleniem Dar.

Jakby na potwierdzenie jego słów byk zaryczał słabo, wstał i oddalił się niepewnym truchcikiem, jakby czując własną hańbę. Podróżnicy wrócili do ogniska. Nowe naręcze chrustu podsyciło gasnący ogień.

— Nie jest mi już zimno — powiedziała Veda — wejdźmy na wzgórze.

Wierzchołek wzgórza zasłonił ognisko, blade gwiazdy północnego lata rozpływały się nad horyzontem w postaci mglistych kulek.

Na zachodzie nie było nic widać, na północy, na zboczach wzgórz pełgały jakieś światełka; w południowym kierunku, gdzieś bardzo daleko, jarzyła się gwiazda wieży obserwacyjnej hodowców.

— A to pech, będziemy musieli iść przez całą noc… — powiedział Dar Wiatr.

— Nie, nie, proszę patrzeć! — i Veda wskazała w stronę wschodu, skąd nagle zajaśniały cztery światła. Odległość do nich wynosiła kilka kilometrów. Zapamiętawszy kierunek według gwiazd, zeszli znów do ogniska. Veda patrzała na żarzące się węgle, jakby sobie coś przypominając.

– Żegnaj nasz domu… — powiedziała w zamyśleniu. — Koczownicy mieli tylko takie nietrwałe domostwa. Dziś poczułam się jak kobieta tamtej epoki.

Zwróciła się do Dara Wiatra i ręka jej ufnie spoczęła na jego ramieniu.

— Bardzo silnie odczułam dzisiaj konieczność obrony!.. Nie znaczy to bynajmniej, że się bałam, ale opanowała mnie jakaś dziwna pokora…

Zarzuciła ręce na kark i mocno się przeciągnęła. Po chwili oczy jej rozjaśniły się dawnym blaskiem.

— Niech pan prowadzi… bohaterze! — Ton niskiego głosu przybrał zagadkowo czułe brzmienie.

Jasna noc, przepojona zapachem ziół, żyła głosami ptaków nocnych i szelestem traw, wśród których pomykały zwierzęta.

Veda i Dar stąpali ostrożnie, starając się nie trafić stopami w norę zwierzęcą lub w niewidzialne szczeliny suchej ziemi. Miotełkowate łodygi stokłosu łaskotały im nogi. Gdy po drodze trafiały się ciemne gąszcze krzaków, Dar Wiatr uważnie się rozglądał.

Veda roześmiała się cicho.

— Może należało wziąć z sobą akumulator i kabel?

— Pani jest lekkomyślna — odparł dobrodusznie Wiatr — i nawet bardziej, niż przypuszczałem! Młoda kobieta nagle spoważniała.

— Zbyt mocno odczułam pańską obronę…

I Veda zaczęła mówić, a raczej myśleć głośno — na temat dalszej działalności swojej wyprawy. Pierwszy etap prac na kurhanach stepowych był ukończony, jej współpracownicy wracali do poprzednich zajęć lub udawali się do nowych. Ale Dar Wiatr był wolny, nie wybrał sobie innej pracy i mógł pozostać przy niej. Sądząc z komunikatów, które docierały do nich, Mvenowi Masowi praca układała się dobrze. Zresztą gdyby nawet mu się nie wiodło, Rada nie wyznaczyłaby Dara Wiatra tak szybko na dawne miejsce. W epoce Wielkiego Pierścienia uważano za niepożyteczne przetrzymywanie ludzi zbyt długo na tym samym stanowisku. Wpływało to ujemnie na tak cenną rzecz, jaką jest natchnienie twórcze. Do dawnego warsztatu pracy można było powrócić po długiej przerwie.

— Czy po sześciu latach obcowania z kosmosem nasza praca nie wydała się panu błaha i monotonna? — Jasne, uważne spojrzenie Vedy szukało jego oczu.

