Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko

IST-sufiksoj en §38.2.24.

Ĉu enkonduki novajn afiksojn?

Multaj Esperantistoj pensas, ke afiksoj estas la plej bona parto de Esperanto.

Tial ili volas krei pli da afiksoj. “Ju pli multaj afiksoj, des pli bona Esper-

anto.” La boneco de la Esperanta vortfarado tamen ne troviĝas en la afiksa

sistemo, sed ĝenerale en la eblo libere krei kunmetitajn vortojn. Tion oni

faras ne nur per afiksoj, sed ankaŭ per kunmetado de ordinaraj radikoj kaj

vortetoj.

Ordinarajn radikojn oni uzas en la vortfarado laŭ ĝeneralaj principoj, kiuj

estas tiel facilaj, ke plej multaj lernolibroj eĉ ne klarigas ilin. Oni lernas tian

vortfaradon precipe el praktikaj ekzemploj.

La afiksojn oni devas tamen aparte lerni. Por ĉiu (vera) afikso oni devas ek-

scii, kiel uzi ĝin. Tial la lernolibroj ilin zorge klarigas.

La oficialaj afiksoj funkcias bonege kaj estas tre utilaj en Esperanto, ĉar ĉiuj

jam kiel komencantoj lernas ilin. Novaj afiksoj tamen ne estas troveblaj en

la lernolibroj, kaj oni apenaŭ havas okazon ekscii, kiel uzi ilin.

Novaj ordinaraj radikoj facile eniras en la lingvon, ĉar por ili ne validas

specialaj reguloj, sed novaj afiksoj malofte sukcesas hejmiĝi en Esperanto.

Se oni sentas, ke necesas nova radiko, oni do prefere enkonduku ĝin ne kiel

afikson, sed kiel ordinaran radikon, kiun ĉiuj povas facile uzi laŭ la bazaj

vortfaraj principoj.

Iuj novaj afiksoj renkontas problemojn, ĉar ili kolizias kun jam ekzistantaj

vortoj. Tiaj novaĵoj estas normale tre evitindaj.

La ĉi-antaŭaj avertoj tamen ne signifas, ke oni malpermesu ĉiajn ajn novajn

afiksojn. Se nova afikso vere estas bezonata, kaj funkcias bone, tiam ĝi ja

povas esti akceptata. Multaj neoficialaj fakaj afiksoj funkcias tute bone, kaj

oni uzu ilin libere sur iliaj apartaj uzokampoj.

§39

663

Neoficialaj afiksoj

39.1. Neoficialaj sufiksoj

39.1.1. AB°

“Fiksita instalaĵo”. Nur eksperimente uzata por diversaj instalaĵoj: trinki →

*trinkabo* = “trinkakvoĵetilo, trinkŝprucilo”, ellasi → *ellasabo* = “neces-

eja seĝo”. (AB devenas de la nekunmetita vorto lavabo = “lavpelvo fiksita al

muro”.) AB estas evitenda. Por esti komprenata oni uzu esprimojn kiel trink-

ilo, trinkfontano, necesejo, neceseja seĝo, necesseĝo k.t.p. (Kaj anstataŭ

lavabo sufiĉas ofte lavujo.)

39.1.2. AC

Ekssufikso en multaj nomoj de plantfamilioj: kompozitacoj, labiacoj,

kruciferacoj.

Vera sufikso

“Plantfamilio”. Uzata en botaniko post la tipa membro de la familio: rozo →

rozacoj = “la familio de rozosimilaj floroj”, ulmo → ulmacoj = “la familio

de ulmosimilaj arboj”. Oni uzu AC nur laŭ la internaciaj botanikaj nomreg-

uloj. Komparu kun AL (§39.1.3), E (§39.1.7), ED (§39.1.8), EN (§39.1.9)

kaj OID (§39.1.24).

39.1.3. AL

Ekssufikso en multegaj radikoj kun plej diversaj signifoj: normala, formala,

originala, kriminala, speciala, sociala, materialo, vokalo, signalo, generalo, centralo.

Vera sufikso

1. “Plantordo”. Uzata en botaniko post la plej tipa membro de la ordo: rozo

→ rozaloj = “la ordo de rozosimilaj plantoj”, poligono → poligonaloj, ork-

ido → orkidaloj. Oni uzu AL nur laŭ la internaciaj botanikaj nomreguloj.

Komparu kun AC (§39.1.2), E (§39.1.7), ED (§39.1.8), EN (§39.1.9) kaj

OID (§39.1.24).

2. “Osto”. Evitinda anatomia sufikso: nazo → *nazalo*, femuro →

*femuralo*. Uzu OST anstataŭe: nazosto, femurosto k.t.p.

3. “Rilata, apartena”. Oni proponis uzi AL por krei el ecaj radikoj A-vortojn

kun rilata signifo: varmo → *varmala* = “rilata al varmo, temanta pri

varmo” ( varma = “kun multe da varmo”); sano → *sanala* = “rilata al

sano, apartena al sano” ( sana = “havanta sanon”). Tiu propono neniam re-

aliĝis en la lingvo. Oni esprimu tiajn signifojn per plurvortaĵoj: pri varmo,

de varmo. Eventuale oni povas uzi kunmetaĵojn kun pri, rilata aŭ simile:

privarma, varmorilata, varmotema, prisana, sanrilata.

39.1.4. ANC

Ekssufikso en multaj vortoj kun diversaj signifoj: substanco, konkordanco,

ekstravaganco, ambulanco, disonanco, kvitanco. Iuj tiaj vortoj montras

664

§39.1.4

Neoficialaj afiksoj

fizikajn grandojn en elektroscienco: impedanco, reluktanco, admitanco, per-

meanco.

Vera sufikso

“Fizika grando”. Oni provis en scienco uzi ANC kiel veran sufikson por fari

vortojn por fizikaj grandoj: ŝargo → ŝarganco, indukto → induktanco, vario

→ varianco. Preskaŭ ĉiuj tiaj vortoj estas rigardeblaj kiel nekunmetitaj.

ANC ĉiuokaze estas pure faka sufikso.

39.1.5. ARI°

Proponita matematika sufikso por nombrosistemoj: du → *duaria*

= “duuma”, dek → *dekaria* = “dekuma”. ARI ne estas praktike uzata. Oni

uzu UM (§38.2.31) en tiaj vortoj.

39.1.6. ATOR (kaj ADOR°)

Ekssufikso en multaj radikoj por aparatoj aŭ agantoj: inkubatoro, radiatoro,

generatoro, karburatoro, diktatoro, uzurpatoro.

Vera sufikso

“Aparato”. Iafoje uzata anstataŭ IL (§38.2.19), kiam temas pri komplikita

aparato aŭtomate funkcianta: pumpi → *pumpatoro* = “aŭtomata pumpilo”,

kalkuli → *kalkulatoro*, raboti → *rabotatoro*. Oni eĉ proponis la vari-

anton *ADOR*° por ne-aŭtomataj konstrumaŝinoj: *asfaltadoro*, *el-

kavigadoro*. ADOR kolizias kun la verbo adori (= “honori kiel diaĵon”).

Oni esprimu tiajn ideojn per la vortoj aparato, maŝino kaj aŭtomato, aŭ

simple per la sufikso IL, kiu montras kaj simplajn ilojn, kaj ellaboritajn maŝ-

inojn: pumpmaŝino, aŭtomata pumpilo, kalkulaparato, kalkulaŭtomato,

rabotmaŝino, asfalt(ad)maŝino, elkavigmaŝino (aŭ simple fosmaŝino).

-

39.1.7. E

1. “Plantotribo” (subdivido de plantofamilio). Uzata en botaniko post la tipa

membro de la tribo: asklepiado → asklepiadeoj = “la tribo de

asklepiadosimilaj plantoj”. Oni uzu E nur laŭ la internaciaj botanikaj

nomreguloj. Komparu kun AC (§39.1.2), AL (§39.1.3), ED (§39.1.8), EN

(§39.1.9) kaj OID (§39.1.24).

2. “Koloro”. Proponita, sed apenaŭ uzata sufikso por fari kolorvortojn el

radikoj, kiuj ne mem montras koloron: rozo → *rozea* = “rozkolora, roze

ruĝa”, neĝo → *neĝea* = “neĝkolora, neĝe blanka”, polvo → *polvea*

= “polvokolora, polvogriza”. Oni uzu kunmetaĵojn kun la radiko KOLOR

( rozkolora, neĝkolora) aŭ precizajn kombinojn kun kolororadikoj ( rozoruĝa,

neĝblanka), aŭ plurvortaĵojn ( roze ruĝa, blanka kiel neĝo). Ofte la sufikso

EC (§38.2.8) povas esti sufiĉa: rozeca, neĝeca, polveca. Sed tiaj EC-vortoj

ne nepre montras koloran similecon.

§39.1.7

665

Neoficialaj afiksoj

39.1.8. ED

“Bestofamilio”. Uzata en zoologio post la tipa membro de la familio: cervo

→ cervedoj = “la familio de cervosimilaj bestoj”, mustelo → musteledoj.

Oni uzu ED nur laŭ la internaciaj zoologiaj nomreguloj. ED respondas al la

Latina sufikso “idae”. Komparu kun AC (§39.1.2), AL (§39.1.3), E

(§39.1.7), EN (§39.1.9) kaj OID (§39.1.24).

39.1.9. EN

“Besta subfamilio”. Uzata en zoologio post la tipa membro de la subfamilio:

lutro → lutrenoj = “la subfamilio de lutrosimilaj bestoj”, mustelo →

mustelenoj. Oni uzu EN nur laŭ la internaciaj zoologiaj nomreguloj. EN re-

spondas al la Latina sufikso “inae”. Komparu kun AC (§39.1.2), AL

(§39.1.3), E (§39.1.7), ED (§39.1.8) kaj OID (§39.1.24).

39.1.10. ENZ°

“Substanco, kiu servas por ago”. Eksperimente uzata, precipe en kemio,

anstataŭ IL (§38.2.19), kiam ne temas pri instrumento, sed pri substanco:

solvi → solvenzo = “solvantaĵo”, stabiligi → stabiligenzo = “stabiliga sub-

stanco”, dolĉigi → dolĉigenzo = “dolĉigaĵo”. En faka lingvaĵo ENZ eble

povas esti utila, sed normale oni uzu IL, (ANT) AĴ, aŭ diversajn kunmetaĵojn

-

kaj plurvortaĵojn.

39.1.11. ESK

Ekssufikso en kelkaj radikoj kun la signifo “simila”: groteska, fluoreski,

lumineski.

Vera sufikso

“Simila sed ne vera, maniera, stila”. Iafoje uzata anstataŭ EC (§38.2.8): Jap-

ana → Japaneska = “simila al Japana stilo, ŝajne Japana”, vira → vireska

= “virosimila”, blua → blueska = “blueta, neklare blua, blusimila”. ESK

estas malofte uzata. Normale sufiĉas EC: Japaneca, vireca, blueca. Oni

ankaŭ povas uzi kunmetaĵojn kun ŜAJN aŭ SIMIL (§38.4.1): ŝajnblua,

Japansimila k.s.

39.1.12. I

Ekssufikso en multegaj radikoj kun plej diversaj signifoj. La vokalo “i” estas

senkonkurence la plej ofta radikofino en Esperanto.

Interalie multaj nomoj de sciencoj kaj okupoj finiĝas per “...io”: geografio,

biologio, agronomio, homeopatio, anatomio, kirurgio, filozofio. Por tiaj

vortoj tre ofte ekzistas paralela radiko sen “i” por la responda fakulo: ge-

ografo, biologo, agronomo, homeopato, anatomo, kirurgo, filozofo. Atentu,

ke la radiko sen “i” iafoje havas alian signifon. Ekz. telegrafio estas okupo,

sed telegrafo estas aparato, ne persono. El vortoj por sciencoj kaj okupoj oni

ankaŭ povas fari nomojn de fakulo per la sufikso IST: geografiisto, biologi-

isto, agronomiisto k.t.p. Pro la longeco de tiaj vortoj, kaj pro la malagrabla

duobla “i”, oni normale preferas sensufiksan vorton, kiam tia ekzistas.

666

§39.1.12

Neoficialaj afiksoj

I estas ankaŭ ekssufikso en multaj landonomoj: Aŭstralio, Ĝibutio, Haitio,

Sirio.

Vera sufikso

1. “Lando” (post nomo de popolo). Tre ofte uzata paralele kun la sufikso UJ

en landonomoj (§35.4):

• Francoj → Francio = Francujo

• Japanoj → Japanio = Japanujo

La landnoma sufikso I ne estas oficiala. Iam ĝi estis malrekomendata de la

Akademio de Esperanto, sed ne plu ( Aktoj de la Akademio II, p. 14). Ĝi eĉ

estas uzata (paralele kun UJ) en la Akademia Listo de Rekomendataj

Landnomoj.

2. “Lando” (post nomo de urbo, rivero, monto k.s.). Uzata en kelkaj okazoj

por eviti plursignifajn geografiajn nomojn:

• Meksiko (lando, federacia ŝtato, urbo) → Meksikio LR.15 (nur lando)

• Kebeko (provinco, urbo) → Kebekio (nur provinco)

• Senegalo (lando, rivero) → Senegalio (nur lando)

• Luksemburgo (lando kaj urbo) → Luksemburgio (nur lando)

• Brandenburgo (Germana federacia lando kaj urbo) → Brandenburgio

(nur federacia lando)

• Romo (urbo) → Romio (la Roma regno, la Roma imperio)

En multaj similaj okazoj oni tamen neniam uzas tiun ĉi metodon kaj lasas la

plursignifecon, ekz.: Malto (lando kaj insulo), Singapuro (lando kaj urbo),

Nikaragvo (lando kaj lago), Kuvajto (lando kaj urbo), Paragvajo (lando kaj

rivero), Kenjo (lando kaj monto), Sanmarino (lando kaj urbo).

La Akademio de Esperanto prave rekomendis ne uzi la sufikson I en tiaj ĉi

nomoj ( Aktoj de la Akademio III, p. 49). Nur se jam internacie ekzistas tiaj

paralelaj nomoj (kun “i” por lando – sen “i” por urbo, rivero aŭ simile), oni

ja uzu la distingon. Tiam ne temas pri Esperanta sufikso, sed pri parto de

radiko. Oni do ja uzu ekz. Alĝero (urbo), Alĝerio (lando); Tunizo (urbo),

Tunizio (lando); Namibo (dezerto), Namibio (lando), ĉar tiaj nomoj ekzistas

ankaŭ en aliaj lingvoj. Sed oni prefere ne uzu formojn kiel Meksikio,

Kebekio, Senegalio k.a., ĉar tiuj nomoj ekzistas nur en Esperanto. En unu

okazo temas pri du malsamaj landoj: Niĝero (rivero kaj lando inter Malio kaj

Ĉado), Niĝerio (lando inter Benino kaj Kameruno). En unu okazo la inter-

nacia distingo estas inversa: Brazilo (lando), Brazilio aŭ Braziljo (urbo). Se

oni uzas tiajn ĉi “i” nur laŭ la internaciaj formoj, tiaj okazoj tute ne kreas

problemojn.

Se internacie du aŭ pli da nomoj samas, oni uzu laŭ bezono esprimojn kun

urbo, rivero, monto k.s. Tio estas multe pli klara: Meksikurbo, la urbo

Meksiko, la federacia ŝtato Meksiko, la lando Meksiko, Kebekurbo, la pro-

vinco Kebeko, la rivero Senegalo, la lando Senegalo, la lando Luksemburgo,

§39.1.12

667

Neoficialaj afiksoj

Luksemburgurbo, la urbo Luksemburgo, la (federacia) lando Brandenburgo,

la urbo Brandenburgo, la Roma regno Rt.130 k.t.p.

39.1.13. IĈ°

“Virbesto, viro, masklo”. Unu el multaj proponoj de sufikso por montri viran

sekson. IĈ estas nun (en la jaro 2016) la plej populara propono de tia su-

fikso, sed ĝi tute ne estas ĝenerale uzata, kaj multaj ne konas ĝin: bovo →

*boviĉo* = “virbovo”, kato → *katiĉo* = “virkato”, kuracisto →

*kuracistiĉo* = “vira kuracisto”. IĈ parencas al la sufikso ĈJ (§38.2.6),

same kiel IN parencas al la sufikso NJ (§38.2.25). Normale oni uzas vira aŭ

prefiksecan VIR (§38.4.1).

Iuj volas uzi IĈ ankaŭ ĉe viraj radikoj, kies signifon ili do volas ŝanĝi al

sekse neŭtra: patro (neŭtra) → *patriĉo* = “patro”, knabo (neŭtra) →

*knabiĉo* = “knabo”, viro (neŭtra) → *viriĉo* = “viro”. Tiel drastaj signifo-

ŝanĝoj de oftaj kaj firme enradikiĝintaj vortoj estus vera reformo de la

lingvo, kaj tial malfacile realigebla. Por esti konsekvenca oni devus tiam

neŭtrigi ankaŭ inajn radikojn: damo (neŭtra) → *damino*, *damiĉo*; nimfo

(neŭtra) → *nimfino*, *nimfiĉo*; putino (neŭtra!) → *putinino*,

*putiniĉo*.

Legu ankaŭ pri seksa signifo de radikoj kaj O-vortoj en §4.3.

39.1.14. IF°

Ekssufikso en kelkaj vortoj kun IG-eca signifo: modifi, amplifi, klasifi.

Vera sufikso

“Igi io”. Proponita sed apenaŭ uzata teknika sufikso por tiaj okazoj, kiam

oni volas esprimi “igi io” kaj ne “igi ia”: *varmifi* = “igi varmo, ŝanĝi ian

energiformon en varmon” ( varmigi = “igi varma, doni la econ varmo al io”),

*acidifi* = “igi acido, ŝanĝi substancon tiel, ke ĝi fariĝas acido” ( acidigi

= “igi acida, doni acidecon al io”). Oni esprimu tiajn specialajn signifojn per

pluraj vortoj: igi varmo, ŝanĝi en acidon k.s. Rimarku, ke IG (§38.2.17) en

multaj okazoj signifas “igi io”: edzinigi, polvigi.

39.1.15. IK

Ekssufikso aŭ ŝajnsufikso en multegaj radikoj kun plej diversaj signifoj: for-

miko, fortika, harmoniko, heliko, klasika, kleriko, kliniko, koliko, komika, komuniki, maniko, miristiko, narkotiko, paniko, persiko, polemiko, prediki, rustika, saliko, trafiko k.a. Multaj “ik”-vortoj estas nomoj de sciencoj, fakoj,

artoj, okupoj k.s.: botaniko, dinamiko, fiziko, fonetiko, grafiko, gramatiko,

heraldiko, liriko, logiko, matematiko, mekaniko, mnemoniko, muziko, optiko, plastiko, politiko, teĥniko k.a.

Vera sufikso

“Fako, scienco, okupo”. Ofte oni povas rigardi IK kiel veran sufikson. Iafoje

ĝi aperas post nomo de persono, kiu okupiĝas pri la fako: ĝardenisto →

ĝardenistiko, gimnasto → gimnastiko, ĵurnalisto → ĵurnalistiko, lingvisto →

668

§39.1.15

Neoficialaj afiksoj

lingvistiko, stilisto → stilistiko, poeto → poetiko, retoro → retoriko. Alifoje

IK aperas post la temo de la fako: elektrono → elektroniko, metodo →

metodiko, metro → metriko, simbolo → simboliko, stokasta → stokastiko.

