Зборнік сцэнічных твораў

ПЯРЭСТАЯ КРАСУЛЯ А. ЧУЖЫНІН

Асобы:

БОБКІН, стары мешчанін.

БАРБАБА, яго дачка.

ТОБI, яе жаніх.

МАРГАНЧЫК, гандляр.

(На сцэне Бобкін, адзін сядзіць каля стала і піша).

БОБКІН (піша і чытае). «Прадаецца пярэстая карова за невялікую цану. Бачыць можна штодня ад пяці гадзін раніцы да адзінаццаці гадзін увечары ў памяшканні Бобкіна». (Ставіць на стол абвестку, выходзіць і чытае). Прадаецца... Так... Кажды дурань зразумее, што прадаецца карова, а не шафа ці сабака. Барбара! Барбарачка! (Бярэ шапку ды йдзе. У гэты момант уваходзіць Барбара).

БАРБАРА. Куды ты, гэта татка, збіраешся?

БОБКІН. Па справе йду. Мне трэба вывесіць абвестку на браме, што прадаецца карова. (Зірнуўшы на яе). Але слухай, Барбарачка, што гэта ў цябе такі сумны выраз твару?

БАРБАРА. Сягоння, татачка, ў мяне вельмі важны дзень: ён рашае долю ўсяго майго жыцця.

БОБКІН. Адказвай, як на споведзі: каханне, раман, захопленне?

БАРБАРА. I каханне, й раман, і захопленне. А да таго-ж... і да таго... закахана...

БОБКІН. Заках... цьфу... Закахана! Хто-ж той паганец? га? Хто? (Ходзіць знэрваваны па хаце).

БАРБАРА. Ось ён табе прэдставіцца.

БОБКІН. Не, ён не прэдставіцца, а выставіцца адсюль, от што я табе скажу.

БАРБАРА. Тата! я не маленькая, і маю свае ўласныя жаданні, а да гэтага-ж, я закахана.

БОБКІН. Закахана? Цьфу! Дзе мая палка? Дзе рэбры твайго жаніха? Няхай ён толькі з’явіцца, то я яму дваццаць галоў скручу! Дачка, адна толькі ціхоня ды нявіннасць і... закахана... Цьфу! Слухай, Барбара, каб на другую гадзіну быў гатовы самавар.

БАРБАРА. Татачка, вы выходзіце?.. Вы яго не прымеце? Тады от-жа на злосць вам я залічуся ў старыя дзеўкі.

БОБКІН. Калі прыйдзе купец у справе гэтай каровы, то прыймі і забаў яго. Заках... Цьфу! (Пайшоў).

БАРБАРА. А я ўсіх вашых купцоў... (Плача і глядзіць у акно). Пайшоў! Ці надоўга? На другую гадзіну наказаў наставіць самавар. Прыходзь! У хаце апроч мяне няма нікога. Прыйдзеш? Чакаціму! (Званок). Гэта ён, мой Тобі! (Становіцца каля дзвярэй ды ў той момант ўваходзіць Марганчык, яна кідаецца яму на шыю і цалуе).

МАРГАНЧЫК. Выбачайце, паненачка. Ха-ха-ха!

БАРБАРА. Выбачайце, я думала, што гэта бацька!

МАРГАНЧЫК. Але я яшчэ не бацька. Чароўная паненачка!

БАРБАРА. Што вам трэба?

МАРГАНЧЫК. Бачыце, паненачка, я меў гонар пабачыць! на браме... прыгожанькая кветка... на браме абвестку пра продаж пярэстай каровы, ды прыйшоў, каб яе купіць.. (Убок) Цудоўны экземпляр.

БАРБАРА. Бацькі няма ў дома. Ён вернецца толькі ў дзве гадзіны.

МАРГАНЧЫК. Добра. Я зайду пазней. А пакуль што скажэце бацьку, што прыходзіў пан Марганчык: Марганчык, а не Марданчык, морга, а не морда.

БАРБАРА. Добра, я скажу.

