Паплавы

— Мы ж бралі абавязацельствы не па сярэдніх надоях, а па надоях ад кожнай каровы.

— Хлусіць вучыш, замест таго, каб працаваць.

Дзяжэвіч абзываў дзяўчат «курынымі галовамі» і ўцякаў далей ад іх.

Дзяўчаты прасілі Веру памагчы адсталым. Вера падоўгу гутарыла з Матронай Башукевіч. Тая слухала яе ўважліва, выконвала ўсе парады, але ад гэтага малака ў кароў не прыбаўлялася. Тады аднаго разу Вера ўвесь дзень правяла на ферме, прасачыла за тым, як Матрона доіць кароў, і здзівілася: малака прыбавілася. Потым надоі зноў знізіліся. Матрона растлумачыла гэта проста.

— Ад вока ўсё. Каровы дурное вока не любяць. А гэта Шумейкава ўвесь час мне зайздросціла, вось вам і прычына.

— Што вы, Матрона Максімаўна... Дурное вока — выдумка. Вы ўжо лепей пастарайцеся. Нядаўна Ліпанава казала, што ў «Прагрэсе» вось-вось нас абгоняць.

— Добра, — паабяцала Матрона, — пастараюся, шануючы вас. Падабаецеся вы мне, ну вось слоў няма як!.. Наведаліся б калі-небудзь да нас. Стары мой ужо надоечы пытаўся, чаму вы не заходзіце. Ён жа на вучоныя размовы ласы. Ды і з сынам пазнаёміць вас хачу. Хоць вы ўжо можа і знаёмыя.

— Так, ведаю. Сустракалася аднойчы.

— Ну, вось бачыце. А малако, дасць бог, прыбавіцца. Мае кароўкі перад ацёлам болей даюць.

Вера паабяцала зайсці, але ўсё не было часу. Яна арганізавала заатэхнічныя курсы ў кожнай брыгадзе, і цяпер работы хапала. А тут даводзілася яшчэ ездзіць па калгасных справах, даставаць насенне траў. I ўсё ж яна зайшла б да гэтых прыветлівых людзей, каб не здарыўся той выпадак.

Неяк Вера затрымалася ў глінішчанскай брыгадзе і на закружскую ферму прышла тады, калі дзяўчаты закончылі ўжо даіць кароў. Яшчэ за паўкіламетра да фермы пачула яна іх песні і была вырашыла, не заходзячы ў хлеў, пайсці дадому. Але нешта ўладна цягнула яе на ферму. Ноч была цёмная, пахмурная. Толькі непадалёк ад хлява яна ўбачыла, як з дзвярэй вылузнулася чыясьці постаць. «Можа вартаўнік?»— падумала яна. Наддаўшы кроку, яна пайшла напярэймы. Чалавек нёс штосьці беласатае і доўгае. Яшчэ нічога не падазраючы, яна параўнялася з ім і адразу пазнала Дземідзенку.

— Адкуль гэта вы, Анатоль Сцяпанавіч? — запыталася яна, і ёй здалося, што Дземідзенка ўздрыгнуў. — Можа з фермы? Там ужо нікога няма?

— Даўно ўжо нікога няма.

Дземідзенка спорна адмерваў крокі. Вера трухала побач.

— А я вось затрымалася ў Глінішчах. Хацела пацікавіцца надоямі.

— Стараецеся, а карысць будзе адна. У нас чалавека не шануюць.

— А вы адкуль ідзяцё? — запыталася Вера.

— Хадзіў у Загор’е. Ды вось абцямнеў.

Здрадлівы халадок падкраўся пад самае Верына сэрца. «Злодзей. Гэта ж яны з Матронай крадуць малако. Таму і надоі ў яе кароў малыя. Што ж рабіць?» — пакутліва думала Вера.

— Ну, мне сюды, — сказаў Дземідзенка і хацеў ужо звярнуць на бакавую сцежку.

Недзе ўдалечыні пачуліся галасы.

— Я вось што хацела ў вас запытаць, — Вера пакутліва прыдумвала, як затрымаць Дземідзенку. Яны былі ўжо ля самай вёскі, і цяпер Вера не баялася. Ды і недзе побач ішлі людзі. — Ці не параіце вы мне кватэру. Ведаеце, у Шумейкі надта ўжо цесна.

