П'яўка

Частка II. ДАЗНАННЕ

4.

З раніцы Мойра зайшла да мяне ў пакойчык, і я абудзіўся, бо сплю вельмі чуйна і маю даволі лабільную нервовую сістэму, што, вядома, зусім не сведчыць пра бездакорна здаровы стан майго арганізма.

Я падхапіўся з канапы. Ужо даўно развіднела. Здалёк раз-пораз чуўся зазыўны крык муэдзіна.

“Ал-ла-ху Эк-бар, ал-ла-а!”

Мойра паставіла на стол талерку з ежай, але прысесці разам са мной адмовілася. Я таропка спаласнуў твар з бачка каля ўваходу, вады там амаль не заставалася, і сеў у крэсла. Жанчына апусцілася на канапу. Было ўжо даволі душна. Мне захацелася абняць яе, але я стрымаўся і, як аказалася, меў рацыю “Паслухай, Берташ, — спытала яна. — Ты ўчора нікуды не выходзіў?” “Не,” — сказаў я.

“Я хачу цябе папярэдзіць, каб ты быў асцярожны. Ты — белы і цябе тут ніхто не ведае, а зна-чыць, ты — удвая чужынец”.

“Я наняўся на адпаведную працу, а не сядзець у гэтым флігельку і аб’ядаць жанчыну, — аспрэчыў я з набітым ротам. — Дарэчы, вельмі смачна”.

Жанчыны, як я даўно заўважыў, заўсёды растаюць, калі хваліш прыгатаваную імі ежу. Але Мойра не звярнула на мой камплімент аніякай увагі.

“Па-другое, — працягвала яна з рашучасцю, — ты не павінен прыдаваць значэння таму эпізоду паміж намі — там, у тваёй мансардзе ў Мегаполісе. Пэўна, я была ў шокавым стане. Я

разбяруся з гэтым, а пакуль што свае сексуальныя праблемы вырашай сам”.

“А па-трэцяе?” — спытаў я.

“Не крыўдуй”.

Я падзякаваў за ежу і сказаў ёй, што не намераны губляць час дарэмна, і што павінен неадкладна заняцца тым, дзеля чаго мяне сюды запрасілі.

“Згода. Зараз за табой зойдуць”.

Мойра пайшла да дзвярэй. Адкрытая парклёвая сукенка не хавала яе шырокіх, загарэлых плеч з ружовымі плямамі месцамі аблупіўшайся скуры і стройныя ногі. Я ўспомніў тое, што адбылося паміж намі суткі назад: наўрад ці мне сустракалася калі-небудзь такая жанчына, — падумаў я, — нават мая былая каханка Эрыка з яе неардынарнай прыгажосцю тут пасавала. Чорт бы ўзяў таго мастака разам з ягоным храмам. Сябра ён гэтай жанчыне, ці нехта большы? А нябожчык Платон?

Але мае думкі ў гэтым рызыкоўым напрамку былі неўзабаве спынены. У дзверы пагрукалі, і на парозе з’явіўся Васка Петкавіч. Ён быў не адзін. З-за яго спіны высоўвалася хударлявая юнацкая постаць. Я запрасіў абодвух зайсці. Юнаку на выгляд можна было даць гадоў дваццаць–дваццаць два. Урэшце, потым я даведаўся, што не памыліўся. Белы. Высокі, каля ста васьмідзесяці пяці па метрычнай сістэме, падстрыжаны пад машынку, з прыкметамі ранняга аб-лысення, што яго зусім не псавала. Звалі яго Андруш, а прозвішча — Бейнарт.

Васка Петкавіч прадставіў Андруша як свайго цяперашняга памочніка і вучня і спытаў у мяне, ці гатовы я ісці з імі. Я адказаў станоўча, хутка сабраўся, захапіўшы відэакамеру — менавіта яе зменшаны варыянт для ўтоеных здымкаў, і мы выйшлі.

Спёка ўжо набірала моц. Вецер быў слабы, але дзьмуў з боку звалак, якія там-сям гарэлі, і сму-родны дым адтуль часам непрыемна казытаў мае лёгкія.

Там-сям людзі ўжо выходзілі з засмечаных баракаў, некаторыя з іх мачыліся проста ля дзвярэй. Рытмічна грукалі барабаны. Наперадзе я заўважыў некалькі постацей на самаробных самакатах. Яны даволі хутка рухаліся па дарозе, спрытна адштурхоўваючыся адной нагой ад зямлі. Самакат уяўляў сабой два жалезныя ці пластыкавыя колцы, прымацаваныя да дошкі і высокі, пад рост чалавека, рулявы слупок.

“Мы маглі б, калі ўдасца, самі засняць тое, што адбываецца ў тым бараку, — парушыў маўчанне Васка Петкавіч, — але мы, з-за недахопу ведаў, не можам патлумачыць такія з’явы, да таго ж, нас тут часта бачаць, а вы свежы чалавек, так бы мовіць, чыноўнік, які інспектуе паселішча ў сувязі са смеццезабруджваннем. Вядома, гэта мана, але інакш мы не здолеем нічога зрабіць”.

“А як жа тады “жыць не па хлусні”?” — пакпіў я. Ён падумаў, уздыхнуў і прапанаваў: “Што ж, скажам ім праўду”.

“Але яны спалохаюцца агалоскі”.

“Тады вырашым на месцы”.

“Дарэчы, — сказаў я, — тут у вас, па чутках, будуецца храм. Да якой канфесіі належаць парафіяне, што будуць яго наведваць?” “Новых храмаў тут ніхто не будуе. У наваколлях яшчэ захавалася шмат напаўразбураных ста-ражытных, заснаваных паўсюдна ў гэтых месцах некалькі дзесяцігоддзяў таму. Усходняя імперыя імкнулася такім чынам пашыраць сваю прастору, але сама пад націскам мігрантаў пераўтварылася ў сімбіёз розных веравучэнняў — вы гэта ведаеце. Наш храм аднаўляецца на базе старога ангара, але ён наўрад ці будзе набліжаны да якой з канфесій. Ён будзе... Месцам для агучвання Ісціны — так мы бачым яго прызначэнне”.

Я здзвівіўся, але не падаў выгляду.

“Мясцовыя ўлады як-небудзь выявілі сябе з гэтай прычыны?” — пацікавіўся я.

“Пакуль ідзе адсочка. Даволі вялая. Крымінальным жа групоўкам напляваць на нейкі там храм. Вось каб мы пачалі ўсталёўваць бровар...” “Людзі-цені” ненавідзяць праўду.

“А хіба “несвядомыя” самі ведаюць дакладна, хто яны? Як сапраўдным адрозніць несапраўдных, якім чынам? Адсутнічае ў іх самасвядомасць, ці яны рэальныя асобы? На іх жа няма адпаведнага знаку. Плямы там якой на скуры ці радзімкі. Можа вы — таксама “чалавек-цень”, ці вось Андруш?..” “Я — не цень”, — пахмурна аспрэчыў Андруш.

“Цяпер коратка пра сітуацыю, — змяніў тэму Васка Петкавіч. —

У адным з баракаў, ён, дарэчы, двухпавярховы, і верхні займае ўдава былога старшыні сельскагаспадарчага кааператыву — белая, гадоў сарака пяці, а ніжні — яе сваякі і работнікі з абслугі, пачаўся раптоўны вадаспад. Вада ў вялікай колькасці працякала з верхняга паверха, хоць у бараку няма водаправода, няма запасу вадкасці і даўно не было дажджу. Ваду спачатку збіралі і пілі работнікі, але ўнізе раптам памерла адно немаўля, а затым — другое, усе напалохаліся і гэтую ваду піць перасталі. Да мяне дайшлі чуткі, што над дахам будынка часта бачаць агнявы слупок нібы ад зварачных работ, а ў вокнах з’явіліся круглыя дзіркі, праз якія ў пакоі заляталі камяні невялікіх памераў, да таго ж само варушыцца адзенне. Невядома яшчэ якія сюрпрызы там адбудуцца. Калі ўсё гэта мы здолеем засняць, а гэта, на мой погляд, даволі круты палтэргейст, то атрымаем не толькі чарговы доказ, але і шанц няблага зарабіць”.

“Спадзяюся, што так...” empty* * *empty

Неўзабаве мы прыйшлі. Барак, на які паказаў Васка Петкавіч, быў невялікі, але двухпавярховы, і першы паверх займала, як мне патлумачылі, група людзей, аб’яднаных працай на гаспадыню, якая жыла зверху. Той-сёй з тых людзей сядзеў на лаўцы альбо заходзіў у дзверы барака і зноў выходзіў адтуль. Сярод іх былі дзеці, падлеткі і дарослыя сталага веку: мулаты розных адценняў скуры, толькі старая бабуля — белая. Выгляд ва ўсіх іх быў, як я заўважыў, даволі прыгнечаны.

Маладых мужчын і жанчын не было — як патлумачыла старая, яны пайшлі на працу.

Я падумаў і, апярэджваючы Васка Петкавіча, прадставіўся як чыноўнік сістэмы ачысткі камунікацый і толькі сказаў, што прыйшоў да іх прыватна і з мэтай дапамагчы, бо, як я ведаю, у іх тут неспакойна. Вядома, калі яны не супраць.

Яны адразу пачалі пераглядвацца паміж сабой, скаваныя нерашучасцю і страхам, а потым старая пачала гаварыць пра тое, што яны па меры сіл займаюцца працай, спраўна выплачваюць падаткі і ведаюць, што парушаць законы — дрэнна, але тут адзін з падлеткаў: неахайны мурын з пашкоджанай лішаем галавой, сплюнуў пад ногі і груба перабіў яе.

“Не плявузгай за ўсіх, баба”.

“Дык вось, што мне рабіць, калі я ноччу не магу спаць на сваім ложку, а сяджу на вуліцы? Мне непамысна і жахліва, бо ў доме няйнакш завялася погань. Што благога ў тым, што я згаджуся на нечую дапамогу? Ну, вось хоць бы і да вас”, — дадала яна, хутаючыся, нягледзячы на спёку, у драны халат.

“Дык гэта вы тут гаспадыня?” — спытаў я.

“Гаспадыня жыве зверху. Падыміцеся да яе, калі вам няцяжка”.

Мы ўтраіх падняліся на другі паверх па дашчатай лесвіцы, якая рыпела пад нагамі. Знізу адразу пачалася шумная сварка — пэўна, спрачаліся накшталт нас, а можа, і з якой іншай нагоды.

Над дзвярыма вісеў на дроціку вырваны са сцяны званок.

Андруш націснуў на яго, падтрымліваючы адной рукой. Званок працаваў.

“Хто вы і што вам трэба?” — урэшце глуха спытаў з-за дзвярэй жаночы голас. Пэўна, нас разглядвалі ў “вочка”.

“Адчыніце! — узяў на сябе ініцыятыву Андруш. — Вам няма чаго баяцца: цяпер светла, і ўнізе поўна людзей. У нас да вас размова”.

Дзверы адчыніліся, але на шырыню ланцужка. Нас нейкі час разглядвалі, але пасля, нарэшце, упусцілі ў вітальню.

Жанчына, якая дазволіла нам увайсці, была белая, ужо даволі сталага веку: ёй можна было даць гадоў сорак пяць–пяцьдзесят. Высокая, каровістая самка, але са слядамі былой прыгажосці, крыху атлусцелая, з круглым тварам, масіўнымі залатымі завушніцамі і пажадлівым ротам. Я адзначыў, што яна, нягледзячы на рашучы выгляд, вельмі ўзнерваваная і разгубленая, што і адчувалася. Звалі яе Адмета.

Пасля неабходных у такіх выпадках прабачэнняў і тлумачэнняў я спытаў, ці згодна яна, каб мы крыху паназіралі за тым, што адбываецца ў яе жытле і, па магчымасці, ёй дапамаглі?

Гаспадыня недаверліва агледзела нас.

Відавочна, яна вагалася, але, пралічыўшы ўсе “за” і “супраць”, спытала: “Я павінна нешта рабіць? Я бачу, што адбываецца ў доме, і не хачу звяртацца да мясцовых паліцыянтаў, бо здагадваюся, чым усё гэта можа скончыцца. Ва ўсякім разе не дабром. Так ці не?” “Скажыце, вашмуж-нябожчык пакінуўвамвялікую гаспадарку?” — здалёк пацікавіўся Васка Петкавіч.

“Я спраўлялася. Але як цяпер — не ведаю”.

“Як даўно вы яго пахавалі?” — спытаў я.

“Ужо месяц. Ён выглядаў такім моцным, здаровым, і раптам злёг. Ён быў упэўнены, што яго атруцілі ці сурочылі”.

Я раптам адчуў, што размова рухаецца ў патрэбным мне напрамку.

“Па якім звычаі яго пахавалі?” “Як у нас тут прынята: на могілках”.

“Ён сам так пажадаў?”

Але тут гаспадыня быццам сумелася.

“Як вам сказаць: ён не верыў у тое, што памрэ. Але аднойчы пачаў гаварыць абы-што — быц-цам, па звычаях продкаў, яго цела пасля смерці мы павінны ўжыць у ежу, а чэрап захаваць у доме. Я

чула нібы ў некаторых паселішчах, дзе шмат перасяленцаў, такое адбываецца і цяпер, але ж я не дзікунка якая, і ніколі б не стала такое рабіць”.

“А вашы дзеці? Дзе яны?” “Два сыны і дачка ўладкаваліся ў горадзе. Я нават баюся іх сюды запрашаць. Усё пачалося з таго, што з даху палілася вада, хоць адкуль ёй там брацца, потым пачалі падаць каменні, біцца посуд.

Чамусьці ўсё гэта ноччу. Хоць у апошні час здараецца і днём”.

“У вас на даху нешта зварвалі? — пацікавіўся Андруш. — Можа, трубы?” “Вядома, не. Там і металічнага нічога няма”. “І на гарышчы?” “Таксама”.

Нейкі час я абдумваў пачутае, а потым спытаў: “Скажыце, ад чаго, па-вашаму, памерлі дзеці паверхам ніжэй?” “Інфекцыя. Яны, напэўна, паспыталі той самай вады, што сцякала ўніз па сценах і са столі”.

“Але ж іх столь — гэта ваша падлога. Можа, вы перакулілі якую ёмістасць?” “Зірніце самі: у мяне яе няма”.

“Мы чулі, што адно дзіця лётала ў паветры. Гэта так?” “Унук маёй сястры. Яе вы бачылі ўнізе”.

“Колькі год было таму ўнуку? Ён што-небудзь расказваў?” “Так. Але ў чатыры гады хіба ён што разумее? Быццам яго нехта трымаў у паветры. Казаў, што гуляў з нейкім бліскучым мячыкам.

Ніхто іншы той мячык не бачыў”.

“Вы не супраць, што мы пакінем у вас на ноч відэакамеру? —

папрасіў я дазволу. — Яна незаўважная і здымае нават у поўнай цемры, калі задаць адпаведную праграму”.

Запанавала невялікая паўза.

Адмета падумала і згадзілася. Мы нейкі час пахадзілі па пакоях, але нічога не здаралася. Урэшце Васка Петкавіч пачаў развітвацца і мы сышлі ўніз.

“Дарэчы, — спытаў я напаследак гаспадыню, — у якім месцы пахаваны ваш муж?” “На паўночных могілках, калі вам цікава. Там ёсць пліта, на якой выбіты надпіс: Тэафіл Слімак. Гэта і ёсць яго магіла, бо я пахавала яго па сваім звычаі”.

“Ну і што вы пра ўсё скажаце? — спытаў мяне Васка Петкавіч, калі мы зноў апынуліся на вуліцы. — Гэтая хрэнь цягне на доказ?” “На маю думку, усё толькі пачынаецца, — сказаў я. — Ноччу мне давядзецца наведаць могілкі. І, верагодна, не адзін раз”.

“Калі вы не супраць, я з вамі”, — прапанаваў Андруш.