— Praca ta nie jest ani błaha, ani monotonna — odparł Dar Wiatr — tylko nie wymaga ode mnie tego napięcia, do którego się już przyzwyczaiłem. Staję się zbyt dobroduszny i spokojny, tak jakby mnie leczono błękitnymi snami.

— Błękitnymi?…

Urwany oddech Vedy powiedział Darowi Wiatrowi więcej, niż rumieniec na jej twarzy, gdyby go dojrzał w ciemności.

— Będę kontynuowała swoje badania dalej na południu, nie wcześniej jednak, niż się zbierze nowa grupa kopaczy-ochotników. Na razie pojadę na tereny morskie, koledzy od dawna mnie już wzywają.

Dar Wiatr zrozumiał i serce zabiło mu radośnie. Ale natychmiast opanował wzruszenie i spiesząc Vedzie z pomocą, zapytał: — Ma pani na myśli wykopaliska podwodnego miasta na południe od Sycylii? Widziałem w Pałacu Atlantydy wspaniałe rzeczy pochodzące stamtąd.

— Nie, teraz prowadzimy prace na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, nad Morzem Czerwonym i przy wybrzeżu indyjskim.

— Poszukujemy zachowanych pod wodą skarbów kultury od Kreto-Indii!: począwszy, kończąc na pierwszym okresie Czasów Ciemnoty. — Rozumiem, że wiele cennych rzeczy ukrywano, a jeszcze częściej rzucano w morze podczas barbarzyńskich najazdów i grabieży — mówił w zamyśleniu Dar Wiatr wpatrując się ciągle w płową równinę. — Rozumiem także proces rozkładu starożytnej kultury, kiedy państwa antyczne nie były w stanie cokolwiek zmienić w świecie, nie mogły poradzić sobie z problemem niewolnictwa i z pasożytującymi warstwami społeczeństwa.

— I oto ludzie zmienili starożytne niewolnictwo na feudalizm i noc. średniowiecza — podchwyciła Veda. — Ale co dla pana. pozostaje niezrozumiałe?

— Po prostu nie umiem sobie wyobrazić kultury kreteńsko-indyjskiej.

— Bo nie zna pan nowszych badań. Jej ślady znajdują się obecnie na ogromnych przestrzeniach od Ameryki poprzez Kretę, południową część Azji Środkowej, Indie Północne i Chiny Zachodnie.

— Nie sądziłem, że w czasach tak bardzo dawnych mogły istnieć utajone schowki dla skarbów kultury, jak bywały w Rzymie, Grecji czy Kartaginie.

— Jak pan ze mną pojedzie, zobaczy pan.

Dar Wiatr kroczył w milczeniu obok Vedy. Zaczęli iść pod górę. Gdy doszli do grzbietu usypiska, on zatrzymał się nagle.

— Dzięki za zaproszenie, pojadę…

Veda spojrzała na niego z lekkim niedowierzaniem, ale w zmroku oczy jej towarzysza były ciemne i nieprzeniknione.

Za przełęczą okazało się, że światła były bardzo blisko. Polaryzujące klosze nie rozsiewały promieni i dlatego wydawały się takie odległe. Skupione oświetlenie było oznaką nocnej pracy. Brzęczenie prądu o wysokim napięciu miało tu ton niższy. Kontury ażurowych rusztowań lśniły srebrzyście pod zawieszonymi wysoko niebieskimi lampami. Ostrzegawczy świst zatrzymał idących — to pracował robot pełniący służbę ochronną.

— Uwaga! Idźcie w lewo, nie zbliżajcie się do słupów! — grzmiał niewidzialny megafon.

Posłusznie skierowali się ku grupie białych domków przenośnych.

— Nie patrzeć w kierunku pola! — biegły za nimi ostrzegawcze słowa.

Drzwi dwóch domków rozwarły się jednocześnie i na ciemnej drodze legły, krzyżując się, dwa snopy światła. Grupa mężczyzn i kobiet przyjęła podróżnych bardzo gościnnie. Dziwiono się, że przyszli piechotą, i do tego w nocy.