Яна спынілася. Адчувала, што Дземідзенка страшэнна нервуецца, і неяк была рада гэтаму.

— Абавязкова пашукаю, — сказаў ён і зноў хацеў пайсці.

Тады Вера, неяк адразу асмялеўшы, дакранулася да бітона.

— Што вы несяцё?

Дземідзенка скалануўся. Потым зашаптаў:

— Пасынак усё: дастань самагонкі. Такі ўжо, скажу вам, латруга: не паспее падняцца з пасцелі — падавай гарэлку.

— Хлусіце вы. Гэта малако крадзенае.

Дземідзенка соп. Недзе ўжо зусім блізка было чутно, як размаўляюць два чалавекі. Вера на ўсялякі выпадак адступіла крокі два назад.

— Што вы, што вы?!. Якое малако... Гарэлка.

— Пакажыце.

Дземідзенка хацеў пайсці. Ён зрабіў крок, але Вера спыніла яго.

— Я крычаць буду.

— Дачушка, навошта?.. Свае людзі, для цябе ж і стараюся.

Вера, ашаломленая, прыціснула да грудзей рукі:

— Як жа так...

— Я даўно ведаў, што ты мая дачка. Заўтра я табе ўсё, усё раскажу. Жызня праклятая, вось на што скіравала...

Ёй здалося, што ён плача.

— Няпраўда! — крыкнула Вера.

— Хто там гэта? — пачула яна знаёмы голас Ліпанавай.

— Маўчы, не адгукайся, — Дземідзенка ўхапіў яе за руку, моцна сціснуў.

Не памятаючы як, хутчэй ад страху, яна крыкнула:

— Сюды, Тамара Аляксандраўна!

Дземідзенка штурхнуў яе, кінуўся ўцякаць. Калі да яе падбеглі Макар Башукевіч і Ліпанава, дык доўга не маглі дабіцца, у чым справа.

Вера плакала наўзрыд, захліпаючыся слязьмі, і толькі вымаўляла адно і тое ж:

— Я ведала... ведала... ведала...

***

Следчы дакапаўся да ўсяго: сабраў усю Дземідзенкаву пісаніну, у якой ён спрабаваў ашальмавадь сумленных людзей. Былі ў яго і тыя пісьмы, якія пасылаў ён за чужым подпісам. Але даказаць крадзёж малака не ўдалося.

На ўсё жыццё запомнілася Веры тое апошняе спатканне з бацькам. Ён сядзеў насупраць яе, глядзеў некуды ўбок з выразам зняважанага праведніка. Вера, чырванеючы ад сораму, расказвала пра тое, як злавіла яго з бітонам, поўным малака. Дземідзенка раптам перапыніў яе цяжкім уздыхам:

— Э-эх-х, дочанька... Ну, раззлавалася на мяне, што некалі кінуў тваю маці. Але навошта так злосна тапіць мяне. Усё ж я твой бацька, а ты так бессаромна хлусіш...

Гаворачы гэта, ён пазіраў на яе з невыказным сумам і такімі шчырымі чыстымі вачыма, што Веры здалося на імгненне: можа яна сапраўды памылілася? Яна не вытрымала яго позірку, адвяла вочы і ўжо са злосцю, цвёрда адрэзала:

— Які вы мне бацька...

У Закружжы першы сустрэў яе Макар Башукевіч. Абодвум было няёмка. Макар адразу ж пачаў калупаць наском бота зямлю. Вера церабіла пуховы шалік. Яны маглі разысціся, не сказаўшы адзін другому ні слова, бо сустракаліся ўсяго трэці раз, але нешта прыцягвала іх.

— Засудзяць яго? — нарэшце запытаўся Макар.

— А вам шкада?

— Маці шкада... А можа і не. Сорамна надта.

— Думаеце, мне лягчэй? Праз столькі гадоў знайшла бацьку... I... лепш бы не знаходзіла.

— Так як мне лепей было не ехаць. Хацеў было на цаліну махнуць. Напісаў дамоў, маці ў слёзы. Як ні кажы — маці. Паехаў. I вось маеш... Трэба было адразу адсюль уцячы.

