Rzeka bogów

SŁOWNICZEK

Aarti — hinduistyczny obrzęd ofiarowania ognia.

Aditjowie — wedyjskie bóstwa, symbolizujące różne wcielenia światła słonecznego, albo patronujące różnym miesiącom roku (przyp. tłum.).

Adiwasi — starożytne hinduskie kultury plemienne, poniżej systemu kastowego.

Agna ćakra — ćakra mieszcząca się między brwiami (przyp. tłum.).

Aja — niania lub opiekunka (przyp. tłum.).

Aksis, czytal — najpospolitszy w Indiach gatunek jelenia, o plamistym umaszczeniu. Znany także jako jeleń Buddy — był bowiem jego ostatnim przedludzkim wcieleniem.

Alu — ziemniak (przyp. tłum.).

Angriz — zhinduizowany angielski.

Apsara — nimfa mieszkająca w chmurach, częsty motyw płaskorzeźb na świątynnych filarach; pierwotnie apsary były duchami drzew.

Arahb — hinduska nazwa miliarda. Hindusi mają użyteczne nazwy dla bardzo dużych liczb.

Ardha mandapa — portyk prowadzący do mandapy, czyli kolumnowej świątyni.

Baba — zwrot: czuły lub wyrażający szacunek.

Babu — urzędnik państwowy, biurokrata.

Badmaś — młody oprych, chuligan. Ktoś „z jajami”.

Bahadur — dumny, zarozumiały, nadęty.

Bansuri — bambusowy flet z sześcioma lub siedmioma otworami, pochodzi z północnych Indii.

Baradari — pakistańska/pasztuńska nieformalna grupa, coś pomiędzy klanem, gangiem a hordą.

Basti — osiedle lub slums, a także (myląco) świątynia dźajnistyczna.

Begum — grzecznościowy sposób zwracania się do muzułmanki-mężatki.

Behen ćud — siostrojebca, najpospolitsze hinduskie wyzwisko.

Bhai — przyrostek po nazwisku, oznaczający pełną szacunku bliskość.

Bhakti — ścieżka wiary.

Bhati — radźputańska kasta lub klan (przyp. tłum.).

Bhawan — dom, zwykle dość zamożny.

Bhisti — służący odpowiadający za zaopatrzenie w wodę.

Bibi — hinduski termin oznaczający mężatkę.

Bidi — indyjski papieros, zwężający się ku ustnikowi. Trujący jak mało co.

Big Dada — drobny przestępca, dosłownie „silna ręka”. Osiłek, zabijaka.

Bindi — symbolizujący kastę znak na czole, pełniący także funkcję ozdobną. Religijnym odpowiednikiem jest tilaka.

Bramini — najwyższa z czterech głównych kast, tak święta, że nawet bogowie nie mogą jej nic zrobić (zob. t. warna). W kontekście powieści, z wielkiej litery — także genetycznie zmodyfikowane dzieci bogaczy.

Brindźal — bakłażan.

Bulbul — bilbil, wróblowaty ptak o czarnej głowie i białych policzkach, słynący z pięknego śpiewu.

Burka — tradycyjny ubiór muzułmanki w miejscu publicznym, wahający się od cienkiej chusty po pełen czador.

Chidmatgar — kamerdyner, główny służący (przyp. tłum.).

Chota peg — mały drink, przeważnie dżin z tonikiem (przyp. tłum.).

Ćakra, czakra, czakram — splot energetyczny w ciele człowieka. Jest ich siedem, od łonowego, po czubek głowy.

Ćarbagh — ogród wodny w stylu perskim, podzielony ścieżkami na cztery części.

Ćarpoj — bardzo popularne na indyjskiej wsi łóżko z drewnianą ramą przeplecioną sznurami. Można się na nim kołysać lub obserwować przemijający świat.

Ćhatri — mały dekoracyjny pawilon w stylu Mogołów, w kształcie podpartej kolumnami kopuły.