Estas tamen preferinde rigardi tiajn vortojn kiel nekunmetitajn.

Iuj tamen volas, ke IK estu efektiva sufikso. Iuj iafoje eĉ insistas, ke ĝi

devas esti efektiva Esperanta sufikso. Laŭ multaj IK ĉiam aperu post la temo

de la fako, ne post la isto. Ili kreas vortojn kiel: ĝardeno → ĝardeniko

= “ĝardenistiko”, ĵurnalo → ĵurnaliko = “ĵurnalistiko”, lingvo → lingviko

= “lingvistiko”, sono → soniko = “fonetiko”, sistemo → sistemiko

= “sistematiko”. Normale oni ĉi tiel uzas IK nur kiam ekzistas responda

internacia vorto kun “ik”. Se la internacia vorto finiĝas per “ologi”, oni ofte

preferas la samsignifan sufikson OLOGI (§39.1.27).

Iuj ĉi tiaj IK-vortoj povas funkcii praktike, sed sistema uzo de IK en ĉi tia

maniero kondukus al grandega konfuzo, ĉar multaj jam ekzistantaj vortoj

pro tio subite ŝajnus havi tute alian signifon ol ili vere havas, ekz.: formiko,

heliko, kleriko, kliniko, koliko, komiko, komuniko, maniko, miristiko, paniko, persiko, rustiko, saliko, trafiko, dialektiko, grafiko, liriko, logiko, muziko, plastiko kaj multaj aliaj.

Se oni insistas, ke IK nur aperu post temo, tiam la kaoso ankoraŭ pligrand-

iĝas, ĉar tiam vortoj kiel lingvistiko, ĵurnalistiko kaj ĝardenistiko ŝajnas esti

la sciencoj pri lingvistoj, ĵurnalistoj kaj ĝardenistoj. Iuj “IK-istoj” efektive

kritikas tiajn vortojn kiel nelogikajn kaj fuŝitajn, kvankam ĝuste la ekuzo de

IK kiel efektiva sufikso kreis tiun konfuzon. Tiuj vortoj estas nekunmetitaj,

kaj povas ŝajni strangaj nur al tiuj, kiuj insistas, ke IK estu sufikso.

Oni lasu ĉi tiajn internaciajn vortojn en paco. Se oni volas krei pli facilajn

alternativojn, oni faru tion en maniero, kiu ne kaŭzas konfuzon. Ofte oni

povas uzi jam ekzistantajn vortojn kiel scienco, fako, arto k.s.: lingvo-

scienco, ĝardenofako, ĝardena tekniko, scienco pri lingvosonoj, sistema

metodo k.s.

39.1.16. ILION

Ekssufikso en kelkaj vortoj por grandegaj nombroj: miliono, biliono, tril-

iono.

Vera sufikso

Sufikso por fari el nombraj vortetoj vortojn por grandegaj nombroj: duiliono

= “biliono, miliono da milionoj”, triiliono = “triliono, miliono da duilionoj”,

kvariliono = “kvadriliono, miliono da triilionoj”.

La kialo por enkonduki ILION (kaj ILIARD, §39.1.17) estis internacia kon-

fuzo pri la vortoj biliono, triliono k.t.p., kaj tial en Esperantaj vortaroj tiaj

vortoj havis neklarajn signifojn. Sed PIV donas ekde la jaro 2002 de-

finitivajn signifojn por la vortoj biliono, triliono, kvadriliono kaj kvintiliono.

Vortoj faritaj el ILION (kaj ILIARD) povas tamen senprobleme esti uzataj

paralele kun la internaciaj vortoj: triiliono = triliono, kvariliono = kvadril-

iono k.t.p. Preskaŭ nur matematikistoj uzas tiajn vortojn por nombroj pli

§39.1.16

669

Neoficialaj afiksoj

altaj ol biliono. La ĉiutaga lingvo bezonas normale nur la vortojn miliono

kaj miliardo, iafoje biliono, eventuale iam triliono.

Legu pli detale pri O-vortaj nombrovortoj en §23.2.

39.1.17. ILIARD

“Mil ...ilionoj”. Sufikso por fari el nombraj vortetoj vortojn por grandegaj

nombroj: duiliardo = “mil duilionoj, mil bilionoj”, triiliardo = “mil triil-

ionoj, mil trilionoj” k.t.p. Vidu pli detalajn klarigojn ĉe la sufikso ILION

(§39.1.16) kaj ĉe O-vortaj nombrovortoj (§23.2).

39.1.18. ISTAN°

Ekssufikso en kelkaj landonomoj (ofte la “i” mankas): Pakistano, Hindust-

ano, Dagestano, Turkestano.

Vera sufikso

“Lando”. Kelkfoje rigardebla kiel vera sufikso, se ekzistas responda

popolnomo: Afgano → Afganistano, Kirgizo → Kirgizistano, Uzbeko →

Uzbekistano. Estas pli bone rigardi tiajn landonomojn kiel nekunmetitajn.

Ĉiuokaze oni povas uzi ISTAN nur kiam ekzistas responda internacia formo

kun “(i)stan”. Plej bone estas tamen uzi UJ (§38.2.29) aŭ I (§39.1.12) en tiaj

-

nomoj (se ekzistas simpla popolnomo): Afganujo, Afganio, Kirgizujo,

Kirgizio, Uzbekujo, Uzbekio. Legu pli detale pri nomoj de landoj kaj popoloj

en §35.4.

39.1.19. IT

Ekssufikso en iuj vortoj por inflamoj: nefrito, oftalmito, encefalito, dermat-

ito, otito.

Vera sufikso

“Inflamo”. Uzata en medicino kiel vera sufikso post nomo de organo: orelo

→ orelito = “orelinflamo, otito”. En multaj okazoj ekzistas internacia vorto,

kiu ankaŭ povus esti rigardata kiel Esperanta kunmetaĵo kun IT: bronkito,

apendicito, laringito, meningito, ostito k.a. En nefaka lingvaĵo oni prefere

uzu la vorton inflamo aparte aŭ en kunmetaĵo: rena inflamo, reninflamo,

orela inflamo, orelinflamo k.t.p. Verŝajne tiaj vortoj estas preferindaj ankaŭ

en faka lingvaĵo.

39.1.20. IV

Ekssufikso en kelkaj vortoj por kapabloj kaj emoj: agresiva, progresiva,

konservativa, pasiva.

Vera sufikso

“Pova, kapabla”. Sufiĉe ofte uzata kiel vera sufikso: produkti → produktiva

= “tia, ke oni povas (multe) produkti”, senti → sentiva, pagi → pagiva, krei

→ kreiva. Oni atentu, ke IV ne estas ĝenerale konata. Preferindaj estas kun-

metaĵoj kun EM (§38.2.11) aŭ kun POV kaj KAPABL (§38.4.1) aŭ eĉ

670

§39.1.20

Neoficialaj afiksoj

simplaj A-vortoj: produktema, sentema, sentokapabla, pagipova, pagpova,

pagopova, kreema, krepova, produkta, senta, krea k.t.p. Ne malofte IV estas

misuzata kiel malplena A-vortiga sufikso, precipe kreiva ofte estas misuzata

anstataŭ krea sen rilato al povo aŭ kapablo.

39.1.21. IZ

Ekssufikso en multaj radikoj por diversaj metodoj kaj agoj: judaizi, faradizi,

kaŭterizi, legalizi, centralizi, kateĥizi, klimatizi, analizi, mobilizi, organizi, sterilizi.

Vera sufikso

1. “Kovri, provizi”. Uzata precipe en teknika lingvaĵo: ŝtono → ŝtonizi

= “kovri per ŝtonoj (ekz. vojon)”, kupro → kuprizi = “kovri per tavolo de

kupro”, gluo → gluizi = “provizi per tavolo de gluo”, elektro → elektrizi

= “provizi/funkciigi per elektro”. En multaj okazoj la simpla sensufiksa

verbo jam havas tian ĉi signifon, ekz. kupri = kuprizi. Se la simpla verbo

havas alian signifon, oni ofte povas uzi la sufikson UM (§38.2.31), ekz. glu-

umi ( glui = “fiksi per gluo”). Iafoje IG (§38.2.17) estas taŭga: hipnoto

= “speco de dormosimila mensostato” → hipnotizi aŭ pli bone hipnotigi

= “meti en hipnoton”. La formon hipnotizi oni pli ĝuste rigardu kiel nekun-

metitan. En teknika lingvaĵo IZ eble povas esti utila, sed ordinare oni ĝin

evitu.

2. “Uzi metodon” (post nomo). Kelkfoje uzata por metodo elpensita de fama

persono: Pasteŭro → pasteŭrizi = “parte sterilizi trinkaĵon per metodo

inventita de Pasteŭro”, Makadamo → makadamizi. Simpla sensufiksa verbo

estas pli bona: pasteŭri, makadami. Plej multaj tiaj IZ-vortoj ankaŭ povas

esti rigardataj kiel nekunmetitaj.

39.1.22. NOMIAL

Matematika sufikso por esprimoj kun certa nombro de termoj ligitaj per plus

aŭ minus: dunomialo = “duterma esprimo, dutermo, binomo”, trinomialo

= “triterma esprimo, tritermo”, plurnomialo = “plurterma esprimo, plur-

termo”. Oni ankaŭ povas uzi kunmetaĵojn kun la vorto termo: dutermo, plur-

termo.

39.1.23. OFON°

“Lingvano”. Tute superflua kaj evitenda sufikso iafoje uzata por fari vorton

por lingvano aŭ lingvaneco: Esperanto → *Esperantofono* = “Esperantisto,

Esperantolingvano”, → *Esperantofona* = “Esperantlingva”. Oni uzu kun-

metaĵojn kun lingvano, lingva, parolanto k.s. Por “parolanto de Esperanto”

la ĝusta vorto estas simple Esperantisto, kiu ĉiam signifas precize “persono,

kiu scias kaj uzas Esperanton”.

§39.1.23

671

Neoficialaj afiksoj

39.1.24. OID (kaj OJD°)

Ekssufikso en diversaj vortoj, ofte kun la signifo “similaĵo” aŭ “simila”:

asteroido, sigmoido, celuloido, skizoida.

Vera sufikso

1. “Similformaĵo, similaĵo”. Iafoje uzata kiel vera sufikso: rimo → rimoido

= “preskaŭrimo”, sufikso → sufiksoido = “ordinara radiko, kiu tamen estas

rigardata kiel sufikso”. En matematiko pluraj vortoj por surfacoj kaj kurboj

estas OID-vortoj: elipso → elipsoido = “surfaco kun tia formo, ke ebena

sekco de ĝi estas elipso”, ciklo → cikloido = “kurbo farita de punkto sur la

cirkonferenco de cirklo, kiu ciklas (ruliĝas) sur rekto”. Plej multaj tiaj ĉi

OID-vortoj ankaŭ povas esti rigardataj kiel propraj radikoj.

2. “Subfamilio” (post plantonomo), “grupo, genro k.s. de similaj bestoj”

(post bestonomo). Uzata post tipa membro de la subfamilio aŭ grupo:

asfodelo → asfodeloidoj = “la subfamilio de asfodelosimilaj plantoj”,

asterio → asterioidoj = “klaso de asterisimilaj bestoj”. Oni uzu OID por

subfamilio nur laŭ la internaciaj botanikaj kaj zoologiaj nomreguloj. Komp-

aru kun AC (§39.1.2), AL (§39.1.3), E (§39.1.7), ED (§39.1.8) kaj EN

(§39.1.9).

Oni proponis la formon OJD° anstataŭ OID (kaj kiel ekssufikson, kaj kiel

veran sufikson) pro tio, ke OID-vortoj povus simili al vortoj kun la oficiala

sufikso ID (§38.2.16), sed OJD estas nur maloftege uzata.

39.1.25. OL

Muzika sufikso uzata ĉe nombraj vortetoj por fari vortojn por diversaj ritmaj

subdividoj: du → duolo = “du tonoj/batoj en la tempo de tri samspecaj”, tri

→ triolo = “tri tonoj/batoj en la tempo de du samspecaj”, kvar → kvarolo

= “kvar tonoj/batoj en la tempo de tri aŭ ses samspecaj”. Oni povus rigardi

kelkajn tiajn OL-vortojn kiel nekunmetitajn, sed teorie la OL-vortoj estas

senlime multaj, kaj iujn el ili oni neeviteble devas rigardi kiel Esperantajn

kunmetaĵojn: sesolo, sepolo, naŭolo, dekolo, dekunuolo k.t.p. Komparu kun

T (§39.1.31) kaj TET (§39.1.32).

39.1.26. OLOG

Ekssufikso en multaj radikoj por diversaj fakuloj kaj specialistoj: psikologo,

antropologo, sociologo, ornitologo. Preskaŭ ĉiam ekzistas paralela radiko

finiĝanta per “ologi” por la fako (vidu OLOGI, §39.1.27). Anstataŭ la

“olog”-vortoj oni povas uzi la respondan “ologi”-vorton plus la sufikson IST

(§38.2.24): psikologiisto, antropologiisto k.t.p. Pro la longeco de tiaj vortoj,

kaj pro la malagrablaj duoblaj “i”, oni normale preferas la “olog”-vortojn.

Vera sufikso

“Fakulo, specialisto”. Iafoje uzata kiel vera sufikso por diversaj fakuloj:

kancero → kancerologo = “kancerspecialisto, onkologo”, birdo →

birdologo = “birdospecialisto, ornitologo”, Esperanto → Esperantologo

672

§39.1.26

Neoficialaj afiksoj

= “persono, kiu science studas Esperanton”. Oni uzas OLOG preskaŭ nur

kiam ekzistas responda internacia vorto, kiu finiĝas per “olog”, alie oni pre-

feras IST (§38.2.24) aŭ apartan radikon. Vidu ankaŭ IK (§39.1.15).

39.1.27. OLOGI

Ekssufikso en multaj radikoj por diversaj sciencoj, fakoj k.s.: psikologio,

antropologio, sociologio, ornitologio, topologio. Preskaŭ ĉiam ekzistas

paralela radiko finiĝanta per “olog” por la fakulo (vidu OLOG, §39.1.26).

Vera sufikso

“Fako, scienco” k.s. Uzata paralele al OLOG por diversaj fakoj kaj sciencoj:

kancero → kancerologio = “kancerstudado, onkologio”, birdo → birdologio

= “birdostudado, ornitologio”, Esperanto → Esperantologio = “scienca

esplorado de Esperanto”. Oni uzas OLOGI preskaŭ nur kiam ekzistas re-

sponda internacia vorto, kiu finiĝas per “ologi”. Se la internacia vorto fin-

iĝas per “ik”, oni preferas la samsignifan sufikson IK (§39.1.15).

39.1.28. OMETR°

Ekssufikso en vortoj por diversaj mezuriloj (iafoje la unua vokalo estas alia

ol “o”): barometro, mikrometro, fotometro, altimetro, ampermetro.

Vera sufikso

“Mezurilo”. Kelkfoje uzata kiel vera sufikso: alto → *altometro*, pluvo →

*pluvometro*, butero → *buterometro*. Oni uzu anstataŭe kunmetaĵojn kun

mezurilo pro la risko de konfuzo kun la vorto metro (mezurunuo de longo):

altomezurilo, altecmezurilo, pluvomezurilo, buteromezurilo.

39.1.29. OTEK°

Ekssufikso en vortoj por diversaj kolektoj aŭ kolektejoj: biblioteko, dis-

koteko, pinakoteko, apoteko, gliptoteko. Notu bone, ke tiuj vortoj estas ne-

kunmetitaj. Ekz. biblioteko neniel rilatas al la Biblio. Historie ĝi signifas

“librokolektejo”, de la Greka vorto “biblion”, kiu signifas “libro”.

Vera sufikso

“Kolekto, kolektejo, kolektujo”. Okaze uzata kiel vera sufikso: libro →

*libroteko* = “librokolekto, librokolektejo, librokolektujo”, filmo →

*filmoteko*. Oni uzu kunmetaĵojn kun kolekto, kolektejo, kolektujo, kiuj

estas multe pli klaraj: librokolekto, filmokolekto k.t.p. Oni ankaŭ atentu pri la

risko de konfuzo kun la vorto teko (“subbrake portebla kolektujo de paperoj

kaj libroj”).

39.1.30. OZ

Ekssufikso en multaj medicinaj kaj botanikaj nomoj de malsanoj: sklerozo,

mikozo, koniozo, iktiozo, leŭkozo, bakteriozo. Ŝajnsufikso en multaj vortoj,

kie la origina signifo estis “plena, hava, riĉa” aŭ simile: furioza, grandioza,

celulozo, mukozo.

§39.1.30

673

Neoficialaj afiksoj

Vera sufikso

1. “Malsano, difekto, perturbo”. Iafoje uzata kiel vera sufikso: viruso →

virusozo = “virusmalsano”, fungo → fungozo = “parazita malsano kaŭzita de

fungoj, mikozo”. Normale oni uzas internaciajn nekunmetitajn radikojn, sed

ofte la internacia vorto ankaŭ povas esti rigardata kiel Esperanta kunmetaĵo:

nervoza, psikozo, acidozo, tuberkulozo. Kiam ne ekzistas responda inter-

nacia vorto, estas preferinde uzi kunmetaĵojn kun “malsano”: virusmalsano,

fungomalsano k.t.p.

2. “Plena, hava, riĉa”. Iafoje uzata kiel vera sufikso: sablo → *sabloza*

= “riĉa je sablo”, poro → *poroza*, suko → *sukoza*, suno → *sunoza*.

Oni uzu kunmetaĵojn kun HAV, PLEN kaj RIĈ (§38.4.1) aŭ simplajn A-

vortojn sen sufikso: sabloriĉa, sabla, porhava, pora, sukoplena, suka, suna.

39.1.31. T

“Muzika intervalo”. Uzata ĉe nombraj vortetoj por fari nomojn de muzikaj

intervaloj: du → duto = “sekundo”, tri → trito = “tercio”, kvar → kvarto,

kvin → kvinto, ses → sesto = “seksto”, sep → septo = “septimo”, ok → okto

= “oktavo”, naŭ → naŭto = “naŭno” k.t.p. Per T oni povas krei nomojn por

ĉiaj ajn ekstremaj intervaloj, kiuj apenaŭ havas aliajn nomojn: dekto, de-

kunuto, dekduto, dektrito k.t.p. Komparu kun OL (§39.1.25) kaj TET

(§39.1.32).

39.1.32. TET

“Muzikaĵo por grupo kun certa nombro de muzikistoj”. Proponita por uzo ĉe

nombraj vortetoj: du → duteto = “muzikaĵo por duopo”, tri → triteto, kvar

→ kvarteto, kvin → kvinteto k.t.p. Jam ekzistas la nekunmetitaj (internaciaj)

vortoj dueto (2), terceto (3), kvarteto (4), kvinteto (5), seksteto (6), sept-

eto (7) kaj okteto (8), el kiuj kelkaj estas samformaj kun la responda vorto

farita per la sufikso TET. Kaj la nekunmetitaj vortoj, kaj tiuj formitaj per

TET, estas iafoje uzataj ankaŭ por grupo el tiom da muzikistoj. Estas prefer-

inde uzi la sufiksojn OP (§38.2.28) kaj AĴ (§38.2.3): duopo, triopo, kvaropo

k.t.p. por grupoj; duopaĵo, triopaĵo, kvaropaĵo k.t.p. por muzikaĵoj. Komp-

aru kun OL (§39.1.25) kaj T (§39.1.31).