— А куды вы хацелі паехаць?

— Сам нават не ведаю. Проста моташна было. Хоць у вір галавой.

— А якая ў вас спецыяльнасць?

— Перад арміяй дзевяць класаў закончыў. У калгасе да самага прызыву пасаду займаў — хто куды пашле. Чулі пра такую? У арміі зенітчыкам быў. Наводчык. Спецыяльнасць, так сказаць, сугуба вайсковая, да мірных мэт ніякага дачынення не мае.

— Дык куды вы паедзеце? — паспачувала Вера. — Я вось таксама спрабавала ўцякаць. А потым падумала і вярнулася. Заставайцеся тут.

— Гэта праўда, — згадзіўся Макар. — Уцякаць цяпер не выпадае. Ліпанава раіла ферму на сябе ўзяць.

Размова аб агульным горы неяк зблізіла іх. Яны развіталіся. моцна паціснуўшы адзін другому рукі, быццам заключылі маўклівы дагавор на ўзаемную падтрымку.

XIII

Канчаўся адлёт жураўлёў, а разам з імі і пагодлівае бабіна лета з яго белымі туманамі, павуцінай на іржышчы і барвовай квеценню лісцяў.

3 раніцы яшчэ ярка свяціла сонца, але пад поўдзень набягалі чорныя хмары, секлі зямлю касымі золкімі дажджамі. 3 іх палону часам вырывалася халаднаватае бліскучае сонца.

Некалькі дзён дождж то надціхаў, то зноў самотна шумеў у голлі, шамацеў у апалым лісці, дробным шротам стукаў у шыбы. Зямля набрыняла вадой, разбухла, як перастаялае цеста. Уздулася, зашумела ў чаротах і лозах Пітамка, нібы пагражала затапіць усё наваколле. Глуха і самотна было ў полі. Уся работа перанеслася на такі, на фермы. Кароў ужо амаль не выганялі. Кармілі батоўем, атавай канюшыны, буракамі, бульбай. Сена бераглі: хто яго ведае, якая там будзе зіма — раптам доўгая, тады корму не хопіць. Дзяўчаты беражліва і толькі па Верынаму загаду выдаткоўвалі кармы. Але надоі не толькі не паменшыліся, а нават павялічыліся. Вера тлумачыла гэта тым, што догляд цяпер праводзіўся па строгаму распарадку. Цяпер ужо кожнаму было відаць, што абавязацельствы будуць выкананы раней прадугледжанага тэрміну. Затрымка была пакуль за дзесяткам кароў, якіх даіла раней Матрона Башукевіч. Але цяпер, калі яе замяніла Ева, надоі адразу павялічыліся, бо, увогуле, гэты дзесятак кароў быў найлепшы з усёй фермы.

I вось настаў той дзень, калі ўчотчыца Феня Крушаль аб’явіла, што кожная даярка выканала абавязацельствы.

Было гэта ўранку. Скрозь невялікія вокны цадзілася скупое шэрае святло. Дождж гулка стукаў па даху. Але дзяўчаты не чулі яго. Перш за ўсё яны кінуліся да Евы, падхапілі яе на рукі, пачалі гушкаць, быццам яна была самай галоўнай віноўніцай урачыстасці. Ева высока ўзлятала пад столь і ўвесь час крычала:

— Ой, дзяўчаты, пусціце!.. Ну, што вы, архаісткі, робіце!

Яе яшчэ раз падкінулі і шпурнулі на кучу капусных лісцяў.

— Зіну, Зіну цяпер.

— Давайце Зіну, яна лёгкая.

— Веру Антонаўну! — крыкнула Ніна, і дзесятак рук падхапіў Веру. Не паспела яна апамятацца, як ужо ляцела ўверх.

Затым падкідалі другіх, нават хацелі і Аксінню Пляскач, але яна, узяўшы паплавок ад малакамера, прыгразіла:

— Майце, дзеўкі, на ўвазе, калі хто падыдзе, дык так і засвячу цераз лоб.