МАРГ'АНЧЫК. Да пабачання, мая зоранька. Так не забудзь сказаць, што маё прозвішча Марганчык, а не Марданчык, ад слова морга, а не морда.

БАРБАРА. Добра, добра!

МАРГАНЧЫК. Бывайце здаровы. (Убок). Чароўная дзяўчына! (Кланяецца, пасылае пацалункі, і выходзіць).

БАРБАРА. (адна). От ускочыла! Чужому чалавеку на шыю кінулася... (Чутны званок). Слава табе Божа, гэта напэўна Тобі. Ідзі, йдзі, мой каханы! Я цябе гэтак чакаю! (Уваходзіць Марганчык, якога яна йзноў цалуе). Ах! Выбачайце! Я йзноў думала што гэта бацька!

МАРГАНЧЫК. Бацька! Хэ-хэ-хэ! А гэта я йзноў!

БАРБАРА. Чаго яшчэ вам трэба?

МАРГАНЧЫК. Бачыце, я прыйшоў напомніць вам, што маё прозвішча Марганчык, а не Марданчык.

БАРБАРА. Добра, добра! Чула ўжо, чула!

МАРГАНЧЫК. Так і сказаць. Марганчык. Толькі, калі ласка, не забудзце, што маё прозвішча ўтвараецца ад слова морга, а не морда, Марганчык, а не Марданчык.

БАРБАРА. Ну, добра, добра, скажу!

МАРГАНЧЫК. Да пабачання, маё сонейка, мая зоранька ясная. (Шмат разоў кланяецца і выходзіць).

БАРБАРА. Ага, вось бачу, я старэнькаму ўпадабалася, што яго памылкова пацалавала. Калі ён яшчэ раз падвернецца, то я яго так пацалую гэтым кіем, што ён не забудзе да новае стрэчы. (Званок). О, ізноў яго чэрці нясуць. (Бярэ кій ды становіцца каля дзвярэй. Уваходзіць Тобі. Яна яго б’е кіем). Ах!

ТОБІ. Барбарачка! Што ты ашалела, ці што?

БАРБАРА. Тобі, гэта ты? Выбач, каханы!

ТОБІ. Гэта пэўна што я, а не свіння. Ну, й пачаставала! Ну што, ты казала бацьку, што я прыйду сягоння з ім пазнаёміцца?

БАРБАРА. Сказала, ды ён абяцаў паламаць табе дзвесці рэбраў.

ТОБІ. Але-ж у мяне іх столькі й няма. Ды-к няўжо-ж ён не разумее, што я цябе, Барбара, кахаю ды яшчэ й як кахаю! Усім запалам першага кахання». (Званок).

БАРБАРА. Гэта, мусіць, тата! (Падыходзіць да вакна). Так і ёсць. Тобі, ўцякай адгэтуль, дзеля Бога!

ТОБІ. Але-ж куды?

БАРБАРА. Уцякай праз вакно. Па трубах дажджавых.

ТОБІ. Дык я-ж увесь запэцкаюся.

БАРБАРА. Куды хочаш, туды й уцякай! Але, дзеля Бога як мага хутчэй уцякай! (Выбягае).

ТОБІ. Куды-ж мне ад яго падзецца? (Кідаецца да вакна). Высока і боязна. А, чорт яго бяры! Чаго там! Вазьму ды сяду. (Сеў. Уваходзіць Бобкін).

БОБКІН. Ага! Толькі што павесіў абвестку, а купец ужо й ёсць. Як маешся, дзяцюк (Убок). Які-ж ён нясмелы! Чаго вы хочаце?

ТОБІ. Я, уласна, дзякую... Бачыце, толькі што парна было, а тут ужо й дождж.

БОБКІН. Нешта не прыкмеціў, каб быў дождж. Мне Барбарачка сказала, што мяне чакае якійсь дзяцюк. Дужа, дужа прыемна пазнаёміцца. Не жанаты?

ТОБІ. Не зусім не жанаты.