Я шчыра адказаў яму, што нават рады. Перспектыва хадзіць ноччу ў пошуках апошняга пры-станку Тэафіла Слімака аднаму не вельмі ўражвала. Урэшце, мы дамовіліся з Андрушам, што ён зойдзе да мяне ўвечары.

Між тым, блізілася да поўдня, і сонца ўжо бязлітасна вісела на блакітным, без адзінага воблачка, небе. Я спытаў Васка Петкавіча, як мне пабачыць той самы храм, які будуецца, ён паказаў мне туды дарогу, затым мы развіталіся, і я пайшоў адзін.

Слабы вецер даносіў са звалак смуродны дым, змешаны з пахам памыяў, якія вылівалі па баках вуліцы проста з баракаў. Насустрач мне часам крочылі напаўаголеныя людзі, бачна было, што многія з іх паспелі ўжо ўжыць алкаголь. Я таксама скінуў кашулю, бо спёка станавілася невы-носнай: па маіх разліках, у ценю было каля сарака градусаў па Цэльсію.

Як я ведаў, храм, альбо Месца для агучвання Ісціны, аднаўляўся на базе былога ангара, і там працавалі добраахвотнікі з мясцовага белага насельніцтва, і мастак, таксама з высланых, які падрадзіўся распісаць будынак з сярэдзіны, і пра якога недвухсэнсоўна паведаміла мне Мойра. Я раптам падумаў, што і іду ў той храм менавіта, каб пабачыць свайго магчымага саперніка — у душы я ўжо вырашыў змагацца за гэтую жанчыну да апошняга. Урэшце, чаму бы і не? Былі ж мы з ёй межава блізкія, хіба не так? Я спадзяваўся, што калі мне ўдасца занатаваць доказ, даць яму адпаведныя матэрыялістычныя тлумачэнні і адзнаку, а я заўсёды быў далёкі ад усялякай містыкі, то на заробленыя грошы набуду сабе адпаведныя, стоадсоткавыя дакументы і цалкам, магчыма, што здолею пераканаць Мойру з’ехаць са мной як мага далей ад гэтага змрочнага месца, хоць увесь цяперашні свет, як я з горыччу прызнаваўся сам сабе, хіба што ўсяго толькі суцэльнае дэградацыйнае плата.

Думкі мае перабіла чарнаскурая дзяўчына гадоў дванаццаці, якая рашуча заступіла мне шлях, папрасіўшы прыбаўкі на дозу. На ёй была толькі паркалёвая спадніца і аніякай бялізны вышэй каленяў. Кучаравыя валасы на яе яйкападобнай галаве — вынік не зусім удалай дэфармацыі — былі коратка падстрыжаны і блішчэлі тлушчам.

Я стрымана адказаў, што не маю грошай, але яна раптам хіснулася да мяне і ашчаперыла абед-звюма рукамі, шэпчучы на вуха, што гатовая хоць зараз заплаціць мне сваім целам.

Я адарваў ад сябе яе рукі, ад дзяўчыны надта ж адчувальна несла сумессю гармонаў з потам. З кішэні шортаў я выцягнуў некалькі магнітных жэтонаў — рэшту, якую мне выдалі перадусім у краме, і аддаў ёй, каб адчапіцца — з баракаў ужо выглядвалі падазронага аблічча постаці.

Я збочыў два разы, як раіў мне Васка Петкавіч, а потым ужо і сам здалёк убачыў будынак храма ў свежых рыштаваннях — ён быў вышэйшы за баракі.

Зблізу гэта аказаўся ангар, пачаткова пабудаваны дзесьці прыкладна ў пачатку мінулага ста-годдзя, калі пасля ранейшых вялікіх разбурэнняў, новае пакаленне пачало быццам апантана абнаўляць веру, не без каварства і тайных інтрыг, расшыраючы такім чынам адну этнапалітычную прастору і звужаючы аналагічную ў суседзяў. Храмы даўно перасталі быць апірышчам духу, меркаваў я, разглядаючы ангар. Нават пакаленне, захопленае вялікай камуна-бальшавіцкай мутацыяй, якое раўнавала цэрквы, касцёлы і сінагогі, было па-свойму больш сумленнае, чым тое, што прыйшло за ім. Разбуралі храмы, таму што яны не ратавалі чалавека, а ён шукаў духоўнага ратавання, і не ў прывіднай будучыні, а менавіта цяпер, і не знаходзіў. І атрымаў, урэшце, сапраўднае рабства духу, бо рэлігія і не можа даць ратавання, бо таксама за-снаваная на мане, і ў ёй, на мой погляд, шукаюць хутчэй за ўсё сховішча ад суцэльнай бессэнсоўнасці жыцця. Таму ідэя мясцовых, яшчэ невядомых мне асоб, хутчэй за ўсё гэта былі такія ж самыя высланыя ў паселішча накшталт мяне, зрабіць храм Месцам для агучвання Ісціны, здавалася мне, на першы погляд, даволі слушнай. Урэшце, храмы і павінны быць такімі месцамі, адкуль узаконеныя недатыкальнасцю людзі выказвалі б свае думкі, не зважаючы на магчымыя пакаранні з боку ўладаў.

Але, меркаваў я, разглядаючы ангар, якую ісціну думаюць абвясціць людству мясцовыя змагары за свабоду духу? Бо аблічча праўды, як выказаўся калісьці старажытны філосаф, грознае. Яна нешта страшнае, невыноснае і смяротнае. Так. Людзі ў сваёй большасці ненавідзяць яе.

На вонкавых рыштаваннях, нягледзячы на спёку, працавалі некалькі чалавек. Усе — белыя, з аблупленай ад сонца скурай на плячах, жылістыя і цягавітыя.

Я пашукаў вачыма ўваход у ангар і, асцярожна пераступаючы праз будаўнічы хлам пад нагамі, рушыў да яго, але раптам спыніўся.

На цаглянай сцяне будучага храма я ўбачыў наклеены аркушык паперы. Налепка называлася “АБ ЦЕМРЫ”

У экстрэмальнай сітуацыі, калі частку сутак вас акаляе цемра, трэба ведаць і запомніць некалькі парад.

Першая: абзавядзіцеся зброяй.

Другая: не хадзіце ў адзіночку.

Трэцяя: ідзіце толькі сярэдзінай вуліцы, а не ў ценю дамоў ці парканаў.

Чацвёртая: калі вы зойдзеце ў пад’езд, варта запаліць святло ці якім іншым спосабам высветліць прастору вакол вас — з дапамогай надалонніка, кішэннага ліхтарыка альбо запалкі.

Пятая: абыходзьце групы людзей: гэта, звычайна, тыя, хто пераступае закон.

Шостая: калі вас спынілі, будзьце гатовыя, не марудзячы, ужыць зброю. Спакойна рэагуйце на агрэсію — калі ў вас будуць выяўлены малейшыя прыкметы страху, ведайце: гэта знак для на-паду менавіта на вас.

Сёмая: паводзьце сябе па прынцыпе драпежніка — абыходзьце моцнага і будзьце гранічна ас-цярожныя.

Восьмая: калі супраць вас ужыты гвалт, не вагайцеся, бо гэта смяротна небяспечна.

Дзевятая: не прасіце, бо лістасці ў цемры няма.

Дзесятая: памятайце пра спрадвечную нянавісць “недалюдзей” да тых, хто моцны розумам і ду-хам.

Мана і хлусня найлепш адчуваюць сябе ў цемры, і калі ў вокнах не гарыць святло і яго не выпраменьвае ніводны ліхтар, ведайце — нехта палюе і на вас.

Таўстыя, свежаабабітыя бляхай дзверыангара былі прыадчынены, і я асцярожна ўвайшоў унутр.

Паміж раскіданых у беспарадку дошак, цэглы, бляшаных ёмістасцей і паўсюдных са старых жэрдак рыштаванняў, якія высіліся на некалькі метраў, да самай столі-купала, я ўбачыў дзве постаці. Адна з іх аказалася хударлявым падлеткам гадоў шаснаццаці. Ён кінуў свой занятак: насечку часткі сцяны для тынкоўкі, і, запытальна агледзеўшы мяне здалёк, падышоў бліжэй. Падлетак адчувальна кульгаў, але гэты фізічны недахоп, пэўна, псіхалагічна не меў на яго ўздзеяння — ён трымаў сябе годна і глядзеў адкрыта і смела.

“Вы што-небудзь хацелі?” — тактоўна, але холадна, спытаў ён. “Так. Пабачыць храм”, — адказаў я.

“Пакуль тут ідуць работы — гэта непажадана”.

“Можа стацца так, што я не дачакаюся заканчэння вашых работ, — заўважыў я стрымана, — бо я тут чалавек часовы, а мне б хацелася зірнуць на роспіс”.

“А вы хто такі? Мы з настаўнікам вас не ведаем”.

“А дзе твой настаўнік?” — спытаў я.

Падлетак павярнуўся і кіўнуў галавой у бок рыштаванняў. “Ён працуе”.

Мастак быў заняты адной са сцен. Столь і астатнія, пэўна, ужо былі распісаныя, але што там выяўлена, я не бачыў: сцены былі шчыльна занавешаны прасцірадламі і старым армейскім брызентам.

Я падышоў бліжэй да рыштаванняў і павітаўся. Мастак павярнуўся тварам да мяне і праз не-працяглую паўзу адказаў. Ён быў высокі, за сто дзвяноста сантыметраў па метрычнай сістэме, падцягнуты, з аскетычным тварам, з якога цяпер скрозь мяне цьмяна і разам з тым насцярожана глядзелі блакітныя вочы — такі іх колер сустракаецца апошнім часам надзвычай рэдка. Пака-мечаная вайсковая панама гожа сядзела на яго буйной галаве.

Я, вядома, зразумеў што ў гэтыя хвіліны ён быў далёка і ад мяне, і ад усяго, што яго акаляла, акрамя таго, над чым ён цяпер працаваў.

Я яшчэ раз павітаўся і папрасіў прабачэння, што адарваў ад спраў.

“Мне бы хацелася пабачыць, што вы малюеце, — сказаў я. — Разумею, што гэта не зусім тактоўна з майго боку, але часам творцы з ахвотай дэманструюць тое, што ўжо завершана. А ў вас тут амаль усё скончана.” “Хто вы? — холадна спытаў ён. — Я вас раней не бачыў”.

Я адказаў, што прыбыў з горада і, верагодна, на кароткі тэрмін, хоць высланы з Мегаполіса назаўсёды, і што ён можа мне ў нейкай ступені верыць, бо я прыехаў разам з Мойрай. Ён жа ведае жанчыну з такім імем?

“Я не дэманструю незавершанае”.

Напамін пра жанчыну, як я заўважыў, усё-такі крыху змякчыў яго негатыў. Тым не менш, ён быў непахісны ў сваім нежаданні адгарнуць брызент і нават загарадзіў спінай тое, што маляваў на сцяне ў гэтыя хвіліны. Урэшце, рэакцыя на ўварванне чужынца, а такім я і быў для яго, была мне нават сімпатычнай. Безумоўна, ён меў рацыю. Выдатна, — прамільгнула ў маёй галаве, — калі ён яшчэ выявіць на гэтых сценах нешта вартае, а ўнутранае пачуццё гаварыла мне, што я блізкі да ісціны, то выбар Мойры сваіх сяброў быў невыпадковы.

Між тым, нічога станоўчага мяне далей не чакала, бо вучань, які ўважліва сачыў за нашай раз-мовай, адразу зрабіў да мяне крок і нахабна патрабаваў: “Ішлі б вы адсель падалей, дзядзька. Бачыце — мы сёння не прымаем”.

Я ўсміхнуўся, бо ніколькі цяпер не крыўдаваў на падлетка: ён мне таксама прыйшоўся па душы, і спытаў: “Ці можна мне завітаць сюды па заканчэнні работ?”

“Вядома, — адказаў з рыштаванняў мастак, — сюды прыйдуць людзі. Мы адчынім дзверы для ўсіх”.

“Я бы жадаў быць першым”, — не сунімаўся я.

“Няхай так, калі разумееце ў жывапісе”.

“Мяне завуць Берташ, — прадставіўся я і павярнуўся да выхаду. — Берташ Яновіч. А пра вас я чуў. Вы — Юліус Гармата.

Так?”

Ён згодна кіўнуў, праводзячы мяне па-ранейшаму насцярожаным позіркам.

empty 5.

Я вярнуўся ў флігель, дзе паеў эрзацтушонкі з ранейшых невялікіх запасаў. Спёка ўжо набрала сваю звыклую моц. Больш за ўсё мне хацелася б акунуцца зараз у якую ваду, хоць абліцца ха-лоднай з вядра, але ў бачку ля ўвахода, куды я зазірнуў, вады было хіба што на дне. Павінен быць дождж, пройдзе ж ён калі-небудзь, і ўжо тады мне ўдасца назбіраць вады, — думаў я, лежачы на канапе.

Тут я непазбежна ўспомніў пра Мойру, пра свае недарэчныя і спантанныя мары з‘ехаць адсюль з ёй куды-небудзь, ну хоць, прыкладам, да тых месцаў, дзе цячэ рака ці спіць якое, няхай сабе і высыхаючае, возера, я ведаў, што такія месцы яшчэ там-

сям засталіся, але адразу ўспомніў, што я ўжо нават не чыноўнік, і тым больш, не крымінальны дзялок, не запатрабаваны майстра, не прадстаўнік уладаў ці іх сілавых структур, я — ніхто, высланы за сто першы кіламетр, персона нон-грата, падпольны парапсіхолаг-

аматар, а значыць, варожая грамадству асоба. Да таго ж, у мяне няма грошай. А самы малы дамок ля самага занядбанага возера-

лужыны каштуе вялікай сумы, і не кожнаму там будзе дазволена жыць.

Закачаны ў Сеціва доказ прынясе такія-сякія грошы, але яго яшчэ трэба здабыць, прычым, захоўваючы шчыльную канспірацыю, бо з боку ўладаў, калі там даведаюцца, што я шукаю, сас-пее і настане немінучая расплата. Толькі вось як захаваць усё ў тайне?

Гэта можна будзе зрабіць толькі тады, калі ахвяры анамальшчыны самі не будуць зіцікаўлены ў зваротным: урэшце, на-вошта ім наклікаць на сябе яшчэ і другую бяду? Але тут ад іх залежыць далёка не ўсё. Найбольш верагодна, што рэха ад падзей у бараку ўдавы Слімак хутка выплюхнецца напаверх і да таго часу трэба паспець выкачаць усю інфармацыю, якая будзе тычыцца маёй справы, меркаваў я. У галаве ў мяне ўжо сфарміравалася адпаведная версія накшталт таго, што шукаю ў тым злашчасным доме. Дарэчы, зноў паўтаруся, што я аніякі не містык і не акультыст, і веру ў адзінае навуковае тлумачэнне любой анамальнай з’явы, якой бы яна ні была загадкавай і таямнічай. І навука магла б пайсці далёка наперад, каб не з’явілася нейкая невытлумачальная заслона, тупік, люстэрка, зазірнуць куды неверагодна складана, і да таго ж, на ўсё гэта было аб’яўлена табу.

Калі б яшчэ стагоддзе назад хто-небудзь аб’явіў, што ўжо заўтра наступіць час і можна будзе ў любую секунду звязацца па надалонніку вагой у пяцьдзесят грамаў з любым абанентам у любой частцы Зямлі і нават на Месяцы, і расказаў пра Сеціва, то яго б аб’явілі вар’ятам. Але такі час наступіў, і чалавецтва кінулася ў космас, але тут яго і чакала першае вялікае расчараванне, бо спадзяванні на тое, што вось-вось людзі дабяруцца да “далёкіх планет”, і больш таго, сустрэнуцца на іх з такімі ж гуманоідамі, аказаліся надзіва марнымі, а надзеі — пустым трызненнем, за якім хавалася нешта неакрэслена пагрозлівае, і вось тады і з’явілася штучна справакаваная, даволе старая, але ў новай афарбоўцы, метафізічная мутацыя — вера ў магчымую і хуткую бессмяротнасць. Разлажэнне грамадства, вядома, пачалося раней, з пачатку і асабліва з сярэдзіны мінулага стагоддзя. Менавіта тады, як ніколі, радзіме патрэбныя былі героі і спадзвіжнікі, а яна чамусьці ўпарта нараджала “штучнікаў”.