Канькоў яшчэ здалёк пачуў лямант і віск, падумаў, ці не здарылася што на ферме? Ен было пусціўся подбегам, але як толькі пачуў рогат, здагадаўся, што дзяўчаты блазнуюць. У хляве, здавалася, было цемнавата. Канькоў спыніўся ў дзвярах і тут яго апанавалі дзяўчаты.

— Гушкаць старшыню!..

— Цукеркі прынеслі?

— Віншую, дзяўчаты, з перамогай і ад імя ўсяго праўлення і асабіста ад сябе выношу шчырую падзяку, — ён пачаў паціскаць дзяўчатам рукі.

Яны, прыціхлыя, нясмела жартавалі:

— Скупаваты старшыня.

— Думае, так абыдзецца...

— Хоць бы граматы далі.

— Пакуль граматы, а чырвоны куток патрэбны.

— Радыё ніколі не чуем.

— Хіба пяць рублёў за адну кропку шкада.

— Усё, дзяўчаты, будзе: і радыё, і святло, і прэміі, думаю, будуць. Не адразу толькі. Адно скажу, што перамогу вы атрымалі надзвычай вялікую. Заўтра мітынг правядзем, запалім на ферме чырвоную зорку. Ну, яшчэ наконт таго-сяго падумаем. А цяпер давайце рапарт у райком напішам.

Рапарт Канькоў павёз сам. Хацелася пабачыць Тамару, бо за гэтыя дні надта засумаваў па ёй.

Пад’ехаўшы да самага ганка, Канькоў спыніў матацыкл, зірнуў у акно, але Тамары не ўбачыў. Ёкнула ў сэрцы: няўжо няма? Але Тамара была і, відаць, чакала яго. Яна стаяла збоч стала, камячыла нейкую старую ўжо газету.

— Не чакала? — яшчэ з парога запытаўся Канькоў.

Яна паглядзела на яго з дакорам: навошта пытацца, вядома, чакала, і не толькі сёння, а з дня на дзень.

Яны падалі адзін аднаму рукі, быццам далёкія, затрымалі іх у моцным поціску. Канькоў азірнуўся на дзверы. Тамара ўсміхнулася ледзь улоўнай усмешкай.

— А я да цябе з рапартам. Вось глядзі!..

Яна ўзяла рапарт, палажыла яго на стол.

— Я цябе так чакала, Вася. Увесь час думала.

— Я таксама, — ён абняў яе за плечы.

Тамара страсянула галавой, быццам адганяла ад сябе нешта надакучлівае, адышлася, села ў крэсла, узяла рапарт, пачала чытаць.

— Малайцы, дзяўчаты. Што я табе казала: такія горы перавярнуць могуць.

— Ды я з табой і не спрачаўся.

— Трэба зараз жа Сяльчонку сказаць.

Па лесвіцы яны падняліся на другі паверх. Сяльчонак ужо чакаў іх. Убачыўшы Канькова, усміхнуўся.

— Здагадваюся, чаго прышлі.

Яны крыху збянтэжыліся. Тамара пастаралася хутчэй расказаць пра перамогу закружцаў. Сяльчонак хадзіў па пакоі, заклаўшы за спіну рукі.

— Малайцы, чэснае слова, героі. На шырокую дарогу выходзім. Падтрымаць бы іх, — сказаў Сяльчонак, як толькі Тамара закончыла гаварыць.

— Абавязкова, — падхапіла Тамара.

— На заўтра мітынг намецілі, — паведаміў Канькоў.

— Сам выступлю. Потым правядзем раённы злёт. Людзі павінны ведаць сваіх герояў.

— Райком камсамола будзе прасіць ЦК аб узнагароджанні даярак граматамі, — сказала Ліпанава.

— Добра. А ў калгасе ёсць сродкі, каб прэміраваць людзей? Каб памяць была...

— Знойдзем.

— Вось так, мае сябры, пачынаюцца вялікія справы. Трэба іх толькі падтрымлівадь, не даваць патухнуць таму агеньчыку спаборніцтва, які разгарэўся ў нашым раёне. Сёлета надаілі па паўтары тысячы, налета — па дзве, потым — па тры, чатыры. Уздымем жывёлагадоўлю, птушкагадоўлю, палепшым паплавы, павысім ураджаі...

