Задарожжа

I кабета крамяная, што сваю тачку

З гноем - вывальвае на палеткі,

I на магілах забытых Плачка,

I выхавацель з чародкай дзетак,

I трактарыст, што пажадліва - п'яна

Даярку заманьвае на любошчы,

I ўнук, што бярозавым веццем старанна

Дзедавы косці ў лазні хвошча,

I фрэзероўшчык, што адмыслова

Кіне салёна суседу пацешку -

Гэта - народ.

Народ мой, і ластаўка -мова

Жыве ў яго сэрцы, нібы ў падстрэшку.

I гэты падстрэшак з самою страхою

Дзяруцца сарваць з беларускае хаты

Часінай і горкаю, і ліхою

Нешаноўныя збродні і саноўныя каты.

Ды пакуль на зямлі між Рубонам і Бугам

Кліча Янка Алёну ў спелае жыта,

I здзічэлы быльнёг заварочваюць плугам-

Як жыла беларуская мова, так - жыцьме!

Ён падаў у жахлівы той пралёт,

Як падае падбіты самалёт,

Як сейбіт ва ўзараную раллю,

Ці метэор агністы ў зямлю.

Зрабіў не ўсё, што моц яго магла...

А змогся ад зламанага крыла,

Ад шэпату атрутнага ўначы

I ад таго, што ўсюды - крумкачы,

Што павуцінне ліпне па плячах,

Святло згасае у людскіх вачах

I ніву, што паэт засеяць змог,

Ачольвае пусты чартапалох...

Купала падаў - выбух і праклён.

I ззяў гатэль, як новы Вавілон.

Чало накрыла небам назаўжды,

Ды падалі наўсцяж сябры, браты

У доўгую, без слова, немату,

У вечную Сібір і мерзлату,

У допыты цямніц, жалеззе крат,

У д'ябальшчыну, дзе за чорта кат...

Ды чорных дзірак ультрафіялет

Адольвае паэта вечны свет.

3 каленяў уздымаецца народ...

I - не ў пралёт Купалавы палёт!

2004 г.

Гэта тут тварылі шабас чорны,

Бралі ноч і сосны у хаўрус.

Тут малолі д'ябальскія жорны

Дух твой несмяротны, беларус!

Прарасці б травою скрозь прадонне!

Выцерці раздзёрты кляпам рот!

Ды у катаў учарашніх й сёння

Цяжкі, нібы жвір магільны, бот.

Толькі з-пад крывавае падэшвы

Рвецца крык - нібы з глыбінь зямлі:

"Дзетачкі мае! Унукі! Дзе ж вы,

Памянуць прыдзіце хоць калі!"

Тут яны — пяюць у карагодзе,

Дзетак цягнуць на атракцыён...

Ды калі ж ты скінеш, мой народзе,

Як наркоз, беспамятны свой сон?!

Над святынямі ўзламаеш краты,

Ўспомніш і падзеі, і часы.

Жменю ацалелую зярнятаў

Вырасціш калісьці ў каласы!

2000 г.

Генерал беларускага войска Кастусь Езавітаў,

Ты ў Нямеччыне. Судны твой дзень настае.

Ачапленнем сталёвым апошні прытулак абвіты,

I ўнукі Дзяржынскага крылы ламаюць твае.

А пасля павязуць на Усход. I ў спецсховах Лубянкі

Упырамі ўвап'юцца ў душу, каб не помніў ані,

Як на снежнае поле кладзецца чырвона заранка,

Як сярэбраны Вершнік імчыцца на грозным кані.

Як у дзень сакавіцкі ўстае Беларусь - не, не мітам:

Сонцам, што над хлуснёю і гвалтам плыве.

Генерал і настаўнік, гісторык святла Езавітаў,

У адказ на "жыла" ты упарта гаворыш: "Жыве!"

Адступаюць жаўнеры твае. Пыл на вуснах каменны.

Зрэнкі падаюць долу. Сышліся дарогі ў пятлю.

Як у гулкую студню быцця, у гнілым сутарэнні

Шэпчаш шэраму небу: "Радзіма... Люблю..."

З крохкай восі зямное сарваўшыся метэарытам,

Адляцеў ў паднябессе – і ў варце да гэтай пары...

Дэміург БНР, Беларусі святар Езавітаў,

За яе і за нас ты няспынна малітву твары!

25 сакавіка 2004 г.

Над парасткам, безабаронна-юным

Зноў груганоў таропкія кругі...

I цягнуць мерцвякі з сатлелых трунаў

Як саваны, чырвоныя сцягі...

* * *

Купаюцца ў дажджы далонькі клёна.

Скупое сонца сёлета чамугь.

Няўжо прырода шле табе праклёны

За рабскае маўчанне, Беларусь?

1997 г.

Вецер вухам трэцца аб страху

I гудзе, як ракавіна, гмах.

Мне здаецца, што бягу, бягу

I спыніцца не магу ніяк,

Аж пакуль варожая страла

Не прапаліць сэрца назаўжды.

Беларусь! Усё, што я магла,

Я ўкладала ў гэтыя гады.