Але тут я зноў прымусіў сябе вярнуцца ў думках да канкрэтыкі. Ужо сёння вечарам нам разам з Андрушам абавязкова будзе варта наведаць могілкі. Я адчуваў, што з вялікай дозай верагоднасці знаходжуся на правільным шляху і іду па следзе, як сабака па знаёмым яму паху.

Раптам у дзверы пастукалі, і на парозе нечакана з’явілася Мойра. Я абрадваўся, ўскочыў з ложка і адказаў на прывітанне.

Жанчына была ў паркалёвай сукенцы са шлейкамі на аголеных плячах. У руцэ яна трымала клунак, які паклала на стол.

“Твой абед”, — сказала яна.

“Няўпэўнены, што я зарабіў. Сёння ты дарэмна частуеш мяне, Мойра. Урэшце, я ўжо дагэтуль крыху паеў і хачу, каб ты склала мне кампанію. Дарэчы, я купіў мінеральнай вады і віна. І я выцягнуў бутэльку і разліў віно ў пластыкавыя шклянкі”.

“Што ж, — нечакана згадзілася яна і развязала клуначак, адкуль выцягнула ежу. — Можна, і так”.

“Ведаю, — сказаў я, — што ўсякая ежа дастаецца ў наш час даволі складана. Але я адпрацую як мае быць, не сумнявайся”.

“Ты ўпэўнены? Хоць ежа тут ні пры чым”. “Я іду па следзе”.

“Што ты выявіў у тым бараку?” “Рана гаварыць. Час пакажа”.

Акно было адчынена, і мухі раз-пораз апантана мітусіліся і заляталі ў пакойчык, пэўна, адчуўшы пах ежы. Ненавіджу іх гудзенне. Хвалямі набягала гарачае, задушлівае паветра, а віно дадало гарачыні яшчэ больш.

“Паслухай, Берташ, — пасля паўзы спытала Мойра, — навошта ты хадзіў у будучы храм?” “Абажаю храмы. Там заўсёды прахалода”.

“Праз суткі-другія цябе выявяць тут як незнаёмцу-нелегала, і ты павінен будзеш далажыць цэн-зару, хто ты такі і за што цябе выселілі”.

“Намажу грым і сыду пад “негатыва”. На іх амаль не звяртаюць увагі”.

“На рабоце ў мяне пыталіся, з кім гэта я прыехала з горада.

Пакуль адна, другая сяброўкі, але сам ведаеш...” “І што ты адказала?” — спытаў я з цікавасцю.

“Вымушана была сказаць”.

“Менавіта, што?” “Што ты — мой жаніх”.

“Ты не зманіла, Мойра, — са шчырай надзеяй сказаў я. — Так яно і ёсць. Мы возьмем шлюб і будзем жыць каля якога-небудзь возера ці ракі. Калі я быў зусім малы, яшчэ да Непажаданых

Падзей, бацькі аднойчы звазілі мяне далёка да адной ракі. Не да такой, вядома, стокавай канавы, якая цячэ ў вас у Эдэме, а да сапраўднай чыстай рэчкі. Туды пускалі за грошы. Яна ўтваралася з некалькіх крыніц і была малая, неглыбокая, але, клянуся табе, я бачыў у ёй рыбіну”.

“Так-так, І да таго часу мы станем бессмяротнымі, бо наша навука — лепшая ў свеце. Ха-ха-ха. У нас будуць пластыкавыя тулавы, стальныя ногі і самыя чыстыя мазгі з былым фокусам свядомасці “Я”. Ха-ха”.

“Ты ведаеш, Мойра, — вырвалася ў мяне, — я б аддаў усю іх грэбаную бессмяротнасць за тое, каб проста нейкі час пажыць з табой ля лесу, ці ля той жа ракі, займацца чым-небудзь, што мяне цікавіць, а потым састарыцца і памерці”.

Мойра змянілася ў твары.

“Замаўчы. Усё гэта пустое, і твае надзеі — таксама. Усё навокал — пустата. Хіба твае доказы не сцвярджаюць гэта?”

“Мы заробім грошы, купім неабходныя дакументы і з’едзем адсюль. Што тут такога, чаго нельга выканаць?” “Не вырашай за мяне, Берташ”.

“Я прыехаў сюды толькі, каб быць побач з табой, Мойра. Я мала часу ведаю цябе, але я не ад-ступлюся”.

“Як ты напамінаеш свайго бацьку. Гэта твая катэгарычнасць...

Калісьці многія ў нашай лабараторыі былі таемна закаханыя ў яго.

Нягледзячы на ўзрост. А былы ён і цяперашні ты нават знешне падобныя. Мне вельмі смешна, калі я пабачыла цябе ў горадзе, загрыміраванага пад “каляровага”, ха-ха-ха”.

“Мастак, пра якога ты казала... Ён у цябе закаханы?”

“Я павінна падтрымліваць яго веру ў сябе і тое, што ён задумаў.

Ён хоча распісаць храм па-новаму. Адлюстраваць на сценах адказ на тры асноўныя пытанні, якія калісьці ставіў, як ён кажа, перад сабой вялікі старажытны мастак Поль Гаген, але, быццам, так і не здолеў адказаць”.

“І што гэта за пытанні?” “Хто мы, адкуль мы і куды мы ідзём”.

“Грандыёзна, — сказаў я. — Але ж... але ж гэта будзе не што іншае, як адказам на доказы. Мы з ім ідзём, такім чынам, адным шляхам”.

Ежа даўно знікла. Мойра сабрала са стала дзве разавыя пластыкавыя талеркі, але не выкінула ў сметніцу. Бутэлька з віном апусцела напалову, і ў яе калі-нікалі імкнуліся прасачыцца праз рыльца мухі. Я закаркаваў яе, бо Мойра адмовілася дапіць са мной рэшткі. Віно было даволі нізкай якасці, я раней піў і лепшых гатункаў, так што я яе разумеў.

Яна быццам зусім сабралася пайсці, але я затрымаў яе за руку, а потым абняў. Нашыя напаўаголеныя целы змежаваліся. Ад гэтага раптоўнага сутыкнення я імгненна адчуў моцнае жаданне блізкасці і скінуў з яе плеч шлейкі яе паркалёвай сукенкі, якая адразу апынулася на падлозе. Станіка на ёй не было, што я заўважыў і раней. Я дакрануўся да яе невялікіх, вострых грудзей і моўчкі пачаў іх лашчыць. Ад гэтага Мойра заплюшчыла вочы, дыханне яе пачасцілася, яна абхапіла мяне за шыю, і я аднёс яе на канапу.

Я не ведаў, колькі прайшло часу. Целы нашыя былі мокрыя ад поту. Мойра ціха стагнала, пакуль, урэшце, мы адначасова не дасягнулі задавальнення.

“Я не стрымала свайго слова, Берташ, — сказала яна праз некалькі хвілін і, гледзячы ў столь, скрушна пахістала галавой. — Пэўна, у мяне сапраўды да цябе сантымент. Я не ў захапленні ад сябе за гэта”.

Я адказаў ёй, што яна дарэмна камплексуе, бо, што датычыцца мяне, дык я ўвогуле закахаўся ў яе з першага погляду.

“Я не забылася пра Платона, і наўрад ці забудуся. Тое, што я кладуся с табой у ложак — неістотна. Я і сама не ведаю, навошта гэта раблю, пэўна, чалавек — не такая ўжо і дасканаласць, хутчэй — наадварот. Я — ва ўсялякім разе”.

Я прамаўчаў на гэта. Дый што я мог адказаць?

“І потым, Юліус Гармата, — не супакойвалася яна. — Ён жа мой сябра. А я прывезла цябе з го-рада і пасяліла ў сваім жытле. Што я яму цяпер скажу? Няхай гэта псіхалагічная, але здрада”.

“Яму не да цябе, Мойра, — крывадушна запэўніў я яе, — бо ён заняты справай усяго свайго жыцця”.

empty 6.

Праз паўгадзіны Мойра пайшла. На кароткі час я заснуў.

Андруш зайшоў да мяне, як і абяцаў.

Сутонела. Дарога да могілак вяла праз дробныя сялянскія палеткі, на іх там-сям яшчэ завіхаліся згорбленыя постаці старых, якія, убачыўшы нас, на хвіліну распрамляліся і праводзілі незнаёмцаў няўцямнымі, абыякавымі позіркамі. Часам хтонебудзь з іх, які аказваўся зблізу, вітаўся з намі і, пачуўшы адказ, рахмана задаваў адно і тое ж пытанне: ці не ведаем мы, калі пойдзе дождж?

Следам цягнуліся кааператыўныя надзелы, створаныя па прынцыпе старажытных камуна-бальшавіцкіх калгасаў, пра што мне паспеў ўжо расказаць Васка Петкавіч. На іх у гэты час было пуста, толькі цямнелі спарахнелыя каркасы былых трактароў і камбайнаў, з якіх больш дробныя дэталі даўно разабралі і здалі ў металалом. З раніцы, як я раней даведаўся, сюды пасылалі людзей з баракаў, якія ўручную апрацоўвалі мізэрныя пасевы.

Раптам я пачуў далёкія крыкі кавак і варон, што, нягледзячы на цемнату, ніяк не маглі супакоіцца, а паветра адчувальна напоўнілася смуродам.

“Звалка”, — патлумачыў мне Андруш.

Але ён мог бы і не тлумачыць. Як былы смяцяр, я адразу ацэньваў такія правалы ў экалагічным балансе, якія ў апошнія гады сталі катастрафічнымі. Звалкі садзейнічалі таму, што на іх расплоджваліся грызуны і насякомыя, якія стваралі небяспеку эпідэмій, але галоўная бяда была ў тым, што пры гарэнні смецця ў паветра выдзялялася шмат дыяксінаў, што імкліва скарачала колькасць здаровых людзей.

“Вядома, на ёй скідваюць адыходы не зусім з вашага паселішча?” — пацікавіўся я, бо ведаў з мінулай сваёй чыноўнічай дзейнасці сапраўдную падкладку існавання такіх месц.

“У асноўным, тут смецце з Мегаполіса, — згадзіўся Андруш і нават абурана сплюнуў, — яны прывозяць сюды ўсялякі хлам і харчовыя адыходы з наступленнем ночы, бо афіцыйна такое быццам забаронена, але на гэта даўно ніхто не звяртае ўвагі: будаўнічы хлам, часам гнілое мяса і рыбу, такія ж агуркі, капусту, памідоры, бывае, што нават сапсаваныя бананы і бульбу з багатых кварталаў.” “Пэўна ж, тут селяцца не толькі птушкі, пацукі і бадзячыя сабакі?” — спытаў я.

“Тут жывуць людзі, хутчэй — былыя, — паправіўся са зласлівай іроніяй Андруш. — Урэшце, самі пабачыце”.

Сапраўды, на звалцы там-сям гарэлі невялічкія вогнішчы, ля якіх варушыліся чалавечыя постаці. Зноў я ўбачыў, што іншыя з іх перасоўваліся на карачках. Дзіўнае відовішча неўзабаве чакала нас наперадзе. У наступаючай цемры з воклічамі мітусіліся ўзброеныя самаробнымі марлевымі сачкамі і дыёдавымі ліхатарыкамі людзі. Раз-пораз яны махалі сваімі прыладамі ў паветры, а потым нешта выцягвалі з сачкоў і засоўвалі ў торбачкі за поясам.

“Гэта паляўнічыя за жамярой, — патлумачыў на маё пытанне Андруш. — Тут, на звалцы, рас-плоджваецца яе вялікае мноства: жукі, конікі, усялякія саранчовыя, тлустыя мухі, мятлікі. Усё гэта ляціць на святло, ловіцца, а потым ідзе ў ежу”.

“Ядуць яшчэ што-небудзь?” — удакладніў я. Андруш вытрымаў паўзу.

“Так. Пацукоў, бадзячых сабак і катоў, чарвякоў, лічынак: усё што ўтрымлівае бялок. Урэшце, для многіх прыхадняў гэта іх старадаўняя і ўзаконеная ежа”.

Задушлівае паветра раптам данесла да нас гук працуючага матора, а потым удалечыні мы пабачылі абрысы вялікага фургона-самазвала, які заднім ходам заязджаў на звалку з дарогі.

Да гэтага фургона з усіх бакоў з крыкамі беглі гурты падлеткаў. Чуўся жаночы віск.

Андруш відочна ўстрывожыўся. “У вас ёсць зброя?” — спытаў ён.

“Так. Я захапіў з сабой рэвальвер”. “Абмінем гэта месца. І хутчэй”.

“А ў чым справа?” — пацікавіўся я.

“Сёння якраз той самы дзень. Гэта прыбыў асобны фургон. На ім нелегальна прывозяць скары-станыя медыцынскія прэпараты з фармацэўтычных заводаў і бальніц Мегаполіса — усялякія пратэрмінаваныя лекі: таблеткі, бутэлечкі з рэшткамі спіртавых настояў, шпрыцы, нават часам скідваюць і ампутаваныя чалавечыя органы. За таблеткі, асобныя з якіх ці іх сумесь, што даюць, як тут кажуць, “падагрэў”, а таксама спіртавыя настоі і рэшткі наркатычных прэпаратаў, б’юцца часам насмерць, пасля чаго знаходзяць трупы. Тут жа яны і колюцца тымі ж скарыстанымі шпрыцамі”.

Але Андруш дарэмна турбаваўся, бо якраз у гэтыя хвіліны на нас не звярнулі ўвагі; у фургоне ўключылі кампрэсары, і смецце марудна папаўзло на зямлю. Да яго адразу, адпіхваючы адзін аднаго, кінуліся цёмныя постаці. У іх руках замільгацелі ліхтары.

empty* * *empty

Паўночныя могілкі, дзе да гэтага часу звыкла хавалі па хрысціянскім абрадзе, я вызначыў па некалькіх напаўзасохлых бярозках, з цёмнымі плямамі вароніных гнёздаў. Я праверыў свой ліхтарык, партатыўную камеру для здымкаў у цемры і зірнуў на таймер надалонніка: стрэлкі паказвалі на адзінаццатую гадзіну.

“Андруш, —звярнуўся ядасвайго добраахвотнага спадарожніка, — ты тут быў калі-небудзь ноччу?”

“Калі і буду, то, пэўна, ужо непрытомнікам”, — аджартаваўся ён.

“Могілкі вялікія па плошчы?”

“Днём можна абысці хвілін за дваццаць, а вось як цяпер — не ведаю”.

“Будзем абыходзіць, — сказаў я. — Калі ўбачыш якое свячэнне ці нешта падобнае на агонь — адразу гавары мне”.

“Адкуль тут можа быць агонь?” “Тут цяпер усё можа быць”.

Я ўключыў ліхтарык, але свяціў выключна пад ногі. Па сцежцы мы саступілі за паламаны плот, завалены смеццем і сухім галлём, і апынуліся на могілках. Нават у наступаючай цемры я паспеў убачыць неверагодны беспарадак, запусценне і дзікую неахайнасць, якія панавалі ў гэтым жур-ботным месцы. Калі вартасць народа, як кажуць, выяўляецца і на месцах яго пахавання, то па-бачанае тут ўражвала: частка магіл была кімсьці раскапаная і завалена смеццем, бязладна зама-цаваныя агароджы не давалі магчымасці прайсці, і ад таго сцяжынкі былі пратаптаныя па тых жа магілах, там-сям бялелі выкінутыя кімсьці бярцовыя чалавечыя косці.

“Глядзі па баках”, — папярэдзіў я Андруша. “Можна размаўляць?” — шэптам спытаў ён мяне. “Так. Хоць крычы”.