БОБКІН. Вы каровы яшчэ не гадавалі?

ТОБІ. Каровы? Як гэта, не, не, не гадаваў!

БОБКІН. Так. А ведаеце. усё-ж гакі прыемна абзавясціся скацінкаю.

ТОБІ. Так, так, ведаеце... у мяне... ў жылах цячэ... такая кроў, дзеля чаго я хацеў... (Убок). Э, ды чаго тут пужацца волю проста з мосту! (Падае на калені). Аддайце мне яе, прашу вас, аддайце!

БОБКІН. Ну, ну, ладна, ладна! нічога не парадзіш! Прыдзецца аддаць, калі вы ўжо так просіце. Ну, а як-жа будзе адносна грошаў?

ТОБІ. Гэта ўсё я прыймаю на свой кошт. Ды калі што яшчэ там будзе патрэбна больш, ну, ведаеце, усё, што трэба ў гэтакім выпадку, так сказаць, пасаг, то не клапацецеся, калі ласка.

БОБКІН. Не, чаго-ж... Я яе аддам з усім яе прыданым. Там у мяне засталося мякіны са два мяшкі, тры дайніцы, два цэбры...

ТОБІ. Дзякую, я люблю і цэбры, і даёнкі, усё гэта, ведаеце, ў гаспадарцы прыдасцца.

БОБКІН. Ого! Яшчэ й як прыдасцца! А ведаеце, шкада мне яе вам аддаваць.

ТОБІ. Я вас зусім разумею, яшчэ і як, бацькаўскія пачуцці...

БОБКІН. Ну, ну! выбачайце, якія гэта ў мяне могуць быць да яе бацькаўскія пачуцці?

ТОБІ. Уласна, не пачуцці, а так сказаць, адна душа, адна прырода, ды потым...

БОБКІН. Дазвольце, дазвольце, якая там у чорта душа, якая прырода!

ТОБІ. Уласна, не душа... а... але-ж вы яе любіце?

БОБКІН. Ага, ці люблю я яе? Пэўна, што люблю, пэўна! Ой, як мне шкада вам яе аддаваць, нават слёзы на вачох навярнуліся. Ось я зараз пайду да яе, абніму і скажу: бывай, мая пярэстая красуля!

ТОБІ. Пярэстая?

БОБКІН. А яна нібы зразумее мяне, гляне ды яшчэ хвосцікам увабодвы бакі кіў-кіў, мах-мах!

ТОБІ. Якім хвосцікам?

БОБКІН. А як-жа, там у яе хвост аршынаў з паўтара. Ось толькі дрэнна, што апошнім часам стала малака менш даваць.

ТОБІ. А гэта й добра! Я малака зусім не п’ю.

БОБКІН. Ну што тут добрага? Малако трэба піць.

ТОБІ. А так, так мне доктар казаў...

БОБКІН. Я таксама да яе са два разы заклікаў вэтэрынара (доктар, які лечыць жывёл), дык нічога, кажа, паправіцца.

ТОБІ. А як-жа, а як-жа — разумею! Вэтэрынар паправіцца — разумею! (Убок). Ні чарта не разумею!

БОБКІН. Ну і марудзіць часам, гэта таксама бывае.

ТОБІ. Ну, бяз гэтага не можна. Жаноцкая ўдача.

БОБКІН. Ось аднаго разу, ведаеце, здарылася так, што я ўваходжу да яе, а яна мяне не пазнала, ды як брыкне...

ТОБІ. Яна й брыкаецца?

БОБКІН. Ого! яшчэ й як! На мілу душу!

ТОБІ. Як гэта яна таго... брыкаецца, дык мы можа пачакаем год, другі, пакуль я скончу навуку...

БОБКІН. Што вы, што вы? Сапсуецца, зусім сапсуецца! Пэўна, што яна спачатку вас баяцімецца, але потым, як гаворыцца, сцерпіцца — злюбіцца.

ТОБІ. Ой! Як я вам удзячны!