Ćidmutgar — główny służący domu, prawie jak kamerdyner czy majordomus.

Ćo ćuit — popularny czuły zwrot.

Ćoli — podkoszulka z krótkimi rękawami noszona przez kobiety pod sari.

Ćowkidar — stróż nocny.

Ćutja — „cipa” w slangowym hindi.

Dakoit — uzbrojeni gangsterzy/rozbójnicy. Wciąż w powszechnym użyciu.

Dal — soczewica, podstawa diety indyjskiej wsi.

Dalit/dalici — najniższa kasta. Dosłownie „uciśnieni”, niegdyś zwani „niedotykalnymi”.

Daramśala — noclegownia dla pielgrzymów, studentów i podróżnych.

Darśan — dobrze wróżące spojrzenie bóstwa albo bogatej i wpływowej osoby.

Darwaz — wejście do meczetu.

Desi — esencja indyjskości w oczach emigracji — nostalgiczna, tęskna myśl o Indiach. W slangu brytyjskich Hindusów oznacza to samo, co pukka: oryginalny, autentyczny.

Deva/Devi — bóg/bogini. Także popularne imię.

Dhaba — przydrożna lub uliczna jadłodajnia.

Dhobi — pralnia, zwykle na płaskim kamieniu nad brzegiem rzeki lub przy studni.

Dhol — rodzaj bębna.

Dhoti — długa przepaska biodrowa, w miastach rzadko widywana. Taką nosił Gandhi.

Dhuri — tkany bawełniany dywan.

Dija — łódeczka ze świeczką, puszczana na wodę Gangesu jako ofiara.

Dikpala — posąg strzegący świątyni, umieszczony na dachu.

Diwali, Dipawali — hinduskie święto lamp, jedno z najważniejszych świąt w Indiach, symbolizowane przez lampki oliwne, dije oraz wszelkiego rodzaju iluminacje, fajerwerki, lampiony. Tradycyjne jest także obdarowywanie się łakociami (przyp. tłum.).

Diwan — otwarta, otoczona kolumnadą sala audiencyjna Wielkich Mogołów.

Dupatta — długi szal, tradycyjnie noszony do śalwar kamiz — spodni i kaftana.

Dwaparajuga — trzecia z kolei era mahajugi, czyli okresu istnienia świata, trwająca 864 tysiące lat (przyp. tłum.).

Dwarapala — bóstwo strzegące drzwi świątyni hinduistycznej, dosłownie: odźwierny.

Dźagannath, Juggernaut (ang.) — jedno z imion Kryszny, kojarzone przede wszystkim ze słynną świątynią w Puri, gdzie co roku odbywa się Ratha Jatra, procesja wielkich rydwanów wiozących posągi Kryszny. Niekiedy także nazwa takiego rydwanu. W czasach brytyjskich powstał mit, że fanatyczni wyznawcy rzucają się pod koła takich rydwanów, by uzyskać zbawienie. Autor pomieszał w książce nieco znaczenia terminów Ratha Jatra i Dźagannath (przyp. tłum.).

Dźai — „chwała” albo „zwycięstwo”.

Dźanum — „słodki”, czuła forma zwracania się do mężczyzn.

Dźati — system podkast, czy też cechów w ramach czterech głównych kast systemu warna.

Dźawan — indyjski żołnierz, lub członek formacji paramilitarnej.

Dźemadar — indyjski podoficer lub żołnierz rezerwy.

Dźharoka — wystające okno lub balkon.

Dźiwa — esencja życia, istota żywa.

Dźohad — półkolista tama spiętrzająca wodę odpływową.

Dżellaba — (galabija) długa, lekka bawełniana suknia powszechnie noszona ku wygodzie przez muzułmanów od Maroko do Malezji.

Fatfat — riksza z silnikiem, wszechobecna i groźna.

Firengi — cudzoziemiec, jedno z przywłaszczonych przez Star Treka słów z języka hindi. Zob. t. dźemadar.