Natryski i kąpiel w pachnącej wodzie, nasyconej gazem i elektrycznością, sprawiły im wielką przyjemność.

Odświeżeni zasiedli do stołu.

— Wietrze, trafiliśmy do współbraci w zawodzie!

Veda napełniła złocistym napojem puchary.

— Dawać tu „dziesięć tonusów”! — Wiatr sięgnął po puchar.

— Pogromco byka! Pan dziczeje na stepie — protestowała Veda. — Komunikuję panu interesującą wiadomość, a pan myśli tylko o jedzeniu!

— Tu się przeprowadza prace wykopaliskowe? — zdziwił się Dar Wiatr.

— Ale nie archeologiczne, tylko paleontologiczne. Tu się przeprowadza badania nad zwierzętami kopalnymi okresu permskiego. Sprzed dwustu milionów lat. Drżę ze wstydu z naszymi nędznymi tysiącleciami.

— Badania bez wykopalisk? Jakimże sposobem?

— Tak, bez kopania. Jakim sposobem, nie zdążyłam się jeszcze dowiedzieć.

Siedzący przy stole, szczupły, wysoki mężczyzna o żółtawej twarzy wtrącił się do rozmowy:

— Zaraz nasza grupa zastąpi inną. Dopiero co ukończono przygotowania, po których zaczniemy prześwietlenie.

— Za pomocą promieniowań o dużym natężeniu? — zapytał Dar Wiatr.

— Jeżeli nie jesteście bardzo zmęczeni, radzę się przyjrzeć. Jutro przeniesiemy nasze miejsce robocze dalej, a to już nie będzie wcale ciekawe.

Veda i Dar Wiatr zgodzili się z radością. Wszyscy wstali od stołu i gospodarze zaprowadzili ich do sąsiedniego domu; tam, w niszach, nad którymi były umieszczone tarcze indykatorów, wisiały ochronne kombinezony.

— Jonizacja naszych potężnych rur jest bardzo duża — powiedziała wysoka, nieco przygarbiona kobieta pomagając Vedzie owinąć się w grubą tkaninę, włożyć przezroczysty hełm i zapiąć na plecach torbę z bateriami.

W spolaryzowanym świetle każdy wzgórek na nierównej płaszczyźnie stepowej był widoczny bardzo wyraźnie. Nagle poza konturami otoczonego palikami, kwadratowego wycinka terenu rozległ się jęk. Ziemia wzdęła się i pękła tworząc lej, w którym ukazał się błyszczący stożek. Dokoła jego polerowanej ścianki biegł spiralny grzebień, na czubku obracał się skomplikowany frez elektryczny z niebieskawego metalu. Stożek przechylił się przez skraj leja, obrócił ukazując migocące w tylnej części brzechwy i znów zaczął ryć o kilka metrów dalej, wbijając się prawie prostopadle ostrym końcem w ziemię.

Dar Wiatr zauważył, że za stożkiem ciągnie się podwójny kabel — jeden izolowany, drugi połyskujący nagim metalem. Veda pociągnęła Dara za rękaw i pokazała mu coś poza linią magnezjowych palików. Tam wydobywał się spod ziemi drugi stożek i po chwili znów zniknął.

Człowiek o żółtej twarzy dał znak, by się pośpieszono.

— Poznałam go — szepnęła Veda, kiedy doganiali idącą przed nimi grupę. — To Lao Lan, paleontolog, odkrywca fauny kontynentu azjatyckiego w erze paleozoicznej.

— Czy to Chińczyk z pochodzenia? — zapytał Dar Wiatr, przypomniawszy sobie wnikliwe spojrzenie skośnych oczu paleontologa. — Wstyd się przyznać, ale nie znam jego prac.. — Widzę, że mało pan się interesuje paleontologią — zauważyła Veda. — A może paleontologia innych światów gwiezdnych jest panu znana dokładniej?