БОБКІН. Ну, добра, добра! Толькі-ж не забывайце, што раніцай і вечарам даваць ёй пойла. А пасля трэба, каб хлеў, дзе яе будзеце трымаць узімку, заўсёды быў цёплы. Калі яшчэ гэтага не маеце, дык збудуйце.

ТОБІ. А я думаў для яе знайсці кватэру на першым паверсе (этажы).

БОБКІН. Што вы, што вы? Не ўлезе, ды хто-ж іх там трымае? Пачакайце, ось я вас зараз пачастую яе творамі (малаком і маслам), пальчыкі абліжаце! (Выходзіць).

БАРБАРА (уваходзячы). Ну, што? У цябе яшчэ ўсе рэбры на мейсцы?

ТОБІ. Усе, усе! Ён згадзіўся!

БАРБАРА. Нашто згадзіўся? Ці ты з глузду з’ехаў?

ТОБІ. Ані трошкі! Я яму адразу ўсё выклаў, што й люблю, й жыць без цябе не магу. А ён адразу маўчаў, маўчаў, а потым і кажа: шкада мне яе вам аддаваць. Толькі ось што пагана, што я даведаўея, што ты любіш марудзіць.

БАРБАРА. Што, табе бацька казаў?

ТОБІ. Так! Ужо і пра пасаг гутарылі: там вёдры, там дайнічкі...

БАРБАРА. Не паверу! Ай, бацька йдзе! (Уцякае).

БОБКІН (уваходзіць з малаком). Ось пакаштуйце. Не, вы выпійце да рэшты. Ну што, праўда смачнае?

ТОБІ. Паршыв... ці то пах... дзіўна, дзіўна!

БОБКІН. От бачыце, якое малачко! Барбара, Барбарачка! (Уваходзіць Барбара). Ты ведаеш, чаго прыйшоў гэты сымпатычны (прыемны) дабрадзей?

БАРБАРА. Ведаю датачка!

БОБКІН. Без тваёй згоды я не магу. Ну, як ты думаеш, аддаваць ці не?

БАРБАРА. Татачка! (Кідаецца яму на шыю).

ТОБІ. Татачка!

БОБКІН. Ну добра, добра! Толькі не забывайце-ж, што рана і вечарам даваць пойла. Акром таго, купіць сабе разлучнік (Сэпаратар).

ТОБІ. А на што-ж разлучнік?

БОБКІН. Як нашто? У гаспадарцы прыдасца. Ну, Барбарачка, правядзі яго да яе, няхай ён бліжэй з ёю пазнаёміцца. (Званок). А я пайду, а то там яшчэ хтось прыйшоў. (Пайшоў).

ТОБІ. Дык гэта табе даваць пойла?

БАРБАРА (плача). Не, карове.

ТОБІ. Дык, значыць, гэта карова брыкаецца, а не ты?

БАРБАРА. Т-т-а-к (Паўза). Калі ласка, хадзеце, я вас бліжэй пазнаёмлю з вашаю маючаю быць нявестаю. (Ідзе ў дзверы).

ТОБІ. Барба...! Барбарачка! Ты-ж зразумей, што тут непаразуменне. (Ідзе за ёю, выходзяць. Паўза).

Уваходзяць: БОБКІН і МАРГАНЧЫК.

МАРГАНЧЫК. Дазволю сабе адрэкамендавацца: Марганчык. Звяртаю вашу сардэчную ўвагу на тое, што маё прозвішча Марганчык, а не Марданчык, морга, а не морда.

БОБКІН. Дужа прыемна. (Убок). Прэпаршывая морда! Чым магу служыць?

МАРГАНЧЫК. От-жа, прашу, бачыце, я з’явіўся ў справе, так сказаць... тут ваша дачка... прыгожая дачка ..

БОБКІН (сам сабе). Ага, так і ёсць, гэта той самы падлюка, пра якога яна мне казала. Ну і што-ж там мая дачка?

МАРГАНЧЫК. Цудоўнае стварэнне! Яна мяне тут, як вас не было, аж два разы пацалавала.