“Як я зразумеў, вы хочаце засняць на камеру прывід? — спытаў ён. — Тады навошта тут кры-чаць?” “Ты памыляешся, але ўсё роўна знаходзішся блізка да ісціны, — адказаў я. — Нам трэба на ўсялякі выпадак знайсці магілу Тэафіла Слімака. Ты ведаеш дзе яна?” “Ён жа быў не генералісімус і нават не старажытны поп-кумір накшталт Элвіса Прэслі, — не губляў пачуцця гумару Андруш. — Адкуль жа мне ведаць, дзе гніюць яго высакародныя косці. Тут жа даўно хаваюць, і без дазволу. Я чуў, што, каб закапаць свайго нябожчыка, часам выкоп-ваюць чужога.

“Якраз косці могуць і не гнісці. Цалкам верагодна, калі нашы падазрэнні спраўдзяцца”.

“А вы не можаце штучна падганяць усё пад сваю асабістую і, магчыма, нават памылковую версію? — спытаў мяне мой няўрымслівы напарнік. — Што вы увогуле хочаце сказаць, пра што думаеце?” “З якой прычыны цябе выслалі ў паселішча, Андруш? — пацікавіўся я ў сваю чаргу. — Ці гэта сакрэт?” “Я, скажам так, усумніўся”.

“І дзесьці выказаў свае думкі дастаткова гучна. А штучнік занатаваў іх на дыктафон і данёс цэнзару”.

“Так”.

“Вось бачыш. Думкі заўсёды трэба хаваць, пакуль яны не ператворацца ў доказы. Апошняга “людзі-цені” баяцца больш за ўсё. А мы шукаем менавіта доказ, але гаварыць пра нешта яшчэ рана”.

Мы асцярожна рухаліся ў цемры. Толькі прамень ад майго ліхтарыка асвятляў у нас пад нагамі беспарадкава і, тым не менш, вельмі шчыльна размешчаныя магілы. На большасці з іх не было нічога, ці ляжала пліта альбо высіліся проста ўкапаныя ў зямлю металічныя крыжы. Прайшло каля гадзіны. На небе я не заўважыў ні месяца, ні зорак. Толькі здалёк слабы ветрык данёс да мяне ледзь улоўны пах вільгаці. Хмары, падумаў я. Значыць, цалкам верагодна, што будзе дождж. Нашы пошукі, між тым, нічога не прыносілі, хоць мы і абышлі ўсю тэрыторыю могілак. Магіл было зашмат, часам не прайсці, і я адчуваў сябе ніякавата. Мяркую, што і мой напарнік таксама.

“Што ж, — урэшце падсумаваў я, — калі так, то крочым дадому”.

Мы знайшлі знаёмую сцежку і павярнулі да выхаду. Андруш быў незадаволены, але стрымана памоўчваў.

“Вы верыце ў магчымую бессмяротнасць?” — раптам спытаў ён.

“Людзі не хочуць жыць вечна. Яны проста не хочуць паміраць”, — адказаў я яму словамі ста-ражытнага пісьменніка.

“А ў Бога верыце?”

“Каб у некага ці ў нешта верыць, трэба валодаць інфармацыяй — хоць якімі-небудзь ведамі. А іх, на жаль, у нас няма. Бог захоўвае інкогніта. Магчыма, павінна быць нейкая Першапрычына, але, мяркую, нам яе ніколі не спазнаць”.

“Але ж вы зараз разам са мной, збіраеце доказы нечага ірэальнага. Навошта яны вам?”

“Ну, па-першае, мы збіраем доказы ісціны, калі іх можна ахарактарызаваць простай мовай, а калі больш навукова — то найбольш верагодныя збоі працэсу пострэлятывісцкай касмалогіі.

Цалкам, магчыма, што гэта суцельныя ілюзіі. А па-другое, і вы , і я хочам зняць рэальную з’яву, каб даволі празаічна зарабіць грошай. Хіба не так?”

“Так, — згадзіўся Андруш. — Але не таму я навязаўся вам у напарнікі. Не падумайце, што з-за нейкіх грошай, якіх мне, дарэчы, ніхто не абяцаў. Мяне цікавіць вынік, да якога мы мусім прыйсці. Як кажуць — што там, за гэтым снегам?..”

“А пад гэтым снегам могуць хавацца не толькі кветкі, а і засвяціцца нешта больш цікавае”, — падумаў я ўслых.

“Як вунь той стары бляшаны тазік, — з ноткай сарказму ў голасе паказаў рукой у бок Андруш, — што свеціцца пад Месяцам”.

Я зірнуў у напрамку рукі майго маладога напарніка, а потым на неба. Месяца на ім не было.

Святло... Ля самой агароджы, ля выхаду. Яно нібы ішло з зямлі.

Я спыніўся і ліхаманкава выцягнуў камеру, зрабіўшы Андрушу знак.

“Гэта не тазік”, — ціха шапнуў я яму.

У тазіках і вёдрах, як я ведаў, на магілы звычайна насілі чысты, жоўты пясок, які капалі з ям за агароджай. Тут было нешта іншае. Мы ціха рушылі ў той бок і падышлі ледзь не ўсутыч. Я адразу ўключыў камеру. Над магільнымі плітамі ціха гарэў блакітны агонь, пераліваючыся халодным, туманным святлом, нібы ў матавай электрычнай лямпе. Ён паступова павялічваўся ў аб’ёме і наліваўся чырванню.

Я моўчкі здымаў. Побач узбуджана дыхаў мне ў вуха Андруш.

Агонь, між тым, станавіўся ўсё больш шчыльным і набыў неўзабаве форму шара, велічынёй якраз з невялікі тазік, толькі круглай, падобнай на мяч, формы. У прыкладна такіх памераў мячом, як я ведаў, яшчэ паўстагоддзя назад гулялі на вялізных стадыёнах.

“Скажыце, што гэта?” — узбуджана прашаптаў Андруш мне ў патыліцу.

“Потым. Падымі галінку і кінь у гэта. Толькі блізка не падыходзь”.

З-за маёй спіны ў шар паляцела сухая галінка, але прабіла агонь наскрозь, і мы пачулі, як яна з шоргатам ударылася ў цэментную пліту.

Я здымаў. Па спіне ў мяне міжволі беглі мурашкі.

“Глядзіце!”

Агнявы шар паціху паплыў уверх, разбухаючы ў памерах, але яго не пускала ў вышыню даўгая, у некалькі метраў, белая гнуткая і даволі таўстая пупавіна. Раптам яна адарвалася ля самой асновы і, звіваючыся ў кольцы, паплыла за шарам. Ад таго пасыпаліся ў бакі іскры, і ён паступова пачаў сплываць на поўдзень, паволі павялічваючы, як я адзначыў, хуткасць.

Неўзабаве здань знікла. Я выключыў камеру і, пасвяціўшы ліхтарыкам на магільную пліту, падышоў бліжэй, нахіліўся і прачытаў услых: “Тэафіл Слімак. 1996 — 2050”.

“Вышэйшы пілатаж, — па-ранейшаму шэптам выдыхнуў

Андруш. — Мы знялі прывід?” “Гэта не прывід”, — сказаў я.

“Тады — што?” “Мяркую, вобраз, уяўленне”.

“Але ж мы бачылі яго ў выглядзе шара, маглі б нават запіхнуць у мех”.

“То-та і яно. Толькі хапаць гэта рукамі я б не раіў”.

Мы выбраліся за агароджу. Больш на могілках нам заставацца ўжо не было аніякага сэнсу. Я чакаў, што Андруш пачне даймаць мяне пытаннямі, але памыляўся, бо мой спадарожнік абачліва маўчаў. Тлумачыць жа яму ўсё, што я ведаў, было доўга, складана і не да месца. Да таго ж, я хацеў хутчэй дабрацца дадому, і мяне цікавілі там дзве рэчы: па-першае, што, напрыклад, будзе адбывацца на працягу гэтай ночы ў пакоях удавы Тэафіла Слімака, а па-другое, занатаваныя на флэшку меркаванні майго бацькі па вампіралогіі — як збору сістэмных доказаў аргумента аб Сімуляцыі.

На зваротным шляху Андруш зноў прапанаваў мне абмінуць звалку, але я не згадзіўся: не хаце-лася губляць час.

Там ужо ішло сапраўднае баляванне. Гарэлі вогнішчы, ля якіх сноўдалі цёмныя постаці. Ноч і фургон-самазвал з пратэрмінаванымі медыкаментамі, пэўна, толькі спрыялі інстынктам, што вырваліся на волю і якія так-сяк стрымліваліся святлом дня. З абодвух бакоў засмечанай дарогі, па якой мы ішлі ў напрамку да паселішча, чуліся чыесьці гартанныя галасы, крыкі і воклічы. Віск жанчын часам рэзаў вушы.

“Такое ў нашым, а цяпер і вашым Эдэме, раз на два тыдні, — патлумачыў мне Андруш, — яны збіраюцца тут ужо з раніцы, чакаюць, пакуль з’явіцца машына з “падагрэвам” і адцягваюцца, як могуць. Часам, як развіднее, агенты мясцовай службы бяспекі знаходзяць трупы, але гэта здара-ецца надзвычай рэдка”.

“Паспяваюць закопваць, ці хаваюць у смецце?”

“Не. Наколькі я ведаю, іх з’ядаюць. Тут шмат апусціўшыхся мігрантаў і іх дзяцей, якія ўспомнілі свае старыя звычаі.

Антрапафагія”.

“І наколькі многа тут мігрантаў?” — спытаў я.

“Як і па ўсёй Еўрабіі ці Чайнаросі. Пэўна, як і ва ўсім астатнім свеце, але я там не бываў. Пра-цаваць яны тут, у нас, не жадаюць і ў асноўным усё трымаецца на мясцовых белых аўтахтонах ды высланых сюды з мегаполісаў дэсідэнтах. Урэшце, і вас, як я разумею, не мінаваў той лёс. Так што — не здзіўляйцеся. Тут усё можа быць”.

“Я быў на вайне і бачыў горшыя рэчы”, — прыслухоўваючыся, машынальна адказаў я. Мне раптам выразна пачулася сабачае скавытанне. Я спыніўся.

Цемра згусцілася і здавалася шчыльна сатканым аксамітам.

Неба яшчэ з вечара засцілалі хмары і на ім цяпер не назіралася аніводнай зоркі. Смярдзючы дым з іскрамі ад спальваемага на вогнішчах смецця забіваў лёгкія. Мы рушылі далей. Адно з вогнішчаў гарэла ля самай дарогі. Там былі людзі. Раптам адтуль зноў данёсся сабачы віск. У ім чулася ўжо нейкая жаласная пакорлівасць лёсу.

“Не падыходзьце”, — папярэдзіў мяне Андруш, але я ўжо скіраваў у той бок.

На ўбітай у зямлю і сагнутай уверсе металічнай трубе двое мурынаў вешалі сабаку. Яшчэ адзін з даўгім нажом стаяў напагатове, пэўна, рыхтуючыся адразу зняць з яго скуру. Гэта, як я адзначыў, быў дэфармант. Побач завіхаліся некалькі зладзеяватых постацей, сярод якіх я заўважыў дзвюх напаўголых жанчын.

“Адпусці жывёліну!” — я схапіў за канец кабелю, а менавіта на ім вешалі сабаку — гэта, як я заўважыў, было яшчэ шчанё, і сарваў зашмаргу з трубы.

На кароткае, у некалькі секунд, імгненне мурыны знерухомелі — узважвалі сітуацыю і велічыню небяспекі, якую ўяўлялі ім я і Андруш за маёй спінай. Пэўна, яны спачатку вырашылі, быццам мы хочам завалодаць іх законнай здабычай, але хутка ўцямілі, што гэта не так і што мы якраз тыя самыя, варожыя ім з безлічы былых тысячагоддзяў, прадстаўнікі іншай расы, якія ў далёкім мінулым спрадвечна былі ім ворагамі і заўсёды адцяснялі іх на ўзбочыну жыцця, бо мелі больш развіты мозг і больш дасканалую рэакцыю на небяспеку, пакуль, урэшце, усё дзіўным чынам не перакулілася з непазбежнасцю лёсу, і цяпер настаў іх час. Ад інтуітыўнай свядомасці гэтага поклічу мінулага іх лютасць выбухнула неадкладна: дэфармант, які быў з нажом, кінуўся на мяне; падбадзёрваючы яго, жанчыны істэрычна закрычалі, вышчарыўшы гнілыя зубы, адна з іх выхапіла з вогнішча галавешку і саўганула ёй у мой бок, але ёй перашкаджалі дастаць мяне яе ж напарнікі, якія па гэтым своеасаблівым сігнале таксама кінуліся на мяне. Сабака з віскам упаў пад ногі, дэфармант паслізнуўся аб яго, і я ўдарыў яго пяткай нагі ў твар, адначасова выхапіўшы рэвальвер. Ззаду пачуўся перасцерагальны вокліч Андруша — я зразумеў, што напалі і на яго. Не марудзячы, я пачаў страляць. Пад ногі мне рухнула бліскучае ад поту чорнае цела, астатнія адразу кінуліся па баках, разбягаючыся у ратавальную цемру.

Я зірнуў уніз: мёртвы дэфармант, так і не выпусціўшы з рукі нож, ляжаў на зямлі, пакрытай слоем спрасаванага смецця. Куля трапіла яму ў лоб і выйшла з патыліцы.

“Цяпер прэч адсюль, — Андруш усхвалявана цягнуў мяне за руку. — На гукі стрэлаў могуць прыехаць і агенты эсбэ. Нам варта спяшацца”.

“Забяры сабаку!” — загадаў я яму.

Андруш падняў шчанё на рукі. Мы рушылі, але я раптам спыніўся.

“Трэба закапаць цела”, — запознена прапанаваў я.

“Яшчэ чаго! — абурыўся Андруш. — Дый ён да раніцы не даляжыць, іду на заклад”.

“Ты думаеш?” — спытаў я, здагадваючыся, у чым справа.

“Упэўнены. Яны вернуцца, паклічуць іншых, засмажаць і з’ядуць яго, пакуль яшчэ цёплы”.

empty* * *empty

Прыкладна праз гадзіну мы дабраліся да паселішча. Новы Эдэм збольшага ужо спаў.

На развілку Андруш апусціў шчанё на зямлю.

“Цяпер, — сказаў ён, — паглядзім, за кім яго Бог пашле”.

Шчанё ледзь бачным камяком круцілася ля нашых ног.

“Гэта яшчэ як?” — не адразу зразумеў я.

“Разыдземся. Нам усё роўна ў розныя бакі. Паглядзім, за кім гэты ваўкадаў пабяжыць. Спадзяюся, што за мной”.

Але шчанё, пакруціўшыся і нейкі час жаласна паскавытаўшы, чамусьці аддало перавагу мне.

Таймер паказваў ужо каля дзвюх ночы, калі я, урэшце, апынуўся ў сябе ў флігелі. Шчанё дзелавіта ўбегла ў пакой следам за мной, агледзелася і пачало радасна павіскваць. Пры святле я разгледзеў яго. Гэта была сучка месяцаў трох-чатырох ад нараджэння, з падпалінамі шэрага колеру, з шырокай грудкай, таўстымі лапамі і белай “зорачкай” на пысцы.

На стале я ўбачыў тэрмас і накрытую двума рушнікамі каструлю з яшчэ цёплай ежай —кашай з касерваванай эрзацтушонкай. Побач ляжаў аркушык ад Мойры з чатырма словамі — рэмінісцэнцыяй рэплікі з нейкай старажытнай п’есы: “ПАЕШ І ПОМНІ ПРА МЯНЕ”.

Можа, упершыню за ўжо мінулы ліхаманкавы дзень я абрадаваўся як дзіця, і, нягледзячы на свой узбуджаны стан, з прагнасцю накінуўся на ежу. Спаць я не мог, а пакарміў сабаку.