W pamięci Dara Wiatra przesunęły się niezliczone kształty życia: miliony dziwacznych szkieletów, ukrytych w warstwach geologicznych różnych planet. Była to kronika tworzona przez samą przyrodę tak długo, dopóki się nie zjawiła istota myśląca, która była w stanie nie tylko spamiętać, ale i odtworzyć dawno zapomniane kształty.

Znaleźli się wreszcie na niewielkiej platformie umocowanej na szczycie stromej, ażurowej arkady. Na środku widniał wielki, zamglony ekran. Wszyscy zasiedli na niskich ławkach w milczącym oczekiwaniu.

— Zaraz „krety” skończą swoją pracę — mówił Lao Lan. — Jak się domyślacie, przeszywają one gołym kablem warstwy skalne i tworzą metalową siatkę. Szkielety zwierząt wymarłych leżą w kruchym piaskowcu na głębokości czternastu metrów. O trzy metry niżej cała przestrzeń jest wyłożona metalową siatką, do której włączono mocne induktory. Tworzy się w ten sposób pole odzwierciedlające, które odrzuca promienie rentgenowskie na ekran; na nim ukażą się odbicia skamieniałych kości.

Na masywnych cokołach obróciły się dwie duże kule metalowe. Zajaśniały reflektory, ryk syreny przestrzegał przed niebezpieczeństwem. Prąd stały o napięciu miliona wolt, od którego wionęło ozonową-świeżością, sprawił, że wszystkie styki, izolatory i wisiory zaczęły wydzielać niebieskie światło.

Lao Lan z pozorną niedbałością obracał i naciskał guziki na tarczy kierowniczej. Duży ekran świecił coraz mocniej, a w jego głębi przepływały niewyraźne kontury porozrzucane tu i ówdzie na całej powierzchni. Ruch ustał, rozpływające się zarysy wielkiej plamy zaczęły się stawać wyraźniejsze i wypełniły całą przestrzeń ekranu.

Jeszcze kilka manipulacji na tarczy kierowniczej i oto obserwatorzy dostrzegli w mglistym świetle szkielet nieznanej istoty. Szerokie, zaopatrzone w pazury łapy skurczyły się pod tułowiem, długi ogon skręcony był w pierścień. Rzucała się w oczy niezwykła grubość i masy wność kości o szerokich, podgiętych zakończeniach z wyrostkami służącymi do umocowania mięśni. Czaszka szczerzyła duże zęby. Była widoczna z góry i czyniła wrażenie ciężkiego, kościanego głazu o nierównej, pokrytej bruzdami powierzchni. Lao Lan zmienił ogniskową i powiększenie — cały ekran zajęła głowa dawnego płaza, który żył dwieście milionów lat temu na brzegu istniejącej tu niegdyś rzeki. Pokrywa czaszki składała się z niezwykle mocnych kości, których grubość wynosiła co najmniej dwadzieścia centymetrów. Nad oczodołami, na wgłębieniach skroniowych i na kościach jarzmowych sterczały narośle kostne. Lao Lan westchnął głośno z zachwytu.

Dar Wiatr, nie odrywając oczu od ekranu, patrzył na niezdarny, ciężki szkielet stwora. Zwiększenie siły mięśniowej spowodowało zgrubienie kości, które musiały dźwigać duży ciężar, a zwiększający się ciężar szkieletu wymagał z kolei nowego wzmocnienia mięśni. W ten sposób prosta współzależność w organizmach pierwotnych skierowała rozwój wielu zwierząt w ślepy zaułek, póki to czy inne udoskonalenie ich fizjologii nie pozwoliło na przezwyciężenie dawnej sprzeczności i wzniesienie się na nowy szczebel ewolucji. Zdawało się rzeczą nieprawdopodobną, że takie stworzenia mogły figurować wśród przodków człowieka, którego piękna budowa ciała odznacza się taką lekkością i celowością.