У кабінет, не стукаючыся, увайшоў пятроўскі старшыня. Убачыўшы Канькова, ён крыху разгубіўся, потым падбег да Сяльчонка, паціснуў руку, пасля ўжо прывітаўся з Ліпанавай і з Каньковым.

— Ну, як справы, рэдактар, — падміргнуў ён. — Можа буксірчык патрэбен? Пазычу.

— Ад таварыскай дапамогі не адмаўляемся, — адказаў Канькоў.

Тады старшыня палез за пазуху, выцягнуў аркуш паперы, складзены ў чатыры столкі.

— Дык вось, дарагія таварышы, надаілі ўжо мы па паўтары тысячы літраў малака і, каб не было ніякіх размоў пасля, прашу прыехаць на ўрачыстасць і на ўласныя вочы пераканацца. Бо як ёсць мы першыя ў раёне, дык могуць быць усялякія размовы.

Ён і не заўважыў, што ўсе ўсміхаюцца, палажыў паперу на стол і толькі тады адчуў, што нешта здарылася.

— Крыху запазніўся, — развёў рукамі Сяльчонак, — але віншую ад шчырага сэрца. У нас не марафонскі бег — секунды лічыць не будзем. I ўсё ж першынство належыць «Маяку». Табе можна было б даць і дзве тысячы літраў, бо справы ў цябе лепш ішлі.

— I дамо. Толькі не веру я ім.

— Табе паверылі, а чаму ім нельга верыць.

Пятроўскі старшыня раптам стукнуў па мокрых полах паліто.

— Не, ты скажы, калі ласка, мог жа я яшчэ ўчора рапартаваць, дык машыну не захацеў у горад гнаць дзеля гэтага.

Усе засмяяліся. Гэта было падобна на праўду.

Дамовіўшыся пра заўтрашні мітынг, Канькоў і Ліпанава вышлі.

— Ці абедаў ты хоць? — запыталася Тамара.

— Учора, здаецца, абедаў.

У Тамары балюча заныла сэрца.

— Тады пойдзем да мяне.

Яна апранула паліто, вышла следам за ім. Канькоў ужо завёў матацыкл.

— Дык як жа будзе далей? — гадзінай пазней запытаўся ў Ліпанавай Канькоў.

Яна абняла яго, моцна прытулілася да грудзей.

— Няўжо вось так усё жыццё: кароткія сустрэчы і доўгія расстанні?

Тамара прытулілася яшчэ мацней.

— Не магу я, Вася, райком кінуць. Як падумаю, што ў пастанове запішуць: вызваліць па сямейных абставінах, дык горка робіцца.

— Сумна без цябе і цяжка.

— А мне, думаеш, лёгка? Ну, хоць з год яшчэ папрацую, да наступнай канферэнцыі. Добра, Вася?

Яны доўга сядзелі,

— Трэба ехаць, — нарэшце сказаў Канькоў.

— Хутка вельмі час прабег.

— Так. Непрыкметна.

— Заўтра я да цябе прыеду.

Яны яшчэ доўга-доўга развітваліся.

А назаўтра ў калгасным клубе Канькоў уручаў прэміі даяркам. Першай па спісу была Зіна Асташка. Саромячыся, Зіна спачатку не хацела падымацца на сцэну, але яе ўсцягнулі туды за рукі. Яна стаяла збянтэжаная, усхваляваная.

— Зіна Асташка, — пачаў Канькоў, — першая на сённяшні дзень даярка ў нашым калгасе. Яна ўжо надаіла ў сярэднім дзве тысячы трыста літраў малака. Кожная карова, якую доіць Зіна, дала не менш двух тысяч літраў малака. Зіну калгас прэміруе бібліятэкай.

Лёнька Зайчык паклаў на стол тры вялізныя стусы кніг, перавязаныя шпагатам. Зіна разгублена пазірала на іх, не ведаючы, як іх панесці.

— Я табе памагу, — шапнуў ён Зіне і, захапіўшы два стусы, панёс у залу.

— Глядзі, адразу ў памочнікі.

— Зіна, віншуем.

— Трымайся, Зіна!

— Пакажы кнігі! — шумелі ў зале.