Gadźra — wszechobecny wianek z aksamitek, przynoszący szczęście.

Gali — zaułek.

Gandzia — wiadomo.

Garbagriha — wewnętrzne sanktuarium świątyni hinduistycznej.

Ghazal — islamska pieśń miłości, często w języku urdu.

Ghi — klarowane masło, dające się długo przechowywać; w Indiach używane także do celów religijnych (przyp. tłum.).

Gjana Ćakśu — trzecie oko Śiwy, dosłownie „oko mądrości” przenikające złudzenia.

Gol guppas — uliczne jedzenie — nadziewane mączne kulki. Smakują lepiej niż brzmi ich nazwa.

Gopi — żona pasterza lub pasterka, także przyjaciółka Kryszny z dzieciństwa, uwielbiająca jego grę na flecie.

Gora — pogardliwe określenie białego.

Grameen — „wiejski”, określenie banków mikrokredytowych obsługujących ubogą wiejską ludność (przyp. tłum.).

Gunda — drobny uliczny przestępca.

Gupśap — plotki, delikatna obmowa.

Guru Purnima — święto pełni księżyca w miesiącu aśadh (lipiec/sierpień) hinduskiego kalendarza, podczas którego uczniowie ofiarowują pudźię swoim guru (przyp. tłum.).

Hauda — wielka, często obficie zdobiona platforma nakładana na grzbiet słonia.

Haweli — tradycyjny dom z dziedzińcem, typowo zamożnych muzułmanów.

Hidżra — dosłownie: eunuch.

Hindutwa — kwintesencja indyjskości rozumianej jako hinduizm; nacjonalizm religijny.

Holi — hinduskie święto kolorów, podczas którego zwyczaj nakazuje obsypywać się kolorowymi proszkami i polewać wodą (przyp. tłum.).

Iftar — posiłek kończący codzienny post od świtu do zmierzchu w okresie ramadanu.

Iwan — prostokątne pomieszczenie otwarte z jednej strony, np. sala do mistycznych tańców w islamie sufickim.

Izzat — wojskowe określenie szacunku i morale.

Jakśa/Jakśowie — półboskie istoty (demony) mieszkające pod Himalajami.

Jali — mityczne zwierzę podobne do skaczącego lwa.

Joni — wagina jako święte źródło.

Kadai — indyjski rondel, przypominający wok z dwiema rączkami.

Kalamkari — farbowana i malowana bardzo ozdobna tkanina z Andra Pradesh.

Karsevak — fundamentalistyczny hinduistyczny pielgrzym-działacz religijny.

Kathak — taniec północnoindyjski.

Kawwale, qawwale — islamskie pieśni pochwalne, w odróżnieniu od ghazali, pieśni miłosnych.

Kettuwallam — łódź z Kerali, mierząca około dwudziestu metrów, używana niegdyś do przewozu ryżu.

Kitchiri, kedgeree — danie z ryby podsmażanej z ryżem i warzywami, z dodatkiem jajek na twardo (przyp. tłum.).

Kror — 10 milionów.

Kutća — przeciwieństwo pukka.

Lach — sto tysięcy.

Langur — gatunek makaka, zwany także małpą Hanumana — sługi Śiwy, dowodzącego armią małp. Stąd świętość małp w Indiach.

Larri-galla — warsztat pomiędzy domami.

Lassi — jogurtowy napój orzeźwiający.

Lathi — długa, często ponaddwumettowa drewniana pałka (przyp. tłum.).

Lawda — penis, kutas.

Limca — cytrynowy napój gazowany z nutką imbiru, podobny nieco do sprite'a (przyp. tłum.).

Linga, Iingam — fallus jako obiekt czci, zwykle w kształcie podłużnego, zaokrąglonego kamienia.

Maćaan — „ambona” na drzewie, do polowania na grubego zwierza.

Madar ćud — jak behen ćud, tylko tym razem chodzi o matkę.

Mali — ogrodnik.