Dar Wiatr wpatrywał się w grube występy nadbrwiowe potwora i spoglądał od czasu do czasu na stojącą obok gibką Vedę, na jej jasne oczy, na mądrą, pełną wyrazu twarz… Jaka kolosalna różnica w organizacji materii żywej! Kiedy znów skierował wzrok na ekran, ujrzał szeroką, paraboliczną, płaską jak talerz czaszkę amfibii, pradawnej salamandry. Skazana na leżenie w ciepłej i ciemnej wodzie permskiego jeziorzyska, czekała cierpliwie na żer. Gdy zdobycz zbliżyła się na odpowiednią odległość, następował szybki rzut i szeroka paszcza zatrzaskiwała się; potem salamandra znowu się kładła w cierpliwym oczekiwaniu.

Dar Wiatr poczuł nagle zmęczenie. Te dowody nieskończenie długiej, okrutnej ewolucji życia działały na niego przygnębiająco. Wyprostował się, a Lao Lan, odgadując jego myśli, zaproponował mu udanie się do domu na spoczynek. Ogromnie ciekawa tych rzeczy Veda z trudnością oderwała się od obserwacji, spostrzegłszy, że uczeni z pośpiechem włączali aparaturę zdjęć elektronowych i jednoczesnego zapisu dźwiękowego, żeby nie trwonić na próżno potężnego prądu.

Wkrótce Veda ułożyła się na szerokiej kanapce w saloniku kobiet. Dar Wiatr jeszcze przez jakiś czas przemierzał wydeptany placyk przed domem, porządkując w pamięci doznane wrażenia.

Poranek zmył rosą zakurzone w ciągu dnia trawy. Niezmordowany Lao Lan powrócił z pracy nocnej i zaproponował odwiezienie gości do najbliższej bazy lotniczej na „elfie”, maleńkim aucie akumulatorowym. Baza odrzutowców skokowych znajdowała się zaledwie w odległości stu kilometrów na południowy zachód w dolinie rzeki Trom-Yugan. Veda prosiła o nawiązanie łączności z jej ekspedycją, ale na postoju prac wykopaliskowych nie było nadajnika o dostatecznej po temu mocy. Od czasu kiedy nasi przodkowie spostrzegli, że promieniowa nie radiowe jest szkodliwe, i wprowadzili surową reglamentację, kierunkowe nadawanie promieni wymagało bardziej skomplikowanych urządzeń, zwłaszcza dla rozmów na dalszą odległość. Ponadto została znacznie zredukowana liczba stacji. Lao Lan postanowił połączyć się z najbliższą wieżą obserwacyjną hodowców bydła. Wieże były z sobą w stałym kontakcie i mogły składać meldunki centralnej stacji swego rejonu.

Młodziutka praktykantka, która miała kierować „elfem”, żeby móc odwieźć go z powrotem, radziła zatrzymać się po drodze przy wieży: goście mogliby się rozmówić sami za pomocą TWF. Propozycja ta ucieszyła bardzo Vedę. Porywisty wiatr unosił rzadki kurz w bok, igrając z krótko ostrzyżonymi włosami dziewczyny-kierowcy. Ledwie mogli się pomieścić na trzyosobowym, wąskim siedzeniu; zwaliste ciało byłego kierownika stacji kosmicznych zajęło sporo miejsca, było więc trochę ciasno. Na czystym, błękitnym niebie ledwie-ledwie odznaczała się sylwetka wieży obserwacyjnej. Wkrótce „elf” zatrzymał się u jej stóp. Szeroko rozstawione odnóża metaliczne podtrzymywały dach z plastyku, pod którym stał taki sam „elf”. Pośrodku daszka widniały szyny ślizgowe windy. Mała kabinka, mijając piętro mieszkalne, wciągnęła wszystkich troje po kolei na sam szczyt, gdzie ich przywitał opalony, prawie całkiem nagi młodzieniec. Zmieszanie ich kierowcy podsunęło Vedzie myśl, że propozycja krótko ostrzyżonego paleontologa, aby się tu zatrzymać, miała nieco głębsze uzasadnienie.