Ніна Шумейка доўга трымала, прыціснуўшы да грудзей, прыёмнік, хацела нешта сказаць, потым паціху пайшла на сваё месца. Там яе сустрэла бабуля, падхапіла прыёмнік, паставіла на лаўку побач з сабой і раптам расплакалася.

Апошняя атрымлівала прэмію Вера Алексіч. Канькоў, купляючы прэміі, ніяк не мог прыдумаць, што лепей было б паднесці заатэхніку. Абышоўшы абодва магазіны, спыніў свой выбар на вазе. «Дзяўчына, — думаў ён, — кветкі паставіць». Вера сядзела ў прэзідыуме, моцна апладзіравала кожнай з даярак. А калі Канькоў назваў яе прозвішча, дык нават не паверыла. А ёй за што?

ГІрымаючы вазу, перачакала, пакуль надціх шум.

— Дарагія таварышы мае, — пачала яна крыху дрыжачым голасам. — Я разумею, што ваша прэмія — гэта аванс за тую работу, якую я павінна яшчэ зрабіць. I я ўсё зраблю для таго, каб апраўдаць вашы спадзяванні. Я бясконца шчаслівая сёння. Здабыць гэтае. шчасце дапамаглі мне вы, таварышы.

Многія не зразумелі, пра што гаворыць заатэхнік. Але Ліпанава зразумела ўсё. Яна падышла да яе, моўчкі паціснула руку.

XIV

Цемра здавалася непрагляднай. Ісці было цяжка: ногі ўвесь час траплялі ў нейкія яміны і выбоіны, пад імі ледзь угадвалася дарога. Халодны лівень хутка пранёсся, адразу ўсё сціхла, толькі шапацеў дробны дождж. Ён то надціхаў, то зноў сыпаў, часты і спорны.

Яшчэ раз трапіўшы ў каляіну, Макар спыніўся на абочыне дарогі. Недзе побач, на другім баку, ішла Вера. Яе не было відаць, толькі чулася, як чоўкае пад нагамі гразь.

— Пачакайце, закуру, — сказаў у цемру Макар. — Пагрэюся. Наліло за каўнер, аж дрыжыкі бяруць.

Вера спынілася: больш не чуваць было яе асцярожных крокаў. Яна стаяла недзе побач, і Макар яскрава ўяўляў, якая яна прамоклая.

Дождж гулка шуршэў у голлі лесу. Самотна і глуха шумелі яліны. Макар дастаў папяросу, запалкі, павярнуўся спіной супраць ветру.

— Што я рабіла б, каб не вы? — скрозь шум ветру пачуў Макар Верын голас.

Макар шаркнуў запалкай, галоўка з трэскам адляцела, пакінуўшы ў цемрачы чырвоны след. Прыкурыў ён толькі ад трэцяй, але запалку не кінуў, а, пакуль яна стухла, грэў азяблыя рукі. Жаўтаватае цяпельца асвятляла яго твар, вузкі і доўгі.

— А я чамусьці люблю вось такое надвор’е, — азваўся Макар і перайшоў на другі бок дарогі:—Дождж, вецер, а ты ідзеш сабе насустрач і адчуваеш, як сілай наліваецца ўсё цела. Моц сваю чуеш. А калі прыгравае, дык спаць хочацца.

— Яно так і ў жыцці, — адказала Вера. — Хоць, шчыра кажучы, я не вельмі паважала жыццёвую калатнечу. Мне ўвесь час думалася, што жыццё павінна быць роўным, як поплаў. Аж не, яго пражыць, не поле перайсці.

Вера змоўкла. Нейкі час кожны абдумваў сваё, важнае, што абавязкова трэба было вырашыць.

Дарога пасушэла. Пад нагамі цяпер быў спрасаванц дажджом пясок. Макар прыгнуўся: у двух кроках ледзь прыкметна відаць была рэчка. На яе шэрані цьмяна маляваўся лазовы куст, але кладкі не было відаць. Узяўшыся за лазіну, Макар пашукаў нагой кладку — няма. Нагнуўся, пашукаў рукой — кладкі нідзе не было.

— Нейкі дурань скінуў, — з незахаванай злосцю сказаў ён. — Каб злавіў, дык адарваў бы вушы.