39.1.33. UK°

“Kastrita virbesto”. Proponita sed malmulte uzata sufikso: bovo →

*bovuko* = “kastrita bovo”, virkato → *virkatuko*. Eventuale oni povus uzi

UK ankaŭ por “bestino kies generpovo estas (intence) forigita”: ĉevalino →

*ĉevalinuko*. Normale oni uzas la prefikson EKS (§38.3.5): eksvirkato, ek-

skoko, eksĉevalino.

39.2. Neoficialaj prefiksoj

39.2.1. AFRO°

Prefiksa mallongigo de Afriko apenaŭ uzata praktike: *afromodo* = “modo

inspirita de Afriko”, *Afro-Azia* = “Afrika kaj Azia”, *Afroamerikano*

674

§39.2.1

Neoficialaj afiksoj

= “Amerikano de Afrika deveno”, *afropavo* = “speco de pavo”. Komparu

kun EŬRO (§39.2.9).

39.2.2. ANTI

Eksprefikso en multaj vortoj kun ia kontraŭeca signifo: antibiotiko, antidoto,

antipatio, antisemito, antipodo. En iuj vortoj temas pri la signifo “antaŭ”:

anticipi, Antilebanono, antifono.

Vera prefikso

“Kontraŭa, malamika, opozicia”. Iafoje uzata kiel vera prefikso, precipe

kiam ekzistas responda internacia vorto, kiu komenciĝas per “anti”: faŝisto

→ antifaŝisto = “malamiko de faŝismo”, Kristo → Antikristo = “iam aper-

onta kontraŭulo de Kristo”, tezo → antitezo = “kontraŭtezo, malo”, materio

→ antimaterio = “materio el inverse ŝargitaj partikloj”, tusi → antitusa

= “kontraŭtusa”. Vortoj kiel antitusa ŝajnas esti frazetvortoj kun kaŝita uzo

de ANTI kiel rolvorteto: *anti tuso* = “kontraŭ tuso” → [ anti tuso]-A →

*antitusa* (komparu kun simila uzo de PRE, §39.2.19). Plej ofte estas pre-

ferinde uzi la rolvorteton kontraŭ (§12.3.4.8) prefiksece: kontraŭfaŝisto,

kontraŭtezo, kontraŭtusa k.t.p. Multaj tiaj ĉi ANTI-vortoj ankaŭ povas esti

rigardataj kiel propraj radikoj.

39.2.3. ARĤI/ARKI

Ĉiuj vortoj kun ARĤI ekzistas ankaŭ en varianto kun ARKI (legu pli pri

alternativoj al Ĥ-vortoj en §2.1).

Eksprefikso en kelkaj vortoj, kiuj origine enhavis la signifon “la unua, la

ĉefa, la supera, la plej grava”: arĥipelago, arĥitekto, arĥitravo.

Vera prefikso

Iafoje uzata kiel vera prefikso anstataŭ ĈEF (§38.3.2): episkopo → arĥi-

episkopo = “ĉefepiskopo”, anĝelo → arĥianĝelo = “ĉefanĝelo”, diakono →

arĥidiakono = “ĉefdiakono”, fripono → arĥifripono Rz.84 = “ĉeffripono”.

Normale oni uzas ARĤI nur kiam ekzistas responda internacia vorto, kiu

komenciĝas per “arĥi”, alie oni ĉiam uzas la prefikson ĈEF. Tamen

Zamenhof uzis arĥifripono, kiu estas pure Esperanta. Komparu kun PROTO

(§39.2.20).

39.2.4. AŬDIO°

“Tekniko de elektronika registrado kaj reproduktado de sono”. Proponita

teknika prefikso: tekniko → aŭdiotekniko, disko → aŭdiodisko.

Estas pli bone uzi la radikon AŬDI°, per kiu oni povas fari vortojn kiel

aŭdio, aŭdia, aŭdi(o)tekniko, aŭdi(o)disko, aŭdi(o)registrilo. La ligfinaĵo O

-

-

-

estas ĉiam superflua, se temas pri la radiko AŬDI. Se temas pri la prefikso

AŬDIO, la “o” estas tamen parto de la prefikso, kaj ne povas forfali. En

nefaka lingvaĵo oni ofte povas uzi SON, sed SON ne vere esprimas la speci-

alan signifon de AŬDI°: sontekniko, sondisko, sonregistrilo. Komparu kun

VIDEO° (§39.2.29).

§39.2.4

675

Neoficialaj afiksoj

39.2.5. AŬTO°

Eksprefikso en multaj radikoj kun la signifo “(per si) mem, propra”: aŭto-

didakto, aŭtogiro, aŭtografo, aŭtoklavo, aŭtomato, aŭtobiografio, aŭto-

mobilo.

Vera prefikso

“Aŭtomata”. Aperas iafoje (tre malofte) kiel vera prefikso: piloto → *aŭto-

piloto* = “pilotaŭtomato en aviadilo”, respondilo → *aŭtorespondilo*

= “aŭtomata respondilo de telefono”. AŬTO estas evitenda pro la risko de

konfuzo kun la vorto aŭto (mallongigo de aŭtomobilo). Nepre uzu aŭtomata

aŭ aŭtomato.

39.2.6. BIO

Eksprefikso kun la signifo “vivo” aŭ “vivanta estaĵo”: biografio, biologo,

biopsio, biotopo.

Vera prefikso

Iafoje rigardebla kiel vera prefikso en kelkaj modernaj vortoj: kemio →

biokemio = “kemio de vivantaj estaĵoj”, fiziko → biofiziko = “biologia

fiziko”, industrio → bioindustrio = “industria bestobredado”, maso →

biomaso = “maso de vivantaj estaĵoj (en unu loko)”, diverseco → biodivers-

eco = “diverseco de vivantaj estaĵoj”. La preciza signifo de BIO estas iafoje

malklara. Normale temas pri “vivanta estaĵo”, sed iafoje eble pri “vivo”,

“viva proceso” aŭ eĉ “biologio”. Plej multaj BIO-vortoj ankaŭ povas esti

rigardataj kiel propraj radikoj.

39.2.7. DES

“Senigado”. Proponita sed malmulte uzata prefikso: infekti → *desinfekti*

= “malinfekti, seninfektigi”, odoro → *desodori* = “senodorigi”, herbo →

*desherbi* = “senherbigi”. Oni uzu la prefikson MAL (§38.3.7) aŭ kun-

metaĵon kun sen (§12.3.6.12) kaj IG (§38.2.17). Relative ofta estas nur la

formo desinfekti, kiu povas esti akceptebla, se oni rigardas DESINFEKT kiel

propran radikon.

39.2.8. EKO

Prefiksa mallongigo de “ekologia” aŭ “laŭekologia” uzata en kelkaj

modernaj vortoj: sistemo → ekosistemo = “ekologia sistemo”, turismo → ek-

oturismo = “turismo, kiu ne minacas la naturmedion”, katastrofo → ek-

okatastrofo = “katastrofo en naturmedio”.

39.2.9. EŬRO°

Eksprefikso en kelkaj vortoj, kiuj estas (ekster-Esperantaj) kuniĝoj de la

vorto Eŭropo kaj iu alia vorto. La “o” normale malaperas antaŭ vokalo:

Eŭrovizio = “Eŭropa televizio”, Eŭroporto (haveno en Roterdamo), Eŭrazio

= “Eŭropo kaj Azio”.

676

§39.2.9

Neoficialaj afiksoj

Vera prefikso

Mallongigo de “Eŭropo” (aŭ “Eŭropa Unio”) iafoje uzata kiel vera prefikso:

*Eŭrotunelo* (tunelo inter Francujo kaj Britujo), *Eŭrokomunismo*

= “okcident-Eŭropa varianto de komunismo”. Se temas pri vera Esperanta

prefikso, la “o” ĉiam restas, kaj la posta radiko estas ĉiam kompleta Esper-

anta radiko. Komparu kun AFRO (§39.2.1).

Nun eŭro (kiel memstara vorto) estas nomo de monunuo. Por eviti konfuzon

oni do ne plu uzu la prefikson EŬRO kun la signifo “Eŭropo”. Oni uzu nur

la plenan radikon EŬROP en Esperantaj kunmetaĵoj.

39.2.10. HIPER

Eksprefikso en iuj vortoj, kiuj origine iel enhavis la signifon “super”, “tro”

aŭ “trans”: hiperbolo, hipermetropa, hipertrofio, Hiperboreo.

Vera prefikso

Iafoje uzata kiel vera prefikso en sciencaj vortoj kun ia signifo rilata al

“super”, “tro” aŭ “trans”: acideco → hiperacideco = “tromulteco de acido

en stomako”, teksto → hiperteksto = “teksto, kies partoj estas legeblaj en ia

ajn ordo pere de krucreferencoj”, novao → hipernovao = “ekstreme granda

supernovao”. Ofte estas preferinde uzi super aŭ tro prefiksece (ekz. super-

acideco, troacideco), sed en iaj vortoj kun speciala (faka) signifo HIPER

povas esti utila, ekz. hiperteksto kaj hipernovao.

39.2.11. INFRA

“Sub”. Prefikso en iaj teknikaj vortoj, por kiuj ekzistas responda internacia

vorto, kiu komenciĝas per “infra”: sono → infrasono = “sono tiel mal-

altfrekvenca, ke ĝi estas neaŭdebla”, strukturo → infrastrukturo = “subtena

strukturo de organizo aŭ socio”, ruĝa → infraruĝa = “transruĝa”. Normale

oni uzu sub: subsono, substrukturo. Anstataŭ infraruĝa oni diru transruĝa.

Sed INFRA povus esti utila en faka lingvaĵo. Komparu kun ULTRA

(§39.2.28).

39.2.12. KO

Eksprefikso en multaj vortoj kun ia signifo “kun”: koalicii, koeficiento, koh-

eri, koincidi, kooperativo, korelativa.

Vera prefikso

Uzata en matematiko kiel vera prefikso kun diversaj specialaj signifoj iel ri-

lataj al “komplemento” aŭ “kun”: sinuso → kosinuso = “sinuso de la

komplementa angulo”, sekanto → kosekanto = “la inverso de la sinuso”, aro

→ koaro = “speciala aro el elementoj de grupo”. Iuj tiaj KO-vortoj ankaŭ

povas esti rigardataj kiel propraj radikoj, sed ekz. koaro sendube estas

Esperanta kunmetaĵo.

§39.2.12

677

Neoficialaj afiksoj

39.2.13. KVER

“Transversa”. Iafoje uzata teknika prefikso: profilo → kverprofilo = “trans-

versa profilo”, sekco → kversekco, fluto → kverfluto. Normale oni uzas

transversa.

39.2.14. MAKRO

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun la signifo “grandega” k.s.: makrocefalo,

makrobiotiko.

Vera prefikso

“Grandskala, grandega”. Kelkfoje rigardebla kiel vera prefikso: ekonomio

→ makroekonomio = “grandskala tutsocia ekonomio”, molekulo →

makromolekulo = “molekulo kun alta molekulpezo”, kosmo → makrokosmo

= “universo”. Plej multaj MAKRO-vortoj ankaŭ povas esti rigardataj kiel

propraj radikoj. Komparu kun MIKRO (§39.2.16).

39.2.15. META

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun signifoj kiel “trans, super, inter, malantaŭ,

post” k.s.: metamorfozo, metaforo, metabolo, metakarpo, metamero.

Vera prefikso

Uzata kiel vera prefikso en vortoj por sciencaj, artaj kaj similaj agadoj kaj

kreaĵoj, kiuj iel temas pri si mem, pri la propra scienco, arto k.t.p.: filozofio

→ metafilozofio = “filozofia teorio pri filozofia pensado”, sciado →

metasciado = “sciado de la propraj scioj kaj pensoj”, poezio → metapoezio

= “poezio, kiu temas pri poezio kaj kreado de poezio”, lingvo → metalingvo

= “lingvo uzata por paroli pri lingvaj fenomenoj”. (Rimarku, ke la nekun-

metita vorto metafiziko ne estas tia ĉi META-vorto. Ĝi ne estas “fiziko pri

fiziko”, sed filozofio pri la plej bazaj kaŭzoj kaj principoj de ĉio.)

39.2.16. MIKRO

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun la signifo “malgrandega”: mikrocefalo,

mikroskopo, mikrobo.

Vera prefikso

1. “Malgrandskala, malgrandega”. Kelkfoje rigardebla kiel vera prefikso:

filmo → mikrofilmo = “filmo kun ekstreme malgrandaj fotoj”, organismo →

mikroorganismo = “ekstreme malgranda organismo”, ondo → mikroondo

= “tre mallonga elektra ondo”, forno → mikroforno = “forno uzanta mikro-

ondojn”. Plej multaj MIKRO-vortoj ankaŭ povas esti rigardataj kiel propraj

radikoj.

2. “Milion-ono”. Uzata nur antaŭ mezurunuoj (§39.3).

Komparu kun MAKRO (§39.2.14).

678

§39.2.16

Neoficialaj afiksoj

39.2.17. MINI

“Tre malgranda/mallonga/malalta” k.s. Iafoje uzata prefikso por montri tre

malgrandan specon: jupo → minijupo = “tre mallonga jupo”, krozo →

minikrozo = “mallongigita krozo”, golfo → minigolfo = “malgrandskala

varianto de la ludo golfo”, novelo → mininovelo = “tre mallonga novelo”.

Principe la sufikso ET (§38.2.15) same bone taŭgas ( jupeto, krozeto, golf-

eto), sed verŝajne multaj MINI-vortoj estas neeviteblaj, kiam ekzistas re-

sponda internacia vorto, kiu komenciĝas per “mini”.

39.2.18. MONO

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun la signifo “unu, unuopa”: monolito,

monologo, monoteismo, monofonio°, monomo.

Vera prefikso

“Unu”. Iafoje uzata kiel vera prefikso: relo → *monorelo* = “unurela

fervojo”, silabo → *monosilaba* = “unusilaba”. Atentu pri la risko de kon-

fuzo kun la vorto mono (pagilo). Oni uzu kunmetaĵojn kun unu: unurelo,

unurela fervojo, unusilaba.

Iafoje oni renkontas la memstaran vorton *mono*° kiel mallongigon de

monofonio°. Ĝi estas evitenda pro la kolizio kun la ordinara vorto mono

(pagilo). La responda mallongigo stereo° por stereofonio estas tamen uzebla

(sed oni atentu pri la akcento: steréo). Se entute mallongigi monofonio, oni

uzu la formon monoo°.

39.2.19. PRE

Eksprefikso en multaj vortoj kun la signifo “antaŭ”: prefaco, prefikso, pre-

lego, premiso, prepozicio = “rolvorteto”.

Vera prefikso

“Antaŭ, senpere antaŭ”. Iafoje uzata eksperimente anstataŭ antaŭ en tempa

signifo: amplifi → *preamplifilo* = “antaŭamplifilo”, scienco → *pre-

scienca* = “de la tempo antaŭ la apero de scienco”, latina → *prelatina*

= “de la tempo antaŭ Latino”, kancero → *prekancera* = “antaŭkancera,

montranta aperontan kanceron”. Ŝajnas, ke iuj tiaj vortoj vere estas fraz-

etvortoj kun kaŝita uzo de PRE kiel rolvorteto: *pre la scienco* = “antaŭ la

scienco” → [ pre scienco]-A → *prescienca*, *pre Latino* = “antaŭ Latino”

→ [ pre Latino]-A → *prelatina* (komparu kun simila uzo de ANTI,

§39.2.2). PRE estas evitenda, ĉu kiel prefikso, ĉu kiel (kaŝita) rolvorteto.

Oni uzu antaŭ. Komparu kun la oficiala prefikso PRA (§38.3.9).

§39.2.19

679

Neoficialaj afiksoj

39.2.20. PROTO

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun la signifo “ĉefa, plej unua, primitiva, ori-

gina”: protozoo, protoplasmo, protono.

Vera prefikso

“Ĉefa, plej unua, primitiva, origina”. Iafoje uzata kiel vera prefikso: tipo →

prototipo = “unua tipo, unua ekzemplero”, infektiĝo → protoinfektiĝo

= “unuafoja infektiĝo”, kanajlo → protokanajlo Rz.84 = “kanajlo modela/ori-

gina”. Plej multaj PROTO-vortoj ankaŭ povas esti rigardataj kiel propraj

radikoj, sed en la Zamenhofa protokanajlo PROTO sendube estas vera pre-

fikso. Komparu kun ARĤI (§39.2.3).

39.2.21. PSEŬDO

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun la signifo “malvera, neaŭtentika”:

pseŭdonimo, pseŭdopodo.

Vera prefikso

“Malvera, neaŭtentika, kaŝita”. Sufiĉe ofte uzata kiel vera prefikso: sufikso

→ pseŭdosufikso LR.34, scienca → pseŭdo-scienca FK.263, laboro → pseŭdo-

laboro M.138, nomo → pseŭdonomo = “pseŭdonimo, plumnomo”, argumento

→ pseŭdoargumento. Zamenhof ofte uzis PSEŬDO kiel veran prefikson,

sed estas tamen pli bone uzi KAŜ, ŜAJN aŭ kvazaŭ, ĉar tio estas multe pli

klara: kaŝnomo, ŝajnsufikso, kvazaŭscienco, ŝajnlaboro, ŝajnargumento,

malvera argumento.

Iafoje oni vidas la A-vorton *pseŭda*. A-vorta formo de PSEŬDO estu

tamen pseŭdoa. La “o” estas parto de la radiko, kaj ne povas malaperi. Kaj

*pseŭda* kaj pseŭdoa estas superfluaj. Uzu neaŭtentika, malvera, kaŝita,

ŝajna aŭ iluzia.

39.2.22. RETRO

“En la kontraŭa direkto, en la malkutima direkto”. Sufiĉe ofte uzata kiel pli

preciza alternativo al la prefikso RE (§38.3.10), kiu havas ankaŭ aliajn sig-

nifojn: iri → retroiri = “iri dorsdirekte”, fleksi → retrofleksi = “fleksi en

kontraŭa direkto”, aktiva → retroaktiva = “aktiva aŭ valida por jam pasinta

tempo”.

Iafoje oni provis uzi RETRO kiel memstaran vorteton kun la signifo “reen”:

Iru retro, Satano! Oni uzu prefere reen.

39.2.23. SAN

Eksprefikso en multaj loknomoj kun la signifo “sankta”: Sanfrancisko, San-

remo, Sanjoseo, Sanmarino.