Mały, okrągły pokoik o kryształowych ścianach wyraźnie chwiał się z boku na bok i lekka wieża wydawała ciągły, monotonny dźwięk jak mocno naciągnięta struna. Sufit i podłoga powleczone były ciemnym barwikiem. Wzdłuż okien mieściły się długie, wąskie stoły, na nich leżały lornety, liczniki i zeszyty do prowadzenia notatek. Z wysokości dziewięćdziesięciu metrów widać było ogromną przestrzeń stepu aż do granicy widzialności wież sąsiednich. Nieustannie obserwowano stada i obliczano zasoby paszy. W kształcie zielonych, koncentrycznych pierścieni ciągnęły się na stepie labirynty udojowe, przez które przepędzano dwa razy dziennie trzodę. Mleko, które się nie zsiadało, tak jak u antylop afrykańskich, zlewano i mrożono na miejscu, w chłodniach podziemnych, gdzie mogło być przechowywane przez bardzo długi czas. Przepędzanie trzody odbywało się przy pomocy „elfów”, którymi rozporządzała każda wieża. Obserwatorzy w czasie dyżurów mogli się zajmować pracą innego rodzaju, toteż większość z nich należała do uczącej się jeszcze młodzieży. Młodzieniec zaprowadził Vedę i Dara Wiatra kręconymi schodami na piętro mieszkalne, zawieszone między skrzyżowaniem belkowań o kilka metrów niżej. Były tu pomieszczenia o ścianach zaopatrzonych w izolację akustyczną, tak że podróżni nasi znaleźli się w zupełnej ciszy. Tylko nieustanna chwiejba przypominała o niezwykłych warunkach pracy.

Inny młodzieniec był właśnie zajęty przy aparacie radiowym. Skomplikowane uczesanie i jaskrawa sukienka jego rozmówczyni na ekranie świadczyły o tym, że nawiązał kontakt ze stacją centralną — pracujący na stepie ubierali się w lekkie i krótkie kombinezony. Dziewczyna na ekranie połączyła się ze stacją obwodową i rychło w TWF wieży ukazała się smutna twarzyczka i drobna figurka Miiko Eygoro, głównej zastępczyni Vedy Kong. Jej ciemne, skośne jak u Lao Lana oczy wyrażały radosne zdziwienie, a małe usta były rozchylone. Ale już po chwili jej oblicze przybrało wyraz rzeczowego skupienia. Wyszedłszy ponownie na górę Dar Wiatr zastał dziewczynę-paleontologa na żywej rozmowie z pierwszym młodzieńcem, toteż wyszedł na zewnętrzną platformę okalającą wieżę. Wilgotnawa świeżość poranka dawno już ustąpiła miejsca upałowi południa, który zatarł nierówności terenu i jaskrawe barwy. Step rozprzestrzeniał się szeroko pod gorącym i czystym niebem. Dar Wiatr znowu odczuł niejasną tęsknotę za wilgotną, północną ziemią swoich przodków. Wsparłszy się o poręcz chwiejnej platformy były kierownik stacji kosmicznych właśnie teraz, wyraźniej niż kiedykolwiek, uświadomił sobie, że marzenia minionych pokoleń zostały urzeczywistnione. Człowiek zepchnął surową przyrodę daleko na północ i życiodajne ciepło południa rozlało się na te równiny, stygnące niegdyś pod zimnymi chmurami.

Veda Kong weszła do kryształowego pokoju i powiedziała, że w dalszą drogę powiezie ich radiooperator. Krótko ostrzyżona dziewczyna wyraziła jej swoją wdzięczność długim spojrzeniem. Poprzez przejrzystą ścianę widoczne były szerokie plecy pogrążonego w zadumie Dara Wiatra.