Потым я падключыў свой ноўтбук, уставіў у сістэму флэшку і, перад тым, як прагледзець, што мяне цікавіла, прылёг на некалькі хвілін на канапу. Шчанё ўжо наелася і, крыху паскавытаўшы, вы-брала сабе месца і заснула. Я нейкі час думаў пра тое, што недзе ў цемры ляціць зараз, ці ўжо прыляцеў, да сваіх родных “цмок”, якога я бачыў тут учора ноччу і сёння назіраў за яго невера-годным абуджэннем на могілках, ляціць, не разумеючы (а можа, і мэтанакіравана разумеючы?), што, каб прадоўжыць сваё псеўдажыццё, ён адбярэ яго ў сваякоў, а потым я думаў пра тое, што вось, вайны быццам няма, а я адзначыў свой прыезд у Эдэм тым, што забіў чалавека. Але , ці быў ён чалавекам? Хіба можна назваць людзьмі тых апушчэнцаў і агрэсіўных дэградантаў?

Мне па-ранейшаму зусім не хацелася спаць. Нервы, думаў я, звыкла ўваходзячы ў Сеціва. Я пачаў наўгад высвечваць курсорам тое-сёе са шматлікіх занатовак з галіны парапсіхалогіі, якой бацька калісьці ўдзяляў вялікую ўвагу. Урэшце, думалася мне, я б таксама хацеў сур’ёзна заняцца якой-небудзь з паранавуковых галін, і не па-аматарску, як цяпер ці раней, а па-сапраўднаму, не ашчаджуючы часам. Што трэба для так званага шчасця? Зусім нямнога: любімы занятак, надзейны чалавек побач — у маім выпадку каханая жанчына і, вядома, душэўны спакой.

Каб не сурочыць, я не стаў правяраць, што запісалася на камеру на магіле Слімака, а звярнуўся да запісаў бацькі.

7.

З р а с п р а ц о в а к Н і ка с а Я н о в і ч а .

“...Класічнае апісанне ўпыра дае старажытны ліцвінскі літаратар Максім Гарэцкі ў сваім першым зборніку апавяданняў “Рунь”, які выйшаў у Вільні ў “друкарні пана Марціна Кухты” ў тысяча дзевяцьсот чатырнаццатым годзе.

Дзед Яхім вязе на станцыю студэнта Архіпа,

якому расказвае:

“Як быў я маладзей, ішоў я раз апоўначы каля могілак, а была там свежая магіла: надоечы пан войт памёр. Даўся ён, гэты войт, пры жыцці людзюхнам. Жорсткі чалавек быў, нікому не дараваў,

няхай ужо свят ляжыць. І паміраў доўга і страшна,

памерці ніяк не мог, мучыўся дужа. Іду, значыцца, я сабе з качарэжкаю, адганяю думкі аб нябожчыку, а яны так і лезуць. Не гляджу туды, дзе гэта магіла,

а нехта як падбівае: “Зірні, зірні, што тама?” Ня ўцерпіў я, скасіў вочы: зірк! Аж на магільцы, над насыпам — белы, як у тумані, чэловек стаіць,

бытцым той на пана войта паходж, да яго ў падобі.

Закалацілася ў мяне сэрца, ногі занямелі, валакуся,

як нежывы, дыхаць дайжэ баюся. А тое дрыжыць-

дрыжыць, трасецца, як во паветрэ, калі ў пагодны дзень сонечны; толькі яко белае, быц папера. Ня ведаю, як я ўжо да хаты давалокся, белых валасоў, праўда заўтра знайшоў, хварэў ці мала, хадзіў, як у воглумі... Траплялася гэткае бачыць і другім...”.

Я нейкі час сядзеў над гэтым занатаваным бацькам наіўным і шчырым тэкстам. Не магло быць і гаворкі, што такі аповед мог для забаўкі прыдумаць неадукаваны селянін і расказаць яго будучаму пісьменніку дзвесьце год таму, бо аналагічныя, як кропля на кроплю падобныя апісанні, сустракаюцца ў шматлікія крыніцах. Асабліва шмат іх у васемнаццатым, дзевятнаццатым ста-годдзях — час, калі ў Еўропе адбыўся грандыёзны збой у Праграме: нечуваная эпідэмія вампірызму.

І менавіта падобнае на такое я назіраў у асобнай з’яве гадзіну назад разам са сведкай — Анд-рушам.

Я вярнуўся да тэксту.

“Кальмэ — гэты няўрымслівы даследчык усяго нязведанага і, у прыватнасці, вампірызму, звярнуўся з лістом да свайго знаёмага, які служыў у Сербіі, у свіце герцага Карла-Аляксандра Віртэмбергскага з просьбай даслаць яму з гэтай нагоды праўдзівыя паказанні. Яго карэспандэнт у адказ расказаў яму пра самы свежы выпадак. У вёсцы паблізу Белграда аб’явіўся ўпыр, які пачаў нішчыць сваякоў. Аўтар адзначыў, што той нападае на сваіх братоў, дзяцей, пляменнікаў, унукаў. У лісце знаёмы афіцэр расказваў далей, што гэты ўпыр памёр ужо некалькі год таму і з таго часу сістэматычна знішчае сваіх блізкіх родзічаў. Герцаг Віртэмбергскі адразу сабраў у тую вёску цэлую камісію для таго, каб даследаваць усё на месцы. У яе склад увайшлі вучоныя, лекары, багасловы і шмат вайскоўцаў. Суправаджаў камісію атрад грэнадзёраў.

Як толькі прыбылі на месца, камісія пачала апытанне мясцовых жыхароў. Усе яны ў адзін голас паказалі, што ўпыр лютуе ўжо даўно і паспеў вынішчыць большую частку сваякоў: трох пляменнікаў, брата, а цяпер нападае на пляменніцу, прыгожую маладую дзяўчыну, да якой з’яўляўся два разы па начах. Тая ўжо настолькі саслабела, што яе смерці чакалі з хвіліны на хвіліну. Камісія ў поўным складзе, якую суправаджаў вялікі натоўп сялян, з надыходам ночы скіравала на могілкі, дзе мясцовыя жыхары, не марудзячы, паказалі на магілу падазронага, які быў пахаваны тры гады таму. Над магілай усе бачылі агеньчыкі ці святло, быццам гарэла лямпа. Магілу раскапалі, адкрылітруну. Нябожчык ляжаў у ёй як жывы і здаровы чалавек, як “кожны з нас пры гэтым прысутных”, казаў у сваім лісце карэспандэнт абата Кальмэ. Валасы на галаве і на целе, пазногці, зубы, напаўадкрытыя вочы трымаліся моцна на сваіх месцах, сэрца білася. Труп быў выцягнуты з труны. У ім было заўважана некаторае скарчаненне, але ўсё ж рукі, ногі былі гнуткія, цэлыя і непашкоджаныя, як у жывога; на целе пры аглядзе не знайшлі ніякіх слядоў разлажэння. Паклаўшы труп на зямлю, яго працялі наскрозь насупраць сэрца жалезным шкворнем — пры гэтым упыр страшна ўзвыў. З раны пацякла белая вадкасць, змешаная з кры-вёю. Непрыемнага паху не было. Потым трупу адсеклі галаву, кінулі назад, у магілу, і засыпалі вапнай. Пасля таго дзяўчына, пляменніца ўпыра, пачала хутка папраўляцца. Яна таксама была агледжана лекарамі. Але на яе целе, акрамя сіняватай плямкі, нічога не знайшлі. У канцы ліста той жа афіцэр паведамяле Кальмэ, што сведкамі ўсяго гэтага, акрамя камісіі і мясцовага насельніцтва, былі шматлікія паважаныя белградскія грамадзяне, а ўсіх відавочцаў было тысяча трыста чалавек”.

Далей бацька спасылаўся на старажытнага даследчыка і ўфолага Скота Каралеса, дакладней, на яго здагадкі і дапушчэнні пра тое, што такая ці падобная энергетычная субстанцыя можа “перапраграмоўвацца кімсьці ў невядомых мэтах і “паўторна выкарыстоўваць” нябожчыкаў. Хутчэй за ўсё, меркаваў бацька, тут вылучалася нейкая энергетычная састаўляючая, якой у выпадку неабходнасці можна было даць іншае цела (кланіраванае ці проста штучнае?).

Было ўжо даволі позна, і, згадаўшы, што хутка пачне світаць, я выключыў камп’ютар і падумаў пра тое, што, магчыма, зараз запісвае замаскіраваная мной камера ў пакоях удавы Адметы

Слімак, і што ўсё ж варта было пра ўсё гэта ёй растлумачыць і папярэдне давесці: пра небяспеку, пра “цмока”, але вырашыў ісці туды заўтра з раніцы, каб мяне, не без падставы, не прынялі за апантанага. Дый ці зразумее яна тое, што я здолею ёй сказаць?

Ноччу, бліжэй да раніцы, пайшоў дождж. Мяне разбудзілі маланка і гром. Нягледзячы на неве-рагоднае жаданне зноў заснуць, я дысцыплінавана ўскочыў з канапы і выйшаў на падворак. Дождж быў цёплы і спорны. Са стрэх адразу дружна пацякло і я пачаў падстаўляць пад ваду ўсялякія пустыя ёмістасці, якія знаходзіў на падворку і па дарозе, забягаючы ў флігель. Урэшце, мокры, але задаволены, я вярнуўся ў свой пакойчык і заснуў з пачуццём выкананага абавязку.

empty* * *empty

З раніцы зноў выпаўзла бязлітаснае сонца. На блакітным небе не было бачна аніводнай хмаркі. Шчанюк прачнуўся, пэўна, разам са мной, бо адразу падбег да майго ложка, падаў голас і завіляў хвастом. Я выцягнуў са сметніцы дзве скарыстаныя талеркі, якія раней прыносіла к абеду Мойра, апаласнуў іх і паставіў ля ўваходу. У адну я наліў свежай вады, а ў другую нашкроб крыху кашы. Жывёліна адразу пачала есці.

Таймер на маім надалонніку паказваў восьмую гадзіну. Спаць далей не выпадала. Я апрануўся ў шорты і тэніску і з нецярпеннем падключыў на прагляд камеру, якой здымаў на могілках учора ноччу.

Усё атрымалася. З хваляваннем я зноў назіраў, як разгараецца над магільнай плітой агеньчык, як ён пераўтвараецца ў шар з пупавінай, адрываецца ад зямлі і, распырскваючы іскры, ляціць у паветры. Удача! Частка, і вельмі важная і істотная, будучага доказу была ў маіх руках.

У гэты час другая камера, памерам у звычайны гузік, пэўна ж працавала ў доме Адметы Слімак, і я вельмі спадзяваўся, што і там мяне чакае шмат цікавага. Але тут я абвальна ўспомніў пра ўчарашнюю сутычку на звалцы, пра тое, што забіў дэфарманта, і мяне ахапіла пачуццё трывогі. Урэшце, думаў я, супакойваючы сябе, такое здараецца не кожны дзень і, увогуле, што я павінен быў рабіць у той сітуацыі? Падставіць пад нож жывот? А Андруш?

Я зрабіў сабе сняданак з таго, што знайшоў у пакоі, і працягваў думаць пра тое, што я раблю тут, у Новым Эдэме, правільна я дзейнічаю ці не? Урэшце, з майго, хоць і невялікага, ваеннага вопыту я разумеў: калі чалавек недастаткова жорсткі — ён проста не выжывае. Так — забіваць заўсёды не прыносіць задавальнення, мне, у прыватнасці, бо я не належаў да тых трох працэнтаў людзей, якія адчуваюць ад гэтага пэўную асалоду, але іншым разам такое неабходна. І потым я даўно прыйшоў да высновы, што калі лёсам каму і выпадае шчасце, то для такіх, як я, яго просто няма. Дык, ці ёсць сэнс спяшацца? Не да той жа прывіднай бессмяротнасці, пра якую балбочуць штодня шматлікія дзяржаўныя клапы? І веру ў якую штодня ўкараняюць праз СМІ ў нашыя мазгі нейралінгвісты? Раптам шчанё ў мяне пад нагамі завурчэла і падало голас. На парозе з’явілася знаёмая постаць Мойры. Шчанё падкацілася ёй пад ногі і зноў завурчэла. “Берташ! Ты не адзін?” Я ўсміхнуўся і сказаў: “Бачыш, Мойра, я набыў табе падарунак”.

Яна відавочна абрадавалася і ўзяла шчанё на рукі.

“Не жартуеш, Берташ? Дзе ты яго прыдбаў?”

Я крыху сумеўся з адказам.

“Яно само прыйшло. Не ведаю — адкуль”.

“А што, калі ў яго блохі? Трэба яго памыць”.

“Вось і зрабі гэта сама, Мойра. Я ноччу назбіраў многа вады”.

Мойра апусціла шчанё на падлогу.

“Як яго зваць?” — спытала яна.

“Яе. Бачыш — гэта сучка. А імя прыдумаеш. Табе вырашаць”.

Мойра пацікавілася, як і наколькі ўдала працягваюцца мае пошукі, і што я бачыў у бараку, дзе жыве Адмета Слімак са сваякамі.

“Пакуль што нічога. Але я зараз туды іду”, — адказаў я.

Якраз у гэтую хвіліну мой надалоннік засігналіў. Шчанё незадаволена адскочыла ўбок. Я ўбачыў на дысплеі Васка

Петкавіча, які сказаў, што калі я яшчэ не ў дарозе, то ён зойдзе да мяне разам з Андрушам.

Мойра пайшла. Ужо ў дзвярах яна папярэдзіла мяне, што заў-

тра вымушана быць на працы, дзе пакуль што яе падмяняла сяброўка, дык ежу я буду гатаваць сам, а браць прадукты ў лядоўні, якую я знайду ў яе пакоі. А сёння яна пакідае мне тое-

сёе, і яна кіўнула на клунак. Мне было ніякавата ўвесь час браць у яе ежу, але пакуль што я не ведаў спосабу, як у бліжэйшы момант зарабіць на гэта грошы. Але ж, меркаваў я, часам даводзілася бываць у значна горшым становішчы, і цяпер таксама здолею знайсці выйсце.

Першае, чым пацікавіліся мае мясцовыя сябры, калі праз некалькі хвілін ужо былі ў мяне, — гэта, ці атрымалася запісаць учарашняе здарэнне на могілках.

Я паказаў ім запіс. Андруш быў у захапленні, але я чакаў, што скажа Васка Петкавіч.

“Кожны чалавек мае арганізаваную хвалевую функцыю, а хваля чалавека вельмі на яго падобная — па форме такая ж, — задумліва сказаў ён. — Аднойчы, — адзначыў далей Петкавіч, — мы фатаграфавалі на Ваганькаўскіх могілках у Чайнаросі і атрымалі наступнае: на пупавіне, на вышыні прыкладна каля трох метраў, вісела неадарваная матрыца ў выглядзе чалавека, які вылучаў святло. Гэта была настолькі жудасная з’ява, што мы спужаліся і прыпынілі работы. Пупавіна ідзе з-пад зямлі, свеціцца, і над ёй боўтаецца над магілай нешта ў выглядзе чалавека”.

“Чаму ж тады над кожным месцам пахавання, над кожнай магілай няма такой хвалі, а назіраецца яна толькі ў выключных выпадках?” — быццам аспрэчваў я яго.

Васка Петкавіч падумаў і паціснуў плячыма.

“Мне не хапае ведаў, — сумленна прызнаўся ён, — бо я ўвесь час апускаю нейкае важнае звяно, без якога губляецца лагічная сувязь. А што скажаце вы?”

Я адказаў яму, што яго напамін пра Матрыцу — гэта ўжо крок да ісціны, але справа тут глыбей, і ці не супраць яны перад тым, як ісці ў дом Адметы Слімак, прагледзець невялічкі фрагмент з бацькавых распрацовак, які я ім зараз і прадэманструю. Пасля чаго я падключыў свой камп’ютар і ўставіў у сістэмны блок флэшку.

З р а с п р а ц о в а к Н і ка с а Я н о в і ч а .