Vera prefikso

“Sankta”. Iafoje uzata kiel vera prefikso en Esperantigitaj loknomoj: Santo

Domingo → *Sandomingo*; Saint Pierre → *Sanpiero*°; Saint Helena →

680

§39.2.23

Neoficialaj afiksoj

*Sanheleno*°. Tiaj formoj estas evitindaj miksaĵoj. Oni aŭ traduku per la

plena Esperanta radiko SANKT, aŭ oni rekte Esperantigu la efektivan naci-

lingvan formon: Sankta Domingo aŭ Santodomingo; Sankta Petro, Sankt-

Petro aŭ Sentpiero°; Sankta Heleno aŭ Sentheleno. La Portugalan formon

“São” oni ordinare Esperantigas kiel “San”: São Paulo → Sanpaŭlo (“San”

tie ne estas Esperanta prefikso, sed parto de la radiko). Kompreneble oni

ankaŭ povas uzi la nacilingvan formon de tiaj ĉi nomoj senŝanĝe.

39.2.24. SEMI (kaj HEMI)

“Duona”. SEMI estas sufiĉe ofte uzata anstataŭ DUON, kiam ekzistas re-

sponda internacia vorto, kiu komenciĝas per “semi”: nomado → *seminom-

ado*, vokalo → *semivokalo*, cirklo → *semicirklo*. SEMI estas super-

flua. Oni uzu kunmetaĵojn kun DUON.

Same superflue estus uzi HEMI kiel veran Esperantan prefikson. HEMI

estas tamen eksprefikso kun la signifo “duona” en kelkaj vortoj:

hemianopsio, hemikranio, hemiplegio, hemisfero.

39.2.25. STIF°

Apenaŭ uzata prefikso proponita por uzo anstataŭ prefikseca DUON aŭ pre-

fikseca VIC en iaj parencvortoj (§38.4.1).

39.2.26. TELE

Eksprefikso en multaj vortoj kun la signifo “longdistanca”: telefono,

telegrafo, telekinezo, teleskopo, televizio.

Vera prefikso

“Longdistance (per ia tekniko), per longdistanca komunikilo”. Tre ofte uzata

kiel vera prefikso: vidi → televidi = “vidi per televizio”, komuniki →

telekomuniki = “komuniki longdistance per ia tekniko”, objektivo →

teleobjektivo = “fotografa objektivo por longa distanco”, regilo → teleregilo

= “ilo por regi aparaton de distanco”, tajpilo → teletajpilo = “telegrafia tajp-

ilo”, kopii → telekopii, aĉeti → teleaĉeti, lerni → telelerni. TELE estas tre

bezonata en la moderna mondo. Oni senhezite uzu ĝin.

39.2.27. TERMO

Eksprefikso en kelkaj vortoj kun la signifo “varmo” (la fina O iafoje

mankas): termostato, termoso, termometro, termika, termogena.

Vera prefikso

“Varmo”. Iafoje uzata kiel vera prefikso, kiam ekzistas responda internacia

vorto, kiu komenciĝas per “termo”: botelo → *termobotelo* = “termoso”,

fonto → *termofonto* = “fonto de varma mineralakvo”, banejo →

*termobanejo* = “banejo, kie oni kuracas per varma mineralakvo”. Atentu

pri la risko de konfuzo kun la matematika vorto termo. Oni uzu kunmetaĵojn

kun VARM: varmbotelo, (kuraca) varmbanejo, varmfonto.

§39.2.27

681

Neoficialaj afiksoj

39.2.28. ULTRA

“Ekstrema, eksternormala”. Teknika prefikso uzata, kiam ekzistas responda

internacia vorto, kiu komenciĝas per “ultra”: sono → ultrasono = “sono tiel

altfrekvenca, ke ĝi estas neaŭdebla”, viol(kolor)a → ultraviol(kolor) a

-

-

= “havanta nevideblan koloron kun ondolongo trans violkoloro”, centrifug-

ilo → ultracentrifugilo = “ekstreme efika centrifugilo”, konservativa →

ultrakonservativa. Normale oni uzu trans aŭ ekstrema: transviol(kolor) o,

-

transsono, ekstrema centrifugilo, ekstreme konservema. Komparu kun

INFRA (§39.2.11).

39.2.29. VIDEO°

“Tekniko de elektronika registrado, konservado, prilaborado kaj reprodukt-

ado de moviĝantaj bildoj”. Teknika prefikso: tekniko → videotekniko, disko

→ videodisko, filmo → videofilmo.

Estas pli bone uzi la radikon VIDE, per kiu oni povas fari ekz.: video, videa,

videilo, vide(o)tekniko, vide(o)disko, vide(o)filmo, vide(o)registrilo,

-

-

-

-

vide(o)kamerao = “kamerao, kiu registras moviĝantajn bildojn elektronike”.

-

La ligfinaĵo O estas ĉiam superflua, se temas pri la radiko VIDE. Se temas

pri la prefikso VIDEO, la “o” estas tamen parto de la prefikso, kaj ne povas

forfali. En nefaka lingvaĵo oni povas ofte uzi VID anstataŭe, sed VID ne

vere esprimas la specialan signifon de VIDE: vidbendo, viddisko, sed ekz.

*vidkamerao* estas sensenca kaj senutila, ĉar ĉiuj specoj de kameraoj estas

“vidaj”. Komparu kun AŬDIO° (§39.2.4).

39.3. Internaciaj afiksoj

Prefiksoj de mezurunuoj

Ekzistas internacia sistemo de prefiksoj por mezurunuoj. Ĝi estas parto de la

SI-sistemo, “Sistemo Internacia de Unuoj”, prizorgata de “Bureau

International des Poids et Mesures” (“Internacia Buroo de Pezoj kaj Mez-

uroj”). Tiuj prefiksoj havas diversajn pligrandigajn kaj malpligrandigajn sig-

nifojn. Oni uzu ilin nepre nur antaŭ mezurunuoj kiel metro, gramo, ĵulo,

sekundo, litro, ampero, volto, bito k.s.

Jen la Esperantaj formoj de tiuj internaciaj prefiksoj:

Prefikso

Valoro

Simbolo

Ekzemplo

JOTA

kvadriliono

1024

Y

jotateslo, YT, kvadriliono da

tesloj

ZETA

mil trilionoj

1021

Z

zetavebero, ZWb, mil tril-

ionoj da veberoj

EKSA

triliono

1018

E

eksaĵulo, EJ, triliono da ĵuloj

PETA

mil bilionoj

1015

P

petavolto, PV, mil bilionoj da

voltoj

TERA

biliono

1012

T

teraĵulo, TJ, biliono da ĵuloj

682

§39.3

Neoficialaj afiksoj

Prefikso

Valoro

Simbolo

Ekzemplo

GIGA

miliardo

109

G

gigavato, GW, miliardo da

vatoj

MEGA

miliono

106

M

megaherco, MHz, miliono da

hercoj

KILO

mil

103

k

kilometro, km, mil metroj

HEKTO cent

102

h

hektogramo, hg, cent gramoj

DEKA

dek

101

da

dekalumeno, dalm, dek

lumenoj

DECI

dekono

10-1

d

decimetro, dm, dekona metro

CENTI

centono

10-2

c

centimetro, cm, centona

metro

MILI

milono

10-3

m

miligramo, mg, milona gramo

MIKRO milion-ono

10-6

µ

mikrometro, µm, milion-ona

metro

NANO

miliard-ono

10-9

n

nanohenro, nH, miliard-ona

henro

PIKO

bilion-ono

10-12

p

pikofarado, pF, bilion-ona

farado

FEMTO mil-bilion-ono 10-15

f

femtometro, fm, mil-bilion-

ona metro

ATO

trilion-ono

10-18

a

atosekundo, as, trilion-ona

sekundo

ZEPTO

mil-trilion-ono 10-21

z

zeptoĵulo, zJ, mil-trilion-ona

ĵulo

JOKTO

kvadrilion-ono 10-24

y

joktogramo, yg, kvadrilion-

ona gramo

Plej ofte uzataj estas: KILO, HEKTO, DECI, CENTI kaj MILI. La aliaj estas

uzataj preskaŭ nur en faka lingvaĵo.

Ĉi tiujn internaciajn prefiksojn oni uzu rigore laŭ la internaciaj principoj. Ne

havas sencon krei unike Esperantajn vortojn per ili.

Plej multaj vortoj faritaj per tiuj ĉi prefiksoj estas rigardeblaj kiel memstaraj

radikoj en Esperanto. Pluraj el ili estas jam oficialaj, ekz.: kilogramo, de-

cigramo, centigramo, miligramo, decilitro, centilitro, kilometro, centimetro,

decimetro, milimetro. Sed en kelkaj okazoj estas tamen sendube, ke temas

pri efektiva Esperanta kunmetaĵo: bitoko (oko da bitoj, bajto) → kilobitoko

(milo da bitokoj aŭ 1024 bitokoj, kilobajto).

Ekzistas ankaŭ du neregulaj formoj: hektaro (cento da aroj) kaj megomo

(miliono da omoj). Tiuj formoj estas rigardendaj kiel apartaj radikoj en

Esperanto: HEKTAR kaj MEGOM. Sed ankaŭ la regulaj kunmetoj hektoaro

kaj megaomo estas uzeblaj.

§39.3

683

Neoficialaj afiksoj

Iam ekzistis ankaŭ la prefikso MIRIA (dek mil). Per ĝi oni kreis interalie la

vorton miriametro = “dek mil metroj”, kiu eĉ fariĝis oficiala Esperanta

radiko, sed nek MIRIA, nek miriametro estas plu uzataj.

La simbolo µ estas Greka litero (§19), kiu nomiĝas mu aŭ muo, sed kiam ĝi

estas mezurunua prefikso, oni elparolas ĝin kiel mikro... La vorto mikro-

metro estas ankaŭ nomo de ia mezurilo de malgrandegaj longoj. Por la mez-

urunuo mikrometro ekzistas la alternativaj nomoj mikrono kaj muo.

Kiam temas pri la grando de komputila memorilo, oni ofte uzas kelkajn el

tiuj ĉi prefiksoj kun iom aliaj valoroj, kiuj baziĝas sur la duuma nombrosis-

temo uzata en komputiloj: KILO = 210, MEGA = 220, GIGA = 230. Ekz.:

kilobito = “mil bitoj” aŭ “1024 bitoj”, megabitoko = “miliono da bitokoj” aŭ

“1.048.576 bitokoj”, gigabitoko = “miliardo da bitokoj” aŭ “1.073.741.824

bitokoj”. Por la valoroj bazitaj sur potencoj de 2, la komisiono IEC

(“International Electrotechnical Commission”, “Internacia Elektroteknika

Komisiono”) ellaboris apartajn prefiksojn, kiuj tamen ankoraŭ estas sufiĉe

malofte uzataj: KIBI° = 210, MEBI° = 220, GIBI° = 230, TEBI° = 240, PEBI°

= 250, EKSBI° = 260. Ekz.: kibibito = “1024 bitoj”, mebibitoko = “1.048.576

bitokoj”, gibibitoko = “1.073.741.824 bitokoj”.

Kemiaj afiksoj

Ekzistas internacia faklingva sistemo por fari sistemajn nomojn de kemiaj

kombinaĵoj. Tiu sistemo enhavas multegajn radikojn kaj afiksojn, kaj speci-

alajn regulojn por kunmeti ilin. Pri la sistemo respondecas la (ne-Esperanta)

organizo IUPAC, “International Union of Pure and Applied Chemistry”

(“Internacia Unio de Pura kaj Aplikata Kemio”). Esperanto transprenu la el-

ementojn kaj vortojn de tiu sistemo laŭ la skribaj, elparolaj kaj gramatikaj

reguloj de Esperanto, sed sen ia ajn kroma modifo. Ne havas sencon miksi la

propre Esperantan vortfaradon kun tiu internacia sistemo. Estas preferinde

rigardi vortojn kreitajn per tiu sistemo kiel nekunmetitajn radikojn en Esper-

anto. Ili estas tamen tro multaj por esti listigitaj komplete en vortaro.

Efektive ili estas senlime multaj.

Iuj el la internaciaj kemiaj afiksoj havas la saman formon kiel oficiala aŭ ne-

oficiala Esperanta afikso (ekz. AN §38.2.4, AT §28.1, ID §38.2.16, IN

§38.2.20, IT §28.1, ON §38.2.27, OL §39.1.25 kaj META §39.2.15), sed ne

estas spaco en PMEG por pritrakti kemian vortfaradon. Oni turnu sin al

kemiaj faklibroj, sed bedaŭrinde ankoraŭ ne ekzistas unueca maniero Esper-

antigi kemiajn vortojn.

684

§39.3

Aldonoj

Aldonoj

40. Gramatiko en la Fundamento

La libro Fundamento de Esperanto (§) estas la bazo de Esperanto. Ĝi en-

havas ĉapitron kun la nomo Fundamenta Gramatiko de la Lingvo Esperanto

en Kvin Lingvoj. Tiu ĉapitro enhavas la famajn 16 regulojn. Estas ofta mis-

kompreno, ke Esperanto havas nur 16 regulojn. Fakte la nombro de reguloj

estas multege pli granda. Eĉ estas 17 reguloj jam en la Fundamenta Grama-

tiko, ĉar ĝi komenciĝas per instruo pri la alfabeto, kiu ne estas numerita.

Krome en la parto Ekzercaro troviĝas pli da reguloj, kaj per rektaj instruoj,

kaj per ekzemploj.

La Fundamenta Gramatiko estas tamen la plej grava gramatika regularo de

Esperanto. Ĝi estas la bazo de ĉiuj aliaj reguloj. La teksto povas tamen en

kelkaj lokoj ŝajni konfuzita el vidpunkto de moderna lingvoscienco. Oni

memoru, ke la teksto estis verkita en la fino de la 19-a jarcento, en tute tradi-

cia stilo, kaj tute el Eŭropa vidpunkto. Por ĝuste kompreni la tekston oni ne

nur devas havi ĝeneralajn sciojn pri Eŭropaj lingvoj, sed oni devas ankaŭ

konsideri, ke la tiutempa lingvoscienco estis malpli evoluinta ol la nun-

tempa. Oni devas kompreni la regulojn laŭ la tiutempa stilo de klarigoj. Por

ĝuste kompreni estas ofte absolute necese kompari kun la praktikaj ek-

zemploj en la Ekzercaro. Oni nepre ne provu legi la regulojn kiel matematik-

ecan aŭ logikecan sistemon de aksiomoj, ĉar tiel ili ne estis verkitaj.

La Fundamenta Gramatiko en la Fundamento estas en la lingvoj Franca,

Angla, Germana, Rusa kaj Pola, sed ne en Esperanto. En la libro Fun-

damenta Krestomatio troviĝas Esperanta versio (p. 239-241), sed tiu versio,

kvankam grava, ne estas oficiala leĝodona versio, kiel la versioj en la Fun-

damento.

La kvin nacilingvaj versioj ne estas tute samaj. En iuj versioj troviĝas aferoj,

kiuj mankas en aliaj. La Esperanta versio, kiu sekvas ĉi-poste, estas kun-

metaĵo de la kvin nacilingvaj tekstoj. Ĝi enhavas ĉiujn regulojn, reguletojn,

komentojn kaj ekzemplojn de ĉiuj kvin versioj de la Fundamenta Grama-

tiko, krom la instruoj pri elparolo, kiuj estas ĉi tie forlasitaj. La vortelekto

estas grandparte bazita sur la Esperanta versio en la Fundamenta

Krestomatio. La nacilingvaj versioj enhavas ankaŭ nacilingvajn tradukojn de

Esperantaj ekzemploj. Tiuj estas forigitaj krom en du lokoj (reguloj 3 kaj

16).

Por tiuj, kiuj volas detale studi la diferencojn inter la kvin versioj, ekzistas

en la naŭa kaj deka eldonoj de la Fundamento aldonaĵo nomata Kompara

Teksto de la Kvinlingva Fundamenta Gramatiko. Tie estas detale montrite,

kio troviĝas en kiu versio.

§40

685

Gramatiko en la Fundamento

Fundamenta Gramatiko en Esperanta traduko

GRAMATIKO

A) ALFABETO

A a, B b, C c, Ĉ ĉ, D d, E e, F f, G g, Ĝ ĝ, H h, Ĥ ĥ, I i, J j, Ĵ ĵ, K k, L l, M m,

N n, O o, P p, R r, S s, Ŝ ŝ, T t, U u, Ŭ ŭ (uzata en diftongoj), V v, Z z.

Rimarko 1: La litero ŭ estas uzata nur post vokaloj.

Rimarko 2: Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.

B) PARTOJ DE PAROLO

1. Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita, la, egala por

ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj.

Rimarko. La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la Germana, Franca

kaj aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas mal-

facilaĵon, povas tute ĝin ne uzi.

2. Substantivoj estas formataj per aldono de o al la radiko. Por la formado

de la pluralo oni aldonas la finiĝon j al la singularo. Kazoj ekzistas nur du:

nominativo kaj akuzativo. La radiko kun aldonita o estas la nominativo, la

akuzativo aldonas n post la o. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de

prepozicioj: la genitivo per de, la dativo per al, la instrumentalo (ablativo)

per per, aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco. Ekz. radiko patr, la patr|o, al la

patr|o, de la patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j, la

patr|o|j|n, per la patr|o|j, por la patr|o|j.

3. Adjektivoj estas formataj per aldono de a al la radiko. Kazoj kaj nombroj

kiel ĉe substantivoj. La komparativo estas farata per la vorto pli, la super-

lativo per plej. Post la komparativo la vorto “que” (France), “than” (Angle),

“als” (Germane), “ч м

ѣ ъ” (Ruse), “niż” (Pole) tradukiĝas per ol, kaj post la

superlativo la vorto “de” (France) tradukiĝas per el. Ekz. pli blank|a ol

neĝ|o; mi hav|as la plej bel|a|n patr|in|o|n el ĉiu|j; mi hav|as la plej bon|a|n

patr|in|o|n.

4. La bazaj numeraloj (ne deklinaciataj) estas: unu (1), du (2), tri (3), kvar

(4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), naŭ (9), dek (10), cent (100), mil (1000). La dekoj kaj centoj estas formataj per simpla kunigo de la

numeraloj. Por la ordaj numeraloj oni aldonas la adjektivan finiĝon a; por la

multiplikaj – la sufikson obl; por la frakciaj – on; por la kolektivaj – op; por

la distribuaj – la vorton po. Krom tio povas esti uzataj numeraloj sub-

stantivaj kaj adverbaj. Ekz. kvin|cent tri|dek tri (533); kvar|a, unu|a, du|a;

unu|o, cent|o; sep|e, unu|e, du|e; tri|obl|a; kvar|on|o, du|on|o; du|op|e, kvar|op|e; po kvin.

5. La pronomoj personaj estas: mi, vi, li, ŝi, ĝi (por bestoj aŭ aĵoj), si, ni, ili, oni (senpersona plurala pronomo). Pronomoj posedaj estas formataj per

aldono de la adjektiva finiĝo a. La deklinacio de la pronomoj estas kiel ĉe

substantivoj. Ekz. mi|n, mi|a, la vi|a|j.

686

§40

Gramatiko en la Fundamento

6. Verbo ne estas ŝanĝata laŭ personoj nek nombroj; ekz. mi far|as, la patr|o

far|as, ili far|as.

 a) La tempo prezenca finiĝas per as; ekz. mi far|as.

 b) La tempo preterita per is: vi far|is, li far|is.

 c) La tempo futura per os: ili far|os.