— O czym pan tak myśli? — usłyszał głos za sobą. — Może o mnie?

— Nie, Vedo, myślałem o pewnym twierdzeniu filozofii staroindyjskiej, które głosi, że świat nie jest stworzony dla człowieka, a sam człowiek staje się tylko wtedy wielki, gdy pojmie całą wartość i piękno innego życia, życia przyrody…

— Pan czegoś nie dopowiedział, więc nie rozumiem.

— Chyba powiedziałem wszystko. Dodałbym, że tylko człowiek jest w stanie pojmować piękno i ciemne strony życia. I tylko jemu dostępne jest marzenie o tym, aby uczynić życie lepszym. Tylko człowiek jest do tego zdolny.

— Rozumiem — cicho odparła Veda. I po dłuższym milczeniu dodała: — Pan się zmienił, Wietrze.

— Naturalnie, że się zmieniłem. Przez cztery miesiące grzebać się w kamieniach i na pół zbutwiałych balach! Mimo woli życie wydaje mi się prostsze, a jego zwykłe radości stają się przyjemniejsze…

— Proszę nie żartować, Wietrze, mówię poważnie — zachmurzyła się Veda. — Kiedy poznałam pana, rozkazującego wszystkim siłom Ziemi, prowadzącego rozmowy z odległymi światami… Tam, w waszych obserwatoriach, mógłby pan stać się nadprzyrodzoną istotą starożytnych, bogiem, jak oni to nazywali! A tu, przy naszej prostej pracy, jest pan jednym z wielu… — Veda zamilkła.

— Czyżbym stracił miarę własnej wielkości? Ale co by pani powiedziała widząc mnie wtedy, kiedy jeszcze nie byłem członkiem Instytutu Astrofizyki, lecz zwykłym maszynistą Drogi Spiralnej? Czy w nim jest mniej wielkości? Albo w mechaniku maszyn zbierających owoce w tropikach?

Veda zaśmiała się.

— Zdradzę panu tajemnicę dziewczęcej duszy. W szkole trzeciego cyklu byłam zakochana w maszyniście Drogi Spiralnej. Nikt inny nie wydawał mi się tak potężny… Idzie nasz radiooperator. Jedziemy, Wietrze!

Lotnik nie wpuścił Vedy i Dara Wiatra do kabiny, póki się raz jeszcze nie upewnił, że ich zdrowie jest w dobrym stanie i że zniosą wielkie przyspieszenie odrzutowca. Jak widać, surowo przestrzegał regulaminu. Gdy po raz drugi otrzymał odpowiedź pozytywną, posadził podróżnych w głębokich fotelach w przedniej części samolotu, podobnego do wielkiej kropli deszczowej. Vedzie było niewygodnie: siedzenia opadały do tyłu w zadartym do góry kadłubie. Zadźwięczał gong sygnałowy i potężna sprężyna podrzuciła samolot prawie prostopadle wzwyż. Veda miała wrażenie, że jej ciało zanurzyło się nie w fotel, lecz w gęstą ciecz. Dar Wiatr z wysiłkiem obrócił głowę, żeby się do niej uśmiechnąć i dodać jej odwagi. Lotnik włączył silnik. Ryk, uczucie gniotącego ciężaru w całym ciele — i przypominający kroplę samolot pomknął opisując parabolę na wysokości dwudziestu trzech tysięcy metrów. Zdawało się, że minęło zaledwie kilka minut, a już podróżni, czując słabość w kolanach, wychodzili z aparatu przed swoim przenośnym domkiem w podałtajskich stepach. Lotnik dawał im znaki ręką, by odeszli jak najdalej. Dar Wiatr zrozumiał, że silnik będzie włączony tym razem na ziemi. Nie było tu katapulty jak w bazie. Ciągnąc za sobą Vedę pomknął ku biegnącej na ich spotkanie Miiko Eygoro. Kobiety rzuciły się w sobie w objęcia jak po długiej rozłące.