“У канцы мінулага і пачатку гэтага стагоддзя,

калі масава распаўсюдзіліся пошасць і сатанізм,

стала запатрабаваная і тэма вампірызму. Але навуковага даследавання гэтай з’явы не вялося,

а ў наш час яна ўвогуле была забаронена. Вера ў вампіраў тлумачылася прымхамі невукаў, якія эксгуміравалі трупы. Справа была ў тым, што сама з’ява вампірызму — адзін з найбольш яскра-

вых доказаў таго, што мы жывём у Сімуляцыі, а не з’яўляемся базавай цывілізацыяй, што адразу ўзненавідзелі прыўладныя структуры грамадства,

а менавіта “людзі-цені”.

Зусім нядаўна, пры маім непасрэдным удзеле, у

Сеціва быў скінуты сюжэтсвежага вампірызму ў адной з мясцовых вёсак, тайна зняты на плёнку. Вось ён:

(Голас за кадрам: на календары па Юльянскім стылі дзве тысячы трыццаць трэці год. Сёння 20 сакавіка. Куды ідуць гэтыя людзі, якіх вы бачыце на экране? А справа ў тым, што яны ідуць заліваць бетонам дзве магілы, з якіх суткі раней яны выцягнулі дзве труны, ускрылі іх і знайшлі там жывых, з чырвонымі тварамі, нават тлустых і ўкормленых упыроў, якія былі пахаваныя ча-тыры і тры месяцы назад.

Голас селяніна: Я узяў вілы і вось так, з размаху, працяў яго пад сэрца. Ён ускрыкнуў і зароў, але хутка суціх. У трупе было поўна крыві. Мы адсеклі яму галаву і зноў кінулі назад, у магілу, пасля чаго закапалі. Некаторыя гаварылі, што трэба намазацца той крывёй ці зямлёй з магілы, і тады “п’яўкі” не зачэпіць іх. Яны так і казалі: “п’яўкі”.)

Сумная панарама вясковага наваколля. Дарога, якая вядзе да мясцовых могілак, патанае ў брудных адыходах і смецці. Па дарозе паныла рухаюцца некалькі постацей сялян з рыдлёўкамі ў ру-ках. Тарахціць матор невялічкага трактара, у прычэпе якога мяшкі з цэментам.

Могілкі. Сяляне ўручную замешваюць раствор і цягнуць на магілу, агароджаную апалубкай з дошак. Апалубка даволі высокая — каля метра. Менавіта такой таўшчыні будзе слой бетону над адной і другой магіламі.

Яны працуюць, але нібы з аглядкай, часта спыняюцца і размаўляюць. Бачна, што гэтае месца выклікае ў іх сапраўдны жах.

Мужчына сталага веку, але яшчэ цягавіты і не знясілены працай, расказвае, як ён забіваў упыра, якога перадусім выцягнулі з труны.

Слой бетону расце. Людзі працуюць. З трактарнага прычэпа на плячах прыносяць новыя мяшкі з цэментам і жвірам, засыпаюць у бляшаныя ночвы і заліваюць вадой. Селянін бярэ ў рукі вілы і зноў паказвае, як ён забіваў нябожчыка. Людзі паглядваюць на неба, бо сонца хіліцца да захаду, а ім трэба скончыць сваю працу да наступлення цемры. Яны ўсё яшчэ пад уладай страху, які дзейнічае на іх неверагодна мацней, але тлумачэння яму яны не могуць даць, дый яго пакуль што і няма”.

“Дык вы сцвярджаеце, што мы ноччу бачылі з’яўленне ўпыра і занатавалі гэта камерай?” — спытаў Андруш.

“Так. Мы бачылі “п’яўку”.

“Але ж фізічна мы назіралі хіба што нейкі агеньчык у форме шара. Я палкай нават працяў яго наскрозь”.

“Магчыма, гэта і было нешта накшталт Матрыцы. Мы заспелі “п’яўку” да яго, так бы мовіць, матэрыялізацыі”.

“Вы хочаце сказаць, што ўпырноччунейкімчынам тэлепартаваўся да сваякоў, каб там матэрыялізавацца, і што менавіта гэта цяпер выклікае ў бараку палтэргейст?” — спытаў мяне Васка Петкавіч.

“Вы ўжо і самі ўсё сказалі, — падсумаваў я. — Ды палтэргейстам, пэўна, не абмяжуецца. У доме ўжо двое дзяцей раптоўна сканалі.

Вы ж толькі што бачылі фрагмент стужкі, якая была заснятая каля пятнаццаці год таму. Вампірызм не памірае”.

Мы выйшлі на вуліцу і скіравалі ў бок дома, дзе жыла Адмета

Слімак. Не хачу сказаць, што я гарэў нецярпеннем, але па тварах маіх спадарожнікаў бачыў, як ім самім карціць высветліць усё і зведаць доўгачаканае тлумачэнне. Толькі вось апошняга ім ніхто, і я ў тым ліку, не мог даць, бо сцяна паміж ведамі і няведаннем можа стаяць неабмежвана доўга, нават заўсёды, думаў я. Мяне ж больш за ўсё цікавіла зараз тое, як хутчэй сабраць неабходны матэрыял, згрупаваць яго ў выглядзе доказу і прадаць, калі ўдасца, у Сеціва, а потым, як я і марыў, набыць дакументы і з’ехааць адсюль назаўсёды разам з Мойрай. І хутчэй.

Па дарозе мы больш маўчалі. Дождж, які прайшоў ноччу, крыху асвяжыў паветра, але не настолькі, што ім можна было лёгка дыхаць. Абапал вуліцы звыкла грувасцілася смецце і стаялі ў лужах памыі, ад якіх пад сонцам падымалася смярдзючая пара, а з вокнаў баракаў выглядвалі незадаволеныя, пахмурныя твары ўсіх колераў скуры.

Яны суправаджалі нас нахабнымі заўвагамі па-свойму, а за спінамі, я быў упэўнены, рабілі пагрозлівыя жэсты. Я падумаў пра рэвальвер.

“Вы ноччу забілі чалавека”, — звяртючыся да мяне, сказаў напаўголаса Васка Петкавіч, быццам адгадаўшы мае думкі.

“Гэта была самаабарона”.

“Даю вам веры. Андруш мне ўсё расказаў. Але хачу вас папярэдзіць, што дэфарманты маглі запомніць ваш знешні выгляд, а яны выключна жорсткія і помслівыя. Іх тут усе баяцца”.

“Так, я ўсё ўлічу”.

“І памятайце пра штучнікаў і службы бяспекі”.

“Няўжо быў час, калі штучнікаў увогуле не было?” — спытаў, ні да кога не звяртючыся, Андруш і сплюнуў сабе пад ногі.

“Не думаю, — сказаў я, нечакана ўспомніўшы пра дзённік фрэйліны Арнгейм. Мяркую, “людзі-цені” не з’явіліся з неба, а існавалі побач з іншымі заўсёды”.

empty* * *empty

У бараку, дзе жыла ўдава нябожчыка Слімака, яе сваякі і сваякі яе былога мужа, нас сустрэлі, як і раней, дастаткова насцярожана.

Як высветлілася з нашага апытання, анамальныя з’явы тут не перапыняліся. У вокны, пакідаючы круглыя, роўныя дзіркі, што само па сабе было вельмі дзіўна і невытлумачальна, уляцела некалькі камянёў. На першым паверсе завісалі ў паветры прадметы посуду: талеркі, лыжкі, самі выкручваліся і лёталі электрычныя пробкі, падала на падлогу, але не разбівалася(!), люстэрка: адным словам, раскручваўся ў сваёй загадкавай няўмольнасці тыповы палтэргейст. Ён, верагодна, і быў бы тыповым, каб не раптоўна памерлыя дзеці.

Я ўключыў сваю камеру на аўтаматычны рэжым, і мы ўвайшлі ў пакоі. Тут было брудна, валяўся розны хлам, а на сталах — аб’едкі, над якімі апантана гудзелі мухі. Мяне перасмыкнула.

“Гаспадыня дома?” — спытаў я аднаго з яе пляменнікаў.

Той моўчкі тыцнуў пальцам у столь, даючы зразумець, што ўдава знаходзіцца ў сябе, на другім паверсе.

Мы падняліся наверх, і Андруш пагрукаў у дзверы. Яны даволі доўга не адчыняліся, пакуль, урэшце, мы пачулі Адмету Слімак, якая дрыжачым голасам цікавілася, хто гэта мусіць яе бачыць.

Я стрымана паведаміў, нагадаўшы ёй пра ўчарашні візіт. Неўзабаве дзверы адчыніліся. Удава нябожчыка спалохана агледзела нас і адступіла ў бок, каб мы прайшлі. Я машынальна адзначыў, што выглядала яна, у параўнанні з першай нашай сустрэчай, значна горш. Твар быў бледны як сала, пад вачыма чорныя цені, рукі дробна трэсліся. Яна нават запамятавала запрасіць нас сесці, што мне было з рукі, бо я працягваў здымаць.

“Скажыце, Адмета, — спытаў я тактоўна, — у вас тут ноччу ўсё было спакойна?”

Яна кіўнула, хутаючыся ў халат што здзіўляла, бо ў пакоі стаяла спёка, і я ёй больш не верыў.

“І ў вас тут нічога не падала з паліц, не лётала ў паветры?” — пацікавіўся і Васка Петкавіч.

“Гаварыце праўду, — націснуў я, — бо інакш усё можа здарыцца, вы разумееце? Усё!” “Я яго баюся”, — толькі і сказала яна.

“Каго — яго?” — пытанне Андруша засталося без адказу.

“Не хочаце гаварыць — няхай так, — я спытаў у яе дазволу і адклеіў ад сцяны па-над столлю здымачны мікраблок камеры, які замацаваў там учора. — Зараз, тым не менш, пабачым разам, каго вы баіцеся”.

Я ўставіў мікраблок на ўзнаўленне ў надалоннік, наблізіў да вачэй і пстрыкнуў джойстыкам.

“Пачакайце! — перапыніла мяне Адмета. — Няхай вашыя сябры выйдуць, бо я хачу сказаць нешта важнае толькі вам аднаму”.

Я паціснуў плячыма.

“Мы пакуль што параспытваем там унізе”, — з гэтымі словамі

Васка Петкавіч тактоўна выйшаў за дзверы, а за ім незадаволена рушыў следам і Андруш.

“Вы бачылі мужа-нябожчка тут, у вашым пакоі, хіба не так?” — спытаў я.

“Так”, — праз паўзу прызналася яна.

“Вы з ім размаўлялі?” “Не. Ён сказаў усяго некалькі слоў, хутчэй, прамармытаў, я нават не здолела зразумець пра што. Я вельмі спалохалася і, пэўна, была ў шокавым стане”.

“Ён што-небудзь рабіў?” “Спачатку я ўбачыла святло. Там, за акном, якое было адчынена.

А потым ён і з’явіўся, быццам праз акно”.

Увесь гэты час, пакуль мы так размаўлялі, я адным вокам сачыў за дысплеем надалонніка. На ім я бачыў у пакоі Адмету, але, акрамя яе, нікога. Пуста.

“І што?” “Ён сеў за стол і пачаў усё на ім аглядаць, перасунуў талеркі.

Потым устаў і пасунуўся да мяне”.

“Як ён выглядаў? Ён быў голы?” “Апрануты ў касцюм, але неяк быццам у змятае і не па сезоне.

Ну, які ў такую спёку касцюм? А выглядаў — у яго быў такі позірк, быццам у п’янага ці наркамана. Зрэнкі звужаны да кропкі, а бялкі як крэйда. І ён не міргаў. Ні разу. Я страціла прытомнасць”.

На дысплеі я ўбачыў, як крэсла само падымаецца ў паветра і апускаецца ўсутыч да стала, а талеркі на апошнім перамяшчаюцца, затым адна з іх падае на падлогу, але не разбіваецца.

“Што было потым?” — спытаў я.

“Калі я апрытомнела, ён ляжаў побач, і ён абдымаў мяне”.

“І?” “Я закрычала, і тады ён устаў і выйшаў за дзверы”.

“Яго хто-небудзь бачыў, акрамя вас?” “Не. Я пыталася. Унізе толькі казалі, што па пакоях поўзала нешта ў выглядзе белага слупа, нібы з пары. Там зноў усё лётала, і яны выбеглі на падворак, дзе і сядзелі, пакуль не развіднела”.

Я прыгледзеўся, і тут сапраўды ўбачыў на дысплеі нешта падобнае на слупок дыму, што рухаўся ў пакоі, і саму Адмету, якая ўціскалася ў кут, закрываючыся рукамі. Калі, падумаў я, гэта перанесці з надалонніка на вялікі экран, то цалкам верагодна, што я выяўлю там значна больш. Але ўсё наступнае я адклаў на потым, бо цяпер мне трэба было неяк разгаварыць няшчасную ўдаву.

“Скажыце, — спытаў я, — ад якой хваробы днямі памерлі дзеці ўнізе?” “Ніхто не ведае. А вы, можа, думаеце, што гэта неяк супольна з прывідам мужа, які з’явіўся ў доме?” “Упэўнены. Вы таксама ў небяспецы”.

Адмета нервова заварушыла рукамі, а твар яе збялеў яшчэ больш, нягледзячы на спёку.

“Няхай. Я заўтра ж.., не, сёння з’еду адсюль у іншы дом. Зараз жа пачну збірацца.”

Але я расчараваў яе.

“Нават, калі вы апынецеся ў Амерыцы, мяркую, ён і там вас знойдзе. Хіба што вас высадзяць на Месяцы — але і там... я не ўпэўнены. Вось толькі, калі вылеціце за межы Сонечнай сістэмы.

Тады, магчыма, “п’яўка” павінна пакінуць вас у спакоі”.

Яна ўстрапянулася.

“Як вы сказалі? “П’яўка”? Ён п’е кроў?” “Не. Тут, верагодна, іншая справа”.

“Што ж мне рабіць? Я нічога не разумею”.

“Ёсць толькі адзін спосаб. Яго ўжывалі продкі, бо раней такія з’явы былі масавымі”.

“Падкажыце мне. Вы, я бачу, вопытны чалавек. Я заплачу вам”.

Я крыху памарудзіў, але вырашыў сказаць ёй усё, як ёсць. “Патрэбна эксгумацыя цела вашага мужа. І неадкладна.

Звярніцеся да ўлад і вазьміце дазвол. Найміце людзей, якія за грошы здолеюць гэта здзейсніць”.

“І што мне рабіць з тым целам? Мне ніколі не было так страшна!” “Мяркую, яго трэба знішчыць. Ён жа хацеў, дарэчы, каб з ім пасля смерці паступілі па звычаях яго продкаў?”

“Ужыць у ежу?” — Адмета адхіснулася з выразам жаху на твары.

“Труп трэба проста спаліць”.

“Але ж... улады. Яны могуць не зразумець. Мяне арыштуюць і я апынуся ў вар’ятні ці ў лагеры”.

“Дарэчы, — папрасіў я, ужо ідучы да дзвярэй, — калі вы пойдзеце да ўлад, не кажыце там, што я тут нешта здымаў на камеру. Лепш увогуле ні слова пра мяне”.

“І вы больш не прыйдзеце?” — з надзеяй спытала Адмета, сутаргава соўгаючы рукамі. Выглядала яна зусім дрэнна, зноў адзначыў я, і сказаў: “Мяркую, што мы хутка пабачымся. Я зайду да вас позна ўвечары. Лепш, на мой погляд, заўтра”.

І я развітаўся з ёй, зноў паабяцаўшы, што вярнуся.

Унізе мяне чакалі Васка Петкавіч з Андрушам. Іх абкружылі ўзрушаныя дамачадцы, хто лісліва, а той-сёй і нахабна патрабуючы, калі не дапамогі, то хоць бы тлумачэнняў. Але мы рашуча выйшлі на вуліцу і скіравалі назад па дарозе.

Андруш паведаміў мне, што за той час, пакуль знаходзіліся ў доме, яны нічога вартага не пабачылі, хіба што абрынулася долу шафа, але гэта магло быць і натуральна, ды адзін з пляменнікаў

Адметы крычаў, што ў яго прапалі грошы, якія тут жа знайшліся на падворку. Проста ляжалі на зямлі. Пэўна, ён іх згубіў, хоць ён сцвярджаў, што хаваў іх у шуфлядзе.