 ĉ) La modo kondicionala per us: ŝi far|us.

 d) La modo imperativa per u: far|u, ni far|u.

 e) La modo infinitiva per i: far|i.

Participoj (kaj gerundioj):

Estas du formoj de participo en la internacia lingvo, la deklinaciebla aŭ

adjektiva, kaj la nedeklinaciebla aŭ adverba.

 f) La participo aktiva prezenca finiĝas per ant: far|ant|a, far|ant|e.

 g) La participo aktiva preterita per int: far|int|a, far|int|e.

 ĝ) La participo aktiva futura per ont: far|ont|a, far|ont|e.

 h) La participo pasiva prezenca per at: far|at|a, far|at|e.

 ĥ) La participo pasiva preterita per it: far|it|a, far|it|e.

 i) La participo pasiva futura per ot: far|ot|a, far|ot|e.

Ĉiuj formoj de la pasivo estas formataj per helpo de responda formo de la

verbo est kaj prezenca aŭ preterita participo pasiva de la bezonata verbo, la

prepozicio ĉe la pasivo estas de. Ekz. ŝi est|as am|at|a de ĉiu|j (participo

prezenca: la afero fariĝas); la pord|o est|as ferm|it|a (participo preterita: la

afero jam estas farita).

7. Adverboj estas formataj per aldono de e al la radiko. Gradoj de kompar-

ado estas la samaj kiel ĉe adjektivoj. Ekz. mi|a frat|o pli bon|e kant|as ol mi.

8. Ĉiuj prepozicioj per si mem postulas la nominativon.

C) ĜENERALAJ REGULOJ

9. Ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita. Ne estas neelparolataj literoj.

10. La akcento estas ĉiam sur la antaŭlasta silabo.

11. Vortoj kunmetitaj estas formataj per simpla kunigo de la vortoj (radikoj)

(la ĉefa vorto staras en la fino); ili estas kune skribitaj kiel unu vorto, sed, en

elementaj verkoj, disigitaj per streketoj (|)1. La gramatikaj finiĝoj estas

rigardataj ankaŭ kiel memstaraj vortoj. Ekz. vapor|ŝip|o estas formita de:

vapor, ŝip kaj o (finiĝo de la substantivo).

1. En leteroj kaj verkoj destinitaj por personoj jam povosciantaj la internacian lingvon, la streketoj

inter la partoj de la vortoj ne estas uzataj. Ili celas ebligi al ĉiuj facile trovi en la vortaro la ĝustan

sencon de ĉiu el la elementoj de la vorto kaj tiel ricevi ĝian plenan signifon, sen ia ajn antaŭa studo

de la gramatiko.

12. Se en frazo estas alia nea vorto, la vorto ne estas forlasata. Ekz. mi

neniam vid|is, mi nenio|n vid|is.

§40

687

Gramatiko en la Fundamento

13. En frazoj respondantaj al la demando “kien”, la vortoj ricevas la finiĝon

de la akuzativo. Ekz. kie vi est|as? , tie (en tiu loko); kie|n vi ir|as? , tie|n (al

tiu loko), mi ir|as Pariz|o|n, London|o|n, Varsovi|o|n, dom|o|n.

14. Ĉiu prepozicio havas en Esperanto difinitan kaj konstantan signifon, kiu

fiksas ĝian uzon; sed se ni devas uzi ian prepozicion kaj la rekta senco ne

montras al ni, kiun prepozicion ni devas preni, tiam ni uzas la prepozicion

je, kiu ne havas memstaran signifon; ekz. ĝoj|i je tio, rid|i je tio, enu|o je la

patr|uj|o, mal|san|a je la okul|o|j.

La klareco neniel suferas pro tio, ĉar en ĉiuj lingvoj oni uzas en tiaj okazoj

iun ajn prepozicion, se nur la uzado donis al ĝi sankcion; en la internacia

lingvo ĉiam estas uzata en similaj okazoj nur la prepozicio je.

Anstataŭ la prepozicio je oni povas ankaŭ uzi la akuzativon sen prepozicio,

se oni timas nenian dusencaĵon.

15. La tiel nomataj vortoj “fremdaj”, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj

prenis el unu fremda fonto, estas uzataj en la lingvo internacia sen ŝanĝo,

ricevante nur la ortografion kaj la gramatikajn finiĝojn de tiu ĉi lingvo. Tia

estas la regulo koncerne la bazajn vortojn, sed ĉe diversaj vortoj de unu

radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton bazan kaj formi la ceterajn

derivaĵojn el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo internacia. Ekz. tragedi|o,

sed tragedi|a; teatr|o, sed teatr|a (ne: teatrical|a), k.t.p.

16. La finiĝo o de substantivoj kaj la a de la artikolo povas esti iafoje for-

lasataj kaj anstataŭataj de apostrofo pro belsoneco. Ekz. Ŝiller’ (Schiller)

anstataŭ Ŝiller|o; de l’ mond|o anstataŭ de la mond|o; dom’ anstataŭ dom|o.

Gramatikaj instruoj en la Fundamenta Ekzercaro

• Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo,

mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo. FE.1

• Anstataŭ “ci” oni uzas ordinare “vi”. FE.16

• La artikolo “la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ

objektoj konataj. Ĝia uzado estas tia sama kiel en la aliaj lingvoj. La

personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ

poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua

tempo tute ne uzi la artikolon, ĉar ĝi estas oportuna sed ne necesa.

Anstataŭ “la” oni povas ankaŭ diri “l’” (sed nur post prepozicio, kiu

finiĝas per vokalo). FE.27

• Vortoj kunmetitaj estas kreataj per simpla kunligado de vortoj; oni

prenas ordinare la purajn radikojn, sed, se la bonsoneco aŭ la klareco

postulas, oni povas ankaŭ preni la tutan vorton, t. e. la radikon kune kun

ĝia gramatika finiĝo. Ekzemploj: skribtablo aŭ skribotablo (= tablo, sur

kiu oni skribas); internacia (= kiu estas inter diversaj nacioj); tutmonda

(= de la tuta mondo); unutaga (= kiu daŭras unu tagon); unuataga

(= kiu estas en la unua tago); vaporŝipo (= ŝipo, kiu sin movas per

vaporo); matenmanĝi, tagmanĝi, vespermanĝi; abonpago (= pago por

la abono). FE.27

688

§40

Gramatiko en la Fundamento

• Ĉiuj prepozicioj per si mem postulas ĉiam nur la nominativon. Se ni iam

post prepozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la

prepozicio, sed de aliaj kaŭzoj. Ekzemple: por esprimi direkton, ni

aldonas al la vorto la finon “n”; sekve: tie (= en tiu loko), tien (= al tiu

loko); tiel same ni ankaŭ diras: “la birdo flugis en la ĝardenon, sur la

tablon”, kaj la vortoj “ĝardenon”, “tablon” staras tie ĉi en akuzativo ne

ĉar la prepozicioj “en” kaj “sur” tion ĉi postulas, sed nur ĉar ni volis

esprimi direkton, t. e. montri, ke la birdo sin ne trovis antaŭe en la

ĝardeno aŭ sur la tablo kaj tie flugis, sed ke ĝi de alia loko flugis al la

ĝardeno, al la tablo (ni volas montri, ke la ĝardeno kaj tablo ne estis la

loko de la flugado, sed nur la celo de la flugado); en tiaj okazoj ni uzus

la finiĝon “n” tute egale ĉu ia prepozicio starus aŭ ne. – Morgaŭ mi

veturos Parizon (aŭ en Parizon). FE.28

• Se ni bezonas uzi prepozicion kaj la senco ne montras al ni, kian pre-

pozicion uzi, tiam ni povas uzi la komunan prepozicion “je”. Sed estas

bone uzadi la vorton “je” kiel eble pli malofte. Anstataŭ la vorto “je” ni

povas ankaŭ uzi akuzativon sen prepozicio. – Mi ridas je lia naiveco (aŭ

mi ridas pro lia naiveco, aŭ: mi ridas lian naivecon). – Je la lasta fojo

mi vidas lin ĉe vi (aŭ: la lastan fojon). – Mi veturis du tagojn kaj unu

nokton. – Mi sopiras je mia perdita feliĉo (aŭ: mian perditan feliĉon). –

El la dirita regulo sekvas, ke se ni pri ia verbo ne scias, ĉu ĝi postulas

post si la akuzativon (t. e. ĉu ĝi estas aktiva) aŭ ne, ni povas ĉiam uzi la

akuzativon. Ekzemple, ni povas diri “obei al la patro” kaj “obei la

patron” (anstataŭ “obei je la patro”). Sed ni ne uzas la akuzativon tiam,

kiam la klareco de la senco tion ĉi malpermesas; ekzemple: ni povas diri

“pardoni al la malamiko” kaj “pardoni la malamikon”, sed ni devas diri

ĉiam “pardoni al la malamiko lian kulpon”. FE.29

• Ia, ial, iam, ie, iel, ies, io, iom, iu. – La montritajn naŭ vortojn ni kon-

silas bone ellerni, ĉar el ili ĉiu povas jam fari al si grandan serion da

aliaj pronomoj kaj adverboj. Se ni aldonas al ili la literon “k”, ni

ricevas vortojn demandajn aŭ rilatajn: kia, kial, kiam, kie, kiel, kies, kio,

kiom, kiu. Se ni aldonas la literon “t”, ni ricevas vortojn montrajn: tia,

tial, tiam, tie, tiel, ties, tio, tiom, tiu. Aldonante la literon “ĉ”, ni ricevas

vortojn komunajn: ĉia, ĉial, ĉiam, ĉie, ĉiel, ĉies, ĉio, ĉiom, ĉiu. Aldon-

ante la prefikson “nen”, ni ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam,

nenie, neniel, nenies, nenio, neniom, neniu. Aldonante al la vortoj

montraj la vorton “ĉi”, ni ricevas montron pli proksiman; ekzemple: tiu

(pli malproksima), tiu ĉi (aŭ ĉi tiu) (pli proksima); tie (malproksime), tie

ĉi aŭ ĉi tie (proksime). Aldonante al la vortoj demandaj la vorton “ajn”,

ni ricevas vortojn sendiferencajn: kia ajn, kial ajn, kiam ajn, kie ajn, kiel

ajn, kies ajn, kio ajn, kiom ajn, kiu ajn. Ekster tio el la diritaj vortoj ni

povas ankoraŭ fari aliajn vortojn, per helpo de gramatikaj finiĝoj kaj

aliaj vortoj (sufiksoj); ekzemple: tiama, ĉiama, kioma, tiea, ĉi-tiea, tie-

ulo, tiamulo k. t. p. (= kaj tiel plu). FE.30

§40

689

Gramatiko en la Fundamento

• Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas

por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. – Alportu al mi metron

da nigra drapo (Metro de drapo signifus metron, kiu kuŝis sur drapo, aŭ

kiu estas uzata por drapo). “Da” post ia vorto montras, ke tiu ĉi vorto

havas signifon de mezuro. FE.32

• La sufikso “um” ne havas difinitan signifon, kaj tial la (tre malmultajn)

vortojn kun “um” oni devas lerni, kiel simplajn vortojn. Ekzemple: plen-

umi, kolumo, manumo. – Mi volonte plenumis lian deziron. FE.42

690

§40

Parencoj kaj familianoj

41. Parencoj kaj familianoj

La sekva prezento montras per fantazia ekzemplo, kiel oni esprimas

diversajn parencajn rilatojn en Esperanto. La ekzemplo ne elĉerpas la eblojn

plene. Ankoraŭ pli da vortoj estas fareblaj per diversaj afiksoj kaj afiksecaj

elementoj.

La familio de Nino kaj Antono

 Supre estas pli aĝaj parencoj, malsupre pli junaj.

 La strekoj montras rilatojn inter gepatroj kaj iliaj infanoj.

 Ĉiuj virinaj nomoj ĉi tie finiĝas per ...ino. Ĉiuj aliaj nomoj estas viraj.

La nomoj estas tiel elektitaj por klareco, sed ne ekzistas regulo, ke vir-

inaj nomoj finiĝu per ...ino (§35.3).

Antono kaj Nino estas geedzoj. Li estas ŝia edzo, kaj ŝi estas lia edzino. Ili

estas geedziĝintaj. Li estas edziĝinta al ŝi, kaj ŝi estas edziniĝinta al li.

Antono kaj Nino havas du infanojn, Ernestino kaj Vilhelmo. Antono kaj

Nino estas la gepatroj de tiuj ĉi infanoj. Antono estas ilia patro, kaj Nino

estas ilia patrino. La infanoj nomas Antonon Paĉjo, kaj ili nomas Ninon

Panjo. La karesnomoj Paĉjo kaj Panjo kaj aliaj ĉi-postaj voknomoj estas

faritaj per la sufiksoj ĈJ (§38.2.6) kaj NJ (§38.2.25). Vilhelmo estas filo de

Antono kaj Nino, kaj Ernestino estas ilia filino. Vilhelmo kaj Ernestino estas

iliaj gefiloj.

Antono havas fraton, Hugo, kaj fratinon, Mesalino. Antono, Hugo kaj

Mesalino estas gefratoj. Antono nomas Hugon Fraĉjo, kaj li nomas Mesal-

inon Franjo. Nino havas fratinon, Karolino, kaj fraton, Teodoro. Ne ekzistas

specialaj vortoj por montri, ĉu frato aŭ fratino estas pli aŭ malpli aĝa. Je

bezono oni diru simple pli aĝa fratino, malpli aĝa frato k.s. Sed pli aĝa frato

aŭ fratino eble povas nomi sian pli junan fraton aŭ fratinon frateto kaj fratin-

eto.

§41

691

Parencoj kaj familianoj

Antono havas unu onklon, Petro (frato de lia patrino). Li nomas lin oĉjo

Petro, aŭ simple Oĉjo. Antono estas nevo de Petro. Nino havas unu onklon

kaj du onklinojn, Ludoviko (frato de ŝia patrino), Florino (fratino de ŝia patr-

ino), kaj Anĝelino (fratino de ŝia patro). Ŝi estas ilia nevino. Ili estas ŝiaj ge-

onkloj. Ŝi nomas la onklinojn onjo Florino kaj onjo Anĝelino, aŭ simple

Onjo. Nino kaj ŝiaj gefratoj, Karolino kaj Teodoro, estas genevoj de siaj ge-

onkloj.

Nino havas du avojn, Adamo (la patro de ŝia patro) kaj Danielo (la patro de

ŝia patrino). Ŝi nomas ilin Aveto, Avĉjo aŭ simile. Nino ankaŭ havas du

avinojn, Jozefino (la patrino de ŝia patro) kaj Kolombino (la patrino de ŝia

patrino). Ŝi nomas ilin Avineto, Avinjo aŭ simile. Nino estas nepino de

Adamo, Jozefino, Danielo kaj Kolombino, kaj ili estas ŝiaj geavoj.

Antono estas nepo de Karlo kaj Esperino (la gepatroj de lia patrino). Liaj

aliaj geavoj ne estas montritaj. Antono kaj liaj gefratoj, Hugo kaj Mesalino,

estas genepoj de siaj geavoj.

Ernestino kaj Vilhelmo (la infanoj de Antono kaj Nino) estas pragenepoj

( pranepino kaj pranepo), de Adamo, Jozefino, Danielo, Kolombino, Karlo

kaj Esperino. Adamo estas unu el la praavoj de Ernestino kaj Vilhelmo, kaj

Esperino estas unu el iliaj praavinoj.

Antono havas bopatron, Johano (la patro de lia edzino). Li ankaŭ havas

bopatrinon, Adelino (la patrino de lia edzino). Ili estas liaj bogepatroj. Li

estas ilia bofilo. Nino estas bofilino de Paŭlo kaj Meluzino (la gepatroj de ŝia

edzo).

Antono havas tri bofratinojn, Karolino (fratino de lia edzino), Jakelino (edz-

ino de lia frato) kaj Katarino (edzino de frato de lia edzino). Li ankaŭ havas

du bofratojn, Teodoro (frato de lia edzino) kaj Nikodemo (edzo de lia frat-

ino). Ne ekzistas speciala vorto por la parenceco inter Johano kaj Paŭlo, aŭ

inter Meluzino kaj Adelino, kvankam iliaj infanoj estas geedziĝintaj unu al

la alia.

Nino estas pranevino de Nikolao (frato de unu el ŝiaj geavoj), kaj de Klaŭd-

ino (fratino de alia el ŝiaj geavoj). Nikolao estas praonklo de Nino, kaj

Klaŭdino estas praonklino de Nino.

Nino havas du gekuzojn, Felikso kaj Frino (infanoj de ŝia onklino Anĝelino).

Felikso estas ŝia kuzo, kaj Frino estas ŝia kuzino. La infanoj de Nino (Ernest-

ino kaj Vilhelmo) estas duarangaj gekuzoj de Georgo, la filo de Felikso, ĉar

iliaj gepatroj estas gekuzoj. Tomaso kaj Sabino estas bogekuzoj, ĉar lia onkl-

ino estas edzino de ŝia onklo.

Paŭlo, la patro de Antono, estas edziĝinta dufoje. Lia dua edzino, Malvino,

estas duonpatrino ( vicpatrino) de Antono, Hugo kaj Mesalino, la infanoj de

lia unua geedziĝo. Antono estas duonfilo ( vicfilo) de Malvino, kaj Mesalino

estas ŝia duonfilino ( vicfilino). Roberto estas duonfrato de Antono, kaj Evel-

ino estas lia duonfratino. Ili havas nur unu el siaj gepatroj komuna. Ankaŭ

Malvino estas edziniĝinta dufoje. Ŝia dua edzo, Paŭlo, estas duonpatro

( vicpatro) de Mikelo, la filo de ŝia unua geedziĝo (kun Filipo). Antono estas

692

§41

Parencoj kaj familianoj

duonfrato ( vicfrato) de Mikelo, kaj Mesalino estas duonfratino ( vicfratino)

de Mikelo. Ili havas neniun el siaj gepatroj komuna. Ne ekzistas speciala

esprimo por Filipo, kiu eĉ ne estas rigardata kiel familiano.

Legu pli detale pri prefikseca uzo de DUON kaj VIC en parencovortoj en

§38.4.1.

Seksa signifo de parencovortoj

La vortoj edzo, patro, filo, frato, onklo, nevo, avo, nepo kaj kuzo estas viraj.

Por la respondaj inaj parencoj oni devas uzi la sufikson IN (§38.2.20). Se

oni parolas pri ambaŭ seksoj, oni devas uzi la prefikson GE (§38.3.6).

La vortoj parenco, infano kaj familiano estas sekse neŭtralaj. Se oni volas

aparte montri inan sekson, oni povas uzi la sufikson IN. Se oni volas aparte

montri viran sekson, oni povas uzi la vorton vira, aŭ la radikon VIR prefiks-

ece (§38.4.1). Oni ankaŭ povas uzi la prefikson GE, se oni volas emfazi, ke

temas pri ambaŭ seksoj.

Legu pli pri la seksa signifo de radikoj kaj O-vortoj en §4.3.