Mandapa — otwarty, otoczony kolumnadą pawilon przeznaczony na ogół do obrzędów religijnych (przyp. tłum.).

Medresa — islamska szkoła, nauczająca arabskiego i teologii.

Mela — zgromadzenie ludzi, od rodzinnego zjazdu, po Kumbhamelę — ultramasowego święta, na które ściągają pielgrzymi.

Mewlewi — turecki zakon derwiszów, znany ze słynnego wirującego tańca (od założyciela, Mevlany).

Mokśa — wyzwolenie z cyklu śmierci i reinkarnacji. Mokśię osiągają ludzie umierający nad Gangesem, stąd bierze się osobliwa hinduska instytucja „turystyki śmierci”.

Mudra — gest dłoni w klasycznym tańcu indyjskim, może przekazywać niezwykle subtelne znaczenia.

Musnud — tron Mogołów, prosta, wielka bryła marmuru obłożona poduszkami.

Nadi — łączące ćakry przewody w ciele, którymi przepływa mistyczna energia prana (przyp. tłum.).

Naga sadhu — nagi sadhu, „odziany w przestwór”, aby okazać pogardę dla świata iluzji.

Nakkar chana — ceremonialna brama, z wieżyczką dla witających gości muzyków.

Namaste [namasté] — tradycyjne pozdrowienie lub powitanie, często z towarzyszeniem gestu andźali — lekkiego ukłonu ze złożonymi dłońmi (przyp. tłum.).

Nauć — tradycyjna, półoficjalna impreza z tańcami, służąca rozrywce mężczyzn.

Nimki — pszenne ciasteczka, często z kminkiem, przypominające krakersy, smażone w głębokim tłuszczu (przyp. tłum.).

Paan — dostępna niemal wszędzie mieszanka przypraw, orzechów i łagodnego narkotyku, zawinięta w liść betelu. Barwi dziąsła na czerwono.

Pakora — jedzenie panierowane w przyprawionym cieście i smażone w głębokim tłuszczu (przyp. tłum.).

Pallaw — część sari okrywająca bark, zwykle bogato zdobiona.

Pandal — namiot lub podwyższenie wykonane z tkaniny i bambusa.

Pappadi — chrupiące wafle z pszennej mąki (przyp. tłum.).

Parikrama — obrzędowa ścieżka prowadząca wokół buddyjskiej lub hinduistycznej świątyni; na ogół przemierza się ją w kierunku ruchu wskazówek zegara, czyli zgodnie ze słońcem.

Prasad — święte pożywienie, ofiara z żywności.

Pudźa — modlitwa i ofiara dla bogów.

Purda — segregacja płci w tradycyjnym islamie i hinduizmie.

Puri — pulchny placek smażony w głębokim tłuszczu, często z nadzieniem. Obłędnie kaloryczny, ale pyszny.

Radź — okres brytyjskiego panowania w Indiach (przyp. tłum.).

Rakszasa, rakśasa — mroczny, złośliwy duch-demon (przyp. tłum.).

Ratha Jatra — boska świątynia lub rydwan, wóz Ramy i główny rekwizyt obrzędu Dźagannathy z Orissy. (Od tłumacza: także samo święto i odbywająca się wtedy procesja rydwanów).

Roti — smażony placek.

Saag — danie typu curry z mocno przyprawionego szpinaku i liści gorczycy (przyp. tłum.).

Sad ćid ekam Brahma — mantra ku czci Brahmy-stwórcy (przyp. tłum.).

Sadhu — hinduistyczny asceta, mnich, święty. Kobieta — patrz sadhwi.

Sadhwi — żeński sadhu. Mniszka, która wyrzekła się spraw doczesnych.

Samadhi — najwyższy stan medytacji, ogólny „byt”. Także sanktuarium lub grobowiec świętego.

Sangam — łacha piasku, gdzie spotykają się święte rzeki.

Sańasi (1. mn. Sańasyni) — kapłan(i).