Васка Петкавіч пацікавіўся ў мяне, ці сапраўды паказаў што-

небудзь замацаваны ў пакоі ўдавы “клоп”. Але я сказаў, што нешта сцвярджаць пакуль што рана і дадаў толькі, што жыццё многіх тутэйшых дамачадцаў у небяспецы, паабяцаўшы сваім спадарожнікам абмеркаваць з імі ўсё гэта пазней.

Я развітаўся з імі і пайшоў далей адзін, паглыбіўшыся ў думкі. Ці з’явіцца ноччу зноў тая самая “п’яўка”, ад падобнай да якой, нават працяўшы віламі і адсекшы галаву, сяляне яшчэ адгароджваліся і бетонам — настолькі моцны жах апаноўваў людзьмі?

Абат Кальмэ ў сваіх даследаваннях адзначаў класічнымі краінамі вампірызму вобласць Карпатаў — Угоршчыну, Букавіну, Галіцыю, Сілезію. Яго думкі, дарэчы, супадаюць з меркаваннямі наступных даследчыкаў, якія паведамлялі пра нечуваную эпідэмію вампірызму, ахапіўшую ў васемнаццатым стагоддзі Балканы, Турцыю, шматлікія еўрапейскія краіны, а таксама паўднёва-заходнюю частку Расіі, Польшчу, Украіну і Беларусь: тэрыторыю былога Вялікага Княства Літоўскага. Характэрна тое, што старажытны аўтар знакамітага рамана “Граф Дракула” Брэм Стокер таксама пераносіў яго дзеянне ў Карпаты — на “межы” трох абласцей: Трансільваніі, Малдавіі і Букавіны. Стокер, вядома, пісаў рамантызаванае, разбаўленае робленым жахам глупства, але геаграфічна быў даволі дакладны. Урэшце, у яго час ён наўрад ці мог напісаць нешта больш абгрунтаванае навукова і наблізіцца да той ступені ведаў, на якой цяпер знаходзімся мы, але ж і мы, мяркую, толькі падышлі ўсутыч да той мяжы, за якой цалкам, магчыма, хаваецца, як я казаў раней, найвялікшае для нас ўзрушэнне, але і гэта можа так і застацца гіпотэзай, не больш. Толькі шматлікія доказы хіба што здолеюць высветліць для нас ісціну.

Сонца ўжо завісла на бясхмарным, блакітным небе, і бязлітасная спёка набывала моц. Чамусьці я скіраваў у бок плошчы, дзе зноў нейкі час назіраў за брудным, з пісягамі на сценах, будынкам муніцыпалітэта. З апошняга ніхто не выходзіў і не заходзіў. На бетоннай стэле Дошкі гонару кандыдатаў на бессмяротнасць я пабачыў чарговую налепку.

“АБ ПРОСТЫХ ЛЮДЗЯХ”

У сваёй большасці просты чалавек, як выказаўся старажытны пісьменнік “пляўка не варты, а Бога злопае”, што не аднойчы даказана гістарычна.

Але пакуль да Бога яму не дабрацца, ён за-няты пошукамі і наступным знішчэннем сваёй жа эліты,

якая, наадварот, у лепшых традыцыях гуманізму,

ледзь не істэрычна ўзносіць свайго далакопа на працягу апошніх стагоддзяў. Ты вялікі, ты магутны,

ты соль зямлі, аж заходзіцца яна.

Як вынік, надышлі часы, калі на відазмененага раба, як і на цёмнаскурага ці гомасексуаліста, нельга сказаць анічога ганебнага, хоць яны іншым разам таго і заслугоўвалі, што па мазахісцку адлюстравалі прадстаўнікі літаратуры і мастацтва мінулага стагоддзя і асабліва сучаснасці. Просты чалавек пераўтварыўся ў анёла. Некаторыя народы сталі анёлападобнымі.

Але вось характэрны прыклад, зафіксаваны яшчэ два стагоддзі таму. Па катастрофе пасажырскага лайнера “Тытанік”, які паўтара стагоддзя таму патануў з некалькімі тысячамі чалавек на борце, усе пасажары першага класа выратавалі сваіх жанчын і дзяцей. Больш таго, некалькі мільянераў уступілі свае месцы ў шлюпках жанчынам з трэцяга класа, а самі загінулі. Пасажыры другога класа — захавалі восемдзесят адсоткаў сваіх жанчын і дзяцей. Большасць жа жанчын і дзяцей тых, хто плыў трэцім класам, загінулі, бо мацнейшыя павыкідвалі іх за борт, каб выратавацца самім. Аналагічных прыкладаў мноства.

Якімі б ні былі нашыя погляды на цывілізацыю і культуру, — папярэджвае нас старажытны філосаф, — ёсць нешта першаступеннае, з чым нельга не лічыцца, — анамалія ў асобе масавага чалавека.

Прага да разбурэння, знішчэння тых, хто вышэй за яго, і, урэшце, самазнішчэння яскрава выявілася ў “простага чалавека” ў перыяд так званых “рэвалюцый”, асабліва камуна-бальшавіцкай, наступствы якой праз паўтара стагоддзя быццам знешне непрыкметна, але прывялі нас да апакаліптычных падзей і гібелі Атлантычнай цывілізацыі”.

empty 8.

Ад плошчы я пайшоў бруднымі бакавымі вуліцамі, заваленымі смеццем і чалавечымі адыходамі. Частка з тых людзей, што тут пражывала, пэўна, была занята на працы, а пад сонцам, што бязлітасна вісела проста над галавой, тунькаліся іх дзеці ўсіх узростаў, большасцю цёмнаскурыя, многія з пукатымі, адвіслымі ад паразітаў жыватамі. “Дай, дай!” — раз-пораз прасіў хто-

небудзь з іх, працягваючы да мяне руку, а то і нахабна хапаючы за кашулю. Потым на мяне звярнула ўвагу купка падлеткаў абодвух полаў, яўна прыблатнёных. Гэтых трэба было засцерагацца, і я са спазненнем успомніў, што па-ранейшаму хаджу без зброі.

Да мяне наблізілася парачка: жаўтаскуры, азіяцкага этнатыпу хлапец і белая дзяўчына з лялечным тварыкам, цыгарэтай у роце і пасмамі сальных валасоў на галаве — але намеры ў іх яўна былі пазбаўленыя якой агрэсіі. І сапраўды, яны сходу, без якіх намёкаў і іншасказанняў прапанавалі мне, вядома, за грошы, і калі я гэтага пажадаю, партнёршу для сексзабавы, маладую, нават зусім маладую. Выслухаўшы маю адмову, яны яшчэ нейкі час настойвалі, але хутка адступілі, незадаволена брыдкасловячы, бо якраз па вуліцы рухаўся падрапаны паліцэйскі джып. Абагнаўшы мяне, ён спыніўся наперадзе — там сабраліся нейкія напаўголыя постаці. Як я даведаўся, пад раніцу кагосьці з мясцовых зарэзалі, і толькі па абедзе да іх прыехалі разбірацца.

Пэўна, так было і будзе заўсёды, думаў я, варушачы ў памяці старонкі прачытаных мною ста-ражытных кніг. У адных з іх жыццё яўна рамантызаванае і трохі ўпрыгожанае, у іншых, такіх, напрыклад, як злашчасны дзённік фрэйліны Арнгейм, на якім я засыпаўся, — адлюстроўвае не-прыкрытую праўду. Я ўспомніў своеасабліва непахісны пункт гледжання гэтага дзіця заходнееўрапейскай цывілізацыі, кінутага лёсам у “краіну гарэлкі, крыві і бруду”, краіну, якая праз стагоддзі сыграе фатальную ролю ў заняпадзе шматлікіх народаў, у тым ліку і таго, да якога належаў і я. “У асамблеях і палацах танчылі, — расказвала фрэйліна Арнгейм, — а побач на шастах гнілі, паступова парахнеючы, галовы пакараных, і іх можна было бачыць з вокнаў. На царавых баляваннях жаўнеры разносілі гарэлку ў чанах, і тамтэйшыя баярыні і княгіні напіваліся ўпоравень з мужчынамі. Знатныя дамы ў плясках задзіралі прыполы і лаяліся мацерна і непатрэбна...”

Раздумваючы над рознымі сімуляцыйнымі сцэнарыямі, бацька, спасылаючыся на даследчыкаў мінулага стагоддзя, гаварыў з гэтай нагоды пра этычныя пярэчанні, якія маглі ўзнікнуць супраць стварэння сімуляцый. Гэта, меркаваў ён, пярэчанне меншай каштоўнасці: жыццё ў сімуляцыі горш за жыццё ў рэальнасці; пярэчанне супраць падману — сімуляцыі не павінны стварацца, паколькі яны непазбежна звязаны з масавым падманам; эгаістычнае разуменне: сімуляцыі павінны быць забаронены цывілізацыяй, каб гарантаваць, што яна сама не знаходзіцца ў сімуляцыі.

Але ўсе гэтыя пярэчанні абапіраюцца на нашу мараль, а яна таксама мутабельная, думаў я. Ці жывём мы ў поўнасцю дэтэрмінісцкім свеце, у доказнай базавай цывілізацыі? Бо яшчэ больш складана даведацца пра нешта акрэсленае адносна апошняй, калі мы самі не з’яўляемся такой. Няма абсалютна ніякіх навуковых сведчанняў, якія б сцвярджалі ці адмаўлялі гіпотэзу аб сімуляцыі. Так, няма. Хіба мурашка можа даведацца пра існаванне акіянаў, Месяца, планет, ча-лавека, ў рэшце-рэшт? Адзінае, што застаецца вартым на нашым шляху да ведаў, — гэта ўсё тыя ж шматлікія доказы. Калі чалавек узнік сам па сабе ці быў штучна створаны, усё роўна ён заслугоўвае адзінага — таго, каб жыць не па хлусні, а ведаць ісціну, якой бы яна ні была.

Так, — меркаваў я, па дарозе назад, да дому, — і гэты шлях ведаў не пакідае нам выбару, бо трэба ісці па ім да канца. Хтонебудзь можа спытаць мяне ці маіх аднадумцаў: што з таго, калі доказаў назбіраецца дастаткова шмат, і праўда будзе агучана на ўсіх плошчах і скрыжаваннях? Па-першае, праўду адразу аб’явяць маной, па-другое, свядомасць недастаткова прасімуляваных — гэта значыць “людзей-ценяў”, магчыма, увогуле заблакіраваная ад падобных узрушэнняў, а па-трэцяе, калі большасць людзей сапраўды канчаткова ўпэўніцца ў тым, што наша Светабудова — гэта віртуальная рэальнасць (што ўпэўніцца — для мяне малаверагодна), сімуляцыя будзе спынена, магчыма, сцёртая імгненна, як камп’ютарны файл, і мы нават нічога не адчуем і не зразумеем. І каму мы тады сунем у нос нашу славутую бесмяротнасць? Але, хутчэй за ўсё, — думаў я, — мы ўвогуле кінутыя на волю лёсу, можа, нават больш — забытыя і непатрэбныя нікому. Інакш, чаму маўчаць, калі яны ёсць, Богі? Ну, далі б які знак, зачэпку, намёк. А замест гэтага тысячагоддзямі толькі маўчанне.

empty* * *empty

У маім флігельку было прыбрана. На стале я адразу ўбачыў аркушык паперы з почыркам Мойры і прачытаў: “Барбі накормлена”.

Якая яшчэ Барбі? Хто гэта? — прамільгнула ў маёй галаве, але шчанюк выкаціўся мне пад ногі і незадаволена забурчэў: дакараў, што застаўся адзін. Значыць, Барбі, падумаў я, ну, няхай сабе і так.

Я падключыўся да Сеціва і ўставіў у сістэмны блок флэшку з бацькавай навуковай, а калі больш дакладна, калянавуковай спадчыны. Праз некалькі хвілін пошуку я знайшоў тое, што мне было трэба.

Дык вось, да слова, анатомія з’явы, якая не адно стагоддзе нядобра ўражвала людзей, выклікаючы ў іх сваёй незразумеласцю і невытлумачальнасцю некантралюемы жах.

“Па невядомых прычынах асобны чалавек, хутчэй за ўсё мужчына, але і жанчына таксама па-чынае слабець, марнець і, урэшце, як кажуць у народзе, пруцянее. Яго аглядаюць, прызнаюць памерлым і хаваюць на могілках. Тут адразу ўзнікае пытанне: чалавек сапраўды памёр ці апынуўся ў летаргічным сне ці коме? Калі гэта вампірычная кома, то праз нейкі час над магілай нябожчыка назіраецца блакітнае ці больш яркае, чырвонае святло, іншым разам у выглядзе пары, якая контурамі можа нагадваць постаць чалавека. Дасягнуўшы неабходнай ступені канцэнтрацыі, гэтая “п’яўка”, лятун, ці як казалі ў нашай краіне, цмок — ляціць да свайго былога жытла і там спачатку з’яўляецца ў выглядзе прывіда, светлавога шара, калі-нікалі чагосьці пухнатага, а потым, пэўна, забіраючы ў жывых сваякоў энергію, матэрыялізуецца поўнасцю. Сваякі ж “п’яўкі”, у большасці выпадкаў спачатку дзеці, пачынаюць чахнуць і неўзабве паміраюць. Паколькі з’ява гэтая ў народзе вядомая (па Еўропе ў XVIII стагоддзі пракацілася сапраўдная эідэмія вампірызму), то магілу ўскрываюць і бачаць у ёй жывога і здаровага — кроў з малаком — вампіра, які, дарэчы, ляжыць у лужыне крыві, працінаюць яму сэрца (пры гэтым часта вампір стогне і раве), а потым адразаюць галаву ці ўсяго спальваюць. Больш гэтая “п’яўка” наяве не з’яўляецца, народ, як заўсёды, на ўсё забываецца, пакуль зноў не здараецца нешта падобнае.”

Апавядальнік лічыў, што вампірызм — адзін з класічных доказаў нашага існавання ў Вялікай Сімуляцыі. Чаму гінуць ахвяры спантаннага ці, наадварот, мэтаскіраванага візіту “п’яўкі” да сваіх родных? Чаму ў сваёй труне ўпыр літаральна плавае ў крыві? Ён п’е кроў? Не. Упыр хутчэй за ўсё напрамую спажывае праз Матрыцу ці яшчэ як, мінуючы складаныя ланцугі натуральных прыродных працэсаў, “софт” вады (а чалавек — гэта ў асноўным вада) у рамках тэорыі аб інфармацыйнай структуры свету. Пры вампірычным кантакце ўпыр не капіруе нешта на свой “софт” вады, а здымае з “софта” вады ахвяры інфармацыйныя даныя, якія забяспечваюць яму жыццё. Цела ж любога чалавека і кроў — гэта перш за ўсё інфармацыя.

Прасцей кажучы, гэтыя даныя ўключаюць у сябе і інфармацыю пра тое, што, напрыклад, і калі з’ела ахвяра. Адпаведна законам нашага псеўдасвету, гэтыя даныя не могуць дубліравацца. Упыр забірае іх сабе, пазбаўляючы сваю ахвяру самаго факта (інфармацыі), што яна нешта калісьці з’ела. Далей ахвяра памірае ад знясілення, а “п’яўка” ў труне працягвае сваё псеўда-

жыццё, якое смяротна небяспечнае для іншых — жывых людзей. Адкуль жа ў труне ўпыра кроў? — задае законнае пытанне апавядальнік. І тут усё таксама тлу-мачыцца на здзіўленне дастаткова матэрыялістычна: у каматозніка не працуе большасць органаў — няма выдзяленняў абмену рэчываў у выглядзе мачы і фекалій, адпаведна не працуюць лёгкія, ныркі, страўнік і кішэчнік. Але касцявы мозг па-ранейшаму прадуцыруе эрытрацыты, гэта значыць, чырвоныя крывяныя цельцы, якія і накапліваюцца ў целе “п’яўкі”, а потым запаўняюць і труну, у якой упыр жыве сваім новым жыццём.