§41

693

Simboloj kaj mallongigoj

42. Simboloj kaj mallongigoj

ekz.

ekzemple

k.a.

kaj aliaj

k.s.

kaj simile, kaj similaj

k.t.p.

kaj tiel plu

p.

paĝo

t.e.

tio estas

PMEG

Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko

PAG

Kalocsay, Waringhien: Plena Analiza Gramatiko de

Esperanto

PIV

Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto 2005 (kiam temas

pri antaŭa versio de tiu vortaro, ne uziĝas mallongigo, sed

plena nomo, ekz. Plena Ilustrita Vortaro kun Suplemento)

→

fariĝas, estas ŝanĝebla al (k.s.)

=

estas egala al, signifas

≈

estas proksimume egala al, signifas proksimume

|

limo inter vortelementoj (en klarigoj pri elparolo = mal-

longega paŭzeto en la elparolo)

ápud

Vokalo kun dekstrakorna supersigno montras akcenton: á,

é, í, ó, ú. En kelkaj lokoj kromakcentoj (malĉefaj

akcentoj) estas montrataj per maldekstrakorna supersigno:

à, è, ì, ò, ù.

[...]

Parto de frazo estas forlasita. Precipe temas pri Zamen-

hofaj ekzemploj, kiujn necesis mallongigi.

ekzemplo°

La vorto aŭ vortelemento ne troviĝas en PIV. Por klarigo

vidu la liston de ne-PIV-aj elementoj (§43).

*ekzemplo*

La ekzemplo (aŭ signifo) estas erara aŭ tre malrekomend-

inda.

ekzemplo FA1.153

La ekzemplo estas Zamenhofa el Fabeloj de Andersen, la

unua parto, paĝo 153. Ĉiuj ekzemploj kun simila mallong-

igo estas Zamenhofaj. Vidu la liston de literaturo (§46).

§42

695

Listo de ne-PIV-aj elementoj

43. Listo de ne-PIV-aj elementoj

En PMEG menciiĝas kelkaj lingvoelementoj, kiuj ne troviĝas en PIV (en la

eldono de la jaro 2005). Tiaj elementoj havas en PMEG la simbolon °, ekz.:

platino°.

Jen listo de ĉiuj tiaj ne- PIV-aj elementoj kun mallongaj klarigoj pri signifo

kaj deveno. En kelkaj okazoj la elemento troviĝas en PIV, sed en iom alia

formo (ekz. OMETR) aŭ kun alia signifo (ekz. platin|o).

Iuj elementoj estas menciitaj nur grupe en la fino de la listo.

Ne aperas en la listo esprimoj, kiuj estas simplaj eraroj. Ankaŭ propraj

nomoj de personoj ne aperas.

Notu bone, ke ne ĉiuj elementoj en la listo estas rekomendindaj. Kelkaj estas

eĉ rekte malrekomendataj de PMEG. Ili havas steletojn, ekz.: *graŭ*.

La signo vertikalo montras limon inter radiko kaj finaĵo, ekz.: stere|o.

Pri la fontoj vidu la literaturliston (§46). Ĉe iuj elementoj mankas

fontindiko. Tiuj elementoj ekzistas en praktika uzado, sed ne estas registritaj

en vortaroj.

Elemento

Klarigo

Fonto

*AB* (§39.1.1)

“fiksita instalaĵo”, su-

Esperanta Bildvortaro

fikso

*ADOR* (§39.1.6)

“ne-aŭtomata kon-

Esperanta Bildvortaro

strumaŝino”, sufikso

*AFRO* (§39.2.1)

prefiksa mallongigo de

“Afriko”, prefikso

Amhar|o (§35.4)

ano de unu el la gentoj Aperas en PIV kiel

de Etiopujo

nomo de la lingvo de la

Amharoj.

*ARI* (§39.1.5)

“nombrosistemo”, su-

Plena Ilustrita Vortaro

fikso

kun Suplemento

Aŝur|o (§9.1.6)

Islama festotago (la

Cherpillod: Nepivaj

deka de Muharamo°),

Vortoj

Arabe “’Ashura”

aŭdi|o (§39.2.4)

“elektronika registrado Wennergren: Roko kaj

kaj reproduktado de

Popo

sono”

AŬDIO (§39.2.4)

“tekniko de elektronika Esperanta Bildvortaro

registrado kaj re-

produktado de sono”,

prefikso

§43

697

Listo de ne-PIV-aj elementoj

Elemento

Klarigo

Fonto

*AŬTO* (§39.2.5)

“aŭtomata”, prefikso

Plena Ilustrita Vortaro

kun Suplemento

be (§19)

mallongigo de

Butler: Muzika Termin-

“bemolo”

aro

Blis|o (§35.4)

la planlingvo “Bliss”

brekekekeks (§18.3)

bleko de bufo

Cherpillod: Nepivaj

Vortoj (ankaŭ kaŝite en

PIV ĉe kŭaks)

Ĉomolungm|o (§23.5)

la monto Everesto

Krause: Großes

Wörterbuch Esperanto-

Deutsch

*Daralbajd|o* (§35.3)

“Kazablanko°”

Poŝatlaso de la Mondo

*darf|i* (§31.7.1)

“esti permesita, rajti”

Cherpillod: Nepivaj

Vortoj

decilion|o (§23.2)

“10 je la 60-a potenco”,

internacia vorto (Angle

“decillion”)

di (§19)

mallongigo de “dieso”

Wennergren: Roko kaj

Popo

*dificil|a* (§38.3.7)

“malfacila”

Vatré: Neologisma

Glosaro

EKSBI (§39.3)

“2 je la sesdeka

potenco”, prefikso

ENZ (§39.1.10)

“substanco”, sufikso

Esperanta Bildvortaro

*EŬRO* (§39.2.9)

prefiksa mallongigo de Plena Ilustrita Vortaro

“Eŭropo”, prefikso

kun Suplemento

Fanagal|o (§35.4)

piĝina interlingvo

parolata en suda Afriko

GIBI (§39.3)

“2 je la trideka

potenco”, prefikso

glu glu (§18.3)

sono de akvo elfluanta Aperas en PAG §126.

el botelo = kluk kluk

*graŭ* (§19)

“mal-malgraŭ, dank’ al” Aperas en PAG §201

kaj §257 (en piednotoj).

*IĈ* (§39.1.13)

“virseksa”, sufikso

Günkel: GuVo

698

§43

Listo de ne-PIV-aj elementoj

Elemento

Klarigo

Fonto

*IF* (§39.1.14)

“igi io”, sufikso

Aperas en PAG §414.

Interglos|o (§35.4)

la planlingvo “Inter-

glossa”

Interlingva|o (§35.4)

la planlingvo “Inter-

lingua”

Interlingve|o (§35.4)

la planlingvo “Inter-

lingue”

*ISTAN* (§39.1.18)

“lando”, sufikso

Aktoj de la Akademio

III

*kaŭ* (§16.2)

“kaj/aŭ”

Kazablank|o (§35.3)

havenurbo en Maroko

Poŝatlaso de la Mondo

KIBI (§39.3)

“2 je la deka potenco”,

prefikso

kluk kluk (§18.3)

sono de akvo elfluanta Aperas en PAG §126.

el botelo = glu glu

Lingvafranka|o (§35.4) iama piĝina interlingvo

ĉe Mediteraneo

Loglan|o (§35.4)

la planlingvo “Loglan”

MEBI (§39.3)

“2 je la dudeka

potenco”, prefikso

Meka|o (§2.2)

“Mekko”

*mon|o* (§39.2.18)

evitinda mallongigo de

“monofonio°”

mono|o (§39.2.18)

mallongigo de

Wennergren: Roko kaj

“monofonio°”

Popo

monofoni|o (§39.2.18)

“unukanala

Esperanta Bildvortaro

sonreproduktado”

Muharam|o (§9.1.6)

la unua monato de la

Islama jaro, Arabe “al-

Muharram”

*na* (§19)

rolvorteto por rekta

Makkink: Nia Fun-

objekto

damento sub lupeo,

Cherpillod: Leksikaj

Vagadoj

§43

699

Listo de ne-PIV-aj elementoj

Elemento

Klarigo

Fonto

*nen* (§19)

“ne” (respondvorto)

Plena Ilustrita Vortaro

kun Suplemento

nonilion|o (§23.2)

“10 je la 54-a potenco”,

internacia vorto (Angle

“nonillion”)

Nova-Skoti|o (§1.2)

provinco en Kanado

Aktoj de la Akademio

III

Novial|o (§35.4)

la planlingvo “Novial”

*OFON* (§39.1.23)

“lingvano, lingvaneco”, Günkel: GuVo

sufikso

OJD (§39.1.24)

“similformaĵo...”, vari- Wells: Concise Esper-

anto de la sufikso OID

anto and English

Dictionary

Okcidental|o (§35.4)

la planlingvo

“Occidental”

o kej (§18.4)

“bone!”

Wells: English - Esper-

anto - English

dictionary

oktet|o (§39.1.32)

“muzikaĵo por okopo

Krause: Großes

da muzikistoj”

Wörterbuch Esperanto-

Deutsch

oktilion|o (§23.2)

“10 je la 48-a potenco”,

internacia vorto (Angle

“octillion”)

OMETR (§39.1.28)

“mezurilo”, sufikso

Aperas en PIV kiel

METR.

Orom|o (§35.4)

ano de la plej mult-

nombra gento de Etiop-

ujo

*OTEK* (§39.1.29)

“kolekto, kolektejo,

Aperas en PIV kiel

kolektujo”, sufikso

TEK.

PEBI (§39.3)

“2 je la kvindeka

potenco”, prefikso

Picburg|o (§2.1)

urbo en Pensilvanio,

Usono

700

§43

Listo de ne-PIV-aj elementoj

Elemento

Klarigo

Fonto

platin|o (§38.2.20)

“plateno” (speco de

Dr Esperanto:

metalo)

Meždunarodnyj Jazyk

[“La Unua Libro”],

Zamenhof: la Fun-

damenta Krestomatio p.

233 (en PIV aperas alia

vorto platin|o kun tute

alia signifo)

Pocdam|o (§2.1)

la ĉefurbo de la

Cherpillod: Nepivaj

federacia lando

Vortoj (ĉe *Potsdamo*)

Brandenburgo en Ge-

rmanujo

*pseŭd|a* (§39.2.21)

“malvera, kaŝita, ŝajna, Aperas en PAG §422 ĉe

iluzia”

la prefikso PSEŬDO.

*ri* (§11.5)

“li aŭ ŝi”, “tiu persono”

(proponita nova sekse

neŭtra pronomo tria-

persona unu-nombra)

*Sanhelen|o*

“Sankta Heleno” (Brita Poŝatlaso de la Mondo

(§39.2.23)

insulo en Atlantiko)

*Sanpier|o* (§39.2.23) “Sankta Petro” (Franca Poŝatlaso de la Mondo

insulo en Atlantiko)

sekstet|o (§39.1.32)

“muzikaĵo por sesopo

Krause: Großes

da muzikistoj”

Wörterbuch Esperanto-

Deutsch

sekstilion|o (§23.2)

“10 je la 36-a potenco”,

internacia vorto (Angle

“sextillion”)

Senthelen|o (§39.2.23)

“Sankta Heleno” (Brita

insulo en Atlantiko)

Sentpier|o (§39.2.23)

“Sankta Petro” (Franca

insulo en Atlantiko)

septilion|o (§23.2)

“10 je la 42-a potenco”,

internacia vorto (Angle

“septillion”)

sis (§23.1.1)

“ses”

Solresol|o (§35.4)

la planlingvo “Solresol”

§43

701

Listo de ne-PIV-aj elementoj

Elemento

Klarigo

Fonto

Somal|o (§35.4)

ano de la ĉefgento de

Wells: English - Esper-

Somalujo, ano de

anto - English

Somalujo

dictionary, Listo de Re-

komendataj Landnomoj

stere|o (§39.2.18)

“stereofonio, dukanala Wennergren: Roko kaj

sonreproduktado”

Popo

STIF (§38.4.1)

parenceco kreita per re- Aperas en PAG §425

geedziĝo, prefikso

(rimarko I).

Svazi|o (§35.4)

ano de la ĉefgento de

Wells: English - Esper-

Svazilando, ano de

anto - English

Svazilando

dictionary, Listo de Re-

komendataj Landnomoj

TEBI (§39.3)

“2 je la kvardeka

potenco”, prefikso

Tigraj|o (§35.4)

ano de unu el la gentoj

de Etiopujo

tik tak (§18.3)

sono de mekanika

Aperas en PAG §126.

horloĝo

tofu|o (§2.1)

speco de sojkazeo (en

Wells: English - Esper-

PIV “toŭfuo”)

anto - English

dictionary

Tokpisin|o (§35.4)

kreola lingvo parolata

en Papuo-Nov-Gvineo

*UK* (§39.1.33)

“kastrita besto”, sufikso Aperas en PAG §372

(rimarko II).

Vakajam|o (§2.1)

urbo en Japanujo

Poŝatlaso de la Mondo

*Varŝav|o* (§35.3)

“Varsovio”

Ŝulco: Leksara kolekto

de ofte uzataj propraj

nomoj

VIDEO (§39.2.29)

“tekniko de elektronika Plena Ilustrita Vortaro

registrado kaj re-

kun Suplemento

produktado de moviĝ-

antaj bildoj”, prefikso

Vinĉestr|o (§2.1)

urbo en Anglujo

vu|o (§1.2)

“duobla vo, vavo”,

Pokrovskij: Komputada

nomo de la litero W

leksikono

702

§43

Listo de ne-PIV-aj elementoj

Grekaj literoj

Aperas Grekaj liternomoj (§19). El la plene Esperantigitaj nur delt|o, eps-

ilon|o, jot|o, lambd|o kaj omeg|o troviĝas en PIV (por la aliaj PIV donas nur

duone Esperantigitajn formojn sen O-finaĵo). Alf|o, bet|o kaj gam|o troviĝas

en Wüster, Enciklopedia Vortaro Esperanta-Germana. Rot|o troviĝas en

Pokrovskij, Komputada leksikono. La aliaj estas de Wennergren: alf|o, bet|o,

gam|o, zet|o, et|o, tet|o, kap|o, mu|o, nu|o, ksi|o, omikron|o, pi|o, rot|o, sigm|o, taŭ|o, upsilon|o, fi|o, ĥi|o, psi|o. El la duone Esperantigitaj nomoj tri

estas de Wennergren: epsilon, omikron kaj upsilon. La aliaj estas en PIV.

Hebreaj literoj

Aperas duone Esperantigitaj Hebreaj liternomoj (§19): alef, bet, gimel, dalet,

he, vav, zain, ĥet, tet, jod, kaf, lamed, mem, nun, sameĥ, ain, pe, cadi, kof, reŝ, ŝin, tav. Ili estas el la Psalmaro de La Sankta Biblio (sed ili verŝajne ne

estas Zamenhofaj).

Tononomoj

Aperas specialaj nomoj por bemolaj kaj diesaj tonoj (§19): *As*, *Ais*,

*Bes*, *Bis*, *Ces*, *Cis*, *Des*, *Dis*, *Es*, *Eis*, *Fes*, *Fis*,

*Ges*, *Gis*. Ili troviĝas en Wüster, Enciklopedia Vortaro Esperanta-

Germana kaj en Desmet’, Bildvortaro.

Nombrovortoj

Menciiĝas kelkaj maloftegaj nombrovortoj (§23.2): undecilion|o,

duodecilion|o,

tredecilion|o,

kvatuordecilion|o,

kvindecilion|o,

seksdecilion|o,

septendecilion|o,

oktodecilion|o,

novemdecilion|o,

vigintilion|o, centilion|o. Ili estas de Wennergren.

Tabelvortoj

Menciiĝas neoficialaj kaj nepre evitendaj tabelvortoj je ALI (§13.3). Nur du

el ili, *aliel* kaj *alies* estas registritaj en PIV. Kvin el la aliaj, *aliam*,

*alie*, *alio*, *aliu* kaj (nerekte) *alia*, estas menciitaj en PAG §62 kaj

§88 (rimarko I). En Cherpillod: Nepivaj Vortoj aperas *alial* kaj *aliom*.

Ekkriaj vortetoj, sonimitoj

Aperas kelkaj alternativaj skriboj de ekkriaj vortetoj kaj sonimitoj (§18.4).

Ili estas de Wennergren: hu ra, ho la, a ha, e he, o ho, mjaŭ.

§43

703

Gramatika vortareto

44. Gramatika vortareto

PMEG uzas netradiciajn gramatikajn esprimojn. La sekva listo enhavas mal-

longajn klarigojn de ili. Iuj gramatikaj esprimoj de PMEG estas tamen tiel

memklarigaj, ke ne necesas ilin listigi ĉi tie. La tradiciaj vortoj, kiuj menci-

iĝas en la klarigoj, estas laŭ PAG. Rimarku, ke la PMEG-aj esprimoj ne ĉiam

estas precize samsignifaj kiel la respondaj vortoj de PAG. Se vin interesas,

kial PMEG uzas netradiciajn gramatikajn terminojn, legu la aldonon “Pri la

gramatikaj terminoj en PMEG” (§45).

afikso (§38.1)

Radiko, kiu estas uzata precipe por fari kunmetitajn

vortojn. Afiksoj, kiujn oni metas post aliaj radikoj,

nomiĝas sufiksoj (= postafiksoj). Afiksoj, kiujn oni

metas antaŭ aliaj radikoj, nomiĝas prefiksoj (= antaŭ-

afiksoj).

aktivo (§3.2)

La ordinara speco de frazo, en kiu la subjekto estas tiu,

kiu faras la agon de la ĉefverbo. Vidu ĉe “pasivo”.

alvoko (§12.1.2)

Frazrolo, kiu montras tiun, al kiu la eldiro estas direkt-

ata. Tradicie nomata “vokativo”.

apudmeto

Frazparto, kiu ordinare staras tuj post alia frazparto,

(§25.3)

kaj kiu montras la saman aferon per aliaj vortoj. Tradi-

cie nomata “apozicio”.

A-vorta fraz-

Frazparto, en kiu la ĉefvorto estas A-vorto.

parto (§7.2)

A-vorteca vort-

Vorteto, kiu povas roli simile kiel A-vorto, kvankam ĝi

eto, A-eca vort-

ne havas A-finaĵon, ekz. tiu, iu, ĉia, kies, ĉies, ambaŭ.

eto (§15)

Tradicie nomata “pronomo”.

A-vorto (§5)

Vorto kun la finaĵo A. Tradicie nomata “adjektivo”.

ĉeffrazo (§3.2)

Ordinara memstara frazo. Tradicie nomata “ĉef-

propozicio”. Vidu ĉe “subfrazo”.

ĉefverbo (§3.2)

Verbo kun iu el la finaĵoj AS, IS, OS, U, US. Tradicie

nomata “predikato” aŭ “finitivo”.

ĉefvorto (§3.3)

La plej grava vorto en frazparto. Aliaj partoj de fraz-

parto estas rektaj priskriboj de la ĉefvorto. Tradicie

nomata “kerno-vorto”.

diftongo (§2.1)

Vokala sono, en kiu la lango moviĝas de unu pozicio

en la buŝo al alia.

duonvokalo

Sono, kiu laŭ la elparola maniero estas (mallonga)

(§2.1)

vokalo, sed kiu rolas en la lingvo kiel konsonanto.

ekkria vorteto

Vorteto, kiu esprimas senton, ekz. ho, he, ha, lo, stop,

(§18)

baf. Tradicie nomata “interjekcio”.