— Трэба масток зрабіць.

— Дык вось жа кажуць, што непатрэбны. Гэта ж старая дарога. На новай — вунь які мост зрабілі, а тут кладка.

— Але ж і тут людзі ходзяць.

— Ходзяць, — Макар пайшоў уніз па рацэ. Вера паціху крочыла за ім. Спачатку яна не разумела намеру Макара, потым успомніла, што ніжэй па рацэ бачыла брод. I сапраўды, там быў вельмі адхонны бераг: відаць, яго разбілі коламі на працягу многіх гадоў.

Макар падышоў да самай вады, зняў боты, звязаў іх за вушкі раменьчыкам, высока падкасаў штаны. Пясок быў мокры і вельмі халодны, аж пякло ў ступні. Макар неахвотна ступіў у раку.

Вера стаяла ў нерашучасці. Што ёй рабіць? Таксама скідаць туфлі і панчохі? Вера зняла боцікі, засталася ў падношаных туфлях. Парашыла пераходзіць раку ў іх: усё роўна прамокла да ніткі.

Макар тым часам таксама вырашаў немалаважную праблему: што яму рабіць? Як чалавек бывалы, ён разумеў, што павінен памагчы дзяўчыне перабрацца на той бераг. Але як? Перанесці? Толькі раптам яна як-небудзь па-свойму і няправільна ўспрыме яго прапанову? Макар патупаў на месцы, яшчэ раз баўтануў нагой насупраць плыні. Вера падышла да яго, спынілася ў нерашучасці. Гэта падбадзёрыла Макара.

— Я вас перанясу, — прапанаваў ён. — Тут, ведаеце, каўдобін многа, ды і вада халодная.

— Не, не, я сама, — запратэставала Вера. Але ў яе голасе не адчувалася рашучасці.

— Ды чаго вы сароміцеся? Вось вазьміце мае боты...

— Вам цяжка будзе, — зноў запярэчыла Вера, але боты ўзяла.

Макар крыху прыгнуўся, каб дзяўчыне лягчэй было абхапіць яго за шыю.

- Сапраўды, я лепш бы сама, — марудзіла Вера.

— Хутчэй вы, а то холадна стаяць, — нецярпліва загадаў Макар.

Вера моцна абхапіла яго за шыю. Макар прыўзняўся, і Вера павісла ў паветры. Макар паволі пайшоў. Верыны рукі балюча сціскалі шыю, заміналі дыханню, ісці было цяжка, але Макар ужо нічога не адчуваў, апрача цёплага, казытлівага яе дыхання над сваім вухам.

На самай сярэдзіне было глыбакавата, Вера войкнула — яе падкурчаныя ногі крануліся вады. Макар ледзьве ўстаяў на нагах. Затое пайшоў шпарчэй.

На тым беразе Макар сеў на траву, старанна абкруціў анучы, нацягнуў боты.

— Вазьміце мой шалік, ён — шарсцяны, — Вера зняла з шыі шалік, падала Макару.

Ён адхіліў яе рукі.

— Ды вы змерзлі. Я прывычны. У арміі яшчэ і не так даводзілася.

Але яна прымусіла яго ўзяць шалік. Ён быў мяккі і цёплы, быццам захаваў яшчэ яе цяпло.

Віднела. Вецер разарваў хмары, і ў бяздонні неба замігацелі зоркі. Дождж зусім перастаў, але ўсё яшчэ з дрэў церушыўся дажджавы пыл. Яны ішлі поруч, трымаючыся за рукі. Макар асцярожна саграваў яе руку ў сваёй. Яны выбраліся на гару. Неба зусім праяснілася, і тады аднекуль з-за хмар в'ыглянуў на небе маладзік, крывенькі, як серп. Вакол яго мігцелі мільярды зорак, чыстых і светлых, нібы абмытых дажджом.

— А вунь і нашая зорка відаць, — паказаў Макар рукой у бок Закружжа.

— Так, зорка, і яна кліча працаваць, — адказала Вера.

Усё гэтак жа трымаючыся за рукі, яны ішлі, не зважаючы ўжо на дарогу, гразь і холад.