Вядома, я дзеля сціпласці перадаю спрошчаны вынік даследаванняў апавядальніка: свайго бацькі,апускаючы навуковыя і тэхнічныя, а таксама яго некаторыя філасофскія развагі. Падзеі, якія на маіх вачах разгортваліся і працягваюцца ў бараку ўдавы Слімака, цалкам упісваюцца ў класічны кантэкст забытага ўсімі вампірызму. Толькі, ці здолею я набыць асноўную частку доказу і зарабіць тым самым сабе на самае неабходнае?

Дзеля гэтага, вызначыў я, варта засняць на камеру эксгумацыю псеўдатрупа і далейшае пакаранне “п’яўкі”, калі, вядома, яно адбудзецца. Хоць, меркаваў я, упыр, калі ён сапраўды будзе выяўлены, тым не менш, жывая істота, якая знаходзіцца ў своеасаблівай коме, і ці маем мы права вырашаць яго лёс такім, хоць і правераным, але дзікім метадам? З другога боку, упыр вельмі небяспечны, і да нармальнага жыцця ён ніколі не вернецца — такіх выпадкаў за ўсю гісторыю вампірычнай эпідэміі зафіксавана не было. Яшчэ пытанні: ці пойдзе Адмета Слімак па дазвол на эксгумацыю? І ці дазволяць гэта ўлады? І ўрэшце, ці заразны сам па сабе феномен вампірызму? Дакладных даных пра тое, што гэта так — няма, але шмат ускосных доказаў сведчаць адваротнае. Старажытны даследчык, у прыватнасці, наш стары знаёмы Аўгусцін Кальмэ, ў сваім галоўным творы “Трактат аб з’яўленнях духаў” на прыкладах, якія, так бы мовіць, назіраў сам ці чуў ад вартых даверу людзей, на гэтае пытанне сцвярджае станоўча. Кальмэ піша, што па народных вераваннях кожны чалавек, які зведвае напад упыра, сам у сваю чаргу рызыкуе стаць вампірам. Простыя людзі, у асноўным сяляне з тых месц, дзе лютавала знакамітая эпідэмія вампірызму, каб пазбавіцца ад хваробы, елі зямлю з магіл упыроў ці на момант эксгумацыі, націраліся іх выдзяленнямі і крывёю.

“У адной вёсцы ва Угоршчыне, паведамляе Кальмэ, быў заушаны возам селянін па прозвішчы Арнольд. Праз месяц пасля яго смерці раптоўна сканалі чацвёра яго аднавяскоўцаў, і абставіны іх смерці яўна паказвалі на тое, што іх згубіў упыр. І сапраўды, калі Арнольда адкапалі (а гэта адбылося праз сорак дзён пасля яго смерці) яго труп выказваў усе прыкметы вампірызму. Ён ляжаў нібы жывы — свежы, чырвоны, наліты крывёю, з адрослымі за гэты час валасамі і пазногцямі. Кроў у ім была пунсовая, свежая, цякучая. Мясцовы войт, чалавек, як было бачна, вопытны ў кантакціраванні з упырамі, найперш загадаў загнаць мерцвяку ў сэрца востры асінавы кол, прычым мярцвяк страшна зароў, пасля чаго яму адсеклі галаву і цела спалілі. На ўсялякі выпадак таксама зрабілі і з тымі чацвярымі сялянамі, якіх замарыў Арнольд. Але ўсё гэта не дало выніку, бо людзі працягвалі гінуць у той вёсцы яшчэ на працягу пяці год. Мясцовае начальства і лекары доўга думалі над пытаннем, чаму ў вёсцы зноў з’яўляюцца ўпыры, калі ў самым пачатку, пры іх першым з’яўленні былі прыняты такія капітальныя меры перасцярогі.

І вось следства раскрыла, што нябожчык Арнольд знішчыў не толькі тых чатырох аднавяскоўцаў, але акрамя таго, яшчэ і некалькі галоў быдла. І людзі, якія потым елі мяса гэтага быдла, заразіліся вампірызмам. Калі ўсё было зразумета, тады раскапалі да сарака магіл усіх тых нябожчыкаў, якія за гэты час паміралі падазронай смерцю, і з іх семнаццаць аказаліся ўпырамі. З імі абышліся па ўсіх правілах тагачаснага “мастацтва”, і пасля таго страшная эпідэмія сціхла”.

Далей у кнізе Кальмэ, даводзіць апавядальнік, цытуецца яшчэ адзін ліст, аўтар якога называе свайго карэспандэнта стрыечным братам. У лісце расказваецца, што яго аўтар доўгі час жыў ва Угоршчыне, у тых месцах, дзе раз-пораз выяўляюцца ўпыры і дзе пра іх ходзіць неймаверная колькасць апавяданняў. Асцярожны аўтар кажа, тым не менш, што з тысячы падобных плётак хіба што адна заслугоўвае даверу, але за ўсім тым існуюць дакладныя факты, якія не пакідаюць сумненняў у тым, што ўпыры ва Угоршчыне сапраўды ёсць і нямала. Прысутнасць іх звычайна выяўляецца ў тым, што хто-небудзь з мясцовых жыхароў раптоўна і без бачных на тое прычын слабее, пазбаўляецца апетыту, хутка нядужае, і дзён праз дзесяць ці тыдні праз два памірае. Калі з’яўляецца такі таямнічы хворы, тутэйшыя з упэўненасцю сцвярджаюць, што яго па начах наведвае “п’яўка”. Самі хворыя звычайна расказваюць, што за імі ў час хваробы ходзіць па пятах якійсьці белы прывід, ходзіць і не адстае, быццам цень. Аўтар пісьма паведамляе пра тое, што адзін час ён са сваім атрадам стаяў у Цемешвары. Ён служыў у гэтым атрадзе афіцэрам. І вось здарылася, што двое людзей з яго атрада загінулі менавіта ад такой таямнічай хваробы, а следам захварэлі яшчэ некалькі чалавек. На шчасце, капрал атрада аказаўся чалавекам бывалым і хутка ліквідаваў эпідэмію надзвычай арыгінальным спосабам, які, як правіла, ужываюць у той мясцовасці. Шукаюць хлопчыка, содзяць яго верхам на жарабя, і ў такім выглядзе прымушаюць таго ездзіць па ўсіх могілках так, каб конь пераступаў магілы. Конь бесперашкодна ідзе праз магілу звычайнага нябожчыка, але праз магілу ўпыра ён пераступіць не здольны. Гэтую магілу адразу раскопваюць і звычайна знаходзяць у ёй нябожчыка — свежага, нават тлустага, што мае выгляд чалавека, які вядзе самае сытае і спакойнае жыццё. Труп, хоць і не варушыцца, але па-добны на чалавека, які спакойна спіць. Яму адсякаюць галаву, з трупа выцякае вялікая колькасць свежай пунсовай крыві. Пасля гэтага зладзействы спыняюцца, а ўсе людзі, якія перадусім захварэлі, хутка папраўляюцца, “Так здарылася і з нашымі салдатамі, якія раней захварэлі”, — заключае аўтар пісьма”.

Бясконца наіўныя для нашага часу досведы Кальмэ, — адзначае апавядальнік, — пазбаўленыя, тым не менш, істэрычнага містыцызму, характэрнага для пазнейшага перыяду, іншым разам нават забаўныя, калі б не іх злавесныя высновы і вынікі, — толькі служаць доказам таго, што нястомны даследчык быў своеасаблівым рэалістам і матэрыялістам, хіба што толькі непазбежна абмежаваным у ведах.

Кальмэ не без гумару апісвае здарэнне ў старажытнай Варшаве, дзе ўпыром аказаўся ксёндз. “...Перад сваёй смерцю ён замовіў рымару аброць для каня, але памёр, не дачакаўшыся. У адну з начэй ён з’явіўся ў тым самым выглядзе, у якім быў пахаваны, пайшоў у стайню, сеў на каня і ва ўсіх на віду скіраваў да рымара. Таго дома не было, а жонка яго моцна спалохалася. Баба гучна паклікала мужа, і калі той прыбег, то псеўдаксёндз запатрабаваў у таго сваю аброць. “Але ж вы памерлі”, — праляпятаў рымар. “А вось я табе, пся крэў, пакажу, як я памёр!” — раўнуў упыр і так ляснуў таго поўху, што няшчасны рымар праз некалькі дзён сканаў”.

Я яшчэ доўга чытаў тэксты, потым старанна прагледзеў усё, што раней запісаў на камеру, перакінуў на флэшку, прадубліраваў і схаваў яе на старое месца, а запіс дубля пакінуў у блоке памяці. Вынікі задаволілі мяне. Яшчэ некалькі дзён і можна будзе адсюль ад’язджаць. Хоць, хутчэй за ўсё, гэта вырашыцца пасля высвятлення маіх адносін з Мойрай: таго, што яна скажа.

empty* * *empty

Неакрэсленае пачуццё вінаватасці раз-пораз падсвядома ўзнікала ўва мне, пакуль я не здагадаўся: справа ў тым, што я трэція суткі жыву нахлебнікам, па сутнасці, дармаедам, які нічога пакуль не зарабляе, а толькі спажывае. Усё гэта падштурхнула мяне на тое, каб неадкладна заняцца гаспадарчымі справамі, якіх, як я ўпэўніўся, назбіралася пры флігелі шмат.

На падворку я пачаў наводзіць парадак: старэйшы брат Мойры, як я ўжо ўспамінаў, раней загінуў на вайне, і трымаць дагледжаны хоць і куток у доме нават такой мэтанакіраванай жанчыне, як

Мойра, было цяжка. Дый ці магла якая там гаспадарка зацікавіць ссыльную? Я сумняваўся, а пакуль што нацягаў набытай дажджавой вады ў бак, дзеля надзейнасці адрамантаваў знешнюю электраправодку, і якраз узяўся прыстасоўваць на акно сетку ад жамяры, як аб’явілася гаспадыня.

Шчанё, якое ўвесь час круцілася каля мяне, пэўна, пазнала яе і клубком падкацілася ёй пад ногі.

“Барбі звалі ляльку, якую мне ў дзяцінстве ахвяравала бабуля, — патлумачыла Мойра і пры-лашчыла шчаня. — Быццам калісьці лялька на гэтае прозвішча была папулярная ва ўсім свеце. Бабуля казала, што яна гуляла з ёй яшчэ напрыканцы мінулага стагоддзя”.

Я адказаў, што сабачае імя гучыць прыстойна і цалкам задаволены такім яе рашэннем.

“Бачу, знайшоў сабе занятак па гаспадарцы, але ён, калі шчыра, табе толькі замінае. А як жа до-каз?”

Я коратка расказаў пра тое, што адбываецца ў бараку і што ноччу — сёння ці заўтра — усё і павінна вырашыцца.

“Дарэчы, — дадаў я, — на плошчы і ў іншых месцах я бачыў налепкі. Па-мойму, ты ведаеш, хто іх піша”.

“Мяркую, што не мы з табой”.

Я падышоў усутыч і абняў жанчыну. Нашыя напаўаголеныя целы змежаваліся. Ад Мойры пахла спёкай і цэхам, адкуль яна вярнулася з працы. Жаданне, тым не менш, адразу ўзнікала ўва мне, але жанчына адхінулася.

“Назапасіў шмат вады, — сказала яна, усміхнуўшыся, — а я вельмі стамілася. Пазычу колькі і зраблю сабе душ”.

“Запаслівы лепш за багатага”.

“У цябе нямала добрых якасцей, Берташ”.

Яна сказала гэта задумліва, нібы паглыбіўшыся ў сябе, быццам яе нешта непакоіла.

“Паслухай, Мойра, — павагаўшыся, пачаў я, але даволі рашуча. — Я не настолькі наіўны чала-век, каб паверыць у тое, што ты з Платонам наведвала ў мінулы раз Мегаполіс проста за кампанію”.

“І што далей?”

“Упэўнены — ты таксама, кім быў і ён — чалец экстрэмальнай суполкі. Я не ведаю вашых за-думак па ліквідацыі таго былога дзяржаўнага клапа — Ёхана Цынка, але, мяркую, Платон проста не захацеў падвесці цябе пад небяспеку. Магчыма, ён адчуваў да цябе вялікі сантымент, а можа, і нешта нашмат большае, а ў іншым варыянце — лічыў, быццам здолее без асаблівых праблем выканаць задуманае самастойна. Я вяду да таго, што нам пажадана заняцца нечым больш вартым — збіраннем доказаў, толькі якія, цалкам верагодна, і нішто іншае — пахіснуць сістэму хлусні, у якой мы цяпер існуем. Мне б варта прасачыць свой шлях проста, адкрытымі вачыма, свабодным ад блытаных і тупіковых намераў. Не хачу быць банальным, але жыццё настолькі кароткае і ў сваёй большасці пазбаўленае сэнсу, што, па-мойму, моцна бракуе, каб за яго чапляцца. Вядома, лепш жыць, чым памерці, але жыць сляпым, як большасць у нашым гноеадстойніку — гэта ганьба. Шукаць ісціну — самы прыстойны для мяне занятак”, — некалькі рытарычна выціснуў я з сябе цэлы маналог.

“Ты ж бачыў зусім нядаўна Платона, — перапыніла мяне Мой-

ра. — Ён быў моцны, здаровы і смелы, а вось цяпер яго няма, толькі недзе засталася жменя абгарэлых касцей. Спытаеш, можна яго параўнаць з тымі, каго ён знішчыў? Які сэнс, маўляў, што памрэ чарговы дзяржклоп і яго месца адразу зойме такі ж самы, бо іх процьма? Але сэнс ёсць. Гэта страх. Усё ў гісторыі выра-шалася праз яго”.

“Мы заробім грошай і з’ездзем адсюль: ты і я”.

“Ты ўжо вызначыў маршрут? А як жа мае аднадумцы, якія тут застануцца? І ўрэшце, ты ўпэўнены, што ў свеце ёсць месца, дзе няма гною?”

Я ледзь не сілай пасадзіў яе ў крэсла і нейкі час хадзіў, думаючы пра тое, як яе хутчэй пераканаць, потым пачаў гаварыць пра мясцовую антропафагію, гарбузагаловых, небяспеку хадзіць адной і не толькі ў іншых кварталах. Хоць тут і нядаўна, казаў я, але бачу, што робіцца ў паселішчы, і не толькі пад покрывам ночы. А можа — ўрэшце прарвало мяне, ты не ў стане выбраць паміж мной і мастаком Юліусам, які распісвае храм?

“Супакойся. Я не збіраюся жыць з вамі двума, — сказала Мойра. — пайду і ўсё яму скажу, як толькі ён скончыць сваю працу”.

“Скажаш, што?” “Што Платона няма і што ты заняў яго месца”.

Я знерухомеў і нейкі час абдумваў пачутае, а потым з таемным задавальненнем сказаў: “Ты прымусіш яго пакутаваць”.

“Ён стрывае. Тым больш, што я для яго не галоўнае, бо ён апантаны сваёй працай, і толькі”.

Я занёс у пакой вады, выліў яе ў ёмістасць на сцяне за шырмай з цыраты (гэта была самаробная душавая), зверху вісеў прыстасаваны распыляльнік, а стокавая гумавая трубка вяла на падворак, дзе была яма, і запрасіў Мойру прыняць душ. Спёка не адыходзіла, лёгкім маім не хапала кіслароду. Мухі больш не заляталі праз акно, але ў флігелі іх было шмат, і я вырашыў, што заўтра варта пазбавіцца ад іх, і як мага хутчэй.

Мойра, не саромячыся, распранулася і адкруціла ваду.

“Як добра, — данеслася з-за цыраты. — Хадзі сюды, Берташ.

Мы ж ужо бачыліся, хіба не так?”

Я скінуў кашулю, шорты і стаў з ёй побач. Вада лілася на нас, а з ёй прыйшла доўгачаканая прахалода, я абняў жанчыну і насуперак усяму адчуў, што шчаслівы.