§44

705

Gramatika vortareto

eksafikso

Vidu ĉe “ŝajnafikso”.

(§37.6)

E-vorteca vort-

Vorteto, kiu povas roli simile kiel E-vorto en frazo,

eto, E-eca vort-

kvankam ĝi ne havas E-finaĵon, ekz. tiam, kiel, iom,

eto (§14)

nenie, tre, ankoraŭ, hodiaŭ, ĉi, for. Tradicie nomata

“primitiva adverbo”.

E-vorta fraz-

Frazparto, en kiu la ĉefvorto estas E-vorto.

parto (§7.3)

E-vorto (§6)

Vorto kun la finaĵo E. Tradicie nomata “adverbo”, sed

la vorto adverbo inkluzivas ankaŭ multajn vortetojn,

kiuj ne havas E-finaĵon. Tiaj vortetoj nomiĝas en

PMEG E-vortecaj vortetoj.

finaĵo (§3.1)

Lingva elemento, kiun oni metas post radiko, kun-

metaĵo aŭ vorteto, por fari vorton, aŭ por ŝanĝi la sig-

nifon de vorto. O, A, E, I, AS, IS, OS, US kaj U estas

vortklasaj finaĵoj. J estas multe-nombra finaĵo. N

estas rolfinaĵo.

frazenkonduk-

Vorteto, kiu enkondukas subfrazon ligante ĝin al ĝia

ilo (§33.1)

ĉeffrazo, ekz. ke, ĉar, dum, kiam, kvankam. Tradicie

nomata “subjunkcio”.

frazeto (§37.4)

Malpreciza esprimo por grupo de vortoj, kiuj iel kun-

apartenas. Uzata ĉefe kiam temas pri vortfarado. Vidu

ĉe “frazetvorto”. Tradicia esprimo por “frazeto” ne ek-

zistas.

frazetvorto

Speco de kunmetita vorto farita el frazeto (vortgrupo),

(§37.4)

kiun oni vortigis per aldono de ia posta elemento (ekz.

vortklasa finaĵo). Vidu ĉe “kombino”. Tradicia esprimo

por “frazetvorto” ne ekzistas.

frazo (§3.2)

Kompleta eldiro kun ĉefverbo kaj ordinare ankaŭ kun

aliaj frazpartoj. Tradicie nomata “propozicio”.

frazparto (§3.2)

Vorto aŭ vortgrupo, kiu ludas unu frazrolon. Vidu ĉe

“ĉefvorto” kaj “priskribo”.

frazrolo (§3.2)

Rolo, kiun frazparto rolas en frazo. Tradicie nomata

“frazelemento”.

imaga modo

US-formo de verbo. Ĝi montras, ke la ago aŭ stato ne

(§26.4)

estas reala, sed nur imagata, fantazia. Ankaŭ nomata

US-modo aŭ US-verbo. Tradicie nomata “kon-

dicionalo”.

706

§44

Gramatika vortareto

kombino

Speco de kunmetita vorto, en kiu la lasta parto (krom

(§37.3)

la vortklasa finaĵo), montras la bazan signifon. Tiu

lasta parto nomiĝas ĉefelemento. Tio, kio staras antaŭ

la ĉefelemento, precizigas la signifon, kaj nomiĝas pre-

ciziga antaŭelemento. Vidu ĉe “frazetvorto”. Tradicia

esprimo por “kombino” ne ekzistas.

komplemento

Frazparto, kiu diras, en kiu maniero, en kiu loko, en

(§3.2)

kiu tempo, per kiu ilo k.t.p., okazas la ĉefverbo. Ĉiu

frazparto krom ĉefverbo, subjekto, objekto kaj per-

verba priskribo, estas komplemento. Tradicie nomata

“adjekto”.

konsonanto

Ĉiu litero aŭ sono en Esperanto krom A, E, I, O kaj U,

(§2.1)

kiuj estas vokaloj.

kunliga vorteto

Vorteto, kiu kunligas samrolajn vortojn, frazpartojn aŭ

(§16)

frazojn, ekz. kaj, aŭ, sed. Tradicie nomata “kon-

junkcio”.

modo (§26)

Maniero, en kiu ago aŭ stato estas prezentata. Ĉe la

Esperantaj verboj oni faras distingon inter kvar modoj:

neŭtrala modo, reala modo, vola modo kaj imaga

modo.

multe-nombro

Pli ol unu afero. Tradicie nomata “pluralo”. La finaĵo J

(§8)

montras multe-nombron, kaj nomiĝas multe-nombra

finaĵo. Tradicie nomata “plurala finaĵo”. Vidu ĉe “unu-

nombro”.

nerekta objekto

Vidu ĉe “objekto”.

(§12.2.2)

nerekta parolo

Rerakontado de ies penso, diro, opinio, decido, de-

(§33.8)

mando, rimarko k.s., per subfrazo. Vidu ĉe “rekta

parolo”.

neŭtrala modo

I-formo de verbo. Ĝi nomas agon aŭ staton sen montri,

(§26.1)

ĉu ĝi estas reala, imagata, fantazia aŭ volata, kaj sen

montri tempon. Ankaŭ nomata I-modo aŭ I-verbo.

Tradicie nomata “infinitivo”.

nombrovorto

Vorto, kiu montras nombron. Se ĝi estas senfinaĵa vort-

(§23)

eto, ĝi nomiĝas nombra vorteto. Tradicie nomata

“numeralo”. Nombrovorto, kiu havas A-finaĵon, kaj

kiu montras vicordon, nomiĝas vicorda nombrovorto.

Tradicie nomata “orda numeralo”.

objekta verbo

Verbo, kiu povas havi objekton. Tradicie nomata

(§30.3)

“transitiva verbo”. Vidu ĉe “senobjekta verbo”.

§44

707

Gramatika vortareto

objekto

Frazrolo, kiu montras tion, kio estas rekte trafata de la

(§12.2.2)

ago de la ĉefverbo. Iafoje oni parolas pri “rekta

objekto” (= objekto) kontraste al “nerekta objekto”.

“Nerekta objekto” nomiĝas en PMEG al-komple-

mento. Ordinara (rekta) objekto estas tradicie nomata

ankaŭ “akuzativa objekto”. Nerekta objekto estas tradi-

cie nomata ankaŭ “dativa objekto”.

O-vorta fraz-

Frazparto, en kiu la ĉefvorto estas O-vorto.

parto (§7.1)

O-vorteca vort-

Vorteto, kiu povas roli simile kiel O-vorto, kvankam ĝi

eto, O-eca vort-

ne havas O-finaĵon, ekz. tio, tiu, mi, ili, ambaŭ. Tradi-

eto (§15)

cie nomata “pronomo”.

O-vorto (§4)

Vorto kun la finaĵo O. Tradicie nomata “substantivo”.

participo (§28)

Vorto kun unu el la sufiksoj ANT, INT, ONT, AT, IT

kaj OT.

pasivo (§29)

Speco de “inversa” frazokonstruo, en kiu tio, kio

ordinare (en aktivo) estas objekto, aperas kiel subjekto.

Vidu ĉe “aktivo”.

persona pro-

Vidu ĉe “pronomo”.

nomo (§11.1)

perverba pri-

Vidu ĉe “priskribo”.

skribo (§25.1)

poseda pro-

Vidu ĉe “pronomo”.

nomo (§11.2)

prefikso (§38.1)

Vidu ĉe “afikso”.

priskribo (§3.3)

Rekta priskribo priskribas la ĉefvorton de frazparto,

kaj estas mem parto de tiu frazparto. Tradicia grama-

tiko uzas la vortojn “epiteto” kaj “suplemento”. Per-

verba priskribo estas memstara frazparto, kiu pri-

skribas la subjekton aŭ la objekton pere de verbo.

Tradicie nomata “predikativo”.

pronomeca

Vorteto, kiu same kiel persona pronomo anstataŭas

vorteto (§15)

tutan O-vortan frazparton, ekz. ambaŭ, tiu, nenio.

Tradicie nomata “pronomo”.

708

§44

Gramatika vortareto

pronomo (§11)

Iu el la O-vortecaj vortetoj: mi, vi, li, ŝi, ĝi, ni, ili, oni

kaj si (kaj ci). La baza formo de pronomo nomiĝas pli

precize persona pronomo. Tradicie oni parolas pri

“personpronomo” aŭ “personalo”. Se oni aldonas A-

finaĵon al pronomo, ĝi fariĝas poseda pronomo: mia,

via, lia, ŝia, ĝia, nia, ilia, onia kaj sia (kaj cia). Tradi-

cie oni parolas ankaŭ pri “posedpronomo” aŭ

“posesivo”. Tradicie la vorto “pronomo” inkluzivas

ankaŭ multajn aliajn vortetojn, kiuj en PMEG nomiĝas

pronomecaj vortetoj, O-vortecaj vortetoj kaj A-

vortecaj vortetoj.

radiko (§3.1)

Lingva elemento, kiu bezonas finaĵon por fariĝi vorto.

Vidu ĉe “vorteto”.

reala modo

AS-formo, IS-formo aŭ OS-formo de verbo. La reala

(§26.2)

modo montras, ke la ago aŭ stato estas reala, ne nur

imagata aŭ volata. Tradicie nomata “indikativo”.

rekta objekto

Vidu ĉe “objekto”.

(§12.2.2)

rekta parolo

Rerakontado de ies penso, diro, opinio, decido, de-

(§33.8)

mando, rimarko k.s., per (pli-malpli) laŭvorta citaĵo.

Vidu ĉe “nerekta parolo”.

rekta priskribo

Vidu ĉe “priskribo”.

(§3.3)

rilata KI-vorto

KI-vorto, kiu enkondukas rilatan (nedemandan) sub-

(§33.4)

frazon. Tradicie iuj el ili nomiĝas “rilativo”, “rilativa

pronomo” aŭ “rilatpronomo”.

rilata subfrazo

Subfrazo, kiun enkondukas rilata (nedemanda) KI-

(§33.4)

vorto. Tradicie iuj el ili estas nomataj “rilativa sub-

propozicio”.

rolfinaĵo (§12)

La finaĵo N. Tradicie nomata “akuzativo”. Vidu ĉe

“rolmontrilo”.

rolmontrilo

Vorteto aŭ finaĵo, kiu montras la rolon de frazparto en

(§12)

la frazo. Mankas tradicia esprimo. Tia vorteto nomiĝas

rolvorteto. La finaĵo N estas rolfinaĵo.

rolvortaĵo

E-vorto kaj rolmontrilo, kiuj rolas kune kvazaŭ unu

(§12.3.7)

rolmontrilo, ekz. dekstre de, konforme al, kompare

kun, koncerne ...N. Tradicie nomata “prepoziciaĵo”.

rolvorteto

Vorteto, kiu montras la frazrolon de la posta frazparto.

(§12.3)

Tradicie nomata “prepozicio”, ekz. sur, en, ekster, per,

pro, je, krom, tra, anstataŭ. Vidu ĉe “rolmontrilo”.

§44

709

Gramatika vortareto

senobjekta

Verbo, kiu ne povas havi objekton. Tradicie nomata

verbo (§30.2)

“netransitiva verbo”. Vidu ĉe “objekta verbo”.

sensubjekta

Verbo, kiu ne bezonas subjekton. Tradicia esprimo por

verbo (§30.1)

“sensubjekta verbo” ne ekzistas. Vidu ĉe “subjekta

verbo”.

subfrazo (§33)

Frazo, kiu rolas kiel frazparto de alia frazo. Tradicie

nomata “subpropozicio”. Vidu ĉe “ĉeffrazo”.

subjekta verbo

Verbo, kiu devas havi subjekton. Tradicia esprimo por

(§30.2)

“subjekta verbo” ne ekzistas. Vidu ĉe “sensubjekta

verbo”.

subjekto

Frazrolo, kiu (en aktiva frazo) montras tion, kio faras

(§12.1.1)

la agon de la ĉefverbo.

sufikso (§38.1)

Vidu ĉe “afikso”.

ŝajnafikso

Radikparto, kiu ŝajnas esti afikso, kvankam ĝi tute ne

(§37.6)

estas. Se temas pri io, kio estis vera afikso en la origina

lingvo, oni parolas pri eksafikso. Tradicie eksafikso

nomiĝas “pseŭdoafikso”.

tabelvorto (§13)

Iu el tiuj 45 vortetoj, kiuj komenciĝas per ki-, ti-, i-, ĉi-

aŭ neni-. Tradicie nomata ankaŭ korelativa vorto.

unu-nombro

Unu afero. Tradicie nomata “singularo”. Vidu ĉe

(§8)

“multe-nombro”.

verbo (§26)

Vorto kun iu el la finaĵoj I, AS, IS, OS, U kaj US. Vidu

ĉe “ĉefverbo”.

vicorda

Vidu ĉe “nombrovorto”.

nombrovorto

(§23.4)

vokalo (§2.1)

Iu el la literoj aŭ sonoj A, E, I, O kaj U. Ĉiuj aliaj lit-

eroj kaj sonoj en Esperanto estas konsonantoj. Vidu ĉe

“duonvokalo”.

vola modo

U-formo de verbo. Ĝi montras, ke la ago aŭ stato ne

(§26.3)

estas reala, sed nur volata. Ankaŭ nomata U-modo aŭ

U-verbo. Tradicie nomata “volitivo” aŭ “imperativo”.

vorteto (§3.1)

Lingva elemento, kiu povas roli kiel vorto sen bezono

de finaĵo. PAG parolas pri “solstariva lingvoelemento”.

Vidu ĉe “radiko”.

vortklasa finaĵo

Vidu ĉe “finaĵo”.

(§3.1)

710

§44

Gramatika vortareto

Tradiciaj gramatikaj vortoj

Jen listo de tradiciaj gramatikaj vortoj kun la plej proksimaj PMEG-aj

esprimoj. La tradiciaj vortoj estas pli-malpli laŭ la sistemo de PAG. Rimarku,

ke al unu PAG-a vorto povas respondi pli ol unu PMEG-a esprimo, kaj

inverse. La liston oni do uzu tre singarde. Tio, kio estas egala en PAG kaj en

PMEG, ne enestas en la listo. Mankas en la listo ankaŭ multaj PAG-aj vortoj,

por kiuj PMEG ne uzas ian specialan gramatikan esprimon. Rimarku, ke

aliaj gramatikistoj uzas aliajn sistemojn, kiuj plej ofte estas sufiĉe similaj al

tiu de PAG, sed kiuj povas diferenci en detaloj.

ablativa adjekto → de-komple-

kerno-vorto → ĉefvorto

mento, el-komplemento

kondicionalo → imaga modo, US-

adjektiva radiko → eca radiko

modo, US-verbo

adjektivo → A-vorto

konjunkcio → kunliga vorteto

adjekto → komplemento

korelativa vorto → tabelvorto

adverbo → E-vorto, E-vorteca vort-

labialo → lipa konsonanto

eto (E-eca vorteto)

laringalo → glota konsonanto

afrikato → ekfrota konsonanto

likvido → duonbara konsonanto

agento → aganto (en pasiva frazo)

nazalo → naza konsonanto

akuzativa objekto → objekto

negacio → neado, nea vorto

akuzativo → N-finaĵo

netransitiva verbo → senobjekta

apozicio → apudmeto

verbo

bilabialo → lipa konsonanto

nominativa → sen rolmontrilo

ĉefpropozicio → ĉeffrazo

numeralo → nombra vorteto

dativa objekto, dativo → al-

objekta predikativo → perverba

komplemento

priskribo de objekto

dentalo → denta konsonanto

orda numeralo → vicorda nombro-

epiteto → rekta priskribo

vorto

finitivo → ĉefverbo

personalo, personpronomo → pro-

nomo, persona pronomo

frikativo → frota konsonanto

plozivo → eksploda konsonanto

futuro → venonta tempo

pluralo → multe-nombro

gerundio → participo kun E-finaĵo

posedpronomo → poseda pronomo

gingivalo → gingiva konsonanto

predikativo → perverba priskribo

imperativo → vola modo, U-modo,

U-verbo

predikato → ĉefverbo

indikativo → reala modo

prepoziciaĵo → rolvortaĵo

infinitivo → neŭtrala modo, I-

prepozicio → rolvorteto

modo, I-verbo

prepozitivo → frazparto kun rol-

interjekcio → ekkria vorteto

vorteto

interogativo → demanda vorteto

preterito → pasinta tempo

§44

711

Gramatika vortareto

prezenco → nun-tempo

subjekta predikativo → perverba

primitiva adverbo → E-vorteca

priskribo de subjekto

vorteto (E-eca vorteto)

subjunkcio → frazenkondukilo

pronomo → (persona) pronomo,

subpropozicio → subfrazo

pronomeca vorteto, O-vorteca

substantiva radiko → radiko nek

vorteto (O-eca vorteto), A-vort-

aga, nek eca

eca vorteto (A-eca vorteto)

substantivo → O-vorto

prononco → elparolo

suplemento → rekta priskribo

propozicio → frazo

tenso → tempo

pseŭdoafikso → eksafikso

transitiva verbo → objekta verbo

radikokaraktero → propra signifo

de radiko

velaro → vela konsonanto

refleksiva pronomo → si, sia

verba radiko → aga radiko

rilativo → rilata KI-vorto

vokativo → alvoko

singularo → unu-nombro

volitivo → vola modo, U-modo, U-

verbo.

solstariva lingvoelemento → vort-

eto

712

§44

Pri la gramatikaj terminoj en PMEG

45. Pri la gramatikaj terminoj en PMEG

Kiam mi ekverkis tiun ĉi gramatikon, la precipa ideo estis, ke PMEG estu pli

facile alirebla ol la Plena Analiza Gramatiko (PAG), kiun multaj trovas tre

malfacila. Mi volis klarigi la gramatikon en kiom eble simpla maniero, tiel

ke ne nur lingvistoj kaj gramatikistoj komprenu, sed ankaŭ ordinaraj lern-

antoj. Sed mi tamen volis verki profundan kaj kiom eble kompletan grama-

tikon.

Mi konstatis, ke tradiciaj gramatikaj terminoj kiel prepozicio, propozicio,

adjektivo, adjekto, adverbo k.t.p. ofte estas misuzataj de nespecialistoj. La

kompreno de tiaj gramatikaj fakvortoj tre varias. En iuj landoj oni zorge

instruas pri gramatiko uzante gramatikajn fakesprimojn, sed en aliaj landoj

oni faras tion multe malpli. Nuntempe en iuj landoj oni preskaŭ tute abolis

instruadon de gramatiko, kaj kiam temas pri la gepatra lingvo, kaj kiam

temas pri fremdaj lingvoj. Laŭ miaj spertoj multaj imagas, ke ili scias, kion

tiaj terminoj signifas, kaj ili eĉ mem volonte uzas ilin. Sed tre ofte ili uzas la

terminojn erare. Mi vidis instruilojn Esperantajn, en kiuj oni parolis pri

adjektivoj, sed nomis ilin adjektoj. Mi aŭdis homojn paroli pri prepozicioj,

kvankam ili vere celis subjunkciojn aŭ eĉ adverbojn. Mi aŭdis homojn babili

pri adverboj, kiam ili celis komplementojn. Kaj tiel plu.