Sathin — na wsi nieoficjalny pracownik społeczny, zwykle kobieta, pełniąca także rolę położnej.

Sati — (obecnie zdelegalizowany) zwyczaj, w myśl którego wdowa składa się w ofierze na stosie pogrzebowym męża. Doniesienia o sati nawet dziś pojawiają się kilka razy w roku, szczególnie w prowincjonalnym Radżastanie.

Satta — pierwotnie: nielegalne zakłady o ceny towarów, obecnie dowolne podejrzane zakłady.

Sema — mistyczny wirowy taniec derwiszów.

Sipaj, sepoj — dawna nazwa indyjskiej piechoty, z czasów rządów brytyjskich.

SmasanaKali — aspekt bogini Kali panujący nad pogrzebowymi ghatami.

Sowar — indyjska elitarna kawaleria.

Subadar — indyjski zawodowy stopień oficerski, odpowiadający z grubsza kapitanowi.

Suddhawasa — jeden z pośrednich rajów w buddyzmie tybetańskim, dosłownie „schronienie czystych”.

Sundarban — zamieszkiwana przez tygrysy dżungla delty Gangesu i Brahmaputry. W kontekście książki, równie dzikie i niebezpieczne przechowalnie danych, w których pleni się nielicencjonowane oprogramowanie.

Sura — wers świętego Koranu.

Surja Namaskar — powitanie słońca, sekwencja wykonywanych o świcie ćwiczeń jogi.

Swabhiman — poszanowanie samego siebie, zarówno osobiste, jak i narodowe.

Swami — pełen szacunku zwrot podobny do „mistrza”, sugerujący panowanie nad ciałem i duszą.

Śaadi — wstęp do ceremonii ślubnej. Także największa agencja matrymonialna w Indiach.

Śakti — hinduska bogini, małżonka Śiwy, symbolizująca pierwiastek żeński, ale także moc, siłę, mistyczną energię (przyp. tłum.).

Śamjana — ozdobna markiza nad frontem budynku.

Śatabdi — indyjski szybki pociąg.

Śerwani — długi, bogato zdobiony kaftan noszony zwykle przez muzułmanów.

Śikara — główna wieżyczka północnoindyjskiej świątyni.

Tamaśa — radosne święto.

Tandawa Nritja — kosmiczny taniec Śiwy, niosący zniszczenie — i odrodzenie.

Thali — metalowy talerz, także zestaw różnych dań na jednym talerzu z przegródkami.

Tilaka — święty znak na czole, inny dla Śiwy i Wisznu.

Tirtha — boski bród, przejście między światami śmiertelników i bogów.

Trimurti — hinduistyczna „trójca” Brahmy, Wisznu i Śiwy.

Triśula — boski trójząb, broń Śiwy, noszony przez jego wyznawców. Często wykonany z puszki po ghi lub Red Bullu.

Wadźra — boski piorun Indry, starożytnego wedyjskiego boga deszczu i burzy — pod wieloma względami odpowiadającego skandynawskiemu Thorowi.

Wahana — „wierzchowiec” boga: gęś Brahmy, tygrys Durni, szczur Ganeśi.

Wallah — facet, gość; bardzo pospolity przyrostek w złożeniach typu: „ćajwallah”, „dhobi-wallah”.

Warna — uświęcony przez bogów system kastowy, którego cztery podstawowe grupy to bramini, kszatrijowie, wajśjowie i śudrowie, czyli mniej więcej: kapłani, wojownicy, kupcy i robotnicy rolni. Poniżej plasują się dalitowie.

Wasu — w hinduizmie wedyjskim ośmiu boskich pomocników boga Indry; od sanskr. „wspaniały”.

Wibhuti — święty biały popiół, którym nacierają się czczący Śiwę asceci.

Zamindar — indyjski posiadacz ziemski.

Zenana — część tradycyjnego islamskiego domu przeznaczona dla kobiet.

Dziękuję Ritu Parvaaz za pomoc z językiem hindi.