Ты ж ізноў атрутнае віно

Хочаш піць — а сэрца б'ецца ледзь...

... Бог заслону апусціў: даўно

Гэткіх драм не хоча ён глядзець...

(1995 год, пасля травеньскага рэферэндуму)

I аптымістам трэба аптымізму.

Жыццё як кола — кожны дзень крутня.

То плачуць абаронцы камунізму,

То б'е славянсаборская гайня

Ва ўсе званы нянавісць да той мовы,

Якой ізноў азваўся беларус...

У вёсачку!

Жывіцаю смаловай

Там смачна пахне новай лазні брус.

Там азяро трапеча хусткай сіняй,

Не хочацца ні кніжак, ні газет...

Аднак трымціць трывогаю няспыннай

„А што з зямлёю будзе?" наш сусед.

„Надзел бацькоўскі вернуць? Не, пустое!

Але купіць бы каліва далі.

Начальства? Ды яно заўжды на тое,

Каб жыць не даць нам добра на зямлі."

Аднак крычаць вясковыя кабеты:

„Скуль грошы браць, як ляснецца саўгас?

Каровы мала ўдойныя? А гэта

Няхай турбуе старшыню, не нас."

Паціху масла робіцца раскошай.

Па картках хлеб у краме .

Ты ж - чужы...

На адпачынак — два абмены грошай,

З'язджаць ці заставацца - варажы.

„Ат, лясні ўсё!"

Грызеш сухар замшэлы

I плешчашся русалкай у вадзе.

Трава і лес,

туман з лагчыны белай...

Яно навек, яно не падвядзе...

1994 г.

Вогнішча пад небам распалілі,

Працягнулі рукі да агню.

Шалясценне кажановых крылаў.

Шэлест маладога ячмяню.

Селішчаў зарослае каменне.

Яблыні закінутай туга.

I мільгаюць па краёчках цені,

Быццам лёсаў нечых мітульга.

Тут гучаў калісьці голас. юны,

Віравала нечае жыццё.

А цяпер - маўчанне. Быццам гуны

Зашпурнулі вёску ў небыццё.

Памірае вёска, памірае...

Не прызнаючы зусім віны,

Аб былым камуністычным раі

Соладка спяваюць пеюны...

1995 г.

Той, хто зараз на троне — ён духам жабрак.

I вяршыня яго — мерседэсы ды корты.

Ты ж дык знаеш, асветніцкай нівы батрак,

Што бывае з душою, прададзенай чорту.

Чый парушаны будзе святы запавет,

Як хоць кропляй крыві замацуеш пергамен...

Ты ж спасціг, што ў гэты прыходзячы свет,

За сябе і за продкаў трымаеш экзамен.

Не на тое прыйшлі, каб спакойна сядзець

На каленях улады ціхмянай балонкай,

I маўчаць, і наўмысна ў той бок не глядзець,

Дзе народ твой ў бяздонную цягнуць палонку!

28 снежня 1995 г.

Сядзяць анёлы нашае зямлі

Над горкай Чашай — заслабыя крылы.

Тут людзі зноў чужое прынялі

I адракліся ад крыжа Ярылы.

Сын не прымае бацькаву раллю,

I Дух Святы над камяністай глебай,

Дзе людзі — як убітыя ў зямлю,

Вачэй не падымаючы да неба...

1995 г.

На возеры Доўгім пад вечар здаўжэлыя цені

Гайдаюцца лёгка, як пругкі чарот і аер,

Як дзікія качкі,

Што доўга і цяжка ляцелі,

Каб песняй кахання

Свабодна ўскрыкваць цяпер.

На возеры Доўгім

Здзічэлым стагоддзям не цесна:

I следу няма,

Хто ўглядаўся ў падводную глыб,

Хто лашчыў у хвалях свавольных

Тут цела,

Хто прагнуў спазнаць цябе —

Толькі ж спачыў каля рыб.

Схілюся смірэнна

Над люстрам тваім таямнічым.

Я тут усяго аблачынка,

Якая праз міг растае.

I ціха — так ціха, што чутна,

Як кліча

Душу маю хтосьці —

Мо Той, хто дароўваў яе?

Хвала, хто цябе бараніў

I зрабіў запаведным

Твой сіні закон,

I жывому навокал хвала.

Вось вёсачка толькі —

Стаяла на беразе гэтым,

Ды ўслед за дваццатым стагоддзем

У Вечнасць сплыла.

Я цені заспела яшчэ і далёкія песні,

I дотык людскі

Памятае яшчэ азярод.

I гэтак тужліва,

Што вёска ужо не ўваскрэсне,

I гэтак жахліва,

Калі не ўваскрэсне народ...

Быццам капэлу на ранішняй месе

Стары настаўнік слухаў у лесе

Сосны, што стануць для хаты бярвеннем...

Ладзіў сугучча — на пакаленні.

Мільгала сякера бляскам сталёвым.

Бегаў унучак светлагаловы.

З сынам змывалі ў рэчцы знямогу...

Хату паставілі — на Перамогу.