БОБКІН. Што такое? пацалавала? Дзе мой кій? Ой, трымайце мяне, бо я яго акалечу! Ну, што-ж далей?

МАРГАНЧЫК. Бачыце, а ось з’явіўся да вас, каб наладзіць афіцыйную справу... ўмову...

БОБКІН. Так? Умову, законны шлюб?

МАРГ'АНЧЫК. О, не! Я прынцыпова вораг шлюбаў. У мяне ёсць эканомка (служанка), што выконвае гаспадарчыя абавязкі ды ўсялякія іншыя рэчы?

БОБКІН. Ды пасля гэтага вы наважыліся бацьку прапанаваць гэткія рэчы?

МАРГАНЧЫК. Выбачайце, не ведаў, што вы яе бацька!

БОБКІН. А хто-ж яе бацька? Га? Проч ад мяне.

МАРГАНЧЫК. Але-ж дазвольце, я першы, які запрапанаваў вам адносна...

БОБКІН. Проч адгэтуль!... бо я за сябе не ручаюся! Барбара! (Уваходзіць Барбара).

БАРБАРА. Што такое, татачка?

БОБКІН. Ось гэты дабрадзей, якому ты чаплялася на шыю...

БАРБАРА. Памылкова, татачка!

БОБКІН. Ось гэта морда прапануе табе пайсці да яго! Але ён вораг шлюбу ды жыве са сваею служанкаю! Проч! Проч!

МАРГАНЧЫК. Што? Што такое? Мяне проч! Мяне проч! Дык я пляваць хачу на вашу карову! Я такіх тысячу знайду!

БОБКІН. Што такое? мая дачка карова? Дык мо’ яшчэ цяля?! Проч ад мяне! Проч ад мяне, паршывая морда!

МАРГАНЧЫК. Каровін бацька!

БОБКІН. Проч! А то я з цябе зраблю кашу. (Марганчык выходзіць). О, Барбара, Барбара! Каму ты сябе хацела аддаць? Гэтаму агіднаму галышу! Дзе-ж былі твае вочы?

МАРГАНЧЫК (высоўвае галаву ў дзверы): Цялячы галыш.

БОБКІН. Проч, проч ад мяне, паршывая морда! Ну, я яшчэ разумею, калі-б ты застанавіла свой выбар на гэтым дзяцюку, што купляе ў нас карову...

БАРБАРА. Татачка!

БОБКІН. Маўчы! ну, тады іншая справа, а то агідны, распусны галыш. (Уваходзіць Тобі). Ну, падзівіся. Ці-ж можна параўняць? Ну, ну, як ён табе падабаецца?

БАРБАРА. Нічога сабе, толькі дужа тонкі.

БОБКІН. Ён тонкі! А на што-ж табе грубы? Дабрадзей! хочаце ў прыдачу да каровы атрымаць яшчэ й маю дачку? Хочаце?

ТОБІ. Не ведаю, дальбог, як вам і сказаць...

БОБКІН. Ну, дзеці мае, пабярэцеся. Ну, зрабеце гэта для мяне. Ось падзівецеся: яна гэткая прыгожанькая, а вы таксама нічога сабе. Я вам ужо і карову так дам... і разлучнік куплю. Зрабеце гэта для мяне старога. Ну, дзеля Бога, зрабеце. Няўжо-ж гэта вам так трудна зрабіць?

ТОБІ. Дык я не дзеля таго... калі вы ўжо так просіце...

БАРБАРА. Я таксама не адмаўляюся.

БОБКІН. Ну, й добра! Жанецеся, любецеся, ды дай вам Божа, каб у вас праз год было цялятка, цфу, дзіцятка! (Вяртаецца Марганчык).

МАРГАНЧЫК (хапаючы капялюш, што задыў на дзверах). Бачачы галыш!

БОБКІН. Ты ізноў? Проч, проч ад мяне, паршывая морда!

(Заслона).

КАНЕЦ.