La klasika gramatika terminologio ne estas nur malbone komprenata, ĝi

estas ankaŭ mankohava per si mem. Ĝi baziĝas esence sur la gramatika sist-

emo de Latino, kaj tial ĝi sufiĉe bone taŭgas por klarigi ĝuste tiun lingvon.

Sed aliaj lingvoj havas aliajn strukturojn kaj aliajn gramatikajn kategoriojn.

La strukturo de Esperanto havas gravan bazan distingon inter vortetoj kaj

radikoj. Vortetoj povas uziĝi tiaj, kiaj ili estas en frazoj, dum radikoj bezonas

vortklasajn finaĵojn por fariĝi efektivaj vortoj. Tiu distingo ne estas facile

priskribebla per klasikaj gramatikaj esprimoj. PAG parolas pri elementoj

solstarivaj kaj elementoj kompletigendaj aŭ finaĵbezonaj (§277). Sed pro tio,

ke tiu distingo estas nekonata aŭ neesenca en klasika gramatiko, kaj eble

ankaŭ pro tio, ke la elektitaj terminoj estas plurvortaj buŝplenaĵoj, la dis-

tingon oni ne aparte emfazas en PAG. Ĝi fakte aperas unue en la ĉapitro pri

vortfarado fine de la libro. En la pli frua baza ĉapitro pri Vortospecoj kaj

vortofunkcioj PAG ignoras tiun distingon, kvankam ĝi estas tute baza en nia

lingvo. Laŭ mi necesas prezenti tiun fundamentan distingon frue en klarig-

ado de la Esperanta gramatiko. Sed por fari tion oni bezonas facile uzeblajn

terminojn. La terminojn, kiujn mi elektis, vortetoj kaj radikoj, oni devas

lerni, ĉar iliaj signifoj estas konvenciaj. Sed la esprimoj mem estas bone

uzeblaj kaj facile memoreblaj.

§45

713

Pri la gramatikaj terminoj en PMEG

Unu ofta kritiko kontraŭ Esperanto estas, ke ni asertas, ke en Esperanto ĉiuj

adverboj finiĝas per la finaĵo E. Lernantoj baldaŭ konstatas, ke tio ne estas

prava, ĉar ekzistas primitivaj adverboj, kiuj tute ne havas vortklasan finaĵon:

pli, hodiaŭ, tre k.a. Malpli multaj rimarkis, ke esence statas same pri

adjektivoj. Ni havas adjektivojn kun A-finaĵo ( ruĝa, granda, saĝa...), kaj ni

havas primitivajn adjektivojn kiel tiu, ambaŭ, ties k.a. Sed kial oni do

kritikas nur la primitivajn adverbojn? La klarigo estas, ke klasike oni ordin-

are ne nomas la nacilingvajn respondaĵojn al niaj primitivaj adjektivoj per la

termino adjektivo, dum oni ja nomas la nacilingvajn respondaĵojn al niaj pri-

mitivaj adverboj per la vorto adverbo. Statas tute simile pri la substantivoj:

Apud substantivoj kun O-finaĵo ( tablo, homo, kuro...) ni havas substantiv-

ecajn vortojn sen O-finaĵo: mi, iu, ambaŭ, ĉio k.a. Sed tiujn substantivecajn

vortojn oni tute ne nomas substantivoj.

Noto: Tamen en kelkaj landoj oni kutimas uzi la terminon adjektivo por iuj primitivaj adjektivoj.

Tiel estas en Anglalingva gramatika tradicio, kie oni nomas ekz. la vorton that per la termino de-

monstrative adjective (montra adjektivo).

Laŭ mia opinio la supozata neregulaĵo de la Esperantaj adverboj estas iluzio

kaŭzita de tio, ke oni insistas uzi klasikajn terminojn pri Esperanto ankaŭ

kiam ili ne vere trafas. Se oni uzas klarigojn, kiuj baziĝas sur la distingo

inter vortetoj kaj radikvortoj, la supozata neregulaĵo forvaporiĝas. La sist-

emo de vortklasaj finaĵoj koncernas nur la radikvortojn, kaj sekve la manko

de E-finaĵo ĉe iuj adverboj ne vere estas neregulaĵo (aŭ simila “neregulaĵo”

ekzistas ankaŭ ĉe niaj substantivoj kaj niaj adjektivoj).

Kiam mi ekverkis PMEG-on, estis al mi dekomence klare, ke mi volas

instrui kaj klarigi la lingvon Esperanto kaj ties strukturon. Mi ne volis instrui

ĝeneralan lingvosciencon, nek la gramatikon de Latino. Mi ankaŭ ne volis

instrui gramatikajn terminojn. Tiajn mi tamen bezonis uzi, sed la terminaro

estu rimedo en la instruado, ne instrucelo. Tial mi elektis uzi tiajn evidentajn

terminojn kiel O-vorto (= substantivo), A-vorto (= adjektivo) kaj E-vorto

(= adverbo). Oni atentu, ke la egalo-signoj estas iom mensogaj. Al miaj A-

vortoj ne apartenas la primitivaj adjektivoj, kaj al miaj E-vortoj ne apartenas

la primitivaj adverboj. Tiujn vortetojn mi anstataŭe decidis nomi A-vortecaj

vortetoj kaj E-vortecaj vortetoj respektive. Eble tiuj terminoj estas iom

longaj, sed ili almenaŭ klare esprimas tion, kion mi celis. Ili fakte montriĝas

nelernendaj, ĉar ili estas pli-malpli memklarigaj. Kaj tio estas grava

avantaĝo: Nur parto de mia novspeca terminaro estas vere lernenda. Multaj

el miaj esprimoj kompreniĝas per si mem.

Aliflanke estas malavantaĝo de miaj pure Esperantaj terminoj, ke ili ne bone

taŭgas, se oni volas priskribi aliajn lingvojn. Ne estas tre sencohave paroli

pri O-vortoj, se oni parolas pri ekz. Anglaj aŭ Japanaj substantivoj, ĉar tiuj

tute ne havas O-finaĵon. Oni do ĝuste komprenu mian celon: Mi ne volis for-

igi la klasikajn terminojn. Mi nur volis uzi pli facilajn kaj pli laŭcelajn term-

inojn en klarigado de Esperanto. Parolante pri aliaj lingvoj oni uzu aliajn

terminojn, taŭgajn por la respektivaj lingvoj.

Post la gravaj vortospecoj O-vortoj, A-vortoj kaj E-vortoj sekvas la eĉ pli

grava vortospeco verboj. Sed kiel do nomi tiun vortospecon en facila

714

§45

Pri la gramatikaj terminoj en PMEG

terminologio? Dum la O-vortoj, A-vortoj kaj E-vortoj havas po unu karak-

terizan finaĵon, per kiu eblas ilin nomi, verboj havas jen I, jen AS, jen IS

k.t.p. Tradicie oni rigardas la I-formojn de verboj kiel bazajn, sed la termino

I-vorto ne estas oportuna kiel anstataŭaĵo de verbo. Unue ĝi estas mis-

komprenebla tiel, ke ĝi celas nur verbojn kun I-finaĵo, kaj due la I-formo de

verbo estas la malplej verbeca el ĉiuj verbaj formoj. Ĝi estas multrilate pli

substantiveca ol verbeca. Krome I-vorto estas pli longa ol verbo, eĉ se nur je

unu silabo.

Oni konsciu, ke anstataŭigado de la klasikaj terminoj ne estis celo por mi. Ĝi

estis rimedo por faciligi la instruadon de la gramatiko. La klasika termino

verbo estas ne nur plaĉe mallonga. Ĝi estas ankaŭ unu el tiuj klasikaj

gramatikvortoj, kiujn homoj ĝenerale sufiĉe ĝuste komprenas. Dum multaj

apenaŭ aŭ nur nebule scias, kio estas ekz. adjekto aŭ suplemento, ili ofte

sufiĉe bone scias, kio estas verbo. Do, la vorton verbo mi simple povis re-

teni. Per tio malfermiĝis la eblo uzi I-verbo anstataŭ infinitivo kaj AS-verbo

anstataŭ prezenco k.t.p.

Mi renkontis pli ol unu fojon la miskomprenon, ke mi aparte celis anstataŭ-

igi ĉiujn klasikajn terminojn. Iuj vere miris, ke kelkajn terminojn klasikajn

mi lasis en PMEG. Kelkaj eĉ rigardis tion kiel iaspecan malsukceson de mia

flanko. Sed kompleta anstataŭigado neniam estis mia celo.

Alia tereno, kie la klasika terminologio malhelpas prezenti klare la

strukturon de Esperanto, estas la tereno de frazroloj kaj ties markado.

Klasika terminologio konas kazojn, prepoziciojn kaj postpoziciojn. Tute

strange ĝi uzas du malsamajn terminojn por prepozicioj kaj postpozicioj,

kvankam temas esence pri unu sama vortklaso. Oni ne nomas adjektivojn

antaŭstarajn kaj poststarajn per malsamaj terminoj, ekz. *prejektivoj* kaj

*postjektivoj*. Iuj lingvoj havas nur “prejektivojn” (ekz. la Sveda) dum aliaj

havas nur “postjektivojn” (ekz. la Persa), kaj ankoraŭ aliaj lingvoj havas

ambaŭ (ekz. la Franca). Sed la pozicio de adjektivo ne estas esencaĵo. Ĉu

adjektivo estas antaŭstara, ĉu poststara, temas pri la sama vortklaso, kaj tial

oni logike uzas unu saman terminon. En moderna lingvoscienco ekzistas la

termino adpozicio, kiu kovras kaj prepoziciojn kaj postpoziciojn. Ĝin oni

tamen tre malmulte uzas. Sed ankaŭ tiu termino estas misgvida. Ĉiuj tri

terminoj prepozicio, postpozicio kaj adpozicio nomas la koncernatan vort-

kategorion surbaze de la ideo “pozicio”. En Esperanto tio estas nur

etimologie vera, sed tamen efikas misgvide. Ĝene ofte mi spertis, ke oni

erare imagas, ke ekz. ankaŭ estas prepozicio, ĉar ĝi kutime staras en pozicio

antaŭ tio, al kio ĝi rilatas.

Bona terminologio nomu tiun vortklason, kiu inkluzivas prepoziciojn kaj

postpoziciojn, per termino, kiu baziĝas sur esenca trajto de tiaj vortoj. La

lingva tasko de tiaj vortoj estas indikado de frazroloj. Tiun funkcion ili

tamen dividas kun la kazoj. Prepozicioj, postpozicioj kaj kazoj esence plen-

umas la saman taskon. Indas do nomi ilin en simila maniero. La klasika

terminologio tamen donas al ni nenian rimedon por tio.

§45

715

Pri la gramatikaj terminoj en PMEG

En PMEG mi elektis paroli ĝenerale pri rolmontriloj. Tiu kategorio enhavas

la rolfinaĵon N (la solan kazan finaĵon en Esperanto) kaj ĉiujn rolvortetojn

(prepoziciojn). Rolfinaĵo estas finaĵo, kiu montras frazrolojn, kaj rolvortetoj

estas vortetoj, kiuj servas por indiki frazrolojn. La parenceco inter la finaĵo

N kaj la rolvortetoj estas en Esperanto aparte frapa: Oni povas uzi jen N, jen

al por la sama rolo: Mi helpis lin = Mi helpis al li; Ni vojaĝis al Parizo = Ni

vojaĝis Parizon. Eblas uzi jen N, jen je por la sama signifo: Ĝi estas alta je

cent metroj = Ĝi estas alta cent metrojn. Tial estas tre inde prezenti tiujn

lingvoelementojn kiel parencajn en la terminologio. Sed por fari tion novaj

gramatikaj esprimoj estas bezonataj.

Mi neniel imagas, ke mi perfekte sukcesis en mia novspeca terminologio.

Kelkaj esprimoj, kiujn mi uzas en PMEG, estas sufiĉe longaj. Eble mi estus

povinta elpensi pli mallongajn. Kaj certe eblas elpensi pli trafajn aŭ pli

klarajn aŭ alimaniere pli bonajn terminojn. Sed mi almenaŭ provis.

Ĉu miaj faciligiloj eble estas malfaciligiloj por tiuj, kiuj jam scias la klasikan

terminologion? Ili ja bezonas lerni novajn esprimojn por kompreni PMEG-

on. Mi tamen pritaksas, ke ilia peno estas relative malgranda, kaj ke ĝin

vaste kompensas la malpeno, kiun spertas tiuj, kiuj neniam bone lernis la

klasikajn terminojn. Kaj eble tiuj, kiuj kapablas kompreni la klasikajn fak-

vortojn, tamen pro la nova prezentomaniero en PMEG iafoje povas vidi iajn

aferojn en nova lumo dank’ al miaj terminoj.

Detala prezento de la PMEG-aj gramatikaj terminoj troviĝas en la ĉi-antaŭa

gramatika vortareto (§44).

Al tiuj, kiuj preferas tradiciajn gramatikajn terminojn, mi povas rekomendi

la verkon Wennergren, Detala Gramatiko de Esperanto, kiu esence estas

mallongigita PMEG kun tradiciaj terminoj. Ĝi legeblas ankaŭ Interrete ĉe

.

Bertilo Wennergren

716

§45

Literaturo

46. Literaturo

Akademiaj Studoj 1983. Redaktis Rüdiger Eichholz. Esperanto press.

Bailieboro [Kanado], 1983

Akademiaj Studoj 1984. Redaktis Rüdiger Eichholz. Esperanto press.

Bailieboro [Kanado], 1984

Akademiaj Studoj 1985. Redaktis Rüdiger Eichholz. Esperanto press.

Bailieboro [Kanado], 1985

Akademiaj Studoj 1987. Redaktis Rüdiger Eichholz. Esperanto press.

Bailieboro [Kanado], 1988

Akademiaj Studoj 1988-1990. Redaktis Rüdiger Eichholz. Esperanto press.

Bailieboro [Kanado], 1990

Aktoj de la Akademio 1963-1967. (Oficiala Bulteno de la Akademio de

Esperanto, 9). 2a eldono, Rotterdam [Nederlando], 2007.

[enhavas interalie enk-

etojn kaj decidojn pri la pasivaj participoj kaj pri la vortfarado]

Aktoj de la Akademio II 1968-1974. (Oficiala Bulteno de la Akademio de

Esperanto, 10). 2a eldono, Rotterdam [Nederlando], 2007.

[enhavas interalie la

Okan Oficialan Aldonon al la Universala Vortaro, kaj la Bazan Radikaron

Oficialan]

Aktoj de la Akademio III 1975-1991. (Oficiala Bulteno de la Akademio de

Esperanto, 11). Redaktis André Albault (k.a.). Paris [Francujo], 1992.

[enhavas interalie la Liston de Normaj Landnomoj]

Albault, André: Naŭ Prelegoj pri la Fundamento. Iltis-Eldonejo,

Saarbrücken [Germanujo], 1990

Butler, Montagu C[hristie]: Esperanto-English Dictionary. Brita Esperanto-

Asocio, London [Britujo], 1967

Butler, M[ontagu] C[hristie]; Merrick, F. : Muzika Terminaro. Kun alfabeta

indekso de David G. Hill. Muzika Esperanto-Ligo, Sofia [Bulgarujo],

1992 (represo)

Cherpillod, André: Leksikaj Vagadoj. La Blanchetière, Courgenard [Franc-

ujo], 2012

Cherpillod, André: Lingvaj Babilaĵoj. La Blanchetière, Courgenard [Franc-

ujo], 2005

Cherpillod, André: Nepivaj Vortoj. La aŭtoro, Courgenard [Francujo], 1988

Cherpillod, André: Vortkonsisto, vortfarado, vortanalizo, vortordo. Mem-

eldono, Courgenard [Francujo], 1996

De Hoog, H[endrik] A[rie]: Du Malsanoj en Esperanto. Kia-ismo. Tiom-

Kiom-ismo. Hällabrottet [Svedujo], 1954

De Hoog, H[endrik] A[rie]: La senpera verbigo de adjektivoj. Artur E. Iltis,

Saarbrücken [Germanujo], 1978. Represo de la eldono “Den Haag

1955”.

§46

717

Literaturo

Desmet’, Petro; Horvath, Jozefo: Bildvortaro. Flandra Esperanto-Ligo,

Antverpeno [Belgujo], 2012

Dr Esperanto [Zamenhof L. L.]: Meždunarodnyj Jazyk. Predislovie i polnyj

učebnik. Por Rusoj [“La Unua Libro”]. Kel’ter, Varšava [Rusujo], 1887.

Represo en Ludovikologia dokumentaro I. Unuaj libroj. (Eble neniam

kompletigotaj necesaj aldonoj al la pvz, kolekto 1). Eldonejo ludovikito,

sen loko, 1991.

Dua Oficiala Aldono al Universala Vortaro. (Esperantista Dokumentaro,

Kajero trideka). Raportis Th[éophile] Cart. Esperantista Centra Oficejo,

Paris [Francujo], 1919

Esperanta Bildvortaro. Tradukita el la Germana de Rüdiger Eichholz. Esper-

anto Press, Bailieboro [Kanado], 1988

Fructicier, Paul: Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado de Esperanto. Revizi-

ita kaj kompletigita de S. Grenkamp-Kornfeld. Esperantista Voĉo, Jaslo

[Pollando], 1930

Günkel, Claus. J. : GuVo. Gunkela Vortaro. Provizora 2a eldono, Paderborn

[Germanujo], Aprilo 1994

International Organization for Standardization: International Standard

8601:2004, Data elements and interchange formats – Information inter-

change – Representation of dates and times. Geneva [Svislando], 2004.

[internacia

normo por skribado de datoj kaj horoj]

Kalocsay, K[álmán]: Lingvo Stilo Formo. Studoj. 3a eldono, Pirato, Oosaka

[Japanujo], 1970

Kalocsay, K[álmán]; Waringhien, G[aston]; Bernard, R[oger]: Parnasa

Gvidlibro. 3a eldono, Edistudio, Pisa, Italujo; Heroldo de Esperanto,

Madrid [Hispanujo], 1984

Kalocsay, K[álmán]; Waringhien, G[aston]: Plena Analiza Gramatiko de

Esperanto. 4a eldono, Universala Esperanto-Asocio, Rotterdam [Neder-

lando], 1980

Kalocsay, K[álmán]: Vojaĝo inter la Tempoj. Stafeto, La Laguna [Hispan-

ujo], 1966

La Esperantisto. Gazeto por la amikoj de la lingvo Esperanto. 1889-1895.

Kun postparolo de Reinhard Haupenthal. Georg Olms Verlag, Hildesheim

[Germanujo], Zürich [Svislando], New York [Usono], 1988

Krause, Erich-Dieter: Großes Wörterbuch Esperanto-Deutsch. Helmut

Buske Verlag, Hamburg [Germanujo], 1999

La Zamenhofa Esperanto. Simpozio pri -ata/-ita. Eldonis kaj redaktis J[uan]

Régulo [Pérez]. Stafeto, La Laguna [Hispanujo], 1961

La Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Gvidis Michel Duc Goninaz.

Sennacieca Asocio Tutmonda, Paris [Francujo], 2002

718

§46

Literaturo

Listo de Rekomendataj Landnomoj. Oficialaj Informoj de la Akademio de

Esperanto, n-ro 12, 2009 05 04.