Толькі жыццё зажадала іначай:

Сын у калгасе гады пралайдачыў...

Сказаў перад смерцю:"Доля такая".

... Унук у Сібіры нафту шукае.

...Кажаны абляталі хату пустую.

Шацталіся людзі:"Нябожчык вартуе."

Бачылі пасмы туману над дахам —

Казалі: „Нябожчык слухае птахаў."

Ганак драўляны прарос крапівою.

Толькі бярвенне ў хаце — жывое!

I па жывому, па цёпламу плача.

Хату купілі двое — пад дачу.

Едуць на лета з далёкага Мінску.

Кажуць, жыць перасталі па-свінску:

Зашыў ён пад скуру ампулу злую,

Яна блінцы на сняданак гатуе.

А побач — дарога. У святы ці будні

Заходзяць шафёры — тут смачная студня.

I, быццам лілея, сядзіць гараджанка,

I вецер паціху варушыць фіранкі...

За ноч зусім зялёным стаў арэшнік.

Ледзь цепліць печка. За акном смуга.

У Вербную Нядзелю толькі грэшнік

Адчайна дакранецца да плуга.

Вунь у царкве, забранай ад культуры,

Гармідар, і не ўціснуцца зярну.

Унізе ладзяць нейчыя хаўтуры.

Уверсе славяць Бога і вясну.

Яшчэ царква ад скокаў не астыла,

I новенькі блішчыць іканастас,

З-пад скуднае пабелкі „Веды — сіла"

Шчэ праступаюць, як мінулы час.

Ды, кінуўшы ўчарашнія кумірні,

Зноў ваяўніча моліцца народ,

(Пракляўшы Леніна і атам мірны)

За мечаны Чарнобылем свой род,

За спрамленыя ў балота рэчкі,

За нейчы грэх, што з намі — па вяках...

I вербныя галінкі, быццам свечкі,

Як сутаргай, засціснуты ў руках.

А навакол, як толькі згледзець з ганку,

Курыцца парай цёплая зямля,

Кадрыль гармонік п'яна рэжа з ранку,

I недзе горка плача немаўля...

1995 г.

На злом галоў ляціць цягнік закляты,

А рэйкі абарвуцца ў тупіку.

...У гнёздах паміраюць птушаняты,

I пакідае рыбіна раку.

Прырода, мы часцінка тваёй долі.

Дык выратуй сябе і свет — сама,

Бо Чалавеку ўжо няма спатолі.

I на яго надзей ужо няма...

Хата. Стогадовы дуб. Крыніца —

I буслы, зляцелыя здаля.

„Чалавек, дазволь нам пасяліцца.

Наймілей нам гэтая зямля."

Расчынялі дзюбкі бусляняты.

Адпаўзалі гады ў лаўжы,

I кружылі радасна над хатай

Як заслон, два белыя крыжы.

...Моц набрала лета сакаўное,

Сонца, як.расплаўленая ртуць.

Толькі дзеці хворыя абое,

Ад гнязда ніяк не адлятуць.

„Я знарок вам не сказаў пра пашу,

Дзе атручанае ўсё навек.

Як і я, загінуць дзеці вашы."

I смяецца злосна Чалавек.

I буслісе пасівелай сніцца

Вешчы сон — ахоўні позні знак:

Мёртваю вадой бруіць крыніца,

I стаіць ля хаты — Ваўкалак...

Калі і на бохан не шкрэблася збожжа,

I бабуля з артрытам стагнала ў кутку,

Пехатой тупацела я ў Задарожжа [¹],

Галасавала там на бальшаку.

У радні гарадской пазычыўшы грошай,

Я вярталася ў вёску, і было йшчэ няўзнак,

Што калгас, дзе жывём мы ўсе – задарожжа,

I яго абмінае імклівы бальшак.

...Пасівелыя пасмы, як зімовая пожня.

Ды і па сённяшнім, па круцельскім лядку,

Люд наш выкоўзваецца з задарожжа

Каб апынуцца на бальшаку...

Яна прыплывала да нас

Купецкімі стругамі ганзейцаў.

Яе шпурлялі на драўляны прычал

Разам з маслам святога Квірынуса [²],

Шоўкам і парчой.

Яна падала рэхам у Дзвіну

I чаплялася белаю хмаркай

За крыж Святой Сафіі.

Яна тупацела па нас

Бязлітаснай падэшваю крыжака.

Нязношвальным салдацкім ботам,

Які і па сёння не згніў у зямлі.

Яна пратыкала нас гучным "Хэндэ хох!",

Нібыта рагамі быка,

I вывальвалася з нашых хат,

Камянеючы ў надмагіллях.

А сёння яна

Схіляецца ў белым халаце

Над лысым ад хіміятэрапіі

Дзіцёнкам,

I вычэрпвае, як журавель,

З нашае студні

Чарнобыльскую каламуць,

I прышывае нас

Сярэбранымі іголкамі "Люфтганзы"

Да каляровай сукні Еўропы.

I мы сутаргава ўспамінаем яе,

Як звон келіха -

На раздарожжы.